Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 1

Transcript

1 Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 1 Η Μεγάλη Ιδέα 19 ος αιώνας : εθνικά οράματα και εθνικές αποτυχίες Στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος του 1830 δεν περιλαμβανόταν παρά ένα μικρό τμήμα των περιοχών με πυκνό ελληνικό πληθυσμό (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Εύβοια, Κυκλάδες, Βόρειες Σποράδες, χάρτης 1). Περιοχές όπως η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη, τα νησιά του Αιγαίου, η Κρήτη, οι ακτές της Δυτικής Μικράς Ασίας και ο Πόντος εξακολουθούσαν να βρίσκονται υπό τουρκικό ζυγό. Οι αλύτρωτες αυτές περιοχές και μαζί τους τα Επτάνησα και η Κύπρος που αποτελούσαν αγγλικές κτήσεις- ήταν τμήματα του ελληνικού χώρου και έπρεπε να ενσωματωθούν στο ημιτελές ελληνικό κράτος. Έτσι, ήδη από τη δεκαετία του 1840, διαμορφώθηκε μια εθνική ιδεολογία που απέκτησε ευρύτατη απήχηση και κυριάρχησε στην ελληνική πολιτική ζωή έως τη μικρασιατική καταστροφή του 1922 : η Μεγάλη Ιδέα. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, το ελληνικό κράτος όφειλε να επεκταθεί και να ενσωματώσει τα αλύτρωτα ελληνικά εδάφη, ολοκληρώνοντας την προσπάθεια εθνικής ολοκλήρωσης που είχε αρχίσει με την Ελληνική Επανάσταση. Με την επέκτασή του, το ελληνικό κράτος δεν θα αποκτούσε απλώς μεγαλύτερη έκταση, αλλά ταυτόχρονα θα προστάτευε τους ελληνικούς πληθυσμούς που εξακολουθούσαν να υποφέρουν από τη σκληρή οθωμανική διοίκηση και θα έλυνε τα μεγάλα εσωτερικά του προβλήματα : η επέκταση θα μετέβαλλε τη μικρή, ολιγάνθρωπη, φτωχή και εξαρτημένη από τις Μεγάλες Δυνάμεις Ελλάδα σε ένα μεγάλο και ισχυρό κράτος, θα συντελούσε στην ανάπτυξη της οικονομίας της και θα δημιουργούσε μια Μεγάλη Ελλάδα, το ισχυρότερο κράτος της περιοχής. Στη διάρκεια του 19 ου αιώνα, η επιδίωξη μιας Μεγάλης Ελλάδας κατέληξε, όμως, σε οδυνηρή αποτυχία. Μεμονωμένες τοπικές επαναστάσεις (Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία, Κρήτη) χωρίς αποτελεσματική βοήθεια από το ανοργάνωτο ελληνικό κράτος, πνίγονταν στο αίμα από τον οθωμανικό στρατό, επιδεινώνοντας ακόμα περισσότερο την καταπίεση των αλύτρωτων Ελλήνων και την οικονομική κατάσταση του κράτους. Το 1864, ωστόσο, η Αγγλία παραχώρησε στην Ελλάδα τα Επτάνησα, που αποτελούσαν την περίοδο εκείνη περισσότερο πρόβλημα παρά πλεονέκτημα για τη Βρετανική Αυτοκρατορία, ενώ το 1881 οι Μεγάλες Δυνάμεις συμφώνησαν να προσαρτηθεί στο ελληνικό κράτος η Θεσσαλία, αγροτική περιοχή με μεγάλες μουσουλμανικές ιδιοκτησίες (χάρτης 1). Το 1897, όμως, με αφορμή μια ακόμα κρητική επανάσταση, ξέσπασε ελληνοτουρκικός πόλεμος, στον οποίο ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε ταπεινωτικά και αναγκάστηκε να παραδοθεί, όταν τα τουρκικά στρατεύματα Χάρτης 1 : Η Ελλάδα μετά τις προσαρτήσεις ων Επτανήσων και της Θεσσαλίας έφθασαν στη Λαμία, μόλις διακόσια χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα Αθήνα. Η ήττα στο ατυχή πόλεμο του 1897, όπως έμεινε γνωστός, ήταν μια εθνική ταπείνωση. Το αδύναμο ελληνικό κράτος, με τεράστια οικονομικά προβλήματα που είχαν προκαλέσει λίγα χρόνια νωρίτερα την πτώχευση του λόγω του υπερδανεισμού στον οποίο είχαν απερίσκεπτα προβεί οι ελληνικές κυβερνήσεις του Χαριλάου Τρικούπη- βρέθηκε στο χείλος της καταστροφής : υποχρεώθηκε να καταβάλει μεγάλη πολεμική αποζημίωση στη νικήτρια Τουρκία και να δεχθεί την επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, προκειμένου να αποπληρώσει το υπέρογκο εξωτερικό χρέος του και την οφειλή προς την Τουρκία. Τα δημόσια έσοδα της χώρας τέθηκαν υπό την επίβλεψη των ξένων δανειστών της και η εθνική αξιοπρέπεια βρέθηκε στο χαμηλότερο σημείο της. Το όραμα μιας Μεγάλης Ελλάδας απείχε πολύ απ την

2 Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 2 πραγματοποίησή του και τα εσωτερικά προβλήματα του ελληνικού κράτους το οδηγούσαν στην παρακμή : αδύναμη οικονομία, διαφθορά στη διοίκηση και την πολιτική ζωή, ανίσχυρος στρατός. Η ανάγκη αντιμετώπισης της κατάστασης πρόβαλλε επιτακτική. Το Κίνημα στο Γουδί και ο Ελευθέριος Βενιζέλος : η προετοιμασία της μεγάλης επέκτασης Την ευθύνη ανέλαβε μ ένα παράτολμο εγχείρημα ο στρατός : τον Αύγουστο του 1909 μια ομάδα στρατιωτικών έκανε πραξικόπημα, το Κίνημα στο Γουδί, και υποχρέωσε τα πολιτικά κόμματα να προβούν στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που θα έσωζαν τη χώρα. Το κίνημα υποστηρίχθηκε από το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας και οδήγησε σε μια νέα φάση της πολυτάραχης ελληνικής ιστορίας, με την ανάληψη της ηγεσίας της χώρας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Βενιζέλος, δημοφιλής Κρητικός πολιτικός, προσπάθησε να συνδυάσει το αίτημα για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις με εκείνο της εθνικής της ολοκλήρωσης, της Μεγάλης Ιδέας, που όχι μόνο δεν είχε εγκαταλειφθεί, αλλά πρόβαλλε ακόμα πιο έντονο. Πράγματι, ο Βενιζέλος κατόρθωσε σε μικρό χρονικό διάστημα ( ) να λάβει μέτρα για τον εκσυγχρονισμό της χώρας : βελτίωσε την οικονομία, τη διοίκηση και την πολιτική ζωή, ενίσχυσε το στρατό και εξασφάλισε τη συμμαχία της Αγγλίας και της Γαλλίας. Με αυτά τα πλεονεκτήματα οδήγησε την Ελλάδα σε μια πολεμική προσπάθεια επέκτασής της και υλοποίησης του εθνικού οράματος της Μεγάλης Ιδέας. Η προσπάθεια δεν ήταν εύκολη : αν και η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν σε παρακμή μεγάλο ασθενή της Ευρώπης, την αποκαλούσαν οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες της εποχής -, επέκταση δεν επιδίωκε μόνο η Ελλάδα. Και τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη, που είχαν κερδίσει την ανεξαρτησία τους στο 19 ο αιώνα, διεκδικούσαν εδάφη που ακόμα ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και κατοικούνταν από ομοεθνείς τους : η Σερβία διεκδικούσε τμήματα της Μακεδονίας και της Ηπείρου, η Βουλγαρία τη Μακεδονία και τη Θράκη. Η Μεγάλη Ιδέα δεν ήταν ελληνική αποκλειστικότητα και η κατάσταση περιπλεκόταν ακόμα πιο πολύ, αφού οι διεκδικήσεις των Σέρβων και ιδίως των Βουλγάρων συνέπιπταν με τις ελληνικές. Έτσι, η Ελλάδα δεν είχε μόνο έναν αντίπαλο : έπρεπε να συγκρουστεί με την Τουρκία αλλά και με τη Βουλγαρία. Η σύγκρουση με τη Βουλγαρία είχε ήδη εκδηλωθεί με το Μακεδονικό Αγώνα. Ο Μακεδονικός Αγώνας, που κράτησε δέκα περίπου χρόνια από τα τέλη του 19 ου αιώνα έως το 1908, ήταν μια σύγκρουση ένοπλων ελληνικών και βουλγαρικών ομάδων -και όχι τακτικών στρατών για την εξασφάλιση της μελλοντικής κυριαρχίας στη Μακεδονία, που βρισκόταν ακόμα υπό Οθωμανική κυριαρχία. Οι αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων ενόπλων των περίφημων Μακεδονομάχων - και των Βουλγάρων Κομιτατζήδων, έληξαν το 1908 αφήνοντας ανοιχτό το ζήτημα της διεκδίκησης της Μακεδονίας. Η πρώτη αυτή ελληνοβουλγαρική σύγκρουση, έδωσε τη θέση της σε μια φάση συνεργασίας μεταξύ των βαλκανικών χωρών : Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία και Μαυροβούνιο αποφασίζουν το 1912 να συμμαχήσουν κατά του κοινού εχθρού, της Τουρκίας. Η Α Βαλκανική Συμμαχία θα οδηγήσει στον Α Βαλκανικό Πόλεμο.

3 Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 3 Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ( ) Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ( ) ήταν η σύγκρουση των βαλκανικών χωρών με στόχο την εδαφική τους επέκταση εις βάρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ανάπτυξη εθνικιστικών ιδεολογιών στους βαλκανικούς λαούς (όπως η ελληνική «Μεγάλη Ιδέα») στάθηκε το κύριο αίτιό τους. Η Ελλάδα διεκδικούσε την αλύτρωτη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θράκη, τα νησιά του Αν. Αιγαίου και την Κρήτη, η Σερβία τη Βόρεια Μακεδονία και τμήματα της Ηπείρου, η Βουλγαρία τη Μακεδονία και τη Θράκη. Οι αλληλοκαλυπτόμενες εθνικές διεκδικήσεις των βαλκανικών κρατών δεν τις εμπόδισε να υπερβούν προσωρινά μεταξύ τους ανταγωνισμό και να συμμαχήσουν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Α Βαλκανικός Πόλεμος (Οκτώβριος 1912-Μάιος 1913) Το Μάιο του 1912 συγκροτείται η Α Βαλκανική Συμμαχία : Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία, Μαυροβούνιο συνασπίζονται εναντίον της Τουρκίας, αποσκοπώντας στην προσάρτηση των ευρωπαϊκών εδαφών της Τουρκίας, στα πλαίσια της εθνικής τους ολοκλήρωσης. (χάρτης 2) Τον Οκτώβριο του 1912 οι Βαλκανικοί Σύμμαχοι ζητούν από την Τουρκία την αναγνώριση των δικαιωμάτων των χριστιανικών εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η απόρριψη του αιτήματος σημαίνει την έναρξη του Α Βαλκανικού Πολέμου με κοινή επίθεση των ελληνικών, σερβικών και βουλγαρικών στρατευμάτων. Ο ελληνικός στρατός με νικηφόρα προέλαση απελευθερώνει τη Δυτική και Κεντρική Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη, τη Νότια Ήπειρο, ο στόλος τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου (εκτός των Δωδεκανήσων), ενώ παράλληλα κηρύσσεται η ένωση της Κρήτης με το ελληνικό κράτος. Οι Βούλγαροι καταλαμβάνουν τη Θράκη (ως τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης) και την Ανατολική Μακεδονία (ως τα πρόθυρα της Θεσσαλονίκης) και οι Σέρβοι τη βορειοδυτική Μακεδονία (Σκόπια, Μοναστήρι). Η ηττημένη Τουρκία συνθηκολογεί. Χάρτης 2 : Α Βαλκανικός Πόλεμος Το Μάιο του 1913 με τη Συνθήκη του Λονδίνου η Τουρκία αποχωρεί από όλα τα ευρωπαϊκά εδάφη της, εκτός της Ανατολικής Θράκης. Οι Βαλκανικοί Σύμμαχοι διαφωνούν, όμως, στις μεταξύ τους διαπραγματεύσεις για τη διανομή των κατακτημένων εδαφών, καθώς η Βουλγαρία απαιτεί το μεγαλύτερο μέρος τους. Η διαφωνία αυτή οδηγεί στη συγκρότηση Συμμαχίας Ελλάδας-Σερβίας εναντίον της Βουλγαρίας και στην έκρηξη του Β Βαλκανικού Πολέμου.

4 Β Βαλκανικός Πόλεμος (Ιούνιος Ιούλιος 1913) : Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 4 Μερικές εβδομάδες μετά τη λήξη του πρώτου Βαλκανικού Πολέμου ξεσπά ο δεύτερος (Ιούνιος 1913) : ο ελληνικός στρατός συνεχίζει τις επιτυχίες του και απελευθερώνει την Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη, υποχρεώνοντας τη Βουλγαρία να συνθηκολογήσει ηττημένη. Τον Ιούλιο / Αύγουστο του 1913 υπογράφεται η Συνθήκη του Βουκουρεστίου που προβλέπει μια ευνοϊκή για τη χώρα μας εδαφική διανομή (χάρτης 3) : η Ελλάδα προσαρτά τη Μακεδονία, Νότια Ήπειρο, Κρήτη και νησιά Ανατολικού Αιγαίου εκτός των Δωδεκανήσων και σχεδόν διπλασιάζεται. Η Βουλγαρία παίρνει τη Δυτική Θράκη, η Σερβία τη βορειοδυτική Μακεδονία, ενώ στο νέο αλβανικό κράτος που ιδρύεται περιλαμβάνεται η Βόρεια Ήπειρος. Η εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου θριαμβεύει, το όραμα της Μεγάλης Ιδέας όμως δεν έχει ολοκληρωθεί : αλύτρωτες παραμένουν περιοχές με πυκνούς ελληνικούς πληθυσμούς, όπως η Δυτική Θράκη και ιδίως η δυτική Μ. Ασία. Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος, που ακολουθεί, θα δώσει τη δυνατότητα για την ολοκλήρωση του εθνικού οράματος. Χάρτης 3 : Τα Βαλκάνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου (Ιούλιος/ Αύγουστος 1913)

5 Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 5 Ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος ( ) και ο Εθνικός Διχασμός Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ( ), η μεγαλύτερη και φονικότερη πολεμική σύγκρουση έως τότε, είχε ως βασικό του αίτιο τον οικονομικό και πολιτικό ανταγωνισμό ανάμεσα στις μεγάλες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης, με στόχο την παγκόσμια πολιτική και οικονομική κυριαρχία. Στον πόλεμο αυτό ενεπλάκησαν οι περισσότερες χώρες του κόσμου, συντασσόμενες με τη μία ή την άλλη συμμαχία. Τις παραμονές του πολέμου είχαν διαμορφωθεί δύο συμμαχίες (χάρτης 4) : α) η «Αντάντ» ή "Eγκάρδια Συνεννόηση" (Entente Cordiale) ανάμεσα στην Aγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία και, από το Χάρτης 4 : Οι συμμαχίες κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο 1915, και την Iταλία. Από τις βαλκανικές χώρες σύμμαχοι της Αντάντ είναι η Σερβία και η από το 1917 και η Ελλάδα. Στο πλευρό της Αντάντ μπαίνουν το 1916 στον πόλεμο και οι ΗΠΑ. Β) η "Τριπλή Συμμαχία" ή "Kεντρικές Δυνάμεις" μεταξύ Γερμανίας, Αυστροουγγαρίας και Ιταλίας έως το Από τις βαλκανικές χώρες με την Τριπλή Συμμαχία συντάσσονται η Τουρκία και η Βουλγαρία. Ο πόλεμος ξεσπά τον Ιούλιο του 1914 και εξελίσσεται φονικότατος και αμφίρροπος σε τρία κύρια μέτωπα (ανατολικό, δυτικό, βαλκανικό). Ο Εθνικός Διχασμός Η Ελλάδα δεν συμμετέχει στον πόλεμο από την αρχή, λόγω της διαφωνίας μεταξύ του πρωθυπουργού Βενιζέλου και του βασιλιά Κωνσταντίνου. Ο Βενιζέλος επιδιώκει τη συμμετοχή της χώρας στο πλευρό της Αντάντ και κατά της Τουρκίας και της Βουλγαρίας, ως ευκαιρία για την απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών και την εθνική ολκλήρωση. Αντίθετα, ο γερμανόφιλος βασιλιάς υποστηρίζει την ουδετερότητα. Το 1915 η κυβέρνηση Βενιζέλου κηρύσσει επιστράτευση για τη συμμετοχή της χώρας στον πόλεμο, αλλά ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος αρνείται να υπογράψει το σχετικό διάταγμα και ο Βενιζέλος παραιτείται διαμαρτυρόμενος για τη βασιλική παρέμβαση. Η σύγκρουση Βενιζέλου και Κωνσταντίνου οδηγεί σε εμφύλιο πόλεμο και βίαιες συγκρούσεις μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών. Τον Αύγουστο του 1916 η Εθνική Άμυνα, οργάνωση βενιζελικών στρατιωτικών, κάνει στη Θεσσαλονίκη κίνημα ( Κίνημα της Εθνικής Άμυνας ), με τη στήριξη του οποίου ο Βενιζέλος συγκροτεί επαναστατική κυβέρνηση

6 Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 6 ( Κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας ). Έτσι, η χώρα χωρίζεται σε δύο «κράτη» με δύο κυβερνήσεις, τη βενιζελική με έδρα τη Θεσσαλονίκη, που ελέγχει τη Βόρεια Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη και τη βασιλική με έδρα την Αθήνα, που έχει υπό τον έλεγχό της την υπόλοιπη χώρα, τη λεγομένη και Παλαιά Ελλάδα (την προ των Βαλκανικών Πολέμων). Τελικά, η Αντάντ επιβάλλει ναυτικό αποκλεισμό στο βασιλικό «κράτος» της Παλαιάς Ελλάδας, και υποχρεώνει το βασιλιά να παραιτηθεί και να εγκαταλείψει τη χώρα τον Ιούνιο του Ο Βενιζέλος κυριαρχεί, κατεβαίνει στην Αθήνα και κηρύσσει τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις. Ο ελληνικός στρατός μάχεται με επιτυχία στο μακεδονικό μέτωπο κατά των γερμανικών και βουλγαρικών στρατευμάτων και συμβάλλει στην τελική νίκη της Αντάντ. Οι Συνθήκες Ειρήνης Με τη λήξη του πολέμου 1918 υπογράφονται στο Παρίσι πέντε Συνθήκες Ειρήνης με εξοντωτικούς για τους ηττημένους όρους. Η Ελλάδα, θριαμβεύτρια στο πλευρό της Αντάντ, λαμβάνει με τις Συνθήκες του Νειγύ (1919) και των Σεβρών (1920) την Ανατολική και Δυτική Θράκη και την περιοχή της Σμύρνης (χάρτης 5). Η πολιτική του Βενιζέλου δικαιώνεται και οι βενιζελικοί θριαμβολογούν για την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Όμως, οι Τούρκοι εθνικιστές υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ (του μετέπειτα Ατατούρκ) δεν αναγνωρίζουν τη Συνθήκη των Σεβρών, που υπέγραψε ο Σουλτάνος, και οργανώνουν την αντίστασή τους κατά του ελληνικού στρατού, που ήδη από το Μάιο του 1919 έχει αποβιβαστεί στη Σμύρνη. Ο Μικρασιατικός Πόλεμος που ακολουθεί θα έχει για τον Ελληνισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τραγική κατάληξη. Χάρτης 5 : Η Ελλάδα μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο : Με τις Συνθήκες του Νεϊγύ (1919) και των Σεβρών (1920), η Ελλάδα αποκτά τη μέγιστη έκτασή της προσαρτώντας : τη Δυτική Θράκη από τη Βουλγαρία την Ανατολική Θράκη (έως τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης) από την Τουρκία τη διοίκηση της ζώνης της Σμύρνης για πέντε χρόνια από την Τουρκία. Με την παρέλευση της πενταετίας θα γινόταν δημοψήφισμα για την προσάρτηση ή όχι της περιοχής στην Ελλάδα.

7 Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 7 Η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή ( ) Η Μικρασιατική Εκστρατεία ή Μικρασιατικός Πόλεμος ( ) είναι ο πόλεμος που ανέλαβε η Ελλάδα εναντίον της Τουρκίας, με στόχο την κατάληψη των μικρασιατικών εδαφών στα οποία κατοικούσαν πυκνοί ελληνικοί πληθυσμοί. Η Μικρασιατική Εκστρατεία, παρά τις αρχικές επιτυχίες, είχε τραγική κατάληξη, την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 (χάρτης 6). Η μικρασιατική εκστρατεία άρχισε το Μάιο του 1919 με την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, μετά από άδεια των νικητριών Δυνάμεων της Αντάντ. Ο Βενιζέλος επιδιώκει να διασφαλίσει την κατοχή της δυτικής Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης, ενόψει της υπογραφής των συνθηκών που θα τις κατακύρωναν και επίσημα στην Ελλάδα, πράγμα που αρνείται ο ηγέτης του τουρκικού εθνικιστικού κινήματος Μουσταφά Κεμάλ. Στην πρώτη φάση της εκστρατείας ο ελληνικός στρατός κατορθώνει να απελευθερώσει την περιοχή της Σμύρνης και να προωθηθεί έως την Προύσα, καθώς ο εθνικιστικός στρατός του Κεμάλ υποχωρεί, διεξάγοντας πόλεμο φθοράς. Όταν υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών (καλοκαίρι του 1920), με την οποία δίδεται στην Ελλάδα η διοίκηση της περιοχής της Σμύρνης και η Ανατολική Θράκη, ο ελληνικός στρατός βρίσκεται ήδη στην Προύσα. Παρά το θρίαμβο της πολιτικής του Βενιζέλου, όμως, στις εκλογές του Νοεμβρίου το κόμμα του χάνει και η νέα αντιβενιζελική κυβέρνηση επαναφέρει στο θρόνο του τον ανεπιθύμητο στους Συμμάχους της Αντάντ γερμανόφιλο βασιλιά Κωνσταντίνο. Η δυσαρεστημένη Αντάντ εγκαταλείπει την Ελλάδα αβοήθητη στο μέτωπο της Μ. Ασίας και, διαβλέποντας την ελληνική ήττα, στρέφεται προς τον Κεμάλ, τον οποίο στηρίζει πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά. Η αντιβενιζελική κυβέρνηση αποφασίζει, παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις, συνέχιση της εκστρατείας και κλιμάκωση των επιχειρήσεων, με στόχο την κατάληψη της Άγκυρας. Το 1921 ο ελληνικός στρατός φθάνει στο μέγιστο όριο επέκτασής του, αλλά υφίσταται πολύνεκρη ήττα στον ποταμό Σαγγάριο (Αύγουστος 1921), υποχωρεί στο μέτωπο Κιουτάχεια-Εσκί Σεχίρ-Αφιόν Καραχισάρ και πλέον αμύνεται. Χάρτης 6 : Η Μικρασιατική Εκστρατεία ( ) Τον Αύγουστο του 1922 ο ελληνικός στρατός δέχεται σφοδρή τουρκική αντεπίθεση και υποχωρεί προς τη θάλασσα. Οι Τούρκοι εισέρχονται στη Σμύρνη (τέλη Αυγούστου), πυρπολούν μεγάλο μέρος της πόλης και διαπράττουν εκτεταμένες σφαγές Ελλήνων και Αρμενίων αμάχων (Καταστροφή της Σμύρνης). Εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες καταφεύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα.

8 Η ΜΕΓΑΛΗ ΙΔΕΑ ΚΑΙ Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, σελ. 8 Η Συνθήκη της Λοζάνης και η ανταλλαγή των πληθυσμών (1923) Στις διαπραγματεύσεις που γίνονται στη Λοζάνη της Ελβετίας μετά τη λήξη του Μικρασιατικού Πολέμου η νικήτρια Τουρκία επιβάλλει στην Ελλάδα τους όρους της : Με τη Σύμβαση της Λοζάνης για την Ανταλλαγή των Πληθυσμών (Ιανουάριος 1923) αποφασίζεται η υποχρεωτική ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας και των μουσουλμάνων της Ελλάδας. Περί τους Έλληνες εγκαταλείπουν τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη (εκτός από την Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο) και μουσουλμάνοι την Ελλάδα (εκτός της Δυτικής Θράκης). Η μακραίωνη ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία λήγει οριστικά. Με τη Συνθήκη της Λοζάνης (Ιούλιος/Αύγουστος 1923) η Ελλάδα χάνει την Ανατολική Θράκη και τη Σμύρνη και νέο σύνορο των δύο χωρών ορίζεται ο ποταμός Έβρος (χάρτης 7). Η Ελλάδα αποκτά τη σημερινή σχεδόν έκτασή της (το 1947, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, προσαρτήθηκαν και τα Δωδεκάνησα). Χάρτης 7 : Η Ελλάδα μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης (Ιούλιος /Αύγουστος 1923)