Ἀριστοτέλους Πολιτικὰ

Transcript

1 Ἀριστοτέλους Πολιτικὰ 1252a][1] ἐπειδὴ πα σαν πόλιν ὁρω μεν κοινωνίαν τινὰ οὐ σαν καὶ πα σαν κοινωνίαν ἀγαθου τινος ἕνεκεν συνεστηκυι αν του γὰρ εἰ ναι δοκου ντος ἀγαθου χάριν πάντα πράττουσι πάντες, δη λον ὡς πα σαι μὲν ἀγαθου τινος στοχάζονται, μάλιστα δὲ [5] καὶ του κυριωτάτου πάντων ἡ πασω ν κυριωτάτη καὶ πάσας περιέχουσα τὰς ἄλλας. αὕτη δ' ἐστὶν ἡ καλουμένη πόλις καὶ ἡ κοινωνία ἡ πολιτική. ὅσοι μὲν οὐ ν οἴονται πολιτικὸν καὶ βασιλικὸν καὶ οἰκονομικὸν καὶ δεσποτικὸν εἰ ναι τὸν αὐτὸν οὐ καλω ς λέγουσιν πλήθει γὰρ καὶ ὀλιγότητι νομίζουσι [10] διαφέρειν ἀλλ' οὐκ εἴδει τούτων ἕκαστον, οἱ ον ἂν μὲν ὀλίγων, δεσπότην, ἂν δὲ πλειόνων, οἰκονόμον, ἂν δ' ἔτι πλειόνων, πολιτικὸν ἢ βασιλικόν, ὡς οὐδὲν διαφέρουσαν μεγάλην οἰκίαν ἢ μικρὰν πόλιν: καὶ πολιτικὸν δὲ καὶ βασιλικόν, ὅταν μὲν αὐτὸς ἐφεστήκῃ, βασιλικόν, ὅταν [15] δὲ κατὰ τοὺς λόγους τη ς ἐπιστήμης τη ς τοιαύτης κατὰ μέρος ἄρχων καὶ ἀρχόμενος, πολιτικόν: ταυ τα δ' οὐκ ἔστιν ἀληθη : δη λον δ' ἔσται τὸ λεγόμενον ἐπισκοπου σι κατὰ τὴν ὑφηγημένην μέθοδον. ὥσπερ γὰρ ἐν τοι ς ἄλλοις τὸ σύνθετον μέχρι τω ν ἀσυνθέτων ἀνάγκη διαιρει ν ταυ τα γὰρ ἐλάχιστα [20] μόρια του παντός, οὕτω καὶ πόλιν ἐξ ὡ ν σύγκειται σκοπου ντες ὀψόμεθα καὶ περὶ τούτων μα λλον, τί τε διαφέρουσιν ἀλλήλων καὶ εἴ τι τεχνικὸν ἐνδέχεται λαβει ν περὶ ἕκαστον τω ν ῥηθέντων. εἰ δή τις ἐξ ἀρχη ς τὰ πράγματα φυόμενα βλέψειεν, [25] ὥσπερ ἐν τοι ς ἄλλοις, καὶ ἐν τούτοις κάλλιστ' ἂν οὕτω θεωρήσειεν. ἀνάγκη δὴ πρω τον συνδυάζεσθαι τοὺς ἄνευ ἀλλήλων μὴ δυναμένους εἰ ναι, οἱ ον θη λυ μὲν καὶ ἄρρεν τη ς γενέσεως ἕνεκεν καὶ του το οὐκ ἐκ προαιρέσεως, ἀλλ' ὥσπερ καὶ ἐν τοι ς ἄλλοις ζῴοις καὶ φυτοι ς φυσικὸν τὸ ἐφίεσθαι, [30] οἱ ον αὐτό, τοιου τον καταλιπει ν ἕτερον, ἄρχον δὲ καὶ ἀρχόμενον φύσει, διὰ τὴν σωτηρίαν. τὸ μὲν γὰρ δυνάμενον τη διανοίᾳ προορα ν ἄρχον φύσει καὶ δεσπόζον φύσει, τὸ δὲ δυνάμενον τω σώματι ταυ τα πονει ν ἀρχόμενον καὶ φύσει δου λον: διὸ δεσπότῃ καὶ δούλω ταὐτὸ συμφέρει. [1252b][1] φύσει μὲν οὐ ν διώρισται τὸ θη λυ καὶ τὸ δου λον ὁὐθὲν γὰρ ἡ φύσις ποιει τοιου τον οἱ ον οἱ χαλκοτύποι τὴν Δελφικὴν μάχαιραν, πενιχρω ς, ἀλλ' ἓν πρὸς ἕν: οὕτω γὰρ ἂν ἀποτελοι το κάλλιστα τω ν ὀργάνων ἕκαστον, μὴ πολλοι ς ἔργοις ἀλλ' ἑνὶ [5] δουλευ ον : ἐν δὲ τοι ς βαρβάροις τὸ θη λυ καὶ τὸ δου λον τὴν αὐτὴν ἔχει τάξιν. αἴτιον δ' ὅτι τὸ φύσει ἄρχον οὐκ ἔχουσιν, ἀλλὰ γίνεται ἡ κοινωνία αὐτω ν δούλης καὶ δούλου. διό φασιν οἱ ποιηταὶ βαρβάρων δ' Έλληνας ἄρχειν εἰκός, Eur. IA 1400 ὡς ταὐτὸ φύσει βάρβαρον καὶ δου λον ὄν. ἐκ μὲν οὐ ν τούτων [10] τω ν δύο κοινωνιω ν οἰκία πρώτη, καὶ ὀρθω ς Ἡσίοδος εἰ πε ποιήσας οἰ κον μὲν πρώτιστα γυναι κά τε βου ν τ' ἀροτη ρα: Hes. WD 405 ὁ γὰρ βου ς ἀντ' οἰκέτου τοι ς πένησίν ἐστιν. ἡ μὲν οὐ ν εἰς πα σαν ἡμέραν συνεστηκυι α κοινωνία κατὰ φύσιν οἰ κός ἐστιν, οὓς Χαρώνδας μὲν καλει ὁμοσιπύους, Ἐπιμενίδης [15] δὲ ὁ Κρὴς ὁμοκάπους: ἡ δ' ἐκ πλειόνων οἰκιω ν κοινωνία πρώτη χρήσεως ἕνεκεν μὴ ἐφημέρου κώμη. μάλιστα δὲ κατὰ φύσιν ἔοικεν ἡ κώμη ἀποικία οἰκίας εἰ ναι, οὓς καλου σί τινες ὁμογάλακτας, [παι δάς τε καὶ παίδων παι δας]. διὸ καὶ τὸ πρω τον ἐβασιλεύοντο αἱ πόλεις, καὶ νυ ν ἔτι τὰ [20] ἔθνη: ἐκ βασιλευομένων γὰρ συνη λθον: πα σα γὰρ οἰκία βασιλεύεται ὑπὸ του πρεσβυτάτου, ὥστε καὶ αἱ ἀποικίαι, διὰ τὴν συγγένειαν. καὶ του τ' ἐστὶν ὃ λέγει Όμηρος θεμιστεύει δὲ ἕκαστος παίδων ἠδ' ἀλόχων. Hom. Od σποράδες γάρ: καὶ οὕτω τὸ ἀρχαι ον ᾤκουν. καὶ τοὺς θεοὺς δὲ διὰ του το πάντες φασὶ [25] βασιλεύεσθαι, ὅτι καὶ αὐτοὶ οἱ μὲν ἔτι καὶ νυ ν οἱ δὲ τὸ ἀρχαι ον ἐβασιλεύοντο, ὥσπερ δὲ καὶ τὰ εἴδη ἑαυτοι ς ἀφομοιου σιν οἱ ἄνθρωποι, οὕτω καὶ τοὺς βίους τω ν θεω ν.

2 ἡ δ' ἐκ πλειόνων κωμω ν κοινωνία τέλειος πόλις, ἤδη πάσης ἔχουσα πέρας τη ς αὐταρκείας ὡς ἔπος εἰπει ν, γινομένη μὲν του [30] ζη ν ἕνεκεν, οὐ σα δὲ του εὐ ζη ν. διὸ πα σα πόλις φύσει ἔστιν, εἴπερ καὶ αἱ πρω ται κοινωνίαι. τέλος γὰρ αὕτη ἐκείνων, ἡ δὲ φύσις τέλος ἐστίν: οἱ ον γὰρ ἕκαστόν ἐστι τη ς γενέσεως τελεσθείσης, ταύτην φαμὲν τὴν φύσιν εἰ ναι ἑκάστου, ὥσπερ ἀνθρώπου ἵππου οἰκίας. ἔτι τὸ οὑ ἕνεκα καὶ τὸ τέλος βέλτιστον: [1253a][1] ἡ δ' αὐτάρκεια καὶ τέλος καὶ βέλτιστον. ἐκ τούτων οὐ ν φανερὸν ὅτι τω ν φύσει ἡ πόλις ἐστί, καὶ ὅτι ὁ ἄνθρωπος φύσει πολιτικὸν ζω ον, καὶ ὁ ἄπολις διὰ φύσιν καὶ οὐ διὰ τύχην ἤτοι φαυ λός ἐστιν, ἢ κρείττων ἢ ἄνθρωπος: ὥσπερ [5] καὶ ὁ ὑφ' Ὁμήρου λοιδορηθεὶς ἀφρήτωρ ἀθέμιστος ἀνέστιος: Hom. Il ἅμα γὰρ φύσει τοιου τος καὶ πολέμου ἐπιθυμητής, ἅτε περ ἄζυξ ὢν ὥσπερ ἐν πεττοι ς. διότι δὲ πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζω ον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μα λλον, δη λον. οὐθὲν γάρ, ὡς φαμέν, μάτην ἡ φύσις ποιει : λόγον [10] δὲ μόνον ἄνθρωπος ἔχει τω ν ζῴων: ἡ μὲν οὐ ν φωνὴ του λυπηρου καὶ ἡδέος ἐστὶ σημει ον, διὸ καὶ τοι ς ἄλλοις ὑπάρχει ζῴοις μέχρι γὰρ τούτου ἡ φύσις αὐτω ν ἐλήλυθε, του ἔχειν αἴσθησιν λυπηρου καὶ ἡδέος καὶ ταυ τα σημαίνειν ἀλλήλοις, ὁ δὲ λόγος ἐπὶ τω δηλου ν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ [15] τὸ βλαβερόν, ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικον: του το γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζω ᾳ τοι ς ἀνθρώποις ἴδιον, τὸ μόνον ἀγαθου καὶ κακου καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τω ν ἄλλων αἴσθησιν ἔχειν: ἡ δὲ τούτων κοινωνία ποιει οἰκίαν καὶ πόλιν. καὶ πρότερον δὲ τη φύσει πόλις ἢ οἰκία καὶ ἕκαστος ἡμω ν ἐστιν. [20] τὸ γὰρ ὅλον πρότερον ἀναγκαι ον εἰ ναι του μέρους: ἀναιρουμένου γὰρ του ὅλου οὐκ ἔσται ποὺς οὐδὲ χείρ, εἰ μὴ ὁμωνύμως, ὥσπερ εἴ τις λέγοι τὴν λιθίνην διαφθαρει σα γὰρ ἔσται τοιαύτἠ, πάντα δὲ τω ἔργω ὥρισται καὶ τη δυνάμει, ὥστε μηκέτι τοιαυ τα ὄντα οὐ λεκτέον τὰ αὐτὰ εἰ ναι ἀλλ' ὁμώνυμα. [25] ὅτι μὲν οὐ ν ἡ πόλις καὶ φύσει πρότερον ἢ ἕκαστος, δη λον: εἰ γὰρ μὴ αὐτάρκης ἕκαστος χωρισθείς, ὁμοίως τοι ς ἄλλοις μέρεσιν ἕξει πρὸς τὸ ὅλον, ὁ δὲ μὴ δυνάμενος κοινωνει ν ἢ μηδὲν δεόμενος δι' αὐτάρκειαν οὐθὲν μέρος πόλεως, ὥστε ἢ θηρίον ἢ θεός. φύσει μὲν οὐ ν ἡ ὁρμὴ ἐν [30] πα σιν ἐπὶ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν: ὁ δὲ πρω τος συστήσας μεγίστων ἀγαθω ν αἴτιος. ὥσπερ γὰρ καὶ τελεωθὲν βέλτιστον τω ν ζῴων ὁ ἄνθρωπός ἐστιν, οὕτω καὶ χωρισθεὶς νόμου καὶ δίκης χείριστον πάντων. χαλεπωτάτη γὰρ ἀδικία ἔχουσα ὅπλα: ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ [35] ἀρετη, οἱ ς ἐπὶ τἀναντία ἔστι χρη σθαι μάλιστα. διὸ ἀνοσιώτατον καὶ ἀγριώτατον ἄνευ ἀρετη ς, καὶ πρὸς ἀφροδίσια καὶ ἐδωδὴν χείριστον. ἡ δὲ δικαιοσύνη πολιτικόν: ἡ γὰρ δίκη πολιτικη ς κοινωνίας τάξις ἐστίν, ἡ δὲ δικαιοσύνη του δικαίου κρίσις. [1253b][1] ἐπεὶ δὲ φανερὸν ἐξ ὡ ν μορίων ἡ πόλις συνέστηκεν, ἀναγκαι ον πρω τον περὶ οἰκονομίας εἰπει ν: πα σα γὰρ σύγκειται πόλις ἐξ οἰκιω ν. οἰκονομίας δὲ μέρη ἐξ ὡ ν πάλιν οἰκία συνέστηκεν: οἰκία δὲ τέλειος ἐκ δούλων καὶ ἐλευθέρων. ἐπεὶ [5] δ' ἐν τοι ς ἐλαχίστοις πρω τον ἕκαστον ζητητέον, πρω τα δὲ καὶ ἐλάχιστα μέρη οἰκίας δεσπότης καὶ δου λος, καὶ πόσις καὶ ἄλοχος, καὶ πατὴρ καὶ τέκνα, περὶ τριω ν ἂν τούτων σκεπτέον εἴη τί ἕκαστον καὶ ποι ον δει εἰ ναι. ταυ τα δ' ἐστὶ δεσποτικὴ καὶ γαμική ἀνώνυμον γὰρ ἡ γυναικὸς καὶ ἀνδρὸς [10] σύζευξις καὶ τρίτον τεκνοποιητική καὶ γὰρ αὕτη οὐκ ὠνόμασται ἰδίω ὀνόματἰ. ἔστωσαν δὴ αὑ ται τρει ς ἃς εἴπομεν. ἔστι δέ τι μέρος ὃ δοκει τοι ς μὲν εἰ ναι οἰκονομία, τοι ς δὲ μέγιστον μέρος αὐτη ς: ὅπως δ' ἔχει, θεωρητέον: λέγω δὲ περὶ τη ς καλουμένης χρηματιστικη ς. πρω τον δὲ [15] περὶ δεσπότου καὶ δούλου εἴπωμεν, ἵνα τά τε πρὸς τὴν ἀναγκαίαν χρείαν ἴδωμεν, κἂν εἴ τι πρὸς τὸ εἰδέναι περὶ αὐτω ν δυναίμεθα λαβει ν βέλτιον τω ν νυ ν ὑπολαμβανομένων. τοι ς μὲν γὰρ δοκει ἐπιστήμη τέ τις εἰ ναι ἡ δεσποτεία, καὶ ἡ αὐτὴ οἰκονομία καὶ δεσποτεία καὶ πολιτικὴ καὶ βασιλική, [20] καθάπερ εἴπομεν ἀρχόμενοι: τοι ς δὲ παρὰ φύσιν τὸ δεσπόζειν νόμω γὰρ τὸν μὲν δου λον εἰ ναι τὸν δ' ἐλεύθερον, φύσει δ' οὐθὲν διαφέρειν : διόπερ οὐδὲ δίκαιον: βίαιον γάρ. ἐπεὶ οὐ ν ἡ κτη σις μέρος τη ς οἰκίας ἐστὶ καὶ ἡ κτητικὴ μέρος τη ς οἰκονομίας ἄνευ γὰρ τω ν ἀναγκαίων ἀδύνατον [25] καὶ ζη ν καὶ εὐ ζη ν, ὥσπερ δὲ ται ς ὡρισμέναις τέχναις ἀναγκαι ον ἂν εἴη ὑπάρχειν τὰ οἰκει α ὄργανα, εἰ μέλλει ἀποτελεσθήσεσθαι τὸ ἔργον, οὕτω καὶ τω

3 οἰκονομικω. τω ν δ' ὀργάνων τὰ μὲν ἄψυχα τὰ δὲ ἔμψυχα ὁἱ ον τω κυβερνήτῃ ὁ μὲν οἴαξ ἄψυχον ὁ δὲ πρω ρεὺς ἔμψυχον: ὁ [30] γὰρ ὑπηρέτης ἐν ὀργάνου εἴδει ται ς τέχναις ἐστίν : οὕτω καὶ τὸ κτη μα ὄργανον πρὸς ζωήν ἐστι, καὶ ἡ κτη σις πλη θος ὀργάνων ἐστί, καὶ ὁ δου λος κτη μά τι ἔμψυχον, καὶ ὥσπερ ὄργανον πρὸ ὀργάνων πα ς ὑπηρέτης. εἰ γὰρ ἠδύνατο ἕκαστον τω ν ὀργάνων κελευσθὲν ἢ προαισθανόμενον ἀποτελει ν [35] τὸ αὑτου ἔργον, ὥσπερ τὰ Δαιδάλου φασὶν ἢ τοὺς του Ἡφαίστου τρίποδας, οὕς φησιν ὁ ποιητὴς αὐτομάτους θει ον δύεσθαι ἀγω να, οὕτως αἱ κερκίδες ἐκέρκιζον αὐταὶ καὶ τὰ πλη κτρα ἐκιθάριζεν, οὐδὲν ἂν ἔδει οὔτε τοι ς ἀρχιτέκτοσιν ὑπηρετω ν οὔτε τοι ς δεσπόταις δούλων. [1254a][1] τὰ μὲν οὐ ν λεγόμενα ὄργανα ποιητικὰ ὄργανά ἐστι, τὸ δὲ κτη μα πρακτικόν: ἀπὸ μὲν γὰρ τη ς κερκίδος ἕτερόν τι γίνεται παρὰ τὴν χρη σιν αὐτη ς, ἀπὸ δὲ τη ς ἐσθη τος καὶ τη ς κλίνης ἡ χρη σις μόνον. [5] ἔτι δ' ἐπεὶ διαφέρει ἡ ποίησις εἴδει καὶ ἡ πρα ξις, καὶ δέονται ἀμφότεραι ὀργάνων, ἀνάγκη καὶ ταυ τα τὴν αὐτὴν ἔχειν διαφοράν. ὁ δὲ βίος πρα ξις, οὐ ποίησις, ἐστιν: διὸ καὶ ὁ δου λος ὑπηρέτης τω ν πρὸς τὴν πρα ξιν. τὸ δὲ κτη μα λέγεται ὥσπερ καὶ τὸ μόριον. τό γὰρ μόριον οὐ [10] μόνον ἄλλου ἐστὶ μόριον, ἀλλὰ καὶ ἁπλω ς ἄλλου: ὁμοίως δὲ καὶ τὸ κτη μα. διὸ ὁ μὲν δεσπότης του δούλου δεσπότης μόνον, ἐκείνου δ' οὐκ ἔστιν: ὁ δὲ δου λος οὐ μόνον δεσπότου δου λός ἐστιν, ἀλλὰ καὶ ὅλως ἐκείνου. τίς μὲν οὐ ν ἡ φύσις του δούλου καὶ τίς ἡ δύναμις, ἐκ τούτων δη λον: ὁ γὰρ μὴ αὑτου φύσει [15] ἀλλ' ἄλλου ἄνθρωπος ὤν, οὑ τος φύσει δου λός ἐστιν, ἄλλου δ' ἐστὶν ἄνθρωπος ὃς ἂν κτη μα ἠ ἄνθρωπος ὤν, κτη μα δὲ ὄργανον πρακτικὸν καὶ χωριστόν. πότερον δ' ἔστι τις φύσει τοιου τος ἢ οὔ, καὶ πότερον βέλτιον καὶ δίκαιόν τινι δουλεύειν ἢ οὔ, ἀλλὰ πα σα δουλεία παρὰ φύσιν ἐστί, μετὰ ταυ τα [20] σκεπτέον. οὐ χαλεπὸν δὲ καὶ τω λόγω θεωρη σαι καὶ ἐκ τω ν γινομένων καταμαθει ν. τὸ γὰρ ἄρχειν καὶ ἄρχεσθαι οὐ μόνον τω ν ἀναγκαίων ἀλλὰ καὶ τω ν συμφερόντων ἐστί, καὶ εὐθὺς ἐκ γενετη ς ἔνια διέστηκε τὰ μὲν ἐπὶ τὸ ἄρχεσθαι τὰ δ' ἐπὶ τὸ ἄρχειν. καὶ εἴδη πολλὰ καὶ ἀρχόντων καὶ [25] ἀρχομένων ἔστιν καὶ ἀεὶ βελτίων ἡ ἀρχὴ ἡ τω ν βελτιόνων ἀρχομένων, οἱ ον ἀνθρώπου ἢ θηρίου: τὸ γὰρ ἀποτελούμενον ὑπὸ τω ν βελτιόνων βέλτιον ἔργον: ὅπου δὲ τὸ μὲν ἄρχει τὸ δ' ἄρχεται, ἔστι τι τούτων ἔργον : ὅσα γὰρ ἐκ πλειόνων συνέστηκε καὶ γίνεται ἕν τι κοινόν, εἴτε ἐκ συνεχω ν εἴτε ἐκ [30] διῃρημένων, ἐν ἅπασιν ἐμφαίνεται τὸ ἄρχον καὶ τὸ ἀρχόμενον, καὶ του το ἐκ τη ς ἁπάσης φύσεως ἐνυπάρχει τοι ς ἐμψύχοις: καὶ γὰρ ἐν τοι ς μὴ μετέχουσι ζωη ς ἔστι τις ἀρχή, οἱ ον ἁρμονίας. ἀλλὰ ταυ τα μὲν ἴσως ἐξωτερικωτέρας ἐστὶ σκέψεως: τὸ δὲ ζω ον πρω τον συνέστηκεν ἐκ ψυχη ς [35] καὶ σώματος, ὡ ν τὸ μὲν ἄρχον ἐστὶ φύσει τὸ δ' ἀρχόμενον. δει δὲ σκοπει ν ἐν τοι ς κατὰ φύσιν ἔχουσι μα λλον τὸ φύσει, καὶ μὴ ἐν τοι ς διεφθαρμένοις: διὸ καὶ τὸν βέλτιστα διακείμενον καὶ κατὰ σω μα καὶ κατὰ ψυχὴν ἄνθρωπον θεωρητέον, ἐν ὡ του το δη λον: [1254b][1] τω ν γὰρ μοχθηρω ν ἢ μοχθηρω ς ἐχόντων δόξειεν ἂν ἄρχειν πολλάκις τὸ σω μα τη ς ψυχη ς διὰ τὸ φαύλως καὶ παρὰ φύσιν ἔχειν. ἔστι δ' οὐ ν, ὥσπερ λέγομεν, πρω τον ἐν ζῴω θεωρη σαι καὶ δεσποτικὴν ἀρχὴν καὶ πολιτικήν: ἡ μὲν γὰρ ψυχὴ του σώματος [5] ἄρχει δεσποτικὴν ἀρχήν, ὁ δὲ νου ς τη ς ὀρέξεως πολιτικὴν ἢ βασιλικήν: ἐν οἱ ς φανερόν ἐστιν ὅτι κατὰ φύσιν καὶ συμφέρον τὸ ἄρχεσθαι τω σώματι ὑπὸ τη ς ψυχη ς, καὶ τω παθητικω μορίω ὑπὸ του νου καὶ του μορίου του λόγον ἔχοντος, τὸ δ' ἐξ ἴσου ἢ ἀνάπαλιν βλαβερὸν πα σιν. [10] πάλιν ἐν ἀνθρώπω καὶ τοι ς ἄλλοις ζῴοις ὡσαύτως: τὰ μὲν γὰρ ἥμερα τω ν ἀγρίων βελτίω τὴν φύσιν, τούτοις δὲ πα σι βέλτιον ἄρχεσθαι ὑπ' ἀνθρώπου: τυγχάνει γὰρ σωτηρίας οὕτως. ἔτι δὲ τὸ ἄρρεν πρὸς τὸ θη λυ φύσει τὸ μὲν κρει ττον τὸ δὲ χει ρον, καὶ τὸ μὲν ἄρχον τὸ δ' ἀρχόμενον. τὸν [15] αὐτὸν δὲ τρόπον ἀναγκαι ον εἰ ναι καὶ ἐπὶ πάντων ἀνθρώπων. ὅσοι μὲν οὐ ν τοσου τον διεστα σιν ὅσον ψυχὴ σώματος καὶ ἄνθρωπος θηρίου διάκεινται δὲ του τον τὸν τρόπον ὅσων ἐστὶν ἔργον ἡ του σώματος χρη σις, καὶ του τ' ἐστ' ἀπ' αὐτω ν βέλτιστον, οὑ τοι μέν εἰσι φύσει δου λοι, οἱ ς βέλτιόν ἐστιν [20] ἄρχεσθαι ταύτην τὴν ἀρχήν, εἴπερ καὶ τοι ς εἰρημένοις. ἔστι γὰρ φύσει δου λος ὁ δυνάμενος ἄλλου εἰ ναι διὸ καὶ ἄλλου ἐστίν, καὶ ὁ κοινωνω ν λόγου τοσου τον ὅσον αἰσθάνεσθαι ἀλλὰ μὴ ἔχειν. τὰ γὰρ ἄλλα ζω ᾳ οὐ λόγω [αἰσθανόμενα] ἀλλὰ παθήμασιν ὑπηρετει. καὶ ἡ χρεία δὲ παραλλάττει μικρόν: [25] ἡ γὰρ πρὸς τἀναγκαι α τω σώματι βοήθεια γίνεται παρ' ἀμφοι ν, παρά τε τω ν δούλων καὶ παρὰ τω ν ἡμέρων ζῴων. βούλεται μὲν οὐ ν ἡ φύσις καὶ τὰ σώματα

4 διαφέροντα ποιει ν τὰ τω ν ἐλευθέρων καὶ τω ν δούλων, τὰ μὲν ἰσχυρὰ πρὸς τὴν ἀναγκαίαν χρη σιν, τὰ δ' ὀρθὰ καὶ ἄχρηστα πρὸς [30] τὰς τοιαύτας ἐργασίας, ἀλλὰ χρήσιμα πρὸς πολιτικὸν βίον ὁὑ τος δὲ καὶ γίνεται διῃρημένος εἴς τε τὴν πολεμικὴν χρείαν καὶ τὴν εἰρηνικήν, συμβαίνει δὲ πολλάκις καὶ τοὐναντίον, τοὺς μὲν τὰ σώματα ἔχειν ἐλευθέρων τοὺς δὲ τὰς ψυχάς: ἐπεὶ του τό γε φανερόν, ὡς εἰ τοσου τον γένοιντο διάφοροι [35] τὸ σω μα μόνον ὅσον αἱ τω ν θεω ν εἰκόνες, τοὺς ὑπολειπομένους πάντες φαι εν ἂν ἀξίους εἰ ναι τούτοις δουλεύειν. εἰ δ' ἐπὶ του σώματος του τ' ἀληθές, πολὺ δικαιότερον ἐπὶ τη ς ψυχη ς του το διωρίσθαι: ἀλλ' οὐχ ὁμοίως ῥᾴδιον ἰδει ν τό τε τη ς ψυχη ς κάλλος καὶ τὸ του σώματος. [1255a][1] ὅτι μὲν τοίνυν εἰσὶ φύσει τινὲς οἱ μὲν ἐλεύθεροι οἱ δὲ δου λοι, φανερόν, οἱ ς καὶ συμφέρει τὸ δουλεύειν καὶ δίκαιόν ἐστιν. ὅτι δὲ καὶ οἱ τἀναντία φάσκοντες τρόπον τινὰ λέγουσιν ὀρθω ς, οὐ χαλεπὸν ἰδει ν. διχω ς γὰρ λέγεται τὸ δουλεύειν [5] καὶ ὁ δου λος. ἔστι γάρ τις καὶ κατὰ νόμον δου λος καὶ δουλεύων: ὁ γὰρ νόμος ὁμολογία τίς ἐστιν ἐν ὡ τὰ κατὰ πόλεμον κρατούμενα τω ν κρατούντων εἰ ναί φασιν. του το δὴ τὸ δίκαιον πολλοὶ τω ν ἐν τοι ς νόμοις ὥσπερ ῥήτορα γράφονται παρανόμων, ὡς δεινὸν εἰ του βιάσασθαι δυναμένου [10] καὶ κατὰ δύναμιν κρείττονος ἔσται δου λον καὶ ἀρχόμενον τὸ βιασθέν. καὶ τοι ς μὲν οὕτως δοκει τοι ς δ' ἐκείνως, καὶ τω ν σοφω ν. αἴτιον δὲ ταύτης τη ς ἀμφισβητήσεως, καὶ ὃ ποιει τοὺς λόγους ἐπαλλάττειν, ὅτι τρόπον τινὰ ἀρετὴ τυγχάνουσα χορηγίας καὶ βιάζεσθαι δύναται μάλιστα, καὶ [15] ἔστιν ἀεὶ τὸ κρατου ν ἐν ὑπεροχη ἀγαθου τινος, ὥστε δοκει ν μὴ ἄνευ ἀρετη ς εἰ ναι τὴν βίαν, ἀλλὰ περὶ του δικαίου μόνον εἰ ναι τὴν ἀμφισβήτησιν διὰ γὰρ του το τοι ς μὲν ἄνοια δοκει ν τὸ δίκαιον εἰ ναι, τοι ς δ' αὐτὸ του το δίκαιον, τὸ τὸν κρείττονα ἄρχειν : ἐπεὶ διαστάντων γε χωρὶς τούτων τω ν λόγων [20] οὔτε ἰσχυρὸν οὐθὲν ἔχουσιν οὔτε πιθανὸν ἅτεροι λόγοι, ὡς οὐ δει τὸ βέλτιον κατ' ἀρετὴν ἄρχειν καὶ δεσπόζειν. ὅλως δ' ἀντεχόμενοί τινες, ὡς οἴονται, δικαίου τινός ὁ γὰρ νόμος δίκαιόν τἰ τὴν κατὰ πόλεμον δουλείαν τιθέασι δικαίαν, ἅμα δ' οὔ φασιν: τήν τε γὰρ ἀρχὴν ἐνδέχεται μὴ δικαίαν [25] εἰ ναι τω ν πολέμων, καὶ τὸν ἀνάξιον δουλεύειν οὐδαμω ς ἂν φαίη τις δου λον εἰ ναι: εἰ δὲ μή, συμβήσεται τοὺς εὐγενεστάτους εἰ ναι δοκου ντας δούλους εἰ ναι καὶ ἐκ δούλων, ἐὰν συμβη πραθη ναι ληφθέντας. διόπερ αὐτοὺς οὐ βούλονται λέγειν δούλους, ἀλλὰ τοὺς βαρβάρους. καίτοι ὅταν του το λέγωσιν, [30] οὐθὲν ἄλλο ζητου σιν ἢ τὸ φύσει δου λον ὅπερ ἐξ ἀρχη ς εἴπομεν: ἀνάγκη γὰρ εἰ ναί τινας φάναι τοὺς μὲν πανταχου δούλους τοὺς δ' οὐδαμου. τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον καὶ περὶ εὐγενείας: αὑτοὺς μὲν γὰρ οὐ μόνον παρ' αὑτοι ς εὐγενει ς ἀλλὰ πανταχου νομίζουσιν, τοὺς δὲ βαρβάρους οἴκοι μόνον, [35] ὡς ὄν τι τὸ μὲν ἁπλω ς εὐγενὲς καὶ ἐλεύθερον τὸ δ' οὐχ ἁπλω ς, ὥσπερ καὶ ἡ Θεοδέκτου Ἑλένη φησὶ θείων δ' ἀπ' ἀμφοι ν ἔκγονον ῥιζωμάτων τίς ἂν προσειπει ν ἀξιώσειεν λάτριν; ὅταν δὲ του το λέγωσιν, οὐθενὶ ἀλλ' ἢ ἀρετη καὶ κακίᾳ διορίζουσι [40] τὸ δου λον καὶ ἐλεύθερον, καὶ τοὺς εὐγενει ς καὶ τοὺς δυσγενει ς. [1255b][1] ἀξιου σι γάρ, ὥσπερ ἐξ ἀνθρώπου ἄνθρωπον καὶ ἐκ θηρίων γίνεσθαι θηρίον, οὕτω καὶ ἐξ ἀγαθω ν ἀγαθόν. ἡ δὲ φύσις βούλεται μὲν του το ποιει ν πολλάκις, οὐ μέντοι δύναται. ὅτι μὲν οὐ ν ἔχει τινὰ λόγον ἡ ἀμφισβήτησις, [5] καὶ οὐκ εἰσί τινες οἱ μὲν φύσει δου λοι οἱ δ' ἐλεύθεροι, δη λον, καὶ ὅτι ἔν τισι διώρισται τὸ τοιου τον, ὡ ν συμφέρει τω μὲν τὸ δουλεύειν τω δὲ τὸ δεσπόζειν [καὶ δίκαιον], καὶ δει τὸ μὲν ἄρχεσθαι τὸ δ' ἄρχειν ἣν πεφύκασιν ἀρχὴν ἄρχειν, ὥστε καὶ δεσπόζειν, τὸ δὲ κακω ς ἀσυμφόρως ἐστὶν ἀμφοι ν τὸ [10] γὰρ αὐτὸ συμφέρει τω μέρει καὶ τω ὅλω, καὶ σώματι καὶ ψυχη, ὁ δὲ δου λος μέρος τι του δεσπότου, οἱ ον ἔμψυχόν τι του σώματος κεχωρισμένον δὲ μέρος: διὸ καὶ συμφέρον ἐστί τι καὶ φιλία δούλω καὶ δεσπότῃ πρὸς ἀλλήλους τοι ς φύσει τούτων ἠξιωμένοις, τοι ς δὲ μὴ του τον τὸν τρόπον, [15] ἀλλὰ κατὰ νόμον καὶ βιασθει σι, τοὐναντίον. φανερὸν δὲ καὶ ἐκ τούτων ὅτι οὐ ταὐτόν ἐστι δεσποτεία καὶ πολιτική, οὐδὲ πα σαι ἀλλήλαις αἱ ἀρχαί, ὥσπερ τινές φασιν. ἡ μὲν γὰρ ἐλευθέρων φύσει ἡ δὲ δούλων ἐστίν, καὶ ἡ μὲν οἰκονομικὴ μοναρχία μοναρχει ται γὰρ πα ς οἰ κος, [20] ἡ δὲ πολιτικὴ ἐλευθέρων καὶ ἴσων ἀρχή. ὁ μὲν οὐ ν δεσπότης οὐ λέγεται κατ' ἐπιστήμην, ἀλλὰ τω τοιόσδ' εἰ ναι, ὁμοίως δὲ καὶ ὁ

5 δου λος καὶ ὁ ἐλεύθερος. ἐπιστήμη δ' ἂν εἴη καὶ δεσποτικὴ καὶ δουλική, δουλικὴ μὲν οἵαν περ ὁ ἐν Συρακούσαις ἐπαίδευεν: ἐκει γὰρ λαμβάνων τις μισθὸν [25] ἐδίδασκε τὰ ἐγκύκλια διακονήματα τοὺς παι δας: εἴη δ' ἂν καὶ ἐπὶ πλει ον τω ν τοιούτων μάθησις, οἱ ον ὀψοποιικὴ καὶ τἀ λλα τὰ τοιαυ τα γένη τη ς διακονίας. ἔστι γὰρ ἕτερα ἑτέρων τὰ μὲν ἐντιμότερα ἔργα τὰ δ' ἀναγκαιότερα, καὶ κατὰ τὴν παροιμίαν δου λος πρὸ δούλου, δεσπότης πρὸ δεσπότου. [30] αἱ μὲν οὐ ν τοιαυ ται πα σαι δουλικαὶ ἐπιστη μαί εἰσι: δεσποτικὴ δ' ἐπιστήμη ἐστὶν ἡ χρηστικὴ δούλων. ὁ γὰρ δεσπότης οὐκ ἐν τω κτα σθαι τοὺς δούλους, ἀλλ' ἐν τω χρη σθαι δούλοις. ἔστι δ' αὕτη ἡ ἐπιστήμη οὐδὲν μέγα ἔχουσα οὐδὲ σεμνόν: ἃ γὰρ τὸν δου λον ἐπίστασθαι δει ποιει ν, ἐκει νον δει [35] ταυ τα ἐπίστασθαι ἐπιτάττειν. διὸ ὅσοις ἐξουσία μὴ αὐτοὺς κακοπαθει ν, ἐπίτροπός λαμβάνει ταύτην τὴν τιμήν, αὐτοὶ δὲ πολιτεύονται ἢ φιλοσοφου σιν. ἡ δὲ κτητικὴ ἑτέρα ἀμφοτέρων τούτων, οἱ ον ἡ δικαία, πολεμική τις οὐ σα ἢ θηρευτική. περὶ μὲν οὐ ν δούλου καὶ δεσπότου του τον διωρίσθω τὸν [40] τρόπον. [1256a][1] ὅλως δὲ περὶ πάσης κτήσεως καὶ χρηματιστικη ς θεωρήσωμεν κατὰ τὸν ὑφηγημένον τρόπον, ἐπείπερ καὶ ὁ δου λος τη ς κτήσεως μέρος τι ἠ ν. πρω τον μὲν οὐ ν ἀπορήσειεν ἄν τις πότερον ἡ χρηματιστικὴ ἡ αὐτὴ τη οἰκονομικη ἐστιν [5] ἢ μέρος τι, ἢ ὑπηρετική, καὶ εἰ ὑπηρετική, πότερον ὡς ἡ κερκιδοποιικὴ τη ὑφαντικη ἢ ὡς ἡ χαλκουργικὴ τη ἀνδριαντοποιίᾳ ὁὐ γὰρ ὡσαύτως ὑπηρετου σιν, ἀλλ' ἡ μὲν ὄργανα παρέχει, ἡ δὲ τὴν ὕλην: λέγω δὲ ὕλην τὸ ὑποκείμενον ἐξ οὑ τι ἀποτελει ται ἔργον, οἱ ον ὑφάντῃ μὲν ἔρια [10] ἀνδριαντοποιω δὲ χαλκόν. ὅτι μὲν οὐ ν οὐχ ἡ αὐτὴ ἡ οἰκονομικὴ τη χρηματιστικη, δη λον τη ς μὲν γὰρ τὸ πορίσασθαι, τη ς δὲ τὸ χρήσασθαι: τίς γὰρ ἔσται ἡ χρησομένη τοι ς κατὰ τὴν οἰκίαν παρὰ τὴν οἰκονομικήν; : πότερον δὲ μέρος αὐτη ς ἐστί τι ἢ ἕτερον εἰ δος, ἔχει διαμφισβήτησιν: [15] εἰ γάρ ἐστι του χρηματιστικου θεωρη σαι πόθεν χρήματα καὶ κτη σις ἔσται,... ἥ δὲ κτη σις πολλὰ περιείληφε μέρη καὶ ὁ πλου τος, ὥστε πρω τον ἡ γεωργικὴ πότερον μέρος τι τη ς οἰκονομικη ς ἢ ἕτερόν τι γένος, καὶ καθόλου ἡ περὶ τὴν τροφὴν ἐπιμέλεια καὶ κτη σις; ἀλλὰ μὴν εἴδη γε πολλὰ τροφη ς, [20] διὸ καὶ βίοι πολλοὶ καὶ τω ν ζῴων καὶ τω ν ἀνθρώπων εἰσίν: οὐ γὰρ οἱ όν τε ζη ν ἄνευ τροφη ς, ὥστε αἱ διαφοραὶ τη ς τροφη ς τοὺς βίους πεποιήκασι διαφέροντας τω ν ζῴων. τω ν τε γὰρ θηρίων τὰ μὲν ἀγελαι α τὰ δὲ σποραδικά ἐστιν, ὁποτέρως συμφέρει πρὸς τὴν τροφὴν αὐτοι ς διὰ τὸ τὰ μὲν [25] ζω οφάγα τὰ δὲ καρποφάγα τὰ δὲ παμφάγα αὐτω ν εἰ ναι, ὥστε πρὸς τὰς ῥᾳστώνας καὶ τὴν αἵρεσιν τὴν τούτων ἡ φύσις τοὺς βίους αὐτω ν διώρισεν, ἐπεὶ δ' οὐ ταὐτὸ ἑκάστω ἡδὺ κατὰ φύσιν ἀλλὰ ἕτερα ἑτέροις, καὶ αὐτω ν τω ν ζω οφάγων καὶ τω ν καρποφάγων οἱ βίοι πρὸς ἄλληλα διεστα σιν: ὁμοίως δὲ [30] καὶ τω ν ἀνθρώπων. πολὺ γὰρ διαφέρουσιν οἱ τούτων βίοι. οἱ μὲν οὐ ν ἀργότατοι νομάδες εἰσίν ἡ γὰρ ἀπὸ τω ν ἡμέρων τροφὴ ζῴων ἄνευ πόνου γίνεται σχολάζουσιν: ἀναγκαίου δ' ὄντος μεταβάλλειν τοι ς κτήνεσι διὰ τὰς νομὰς καὶ αὐτοὶ ἀναγκάζονται συνακολουθει ν, ὥσπερ γεωργίαν ζω σαν [35] γεωργου ντες: οἱ δ' ἀπὸ θήρας ζω σι, καὶ θήρας ἕτεροι ἑτέρας, οἱ ον οἱ μὲν ἀπὸ λῃστείας, οἱ δ' ἀφ' ἁλιείας, ὅσοι λίμνας καὶ ἕλη καὶ ποταμοὺς ἢ θάλατταν τοιαύτην προσοικου σιν, οἱ δ' ἀπ' ὀρνίθων ἢ θηρίων ἀγρίων: τὸ δὲ πλει στον γένος τω ν ἀνθρώπων ἀπὸ τη ς γη ς ζη καὶ τω ν ἡμέρων καρπω ν. [40] οἱ μὲν οὐ ν βίοι τοσου τοι σχεδόν εἰσιν, ὅσοι γε αὐτόφυτον ἔχουσι τὴν ἐργασίαν καὶ μὴ δι' ἀλλαγη ς καὶ καπηλείας πορίζονται τὴν τροφήν, [1256b][1] νομαδικὸς λῃστρικὸς ἁλιευτικὸς θηρευτικὸς γεωργικός. οἱ δὲ καὶ μιγνύντες ἐκ τούτων ἡδέως ζω σι, προσαναπληρου ντες τὸν ἐνδεέστερον βίον, ἡ τυγχάνει ἐλλείπων πρὸς τὸ αὐτάρκης εἰ ναι, οἱ ον οἱ μὲν [5] νομαδικὸν ἅμα καὶ λῃστρικόν, οἱ δὲ γεωργικὸν καὶ θηρευτικόν: ὁμοίως δὲ καὶ περὶ τοὺς ἄλλους: ὡς ἂν ἡ χρεία συναναγκάζῃ, του τον τὸν τρόπον διάγουσιν. ἡ μὲν οὐ ν τοιαύτη κτη σις ὑπ' αὐτη ς φαίνεται τη ς φύσεως διδομένη πα σιν, ὥσπερ κατὰ τὴν πρώτην γένεσιν εὐθύς, οὕτω καὶ τελειωθει σιν. [10] καὶ γὰρ κατὰ τὴν ἐξ ἀρχη ς γένεσιν τὰ μὲν συνεκτίκτει τω ν ζῴων τοσαύτην τροφὴν ὥσθ' ἱκανὴν εἰ ναι μέχρις οὑ ἂν δύνηται αὐτὸ αὑτω πορίζειν τὸ γεννηθέν, οἱ ον ὅσα σκωληκοτοκει ἢ ᾠοτοκει : ὅσα δὲ ζω οτοκει, τοι ς γεννωμένοις ἔχει τροφὴν ἐν αὑτοι ς μέχρι τινός, τὴν του καλουμένου γάλακτος [15] φύσιν. ὥστε ὁμοίως δη λον ὅτι καὶ γενομένοις οἰητέον τά τε φυτὰ τω ν ζῴων ἕνεκεν εἰ ναι καὶ τὰ ἄλλα ζω ᾳ τω ν ἀνθρώπων χάριν, τὰ μὲν

6 ἥμερα καὶ διὰ τὴν χρη σιν καὶ διὰ τὴν τροφήν, τω ν δ' ἀγρίων, εἰ μὴ πάντα, ἀλλὰ τά γε πλει στα τη ς τροφη ς καὶ ἄλλης βοηθείας ἕνεκεν, ἵνα [20] καὶ ἐσθὴς καὶ ἄλλα ὄργανα γίνηται ἐξ αὐτω ν. εἰ οὐ ν ἡ φύσις μηθὲν μήτε ἀτελὲς ποιει μήτε μάτην, ἀναγκαι ον τω ν ἀνθρώπων ἕνεκεν αὐτὰ πάντα πεποιηκέναι τὴν φύσιν. διὸ καὶ ἡ πολεμικὴ φύσει κτητική πως ἔσται ἡ γὰρ θηρευτικὴ μέρος αὐτη ς, ἡ δει χρη σθαι πρός τε τὰ θηρία καὶ [25] τω ν ἀνθρώπων ὅσοι πεφυκότες ἄρχεσθαι μὴ θέλουσιν, ὡς φύσει δίκαιον του τον ὄντα τὸν πόλεμον. ἓν μὲν οὐ ν εἰ δος κτητικη ς κατὰ φύσιν τη ς οἰκονομικη ς μέρος ἐστίν, καθὸ δει ἤτοι ὑπάρχειν ἢ πορίζειν αὐτὴν ὅπως ὑπάρχῃ ὡ ν ἔστι θησαυρισμὸς χρημάτων πρὸς ζωὴν ἀναγκαίων, καὶ χρησίμων [30] εἰς κοινωνίαν πόλεως ἢ οἰκίας. καὶ ἔοικεν ὅ γ' ἀληθινὸς πλου τος ἐκ τούτων εἰ ναι. ἡ γὰρ τη ς τοιαύτης κτήσεως αὐτάρκεια πρὸς ἀγαθὴν ζωὴν οὐκ ἄπειρός ἐστιν, ὥσπερ Σόλων φησὶ ποιήσας πλούτου δ' οὐθὲν τέρμα πεφασμένον ἀνδράσι κει ται. Solon κει ται γὰρ ὥσπερ καὶ ται ς ἄλλαις τέχναις: [35] οὐδὲν γὰρ ὄργανον ἄπειρον οὐδεμια ς ἐστι τέχνης οὔτε πλήθει οὔτε μεγέθει, ὁ δὲ πλου τος ὀργάνων πλη θός ἐστιν οἰκονομικω ν καὶ πολιτικω ν. ὅτι μὲν τοίνυν ἔστι τις κτητικὴ κατὰ φύσιν τοι ς οἰκονόμοις καὶ τοι ς πολιτικοι ς, καὶ δι' ἣν αἰτίαν, δη λον. [40] ἔστι δὲ γένος ἄλλο κτητικη ς, ἣν μάλιστα καλου σι, καὶ δίκαιον αὐτὸ καλει ν, χρηματιστικήν, δι' ἣν οὐδὲν δοκει πέρας εἰ ναι πλούτου καὶ κτήσεως: [1257a][1] ἣν ὡς μίαν καὶ τὴν αὐτὴν τη λεχθείσῃ πολλοὶ νομίζουσι διὰ τὴν γειτνίασιν: ἔστι δ' οὔτε ἡ αὐτὴ τη εἰρημένῃ οὔτε πόρρω ἐκείνης. ἔστι δ' ἡ μὲν φύσει ἡ δ' οὐ φύσει αὐτω ν, ἀλλὰ δι' ἐμπειρίας [5] τινὸς καὶ τέχνης γίνεται μα λλον. λάβωμεν δὲ περὶ αὐτη ς τὴν ἀρχὴν ἐντευ θεν. ἑκάστου γὰρ κτήματος διττὴ ἡ χρη σίς ἐστιν, ἀμφότεραι δὲ καθ' αὑτὸ μὲν ἀλλ' οὐχ ὁμοίως καθ' αὑτό, ἀλλ' ἡ μὲν οἰκεία ἡ δ' οὐκ οἰκεία του πράγματος, οἱ ον ὑποδήματος ἥ τε ὑπόδεσις καὶ ἡ μεταβλητική. ἀμφότεραι [10] γὰρ ὑποδήματος χρήσεις: καὶ γὰρ ὁ ἀλλαττόμενος τω δεομένω ὑποδήματος ἀντὶ νομίσματος ἢ τροφη ς χρη ται τω ὑποδήματι ἡ ὑπόδημα, ἀλλ' οὐ τὴν οἰκείαν χρη σιν: οὐ γὰρ ἀλλαγη ς ἕνεκεν γέγονε. τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ἔχει καὶ περὶ τω ν ἄλλων κτημάτων. ἔστι γὰρ ἡ [15] μεταβλητικὴ πάντων, ἀρξαμένη τὸ μὲν πρω τον ἐκ του κατὰ φύσιν, τω τὰ μὲν πλείω τὰ δὲ ἐλάττω τω ν ἱκανω ν ἔχειν τοὺς ἀνθρώπους ἡ καὶ δη λον ὅτι οὐκ ἔστι φύσει τη ς χρηματιστικη ς ἡ καπηλική: ὅσον γὰρ ἱκανὸν αὐτοι ς, ἀναγκαι ον ἠ ν ποιει σθαι τὴν ἀλλαγήν. ἐν μὲν οὐ ν τη πρώτῃ [20] κοινωνίᾳ του το δ' ἐστὶν οἰκίἀ φανερὸν ὅτι οὐδὲν ἔστιν ἔργον αὐτη ς, ἀλλ' ἤδη πλειόνων τη ς κοινωνίας οὔσης. οἱ μὲν γὰρ τω ν αὑτω ν ἐκοινώνουν πάντων, οἱ δὲ κεχωρισμένοι πολλω ν πάλιν καὶ ἑτέρων, ὡ ν κατὰ τὰς δεήσεις ἀναγκαι ον ποιει σθαι τὰς μεταδόσεις, καθάπερ ἔτι πολλὰ ποιει καὶ τω ν [25] βαρβαρικω ν ἐθνω ν, κατὰ τὴν ἀλλαγήν. αὐτὰ γὰρ τὰ χρήσιμα πρὸς αὑτὰ καταλλάττονται, ἐπὶ πλέον δ' οὐθέν, οἱ ον οἰ νον πρὸς σι τον διδόντες καὶ λαμβάνοντες, καὶ τω ν ἄλλων τω ν τοιούτων ἕκαστον. ἡ μὲν οὐ ν τοιαύτη μεταβλητικὴ οὔτε παρὰ φύσιν οὔτε χρηματιστικη ς ἐστιν εἰ δος οὐδέν [30] ἑἰς ἀναπλήρωσιν γὰρ τη ς κατὰ φύσιν αὐταρκείας ἠ ν : ἐκ μέντοι ταύτης ἐγένετ' ἐκείνη κατὰ λόγον. ξενικωτέρας γὰρ γενομένης τη ς βοηθείας τω εἰσάγεσθαι ὡ ν ἐνδεει ς καὶ ἐκπέμπειν ὡ ν ἐπλεόναζον, ἐξ ἀνάγκης ἡ του νομίσματος ἐπορίσθη χρη σις. οὐ γὰρ εὐβάστακτον ἕκαστον τω ν κατὰ φύσιν [35] ἀναγκαίων: διὸ πρὸς τὰς ἀλλαγὰς τοιου τόν τι συνέθεντο πρὸς σφα ς αὐτοὺς διδόναι καὶ λαμβάνειν, ὃ τω ν χρησίμων αὐτὸ ὂν εἰ χε τὴν χρείαν εὐμεταχείριστον πρὸς τὸ ζη ν, οἱ ον σίδηρος καὶ ἄργυρος κἂν εἴ τι τοιου τον ἕτερον, τὸ μὲν πρω τον ἁπλω ς ὁρισθὲν μεγέθει καὶ σταθμω, τὸ δὲ τελευται ον [40] καὶ χαρακτη ρα ἐπιβαλλόντων, ἵνα ἀπολύσῃ τη ς μετρήσεως αὑτούς: ὁ γὰρ χαρακτὴρ ἐτέθη του ποσου σημει ον. [1257b][1] πορισθέντος οὐ ν ἤδη νομίσματος ἐκ τη ς ἀναγκαίας ἀλλαγη ς θάτερον εἰ δος τη ς χρηματιστικη ς ἐγένετο, τὸ καπηλικόν, τὸ μὲν πρω τον ἁπλω ς ἴσως γινόμενον, εἰ τα δι' ἐμπειρίας ἤδη τεχνικώτερον, πόθεν καὶ πω ς μεταβαλλόμενον πλει στον [5] ποιήσει κέρδος. διὸ δοκει ἡ χρηματιστικὴ μάλιστα περὶ τὸ νόμισμα εἰ ναι, καὶ ἔργον αὐτη ς τὸ δύνασθαι θεωρη σαι πόθεν ἔσται πλη θος, ποιητικὴ γὰρ εἰ ναι πλούτου καὶ χρημάτων. καὶ γὰρ τὸν πλου τον

7 πολλάκις τιθέασι νομίσματος πλη θος, διὰ τὸ περὶ του τ' εἰ ναι τὴν χρηματιστικὴν [10] καὶ τὴν καπηλικήν. ὁτὲ δὲ πάλιν λη ρος εἰ ναι δοκει τὸ νόμισμα καὶ νόμος παντάπασι, φύσει δ' οὐθέν, ὅτι μεταθεμένων τε τω ν χρωμένων οὐθενὸς ἄξιον οὐδὲ χρήσιμον πρὸς οὐδὲν τω ν ἀναγκαίων ἐστί, καὶ νομίσματος πλουτω ν πολλάκις ἀπορήσει τη ς ἀναγκαίας τροφη ς: καίτοι ἄτοπον τοιου τον [15] εἰ ναι πλου τον οὑ εὐπορω ν λιμω ἀπολει ται, καθάπερ καὶ τὸν Μίδαν ἐκει νον μυθολογου σι διὰ τὴν ἀπληστίαν τη ς εὐχη ς πάντων αὐτω γιγνομένων τω ν παρατιθεμένων χρυσω ν. διὸ ζητου σιν ἕτερόν τι τὸν πλου τον καὶ τὴν χρηματιστικήν, ὀρθω ς ζητου ντες. ἔστι γὰρ ἑτέρα ἡ χρηματιστικὴ καὶ ὁ πλου τος ὁ [20] κατὰ φύσιν, καὶ αὕτη μὲν οἰκονομική, ἡ δὲ καπηλική, ποιητικὴ πλούτου οὐ πάντως ἀλλὰ διὰ χρημάτων μεταβολη ς. καὶ δοκει περὶ τὸ νόμισμα αὕτη εἰ ναι: τὸ γὰρ νόμισμα στοιχει ον καὶ πέρας τη ς ἀλλαγη ς ἐστιν. καὶ ἄπειρος δὴ οὑ τος ὁ πλου τος, ὁ ἀπὸ ταύτης τη ς χρηματιστικη ς. [25] ὥσπερ γὰρ ἡ ἰατρικὴ του ὑγιαίνειν εἰς ἄπειρόν ἐστι, καὶ ἑκάστη τω ν τεχνω ν του τέλους εἰς ἄπειρον ὅτι μάλιστα γὰρ ἐκει νο βούλονται ποιει ν, τω ν δὲ πρὸς τὸ τέλος οὐκ εἰς ἄπειρον πέρας γὰρ τὸ τέλος πάσαις, οὕτω καὶ ταύτης τη ς χρηματιστικη ς οὐκ ἔστι του τέλους πέρας, τέλος δὲ ὁ τοιου τος [30] πλου τος καὶ χρημάτων κτη σις. τη ς δ' οἰκονομικη ς χρηματιστικη ς ἔστι πέρας: οὐ γὰρ του το τη ς οἰκονομικη ς ἔργον. διὸ τη μὲν φαίνεται ἀναγκαι ον εἰ ναι παντὸς πλούτου πέρας, ἐπὶ δὲ τω ν γινομένων ὁρω μεν συμβαι νον τοὐναντίον: πάντες γὰρ εἰς ἄπειρον αὔξουσιν οἱ χρηματιζόμενοι τὸ νόμισμα. [35] αἴτιον δὲ τὸ σύνεγγυς αὐτω ν. ἐπαλλάττει γὰρ ἡ χρη σις του αὐτου οὐ σα ἑκατέρας τη ς χρηματιστικη ς. τη ς γὰρ αὐτη ς ἐστι κτήσεως χρη σις, ἀλλ' οὐ κατὰ ταὐτόν, ἀλλὰ τη ς μὲν ἕτερον τέλος, τη ς δ' ἡ αὔξησις. ὥστε δοκει τισι του τ' εἰ ναι τη ς οἰκονομικη ς ἔργον, καὶ διατελου σιν ἢ σῴζειν οἰόμενοι [40] δει ν ἢ αὔξειν τὴν του νομίσματος οὐσίαν εἰς ἄπειρον. αἴτιον δὲ ταύτης τη ς διαθέσεως τὸ σπουδάζειν περὶ τὸ ζη ν, ἀλλὰ μὴ τὸ εὐ ζη ν: [1258a][1] εἰς ἄπειρον οὐ ν ἐκείνης τη ς ἐπιθυμίας οὔσης, καὶ τω ν ποιητικω ν ἀπείρων ἐπιθυμου σιν. ὅσοι δὲ καὶ του εὐ ζη ν ἐπιβάλλονται τὸ πρὸς τὰς ἀπολαύσεις τὰς σωματικὰς ζητου σιν, ὥστ' ἐπεὶ καὶ του τ' ἐν τη κτήσει φαίνεται ὑπάρχειν, [5] πα σα ἡ διατριβὴ περὶ τὸν χρηματισμόν ἐστι, καὶ τὸ ἕτερον εἰ δος τη ς χρηματιστικη ς διὰ του τ' ἐλήλυθεν. ἐν ὑπερβολη γὰρ οὔσης τη ς ἀπολαύσεως, τὴν τη ς ἀπολαυστικη ς ὑπερβολη ς ποιητικὴν ζητου σιν: κἂν μὴ διὰ τη ς χρηματιστικη ς δύνωνται πορίζειν, δι' ἄλλης αἰτίας του το πειρω νται, [10] ἑκάστῃ χρώμενοι τω ν δυνάμεων οὐ κατὰ φύσιν. ἀνδρείας γὰρ οὐ χρήματα ποιει ν ἐστιν ἀλλὰ θάρσος, οὐδὲ στρατηγικη ς καὶ ἰατρικη ς, ἀλλὰ τη ς μὲν νίκην τη ς δ' ὑγίειαν. οἱ δὲ πάσας ποιου σι χρηματιστικάς, ὡς του το τέλος ὄν, πρὸς δὲ τὸ τέλος ἅπαντα δέον ἀπαντα ν. περὶ μὲν οὐ ν τη ς τε μὴ [15] ἀναγκαίας χρηματιστικη ς, καὶ τίς, καὶ δι' αἰτίαν τίνα ἐν χρείᾳ ἐσμὲν αὐτη ς, εἴρηται, καὶ περὶ τη ς ἀναγκαίας, ὅτι ἑτέρα μὲν αὐτη ς οἰκονομικὴ δὲ κατὰ φύσιν ἡ περὶ τὴν τροφήν, οὐχ ὥσπερ αὕτη ἄπειρος ἀλλ' ἔχουσα ὅρον. δη λον δὲ καὶ τὸ ἀπορούμενον ἐξ ἀρχη ς, πότερον του [20] οἰκονομικου καὶ πολιτικου ἐστιν ἡ χρηματιστικὴ ἢ οὔ, ἀλλὰ δει του το μὲν ὑπάρχειν ὥσπερ γὰρ καὶ ἀνθρώπους οὐ ποιει ἡ πολιτική, ἀλλὰ λαβου σα παρὰ τη ς φύσεως χρη ται αὐτοι ς, οὕτω καὶ τροφὴν τὴν φύσιν δει παραδου ναι γη ν ἢ θάλατταν ἢ ἄλλο τἰ, ἐκ δὲ τούτων, ὡς δει ταυ τα διαθει ναι [25] προσήκει τὸν οἰκονόμον. οὐ γὰρ τη ς ὑφαντικη ς ἔρια ποιη σαι, ἀλλὰ χρήσασθαι αὐτοι ς, καὶ γνω ναι δὲ τὸ ποι ον χρηστὸν καὶ ἐπιτήδειον, ἢ φαυ λον καὶ ἀνεπιτήδειον. καὶ γὰρ ἀπορήσειεν ἄν τις διὰ τί ἡ μὲν χρηματιστικὴ μόριον τη ς οἰκονομίας, ἡ δ' ἰατρικὴ οὐ μόριον: καίτοι δει ὑγιαίνειν τοὺς [30] κατὰ τὴν οἰκίαν, ὥσπερ ζη ν ἢ ἄλλο τι τω ν ἀναγκαίων. ἐπεὶ δὲ ἔστι μὲν ὡς του οἰκονόμου καὶ του ἄρχοντος καὶ περὶ ὑγιείας ἰδει ν, ἔστι δ' ὡς οὔ, ἀλλὰ του ἰατρου, οὕτω καὶ περὶ τω ν χρημάτων ἔστι μὲν ὡς του οἰκονόμου, ἔστι δ' ὡς οὔ, ἀλλὰ τη ς ὑπηρετικη ς: μάλιστα δέ, καθάπερ εἴρηται πρότερον, δει [35] φύσει του το ὑπάρχειν. φύσεως γάρ ἐστιν ἔργον τροφὴν τω γεννηθέντι παρέχειν: παντὶ γάρ, ἐξ οὑ γίνεται, τροφὴ τὸ λειπόμενόν ἐστι. διὸ κατὰ φύσιν ἐστὶν ἡ χρηματιστικὴ πα σιν ἀπὸ τω ν καρπω ν καὶ τω ν ζῴων. διπλη ς δ' οὔσης αὐτη ς, ὥσπερ εἴπομεν, καὶ τη ς μὲν καπηλικη ς τη ς δ' οἰκονομικη ς, [40] καὶ ταύτης μὲν ἀναγκαίας καὶ ἐπαινουμένης, τη ς δὲ μεταβλητικη ς ψεγομένης δικαίως [1258b][1] ὁὐ γὰρ κατὰ φύσιν ἀλλ' ἀπ' ἀλλήλων ἐστίν, εὐλογώτατα μισει ται ἡ ὀβολοστατικὴ διὰ τὸ ἀπ' αὐτου του νομίσματος εἰ ναι τὴν κτη σιν καὶ οὐκ ἐφ' ὅπερ ἐπορίσθη. μεταβολη ς γὰρ ἐγένετο χάριν, [5] ὁ δὲ τόκος αὐτὸ ποιει πλέον ὅθεν καὶ τοὔνομα του τ' εἴληφεν: ὅμοια γὰρ τὰ τικτόμενα τοι ς γεννω σιν

8 αὐτά ἐστιν, ὁ δὲ τόκος γίνεται νόμισμα ἐκ νομίσματος: ὥστε καὶ μάλιστα παρὰ φύσιν οὑ τος τω ν χρηματισμω ν ἐστιν. ἐπεὶ δὲ τὰ πρὸς τὴν γνω σιν διωρίκαμεν ἱκανω ς, τὰ [10] πρὸς τὴν χρη σιν δει διελθει ν. πάντα δὲ τὰ τοιαυ τα τὴν μὲν θεωρίαν ἐλευθέραν ἔχει, τὴν δ' ἐμπειρίαν ἀναγκαίαν. ἔστι δὲ χρηματιστικη ς μέρη χρήσιμα: τὸ περὶ τὰ κτήματα ἔμπειρον εἰ ναι, ποι α λυσιτελέστατα καὶ που καὶ πω ς, οἱ ον ἵππων κτη σις ποία τις ἢ βοω ν ἢ προβάτων, ὁμοίως δὲ καὶ [15] τω ν λοιπω ν ζῴων δει γὰρ ἔμπειρον εἰ ναι πρὸς ἄλληλά τε τούτων τίνα λυσιτελέστατα, καὶ ποι α ἐν ποίοις τόποις: ἄλλα γὰρ ἐν ἄλλαις εὐθηνει χώραις, εἰ τα περὶ γεωργίας, καὶ ταύτης ἤδη ψιλη ς τε καὶ πεφυτευμένης, καὶ μελιττουργίας, καὶ τω ν ἄλλων ζῴων τω ν πλωτω ν ἢ πτηνω ν, ἀφ' [20] ὅσων ἔστι τυγχάνειν βοηθείας. τη ς μὲν οὐ ν οἰκειοτάτης χρηματιστικη ς ταυ τα μόρια καὶ πρω τα: τη ς δὲ μεταβλητικη ς μέγιστον μὲν ἐμπορία καὶ ταύτης μέρη τρία, ναυκληρία φορτηγία παράστασις: διαφέρει δὲ τούτων ἕτερα ἑτέρων τω τὰ μὲν ἀσφαλέστερα εἰ ναι, τὰ δὲ πλείω πορίζειν τὴν ἐπικαρπίαν, [25] δεύτερον δὲ τοκισμός, τρίτον δὲ μισθαρνία ταύτης δ' ἡ μὲν τω ν βαναύσων τεχνω ν, ἡ δὲ τω ν ἀτέχνων καὶ τω σώματι μόνω χρησίμων : τρίτον δὲ εἰ δος χρηματιστικη ς μεταξὺ ταύτης καὶ τη ς πρώτης ἔχει γὰρ καὶ τη ς κατὰ φύσιν τι μέρος καὶ τη ς μεταβλητικη ς, ὅσα ἀπὸ γη ς [30] καὶ τω ν ἀπὸ γη ς γιγνομένων, ἀκάρπων μὲν χρησίμων δέ, οἱ ον ὑλοτομία τε καὶ πα σα μεταλλευτική. αὕτη δὲ πολλὰ ἤδη περιείληφε γένη: πολλὰ γὰρ εἴδη τω ν ἐκ γη ς μεταλλευομένων ἔστιν. εἰσὶ δὲ τεχνικώταται μὲν τω ν ἐργασιω ν ὅπου ἐλάχιστον τη ς τύχης, βαναυσόταται δ' ἐν αἱ ς τὰ [35] σώματα λωβω νται μάλιστα, δουλικώταται δὲ ὅπου του σώματος πλει σται χρήσεις, ἀγεννέσταται δὲ ὅπου ἐλάχιστον προσδει ἀρετη ς. περὶ ἑκάστου δὲ τούτων καθόλου μὲν εἴρηται καὶ νυ ν, τὸ δὲ κατὰ μέρος ἀκριβολογει σθαι χρήσιμον μὲν πρὸς τὰς ἐργασίας, φορτικὸν δὲ τὸ ἐνδιατρίβειν. ἐπεὶ δ' ἔστιν ἐνίοις [40] γεγραμμένα περὶ τούτων, οἱ ον Χαρητίδῃ τω Παρίω [1259a][1] καὶ Ἀπολλοδώρω τω Λημνίω περὶ γεωργίας καὶ ψιλη ς καὶ πεφυτευμένης, ὁμοίως δὲ καὶ ἄλλοις περὶ ἄλλων, ταυ τα μὲν ἐκ τούτων θεωρείτω ὅτω ἐπιμελές: ἔτι δὲ καὶ τὰ λεγόμενα σποράδην, δι' ὡ ν ἐπιτετυχήκασιν ἔνιοι χρηματιζόμενοι, [5] δει συλλέγειν. πάντα γὰρ ὠφέλιμα ταυ τ' ἐστὶ τοι ς τιμω σι τὴν χρηματιστικήν, οἱ ον καὶ τὸ Θάλεω του Μιλησίου: του το γάρ ἐστι κατανόημά τι χρηματιστικόν, ἀλλ' ἐκείνω μὲν διὰ τὴν σοφίαν προσάπτουσι, τυγχάνει δὲ καθόλου τι ὄν. ὀνειδιζόντων γὰρ αὐτω διὰ τὴν πενίαν ὡς ἀνωφελου ς [10] τη ς φιλοσοφίας οὔσης, κατανοήσαντά φασιν αὐτὸν ἐλαιω ν φορὰν ἐσομένην ἐκ τη ς ἀστρολογίας, ἔτι χειμω νος ὄντος εὐπορήσαντα χρημάτων ὀλίγων ἀρραβω νας διαδου ναι τω ν ἐλαιουργίων τω ν τ' ἐν Μιλήτω καὶ Χίω πάντων, ὀλίγου μισθωσάμενον ἅτ' οὐθενὸς ἐπιβάλλοντος: ἐπειδὴ δ' ὁ καιρὸς [15] ἡ κε, πολλω ν ζητουμένων ἅμα καὶ ἐξαίφνης, ἐκμισθου ντα ὃν τρόπον ἠβούλετο, πολλὰ χρήματα συλλέξαντα ἐπιδει ξαι ὅτι ῥᾴδιόν ἐστι πλουτει ν τοι ς φιλοσόφοις, ἂν βούλωνται, ἀλλ' οὐ του τ' ἐστὶ περὶ ὃ σπουδάζουσιν. Θαλη ς μὲν οὐ ν λέγεται του τον τὸν τρόπον ἐπίδειξιν ποιήσασθαι τη ς σοφίας: ἔστι δ', ὥσπερ [20] εἴπομεν, καθόλου τὸ τοιου τον χρηματιστικόν, ἐάν τις δύνηται μονοπωλίαν αὑτω κατασκευάζειν. διὸ καὶ τω ν πόλεων ἔνιαι του τον ποιου νται τὸν πόρον, ὅταν ἀπορω σι χρημάτων: μονοπωλίαν γὰρ τω ν ὠνίων ποιου σιν. ἐν Σικελίᾳ δέ τις τεθέντος παρ' αὐτω νομίσματος συνεπρίατο πάντα τὸν σίδηρον ἐκ [25] τω ν σιδηρείων, μετὰ δὲ ταυ τα ὡς ἀφίκοντο ἐκ τω ν ἐμπορίων οἱ ἔμποροι, ἐπώλει μόνος, οὐ πολλὴν ποιήσας ὑπερβολὴν τη ς τιμη ς: ἀλλ' ὅμως ἐπὶ τοι ς πεντήκοντα ταλάντοις ἐπέλαβεν ἑκατόν. του το μὲν οὐ ν Διονύσιος αἰσθόμενος τὰ μὲν χρήματα ἐκέλευσεν ἐκκομίσασθαι, μὴ μέντοι γε ἔτι [30] μένειν ἐν Συρακούσαις, ὡς πόρους εὑρίσκοντα τοι ς αὑτου πράγμασιν ἀσυμφόρους: τὸ μέντοι ὅραμα Θάλεω καὶ του το ταὐτόν ἐστιν: ἀμφότεροι γὰρ ἑαυτοι ς ἐτέχνασαν γενέσθαι μονοπωλίαν. χρήσιμον δὲ γνωρίζειν ταυ τα καὶ τοι ς πολιτικοι ς. πολλαι ς γὰρ πόλεσι δει χρηματισμου καὶ τοιούτων [35] πόρων, ὥσπερ οἰκίᾳ, μα λλον δέ: διόπερ τινὲς καὶ πολιτεύονται τω ν πολιτευομένων ταυ τα μόνον. ἐπεὶ δὲ τρία μέρη τη ς οἰκονομικη ς ἠ ν, ἓν μὲν δεσποτική, περὶ ἡ ς εἴρηται πρότερον, ἓν δὲ πατρική, τρίτον δὲ γαμική καὶ γὰρ γυναικὸς ἄρχει καὶ τέκνων, ὡς ἐλευθέρων [40] μὲν ἀμφοι ν, οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον τη ς ἀρχη ς, ἀλλὰ γυναικὸς μὲν πολιτικω ς τέκνων δὲ βασιλικω ς: [1259b][1] τό τε γὰρ ἄρρεν φύσει του θήλεος ἡγεμονικώτερον, εἰ μή που συνέστηκε παρὰ φύσιν, καὶ τὸ πρεσβύτερον καὶ τέλειον του νεωτέρου καὶ ἀτελου ς--ἐν μὲν οὐ ν

9 ται ς πολιτικαι ς ἀρχαι ς ται ς [5] πλείσταις μεταβάλλει τὸ ἄρχον καὶ τὸ ἀρχόμενον ἐξ ἴσου γὰρ εἰ ναι βούλεται τὴν φύσιν καὶ διαφέρειν μηδέν, ὅμως δέ, ὅταν τὸ μὲν ἄρχῃ τὸ δ' ἄρχηται, ζητει διαφορὰν εἰ ναι καὶ σχήμασι καὶ λόγοις καὶ τιμαι ς, ὥσπερ καὶ Άμασις εἰ πε τὸν περὶ του ποδανιπτη ρος λόγον: τὸ δ' ἄρρεν ἀεὶ πρὸς [10] τὸ θη λυ του τον ἔχει τὸν τρόπον. ἡ δὲ τω ν τέκνων ἀρχὴ βασιλική: τὸ γὰρ γεννη σαν καὶ κατὰ φιλίαν ἄρχον καὶ κατὰ πρεσβείαν ἐστίν, ὅπερ ἐστὶ βασιλικη ς εἰ δος ἀρχη ς. διὸ καλω ς Όμηρος τὸν Δία προσηγόρευσεν εἰπὼν πατὴρ ἀνδρω ν τε θεω ν τε Hom. Il τὸν βασιλέα τούτων ἁπάντων. φύσει γὰρ [15] τὸν βασιλέα διαφέρειν μὲν δει, τω γένει δ' εἰ ναι τὸν αὐτόν: ὅπερ πέπονθε τὸ πρεσβύτερον πρὸς τὸ νεώτερον καὶ ὁ γεννήσας πρὸς τὸ τέκνον. φανερὸν τοίνυν ὅτι πλείων ἡ σπουδὴ τη ς οἰκονομίας περὶ τοὺς ἀνθρώπους ἢ περὶ τὴν τω ν ἀψύχων κτη σιν, καὶ [20] περὶ τὴν ἀρετὴν τούτων ἢ περὶ τὴν τη ς κτήσεως, ὃν καλου μεν πλου τον, καὶ τω ν ἐλευθέρων μα λλον ἢ δούλων. πρω τον μὲν οὐ ν περὶ δούλων ἀπορήσειεν ἄν τις, πότερον ἔστιν ἀρετή τις δούλου παρὰ τὰς ὀργανικὰς καὶ διακονικὰς ἄλλη τιμιωτέρα τούτων, οἱ ον σωφροσύνη καὶ ἀνδρεία καὶ δικαιοσύνη καὶ [25] τω ν ἄλλων τω ν τοιούτων ἕξεων, ἢ οὐκ ἔστιν οὐδεμία παρὰ τὰς σωματικὰς ὑπηρεσίας ἔχει γὰρ ἀπορίαν ἀμφοτέρως: εἴτε γὰρ ἔστιν, τί διοίσουσι τω ν ἐλευθέρων; εἴτε μὴ ἔστιν, ὄντων ἀνθρώπων καὶ λόγου κοινωνούντων ἄτοπον. σχεδὸν δὲ ταὐτόν ἐστι τὸ ζητούμενον καὶ περὶ γυναικὸς καὶ παιδός, [30] πότερα καὶ τούτων εἰσὶν ἀρεταί, καὶ δει τὴν γυναι κα εἰ ναι σώφρονα καὶ ἀνδρείαν καὶ δικαίαν, καὶ παι ς ἔστι καὶ ἀκόλαστος καὶ σώφρων, ἢ οὔ; καθόλου δὴ του τ' ἐστὶν ἐπισκεπτέον περὶ ἀρχομένου φύσει καὶ ἄρχοντος, πότερον ἡ αὐτὴ ἀρετὴ ἢ ἑτέρα. εἰ μὲν γὰρ δει ἀμφοτέρους μετέχειν καλοκαγαθίας, [35] διὰ τί τὸν μὲν ἄρχειν δέοι ἂν τὸν δὲ ἄρχεσθαι καθάπαξ; οὐδὲ γὰρ τω μα λλον καὶ ἡ ττον οἱ όν τε διαφέρειν: τὸ μὲν γὰρ ἄρχεσθαι καὶ ἄρχειν εἴδει διαφέρει, τὸ δὲ μα λλον καὶ ἡ ττον οὐδέν. εἰ δὲ τὸν μὲν δει τὸν δὲ μή, θαυμαστόν. εἴτε γὰρ ὁ ἄρχων μὴ ἔσται σώφρων καὶ δίκαιος, [40] πω ς ἄρξει καλω ς; εἴθ' ὁ ἀρχόμενος, πω ς ἀρχθήσεται καλω ς; [1260a][1] ἀκόλαστος γὰρ ὢν καὶ δειλὸς οὐδὲν ποιήσει τω ν προσηκόντων. φανερὸν τοίνυν ὅτι ἀνάγκη μὲν μετέχειν ἀμφοτέρους ἀρετη ς, ταύτης δ' εἰ ναι διαφοράς, ὥσπερ καὶ τω ν φύσει ἀρχομένων. καὶ του το εὐθὺς ὑφήγηται περὶ τὴν [5] ψυχήν: ἐν ταύτῃ γάρ ἐστι φύσει τὸ μὲν ἄρχον τὸ δ' ἀρχόμενον, ὡ ν ἑτέραν φαμὲν εἰ ναι ἀρετήν, οἱ ον του λόγον ἔχοντος καὶ του ἀλόγου. δη λον τοίνυν ὅτι τὸν αὐτὸν τρόπον ἔχει καὶ ἐπὶ τω ν ἄλλων, ὥστε φύσει πλείω τὰ ἄρχοντα καὶ ἀρχόμενα. ἄλλον γὰρ τρόπον τὸ ἐλεύθερον του δούλου [10] ἄρχει καὶ τὸ ἄρρεν του θήλεος καὶ ἀνὴρ παιδός, καὶ πα σιν ἐνυπάρχει μὲν τὰ μόρια τη ς ψυχη ς, ἀλλ' ἐνυπάρχει διαφερόντως. ὁ μὲν γὰρ δου λος ὅλως οὐκ ἔχει τὸ βουλευτικόν, τὸ δὲ θη λυ ἔχει μέν, ἀλλ' ἄκυρον, ὁ δὲ παι ς ἔχει μέν, ἀλλ' ἀτελές. [15] διὸ τὸν μὲν ἄρχοντα τελέαν ἔχειν δει τὴν διανοητικὴν ἀρετήν τὸ γὰρ ἔργον ἐστὶν ἁπλω ς του ἀρχιτέκτονος, ὁ δὲ λόγος ἀρχιτέκτων, τω ν δ' ἄλλων ἕκαστον ὅσον ἐπιβάλλει αὐτοι ς. ὁμοίως τοίνυν ἀναγκαίως ἔχειν καὶ περὶ τὰς ἠθικὰς ἀρετὰς ὑποληπτέον, δει ν μὲν μετέχειν πάντας, ἀλλ' οὐ τὸν αὐτὸν [20] τρόπον, ἀλλ' ὅσον ἑκάστω πρὸς τὸ αὑτου ἔργον. ὥστε φανερὸν ὅτι ἔστιν ἠθικὴ ἀρετὴ τω ν εἰρημένων πάντων, καὶ οὐχ ἡ αὐτὴ σωφροσύνη γυναικὸς καὶ ἀνδρός, οὐδ' ἀνδρεία καὶ δικαιοσύνη, καθάπερ ᾤετο Σωκράτης, ἀλλ' ἡ μὲν ἀρχικὴ ἀνδρεία ἡ δ' ὑπηρετική, ὁμοίως δ' ἔχει καὶ περὶ τὰς ἄλλας. δη λον δὲ του το καὶ κατὰ μέρος μα λλον [25] ἐπισκοπου σιν: καθόλου γὰρ οἱ λέγοντες ἐξαπατω σιν ἑαυτοὺς ὅτι τὸ εὐ ἔχειν τὴν ψυχὴν ἀρετή, ἢ τὸ ὀρθοπραγει ν, ἤ τι τω ν τοιούτων: πολὺ γὰρ ἄμεινον λέγουσιν οἱ ἐξαριθμου ντες τὰς ἀρετάς, ὥσπερ Γοργίας, τω ν οὕτως ὁριζομένων. διὸ δει, ὥσπερ ὁ ποιητὴς εἴρηκε περὶ γυναικός, οὕτω νομίζειν ἔχειν [30] περὶ πάντων: γυναικὶ κόσμον ἡ σιγὴ φέρει, Soph. Aj. 293

10 ἀλλ' ἀνδρὶ οὐκέτι του το. ἐπεὶ δ' ὁ παι ς ἀτελής, δη λον ὅτι τούτου μὲν καὶ [32] ἡ ἀρετὴ οὐκ αὐτου πρὸς αὑτόν ἐστιν, ἀλλὰ πρὸς τὸ τέλος καὶ τὸν ἡγούμενον: ὁμοίως δὲ καὶ δούλου πρὸς δεσπότην. ἔθεμεν δὲ πρὸς τἀναγκαι α χρήσιμον εἰ ναι τὸν δου λον, ὥστε δη λον ὅτι καὶ ἀρετη ς δει ται μικρα ς, καὶ τοσαύτης ὅπως μήτε δι' ἀκολασίαν μήτε διὰ δειλίαν ἐλλείψῃ τω ν ἔργων. ἀπορήσειε δ' ἄν τις, τὸ νυ ν εἰρημένον εἰ ἀληθές, ἀ ρα καὶ τοὺς τεχνίτας δεήσει ἔχειν ἀρετήν: πολλάκις γὰρ δι' ἀκολασίαν ἐλλείπουσι τω ν ἔργων. ἢ διαφέρει του το πλει στον; ὁ μὲν γὰρ [40] δου λος κοινωνὸς ζωη ς, ὁ δὲ πορρώτερον, καὶ τοσου τον ἐπιβάλλει ἀρετη ς ὅσον περ καὶ δουλείας: [1260b][1] ὁ γὰρ βάναυσος τεχνίτης ἀφωρισμένην τινὰ ἔχει δουλείαν, καὶ ὁ μὲν δου λος τω ν φύσει, σκυτοτόμος δ' οὐθείς, οὐδὲ τω ν ἄλλων τεχνιτω ν. φανερὸν τοίνυν ὅτι τη ς τοιαύτης ἀρετη ς αἴτιον εἰ ναι δει τω δούλω τὸν δεσπότην, ἀλλ' οὐ τὴν διδασκαλικὴν ἔχοντα τω ν [5] ἔργων [δεσποτικήν]. διὸ λέγουσιν οὐ καλω ς οἱ λόγου τοὺς δούλους ἀποστερου ντες καὶ φάσκοντες ἐπιτάξει χρη σθαι μόνον: νουθετητέον γὰρ μα λλον τοὺς δούλους ἢ τοὺς παι δας. ἀλλὰ περὶ μὲν τούτων διωρίσθω τὸν τρόπον του τον: περὶ δ' ἀνδρὸς καὶ γυναικός, καὶ τέκνων καὶ πατρός, τη ς τε περὶ [10] ἕκαστον αὐτω ν ἀρετη ς καὶ τη ς πρὸς σφα ς αὐτοὺς ὁμιλίας, τί τὸ καλω ς καὶ μὴ καλω ς ἐστι, καὶ πω ς δει τὸ μὲν εὐ διώκειν τὸ δὲ κακω ς φεύγειν, ἐν τοι ς περὶ τὰς πολιτείας ἀναγκαι ον ἐπελθει ν. ἐπεὶ γὰρ οἰκία μὲν πα σα μέρος πόλεως, ταυ τα δ' οἰκίας, τὴν δὲ του μέρους πρὸς τὴν του ὅλου δει βλέπειν [15] ἀρετήν, ἀναγκαι ον πρὸς τὴν πολιτείαν βλέποντας παιδεύειν καὶ τοὺς παι δας καὶ τὰς γυναι κας, εἴπερ τι διαφέρει πρὸς τὸ τὴν πόλιν εἰ ναι σπουδαίαν καὶ τοὺς παι δας εἰ ναι σπουδαίους καὶ τὰς γυναι κας σπουδαίας. ἀναγκαι ον δὲ διαφέρειν: αἱ μὲν γὰρ γυναι κες ἥμισυ μέρος τω ν ἐλευθέρων, ἐκ δὲ τω ν παίδων οἱ [20] κοινωνοὶ γίνονται τη ς πολιτείας. ὥστ', ἐπεὶ περὶ μὲν τούτων διώρισται, περὶ δὲ τω ν λοιπω ν ἐν ἄλλοις λεκτέον, ἀφέντες ὡς τέλος ἔχοντας τοὺς νυ ν λόγους, ἄλλην ἀρχὴν ποιησάμενοι λέγωμεν, καὶ πρω τον ἐπισκεψώμεθα περὶ τω ν ἀποφηναμένων περὶ τη ς πολιτείας τη ς ἀρίστης. Βιβλίον Β [1260b][27] ἐπεὶ δὲ προαιρούμεθα θεωρη σαι περὶ τη ς κοινωνίας τη ς πολιτικη ς, τίς κρατίστη πασω ν τοι ς δυναμένοις ζη ν ὅτι μάλιστα κατ' εὐχήν, δει καὶ τὰς ἄλλας ἐπισκέψασθαι πολιτείας, [30] αἱ ς τε χρω νταί τινες τω ν πόλεων τω ν εὐνομει σθαι λεγομένων, κἂν εἴ τινες ἕτεραι τυγχάνουσιν ὑπὸ τινω ν εἰρημέναι καὶ δοκου σαι καλω ς ἔχειν, ἵνα τό τ' ὀρθω ς ἔχον ὀφθη καὶ τὸ χρήσιμον, ἔτι δὲ τὸ ζητει ν τι παρ' αὐτὰς ἕτερον μὴ δοκη πάντως εἰ ναι σοφίζεσθαι βουλομένων, ἀλλὰ διὰ τὸ μὴ [35] καλω ς ἔχειν ταύτας τὰς νυ ν ὑπαρχούσας, διὰ του το ταύτην δοκω μεν ἐπιβαλέσθαι τὴν μέθοδον. ἀρχὴν δὲ πρω τον ποιητέον ἥπερ πέφυκεν ἀρχὴ ταύτης τη ς σκέψεως. ἀνάγκη γὰρ ἤτοι πάντας πάντων κοινωνει ν τοὺς πολίτας, ἢ μηδενός, ἢ τινω ν μὲν τινω ν δὲ μή. τὸ μὲν οὐ ν μηδενὸς κοινωνει ν φανερὸν [40] ὡς ἀδύνατον ἡ γὰρ πολιτεία κοινωνία τίς ἐστι, καὶ πρω τον ἀνάγκη του τόπου κοινωνει ν: ὁ μὲν γὰρ τόπος εἱ ς ὁ τη ς μια ς πόλεως, οἱ δὲ πολι ται κοινωνοὶ τη ς μια ς πόλεως: [1261a][1] ἀλλὰ πότερον ὅσων ἐνδέχεται κοινωνη σαι, πάντων βέλτιον κοινωνει ν τὴν μέλλουσαν οἰκήσεσθαι πόλιν καλω ς, ἢ τινω ν μὲν τινω ν δ' οὒ βέλτιον; ἐνδέχεται γὰρ καὶ τέκνων καὶ γυναικω ν [5] καὶ κτημάτων κοινωνει ν τοὺς πολίτας ἀλλήλοις, ὥσπερ ἐν τη Πολιτείᾳ τη Πλάτωνος: ἐκει γὰρ ὁ Σωκράτης φησὶ δει ν κοινὰ τὰ τέκνα καὶ τὰς γυναι κας εἰ ναι καὶ τὰς κτήσεις. του το δὴ πότερον ὡς νυ ν οὕτω βέλτιον ἔχειν, ἢ κατὰ τὸν ἐν τη Πολιτείᾳ γεγραμμένον νόμον; [10] ἔχει δὴ δυσχερείας ἄλλας τε πολλὰς τὸ πάντων εἰ ναι τὰς γυναι κας κοινάς, καὶ δι' ἣν αἰτίαν φησὶ δει ν νενομοθετη σθαι τὸν τρόπον του τον ὁ Σωκράτης, οὐ φαίνεται συμβαι νον ἐκ τω ν λόγων. ἔτι δὲ πρός, τὸ τέλος ὅ φησι τη πόλει δει ν ὑπάρχειν, ὡς μὲν εἴρηται νυ ν, ἀδύνατον, πω ς δὲ δει διελει ν, οὐδὲν διώρισται. [15] λέγω δὲ τὸ μίαν εἰ ναι τὴν πόλιν ὡς ἄριστον ὂν ὅτι μάλιστα πα σαν: λαμβάνει γὰρ ταύτην ὑπόθεσιν ὁ Σωκράτης. καίτοι φανερόν ἐστιν ὡς προϊου σα καὶ γινομένη μία μα λλον οὐδὲ πόλις ἔσται: πλη θος γάρ τι τὴν φύσιν ἐστὶν ἡ πόλις, γινομένη τε μία μα λλον οἰκία μὲν ἐκ πόλεως ἄνθρωπος δ' ἐξ οἰκίας [20] ἔσται: μα λλον γὰρ μίαν τὴν οἰκίαν τη ς πόλεως φαίημεν ἄν, καὶ τὸν ἕνα τη ς οἰκίας: ὥστ' εἰ καὶ δυνατός τις εἴη του το δρα ν, οὐ ποιητέον: ἀναιρήσει γὰρ τὴν πόλιν.

11 οὐ μόνον δ' ἐκ πλειόνων ἀνθρώπων ἐστὶν ἡ πόλις, ἀλλὰ καὶ ἐξ εἴδει διαφερόντων. οὐ γὰρ γίνεται πόλις ἐξ ὁμοίων. ἕτερον γὰρ συμμαχία [25] καὶ πόλις: τὸ μὲν γὰρ τω ποσω χρήσιμον, κἂν ἠ τὸ αὐτὸ τω εἴδει βοηθείας γὰρ χάριν ἡ συμμαχία πέφυκεν, ὥσπερ ἂν εἰ σταθμὸς πλει ον ἑλκύσειε, ἐξ ὡ ν δὲ δει ἓν γενέσθαι εἴδει διαφέρειν διοίσει δὲ τω τοιούτω καὶ πόλις ἔθνους, [30] ὅταν μὴ κατὰ κώμας ὠ σι κεχωρισμένοι τὸ πλη θος, ἀλλ' οἱ ον Ἀρκάδες. διόπερ τὸ ἴσον τὸ ἀντιπεπονθὸς σῴζει τὰς πόλεις, ὥσπερ ἐν τοι ς Ἠθικοι ς εἴρηται πρότερον: ἐπεὶ καὶ ἐν τοι ς ἐλευθέροις καὶ ἴσοις ἀνάγκη του τ' εἰ ναι: ἅμα γὰρ οὐχ οἱ όν τε πάντας ἄρχειν, ἀλλ' ἢ κατ' ἐνιαυτὸν ἢ κατά τινα ἄλλην τάξιν [ἢ] χρόνου. καὶ συμβαίνει δὴ τὸν [35] τρόπον του τον ὥστε πάντας ἄρχειν, ὥσπερ ἂν εἰ μετέβαλλον οἱ σκυτει ς καὶ οἱ τέκτονες καὶ μὴ ἀεὶ οἱ αὐτοὶ σκυτοτόμοι καὶ τέκτονες ἠ σαν. ἐπεὶ δὲ βέλτιον οὕτως ἔχει καὶ τὰ περὶ τὴν κοινωνίαν τὴν πολιτικήν, δη λον ὡς τοὺς αὐτοὺς ἀεὶ βέλτιον ἄρχειν, εἰ δυνατόν, ἐν οἱ ς δὲ μὴ δυνατὸν διὰ τὸ τὴν φύσιν ἴσους εἰ ναι πάντας, [1261b][1] ἅμα δὲ καὶ δίκαιον, εἴτ' ἀγαθὸν εἴτε φαυ λον τὸ ἄρχειν. πάντας αὐτου μετέχειν, του τό γε μιμει ται τὸ ἐν μέρει τοὺς ἴσους εἴκειν τό ἀνομοίους εἰ ναι ἔξω ἀρχη ς: οἱ μὲν γὰρ ἄρχουσιν οἱ δ' ἄρχονται κατὰ μέρος [5] ὥσπερ ἂν ἄλλοι γενόμενοι. τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον ἀρχόντων ἕτεροι ἑτέρας ἄρχουσιν ἀρχάς. φανερὸν τοίνυν ἐκ τούτων ὡς οὔτε πέφυκε μίαν οὕτως εἰ ναι τὴν πόλιν ὥσπερ λέγουσί τινες, καὶ τὸ λεχθὲν ὡς μέγιστον ἀγαθὸν ἐν ται ς πόλεσιν ὅτι τὰς πόλεις ἀναιρει : καίτοι τό γε ἑκάστου ἀγαθὸν σῴζει ἕκαστον. [10] ἔστι δὲ καὶ κατ' ἄλλον τρόπον φανερὸν ὅτι τὸ λίαν ἑνου ν ζητει ν τὴν πόλιν οὐκ ἔστιν ἄμεινον. οἰκία μὲν γὰρ αὐταρκέστερον ἑνός, πόλις δ' οἰκίας, καὶ βούλεταί γ' ἤδη τότε εἰ ναι πόλις ὅταν αὐτάρκη συμβαίνῃ τὴν κοινωνίαν εἰ ναι του πλήθους: εἴπερ οὐ ν αἱρετώτερον τὸ αὐταρκέστερον, καὶ τὸ ἡ ττον ἓν του [15] μα λλον αἱρετώτερον. ἀλλὰ μὴν οὐδ' εἰ του το ἄριστόν ἐστι, τὸ μίαν ὅτι μάλιστ' εἰ ναι τὴν κοινωνίαν, οὐδὲ του το ἀποδείκνυσθαι φαίνεται κατὰ τὸν λόγον, ἐὰν πάντες ἅμα λέγωσι τὸ ἐμὸν καὶ τὸ μὴ ἐμόν: του το γὰρ οἴεται ὁ Σωκράτης σημει ον εἰ ναι του τὴν [20] πόλιν τελέως εἰ ναι μίαν. τὸ γὰρ πάντες διττόν. εἰ μὲν οὐ ν ὡς ἕκαστος, τάχ' ἂν εἴη μα λλον ὃ βούλεται ποιει ν ὁ Σωκράτης ἕκαστος γὰρ υἱὸν ἑαυτου φήσει τὸν αὐτὸν καὶ γυναι κα δὴ τὴν αὐτήν, καὶ περὶ τη ς οὐσίας καὶ περὶ ἑκάστου δὴ τω ν συμβαινόντων ὡσαύτως: νυ ν δ' οὐχ οὕτως φήσουσιν οἱ [25] κοιναι ς χρώμενοι ται ς γυναιξὶ καὶ τοι ς τέκνοις, ἀλλὰ πάντες μέν, οὐχ ὡς ἕκαστος δ' αὐτω ν, ὁμοίως δὲ καὶ τὴν οὐσίαν πάντες μέν, οὐχ ὡς ἕκαστος δ' αὐτω ν. ὅτι μὲν τοίνυν παραλογισμός τίς ἐστι τὸ λέγειν πάντας, φανερόν τὸ γὰρ πάντες καὶ ἀμφότεροι, καὶ περιττὰ καὶ ἄρτια, διὰ τὸ διττὸν καὶ [30] ἐν τοι ς λόγοις ἐριστικοὺς ποιει συλλογισμούς: διό ἐστι τὸ πάντας τὸ αὐτὸ λέγειν ὡδὶ μὲν καλὸν ἀλλ' οὐ δυνατόν, ὡδὶ δ' οὐδὲν ὁμονοητικόν : πρὸς δὲ τούτοις ἑτέραν ἔχει βλάβην τὸ λεγόμενον. ἥκιστα γὰρ ἐπιμελείας τυγχάνει τὸ πλείστων κοινόν: τω ν γὰρ ἰδίων μάλιστα φροντίζουσιν, τω ν δὲ κοινω ν [35] ἡ ττον, ἢ ὅσον ἑκάστω ἐπιβάλλει: πρὸς γὰρ τοι ς ἄλλοις ὡς ἑτέρου φροντίζοντος ὀλιγωρου σι μα λλον, ὥσπερ ἐν ται ς οἰκετικαι ς διακονίαις οἱ πολλοὶ θεράποντες ἐνίοτε χει ρον ὑπηρετου σι τω ν ἐλαττόνων. γίνονται δ' ἑκάστω χίλιοι τω ν πολιτω ν υἱοί, καὶ οὑ τοι οὐχ ὡς ἑκάστου, ἀλλὰ του τυχόντος ὁ τυχὼν [40] ὁμοίως ἐστὶν υἱός: ὥστε πάντες ὁμοίως ὀλιγωρήσουσιν. [1262a][1] ἔτι οὕτως ἕκαστος ἐμὸς λέγει τὸν εὐ πράττοντα τω ν πολιτω ν ἢ κακω ς, ὁπόστος τυγχάνει τὸν ἀριθμὸν ὤν, οἱ ον ἐμὸς ἢ του δει νος, του τον τὸν τρόπον λέγων καθ' ἕκαστον τω ν χιλίων, ἢ ὅσων ἡ [5] πόλις ἐστί, καὶ του το διστάζων: ἄδηλον γὰρ ὡ συνέβη γενέσθαι τέκνον καὶ σωθη ναι γενόμενον. καίτοι πότερον οὕτω κρει ττον τὸ ἐμὸν λέγειν ἕκαστον, τὸ αὐτὸ ἐμὸν προσαγορεύοντα δισχιλίων καὶ μυρίων, ἢ μα λλον ὡς νυ ν ἐν ται ς πόλεσι τὸ ἐμὸν λέγουσιν; ὁ μὲν γὰρ υἱὸν αὑτου ὁ δὲ ἀδελφὸν αὑτου [10] προσαγορεύει τὸν αὐτόν, ὁ δ' ἀνεψιόν, ἢ κατ' ἄλλην τινὰ συγγένειαν [ἢ] πρὸς αἵματος ἢ κατ' οἰκειότητα καὶ κηδείαν αὑτου πρω τον ἢ τω ν αὑτου, πρὸς δὲ τούτοις ἕτερος φράτορα φυλέτην. κρει ττον γὰρ ἴδιον ἀνεψιὸν εἰ ναι ἢ τὸν τρόπον του τον υἱόν. οὐ μὴν ἀλλ' οὐδὲ διαφυγει ν δυνατὸν τὸ μή τινας [15] ὑπολαμβάνειν ἑαυτω ν ἀδελφούς τε καὶ παι δας καὶ πατέρας καὶ μητέρας: κατὰ γὰρ τὰς ὁμοιότητας αἳ γίνονται τοι ς τέκνοις πρὸς τοὺς γεννήσαντας ἀναγκαι ον λαμβάνειν περὶ ἀλλήλων τὰς πίστεις. ὅπερ φασὶ καὶ συμβαίνειν τινὲς τω ν τὰς τη ς γη ς περιόδους πραγματευομένων: εἰ ναι γάρ τισι [20] τω ν ἄνω Λιβύων κοινὰς τὰς γυναι κας, τὰ μέντοι γινόμενα τέκνα διαιρει σθαι κατὰ τὰς ὁμοιότητας. εἰσὶ δέ τινες καὶ γυναι κες καὶ τω ν ἄλλων

12 ζῴων, οἱ ον ἵπποι καὶ βόες, αἳ σφόδρα πεφύκασιν ὅμοια ἀποδιδόναι τὰ τέκνα τοι ς γονευ σιν, ὥσπερ ἡ ἐν Φαρσάλω κληθει σα Δικαία ἵππος. [25] ἔτι δὲ καὶ τὰς τοιαύτας δυσχερείας οὐ ῥᾴδιον εὐλαβηθη ναι τοι ς ταύτην κατασκευάζουσι τὴν κοινωνίαν, οἱ ον αἰκίας καὶ φόνους ἀκουσίους τοὺς δὲ ἑκουσίους, καὶ μάχας καὶ λοιδορίας: ὡ ν οὐδὲν ὅσιόν ἐστι γίνεσθαι πρὸς πατέρας καὶ μητέρας καὶ τοὺς μὴ πόρρω τη ς συγγενείας ὄντας, ὥσπερ πρὸς τοὺς ἄπωθεν: [30] ἃ καὶ πλει ον συμβαίνειν ἀναγκαι ον ἀγνοούντων ἢ γνωριζόντων, καὶ γενομένων τω ν μὲν γνωριζομένων ἐνδέχεται τὰς νομιζομένας γίνεσθαι λύσεις, τω ν δὲ μή, οὐδεμίαν. ἄτοπον δὲ καὶ τὸ κοινοὺς ποιήσαντα τοὺς υἱοὺς τὸ συνει ναι μόνον ἀφελει ν τω ν ἐρώντων, τὸ δ' ἐρα ν μὴ κωλυ σαι, μηδὲ τὰς χρήσεις [35] τὰς ἄλλας ἃς πατρὶ πρὸς υἱὸν εἰ ναι πάντων ἐστὶν ἀπρεπέστατον καὶ ἀδελφω πρὸς ἀδελφόν, ἐπεὶ καὶ τὸ ἐρα ν μόνον. ἄτοπον δὲ καὶ τὸ τὴν συνουσίαν ἀφελει ν δι' ἄλλην μὲν αἰτίαν μηδεμίαν, ὡς λίαν δὲ ἰσχυρα ς τη ς ἡδονη ς γινομένης, ὅτι δ' ὁ μὲν πατὴρ ἢ υἱός, οἱ δ' ἀδελφοὶ ἀλλήλων, [40] μηδὲν οἴεσθαι διαφέρειν. ἔοικε δὲ μα λλον τοι ς γεωργοι ς εἰ ναι χρήσιμον τὸ κοινὰς εἰ ναι τὰς γυναι κας καὶ τοὺς παι δας ἢ τοι ς φύλαξιν: [1262b][1] ἡ ττον γὰρ ἔσται φιλία κοινω ν ὄντων τω ν τέκνων καὶ τω ν γυναικω ν, δει δὲ τοιούτους εἰ ναι τοὺς ἀρχομένους πρὸς τὸ πειθαρχει ν καὶ μὴ νεωτερίζειν. ὅλως δὲ συμβαίνειν ἀνάγκη τοὐναντίον διὰ τὸν τοιου τον νόμον ὡ ν προσήκει [5] τοὺς ὀρθω ς κειμένους νόμους αἰτίους γίνεσθαι, καὶ δι' ἣν αἰτίαν ὁ Σωκράτης οὕτως οἴεται δει ν τάττειν τὰ περὶ τὰ τέκνα καὶ τὰς γυναι κας. φιλίαν τε γὰρ οἰόμεθα μέγιστον εἰ ναι τω ν ἀγαθω ν ται ς πόλεσιν ὁὕτως γὰρ ἂν ἥκιστα στασιάζοιεν, καὶ τὸ μίαν εἰ ναι τὴν πόλιν ἐπαινει μάλισθ' ὁ Σωκράτης, [10] ὃ καὶ δοκει κἀκει νος εἰ ναί φησι τη ς φιλίας ἔργον, καθάπερ ἐν τοι ς ἐρωτικοι ς λόγοις ἴσμεν λέγοντα τὸν Ἀριστοφάνην ὡς τω ν ἐρώντων διὰ τὸ σφόδρα φιλει ν ἐπιθυμούντων συμφυ ναι καὶ γενέσθαι ἐκ δύο ὄντων ἀμφοτέρους ἕνα: ἐνταυ θα μὲν οὐ ν ἀνάγκη ἀμφοτέρους ἐφθάρθαι ἢ τὸν ἕνα, [15] ἐν δὲ τη πόλει τὴν φιλίαν ἀναγκαι ον ὑδαρη γίνεσθαι διὰ τὴν κοινωνίαν τὴν τοιαύτην, καὶ ἥκιστα λέγειν τὸν ἐμὸν ἢ υἱὸν πατέρα ἢ πατέρα υἱόν. ὥσπερ γὰρ μικρὸν γλυκὺ εἰς πολὺ ὕδωρ μειχθὲν ἀναίσθητον ποιει τὴν κρα σιν, οὕτω συμβαίνει καὶ τὴν οἰκειότητα τὴν πρὸς ἀλλήλους τὴν ἀπὸ τω ν ὀνομάτων [20] τούτων, διαφροντίζειν ἥκιστα ἀναγκαι ον ὂν ἐν τη πολιτείᾳ τη τοιαύτῃ ἢ πατέρα ὡς υἱω ν ἢ υἱὸν ὡς πατρός, ἢ ὡς ἀδελφοὺς ἀλλήλων. δύο γάρ ἐστιν ἃ μάλιστα ποιει κήδεσθαι τοὺς ἀνθρώπους καὶ φιλει ν, τό τε ἴδιον καὶ τὸ ἀγαπητόν: ὡ ν οὐδέτερον οἱ όν τε ὑπάρχειν τοι ς οὕτω πολιτευομένοις. ἀλλὰ [25] μὴν καὶ περὶ του μεταφέρειν τὰ γινόμενα τέκνα, τὰ μὲν ἐκ τω ν γεωργω ν καὶ τεχνιτω ν εἰς τοὺς φύλακας, τὰ δ' ἐκ τούτων εἰς ἐκείνους, πολλὴν ἔχει ταραχὴν τίνα ἔσται τρόπον: καὶ γινώσκειν ἀναγκαι ον τοὺς διδόντας καὶ μεταφέροντας τίσι τίνας διδόασιν. ἔτι δὲ καὶ τὰ πάλαι λεχθέντα μα λλον [30] ἐπὶ τούτων ἀναγκαι ον συμβαίνειν, οἱ ον αἰκίας ἔρωτας φόνους: οὐ γὰρ ἔτι προσαγορεύσουσιν ἀδελφοὺς καὶ τέκνα καὶ πατέρας καὶ μητέρας οἵ τε εἰς τοὺς ἄλλους πολίτας δοθέντες τοὺς φύλακας καὶ πάλιν οἱ παρὰ τοι ς φύλαξιν τοὺς ἄλλους πολίτας, ὥστ' εὐλαβει σθαι τω ν τοιούτων τι πράττειν διὰ τὴν [35] συγγένειαν. περὶ μὲν οὐ ν τη ς περὶ τὰ τέκνα καὶ τὰς γυναι κας κοινωνίας διωρίσθω τὸν τρόπον του τον. ἐχόμενον δὲ τούτων ἐστὶν ἐπισκέψασθαι περὶ τη ς κτήσεως, τίνα τρόπον δει κατασκευάζεσθαι τοι ς μέλλουσι πολιτεύεσθαι τὴν ἀρίστην πολιτείαν, πότερον κοινὴν ἢ μὴ κοινὴν [40] εἰ ναι τὴν κτη σιν. του το δ' ἄν τις καὶ χωρὶς σκέψαιτο ἀπὸ τω ν περὶ τὰ τέκνα καὶ τὰς γυναι κας νενομοθετημένων, [1263a][1] λέγω [δὲ τὰ περὶ τὴν κτη σιν] πότερον κἂν ἠ ἐκει να χωρίς, καθ' ὃν νυ ν τρόπον ἔχει πα σι, τάς γε κτήσεις κοινὰς εἰ ναι βέλτιον καὶ τὰς χρήσεις..., οἱ ον τὰ μὲν γήπεδα χωρίς, τοὺς δὲ καρποὺς εἰς τὸ κοινὸν φέροντας ἀναλίσκειν ὅπερ ἔνια ποιει [5] τω ν ἐθνω ν, ἢ τοὐναντίον τὴν μὲν γη ν κοινὴν εἰ ναι καὶ γεωργει ν κοινη, τοὺς δὲ καρποὺς διαιρει σθαι πρὸς τὰς ἰδίας χρήσεις λέγονται δέ τινες καὶ του τον τὸν τρόπον κοινωνει ν τω ν βαρβάρων, ἢ καὶ τὰ γήπεδα καὶ τοὺς καρποὺς κοινούς. ἑτέρων μὲν οὐ ν ὄντων τω ν γεωργούντων ἄλλος ἂν εἴη τρόπος καὶ [10] ῥᾴων, αὐτω ν δ' αὑτοι ς διαπονούντων τὰ περὶ τὰς κτήσεις πλείους ἂν παρέχοι δυσκολίας. καὶ γὰρ ἐν ται ς ἀπολαύσεσι καὶ ἐν τοι ς ἔργοις μὴ γινομένων ἴσων ἀλλ' ἀνίσων ἀναγκαι ον ἐγκλήματα γίνεσθαι πρὸς τοὺς ἀπολαύοντας μὲν ἢ