αρχαία ελληνικά αδίδακτο κείμενο 1 η σειρά μαθημάτων

Transcript

1 αρχαία ελληνικά αδίδακτο κείμενο 1 η σειρά μαθημάτων προσπάθεια να ανανεωθεί η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής από τον κόσμο στο κείμενο και από το κείμενο στη λέξη από τη γνώση της γλώσσας στη γνώση για τη γλώσσα από τα νεοελληνικά στα αρχαία από τις ομοιότητες στις διαφορές από τα γνωστά στα άγνωστα γλωσσική επίγνωση δεν διαβάζουμε λέξεις, αλλά κείμενο

2 περιεχόμενα εισαγωγικά [γῆν τε καὶ ὕδωρ... και ] [τὸ κράτιστον τῆς φιλοσοφίας ] [μηδενὸς μὲν ἀπείρως ἔχειν] ή [μὴ μόνον τοῖς ὑφ' ἡμῶν εἰρημένοις ἐμμένειν] [Τοιοῦτος γίγνου...] η γραμματοσυντακτική στάση το ρήμα οἶδα [εἰς τὴν ὄψιν αὐτοῦ ἔπτυσεν] [παιδίον με νενίκηκεν εὐτελείᾳ] [φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ γέροντι] η γραμματοσυντακτική στάση [Εἰ μόνον ἡ ἐμὴ θεία τροχοὺς ἔσχεν, ἅμαξα ἄν ἦν] στοχευμένη διδασκαλία του αόριστου β δύο παραδείγματα 20λεπτων τεστ στο αδίδακτο κείμενο [ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει ὅσονπερ πρὶν δόξαι] [ἴσον τοῦ πραχθῆναι ἀπέχει ὅσονπερ πρὶν δόξαι] [ταῦτα μὲν ἐπελθόντα τῇ μνήμῃ κατὰ τὴν γραφὴν ἀπώσασθαι καὶ παρελθεῖν ἴσως ἀπάνθρωπον ἦν] [καίπερ οὐ κοσμίου προεστῶσαν ἐργασίας] [κατήκοον οὖσαν τοῦ ἀνδρός] Αναφορικές προτάσεις αναφορικές προτάσεις επιθετική μετοχή και αναφορικές προτάσεις [Δοκεῖ γάρ που ταῦτα τοῖς δούλοις μᾶλλον ἢ τοῖς ἐλευθέροις πρέπειν] η χρήση της δοτικής απαρεμφατικές προτάσεις [ὥσπερ ξύλον διαστρεφόμενον καὶ καμπτόμενον εὐθύνουσιν ἀπειλαῖς καὶ πληγαῖς] η γραμματοσυντακτική στάση [οὐδὲν κάκιόν ἐστιν ἀθλητῶν γένους] β όρος σύγκρισης [μόλις αὐτοῦ σκέπουσι τὴν γαστέρα ἀσπίδες τρεῖς ἢ τέσσαρες] η χρήση της γενικής [Ὀλυμπιονίκῃ μὲν τάξας πεντακοσίας δραχμάς ] η γραμματοσυντακτική στάση [ἐμάχοντο μὲν οὐδὲν ἧττον καὶ ἐώθουν πρὸς τὸν βωμόν] [ο μονόφθαλμος νομοθέτης...] [Ταῦτα μὲν οὖν τὰ ἐρωτικὰ ἴσως, ὦ Σώκρατες, κἂν σὺ μυηθείης] [οὐ καθεδήσεται λίθος ἐπὶ λίθῳ ] [τὰς διηγήσεις ταύτας, κἂν ψευδεῖς ὦσιν, ἀληθεῖς εἶναι πιστεύετε] Θέματα πανελλαδικών εξετάσεων της Β Λυκείου Αδίδακτο κείμενο Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 2 από 82

3 προφορά και γραφή, ιστορική ορθογραφία φθόγγος και γράμμα, δίφθογγος εισαγωγικά Τα πρώτα γράμματα από αλφάβητα ελληνικών πόλεων 1 Για να συνοψίσουμε (Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ) Οι πρώτες προσπάθειες αλφαβητικής καταγραφής της γλώσσας αρχίζουν στην Ανατολή. Οι Φοίνικες δημιουργούν ένα αλφαβητικό σύστημα που καταγράφει όμως μόνο τα σύμφωνα. Οι Έλληνες θα δανειστούν αυτό το σύστημα από τους Φοίνικες και θα το τελειοποιήσουν: το ελληνικό αλφαβητικό σύστημα καταγράφει όλους τους φθόγγους: φωνήεντα και σύμφωνα. Η δημιουργία του αλφαβήτου δημιουργεί τους όρους για μια δημοκρατία της γραφής, της πληροφορίας, της γνώσης. Και αυτό γιατί το αλφάβητο μαθαίνεται εύκολα και προσφέρεται για γενική χρήση. Δεν προϋποθέτει ειδικούς της γραφής και ειδικούς της ανάγνωσης. Η πρώτη αξιοποίηση αυτών των δημοκρατικών δυνατοτήτων του αλφαβήτου θα γίνει από τις αρχαίες ελληνικές δημοκρατίες. Και η πιο σημαντική από αυτές είναι η Αθήνα. [Α.Φ. Χριστίδης, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ΙΝΣ, σελ ] βλέπε: Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, σ τόνοι και πνεύματα (πότε καθιερώθηκαν; ποια ανάγκη εξυπηρετούσαν;) βλέπε: Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, σ Για να συνοψίσουμε (ΠΩΣ ΠΡΟΦΕΡΟΝΤΑΝ ΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ) Όταν μιλάμε για την προφορά των αρχαίων ελληνικών, εννοούμε συνήθως την προφορά της διαλέκτου της Αθήνας (της αττικής διαλέκτου) κατά τον 5ο και 4ο αιώνα π.χ. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι στα αρχαία ελληνικά υπήρχαν διακρίσεις (μακρά/βραχέα φωνήεντα) και είδη φθόγγων (π.χ. το [h], το [w] (δίγαμμα), το [zd] (ζ), τα [ph] (φ), [th] (θ), [kh] (χ)) που δεν υπάρχουν στη Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 3 από 82

4 σημερινή ελληνική γλώσσα. Επίσης, ο τονισμός βασιζόταν στο ύψος της φωνής και ήταν μελωδικός, και όχι στην ένταση (δυναμικός τόνος, όπως στα νέα ελληνικά). Διαβάζοντας τα αρχαία ελληνικά κείμενα με τη νεοελληνική προφορά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα αρχαία ελληνικά προφέρονταν διαφορετικά. [Α.Φ. Χριστίδης, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ΙΝΣ, σελ ] παραδείγματα 2 (άνοιγμα νέου παράθυρου, μετάβαση στο γιουτιούμπ) 1. προφορά αρχαίας ελληνικής, λέξεις 2. προφορά αρχαίας ελληνικής, Δημοσθένης, Υπέρ Κτησιφώντος, περί στεφάνου προφορά αρχαίας ελληνικής, Όμηρος προσοχή στα «δύσκολα» σημεία της γραμματικής 1. δίχρονα φωνήεντα (σ. 12) 2. θέσει μακρόχρονη συλλαβή (σ. 15) 3. κανόνες τονισμού (σ ) 4. κράση/ κορωνίδα (σ. 27) 1. (Jeffery, L.H The Scripts of Archaic Greece. Oξφόρδη: Oxford University Press) Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα, και Α.Φ. Χριστίδης, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ΙΝΣ, σ ακόμα μπορείς να δεις: γραφή και προφορά της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ερασμιακή ανάγνωση αρχαίων ελληνικών κειμένων, για την προφορά της αρχαίας ελληνικής (Ευάγγελος Β. Πετρούνιας), Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 4 από 82

5 εισαγωγικά 2 βασικές αρχές της διδασκαλίας 1 Από τον κόσμο στη γλώσσα. Από το κείμενο στη λέξη, στο συντακτικό της ρόλο και στο γραμματικό της τύπο. Από τη γνώση της γλώσσας στη γνώση για τη γλώσσα. Από τα νεοελληνικά στα αρχαία, δηλαδή από τα γνωστά στα άγνωστα. Επισήμανση των διαφορών που έχει η αρχαία ελληνική γλώσσα από τη νεοελληνική και εξήγηση αυτών των διαφορών. Γλωσσική επίγνωση Δεν διαβάζουμε λέξεις, αλλά κείμενο Για να συγκεφαλαιώσουμε (Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ) Η βασική δομή της αρχιτεκτονικής της γλώσσας, της κάθε γλώσσας, είναι η πρόταση. Με την πρόταση «χτίζεται» η γλωσσική επικοινωνία, ο διάλογος. Ο λόγος είναι διάλογος. Η πρόταση «κατασκευάζεται» από τον συνδυασμό ονόματος (ή υποκειμένου) και κατηγορήματος. Το όνομα δηλώνει κάτι το ειδικό και το κατηγόρημα κάτι το γενικό, και αυτό είναι το μεγάλο μυστικό της γλώσσας. Στην ανθρώπινη γλώσσα το ειδικό, το συγκεκριμένο, «κολυμπάει» πάντα μέσα στο γενικό. [ ] Όλες οι γλώσσες έχουν την ίδια αρχιτεκτονική, όλες βασίζονται στις προτάσεις - στο όνομα και στο κατηγόρημα. Οι διαφορές τους βρίσκονται στα μέσα που χρησιμοποιούν για να «οργανώσουν» την πρόταση. Η αρχαία ελληνική ήταν μια κλιτή, συνθετική γλώσσα. Η νέα ελληνική έχει χάσει πολλά από τα κλιτά, συνθετικά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής και έγινε περισσότερο αναλυτική. [Α.Φ. Χριστίδης, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ΙΝΣ, σελ. 139] διάλεκτοι της αρχαίας ελληνικής βλέπε: Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής, σ Βλέπε και: α) Διαγνωστική αξιολόγηση με άτυπες μορφές στο μάθημα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας ( ) β) Αρχαία στην Α Λυκείου, στάσεις, απόψεις και γνώσεις των μαθητών ( ) Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 5 από 82

6 1. [γῆν τε καὶ ὕδωρ... και ] από τον κόσμο Ο Ηρόδοτος έζησε τον 5 ο αι. π.χ. και είναι γνωστός για την Ιστορία που έγραψε, για τους περσικούς πολέμους και για διάφορα μέρη του γνωστού κόσμου, όπου περιηγήθηκε. Θεωρήθηκε «πατέρας της ιστορίας», αν και αμφισβητείται η ακρίβεια όσων αναφέρει. Στο κείμενο παρακολουθούμε περιστατικά από την πρώτη προσπάθεια των Περσών να κατακτήσουν τον ελλαδικό χώρο. Ο Μεγάβαζος ήταν στρατηγός του Δαρείου. στο κείμενο Ηρόδοτος, Ιστορία 5 (Τερψιχόρη) Μεγάβαζος δὲ ὡς ἐχειρώσατο τοὺς Παίονας, πέμπει ἀγγέλους ἐς Μακεδονίην ἄνδρας ἑπτὰ Πέρσας, οἳ μετ αὐτὸν ἐκεῖνον ἦσαν δοκιμώτατοι ἐν τῷ στρατοπέδῳ ἐπέμποντο δὲ οὗτοι παρὰ Ἀμύντην αἰτήσοντες γῆν τε καὶ ὕδωρ Δαρείῳ βασιλέι. [2] ἔστι δὲ ἐκ τῆς Πρασιάδος λίμνης σύντομος κάρτα ἐς τὴν Μακεδονίην πρῶτον μὲν γὰρ ἔχεται τῆς λίμνης τὸ μέταλλον ἐξ οὗ ὕστερον τούτων τάλαντον ἀργυρίου Ἀλεξάνδρῳ ἡμέρης ἑκάστης ἐφοίτα, μετὰ δὲ τὸ μέταλλον Δύσωρον καλεόμενον ὄρος ὑπερβάντα εἶναι ἐν Μακεδονίν. 18. οἱ ὦν Πέρσαι οἱ πεμφθέντες οὗτοι παρὰ τὸν Ἀμύντην ὡς ἀπίκοντο, αἴτεον ἐλθόντες ἐς ὄψιν τὴν Ἀμύντεω Δαρείῳ βασιλέι γῆν τε καὶ ὕδωρ. ὁ δὲ ταῦτά τε ἐδίδου καὶ σφεας ἐπὶ ξείνια καλέει, παρασκευασάμενος δὲ δεῖπνον μεγαλοπρεπὲς ἐδέκετο τοὺς Πέρσας φιλοφρόνως. [2] ὡς δὲ ἀπὸ δείπνου ἐγένοντο, διαπίνοντες εἶπαν οἱ Πέρσαι τάδε. ξεῖνε Μακεδών, ἡμῖν νόμος ἐστὶ τοῖσι Πέρσῃσι, ἐπεὰν δεῖπνον προτιθώμεθα μέγα, τότε καὶ τὰς παλλακὰς καὶ τὰς κουριδίας γυναῖκας ἐσάγεσθαι παρέδρους. σύ νυν, ἐπεί περ προθύμως μὲν ἐδέξαο μεγάλως δὲ ξεινίζεις, διδοῖς δὲ βασιλέι Δαρείῳ γῆν τε καὶ ὕδωρ, ἕπεο νόμῳ τῷ ἡμετέρῳ. [3] εἶπε πρὸς ταῦτα Ἀμύντης ὦ Πέρσαι, νόμος μὲν ἡμῖν γε ἐστὶ οὐκ οὗτος, ἀλλὰ κεχωρίσθαι ἄνδρας γυναικῶν ἐπείτε δὲ ὑμεῖς ἐόντες δεσπόται προσχρηίζετε τούτων, παρέσται ὑμῖν καὶ ταῦτα. εἴπας τοσαῦτα ὁ Ἀμύντης μετεπέμπετο τὰς γυναῖκας αἳ δ ἐπείτε καλεόμεναι ἦλθον, ἐπεξῆς ἀντίαι ἵζοντο τοῖσι Πέρσῃσι. [4] ἐνθαῦτα οἱ Πέρσαι ἰδόμενοι γυναῖκας εὐμόρφους ἔλεγον πρὸς Ἀμύντην φάμενοι τὸ ποιηθὲν τοῦτο οὐδὲν εἶναι σοφόν κρέσσον γὰρ εἶναι ἀρχῆθεν μὴ ἐλθεῖν τὰς γυναῖκας ἢ ἐλθούσας καὶ μὴ παριζομένας ἀντίας ἵζεσθαι ἀλγηδόνας σφίσι ὀφθαλμῶν. [5] ἀναγκαζόμενος δὲ ὁ Ἀμύντης ἐκέλευε παρίζειν Ποια ενέργεια κάνει ο Μεγάβαζος; Τι θα ζητούν (αἰτήσοντες) οι απεσταλμένοι; Περιγράψτε το δρόμο που ακολουθούν. Τι κάνουν οι απεσταλμένοι μόλις συναντούν τον Αμύντα; Ποια είναι η απάντηση του Αμύντα; ποια είναι η επόμενη ενέργειά του; Τι ζητούν επιπλέον οι Πέρσες; Τι απαντά ο Αμύντας; και τι κάνει; Πώς αντιδρούν οι Πέρσες; και τι ζητούν; Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 6 από 82

7 πειθομενέων δὲ τῶν γυναικῶν αὐτίκα οἱ Πέρσαι μαστῶν τε ἅπτοντο οἷα πλεόνως οἰνωμένοι, καί κού τις καὶ φιλέειν ἐπειρᾶτο. 19. Ἀμύντης μὲν δὴ ταῦτα ὁρέων ἀτρέμας εἶχε, καίπερ δυσφορέων, οἷα ὑπερδειμαίνων τοὺς Πέρσας Ἀλέξανδρος δὲ ὁ Ἀμύντεω παρεών τε καὶ ὁρέων ταῦτα, ἅτε νέος τε ἐὼν καὶ κακῶν ἀπαθής, οὐδαμῶς ἔτι κατέχειν οἷος τε ἦν, ὥστε δὲ βαρέως φέρων εἶπε πρὸς Ἀμύντην τάδε. ὦ πάτερ, σὺ μὲν εἶκε τῇ ἡλικίῃ ἀπιών τε ἀναπαύεο, μηδὲ λιπάρεε τῇ πόσι ἐγὼ δὲ προσμένων αὐτοῦ τῇδε πάντα τὰ ἐπιτήδεα παρέξω τοῖσι ξείνοισι. [2] πρὸς ταῦτα συνιεὶς Ἀμύντης ὅτι νεώτερα πρήγματα πρήσσειν μέλλοι ὁ Ἀλέξανδρος, λέγει ὦ παῖ, σχεδὸν γάρ σευ ἀνακαιομένου συνίημι τοὺς λόγους, ὅτι ἐθέλεις ἐμὲ ἐκπέμψας ποιέειν τι νεώτερον ἐγὼ ὦν σευ χρηίζω μηδὲν νεοχμῶσαι κατ ἄνδρας τούτους, ἵνα μὴ ἐξεργάσῃ ἡμέας, ἀλλὰ ἀνέχευ ὁρέων τὰ ποιεύμενα ἀμφὶ δὲ ἀπόδῳ τῇ ἐμῇ πείσομαί τοι. 20. ὡς δὲ ὁ Ἀμύντης χρηίσας τούτων οἰχώκεε, λέγει ὁ Ἀλέξανδρος πρὸς τοὺς Πέρσας γυναικῶν τουτέων, ὦ ξεῖνοι, ἔστι ὑμῖν πολλὴ εὐπετείη, καὶ εἰ πάσῃσι βούλεσθε μίσγεσθαι καὶ ὁκόσῃσι ὦν αὐτέων. [2] τούτου μὲν πέρι αὐτοὶ ἀποσημανέετε νῦν δέ, σχεδὸν γὰρ ἤδη τῆς κοίτης ὥρη προσέρχεται ὑμῖν καὶ καλῶς ἔχοντας ὑμέας ὁρῶ μέθης, γυναῖκας ταύτας, εἰ ὑμῖν φίλον ἐστί, ἄπετε λούσασθαι, λουσαμένας δὲ ὀπίσω προσδέκεσθε. [3] εἴπας ταῦτα, συνέπαινοι γὰρ ἦσαν οἱ Πέρσαι, γυναῖκας μὲν ἐξελθούσας ἀπέπεμπε ἐς τὴν γυναικηίην, αὐτὸς δὲ ὁ Ἀλέξανδρος ἴσους τῇσι γυναιξὶ ἀριθμὸν ἄνδρας λειογενείους τῇ τῶν γυναικῶν ἐσθῆτι σκευάσας καὶ ἐγχειρίδια δοὺς ἦγε ἔσω, παράγων δὲ τούτους ἔλεγε τοῖσι Πέρσῃσι τάδε. [4] ὦ Πέρσαι, οἴκατε πανδαισίῃ τελέῃ ἱστιῆσθαι τά τε γὰρ ἄλλα ὅσα εἴχομεν, καὶ πρὸς τὰ οἷά τε ἦν ἐξευρόντας παρέχειν, πάντα ὑμῖν πάρεστι, καὶ δὴ καὶ τόδε τὸ πάντων μέγιστον, τάς τε ἑωυτῶν μητέρας καὶ τὰς ἀδελφεὰς ἐπιδαψιλευόμεθα ὑμῖν, ὡς παντελέως μάθητε τιμώμενοι πρὸς ἡμέων τῶν περ ἐστὲ ἄξιοι, πρὸς δὲ καὶ βασιλέι τῷ πέμψαντι ἀπαγγείλητε ὡς ἀνὴρ Ἕλλην Μακεδόνων ὕπαρχος εὖ ὑμέας ἐδέξατο καὶ τραπέζῃ καὶ κοίτῃ. [5] ταῦτα εἴπας ὁ Ἀλέξανδρος παρίζει Πέρσῃ ἀνδρὶ ἄνδρα Μακεδόνα ὡς γυναῖκα τῷ λόγῳ οἳ δέ, ἐπείτε σφέων οἱ Πέρσαι ψαύειν ἐπειρῶντο, διεργάζοντο Πώς νιώθει ο Αμύντας; Γιατί παρεμβαίνει ο Αλέξανδρος; Τι συμβουλεύει ο Αλέξανδρος στον Αμύντα; Ποια είναι σχέση Αμύντα (πατέρα) και Αλέξανδρου (γιου); Τι λέει ο Αλέξανδρος στους Πέρσες; Πώς δέχονται οι Πέρσες τα λόγια του Αλέξανδρου; Ποιο είναι το σχέδιο του Αλέξανδρου; Πώς εφαρμόζει το σχέδιό του ο Αλέξανδρος; Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 7 από 82

8 αὐτούς. 21. καὶ οὗτοι μὲν τούτῳ τῷ μόρῳ διεφθάρησαν, καὶ αὐτοὶ καὶ ἡ θεραπηίη αὐτῶν εἵπετο γὰρ δή σφι καὶ ὀχήματα καὶ θεράποντες καὶ ἡ πᾶσα πολλὴ παρασκευή πάντα δὴ ταῦτα ἅμα πᾶσι ἐκείνοισι ἠφάνιστο. [2] μετὰ δὲ χρόνῳ οὐ πολλῷ ὕστερον ζήτησις τῶν ἀνδρῶν τούτων μεγάλη ἐκ τῶν Περσέων ἐγίνετο, καί σφεας Ἀλέξανδρος κατέλαβε σοφίῃ, χρήματά τε δοὺς πολλὰ καὶ τὴν ἑωυτοῦ ἀδελφεὴν τῇ οὔνομα ἦν Γυγαίη δοὺς δὲ ταῦτα κατέλαβε ὁ Ἀλέξανδρος Βουβάρῃ ἀνδρὶ Πέρσῃ, τῶν διζημένων τοὺς ἀπολομένους τῷ στρατηγῷ. 22. ὁ μέν νυν τῶν Περσέων τούτων θάνατος οὕτω καταλαμφθεὶς ἐσιγήθη. Πώς αντιμετωπίζει τις συνέπειες ο Αλέξανδρος; 73. Ἀθηναῖοι δὲ μετὰ ταῦτα Κλεισθένεα καὶ τὰ ἑπτακόσια ἐπίστια τὰ διωχθέντα ὑπὸ Κλεομένεος μεταπεμψάμενοι πέμπουσι ἀγγέλους ἐς Σάρδις, συμμαχίην βουλόμενοι ποιήσασθαι πρὸς Πέρσας ἠπιστέατο γὰρ σφίσι Λακεδαιμονίους τε καὶ Κλεομένεα ἐκπεπολεμῶσθαι. [2] ἀπικομένων δὲ τῶν ἀγγέλων ἐς τὰς Σάρδις καὶ λεγόντων τὰ ἐντεταλμένα, Ἀρταφρένης ὁ Ὑστάσπεος Σαρδίων ὕπαρχος ἐπειρώτα τίνες ἐόντες ἄνθρωποι καὶ κοῦ γῆς οἰκημένοι δεοίατο Περσέων σύμμαχοι γενέσθαι, πυθόμενος δὲ πρὸς τῶν ἀγγέλων ἀπεκορύφου σφι τάδε εἰ μὲν διδοῦσι βασιλέι Δαρείῳ Ἀθηναῖοι γῆν τε καὶ ὕδωρ, ὁ δὲ συμμαχίην σφι συνετίθετο, εἰ δὲ μὴ διδοῦσι, ἀπαλλάσσεσθαι αὐτοὺς ἐκέλευε. [3] οἱ δὲ ἄγγελοι ἐπὶ σφέων αὐτῶν βαλόμενοι διδόναι ἔφασαν, βουλόμενοι τὴν συμμαχίην ποιήσασθαι. οὗτοι μὲν δὴ ἀπελθόντες ἐς τὴν ἑωυτῶν αἰτίας μεγάλας εἶχον. στη λέξη Να εντοπίσετε τύπους λέξεων που δεν είναι σύμφωνοι με όσα διδαχτήκατε στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών στο σχολείο (π.χ. Μακεδονίην, βασιλέι, ἡμέρης, κλπ). Πώς εξηγείτε αυτές τις διαφορές. παρατήρηση: σκοπός της διδακτικής προσέγγισης δεν είναι η λεπτομερής μετάφραση, ούτε κάποιος γραμματικές ή συντακτικές ασκήσεις. Το κείμενο επιλέχτηκε, επειδή έχει στοιχεία της ιωνικής διαλέκτου. Έτσι, το συμπέρασμα προκείπτει αβίαστα: η κατανόηση του κειμένου δεν προϋποθέτει τη λεπτομερή γνώση γραμματικών τύπων (ούτε την ορολογία γραμματικής και συντακτικού). Επίσης, δίνει μία πρακτική αφετηρία να συζητήσουμε για τις διαλέκτους. Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 8 από 82

9 2. [τὸ κράτιστον τῆς φιλοσοφίας ] από τον κόσμο Ο Ισοκράτης είναι γνωστός ρήτορας της αρχαιότητας και ασχολήθηκε με όλα τα είδη του ρητορικού λόγου. Έγραψε και παραινετικούς λόγους, δηλαδή συμβουλές που απευθύνονταν σε πρόσωπα. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν είναι από λόγο με τη μορφή επιστολής προς τον γιο ενός φίλου του, τον Δημόνικο. στο κείμενο Ὅσοι μὲν οὖν πρὸς τοὺς ἑαυτῶν φίλους τοὺς προτρεπτικοὺς λόγους συγγράφουσιν, καλὸν μὲν ἔργον ἐπιχειροῦσιν, [4] οὐ μὴν περί γε τὸ κράτιστον τῆς φιλοσοφίας διατρίβουσιν [ ] [13] Πρῶτον μὲν οὖν εὐσέβει τὰ πρὸς τοὺς θεοὺς μὴ μόνον θύων ἀλλὰ καὶ τοῖς ὅρκοις ἐμμένων ἐκεῖνο μὲν γὰρ τῆς τῶν χρημάτων εὐπορίας σημεῖον, τοῦτο δὲ τῆς τῶν τρόπων καλοκαγαθίας τεκμήριον. [ ] παῖδας. [14] Τοιοῦτος γίγνου περὶ τοὺς γονεῖς, οἵους ἂν εὔξαιο περὶ σεαυτὸν γενέσθαι τοὺς σεαυτοῦ [ ] [15] Μήτε γέλωτα προπετῆ στέργε μήτε λόγον μετὰ θράσους ἀποδέχου τὸ μὲν γὰρ ἀνόητον, τὸ δὲ μανικόν. [ ] [18] Ἐὰν ᾖς φιλομαθὴς, ἔσει πολυμαθής. Ἃ μὲν ἐπίστασαι, ταῦτα διαφύλαττε ταῖς μελέταις, ἃ δὲ μὴ μεμάθηκας, προσλάμβανε ταῖς ἐπιστήμαις ὁμοίως γὰρ αἰσχρὸν ἀκούσαντα χρήσιμον λόγον μὴ μαθεῖν καὶ διδόμενόν τι ἀγαθὸν παρὰ τῶν φίλων μὴ λαβεῖν. [ ] [20] Τῷ μὲν τρόπῳ γίγνου φιλοπροσήγορος, τῷ δὲ λόγῳ εὐπροσήγορος. Ἔστι δὲ φιλοπροσηγορίας μὲν τὸ προσφωνεῖν τοὺς ἀπαντῶντας, εὐπροσηγορίας δὲ τὸ τοῖς λόγοις αὐτοῖς οἰκείως ἐντυγχάνειν. [ ] [24] Μηδένα φίλον ποιοῦ, πρὶν ἂν ἐξετάσῃς πῶς κέχρηται τοῖς πρότερον φίλοις ἔλπιζε γὰρ αὐτὸν καὶ περὶ σὲ γενέσθαι τοιοῦτον, οἷος καὶ περὶ ἐκείνους γέγονεν. Βραδέως μὲν φίλος γίγνου, γενόμενος δὲ πειρῶ διαμένειν. [ ] [27] Εἶναι βούλου τὰ περὶ τὴν ἐσθῆτα φιλόκαλος, ἀλλὰ μὴ καλλωπιστής. Ἔστι δὲ φιλοκάλου μὲν τὸ μεγαλοπρεπὲς, καλλωπιστοῦ δὲ τὸ περίεργον. [ ] Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 9 από 82

10 [30] Μίσει τοὺς κολακεύοντας ὥσπερ τοὺς ἐξαπατῶντας ἀμφότεροι γὰρ πιστευθέντες τοὺς πιστεύσαντας ἀδικοῦσιν. [ ] Βουλεύου μὲν βραδέως, ἐπιτέλει δὲ ταχέως τὰ δόξαντα. [ ] Πειρῶ τῷ μὲν σώματι εἶναι φιλόπονος, τῇ δὲ ψυχῇ φιλόσοφος, ἵνα τῷ μὲν ἐπιτελεῖν δύνῃ τὰ δόξαντα, τῇ δὲ προορᾶν ἐπίστῃ τὰ συμφέροντα. ερωτήσεις κατανόησης 1. Ποια γνώμη έχει ο Ισοκράτης για το συμβουλευτικό έργο; 2. Βρες πέντε συμβουλές με τις οποίες συμφωνείς περισσότερο και εξήγησε γιατί. 3. Πρόσεξε την παρόμοια δομή του λόγου στα αποσπάσματα [20] και [27] Ισοκράτης, Προς Δημόνικον στη λέξη α. συντακτικό (οι σχέσεις των λέξεων μεταξύ τους) 1. Ποιοι είναι οι βασικοί όροι της πρότασης; Να τους εντοπίσεις σε τρία αποσπάσματα που θα διαλέξεις μόνος σου. (ΣΑΕ, σ & 45-62) 2. Βρες τέσσερις ονοματικούς προσδιορισμούς, δύο ομοιόπτωτους και δύο ετερόπτωτους. Θυμήσου ποιοι είναι οι ομοιόπτωτοι και ποιοι οι ετερόπτωτοι (ΣΑΕ, σ ) Πώς λέγονται οι προτάσεις που έχουν προσδιορισμούς; (ΣΑΕ, σ. 23) 3. Βρες ένα τελικό και ένα άναρθρο απαρέμφατο. Εξήγησε για ποιον λόγο δεν έχει ειδικό απαρέφατο (ΣΑΕ 84-85) 4. Στο απόσπασμα [18] εντόπισε και χαρακτήρισε τον υποθετικό λόγο (ΣΑΕ ). Αποστήθισε τη φράση (για το νόημά της και ως παράδειγμα υποθετικού λόγου) Επιπλέον 5. Στο απόσπασμα [18] πρόσεξε τη λειτουργία των απαρεμφάτων ως προστακτικών (ΣΑΕ σ. 86) 6. Στο απόσπασμα [30] βρες την αναφορική πρόταση και χαρακτήρισέ την (ΣΑΕ σ. 162, παραβολικές) β. γραμματική (οι τύποι των λέξεων) 1. Αναγνώρισε όσες προστακτικές μπορείς και βρες τα ρήματα στο α ενικό πρόσωπο οριστικής του ενεστώτα ενεργητικής φωνής. (π.χ. εὐσέβει: β ενικό προστακτική ενεστώτα, ρ. εὐσεβῶ) Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 10 από 82

11 3. [μηδενὸς μὲν ἀπείρως ἔχειν] ή [μὴ μόνον τοῖς ὑφ' ἡμῶν εἰρημένοις ἐμμένειν] από τον κόσμο Ο Ισοκράτης είναι γνωστός ρήτορας της αρχαιότητας και ασχολήθηκε με όλα τα είδη του ρητορικού λόγου. Έγραψε και παραινετικούς λόγους, δηλαδή συμβουλές που απευθύνονταν σε πρόσωπα. Ακολουθεί απόσπασμαι από λόγο με τη μορφή επιστολής προς τον γιο φίλου του, τον Δημόνικο ( βλ. και Ν.Χ. Κεφαλίδη Α.Β. Μουμτζάκη, Αρχαία ελληνικά Α Λυκείου, ΟΕΔΒ, 1995). στο κείμενο Ζεὺς γὰρ Ἡρακλέα καὶ Τάνταλον γεννήσας, ὡς οἱ μῦθοι λέγουσι καὶ πάντες πιστεύουσι, τὸν μὲν διὰ τὴν ἀρετὴν ἀθάνατον ἐποίησεν, τὸν δὲ διὰ τὴν κακίαν ταῖς μεγίσταις τιμωρίαις ἐκόλασεν. [51] Οἷς δεῖ παραδείγμασι χρώμενόν σε ὀρέγεσθαι τῆς καλοκαγαθίας, καὶ μὴ μόνον τοῖς ὑφ' ἡμῶν εἰρημένοις ἐμμένειν ἀλλὰ καὶ τῶν ποιητῶν τὰ βέλτιστα μανθάνειν καὶ τῶν ἄλλων σοφιστῶν εἴ τι χρήσιμον εἰρήκασιν ἀναγιγνώσκειν. [52] Ὥσπερ γὰρ τὴν μέλιτταν ὁρῶμεν ἐφ' ἅπαντα μὲν τὰ βλαστήματα καθιζάνουσαν, ἀφ' ἑκάστου δὲ τὰ βέλτιστα λαμβάνουσαν, οὕτω δεῖ καὶ τοὺς παιδείας ὀρεγομένους μηδενὸς μὲν ἀπείρως ἔχειν, πανταχόθεν δὲ τὰ χρήσιμα συλλέγειν. Μόλις γὰρ ἄν τις ἐκ ταύτης τῆς ἐπιμελείας τὰς τῆς φύσεως ἁμαρτίας ἐπικρατήσειεν. Ισοκράτης, προς Δημόνικον (απόσπασμα) ερωτήσεις κατανόησης Για ποιον λόγο ο Ισοκράτης αναφέρεται στον Ηρακλή και στον Τάνταλο; Τι συμπέρασμα πρέπει να βγάλει ο Δημόνικος από το παράδειγμα που του αναφέρει ο Ισοκράτης; Ο Δημόνικος θα πρέπει να αρκείται μόνο στις συμβουλές των ρητόρων; Από ποιους άλλους πρέπει να διδάσκεται; Για ποιον λόγο ο Ισοκράτης επιλέγει την παθητική σύνταξη όταν μιλά για τον εαυτό του ως δάσκαλο; Τι ακριβώς κάνει η μέλισσα; Πώς ταιριάζει το παράδειγμά της με την προηγούμενη συμβουλή του Ισοκράτη; Σκέψου τις έννοιες: όρεξη, επιθυμία, θέληση. Σε τι διαφέρουν; Ποιας λέξεις υπάρχει ομόρριζο στο κείμενο; στη λέξη α. συντακτικό (οι σχέσεις των λέξεων μεταξύ τους) 1. Εντόπισε τα απαρέμφατα του κειμένου, βρες τον συντακτικό ρόλο τους και τα υποκείμενά τους (ΣΑΕ, 84-89) 2. Εντόπισε τον υποθετικό λόγο και χαρακτήρισέ τον (θυμήσου τους υποθετικούς λόγους ΣΑΕ, ) Επιπλέον Αποστήθισε τη φράση για το νόημά της και ως παράδειγμα ποιητικού αιτίου (ΣΑΕ σ. 66): μὴ μόνον τοῖς ὑφ' ἡμῶν εἰρημένοις ἐμμένειν β. γραμματική (οι τύποι των λέξεων) 1. Αναγνωρίστε τα ουσιαστικά πρώτης κλίσης που περιέχονται στο κείμενο (ΓΑΕ σ ). 2. Εντόπισε και χαρακτήρισε τα ουσιαστικά τρίτης κλίσης (ΓΑΕ σ. 69) 3. Εντοπίστε τα απαρέμφατα του κειμένου. Δείτε στην γραμματική πως σχηματίζονται τα απαρέμφατα των ρημάτων της Α συζυγίας σε ενεργητική και παθητική φωνή (ΓΑΕ, σ ) 4. Βρες στο κείμενο τύπους του ρήματος λέγω. Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 11 από 82

12 4. [Τοιοῦτος γίγνου...] σε αρχείο.doc από τον κόσμο Θυμήσου όσα είπαμε για τον Ισοκράτη στο προηγούμενο κείμενο. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν είναι από τον ίδιο λόγο του. στο κείμενο [14] Τοιοῦτος γίγνου περὶ τοὺς γονεῖς, οἵους ἂν εὔξαιο περὶ σεαυτὸν γενέσθαι τοὺς σεαυτοῦ παῖδας. Ἄσκει τῶν περὶ τὸ σῶμα γυμνασίων μὴ τὰ πρὸς τὴν ῥώμην ἀλλὰ τὰ πρὸς τὴν ὑγίειαν τούτου δ' ἂν ἐπιτύχοις, εἰ λήγοις τῶν πόνων ἔτι πονεῖν δυνάμενος. [15] Μήτε γέλωτα προπετῆ στέργε μήτε λόγον μετὰ θράσους ἀποδέχου τὸ μὲν γὰρ ἀνόητον, τὸ δὲ μανικόν. Ἃ ποιεῖν αἰσχρὸν, ταῦτα νόμιζε μηδὲ λέγειν εἶναι καλόν. Ἔθιζε σεαυτὸν εἶναι μὴ σκυθρωπὸν ἀλλὰ σύννουν δι' ἐκεῖνο μὲν γὰρ αὐθάδης, διὰ δὲ τοῦτο φρόνιμος εἶναι δόξεις. [ ] [18] Ἃ μὲν ἐπίστασαι, ταῦτα διαφύλαττε ταῖς μελέταις, ἃ δὲ μὴ μεμάθηκας, προσλάμβανε ταῖς ἐπιστήμαις. Ἐὰν ᾖς φιλομαθὴς, ἔσει πολυμαθής. λήγω: καταπαύω, καταστέλλω, όπως το παύω προς Δημόνικον, Πώς νοιώθεις που κάποιες φράσεις είναι γνωστές από το προηγούμενο; στη λέξη α. συντακτικό (οι σχέσεις των λέξεων μεταξύ τους) 1. Αναγνώρισε τις ευκτικές και τις προστακτικές του κειμένου. Δες τη σημασία που έχουν οι εγκλίσεις στις ανεξάρτητες προτάσεις (ΣΑΕ, 79-82) 2. Αναγνώρισε τον υποθετικό λόγο στο τέλος του κειμένου. Δοκίμασε να τον μεταφέρεις στα άλλα είδη (ΣΑΕ, ). Επιπλέον 3. Σύνταξε αναλυτικά την τελευταία περίοδο του κειμένου. β. γραμματική (οι τύποι των λέξεων) 3. Αναγνώρισε τις ευκτικές και τις προστακτικές του κειμένου. Ξαναθυμήσου πως σχηματίζεται η ευκτική και η προστακτική των βαρύτονων ρημάτων (ΓΑΕ, σ ) και κάποια συνηθισμένα ρήματα που υπάρχουν στο κείμενο γίγνου ἐπιτύχοις νόμιζε προσλάμβανε γίγνομαι ἐγιγνόμην γενήσομαι τυγχάνω ἐτύγχανον τεύξομαι νομίζω ἐνόμιζον νομιῶ λαμβάνω ἐλάμβανον λήψομαι γενηθήσομαι ἔτυχον ἐνόμισα ἔλαβον ἐγενόμην τετύχηκα νενόμικα εἴληφα ἐγενήθην γέγονα και γεγένημαι ἐγεγόνην και ἐγεγενήμην ἐτετυχήκειν (ἐνενομίκειν) εἰλήφειν 4. δοκίμασε να σχηματίσεις τους τύπους της ευκτικής και της προστακτικής ενεστώτα και αορίστου (προσοχή στον αόριστο β ) Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 12 από 82

13 5. 1 η γραμματοσυντακτική στάση τα μαθήματα ακολουθούν τη λογική: απ τον κόσμο στο κείμενο, απ το κείμενο στη λέξη, τον συντακτικό ρόλο της και τη γραμματική μορφή της μιλήσαμε για: συντακτικό τους βασικούς όρους (ρήμα, υποκείμενο, κατηγορούμενο, αντικείμενο) (ΣΑΕ σ & 45-62) τους ονοματικούς προσδιορισμούς (ΣΑΕ σ ) το απαρέμφατο, τελικό, ειδικό, άναρθρο, ο συντακτικός ρόλος του και το υποκείμενό του (ΣΑΕ σ ) σημασία των εγκλίσεων στις ανεξάρτητες προτάσεις (ΣΑΕ σ ) υποθετικοί λόγοι (ΣΑΕ σ ) Επιπλέον απαρέμφατο ως προστακτική (ΣΑΕ σ. 86) αναφορικές προτάσεις (ΣΑΕ σ. 162) ποιητικό αίτιο (ΣΑΕ σ. 66) γραμματική προστακτική σχηματισμός απαρεμφάτων των ρημάτων της Α συζυγίας σε ενεργητική και παθητική φωνή (ΓΑΕ, σ ) ευκτική και η προστακτική των βαρύτονων ρημάτων (ΓΑΕ, σ ) ρήματα: λέγω, γίγνομαι, τυγχάνω, νομίζω, λαμβάνω στο: Λυσίας, Υπέρ Μαντιθέου 1-3 υποθετικοί λόγοι 1. Εἰ μὴ συνῄδη, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλομένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐμὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τῆς κατηγορίας Εἰ μὴ συνῄδη, ἂν εἶχον (2 ο είδος, αντίθετο πραγματικού) 2. ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν μὲν τοῦτο μόνον ὑμῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνους εἰμὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγμασι καὶ ὡς ἠνάγκασμαι τῶν αὐτῶν κινδύνων μετέχειν ὑμῖν, μηδέν πώ μοι πλέον εἶναι ἐὰν ἐπιδείξω, ἀξιῶ (3 ο είδος, προσδοκώμενο) 3. ἐὰν δὲ φαίνωμαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα μετρίως βεβιωκὼς καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ παρὰ τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν, δέομαι ὑμῶν ἐμὲ μὲν δοκιμάζειν, τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι. ἐὰν δὲ φαίνωμαι, δέομαι (3 ο είδος, προσδοκώμενο) και από το προς Δημόνικον, Ἐὰν ᾖς φιλομαθὴς, ἔσει πολυμαθής Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 13 από 82

14 το ρήμα οἶδα ν οριστική υποτακτική ευκτική προστακτική απαρέμφατο μετοχή ενσ οἶδα οἶσθα οἶδε(ν) εἰδῶ εἰδῇς εἰδῇ εἰδείην εἰδείης εἰδείη - ἴσθι ἴστω εἰδέναι εἰδώς εἰδυῖα εἰδός ἴσμεν ἴστε ἴσασι(ν) εἰδῶμεν εἰδῆτε εἰδῶσι(ν) εἰδεῖμεν (- είημεν) εἰδεῖτε (- είητε) εἰδεῖεν (- είησαν) - ἴστε ἴστων πρτ ᾔδη ἤ ᾔδειν ᾔδησθα ἤ ᾔδεις ᾔδει ἤ ᾔδει ᾔδεμεν ἤ ᾖσμεν ᾔδετε ἤ ᾖστε ᾔδεσαν ἤ ᾖσαν μελ αορ β πρκ υπρ εἴσομαι ἤ εἰδήσω εἴσει (-ῃ) ἤ εἰδήσεις εἴσεται ἤ εἰδήσει εἰσόμεθα ἤ εἰδήσομεν εἴσεσθε ἤ εἰδήσετε εἴσονται ἤ εἰδήσουσι(ν) ἔγνων ἔγνως ἔγνω ἔγνωμεν ἔγνωτε ἔγνωσαν ἔγνωκα ἔγνωκας ἔγνωκε(ν) ἐγνώκαμεν ἐγνώκατε ἐγνώκασι(ν) ἐγνώκειν γνῶ γνῷς γνῷ γνῶμεν γνῶτε γνῶσι(ν) ἐγνωκὼς ὦ κλπ εἰσοίμην ἤ εἰδήσοιμι εἴσοιο ἤ εἰδήσοις εἴσοιτο ἤ εἰδήσοι εἰσοίμεθα ἤ εἰδήσοιμεν εἴσοισθε ἤ εἰδήσοιτε εἴσοιντο ἤ εἰδήσοιεν γνοίην γνοίης γνοίη γνοῖμεν γνοῖτε γνοῖεν ἐγνωκὼς εἴην κλπ - γνῶθι γνώτω - γνῶτε γνόντων ἐγνωκὼς ἴσθι κλπ εἴσεσθαι ἤ εἰδήσειν γνῶναι ἐγνωκέναι εἰσόμενος ἤ εἰδήσων εἰσομένη ἤ εἰδήσουσα εἰσόμενον ἤ εἰδῆσον γνούς γνοῦσα γνόν ἐγνωκὼς, -υῖα, -ός Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 14 από 82

15 6. [εἰς τὴν ὄψιν αὐτοῦ ἔπτυσεν] και σε αρχείο.doc από τον κόσμο Για τον Διογένη Λαέρτιο δεν έχουμε σίγουρες πληροφορίες. Πιθανότατα καταγόταν από τη Μικρά Ασία και έζησε τον 3 ο αι. μ.χ. και ασχολήθηκε με την ιστορία της φιλοσοφίας. Χάρη σ αυτόν γνωρίζουμε ορισμένα πράγματα και για στοχαστές της αρχαιότητας των οποίων το έργο καταστράφηκε. Ο Διογένης ο κυνικός είναι ο γνωστός φιλόσοφος του 4 ου αι. π.χ. Βασικό χαρακτηριστικό ήταν η ειρωνεία και η σάτιρα με την οποία προωθούσε μιαν αντίληψη για λιτή και αυτάρκη ζωή. Είναι πολλά τα «ανέκδοτα» με πρωταγωνιστή τον Διογένη. Αξίζει να ψάξετε πληροφορίες γι αυτόν. στο κείμενο Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, Βιβλίο Στ, Διογένης Κυνικός [24] Δεινός τ' ἦν κατασοβαρεύσασθαι τῶν ἄλλων. καὶ τὴν μὲν Εὐκλείδου σχολὴν ἔλεγε χολήν, τὴν δὲ Πλάτωνος διατριβὴν κατατριβήν, τοὺς δὲ Διονυσιακοὺς ἀγῶνας μεγάλα θαύματα μωροῖς ἔλεγε καὶ τοὺς δημαγωγοὺς ὄχλου διακόνους. ἔλεγε δὲ καὶ ὡς ὅταν μὲν ἴδῃ κυβερνήτας ἐν τῷ βίῳ καὶ ἰατροὺς καὶ φιλοσόφους, συνετώτατον εἶναι τῶν ζῴων νομίζειν τὸν ἄνθρωπον ὅταν δὲ πάλιν ὀνειροκρίτας καὶ μάντεις καὶ τοὺς προσέχοντας τούτοις ἢ τοὺς ἐπὶ δόξῃ καὶ πλούτῳ πεφυσημένους, οὐδὲν ματαιότερον νομίζειν ἀνθρώπου. ἀγνοοῦντας. [27] τούς τε γραμματικοὺς ἐθαύμαζε τὰ μὲν τοῦ Ὀδυσσέως κακὰ ἀναζητοῦντας, τὰ δ' ἴδια [29] φησὶ δὲ Μένιππος ἐν τῇ Διογένους Πράσει (Wachsmuth p. 82, n. 7) ὡς ἁλοὺς καὶ πωλούμενος ἠρωτήθη τί οἶδε ποιεῖν. ἀπεκρίνατο, "ἀνδρῶν ἄρχειν" καὶ πρὸς τὸν κήρυκα, "κήρυσσε," ἔφη, "εἴ τις ἐθέλει δεσπότην αὑτῷ πρίασθαι". [32] εἰσαγαγόντος τινὸς αὐτὸν εἰς οἶκον πολυτελῆ καὶ κωλύοντος πτύσαι, ἐπειδὴ ἐχρέμψατο, εἰς τὴν ὄψιν αὐτοῦ ἔπτυσεν, εἰπὼν χείρονα τόπον μὴ εὑρηκέναι. οἱ δὲ τοῦτο Ἀριστίππου φασί. φωνήσας ποτέ, "ἰὼ ἄνθρωποι," συνελθόντων, καθίκετο τῇ βακτηρίᾳ, εἰπών, "ἀνθρώπους ἐκάλεσα, οὐ καθάρματα," ὥς φησιν Ἑκάτων ἐν τῷ πρώτῳ τῶν Χρειῶν. βοήθεια ἴδιος, -α, -ον: αυτός που ανήκει στον εαυτό του, ίδιος, ιδιωτικός, ιδιαίτερος τὰ ἴδια: ιδιωτικά συμφέροντα, ζητήματα, αντίθ. προς τα κοινά, δημόσια ιδιωτική περιουσία ἁλοὺς: μτχ αορ. β του ρ. ἁλίσκομαι: κυριεύομαι, αιχμαλωτίζομαι, συλλαμβάνομαι, καταδικάζομαι [παράγ. άλωση, αλωτός, ευάλωτος, αιχμάλωτος] (ενεργητική του μορφή θεωρείται το αἱρέω-ῶ) αρχικοί χρόνοι: ἁλίσκομαι, ἡλισκόμην, ἁλώσομαι, ἐάλων/ἥλων, ἐάλωκα/ἥλωκα, ἡλώκειν πρίασθαι: απρφ αορ β του ρ. ὠνοῦμαι: αγοράζω αρχικοί χρόνοι: ὠνοῦμαι, ἐωνούμην, ὠνήσομαι & ὠνηθήσομαι, ἐπριάμην & ἐωνήθην, ἐώνημαι, ἐωνήμην ἰὼ: επιφώνημα Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 15 από 82

16 ερωτήσεις κατανόησης [24] α. ποια κριτική υιοθετούσε απέναντι στον Ευκλείδη και τον Πλάτωνα και ποια απέναντι στους Διονυσιακούς αγώνες; (τι νομίζεται ότι είναι οι Διονυσιακοί αγώνες;) β. ποιους αποδεχόταν ως κυβερνήτες και ποιους όχι; γιατί; [27] ποια κριτική ασκεί στους γραμματικούς; (τι ήταν οι γραμματικοί;) [29] σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο Διογένης; τι λέει; [32] α. ποια «ανάγκη» νιώθει ο Διογένης; πώς την ικανοποιεί; (από πού γνωρίζουμε το περιστατικό;) β. τι ψάχνει ο Διογένης και τι κάνει; (από πού γνωρίζουμε το περιστατικό;) στη λέξη συντακτικό 1. στο απόσπασμα 24 να χαρακτηρίσετε τις λέξεις: χολήν, κατατριβήν, θαύματα, διακόνους [ΣΑΕ σελ. 59, ρήματα με δύο αιτιατικές, η μία κατηγορούμενο στην άλλη] 2. στο απόσπασμα 29 να χαρακτηρίσετε τις δευτερεύουσες προτάσεις [ΣΑΕ σελ , δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις] 3. Δεινός τ' ἦν κατασοβαρεύσασθαι τῶν ἄλλων. Μελετήστε για το απαρέμφατο της αναφοράς [ΣΑΕ σελ ] επιπλέον 4. Στην δεύτερη περίοδο του κειμένου εντοπίστε τη γενική διαιρετική (δείτε στο Συντακτικό τη γενική ως ετερόπτωτο προσδιορισμό ΣΑΕ σ ) 5. Στην δεύτερη περίοδο του κειμένου εντοπίστε τη γενική συγκριτική (δείτε στο Συντακτικό τη σύνταξη των παραθετικών ΣΑΕ σ ) γραμματική 1. Να βρείτε και να αναγνωρίσετε τα πρωτόκλιτα και τα τριτόκλιτα ουσιαστικά των αποσπασμάτων [ΓΑΕ, σελ και 58-88] 2. Μάθετε τους χρόνους των ρημάτων: ἁλίσκομαι, ὠνοῦμαι αρχικοί χρόνοι: ἁλίσκομαι, ἡλισκόμην, ἁλώσομαι, ἐάλων/ἥλων, ἐάλωκα/ἥλωκα, ἡλώκειν αρχικοί χρόνοι: ὠνοῦμαι, ἐωνούμην, ὠνήσομαι & ὠνηθήσομαι, ἐπριάμην & ἐωνήθην, ἐώνημαι, ἐωνήμην. Γνωρίζετε τη φράση «ἡ πόλις ἐάλω». Ψάξτε σχετικές πληροφορίες Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 16 από 82

17 7. [παιδίον με νενίκηκεν εὐτελείᾳ] από τον κόσμο Για τον Διογένη Λαέρτιο δεν έχουμε σίγουρες πληροφορίες. Πιθανότατα καταγόταν από τη Μικρά Ασία και έζησε τον 3 ο αι. μ.χ. και ασχολήθηκε με την ιστορία της φιλοσοφίας. Χάρη σ αυτόν γνωρίζουμε ορισμένα πράγματα και για στοχαστές της αρχαιότητας των οποίων το έργο καταστράφηκε. Ο Διογένης ο κυνικός είναι ο γνωστός φιλόσοφος του 4 ου αι. π.χ. Βασικό χαρακτηριστικό ήταν η ειρωνεία και η σάτιρα με την οποία προωθούσε μιαν αντίληψη για λιτή και αυτάρκη ζωή. Είναι πολλά τα «ανέκδοτα» με πρωταγωνιστή τον Διογένη. στο κείμενο Διογένης Λαέρτιος, Βίοι καὶ γνῶμαι τῶν ἐν φιλοσοφίᾳ εὐδοκιμησάντων, Βιβλίο Στ, Διογένης Κυνικός [37] Θεασάμενός ποτε παιδίον ταῖς χερσὶ πῖνον ἐξέρριψε τῆς πήρας τὴν κοτύλην, εἰπών, "παιδίον με νενίκηκεν εὐτελείᾳ". [41] Ἐν Μεγάροις ἰδὼν τὰ μὲν πρόβατα τοῖς δέρμασιν ἐσκεπασμένα, τοὺς δὲ παῖδας αὐτῶν γυμνούς, ἔφη, "λυσιτελέστερόν ἐστι Μεγαρέως εἶναι κριὸν ἢ υἱόν". [43] φησὶ δὲ Διονύσιος ὁ στωικὸς ὡς μετὰ Χαιρώνειαν συλληφθεὶς ἀπήχθη πρὸς Φίλιππον καὶ ἐρωτηθεὶς τίς εἴη, ἀπεκρίνατο, "κατάσκοπος τῆς σῆς ἀπληστίας". ὅθεν θαυμασθεὶς ἀφείθη. [44] Ἀλεξάνδρου ποτὲ πέμψαντος ἐπιστολὴν πρὸς Ἀντίπατρον εἰς Ἀθήνας διά τινος Ἀθλίου, παρὼν ἔφη ἄθλιος παρ' ἀθλίου δι' ἀθλίου πρὸς ἄθλιον. [46] ἐν δείπνῳ προσερρίπτουν αὐτῷ τινες ὀστάρια ὡς κυνί καὶ ὃς ἀπαλλαττόμενος προσούρησεν αὐτοῖς ὡς κύων. [60] Ἐπανῄει ἀπ' Ὀλυμπίων πρὸς οὖν τὸν πυθόμενον εἰ ὄχλος εἴη πολύς, "πολὺς μέν," εἶπεν, "ὁ ὄχλος, ὀλίγοι δ' οἱ ἄνθρωποι". [61] ἰδὼν Ὀλυμπιονίκην εἰς ἑταίραν πυκνότερον ἀτενίζοντα, "ἴδε," ἔφη, "κριὸν Ἀρειμάνιον ὡς ὑπὸ τοῦ τυχόντος κορασίου τραχηλίζεται". τὰς εὐπρεπεῖς ἑταίρας ἔλεγε θανασίμῳ μελικράτῳ παραπλησίας εἶναι. [69] Ἐρωτηθεὶς τί κάλλιστον ἐν ἀνθρώποις, ἔφη, "παρρησία". εἰσελθὼν εἰς διδασκάλου καὶ Μούσας μὲν ἰδὼν πολλάς, μαθητὰς δὲ ὀλίγους, "σὺν θεοῖς," ἔφη, "διδάσκαλε, πολλοὺς μαθητὰς ἔχεις". βοήθεια πήρα: σακίδιο για τροφές κοτύλη: κοίλο μικρό αγγείο, ποτήρι Ἐπανῄει: παρατατικός γ ενικό του ρ. πάρειμι (παρά + εἶμι) αρχικοί χρόνοι: εἶμι/ ἔρχομαι, ᾖα & ᾔειν, εἶμι, ἦλθον, ἐλήλυθα, ἐληλύθειν πυθόμενον: μτχ αορ β του ρ πυνθάνομαι (πληροφορούμαι, εξετάζω, ζητώ να μάθω) αρχικοί χρόνοι: πυνθάνομαι, ἐπυνθανόμην, πεύσομαι & πευσοῦμαι, ἐπυθόμην, πέπυσμαι, ἐπεπύσμην [37] τι βλέπει ο Διογένης και τι λέει; ερωτήσεις κατανόησης Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 17 από 82

18 [41] τι συγκρίνει στα Μέγαρα ο Διογένης; [43] σε τι κατάσταση βρίσκεται ο Διογένης; πως συμπεριφέρεται; [44] με ποιο λογοπαίγνιο κρίνει ο Διογένης τον Αλέξανδρο; [46] πώς κοροϊδεύουν τον Διογένη; Πώς αντιδρά αυτός; [60] από πού έρχεται ο Διογένης; τι τον ρωτούν και τι απαντά; [61] πώς κρίνει το ολυμπιονίκη; με τι παρομοιάζει τις εταίρες; [69] α. ποιαν αρετή εκτιμούσε ιδιαίτερα; (νομίζετε ότι την είχε ο ίδιος;) β. είναι προσβλητική η φράση που απευθύνει ο Διογένης στον δάσκαλο; Βρείτε στοιχεία για την «παρρησία» και τη σημασία που είχε για τη λειτουργία του πολιτεύματος. στη λέξη συντακτικό 1. Να βρείτε και να χαρακτηρίσετε τις μετοχές του κειμένου (ΣΑΕ σ ) Επιπλέον 2. Στο απόσπασμα [42] εντοπίστε την σύγκριση και τον τρόπο εκφοράς του β όρου (ΣΑΕ σ. 32). Θυμήσου και τη γενική συγκριτική στο κείμενο Στο απόσπασμα [46] χαρακτηρίστε αναλυτικά τις λέξεις. Επίσης, εντοπίστε και χαρακτηρίστε τις αναφορικές προτάσεις (ΣΑΕ σ. 162, παραβολικές). Θυμήσου και την άσκηση με την αναφορική πρόταση στο κείμενο Στο απόσπασμα [60] χαρακτηρίστε την δευτερεύουσα πρόταση, δηλαδή εξάρτηση, εισαγωγή, εκφορά, συντατικός ρόλος. (ΣΑΕ σ ) γραμματική 1. Να βρείτε και να κλίνετε τις τριτόκλιτες μετοχές του κειμένου στον χρόνο, αριθμό και γένος που βρίσκονται 2. Να μάθετε τους χρόνους των ρημάτων α) εἶμι/ ἔρχομαι και β) πυνθάνομαι αρχικοί χρόνοι: πυνθάνομαι, ἐπυνθανόμην, πεύσομαι & πευσοῦμαι, ἐπυθόμην, πέπυσμαι, ἐπεπύσμην αρχικοί χρόνοι: εἶμι/ ἔρχομαι, ᾖα & ᾔειν, εἶμι, ἦλθον, ἐλήλυθα, ἐληλύθειν 3. Στο απόσπασμα [61] με βάση την αττική γραμματική, υπάρχει ένα γραμματικό λάθος. Πιθανόν οφείλεται στο γεγονός ότι ο Διογένης Λαέρτιος γράφει τον 3 ο αι. μ.χ, όταν η γλώσσα είχε αλλάξει. Να το εντοπίσετε. Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 18 από 82

19 8. [φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ γέροντι] από τον κόσμο Ο Επίκουρος ( π.χ.) ήταν φιλόσοφος της ελληνιστικής εποχής. Έγραψε πολλά έργα, αλλά σώθηκαν ελάχιστα. Χαρακτηριστικό των αντιλήψεών του και της συνακόλουθης πρακτικής του είναι ότι στον Κήπο, τη σχολή που ίδρυσε στην Αθήνα δεχόταν και γυναίκες και δούλους. Η επιστολή του προς τον Μενοικέα έχει θέμα της την ηθική και την ευτυχία του ανθρώπου. Παρατίθεται η αρχή της επιστολής. Ἐπίκουρος Μενοικεῖ χαίρειν. στο κείμενο [122] Μήτε νέος τις ὢν μελλέτω φιλοσοφεῖν μήτε γέρων ὑπάρχων κοπιάτω φιλοσοφῶν. οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς ἐστιν οὔτε πάρωρος πρὸς τὸ κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον. ὁ δὲ λέγων ἢ μήπω τοῦ φιλοσοφεῖν ὑπάρχειν ὥραν ἢ παρεληλυθέναι τὴν ὥραν ὅμοιός ἐστι τῷ λέγοντι πρὸς εὐδαιμονίαν ἢ μὴ παρεῖναι τὴν ὥραν ἢ μηκέτι εἶναι. ὥστε φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ γέροντι τῷ μὲν ὅπως γηράσκων νεάζῃ τοῖς ἀγαθοῖς διὰ τὴν χάριν τῶν γεγονότων τῷ δὲ ὅπως νέος ἅμα καὶ παλαιὸς ᾖ διὰ τὴν ἀφοβίαν τῶν μελλόντων μελετᾶν οὖν χρὴ τὰ ποιοῦντα τὴν εὐδαιμονίαν εἴπερ παρούσης μὲν αὐτῆς πάντα ἔχομεν ἀπούσης δὲ πάντα πράττομεν εἰς τὸ ταύτην ἔχειν. (αιτιολογική;) βοήθεια * ἄωρος: (α+ώρα), άκαιρος, άγουρος, αγίνωτος,(αντίθετο: ώριμος) * και με την ευκαρία, ὡραῖος είναι αυτός που συμβαίνει την κατάλληλη στιγμή, ο έγκαιρος, ο ώριμος, επίκαιρος, κατάλληλος, ώριμος για γάμο, αυτός που βρίσκεται στην ακμή της ηλικίας του, νενανικός, ακμαίος * παρεληλυθέναι: θυμίσου το ρήμα εἶμι/ ἔρχομαι * φιλοσοφητέον: πρέπει να φιλοσοφήσει * μελλέτω, μελλόντων, μελετᾶν: πρόσεξε τη διαφορά των δύο πρώτων λέξεων από την τρίτη. (μέλλω= σκποπεύω, ετοιμάζομαι, αναβάλλω, αργοπορώ μελετάω= ) απάντησε στις παρακάτω ερωτήσεις με βάση το αρχαίο κείμενο 1. Υπάρχει στιγμή ακατάλληλη για να φιλοσοφήσει κάποιος; 2. Που αποσκοπεί η φιλοσοφία; 3. Με ποιες έννοιες συσχετίζεται η φιλοσοφία; Εντόπισε ακριβώς τις φράσεις και τις λέξεις μέσα στο κείμενο. 4. Με τι αντιστοιχεί η αντίληψη ότι είναι νωρίς ή αργά για να φιλοσοφήσει κάποιος; 5. Ποια επιχειρήματα αναφέρουν όσοι δεν φιλοσοφούν; 6. Τι πλεονέκτημα επιφέρει η φιλοσοφία στους μεγαλύτερους και τι στους νεότερους; 7. Τι θα πρέπει να μελετάμε και για ποιο λόγο; στη λέξη συντακτικό 1. Θυμήσου τα απαρέμφατα αφού τα εντοπίσεις στο κείμενο, να βρεις τα υποκείμενά τους και να τα χαρακτηρίσεις. 2. Θυμήσου τις μετοχές αφού τις εντοπίσεις στο κείμενο, να βρεις τα υποκείμενά τους και να τις χαρακτηρίσεις. 3. Εντόπισε την παρατακτική σύνδεση μεταξύ προτάσεων ή όρων μέσα στο κείμενο (ΣΑΕ, σ ) Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 19 από 82

20 Επιπλέον 4. Εντόπισε τη δοτική ενεργούντος προσώπου ή ποιητικό αίτιο στην φράση: φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ γέροντι (ΣΑΕ σ. 51 και 66). 5. Συντάξτε τη φράση του κειμένου: μελετᾶν οὖν χρὴ τὰ ποιοῦντα τὴν εὐδαιμονίαν. Για ποιον λόγο δεν μας δίνει υποκείμενο; γραμματική 1. Θυμήσου τις προστακτικές να τις εντοπίσεις και να τις αναγνωρίσεις γραμματικά 2. Θυμήσου τις μετοχές να βρεις και να κλίνεις τις μετοχές του κειμένου 3. παρεληλυθέναι: να γράψεις όλες τις μετοχές και τα απαρέμφατα του ρήματος 4. μελετᾶν: θυμήσου τα συνηρημένα ρήματα. Να γράψεις την ευκτική και την προστακτική ενεστώτα (ΓΑΕ, σ ) 5. ἔχομεν: να θυμηθούμε και το ρήμα ἔχω ἔχω, εἶχον, ἕξω/ σχήσω, ἔσχον, ἔσχηκα, ἐσχήκειν ἔχομαι, εἰχόμην, ἕξομαι/ σχήσομαι (σχεθήσομαι), ἐσχόμην (ἐσχέθην), ἔσχημαι, ἐσχήμην 6. Στο κείμενο υπάρχει το επίθετο «φιλοσοφητέον». Η παραγωγική κατάληξη τέος σημαίνει εκείνον που πρέπει να πάθει ό,τι φανερώνει το ρήμα. Υπάρχουν και επίθετα που παράγονται από ρήματα με την παραγωγική κατάληξη τος. (ΓΑΕ, σ ) Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 20 από 82

21 9. 2 η γραμματοσυντακτική στάση τα μαθήματα ακολουθούν τη λογική: απ τον κόσμο στο κείμενο, απ το κείμενο στη λέξη, τον συντακτικό ρόλο της και τη γραμματική μορφή της μέχρι την 1 η γραμματοσυντακτική στάση μιλήσαμε για: συντακτικό 1. τους βασικούς όρους (ρήμα, υποκείμενο, κατηγορούμενο, αντικείμενο) (ΣΑΕ, σ & 45-62) 2. τους ονοματικούς προσδιορισμούς (ΣΑΕ, σ ) 3. το απαρέμφατο, τελικό, ειδικό, άναρθρο, ο συντακτικός ρόλος του και το υποκείμενό του (ΣΑΕ, σ ) 4. σημασία των εγκλίσεων στις ανεξάρτητες προτάσεις (ΣΑΕ, σ ) 5. υποθετικοί λόγοι (ΣΑΕ, σ ) Επιπλέον * απαρέμφατο ως προστακτική (ΣΑΕ σ. 86) * αναφορικές προτάσεις (ΣΑΕ σ. 162) * ποιητικό αίτιο (ΣΑΕ σ. 66) τώρα προσθέσαμε ακόμη: 6. ρήματα που συντάσσονται με δύο αιτιατικές, η μία κατηγορούμενο στην άλλη (ΣΑΕ σ. 59) 7. δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις (ΣΑΕ σ ) 8. μετοχές (ΣΑΕ, σ ) 9. παρατακτική σύνδεση μεταξύ προτάσεων ή όρων (ΣΑΕ, σ ) Επιπλέον * σύγκριση, εκφορά β όρου (ΣΑΕ σ. 32) * αναφορικές προτάσεις (ΣΑΕ σ. 162) * πλάγιες ερωτήσεις (ΣΑΕ σ ) * ποιητικό αίτιο (ΣΑΕ σ. 66) δοτική ενεργούντος προσώπου (ΣΑΕ σ. 51) γραμματική 1. προστακτική 2. σχηματισμός απαρεμφάτων των ρημάτων της Α συζυγίας σε ενεργητική και παθητική φωνή (ΓΑΕ, σ ) 3. ευκτική και η προστακτική των βαρύτονων ρημάτων (ΓΑΕ, σ ) 4. ρήματα: λέγω, γίγνομαι, τυγχάνω, νομίζω, λαμβάνω και το οἶδα τώρα προσθέσαμε ακόμη: 5. πρωτόκλιτα και τριτόκλιτα ουσιαστικά (ΓΑΕ, σ και 58-88) 6. κλίση μετοχών με έμφαση στη μετοχή παθητικού αορίστου (ΓΑΕ, σ ) 7. συνηρημένα σε άω/ ῶ (ΓΑΕ, σ ) 8. επίθετα σε τέος και τός (ΓΑΕ, σ ) 9. ρήματα: ἁλίσκομαι, ὠνοῦμαι, εἶμι/ ἔρχομαι, πυνθάνομαι, ἔχω Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 21 από 82

22 10. 1η γραμματοσυντακτική επανάληψη Ἀστερίκιος ἐν Ὀλυμπία, μετάφραση Φάνης Κακριδής (ιστορία 1) [δοκεῖ μοι τοὺς φίλους ἐνίοτε ἀνοηταίνειν ] βοήθεια κατανόησης 1. Τι εποχή είναι και που βρισκόμαστε; 2. Ποια πρόσωπα εμφανίζονται και τι κάνουν; 3. Ποια γενική κατάσταση επικρατεί; βοήθεια λεξιλογική 1. λήγω: μτβ. κατευνάζω, καταστέλλω, καταπαύω αμτβ. παύομαι, παύω, τελειώνω με γενική= σταματάω από κάτι 2. δόμος: κατοικία, οικογένεια, ναός [δέμω= οικοδομώ, χτίζω (αορ. ἔδειμα, πρκ. δέδμηκα, μεσ. αορ. ἐδειμάμην, παθ. πρκ. δέδμημαι)] 3. κοίτη: τόπος ξεκούρασης, κλίνη [κεῖμαι, ἐκείμην, κείσομαι)] 4. εὕδω: (συν. καθεύδω) κοιμάμαι, αναπαύομαι, πλαγιάζω (εὕδω, ηὗδον/ εὗδον, εὑδήσω) ασκήσεις 1. Να βρεις τα ρήματα και τα υποκείμενά τους, [6 ρήματα] (ΣΑΕ, σ & 45-62). 2. Να βρεις τους ομοιόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς και να τους χαρακτηρίσεις [6 προσδιορισμοί] (ΣΑΕ, σ ). 3. Να βρεις και να χαρακτηρίσεις συντακτικά τις μετοχές (ΣΑΕ, σ ). Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 22 από 82

23 βοήθεια κατανόησης 1. Σε ποιο σκηνικό μεταφέρεται η δράση; (1 ο καρέ) 2. Τι κατάσταση επικρατεί; (1 ο καρέ) 3. Ποιος είναι ο λόγος της αναταραχής; (2 ο καρέ) 4. Ποιο πρόσωπο μας συστήνει στο 3 ο καρέ; 5. Πώς θα χαρακτηρίζατε τα πρόσωπα στο 4 ο καρέ; βοήθεια λεξιλογική 1. τοὐναντίον: το ἐνάντιον 2. προὐκρίθη: παθ. αορ. προεκρίθη δες: κράση ΓΑΕ σ φέρω, ἔφερον, οἴσω, ἤνεγκον, ἐνήνοχα, ἐνηνόχειν φέρομαι, ἐφερόμην, οἴσομαι & ἐνεχθήσομαι, (ἠνεγκάμην &) ἠνεγκόμην & ἠνέχθην, ἐνήνεγμαι, ἐνηνέγμην 4. κεντυρίων: εκατόνταρχος ασκήσεις 1. Στο 1 ο καρέ, να βρεις τους ομοιόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς και να τους χαρακτηρίσεις [2 προσδιορισμοί] (ΣΑΕ, σ ). 2. Στο 3 ο καρέ, να βρεις την παράθεση. 3. Στο 3 ο καρέ, να βρεις την απρόσωπη έκφραση και το υποκείμενό της. 4. Βρες και χαρακτήρισε συντακτικά τη μετοχή στο 2 ο καρέ (ΣΑΕ, σ ). 5. Στο 2 ο και 4 ο καρέ βρες δύο τοπικά επιρρήματα και σκέψου πως σχηματίζονται (ΓΑΕ, σ ). 6. Στο 1 ο καρέ, να βρεις την προστακτική και να γράψεις τους άλλους τύπους/ πρόσωπα. 7. Στο 3 ο καρέ, να βρεις τους ρηματικούς τύπους, να τους αναγνωρίσεις γραμματικά και κάνεις χρονική αντικατάσταση. Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 23 από 82

24 βοήθεια κατανόησης 1. Πού μεταφέρεται πάλι το σκηνικό; 2. Ποια είναι η είδηση; Πού ήταν και τι έκανε ο αγγελιοφόρος; 3. Πώς αντιμετωπίζει ο φύλαρχος την είδηση; 4. Πώς αντιλαμβάνεται την είδηση ο Οβελίξ; (3 ο καρέ) 5. Για ποιον λόγο εκνευρίζεται ο φύλαρχος; 6. Ποια απρόοπτη εξέλιξη έχουν τα λόγια του φυλάρχου στο 5 ο καρέ; βοήθεια λεξιλογική 1. ἐδώδιμος: φαγώσιμος 2. ὅθι: όπου (δες παραγωγή επιρρημάτων, ΓΑΕ σ ) 3. ἔοικα: πρκ με σημασία ενστ, μοιάζω, φαίνομαι ίδιος, ὡς ἔοικε= όπως φαίνεται 4. ἔτνος: σούπα είδος γλυκού 5. ὀπτάω ῶ: ψήνω 6. ἐπαΐων: ειδήμονας, ειδικός [ἐπαΐω/ ἐπᾴω= ακούω, καταλαβαίνω έχω γνώση, είμαι ειδικός] ασκήσεις 1. Στο 3 ο και 5 ο καρέ, να χαρακτηρίσεις το συντακτικό ρόλο των απαρεμφάτων, να βρεις τα υποκείμενα και τα αντικείμενά τους. 2. Στο 1 ο καρέ να βρεις και να χαρακτηρίσεις συντακτικά τις μετοχές. 3. Στο 4 ο καρέ, να βρεις τους ρηματικούς τύπους, να τους αναγνωρίσεις γραμματικά και κάνεις χρονική αντικατάσταση. 4. Στο 5 ο καρέ, να βρεις το συνηρημένο ρήμα και να κλίνεις όλες τις εγκλίσεις του ενεστώτα. Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 24 από 82

25 βοήθεια κατανόησης 1. Ποια ήταν η είδηση και πού έχει μετατεθεί η συζήτηση των Γαλατών; 2. Τι ισχυρίζεται ο Πανοραμίκιος δρυΐδης; (2 ο καρέ) 3. Ποια απρόοπτη εξέλιξη έχουν τα λόγια του δρυΐδη στο 3 ο και 4 ο καρέ; βοήθεια λεξιλογική 1. κᾆτ : και εἶτα= έπειτα, μετά, τότε 2. ἐπικνάω -ῶ: ξύνω, τρίβω πάνω [ἐπι+κνάω/ κναίω] κνάω/ κναίω: ξύνω, προκαλώ φαγούρα, γαργαλάω. παράγωγα: κνήση, κνήσμα, κνησμός ασκήσεις 1. Στο 1 ο και 2 ο καρέ, να εντοπίσεις την απρόσωπη έκφραση και τα ρήματα και να βρεις τα υποκείμενα και τα αντικείμενά τους (εφόσον υπάρχουν). 2. Στο 4 ο καρέ, να χαρακτηρίσεις συντακτικά όλες τις λέξεις. 3. Στο 1 ο καρέ, εντόπισε την προστακτική και γράψε τους άλλους τύπους/ πρόσωπα. 4. Στο 1 ο καρέ, να βρεις το συνηρημένο ρήμα και να κλίνεις όλες τις εγκλίσεις του ενεστώτα. 5. Να ξαναδείς τα νέα ρήματα που είδαμε στη λεξιλογική βοήθεια: λήγω, δέμω, κεῖμαι, εὕδω, φέρω, φέρομαι,ἔοικα, ὀπτάω, ἐπαΐω, κνάω/ κναίω Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 25 από 82

26 11. [Εἰ μόνον ἡ ἐμὴ θεία τροχοὺς ἔσχεν, ἅμαξα ἄν ἦν] Να γράψετε τους υποθετικούς λόγους που υπάρχουν στις εικόνες και να αναγνωρίσετε το είδος τους. ψευδόφιλες λέξεις: κόλαση Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 26 από 82

27 Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 27 από 82

28 12. στοχευμένη διδασκαλία του αόριστου β Πενήντα (50) ρήματα με αόριστο β' Ενεστώτας Αόριστος β' Προσοχή στους τύπους 1 ἀγορεύω εἶπον εἴπω [1.εν. Υποτ.], εἰπεῖν [Απαρ.], εἰπέ [2.εν. Προστ.], εἶπε [3.εν. Οριστ.] 2 ἄγω ἤγαγον ἀγάγω [1.εν. Υποτ.], ἀγαγεῖν [Απαρ.] 3 ἄγομαι ἠγαγόμην ἀγάγωμαι [1.εν. Υποτ.], ἀγαγοῦ [2.εν. Προστ.], ἀγαγέσθαι [Απαρ.] 4 αἱρέω εἷλον ἕλω [1.εν. Υποτ.], ἕλε [2.εν. Προστ.], ἑλεῖν [Απαρ.], ἑλών [Μτχ. αρσ. γέν.] 5 αἱρέομαι εἱλόμην εἵλου [2.εν. Οριστ.], ἑλωμαι [1.εν. Υποτ.], ἑλοῦ [2.εν. Προστ.], ἑλέσθαι [Απαρ.] 6 αἰσθάνομαι ᾐσθόμην αἴσθωμαι [1.εν. Υποτ.], αἰσθέσθαι [Απαρ.] 7 ἁμαρτάνω ἥμαρτον ἁμάρτω [1.εν. Υποτ.], ἅμαρτε [2.εν. Προστ.], ἥμαρτε [3.εν. Οριστ.], ἁμαρτεῖν [Απαρ.], ἁμαρτών [Μτχ. αρσ. γέν.] 8 ἀνέχομαι ἠνεσχόμην ἀνάσχου [2.εν. Προστ.], ἀνασχέσθαι [Απαρ.] 9 ἀπεχθάνομαι ἀπηχθόμην ἀπεχθοῦ [2.εν. Προστ.], ἀπεχθέσθαι [Απαρ.] 10 ἀποθνήσκω ἀπέθανον 11 ἀποκτείνω ἀπέκτανον 12 ἀπολείπω ἀπέλιπον 13 ἀπόλλυμαι ἀπωλόμην ἀπολοῦ [2.εν. Προστ.], ἀπολέσθαι [Απαρ.] 14 ἀφικνέομαι-οῦμαι ἀφικόμην 15 βάλλω ἔβαλον 16 βιβρώσκω ἔφαγον 17 γίγνομαι ἐγενόμην 18 ἐγείρομαι ἠγρόμην ἤγρου [2.εν. Οριστ.], ἐγροῦ [2.εν. Προστ.], ἐγρέσθαι [Απαρ.] 19 ἐπιλανθάνομαι ἐπελαθόμην ἐπελάθου [2.εν. Οριστ.], ἐπιλαθοῦ [2.εν. Προστ.] 20 ἕπομαι / ἐφέπομαι 21 ἔρχομαι / ἐξέρχομαι ἑσπόμην / ἐφεσπόμην σπῶμαι [1.εν. Υποτ.], ἐπίσπωμαι [1.εν. Υποτ.], σποίμην [1.εν. Ευκτ.], ἐπίσποιτο [3.εν. Ευκτ.], σποῦ [2.εν. Προστ.], ἐπίσπου [2.εν. Προστ.], σπέσθαι [Απαρ.], ἐπισπέσθαι [Απαρ.] ἦλθον / ἐξήλθον ἔλθω [1.εν. Υποτ.], ἐλθέ [2.εν. Προστ.], ἔξελθε [2.εν. Προστ.], ἐλθεῖν [Απαρ.] 22 ἐρωτάω-ώ ἠρόμην ἔρωμαι [1.εν. Υποτ.], ἐρέσθαι [Απαρ.] 23 ἐσθίω ἔφαγον 24 εὑρίσκω ηὗρον & εὗρον εὕρω [1.εν. Υποτ.], εὑρέ [2.εν. Προστ.] 25 ἔχω / παρέχω ἔσχον / παρέσχον 26 ἔχομαι / παρέχομαι ἐσχόμην / παρεσχόμην 27 θέω ἔδραμον 28 ἱκνέομαι-οῦμαι ἱκόμην 29 κάμνω ἐκαμον σχῶ [1.εν. Υποτ.], παράσχω [1.εν. Υποτ.], σχές [2.εν. Προστ.], παράσχες [2.εν. Προστ.], σχεῖν [Απαρ.], παρασχεῖν [Απαρ.], σχών [Μτχ. αρσ. γέν.], παρασχών [Μτχ. αρσ. γέν.] σχοῦ [2.εν. Προστ.], παράσχου [2.εν. Προστ.] 30 λαγχάνω ἔλαχον ἔλαχε [3.εν. Οριστ.], λάχε [2.εν. Προστ.] Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 28 από 82

29 31 λαμβάνω / παραλαμβάνω ἔλαβον /παρέλαβον 32 λανθάνω ἔλαθον λάθε [2.εν. Προστ.] 33 λείπω ἔλιπον 34 μανθάνω ἔμαθον μάθε [2.εν. Προστ.] λαβέ [2.εν. Προστ.], παράλαβε [2.εν. Προστ.] 35 ὄλλυμαι ὠλόμην ὀλοῦ [2.εν. Προστ.], ὀλέσθαι [Απαρ.] 36 ὁράω-ῶ εἶδον ἴδω [1.εν. Υποτ.], ἰδέ [2.εν. Προστ.] 37 ὀφλισκάνω ὦφλον 38 πάσχω ἔπαθον 39 πίνω ἔπιον 40 πίπτω ἔπεσον 41 πυνθάνομαι ἐπυθόμην 42 τέμνω ἔτεμον (& ἔταμον) 43 τίκτω ἔτεκον 44 τρέπομαι ἐτραπόμην 45 τρέχω ἔδραμον 46 τυγχάνω ἔτυχον τύχε [2.εν. Προστ.] 47 ὑπισχνέομαιοῦμαι ὑπεσχόμην ὑπόσχωμαι [1.εν. Υποτ.], ὑπόσχου [2.εν. Προστ.], ὑποσχέσθαι [Απαρ.] 48 ὑπολείπω ὑπέλιπον 49 φέρω ἤνεγκον ἐνέγκω [1.εν. Υποτ.], ἐνεγκεῖν [Απαρ.] 50 φεύγω ἔφυγον φύγω [1.εν. Προστ.], φυγεῖν [Απαρ.] κλιτικό παράδειγμα ενεργητικού και μέσου αορίστου β (ΓΑΕ, σ ) οριστική υποτακτική ευκτική προστακτική απαρέμφατο μετοχή ἔ-βαλ-ον ἔ-βαλ-ες ἔ-βαλ-ε(ν) ἔ-βάλ-ομεν ἔ-βάλ-ετε ἔ-βαλ-ον βάλ-ω βάλ-ῃς βάλ-ῃ βάλ-ωμεν βάλ-η-ε βάλ-ωσι(ν) βάλ-οιμι βάλ-οις βάλ-οι βάλ-οιμεν βάλ-οιτε βάλ-οιεν - βάλ-ε βαλ-έτω - βάλ-ετε βαλ-όντων βαλ-εῖν βαλ-ών βαλ-όντος βαλ-οῦσα βαλ-ούσης βαλ-όν βαλ-όντος ἐ-βαλ-ό-μην ἐ-βάλ-ου ἐ-βάλ-ε-το ἐ-βαλ-ό-μεθα ἐ-βάλ-ε-σθε ἐ-βάλ-ο-ντο βάλ-ωμαι βάλ-ῃ βάλ-ηται βαλ-ώμεθα βάλ-ησθε βάλ-ωνται βαλ-οίμην βάλ-οιο βάλ-οιτο βαλ-οίμεθα βάλ-οισθε βάλ-οιντο - βαλ-οῦ βαλ-έσθω - βάλ-εσθε βαλ-έσθων βαλ-έσθαι βαλ-όμενος βαλ-ομένου βαλ-ομένη βαλ-ομένης βαλ-όμενον βαλ-ομένου Από το υλικό διδασκαλίας του Λάμπρου Πόλκα στο Γεννάδειο Πειραματικό Λύκειο Αθήνας Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 29 από 82

30 13. δύο παραδείγματα 20λεπτων τεστ στο αδίδακτο κείμενο Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ το κείμενο αναφέρεται στον Διογένη τον κυνικό Τούς τε γραμματικοὺς ἐθαύμαζε τὰ μὲν τοῦ Ὀδυσσέως κακὰ ἀναζητοῦντας, τὰ δ' ἴδια ἀγνοοῦντας. Καὶ μὴν καὶ τοὺς μουσικοὺς τὰς μὲν ἐν τῇ λύρᾳ χορδὰς ἁρμόττεσθαι, ἀνάρμοστα δ' ἔχειν τῆς ψυχῆς τὰ ἤθη τοὺς μαθηματικοὺς ἀποβλέπειν μὲν πρὸς τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην, τὰ δ' ἐν ποσὶ πράγματα παρορᾶν τοὺς ῥήτορας τὰ δίκαια μὲν ἐσπουδακέναι λέγειν, πράττειν δὲ μηδαμῶς ἀλλὰ μὴν καὶ τοὺς φιλαργύρους ψέγειν μὲν τὸ ἀργύριον, ὑπεραγαπᾶν δέ. Διογένης Λαέρτιος, Στ Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα («τοὺς μαθηματικοὺς ἀποβλέπειν ὑπεραγαπᾶν δέ»). μονάδες Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις λέξεις/ φράσεις: α. πρὸς τὸν ἥλιον, β. πράγματα, γ. λέγειν μονάδες α) Να κάνετε χρονική αντικατάσταση χωρίς την πρόθεση: παρορᾶν, ἔχειν. β) Να γράψετε τη δοτική ενικού και πληθυντικού: ψυχῆς, ῥήτορας. μονάδες 10 βοήθεια: θαυμάζω: απορώ ποσὶ: πόδια (δοτ. πληθυντικού, πούς, ποδός) ὁράω-ῶ, ἑώρων, ὄψομαι, εἶδον, ἑώρακα & ἑόρακα, ἑωράκειν ἔχω*, εἶχον, ἕξω & σχήσω, ἔσχον (σχ ), ἔσχηκα, ἐσχήκειν Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 30 από 82

31 Β. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ το κείμενο αναφέρεται στον Διογένη τον κυνικό Θεασάμενός ποτε γυναῖκα ἀσχημονέστερον τοῖς θεοῖς προσπίπτουσαν, βουλόμενος αὐτῆς περιελεῖν τὴν δεισιδαιμονίαν, καθά φησι Ζωίλος ὁ Περγαῖος, προσελθὼν εἶπεν, "οὐκ εὐλαβῇ, ὦ γύναι, μή ποτε θεοῦ ὄπισθεν ἑστῶτος - πάντα γάρ ἐστιν αὐτοῦ πλήρη - ἀσχημονήσῃς;" Διογένης Λαέρτιος, Στ Να μεταφράσετε όλο το απόσπασμα («Θεασάμενός ποτε ἀσχημονήσῃς;"»). 6. Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τις λέξεις: α. προσπίπτουσαν, β. αὐτῆς, γ. δεισιδαιμονίαν 7. α) Να κάνετε χρονική αντικατάσταση χωρίς την πρόθεση: περιελεῖν, προσελθὼν. β) Να γράψετε τη δοτική ενικού και πληθυντικού: προσελθὼν. μονάδες 20 μονάδες 10 μονάδες 10 βοήθεια: ἑστῶτος: καθώς αυτός στέκεται (μτχ πρκ του ἵστημι: μεταβατικό= στήνω, τοποθετώ αμετάβατο= στέκομαι, τοποθετούμαι) εἶμι & ἔρχομαι, ᾖα & ᾔειν, εἶμι, ἦλθον, ἐλήλυθα, ἐληλύθειν αἱρέω-ῶ, ᾕρουν, αἱρήσω, εἷλον (ἑλ-), ᾕρηκα, ᾑρήκειν Επιπλέον 1. Να γίνει αναλυτική σύνταξη της φράσης: πάντα γάρ ἐστιν αὐτοῦ πλήρη 2. Αόριστος β και ρήματα με αόριστο β : ξαναδές το μάθημα 12 Χτες πήρα µια σηµαντική απόφαση, αλλά δεν θυµάµαι που την έβαλα Βασίλης Συμεωνίδης, προσωπικός δικτυακός τόπος, σελίδα 31 από 82