Η ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΛΟΚΥΘΑΣ Του Μανόλη Αθ. Λουκάκη*

Transcript

1 1 Η ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΗΣ ΚΟΛΟΚΥΘΑΣ Του Μανόλη Αθ. Λουκάκη* Εισαγωγή Η καλλιτεχνική δραστηριότητα, που σημειώθηκε στην περιοχή μας κατά τη Βυζαντινή περίοδο στον τομέα της παλαιοχριστιανικής αρχιτεκτονικής, δεν εξαντλείται μονάχα στην παλαιοχριστιανική βασιλική του Πόρου, στην Ελούντα, που περιγράψαμε σε προγενέστερο άρθρο μας. Στα 1971 η Αρχαιολογική Υπηρεσία, μετά από ανασκαφές στο χερσαίο χώρο ΝΑ της χερσονήσου Σπιναλόγκας, απέναντι από τη βραχονησίδα της Κολοκύθας, και δίπλα ακριβώς στη θάλασσα, έφερε στο φως και δεύτερη παλαιοχριστιανική βασιλική, σαφώς μικρότερη, αλλά εξ ίσου μεγαλοπρεπή όπως εκείνη σε λαμπρότητα και πλούτο του διακόσμου, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αλλά και πολλές δυσκολίες τόσο ως προς την ιστορία και τη δομή της, όσο και τα αρχαιολογικά της ευρήματα (εικ.1). Ο ναός αυτός είναι μια από τις πάνω από εκατό παλαιοχριστιανικές βασιλικές, που επισημανθήκαν κατά τον παρελθόντα αιώνα σ ολόκληρη τη μεγαλόνησο, «τη θεόλετο νήσο κατά τους Βυζαντινούς». Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών κατέγραψε και δημοσίευσε ο αρχαιολόγος Εμμ. Μπορμπουδάκης, ο οποίος και προΐστατο των ανασκαφών. Βέβαια για την ύ- παρξη εκκλησίας στο συγκεκριμένο μέρος υπήρχε από παλιά, σχετική προφορική παράδοση στην Ελούντα, κάνοντας μάλιστα λόγο και για ονομασία της. Γενικά είναι αληθές ότι ο ναός δεν έχει ακόμη διεξοδικά μελετηθεί. Αυτό οφείλεται πρωτίστως στο γεγονός ότι είναι γεωγραφικά απομονωμένος λόγω της θέσης του και γι αυτό σε πολλούς παραμένει άγνωστος. Και ενώ την παραλία της Κολοκύθας την ξέρουν σχεδόν όλοι οι κάτοικοι και ξένοι τουρίστες, τη βασιλική της Κολοκύθας ελάχιστοι τη γνωρίζουν. Τα αναφερόμενα στοιχεία από τη δημοσίευση του Μπορμπουδάκη, σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες μαρτυρίες παραθέτουμε εδώ, προσθέτοντας και δύο επιπλέον στοιχεία, για τη δεξαμενή νερού, που βρίσκεται ενσωματωμένη στο δυτικό μέρος του κτιρίου πίσω από το νάρθηκα, (για την οποία άγνωστο για ποιό λόγο δε γίνεται μνεία από τον Μπορμπουδάκη) και κάποια προφορική παράδοση για την ονομασία του ναού. Εικ.1. Βάση κίονα και μάρμαρα της εκκλησίας. Τα άσπρα πετράδια ίσως είναι λείψανα των ψηφίδων του μωσαϊκού.

2 2 Η βασιλική της Κολοκύθας: διαστάσεις και δομή του ναού Όπως αναφέρει ο Μπορμπουδάκης, η αιτία της ανασκαφής, που οδήγησε στην α- ποκάλυψη του εν λόγω ναού, ήταν ένα μέρος του μωσαϊκού στην ανατολική πλευρά κοντά στην ημικυκλική αψίδα του ιερού, η οποία και σωζόταν τμηματικά, το οποίο καλυμμένο μεν από το χώμα είχε διαβρωθεί από τη θάλασσα, καθώς και η ύπαρξη μεγάλων τεμαχίων τοίχων, που είχαν καταπέσει στα βράχια της παραλίας. Την ύπαρξη του μωσαϊκού δαπέδου θυμούνται και επιβεβαιώνουν και σήμερα αρκετοί κάτοικοι της Ελούντας ως αυτόπτες μάρτυρες. Ο ναός που αποκαλύφτηκε ήταν ορθογώνιος, διαστάσεων χωρίς την αψίδα του ιερού 21Χ15 μέτρα και τρίκλιτος, με το μέσον κλίτος ως συνήθως πλατύτερο από τα πλάγια, πλάτους μέσου 4,50 μ. έναντι 3,50 των πλαγίων κλιτών. Ευθύς δε μπροστά από την κόγχη του ιερού, σχηματιζόταν επίμηκες εγκάρσιο κλίτος, το οποίο δεν περιοριζόταν μόνο μέσα στο ορθογώνιο πλαίσιο του ναού, αλλά επεκτεινόταν και πέρα από τους πλάγιους τοίχους κατά 9,75 μ. και σχημάτιζε ελαφρώς εξέχοντα πτερύγια. Έτσι η κάτοψη του ναού ελάμβανε σχήμα Ταυ, δηλ. του αρχαϊκού σταυρού. Το νότιο από τα πτερύγια αυτά καταστράφηκε εκ θεμελίων από τη θάλασσα, χωρίς όμως να διαλυθεί όλο, αλλά συμπαγή τμήματά του κατέπεσαν στα βράχια της ακτής, όπου διακρίνονται ευκρινώς μέχρι σήμερα. Τα κλίτη χωρίζονταν μεταξύ τους από δύο σειρές κτιστών πεσσών σε κάθε πλευρά του μέσου κλίτους, που βρισκόταν μεταξύ δύο προς αριστερά και δεξιά κτιστών παραστάδων. Οι παραστάδες του ανατολικού τοίχου βρισκόταν δεξιά και αριστερά της κόγχης του ιερού. Και ενώ η νότια βρέθηκε κατεστραμμένη από τη θάλασσα, σώζεται όμως η βόρεια και εξέχει από το έδαφος 1.10 μ. Οι παραστάδες του δυτικού μέρους εξέχουν κατά 1.60 μ. και δηλώνουν έντονα τον χωρισμό των κλιτών. Από τους κτιστούς πεσσούς σε καλή κατάσταση διατηρήσεως και σε ύψος 1.80 μ. περίπου, βρέθηκε ο δυτικός της βόρειας πεσσοστοιχίας. Είχε διαστάσεις 2.10 μ. μήκος και 1.80 πλάτος, έναντι 1.20 μ. πλ. και 2.40 μ. μήκους του αντίστοιχου ανατολικού από το μέσο της ανατολικής πλευράς του οποίου εξέχει κατά 0.60 μ. κάθε παραστάδα. Από τη νότια πεσσοστοιχία βρέθηκε μόνο ο δυτικός πεσσός πλάτους 1.60 μ. και μήκους 4.80 μ. αλλά η σωζόμενη μορφή του προέρχεται προφανώς από μεταγενέστερη επισκευή. Ο αντίστοιχος ανατολικός πεσσός βρέθηκε καταστραμμένος εκ θεμελίων από τη θάλασσα. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ότι η ύπαρξη των τεσσάρων αυτών ισχυρών πεσσών βρισκόμενων μεταξύ των παραστάδων του ανατολικού και του δυτικού τοίχου, δημιουργεί την υπόνοια ότι εδώ πρόκειται όχι για ξυλόστεγη, (οπότε θα είχαμε τη διαίρεση των κλιτών με κιονοστοιχίες), αλλά θολοσκεπή βασιλική κατά τα ανατολικά πρότυπα. Την υπόνοια αυτή ενισχύει και το γεγονός ανευρέσεως μέσα στην επίχωση του βορείου κλίτους μικρού τμήματος του θόλου, κατασκευασμένου από μεγάλους ορθογώνιους οπτόπλινθους διατεταγμένους σε σειρά και παράλληλα μεταξύ τους, οι οποίοι μάλιστα ήταν κτισμένοι με παχείς αρμούς από άφθονο κονίαμα. Ακόμη μέσα στην ίδια επίχωση βρέθηκε αρκετός αριθμός πελεκητών θολιτών από πωρόλιθο, που ανήκαν στα τόξα, τα τοποθετημένα εγκάρσια στο κλίτος αυτό και τα οποία είχαν στηριχθεί αφενός μεν στα ποδαρικά (παραστάδες), που εξείχαν από το βόρειο τοίχο, αφετέρου δε στους δύο απέναντί τους πεσσούς. Έτσι με τα εγκάρσια αυτά διαφράγματα προκλήθηκε και μία κατά πλάτος διαίρεση του βορείου κλίτους, η οποία πιθανότατα επαναλαμβανόταν και στα δύο άλλα. Αλλά η εκ θεμελίων καταστροφή από τη θάλασσα του μεγαλύτερου τμήματος του νότιου τοίχου καθώς και του ανατολικού πεσσού της νότιας πεσσοστοιχίας, δεν επιτρέπει την επιβεβαίωση της υπόθεσης αυτής. Ότι τα κλίτη απομονώνονταν με θωράκια, τα οποία και έφρασσαν τα διαστήματα μεταξύ των πεσσών και των παραστάδων φαίνεται καλά από τις εγκοπές των πεσσών και παραστάδων, από τους σωζόμενους στυλοβάτες και τις βάσεις των κιονίσκων επί των οποίων στηριζόταν τα θωράκια αυτά. Από τη μια πλευρά και την άλλη του δυτι-

3 3 κού πεσσού της βόρειας πεσσοστοιχίας, διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν δύο κιονίσκοι, από τους οποίους σώζονται μόνο οι ιωνικές βάσεις με τις εγκοπές ενσφηνώσεως των θωρακίων, μεταξύ δε του πεσσού τούτου και του ανατολικού υπήρχε ακόμη ένας κιονίσκος του οποίου σώθηκε η βάση. Στον ανατολικό πεσσό και στην απέναντί του παραστάδα, σχηματίζονται δύο εγκοπές, σώθηκε δε σε άριστη κατάσταση και ο μεταξύ αυτών στυλοβάτης, καθώς και τμήμα μαρμάρινου θωρακίου, που είναι ακόμη σφηνωμένο στην εγκοπή της παραστάδας αυτής και το στυλοβάτη. Σε καλή κατάσταση βρέθηκε και ο στυλοβάτης, που ήταν μεταξύ του δυτικού πεσσού και της παραστάδας του δυτικού τοίχου. Ακόμη, από τη νότια πεσσοστοιχία βρέθηκαν η βάση του κιονίσκου στη δυτική πλευρά του δυτικού πεσσού, καθώς και η βάση του κιονίσκου, που βρισκόταν στο μέσο περίπου διάστημα μεταξύ του πεσσού αυτού και της απέναντί του παραστάδας. Οι θύρες εισόδου στο ναό Η καταστροφή του στυλοβάτη μεταξύ των δύο πεσσών, μαζί με την εκ θεμελίων διάλυση του μεγαλύτερου τμήματος του νότιου κλίτους δε μας επιτρέπει να εξακριβώσουμε τη θέση των διόδων επικοινωνίας μεταξύ των πλαγίων και του μέσου κλίτους. Καθώς όμως διαπιστώθηκε, το κλίτος αυτό φαίνεται ότι ήταν απομονωμένο α- φού δεν υπήρχε δυτική θύρα εισόδου σ' αυτό. Έτσι η είσοδος στο ναό γινόταν από τις δύο απλές θύρες εισόδου των πλαγίων κλιτών του δυτικού τοίχου. Όσον αφορά το βόρειο κλίτος, η είσοδος γινόταν και από ανατολάς, από τη θύρα του βόρειου παστοφορίου του ανατολικού τοίχου, πιθανότατα δε υπήρχε και αντίστοιχη θύρα για το νότιο κλίτος. Τέλος, προσκολλημένο στο σωζόμενο τμήμα του νότιου τοίχου, βρέθηκε το δυτικότερο μέρος από κάποιο επίμηκες ορθογώνιο κτίσμα, ο προορισμός του όμως παραμένει άγνωστος. Ο βόρειος τοίχος του προσκτίσματος αυτού έχει φυτευτεί κατά 0.30 μ. εντός επί τούτου κατασκευασμένης βάθυνσης του τοίχου του νότιου κλίτους και εξέχει από την επιφάνειά του κατά 0.50 μ. Δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί αν πρόκειται για «βαπτιστήριο» της εκκλησίας. Το ιερό βήμα, το μωσαϊκό και ο άμβωνας Εικ. 2: Ο άμβωνας της εκκλησίας, όπως είναι σήμερα. Η κόγχη του ιερού βήματος είχε εσωτερικά και εξωτερικά ημικυκλικό σχήμα με διάμετρο 5.20 μ. σώζεται δε ακόμη σχεδόν ολόκληρη. Κατά την αναφορά του Μπορμπουδάκη, διαπιστώθηκε ότι εντός του ημικυκλίου της κόγχης υπήρχε σύνθρονο, από

4 4 το οποίο διατηρήθηκε μόνο η τοιχοποιία της υποδομής, έχοντας και αυτό σχήμα ημικυκλικό, με βαθμίδες αντίστοιχης διάταξης. Στο πίσω μέρος του σύνθρονου, αποκαλύφτηκε ημικυκλικός διάδρομος πλάτους 0.50 μ. ο οποίος πιθανότατα θα εκαλύπτετο από την πάνω σειρά των καθισμάτων του σύνθρονου, δηλ. θα ήταν κρυπτός, τα δε στόμια του διαδρόμου τούτου βρισκόταν ως συνήθως προς τα άκρα της χορδής του ημικυκλίου. Εδώ προφανώς πρόκειται περί του γνωστού και από άλλα μνημεία και μαρτυρουμένου από τις πηγές "κυκλίου". Σύρριζα προς τη χορδή της αψίδας σώζεται τμήμα μωσαϊκού το οποίο κοσμούσε το δάπεδο του ιερού, το οποίο βέβαια δυστυχώς δε διακρίνεται σήμερα. Το μωσαϊκό ήταν φιλοτεχνημένο με ενιαίο γεωμετρικό κόσμημα από διατεμνόμενους κύκλους σχηματίζοντας τετράφυλλα, και οριζόταν από Δ από πλαίσιο αλυσιδωτού πλοχμού. Εκτός από το τμήμα αυτό του ψηφιδωτού δε βρέθηκε τίποτε άλλο από το Ιερό Βήμα, αλλά ούτε και κατορθώθηκε να εξακριβωθεί η θέση της Αγίας Τράπεζας. Αναμφίβολα, από τα σπουδαιότερα ευρήματα αποτέλεσε η αποκάλυψη του άμβωνα της εκκλησίας από συμπαγές λευκό μάρμαρο, που βρέθηκε (τεμαχισμένος βέβαια) σε 3 μεγάλα τεμάχια κατά την ανασκαφή του μεσαίου κλίτους (εικ.2 και 3). Η κατάστασή του αυτή δημιουργεί σοβαρά επιχειρήματα στο ενδεχόμενο χρήσεως βίας για την κατεδάφιση του ναού. Στη θέση αυτή βρίσκεται ακόμη και σήμερα. Η αρχική διάταξη του άμβωνα, απαιτούσε να βρίσκεται στη μέση του ναού. Πρόκειται για το δάπεδο του εξώστη του άμβωνα, με ευθύγραμμη κλίμακα, του οποίου τα ορατά εξωτερικώς τμήματα της κυκλοτερούς περιφέρειας είναι διαμορφωμένα με τις γλυφές ιωνικής βάσεως (σπείρας), επί της οποίας είναι χαραγμένη με μεγαλογράμματη γραφή η παρακάτω αφιερωτική επιγραφή: ΥΠΕΡ ΕΥΧΗC ΘΩΜΑ ΔΙΑΚΟ(ΝΟΥ) CΥΝ ΤΩ ΟΙΚΩ ΑΥΤΟΥ ΑΝΕΝΕΩCΕΝ + Εικ. 3: Διακρίνεται καθαρά η αφιερωτική επιγραφή Η κάτω επιφάνεια του δαπέδου του άμβωνα είναι κοίλη και διακοσμείται από ανάγλυφο σταυρό με πλατειές κεραίες. Στην περιφέρειά του φέρει τρείς ορθογώνιες ε- γκοπές και οπές λόγω της αρθρώσεως του κορμού κιόνων ή πιθανότατα πεσσών, οι οποίοι εστήριζαν το δάπεδο τούτο. Εξάλλου το θωράκιο του άμβωνα ήταν κανονικά διαμορφωμένο με μικρότερους πεσσούς και καμπύλες πλάκες των οποίων τα ίχνη της βάσεως και οι εγκοπές διατηρούνται και διακρίνονται καθαρά στην περιφέρεια της πάνω επιφάνειας του εξώστη.

5 5 Δεξαμενή νερού Ενσωματωμένη στο όλο κτίσμα και προς τα νοτιοδυτικά του νάρθηκα σώζεται θολωτή ερειπωμένη δεξαμενή με τα τοιχώματά της και μέρος της σκεπής της, η οποία στο αρχικό σχήμα της φαίνεται ότι ήταν σκεπασμένη. Είχε σχήμα ορθογώνιο, διαστάσεων από Α προς Δ 4.20 μ. και από Β προς Ν 4.50 μ. κατά προσέγγιση. Το πάχος του ανατολικού τοίχου είναι 1.05 μ. και το ύψος του 1.40 μ. Το σωζόμενο ΒΑ μέρος της σκεπής έχει μήκος 1.40 μ. και απροσδιόριστο στην τωρινή κατάσταση πάχος. Ω- στόσο όλες οι παραπάνω διαστάσεις μπορεί να θεωρηθούν αυθαίρετες, δεδομένου ότι μεταπολεμικά, στον εν λόγω χώρο έγιναν κάποια προσκτίσματα από τους ιδιοκτήτες του αγρού και μάλιστα το βόρειο και πιο θολωτό μέρος της δεξαμενής χρησιμοποιήθηκε ως μάνδρα ζώων. Αφετέρου η κάλυψη του χώρου από σκίνα και πέτρες δυσχεραίνει την όλη οπτική εικόνα της δεξαμενής, η οποία πιθανότατα δεχόταν τα όμβρια νερά της οροφής της εκκλησίας και εκάλυπτε τις ανάγκες της. Σε σχέση δε με το υπόλοιπο οικοδόμημα, διατηρείται σε καλύτερη κατάσταση. Ασφαλής ένδειξη της υπόθεσης αυτής είναι ο αγωγός υπερχείλισης, κοινώς ξεχειλίστρα, από καμπυλωτές πλάκες οπτόπλινθου χρώματος καφέ, που σχηματίζουν κάραβο με κλίση προς το έδαφος και διακρίνονται χτισμένες στη μέση του νοτιοανατολικού τοίχου της προς το μέρος της θάλασσας. Και ενώ καμία αναφορά δε γίνεται από το Μπορμπουδάκη, η δεξαμενή φαίνεται να μοιάζει στην κατασκευή της με εκείνη που βρέθηκε πιο πάνω, στην εκκλησία του Αγ. Λουκά, την οποία ανακαίνισε ο Γ. Χαρούλης. Παρόμοια μάλιστα δεξαμενή σε καλύτερη κατάσταση σώζεται και δίπλα στην άλλη ερειπωμένη εκκλησία που οι παλαιότεροι ήξεραν ως "Κλησιδάκι" και ήταν αφιερωμένη στον προφήτη Ηλία στην τοποθεσία Πύργος, στο λόφο απέναντι από την Παναγία του Ντρουβαλιά. Η όλη εικόνα της δεξαμενής αυτής δίνει και κάποια επιχειρήματα στην υπόθεση ότι ο ναός κατεδαφίστηκε από κατακτητές επιδρομείς, ενώ η δεξαμενή υπέστη λιγότερης εκτάσεως φθορές.

6 6 Τα λοιπά κινητά ευρήματα της ανασκαφής Εκτός από τον άμβωνα, βρέθηκαν και τα εξής κινητά ευρήματα: 1. Κορινθιακό κιονόκρανο, ύψους 0.38 και διάμ. βάσεως 0.34 μ. 2. Τέσσερα κολοβά τεμάχια αρράβδωτων κορμών κιόνων, από τα οποία το μεγαλύτερο έχει ύψος 1.50 μ. και διάμετρο επάνω 0.25 και κάτω 0.30 μ. 3. Τρεις πεσσίσκοι τέμπλου από λευκό μάρμαρο (διαστάσεων 1.10Χ0.24, 0.90Χ0.21 και 0.95Χ0.22 μ.), από τους οποίους οι δύο με προεξοχή (μήλο), έχοντας την πρόσθια επιφάνεια διακοσμημένη με ομόλογες ορθογώνιες γλυπτές παραστάσεις κυματοειδούς τομής και ορθογώνια εγκοπή στα πλάγια και καθ' όλο το ύψος αυτών για εφαρμογή των θωρακίων. 4. Τεμάχιο θωρακίου, 0.93Χ0.82 μ. που φέρει στη μια πλευρά ανάγλυφο κύκλο ο ο- ποίος περιβάλλει ανισοσκελή σταυρό με πλατυνόμενες κεραίες. 5. Τεμάχιο θωρακίου 0.48Χ0.31 μ. που φέρει μέσα σε κύκλο από διπλή ταινία το σχήμα του χρίσματος με μορφή ακτίνων. 6. Τεμάχιο θωρακίου 0.45Χ0.22 μ. που φέρει μέσα σε ρόμβο τρίφυλλα σταυροειδώς διατεταγμένα. 7. Συγκολλημένα τεμάχια θωρακίου 0.61Χ0.42 μ. που φέρουν ανάγλυφο σταυρό με πλατειές κεραίες που στέκεται πάνω σε σφαίρα. 8. Συγκολλημένα τεμάχια θωρακίου 0.92Χ0.86 μ. που φέρουν ανάγλυφο μικρό σταυρό εντός σταυροειδούς πλέγματος κύκλων. Από το σημείο ενώσεώς τους εκφύονται τρίφυλλα τα οποία και γεμίζουν τους κύκλους. Στην επίπεδη ταινία του πλαισίου σώζεται κολοβωμένη η εξής μεγαλογράμματη επιγραφή:...χηc ΩΝ ΟΙΔΕΝ Ο ΘΕΟC 9. Τεμάχιο θωρακίου 0.45Χ0.24 μ. με σταυροειδές σύμπλεγμα κύκλων οι οποίοι περιέχουν κλαδιά από φύλλα. 10. Τεμάχιο πλαισίου θωρακίου 0.40Χ0.40 μ. με προεξοχή και επίπεδη ταινία επί της οποίας υπάρχει η εξής επιγραφή: ΘΕΟΔΟCΙ 11. Συγκολλημένα τεμάχια πλαισίου θωρακίου 1.17Χ0.23 μ. με προεξοχή και επίπεδη ταινία επί της οποίας είναι χαραγμένη η επιγραφή:...αcου ΟΙΔΕΝ Ο..ΟC ΤΟ ΟΝΟΜΑ Τεμάχιο πλαισίου θωρακίου 0.35Χ0.33 μ. με προεξοχή και επίπεδη ταινία επί της οποίας υπάρχει η εξής επιγραφή:...ερ CΩΤΗΡΙΑC ΟΥ Ολόσωμο θωράκιο από πωρόλιθο 0.58Χ0.45 μ. που φέρει μέσα σε πλαίσιο ανάγλυφο σταυρό. 14. Στέψη θωρακίων από λευκό μάρμαρο διαστ. 1Χ0.26Χ0.13 μ. με προεξοχές διπλής καμπυλότητας και στις δυο όψεις. 15. Τρία μικρά τεμάχια θωρακίων, που διακοσμούνται αντίστοιχα με σταυροειδώς διατεταγμένα τρίφυλλα, ρόμβο και σταυρό με πεπλατυσμένες κεραίες. 16. Τέλος, χαλκό βυζαντινό νόμισμα (τεσσαρακοντανούμιο) του Βυζαντινού αυτοκράτορα Φωκά, που έχει κοπεί στην Κύζικο, το 614/15.

7 7 Χρονολογία και ονομασία(;) του ναού Στην παραπάνω αφιερωτική επιγραφή του άμβωνα γίνεται, όπως είδαμε, λόγος για δέηση υπέρ του διακόνου Θωμά και της οικογένειάς του, ο οποίος και ανανέωσε την εκκλησία. Έτσι έχουμε σαφή ένδειξη ότι ο ναός πέρασε από κάποιους ρυθμούς αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας, πιθανόν από δύο φάσεις. Εγγύτερη προς την πραγματικότητα φαίνεται η τοποθέτηση της πρώτης φάσης στα τέλη του 5ου με αρχές του 6ου αιώνα. Η δεύτερη φάση, αν κρίνει κανείς από την υιοθέτηση ιουστινιάνειων αρχιτεκτονικών μορφών, δεν θα πρέπει να απείχε πολύ από την πρώτη και μπορεί να τοποθετηθεί μετά τα μέσα του 6ου αιώνα. Πέπλο μυστηρίου καλύπτει επίσης τόσο την ακριβή χρονολογία όσο και την αιτία και καταστροφής του ναού. Κατά τον Ν. Πλάτωνα, «άπασαι αι παλαιαί έδραι επισκοπών, μάλιστα αι παράλιοι, εγκαταλείφτηκαν ήδη κατά το τέλος του 6 ου αιώνος». Πάντως, όπως υποστηρίξαμε και πριν, τα υπάρχοντα λείψανα της εκκλησίας παρέχουν ενδείξεις για βίαια καταστροφή. Όλα τα παραπάνω στοιχεία - επένδυση - του μνημειακού τούτου αρχιτεκτονικού οικοδομήματος με το λαμπρό γλυπτό και μωσαϊκό του διάκοσμο, που απηχούν το αλλοτινό μεγαλείο του, σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα μέχρι τούδε δεδομένα από τη βασιλική του Πόρου παρέχουν ισχυρές βάσεις για τη στήριξη της υποθέσεως περί έ- δρας επισκοπής. Επιπλέον ο τύπος αυτός των ναών, η βασιλική, προϋποθέτει μια άλλη κοινωνική διάρθρωση και μεγάλη οικονομική δυνατότητα της Εκκλησίας. Κατά τις μέχρι σήμερον πληροφορίες, ίσως πρόκειται για την Επισκοπή Αλύγγου, η οποία είχε έδρα τον Ολούντα, για την οποία έχουμε γράψει σε άλλες εργασίες μας. Κλείνουμε τη μελέτη αυτή, καταθέτοντας με κάθε επιφύλαξη πάλι μια πληροφορία σχετική με την ονομασία του ναού: Σύμφωνα με τοπική προφορική παράδοση, όχι ομόφωνη βέβαια, ο ναός ήταν αφιερωμένος στην αγία Αικατερίνη τη μεγαλομάρτυρα (+313, εορτή 25 Νοεμβρίου). Η πληροφορία προέρχεται από τους Εμμ. Κ. Φουντουλάκη και Εμμ. Γ. Μαυρικάκη, κατοίκους Επάνω Ελούντας, οι οποίοι την άκουγαν από παλαιότερους. Κατ άλλους ήταν αφιερωμένος στην Αγία Ελένη (Γ. Χαρούλης, που την άκουγε από τη γιαγιά του). Βέβαια η εικόνα που παρουσιάζει σήμερα ο ναός αυτός δε θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η καλύτερη δυνατή και άρτια από πλευράς κυρίως ασφάλειας, συντήρησης και προβολής του. Σίγουρα είναι πολλαπλώς αδικημένος σε σχέση με τους νέους τρόπους ζωής και ανάπτυξης που γνωρίζει και δέχεται η περιοχή μας. Και το χειρότερο, αν και περιφραγμένος από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, έφτασε πρόσφατα να χρησιμεύει και ως χώρος φύλαξης ή μάλλον αποδέκτης σκουπιδιών από λάστιχα αυτοκινήτων και άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιούν τα σκάφη μεταφοράς τουριστών. Αυτό αποτελεί και τεκμήριο...καλλιέργειας και ευλάβειας προς τους ιερούς μας χώρους. *Ο κ. Μαν. Αθ. Λουκάκης είναι θεολόγος καθηγητής στο ΕΠΑΛ Αγ. Νικολάου.