3 Χαρτογράφηση της Υφιστάμενης Κατάστασης στη Διαχείριση της Ηλικίας. Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδος (Ο.Κ.Ε.) Αθήνα, Νοέμβριος 2007 ΔΡΑΣΗ:

Transcript

1 ΔΡΑΣΗ: ΤΙΤΛΟΣ ΔΡΑΣΗΣ: 3 Χαρτογράφηση της Υφιστάμενης Κατάστασης στη Διαχείριση της Ηλικίας ΕΘΝΙΚΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΦΟΡΕΑΣ: Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή Ελλάδος (Ο.Κ.Ε.) Δρ. Αφροδίτη Μακρυγιάννη Υπεύθυνη Μελέτης ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: Αθήνα, Νοέμβριος 2007 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΠΟΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Σελ.: 3 2. Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ / ΝΕΟΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΟΙ & ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ... Σελ.: Νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας... Σελ.: Οι Μεγάλοι σε ηλικία εργαζόμενοι Σελ.: 6 3. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ. Σελ.: 9 4. ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ/ΝΕΟΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΟΙ-ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ.. Σελ.: Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΠΗΓΟΕΠΙΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗΣ Σελ.: Υφιστάμενη κατάσταση.. Σελ.: Ειδικό θεσμικό πλαίσιο.. Σελ.: Καλές πρακτικές διαχείρισης της ηλικίας.. Σελ.: Αξιολόγηση επιπτώσεων/αποτελεσματικότητας των καλών πρακτικών. Σελ.: ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΕΝΔΥΣΗΣ. Σελ.: Υφιστάμενη κατάσταση... Σελ.: Ειδικό θεσμικό πλαίσιο Σελ.: Καλές πρακτικές διαχείρισης της ηλικίας.. Σελ.: 39 α) Διαδικασίες και εργαλεία Α.Σ. ΕΠ-ΕΝΔΥΣΗ. Σελ.: 40 β) Περίπτωση αντιμετώπισης ανέργων σε τοπικό επίπεδο. Σελ.: Αξιολόγηση επιπτώσεων/αποτελεσματικότητας των καλών πρακτικών. Σελ.: ΚΛΑΔΟΣ ΜΑΡΜΑΡΟΥ ΚΑΙ ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗΣ. Σελ.: Υφιστάμενη κατάσταση. Σελ.: 48 Τα μαρμαράδικα της Αθήνας Σελ.: 48 Ο Κλάδος της κεραμεικής.. Σελ.: Καλές πρακτικές διαχείρισης της ηλικίας Σελ.: 56 α) Δίκτυο μεντόρων. Σελ.: 56 2

3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κεντρικό στόχο της μελέτης αποτελεί η καταγραφή των δυσκολιών πρόσβασης στην αγορά εργασίας που αντιμετωπίζουν οι νεοεισερχόμενοι και το γηράσκον εργατικό δυναμικό. Παράλληλα διερευνώνται οι καλές πρακτικές διαχείρισης της ηλικίας στην Ελλάδα και στην Ευρώπη που λειτουργούν ως αντιστάθμισμα των δυσλειτουργιών που εμφανίζονται στις προαναφερόμενες περιόδους του εργασιακού βίου. Από πλευράς μεθοδολογικής προσέγγισης διερευνήθηκε αναλυτικά η υφιστάμενη κατάσταση στην ελληνική αγορά εργασίας και συγκεντρώθηκαν και επεξεργάσθηκαν τα στοιχεία απασχόλησης και ανεργίας των νέων και των μεγάλων σε ηλικία εργαζόμενων στο σύνολο των παραγωγικών δραστηριοτήτων. Αναλυτικότερα διερευνήθηκαν τα αντίστοιχα δεδομένα για συγκεκριμένους κλάδους δραστηριότητας οι οποίοι είτε αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα ανταγωνιστικότητας σε αυτούς όπως ο κλάδος των ναυπηγείων, προβλήματα παρακμής όπως ο κλάδος της αγγειοπλαστικής και του μαρμάρου είτε έχουν μόλις εξέλθει από μία καθοδική πορεία και θέτουν εκ νέου τις προϋποθέσεις ανταγωνιστικής λειτουργίας τους στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον όπως ο κλάδος της ένδυσης. Στην συνέχεια προσεγγίσθηκε το θεσμικό πλαίσιο διαχείρισης της ηλικίας στην αγορά εργασίας και οι δημόσιες πολιτικές (κίνητρα προσλήψεων ) στήριξης και διευκόλυνσης της πρόσβασης των συγκεκριμένων ομάδων του εργατικού δυναμικού, στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση των κυριότερων καλών πρακτικών διαχείρισης της ηλικίας στην εργασία που έχουν εφαρμοστεί στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες της Ε.Ε. (στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα). Τέλος κρίθηκε σκόπιμη και η συγκριτική παρουσίαση των σχετικών με την ηλικία πολιτικών που ανέπτυξαν τα κράτη μέλη της Ε.Ε. ώστε να εντοπισθούν οι πρακτικές εκείνες που μπορούν να εφαρμοσθούν και να αξιοποιηθούν και στη χώρα μας. 3

4 2. Η ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ / ΝΕΟΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΟΙ & ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ 2.1 Νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας Το υψηλό ποσοστό ανεργίας που εμφανίζεται στους νέους αποτελεί ένα από τα κυριότερα ζητήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι πολιτικές απασχόλησης όλων των χωρών μελών της Ε.Ε. Τα επίπεδα ανεργίας των νέων τόσο στη χώρα μας όσο και στις λοιπές χώρες της Ε.Ε. βρίσκονται πάνω από το συνολικό μέσο όρο. Επιπρόσθετα οι πρόσφατες εξελίξεις δεικνύουν ότι η ανεργία πλήττει ακόμα και τους νέους υψηλής ειδίκευσης. Το πρόβλημα της εισόδου για πρώτη φορά στην αγορά εργασίας αντιμετωπίζεται σε ένα βαθμό μέσω των εναλλακτικών μορφών απασχόλησης μεταξύ των οποίων σημαντική θέση κατέχουν οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου για την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας. Οι εργασιακές συνθήκες επομένως που αντιμετωπίζουν οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά είναι σε μεγάλο βαθμό επισφαλείς, ενώ τα όρια μεταξύ της επίσημης απασχόλησης και της αδήλωτης εργασίας καθίστανται όλο και πιο δυσδιάκριτα. Στην Ελλάδα το ποσοστό των νέων ανέργων, είναι σχεδόν τριπλάσιο, από το συνολικό ποσοστό ανεργίας, αγγίζοντας το 25% (στοιχεία Β τριμήνου του 2007). Σύμφωνα επομένως με τα στατιστικά δεδομένα οι ευκαιρίες εργασίας για τους νέους ηλικίας έως 25 ετών, σε σύγκριση με τις άλλες ηλικιακές ομάδες είναι λιγότερες. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα ποσοστά ανεργίας ανά ηλικιακή ομάδα. Ψηλό επίσης εμφανίζεται και το ποσοστό της μακροχρόνιας ανεργίας που πλήττει τους νέους. Το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων νέων της ηλικιακής ομάδας ετών αγγίζει το 41,6%, ενώ για την αμέσως επόμενη ηλικιακή ομάδα (20-24 ετών) φθάνει το 43,4%. ΟΜΑΔΕΣ ΗΛΙΚΙΩΝ ΣΥΝΟΛΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ (σε χιλ) ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΕΡΓΩΝ ( σε χιλ) >12μηνων ΠΟΣΟΣΤΟ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ Σύνολο 4917,9 445,7 218,6 9,06 49, ,6 16,1 6,7 29,49 41, ,8 33,3 24,85 43, , ,4 14,44 48, ,8 175,3 88,3 8,26 50, ,1 79,5 42,1 4,76 52, ,4 0,9 0,8 1,00 88,89 4

5 Πηγή: ΕΣΥΕ β τρίμηνο 2007 Σύμφωνα με τις απόψεις των νέων οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν για την απόκτηση μίας θέσης εργασίας οφείλονται στην περιορισμένη ζήτηση που εμφανίζεται στην αγορά εργασίας. Οι επιχειρήσεις, από την πλευρά τους, αναφέρουν ως κύρια αιτία την αναντιστοιχία μεταξύ του εκπαιδευτικού συστήματος και των αναγκών της αγοράς εργασίας. Οι επιχειρήσεις επιθυμούν να προσλαμβάνουν νέους εξοικειωμένους με τις νέες τεχνολογίες οι οποίοι να μπορούν να διαχειρίζονται την σύγχρονη πραγματικότητα μιας επιχείρησης. Σύμφωνα με μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδας, 1 η υψηλή ανεργία των νέων στην Ελλάδα οφείλεται στο μεγάλο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την εκπαίδευση ως την είσοδο στην αγορά εργασίας, στις υψηλές εργοδοτικές εισφορές αλλά και στο ύψος των αποδοχών. Η αύξηση που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στο ποσοστό της συμμετοχής των νέων στο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο έφθασε στο 41% το β' τρίμηνο του 2006, για τους νέους ετών δεν βελτίωσε αντίστοιχα τα δεδομένα που επικρατούν στην αγορά εργασίας. Και τούτο γιατί η αυξημένη ζήτηση για υπηρεσίες εκπαίδευσης οδηγεί σε βελτίωση της παραγωγικότητας μόνο αν οι εκπαιδευόμενοι αξιοποιούνται στη συνέχεια στο εργασιακό περιβάλλον. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η αγορά εργασίας ανταμείβει κυρίως την αυξημένη παραγωγικότητα που προκύπτει από την προϋπηρεσία των εργαζομένων και όχι από την εκπαίδευση τους. Όσον αφορά τη διαδικασία μετάβασης από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας, ευκολότερα βρίσκουν δουλειά οι απόφοιτοι των σχολών με προγράμματα σπουδών που περιλαμβάνουν τόσο γενικές όσο και εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες. Στην έρευνα σημειώνεται ότι σε άλλες χώρες της Ε.Ε-15 πολύ μεγάλο ποσοστό των νέων εργάζονται και σπουδάζουν ταυτόχρονα. Αντιθέτως, στην Ελλάδα οι σπουδαστές δεν εργάζονται κατά την περίοδο της φοίτησης τους ή εργάζονται σε τομείς διαφορετικούς από το αντικείμενο των σπουδών τους. Aναφορικά με το ύψος των εργοδοτικών εισφορών στο κόστος εργασίας, το οποίο δυσκολεύει περαιτέρω την εύρεση μίας θέσης απασχόλησης, η μελέτη διαπιστώνει ότι «οι εργοδοτικές εισφορές στην Ελλάδα είναι υψηλές σε σύγκριση με το μέσο όρο στην Ε.Ε.-15, καθώς αυξήθηκαν από το 21,75%, που ήταν έως το 1987, στο 28% σήμερα. Το μέσο ποσοστό στην Ε.Ε.-15 είναι 23%. Αποτελεί πολιτική ενίσχυσης της πρόσβασης των νέων στην αγορά εργασίας το γεγονός ότι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες οι εργοδοτικές εισφορές για τους αμειβόμενους με τον κατώτατο μισθό (δηλαδή τους ανειδίκευτους εργάτες και τους νεοεισχερχόμενους) είναι χαμηλότερες συγκριτικά με τις εισφορές για τους υπόλοιπους εργαζόμενους. Χαρακτηριστικά, στο Βέλγιο είναι 15,5% έναντι 30,4% που είναι οι κανονικές, και στη Γαλλία είναι 17,6% έναντι 42,3%. 1 Δάφνη Νικολίτσα, «Η συμμετοχή των νέων στην Ελληνική αγορά εργασίας: Εξελίξεις και προσκόμματα», Τράπεζα της Ελλάδος,

6 Τέλος, σημαντικός είναι ο ρόλος που διαδραματίζει στην ενίσχυση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας η διαδικασία της «εναλλασσόμενης κατάρτισης», η οποία διευκολύνει σημαντικά τη μετάβαση από το σχολείο στον επαγγελματικό βίο και συμβάλλει στη μείωση του ποσοστού ανεργίας των νέων. Ως θετικά παραδείγματα κρίνονται οι πρακτικές που εφαρμόζονται σε ορισμένα κράτη μέλη (Γερμανία, Αυστρία, εν μέρει στις Κάτω Χώρες) και αφορούν το συνδυασμό συστημάτων κατάρτισης, που είναι προσανατολισμένα στις ανάγκες των επιχειρήσεων, και σχολικής επαγγελματικής εκπαίδευσης Οι Μεγάλοι σε ηλικία εργαζόμενοι Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία ο συνολικός πληθυσμός σε παγκόσμιο επίπεδο γερνάει, με διαφορετικό βέβαια ρυθμό μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Η αύξηση του μέσου όρου διαβίωσης κατά 20 τουλάχιστον έτη ζωής με εκτίμηση περαιτέρω αύξησης επιφέρει έντονες κοινωνικές και οικονομικές πιέσεις. Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ποσοστό των ατόμων που κατατάσσονται στους ηλικιωμένους για το 1998, ανέρχεται στο 20% με τις προβλέψεις για το 2025 να αγγίζουν το 28%. Αντίστοιχα η πληθυσμιακή αύξηση για το 2003 ήταν της τάξης του 0,04% και η όποια αύξηση απορρέει κυρίως από τους μετανάστες. Το σημαντικότερο όμως ζήτημα ανακύπτει από τις εξελίξεις που διαπιστώνονται στο δείκτη δημογραφικής εξάρτησης 2 και οι οποίες δεικνύουν μεταβολή από το 49% που είναι σήμερα στο 66% για το Η δυσμενής εικόνα επιτείνεται αν στην προαναφερόμενη εκτίμηση προστεθεί και η γενικότερη γήρανση που παρατηρείται στην ηλικιακή διάρθρωση του εργατικού δυναμικού 3 Οι προβλέψεις για την Ελλάδα είναι επίσης ιδιαίτερα δυσοίωνες. Συγκεκριμένα μέχρι το 2010 αυξήσεις θα σημειωθούν στον πληθυσμό που εντάσσεται στις ηλικιακές κατηγορίες άνω των 39 ετών 4. Οι συγκεκριμένες δημογραφικές τάσεις αποτυπώνονται και στις τιμές του δείκτη δημογραφικής εξάρτησης ο οποίος προβλέπεται να αυξηθεί κατά 11,6 ποσοστιαίες μονάδες μέχρι το 2030 (48,14% το 2005, 59,2% το 2030). Από το γεγονός αυτό ανακύπτουν κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα (βιωσιμότητα των ασφαλιστικών ταμείων και ανεπάρκεια των συστημάτων υγείας). 2 Ο δείκτης δημογραφικής εξάρτησης αποτυπώνει το ποσοστό των ατόμων που για αντικειμενικούς λόγους δεν αναμένεται να αποτελούν μέρος του εργατικού δυναμικού προς τα άτομα που σε μεγάλο βαθμό το συντηρούν. 3 Μείωση κατά 16% στις ηλικίες ετών και μεταξύ μετά το 2010 ενώ αύξηση κατά 15,5% αναμένεται να παρουσιάσει η ηλικιακή ομάδα κατά το ίδιο χρονικό διάστημα 4 Έως το 2010 η ηλικιακή ομάδα θα αυξηθεί κατά 7,75%, η ηλικιακή ομάδας κατά 10,88%. Η μεγαλύτερη αύξηση κατά 32,54% θα παρατηρηθεί στα άτομα που χαρακτηρίζονται ως υπέργηροι 6

7 Στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας τα προβλήματα θα είναι μεγαλύτερα μετά το 2020 όποτε σύμφωνα με τις προβλέψεις η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια εντελώς νέα κατάσταση που θα χαρακτηρίζεται από στενότητα σε ανθρώπινους πόρους με ενδεχόμενες σοβαρές επιπτώσεις για την οικονομική και κοινωνική της ανάπτυξη 5. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΙΝ.Ε./Γ.Σ.Ε.Ε., για τη δημογραφική γήρανση του πληθυσμού της Ευρώπης, οι ευρωπαϊκές πολιτικές για την αγορά εργασίας δίνουν τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη έμφαση στα ζητήματα που αφορούν στη θέση των ατόμων υψηλότερης ηλικίας (55-64 ετών), στην αγορά εργασίας. Ο προβληματισμός ξεκινά από τις διαδικασίες και το χρονοδιάγραμμα αποχώρησης τους από τον ενεργό βίο, περνά στην ικανότητά τους να ανταποκριθούν σε επίπονες εργασίες και στο βιοτικό τους επίπεδο, και καταλήγει στην κοινωνική συμμετοχή τους και τις σχέσεις τους με το ευρύτερο συγγενικό και κοινωνικό περιβάλλον. Κύριες αιτίες της πρόωρης αποχώρησης από τον ενεργό βίο, των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων είναι τα προβλήματα υγείας που προκύπτουν λόγω επιβαρυντικών συνθηκών εργασίας, η υψηλή ένταση εργασίας, η έλλειψη επιμόρφωσης, καθώς και η έλλειψη δυνατοτήτων (επαν)απασχόλησης. Στη βάση της μελέτης του ΙΝ.Ε./Γ.Σ.Ε.Ε. διαπιστώνεται ότι η θέση των ατόμων ηλικίας ετών στην αγορά εργασίας δεν διαφοροποιείται σημαντικά. Σχετικά υψηλό είναι το μερίδιο της απασχόλησης των ατόμων υψηλότερης ηλικίας στον πρωτογενή τομέα, ενώ έντονες οι διαφοροποιήσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών σχετικά με την συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας, οι οποίες εντείνονται ακόμα περισσότερο στις ηλικίες ετών. Η μείωση του εργατικού δυναμικού στις ηλικίες 60-64, οφείλεται κυρίως σε δημογραφικούς λόγους και λιγότερο στη μείωση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας. Ανάλογες είναι οι εξελίξεις που παρατηρούνται για την απασχόληση και τα ποσοστά απασχόλησης οι οποίες δεν συνηγορούν σε μια πρώιμη έξοδο των ατόμων αυτών από την αγορά εργασίας. Σε πολλές επίσης από τις περιπτώσεις πρώιμης εξόδου αυτή δεν συνδέεται με την επιθυμία των εργαζομένων, αλλά οφείλεται στην οργάνωση των συνταξιοδοτικών συστημάτων, στις πολιτικές διαχείρισης του εργατικού δυναμικού και στις αλλαγές σχετικά με τον τρόπο οργάνωσης της εργασίας. Επιπρόσθετο στοιχείο βέβαια το οποίο θα πρέπει να εξετασθεί αποτελεί το γεγονός ότι παρά το ότι η ανεργία είναι υψηλότερη στα νεαρότερα άτομα (βλ. πίνακα 1) η μείωση του ποσοστού ανεργίας που παρατηρήθηκε μετά το 2000 ήταν μεγαλύτερη στα άτομα ηλικίας ετών παρά στα άτομα υψηλότερης ηλικίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ίδιου πίνακα ο κίνδυνος της μακροχρόνιας ανεργίας αυξάνεται ραγδαία με την ηλικία. Στην ΕΕ-25 ο μέσος όρος των μακροχρόνια άνεργων ηλικιωμένων ατόμων (50-64 ετών) ξεπερνά το 60%. Με 5 Στα επόμενα 15 χρόνια τα άτομα στην ηλικιακή κατηγορία ετών θα μειωθούν κατά 20%, ενώ το 2015 το ένα τρίτο των εργαζομένων θα είναι άνω των 50 ετών Τα χαρακτηριστικά αυτά θα εξακολουθήσουν να εντείνονται, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις και τις προβλέψεις, τουλάχιστον μέχρι το

8 δεδομένη αυτή την κατάσταση, πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι αφενός έχουν πρακτικά την πιθανότητα να βρουν μια θέση εργασίας και, αφετέρου, την προοπτική να την διατηρήσουν μακροπρόθεσμα. Σε κάθε περίπτωση είναι φανερό ότι δεν μπορεί να αυξάνεται η συνολική απασχόληση χωρίς να αυξάνεται η συμμετοχή των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας σε αυτήν. Οι παράγοντες που συνδέονται με την προσφορά, συνηγορούν σε μια αυξημένη παρουσία των ατόμων αυτών στην αγορά εργασίας τα επόμενα χρόνια, στο βαθμό που οι νεώτερες γενιές που θα εισέρχονται στην ηλικιακή ομάδα ετών θα είναι αρκετά διαφορετικές από τις γενιές των σημερινών ατόμων υψηλότερης ηλικίας. Οι διαφορές αυτές αφορούν, μεταξύ των άλλων, στο υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο και στην υψηλότερη ηλικία πρώτης ένταξης στην αγορά εργασίας των πιο νέων ατόμων εξαιτίας της σχετικά μακροχρόνιας παραμονής τους στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά και της στενότητας η οποία χαρακτηρίζει την αγορά εργασίας τα τελευταία χρόνια. Μένει να αποδειχθεί σε ποιο βαθμό οι μεταβολές της ζήτησης, οι πρακτικές διαχείρισης του εργατικού δυναμικού και οι επιλογές για την οργάνωση της εργασίας, οι οποίες μέχρι σήμερα δεν ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκές για τους εργαζόμενους υψηλότερης ηλικίας, θα συμβάλλουν στην ενίσχυση της ενεργού γήρανσης. Οι προσπάθειες για αύξηση των ποσοστών απασχόλησης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας κατ αρχάς μέσω επεμβάσεων στα συστήματα συνταξιοδότησης, τελικά δεν συνιστούν την καλύτερη λύση στο πρόβλημα. Μόνο μια συνειδητή πολιτική «ενεργούς γήρανσης», η οποία θα συμπεριλαμβάνει ολοκληρωμένες δυνατότητες συμμετοχής σε δράσεις επιμόρφωσης και διά βίου μάθησης, μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στη σταθερή αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των ηλικιωμένων ατόμων. Επιτυχημένα πρότυπα που εφαρμόστηκαν στις βόρειες χώρες (ειδικά η ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων στο πλαίσιο του εθνικού προγράμματος δράσης για τους ηλικιωμένους στη Φιλανδία) καταδεικνύουν έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο με τον οποίο μπορεί να δημιουργηθεί, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, μια εύρυθμη αγορά εργασίας για τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, η οποία να διέπεται από σταθερότητα στην απασχόληση, καθώς και σημαντικό βαθμό απασχολησιμότητας και ενεργούς οικονομικής δράσης των ηλικιωμένων. 8

9 3. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ Σε επίπεδο Ευρωπαϊκών πολιτικών η ανταπόκριση στις προαναφερόμενες προκλήσεις οδήγησε στην υιοθέτηση συγκεκριμένων στόχων πολιτικής από τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια της Στοκχόλμης και της Βαρκελώνης, και στην ενσωμάτωση στην Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Απασχόληση. Σύμφωνα με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Βαρκελώνης (15 και 16 Μαρτίου 2002) κρίνεται αναγκαία η χάραξη μιας αναθεωρημένης Στρατηγικής για την απασχόληση, η οποία θα έχει ως επίκεντρο την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης, μέσω της εξάλειψης των εμποδίων και των αντικινήτρων για την ανάληψη εργασίας ή για την παραμονή σε αυτήν, που αντιμετωπίζουν συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (γυναίκες, μεγάλοι σε ηλικία εργαζόμενοι, ΑΜΕΑ) τηρουμένων ταυτόχρονα των υψηλών ευρωπαϊκών προδιαγραφών κοινωνικής προστασίας. Όπως αναφέρεται στην έκθεση η επιτυχία των προαναφερόμενων στόχων προϋποθέτει συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και των δημόσιων αρχών και ενίσχυση των διαδικασιών δια βίου μάθησης. Στη χώρα μας τα ζητήματα της απασχόλησης των νέων και της ενεργούς γήρανσης εμφανίζονται στην εθνική πολιτική ατζέντα κυρίως μέσω της Ευρωπαϊκής πολιτικής ατζέντας. Οι ενεργητικές πολιτικές για την ενίσχυση της απασχόλησης των ηλικιωμένων εργαζομένων και των νέων δεν αποτελούν αντικείμενο αυτοτελούς σχεδιασμού, αλλά εντάσσονται στο πλέγμα των πολιτικών για την προώθηση της απασχόλησης και την επανένταξη των ανέργων. Οι εξειδικευμένες πολιτικές επιμήκυνσης του εργασιακού βίου και της ενσωμάτωσης των ηλικιωμένων στην αγορά εργασίας επιδιώκουν την αύξηση της κινητικότητάς, και την καταπολέμηση της «παραίτησης» από την ενεργό δράση. Τα μέτρα πολιτικής που περιλαμβάνονται σε αυτές δίνουν κίνητρα και στις δύο πλευρές (εργοδότες και ηλικιωμένους εργαζομένους) να παρατείνουν τον εργασιακό βίο, καταπολεμώντας τα αντικίνητρα και καθιστώντας ελκυστικότερο για τους ηλικιωμένους το εργασιακό περιβάλλον. Από την άλλη πλευρά οι πολιτικές ενίσχυσης της πρόσβασης στην αγορά εργασίας και καταπολέμησης της ανεργίας των νέων περιλαμβάνουν μέτρα που αφενός δίνουν κίνητρα στους εργοδότες να προσλάβουν νέους εργαζόμενους μειώνοντας το εργασιακό κόστος που αυτοί συνεπάγονται για την επιχείρησης και αφετέρου επιδιώκουν την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας και σύνδεση της εξειδίκευσης τους με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας Ειδικότερα τόσο οι νέοι όσο και οι μεγάλοι σε ηλικία άνεργοι λαμβάνουν το επίδομα ανεργίας που ορίζουν οι νόμοι για την προώθηση της απασχόλησης (άρθρ. 11 ΝΔ 2961/54, Ν. 1545/85, άρθρ. 15 Ν. 1836/89, άρθρ. 37 Ν. 1892/90) με τις κοινές προϋποθέσεις για 9

10 όλους τους ανέργους 6. Η μόνη διαφορά, και ταυτόχρονα η ευνοϊκή ρύθμιση για τους μεγάλους σε ηλικία ανέργους, είναι το ότι η διάρκεια καταβολής του επιδόματος ανεργίας, επιμηκύνεται μέχρι 12 μήνες στην περίπτωση που ο άνεργος είναι άνω των 49 ετών και έχει συμπληρώσει πάνω από 210 ημέρες εργασίας το τελευταίο 14μηνο πριν από την επιδότησή του (άρθρο 37 Ν. 1892/90). Οι άνεργοι μικρότερης ηλικίας με βάση τις προαναφερόμενες ημέρες εργασίας δικαιούνται 8 μήνες επιδότηση ανεργίας. Τα μέτρα ενίσχυσης της πρόσβασης των νέων στην αγορά εργασίας περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό δράσεων που εντάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες: Α. Δράσεις Συμβουλευτικής για την προετοιμασία της ένταξης στην αγορά εργασίας των νέων και την υποστήριξή τους καθ όλη τη διάρκεια της παρέμβασης. Β. Δράσεις προώθησης στην απασχόληση μέσω: α) επιχορήγησης επιχειρήσεων για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, β) επιδότησης της αυταπασχόλησης για τη δημιουργία δικής τους επιχείρησης (Μέτρα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας), γ) επιδότησης για την απόκτηση εργασιακής εμπειρίας (stage). Γ. Υλοποίηση από πιστοποιημένα ΚΕΚ προγραμμάτων κατάρτισης για την σύνδεση των θεωρητικών γνώσεων με τις εξειδικευμένες ανάγκες των επιχειρήσεων. Στις περιπτώσεις των επιδοτούμενων ανέργων γίνεται αναστολή του επιδόματος ανεργίας για όσο χρόνο διαρκεί η κατάρτισή τους και το χρονικό διάστημα που διαρκεί η κατάρτιση συνυπολογίζεται στο χρόνο επιδότησης της ανεργίας τους. Οι πολιτικές ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας των νέων και ειδικών ομάδων πληθυσμού (γυναίκες, ΑΜΕΑ), περιλαμβάνουν οικονομικά κίνητρα, κίνητρα υποδομής και δέσμη φορολογικών ελαφρύνσεων και στοχεύουν στη δημιουργία ευνοϊκότερων συνθηκών για την ανάληψη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Στο Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, οι συγχρηματοδοτούμενες δράσεις από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας υλοποιούνται στο πλαίσιο πέντε (5) Τομεακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων και των δεκατριών (13) Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων. Συγκεκριμένα: Ε. Π. Ανταγωνιστικότητα : Οι γενικοί στόχοι και προτεραιότητες που θέτονται μέσω του προγράμματος Ανταγωνιστικότητα και ειδικότερα από τα Μέτρα 2.8 Ενθάρρυνση Επιχειρηματικότητας Ομάδων Πληθυσμού (που χρηματοδοτείται από το ΕΤΠΑ) και Κατάρτιση σε Θέματα που σχετίζονται με την εκκίνηση της Επιχειρηματικής Δραστηριότητας στο Πλαίσιο Μέτρου 2.8 αφορούν τη δημιουργία νέων Μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) 6 Αν επιδοτείται για πρώτη φορά: 80 ημέρες εργασίας το χρόνο τα 2 προηγούμενα χρόνια πριν από την επιδότησή του και 125 ημέρες εργασίας το τελευταίο 14μηνο, χωρίς να υπολογίζονται οι τελευταίοι δύο μήνες, ή 200 ημέρες εργασίας, χωρίς να υπολογίζονται οι δύο τελευταίοι μήνες, τα 2 προηγούμενα από την απόλυση χρόνια, από τις οποίες 80 ημέρες, το λιγότερο, το χρόνο. Αν επιδοτείται για δεύτερη φορά: 125 ημέρες εργασίας το τελευταίο 14μηνο πριν από την απόλυσή του, χωρίς να υπολογίζονται οι ημέρες εργασίας των 2 τελευταίων μηνών, ή 100 ημέρες εργασίας το τελευταίο 12μηνο για τους απασχολούμενους σε τουριστικά ή εποχιακά επαγγέλματα. 10

11 από εξειδικευμένες ομάδες πληθυσμού (Νέοι, Γυναίκες, Άτομα με Ειδικές Ανάγκες) στους τομείς της μεταποίησης, του ηλεκτρονικού εμπορίου και των υπηρεσιών, δίνοντας έμφαση στην περιφερειακή ανάπτυξη και στην τοπική οικονομία, δημιουργώντας, ταυτόχρονα, νέες ευκαιρίες απασχόλησης. Οι συγκεκριμένες δράσεις έχουν συμπληρωματικό χαρακτήρα, καθώς η ενέργεια της κατάρτισης σε θέματα που σχετίζονται με την εκκίνηση επιχειρηματικής δραστηριότητας, λειτουργεί ενισχυτικά, παρέχοντας την απαραίτητη τεχνογνωσία σε νέους επιχειρηματίες προκειμένου να υιοθετήσουν καλύτερες πρακτικές ανάπτυξης της νέας επιχείρησης σε σχέση με τον κλάδο που αυτή θα δραστηριοποιηθεί, την εφαρμογή βέλτιστων αρχών διοίκησης και την απόκτηση γνώσης στη διαχείριση και λειτουργία της σύγχρονης επιχείρησης. Ε. Π. Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση :Οι δράσεις για την ενίσχυση της Επιχειρηματικότητας που υλοποιούνται στο πλαίσιο του Ε.Π. Απασχόληση και Επαγγελματική Κατάρτιση αφορούν την ενίσχυση της αυτοαπασχόλησης μέσω της δημιουργίας μικρών σε μέγεθος επιχειρήσεων από ανέργους (Μέτρο ), την ενίσχυση Νέων Ελεύθερων Επαγγελματιών στους τομείς του πολιτισμού και του περιβάλλοντος (Μέτρο ), την ανάπτυξη δράσεων προώθησης της αυτοαπασχόλησης και συνεταιριστικής δράσης σε περιοχές ή τομείς υψηλής ανεργίας και τέλος την ενθάρρυνση ίδρυσης ΜΜΕ από άτομα ευπαθών κοινωνικών ομάδων (Άτομα με Αναπηρίες, Μακροχρόνια Άνεργοι, Άτομα με Πολιτισμικές Ιδιαιτερότητες, Πρώην Χρήστες Εξαρτησιογόνων Ουσιών κ.λπ. - Μέτρο 2.2.). Ε. Π. Κοινωνία της Πληροφορίας :Οι δράσεις ενίσχυσης της Επιχειρηματικότητας που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του Ε.Π. Κοινωνία της Πληροφορίας επικεντρώνονται στην προσπάθεια δημιουργίας νέων επιχειρήσεων σε τομείς οικονομικής δραστηριότητας που ευνοούνται από την ανάπτυξη Νέων Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Το αναδυόμενο περιβάλλον της Κοινωνίας της Πληροφορίας προσφέρει τις κατάλληλες συνθήκες για την προώθηση της απασχόλησης και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, είτε μέσω της ενίσχυσης νέων επιχειρηματικών σχεδίων στους τομείς των ΤΠΕ (Μέτρο 3.5.1) είτε μέσω της υιοθέτησης ευέλικτων μορφών εργασίας (Τηλεργασία - Μέτρο 3.5.2). Ε. Π. Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελματική Κατάρτιση : Στο πλαίσιο του Ε.Π. Εκπαίδευση και Επαγγελματική Κατάρτιση οι παρεμβάσεις για την προώθηση της επιχειρηματικότητας έχουν έμμεσο και επικουρικό χαρακτήρα (Μέτρο 3.1) και απευθύνονται σε νέους και γυναίκες, με στόχο την ενθάρρυνσή τους ώστε να στραφούν προς την αυτοαπασχόληση και την ανάληψη νέων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών. Η υποστήριξη των επιχειρηματικών δράσεων υλοποιείται μέσω των Γραφείων Διασύνδεσης των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, των Θυρίδων Επιχειρηματικότητας και των Κέντρων Σταδιοδρομίας του Οργανισμού Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης. 11

12 Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα: Στο πλαίσιο των δέκα τριών (13) Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων περιλαμβάνονται δράσεις ενίσχυσης της αυτοαπασχόλησης για ανέργους και για άτομα που ανήκουν σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες μέσω Ολοκληρωμένων Παρεμβάσεων Ανάπτυξης Ορεινών/Μειονεκτικών Περιοχών, Αστικής Ανάπτυξης και Τοπικών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης. Επιπλέον, σε αρκετά Π.Ε.Π. στα μέτρα των Ίσων Ευκαιριών για άνδρες και γυναίκες προβλέπονται δράσεις ενθάρρυνσης, υποστήριξης και ενίσχυσης της γυναικείας επιχειρηματικότητας, με στόχο την αύξηση του ποσοστού απασχόλησης των γυναικών. Αναφορικά με το πρόγραμμα Stage του Ο.Α.Ε.Δ., επωφελούμενοι είναι άνεργοι ηλικίας μέχρι 50 ετών (γεννημένοι από το έτος 1955 και μετά). Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τις ακόλουθες φάσεις: α ' Φάση: Η διάρκεια του προγράμματος είναι δύο (2) μήνες. Απόκτηση εργασιακής εμπειρίας («Stage») και εξοικείωση με το εργασιακό περιβάλλον β ' Φάση: 18 μήνες επιδοτούμενης απασχόλησης. Στο νέο πρόγραμμα το 60% των θέσεων αφορά γυναίκες και το 40% άνδρες. Επίσης το 67% αφορά άνεργους οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα ανέργων των Υπηρεσιών του Ο.Α.Ε.Δ. μέχρι 6 μήνες από τους προηγούμενους 8, για όσους είναι ηλικίας μέχρι 25 ετών και μέχρι 12 μήνες από τους προηγουμένους 16 για όσους είναι ηλικίας 25 ετών και άνω. Το υπόλοιπο 33% αφορά άνεργους οι οποίοι είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα ανέργων των Υπηρεσιών του Ο.Α.Ε.Δ. από 6 μήνες και άνω, για όσους είναι ηλικίας μέχρι 25 ετών και από 12 μήνες και άνω, για όσους είναι ηλικίας 25 ετών και άνω. Στις ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης εντάσσεται και ο Ν. 3227/04, που αντικατέστησε και διεύρυνε τις ρυθμίσεις του Ν. 3174/03 και αφορά γενικά την επιδότηση ανέργων, ενώ προβλέπει και ειδικά μέτρα για την ομάδα των ηλικιωμένων ανέργων. Ειδικότερα, σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου, ο επιδοτούμενος άνεργος μπορεί να προσλαμβάνεται ή να τοποθετείται σε θέση εργασίας με πλήρη ή μερική απασχόληση για όσο χρόνο διαρκεί η επιδότηση ανεργίας. Η αμοιβή κατά τη διάρκεια της εργασίας του δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το επίδομα ανεργίας που δικαιούται ως άνεργος και είναι σύμφωνη με το ισχύον πλαίσιο και των υπολοίπων εργαζομένων, ανάλογα με την ειδικότητα και τις ώρες απασχόλησής. Ο εργοδότης καταβάλλει το πρόσθετο του επιδόματος ανεργίας ποσό και έχει και την ευθύνη της ασφαλιστικής του κάλυψης. Ο Ο.Α.Ε.Δ. επιβαρύνεται με την καταβολή του επιδόματος ανεργίας. Ο προσλαμβανόμενος δεν ασφαλίζεται στην περίπτωση αυτή για ανεργία, ενώ στην περίπτωση της απόλυσης πριν από το χρόνο λήξης του δικαιώματος επιδότησης, ο άνεργος λαμβάνει το επίδομα ανεργίας για το υπόλοιπο διάστημα, εφόσον δεν επανατοποθετηθεί ή προσληφθεί 7. 7 Προϋπόθεση για την εφαρμογή των ανωτέρω είναι να μην έχει προβεί ο εργοδότης σε απόλυση προσωπικού της επιχείρησής του χωρίς τη συνδρομή σπουδαίου λόγου κατά τη διάρκεια του τελευταίου εξαμήνου πριν από την τοποθέτηση ή πρόσληψη. Ο εργοδότης υποχρεούται κατά τη διάρκεια ισχύος της σχέσης εργασίας με τον 12

13 Ως επιπρόσθετο κίνητρο για την πρόσληψη μακροχρονίως ανέργων ηλικίας πενήντα πέντε ετών και άνω, οι οποίοι έχουν συμπληρώσει τουλάχιστον έξι χιλιάδες ημέρες ασφάλισης, καθορίζεται επιδότηση του εργοδότη ισόποση με το πενήντα τοις εκατό των εργοδοτικών εισφορών που τον βαρύνουν για την ασφαλιστική κάλυψη των προσλαμβανομένων 8. Η δυνατότητα επιχορήγησης των εργοδοτών από τον Ο.Α.Ε.Δ. στη βάση προγραμμάτων απασχόλησης και αυτοαπασχόλησης ανέργων, τα οποία χρηματοδοτούνται από εθνικούς ή/και κοινοτικούς πόρους προέρχεται από το άρθρο 29 Ν. 1262/82 "Για την παροχή κινήτρων ενίσχυσης της οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης της Χώρας κ.λπ.", όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 6 του Ν. 2434/96. Στόχος των προγραμμάτων επιχορήγησης είναι η προώθηση της απασχόλησης και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ενώ αποδέκτες είναι επιχειρήσεις ή εργοδότες γενικά, και μετά το Ν. 1545/85 και επιχειρήσεις των Ο.Τ.Α. Με το Π.Δ. 245/86 επεκτάθηκε η δυνατότητα ενισχύσεων και στους «νέους ελεύθερους επαγγελματίες», με εξαίρεση τα ελευθέρια επαγγέλματα, ώστε διοχετευθούν οι άνεργοι προς την αυταπασχόληση. Με βάση το συγκεκριμένο νομοθετικό πλαίσιο εκδίδονται κανονιστικές διοικητικές πράξεις, (συγκεκριμένα από τον Ο.Α.Ε.Δ.), για την προγραμμάτων, τα οποία απευθύνονται στην ηλικιακή ομάδα-στόχο. Ενδεικτικά αναφέρουμε την Απόφαση 162/2005 του Ο.Α.Ε.Δ. (ΦΕΚ 842/τ. Β / ), η οποία αφορά πρόγραμμα επιχορήγησης επιχειρήσεων για την απασχόληση ανέργων που βρίσκονται πλησίον στο στάδιο σύνταξης (υπολειπομένων μέχρι ενσήμων και 5 ετών για τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας) και χρηματοδοτείται από το ΛΑΕΚ (Λογαριασμό για την Απασχόληση και την Επαγγελματική Κατάρτιση). Στο πρόγραμμα αυτό είναι δυνατόν να ενταχθούν όλες οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και οι επιχειρήσεις των Ο.Τ.Α., ενώ εξαιρούνται όλες οι λοιπές επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν προσωπικό βάσει των κανόνων του Ν. 2190/94. Δίνεται, επίσης, η δυνατότητα πρόσληψης με καθεστώς μερικής απασχόλησης και μειωμένα αντίστοιχα ποσά επιχορήγησης. 9 Λόγω της έλλειψης συντονισμένης αντιμετώπισης της ανεργίας των ηλικιωμένων θα πρέπει να γίνει αναφορά και στην πληθώρα των αποσπασματικών μέτρων (με τη μορφή Υπουργικών Αποφάσεων) που λαμβάνονται με αφορμή οικονομικές κρίσεις σε συγκεκριμένους κλάδους, γεωγραφικές περιοχές ή ακόμα και σε μεμονωμένες επιχειρήσεις, τα οποία έχουν ως αντικείμενο την επιμήκυνση της επιδότησης ανεργίας ιδίως στις μεγαλύτερες ηλικίες των ανέργων. προσληφθέντα ή τοποθετηθέντα να μην προβαίνει σε απόλυση εργαζομένων από την επιχείρησή του, χωρίς τη συνδρομή σπουδαίου λόγου, άλλως χάνει το δικαίωμα της μείωσης εφεξής του εργοδοτικού κόστους κατά το ύψος του επιδόματος που ο άνεργος εδικαιούτο από τον Ο.Α.Ε.Δ. 8 Ισχύουν οι ίδιες προϋποθέσεις της μη απόλυσης εργαζομένων χωρίς σπουδαίο λόγο κατά το τελευταίο εξάμηνο πριν από και κατά τη διάρκεια της επιδότησης 9 Στην περίπτωση αυτή το ποσό της επιχορήγησης που θα καταβάλλεται ανέρχεται στα 11 για τους πρώτους 24 μήνες και στα 13 για τους επόμενους 36 μήνες. Για κάθε επιπλέον ώρα απασχόλησης, πέραν των 4 και μέχρι των 8 ωρών, η επιχορήγηση προσαυξάνεται κατά το 1/4 του προαναφερόμενου ποσού που αντιστοιχεί στη μερική απασχόληση. 13

14 Στο ίδιο πνεύμα κινείται και ο Ν. 3250/04 «Μερική απασχόληση στο Δημόσιο Τομέα, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Οργανισμούς Δημοσίου Δικαίου», ο οποίος θεσπίστηκε με σκοπό την ενίσχυση της προσαρμοστικότητας στην αγορά εργασίας. Έτσι, ο Δημόσιος Τομέας, οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού και τα Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου επιτρέπεται να απασχολήσουν προσωπικό (μη εντασσόμενο στην οργανική σύνθεση των υπηρεσιών των φορέων) με συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου υποκείμενες σε ιδιωτικό δίκαιο, καθώς και με συμβάσεις μερικής απασχόλησης, προκειμένου να παράσχουν υπηρεσίες κοινωνικού χαρακτήρα στους πολίτες. Η δυνατότητα αυτή περιορίζεται (άρθρο 4) σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, μεταξύ των οποίων είναι οι άνεργοι, οι εγγεγραμμένοι στον Ο.Α.Ε.Δ., οι οποίοι βρίσκονται πέντε έτη πριν από τη συνταξιοδότησή τους, οι οποίοι προσλαμβάνονται σε ποσόστωση %. Στο πλαίσιο μιας διαφορετικής -προνομιακής- πολιτικής (άρθρο 10 Ν. 2874/00) 12 ορίζεται ότι άνεργοι επί δώδεκα (12) τουλάχιστο συνεχείς μήνες, ηλικίας εξήντα (60) ετών για τους άνδρες και πενήντα πέντε (55) ετών για τις γυναίκες, στους οποίους υπολείπονται μέχρι πέντε (5) έτη για τη θεμελίωση δικαιώματος πλήρους σύνταξης από τον κλάδο σύνταξης του I.Κ.Α., δικαιούνται να ζητήσουν την προαιρετική συνέχιση της ασφάλισής τους μέχρι τη συμπλήρωση του ελάχιστου αριθμού ημερών ασφάλισης για τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος. 13 Η καταβολή των εισφορών γίνεται από το "Λογαριασμό για την Απασχόληση και την Επαγγελματική Κατάρτιση" (ΛΑΕΚ) και είναι ίση για κάθε προαιρετικά ασφαλιζόμενο με τη συνολική εισφορά εργοδότη και ασφαλισμένου του κλάδου κύριας σύνταξης του Ι.Κ.Α., όπως κάθε φορά ισχύει, καθώς και την αντίστοιχη των φορέων επικουρικής ασφάλισης. Επιπλέον, σε ανέργους ηλικίας άνω των 55 ετών που έχουν πραγματοποιήσει ημέρες εργασίας στην ασφάλιση κλάδου ασθενείας του ΙΚΑ ή σε ομοειδή ασφάλιση άλλου φορέα και επιπλέον είναι εγγεγραμμένοι στον Ο.Α.Ε.Δ. για χρονικό διάστημα δώδεκα (12) τουλάχιστον συνεχών μηνών παρέχεται κάλυψη για τον κλάδο των παροχών ασθενείας (άρθρ. 10 Ν. 2434/96, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρ. 18 Ν. 3144/03), για την οποία 10 Επιπλέον, από την έναρξη ισχύος του Ν. 2434/96, για την πρόσληψη στο Δημόσιο με σύμβαση εργασίας ορισμένου χρόνου για κάλυψη εποχιακών ή γενικά πρόσκαιρων αναγκών (άρθρ. 21 Ν. 2190/94), απαιτείται επιπλέον ως προϋπόθεση (στις περ. α δ ) η ιδιότητα του μακροχρόνια ανέργου, η οποία δεν ταυτίζεται βέβαια με αυτή του ηλικιωμένου, αλλά συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία. 11 Οπωσδήποτε δεν πρέπει να παραβλεφθεί η συμβολή των κοινωνικών εταίρων στην προσπάθεια ενσωμάτωσης των πιο ηλικιωμένων εργαζομένων στην αγορά, καθώς μέσα από Εθνικές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας καταδεικνύεται η βούληση για προώθηση της συμμετοχής στα προγράμματα επανεκπαίδευσης των επιχειρήσεων και για αύξηση των κινήτρων συμμετοχής σε προγράμματα μείωσης της μακροπρόθεσμης ανεργίας. 12 Βλ. και ΥΑ 3274/ (ΦΕΚ 323/Β / ), Εγκ. ΙΚΑ 65/ , και Αριθ. Φ21/οικ.1177 (ΦΕΚ 709/Β' / ). 13 Ειδικά για τους ασφαλισμένους κατά τον ΚΒΑΕ (Κανονισμό Βαρέων και Ανθυγιεινών Επαγγελμάτων), ως όρια ηλικίας ορίζονται το 55ο για τους άνδρες και το 50ο για τις γυναίκες. 14

15 καταβάλλεται μηνιαία εισφορά στο Ι.Κ.Α. (ίση με ποσοστό 6,45% επί του εκάστοτε βασικού ημερήσιου επιδόματος ανεργίας) από τον Ο.Α.Ε.Δ. Ως προς τους ήδη συνταξιούχους έχει θεσμοθετηθεί η δυνατότητα εργασίας ταυτόχρονα με τη λήψη σύνταξης, ώστε να μην αποτρέπονται από την επάνοδο στην αγορά εργασίας. Συγκεκριμένα, υπάρχει πρόβλεψη για διατήρηση ενός μέρους της σύνταξης σε περίπτωση συνταξιούχου που αναλαμβάνει εργασία υπό την προϋπόθεση, μεταξύ άλλων, και της ηλικίας (για παράδειγμα> 55 ετών). Ανάλογη δυνατότητα προβλέπεται και για την παραμονή συνταξιούχων στην αγορά εργασίας. Βέβαια, από την έναρξη ισχύος του άρθρου 63 Ν. 2676/1999 στις 05/01/2001 τροποποιήθηκαν επί το αυστηρότερο οι προϋποθέσεις για τη συνέχιση καταβολής της σύνταξης στους συνταξιούχους που αναλαμβάνουν εργασία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι διατάξεις του άρθρου 63 αναφέρονται στους συνταξιούχους όλων των φορέων κύριας ασφάλισης αρμοδιότητας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας σήμερα). Επομένως, δεν διέπονται από τις διατάξεις του οι συνταξιούχοι: α) των επικουρικών ταμείων β) του ΝΑΤ, που υπάγεται στο Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας και γ) Του Δημοσίου, που δεν λογίζεται ως φορέας ασφάλισης για το νόμο αυτό. Την ίδια μεταχείριση με τους συνταξιούχους του Δημοσίου, ήτοι την εξαίρεσή τους από τις ρυθμίσεις του νόμου αυτού έχουν και οι τακτικοί υπάλληλοι Ν.Π.Δ.Δ., που συνταξιοδοτούνται από το αυτό ή άλλο Ν.Π.Δ.Δ. με καθεστώς όμοιο με αυτό των δημοσίων υπαλλήλων. Τη μείωση της σύνταξης, αλλά και των συνταξιούχων πρώην υπαλλήλων των επιχειρήσεων και Οργανισμών του Δημοσίου Τομέα, όταν εργάζονται σε υπηρεσίες του Δημοσίου Τομέα, προβλέπει η παράγραφος 14 του άρθρου 8 Ν. 2592/98. Βέβαια, η ενίσχυση της απασχόλησης των μεγάλων σε ηλικία απασχολούμενων θα μπορούσε να προαχθεί και μέσω παθητικών πολιτικών αυξημένης προστασίας από την απόλυση, ώστε να περιοριστεί το φαινόμενο της καταγγελίας συμβάσεων εργασίας μεγαλύτερων σε ηλικία και «ακριβών» εργαζομένων με σκοπό τη συρρίκνωση του λειτουργικού κόστους των επιχειρήσεων. Μέχρι στιγμής τέτοιες πολιτικές δεν έχουν υλοποιηθεί και η προστασία από την καταγγελία της σύμβασης εργασίας παρέχεται μόνο μέσα από τις γενικές διατάξεις του εργατικού δικαίου και από την απαγόρευση καταχρηστικότητας του άρθρου 281 ΑΚ. Με άλλα λόγια, ο εργοδότης είναι ελεύθερος να καταγγείλει τη σύμβαση εργασίας αορίστου χρόνου και χωρίς αιτιολογία, αλλά η απόφασή του αυτή είναι πάντα δυνατόν να ελεγχθεί με τα κριτήρια της καταχρηστικότητας, τα οποία νομολογιακά έχουν εξειδικευθεί στην ηλικία, την αρχαιότητα, τα προστατευόμενα πρόσωπα κ.λπ. Τέλος, σημαντικός παράγοντας για την επιμήκυνση του εργασιακού βίου είναι και το επίπεδο ικανοποίησης που δίνεται στον εργαζόμενο από το περιβάλλον και τις συνθήκες εργασίας. Με αυτό το σκεπτικό, πολιτικές που υλοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια και κάνουν ελκυστικότερο το περιβάλλον εργασίας συντελούν στην παραμονή των ηλικιωμένων 15

16 εργαζομένων στην ενεργό δράση (όπως ο Ν. 2936/98 για την υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία, καθώς και ο Ν. 3304/05 για την απαγόρευση των διακρίσεων στην εργασία, ο οποίος περιλαμβάνει ως στοιχείο απαγορευμένης διάκρισης και την ηλικία). Μάλιστα, για πρώτη φορά στο Ν. 3304/05 γίνεται αναφορά και στις «έμμεσες» διακρίσεις, ως εξίσου απαγορευμένες, δηλαδή στις φαινομενικά ουδέτερες διατάξεις, κριτήρια ή πρακτικές που μπορούν να θέσουν πρόσωπα -μεταξύ άλλων και- μιας ορισμένης ηλικίας σε μειονεκτική θέση. 14 Επιπλέον, όμως, ο νομοθέτης προβλέπει στο άρθρο 11 ότι δε συνιστά διάκριση η διαφορετική μεταχείριση λόγω ηλικίας, εφόσον η μεταχείριση αυτή προβλέπεται στο νόμο για εξυπηρέτηση σκοπών της πολιτικής απασχόλησης, της αγοράς εργασίας και της επαγγελματικής κατάρτισης και βρίσκεται μέσα στα πλαίσια της αρχής της αναλογικότητας. Με τον τρόπο αυτό, ο νομοθέτης φαίνεται να κάνει νύξη σε μελλοντικές πολιτικές ευνοϊκές για τις μεγαλύτερες ηλικίες εργαζομένων. 4. ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ / ΝΕΟΕΙΣΕΡΧΟΜΕΝΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΣΕ ΗΛΙΚΙΑ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ Η μέχρι σήμερα εμπειρία μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι καλές πρακτικές που αφορούν την διαχείριση της ενεργού γήρανσης και έχουν εφαρμοστεί επιτυχώς σε κάποιες χώρες της Ε.Ε., οφείλουν την αποτελεσματικότητα τους στο γεγονός ότι δεν περιλαμβάνουν μεμονωμένα και ασύνδετα μεταξύ τους μέτρα επικεντρωμένα σε συγκεκριμένους τομείς, αλλά αποτελούνται από δέσμες μέτρων που αλληλοσυμπληρώνονται και έχουν σχεδιαστεί στη βάση μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ομάδεςστόχοι και εφαρμόζονται σε όλους σχεδόν τους τομείς της κοινωνίας (απασχόληση, ασφάλειες, υγεία, παιδεία, κοινωνική πρόνοια, έρευνα κ.λπ.) Μερικές από αυτές τις καλές πρακτικές παρουσιάζονται στη συνέχεια όπως αυτές έχουν εφαρμοστεί στους τομείς της ναυπηγικής, του ενδύματος, του μαρμάρου και της αγγειοπλαστικής Ο ΚΛΑΔΟΣ ΤΗΣ ΝΑΥΠΗΓΟΕΠΙΣΚΕΥΑΣΤΙΚΗΣ Υφιστάμενη κατάσταση Οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικράτησαν στις ναυπηγικές μονάδες σε όλη την Δυτική Ευρώπη, μετά τη διεθνή κρίση της δεκαετίας του 80 και κυρίως η αδυναμία παρακολούθησης των διεθνών μεταβολών, οδήγησαν τον ευρωπαϊκό ναυπηγικό κλάδο σε παρατεταμένη 14 Προβλέπεται, επίσης, αντιστροφή του βάρους της απόδειξης ενώπιον Δικαστηρίου ή Δημόσιας Αρχής, που σημαίνει ότι όταν ο βλαπτόμενος προβάλλει ότι δεν τηρήθηκε η αρχή της ίσης μεταχείρισης και αποδεικνύει πραγματικά γεγονότα από τα οποία μπορεί να συναχθεί κάτι τέτοιο, ο εργοδότης φέρει το βάρος να αποδείξει και να θεμελιώσει ότι δεν συνέτρεξαν περιστάσεις που συνιστούν παραβίαση της αρχής αυτής. 16

17 κρίση, η οποία εκδηλώθηκε κυρίως με τη σταδιακή μείωση του όγκου ναυπηγικών εργασιών νέων κατασκευών και της υποκατάστασης αυτών με επισκευαστικές και συνοδεύτηκε από αντίστοιχη μείωση του εργατικού δυναμικού. Πέραν της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας των χωρών της Ν.Α. Ασίας (Ιαπωνία, Κορέα, Κίνα, κλπ), η κατάσταση επιδεινώθηκε κατά την τελευταία δεκαετία με τη δυναμική είσοδο στον κλάδο τρίτων χωρών, εκτός της Ε.Ε. (π.χ. Τουρκία, Κροατία, Ουκρανία), καθώς και νεοεισελθόντων κρατών όπως Ρουμανία, Πολωνία, κλπ οι οποίες συγκρατώντας τις εργασιακές αμοιβές σε χαμηλά επίπεδα, έγιναν ιδιαίτερα ανταγωνιστικές και αποτελούν πλέον σήμερα σημαντική απειλή για τα ευρωπαϊκά και ειδικότερα για τα ελληνικά ναυπηγεία, αφού απορροφούν τον κύριο όγκο των επισκευαστικών ναυπηγικών εργασιών. Σε αυτά τα προβλήματα έρχεται να προστεθεί και η άνοδος της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρωπαϊκού νομίσματος με το δολάριο, η οποία έχει άμεσο αντίκτυπο στις οικονομικές συναλλαγές των ναυπηγείων, αφού οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να αγοράσουν τις απαραίτητες εισροές με το ακριβότερο νόμισμα και να πωλούν σε δολάρια. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο η ανατίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου. Είναι η ανατίμηση του ευρώ έναντι όλων των άλλων νομισμάτων, αφού όλα τα άλλα ακολουθούν το δολάριο στην καθολική του πορεία. Και αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό της κρίσης αυτής, πράγμα που θίγει τις εξαγωγικές επιχειρήσεις και κατεξοχήν τον ναυπηγικό κλάδο των χωρών της ευρωζώνης. Βέβαια η ανάπτυξη της ναυπηγικής βιομηχανίας στη ΝΑ Ασία και το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της έναντι των ναυπηγικών βιομηχανιών του υπόλοιπου κόσμου είναι δεδομένο και προϋπήρχε της υποτίμησης του δολαρίου που επιδείνωσε ιδιαίτερα τη θέση των ναυπηγείων της ευρωζώνης Πέραν όμως από την κρίση λόγω δολαρίου, υπάρχει το ανεξάρτητο μεγάλο πρόβλημα του ανταγωνισμού από τα ναυπηγεία της Ασίας και της Άπω Ανατολής. Ήδη στα περισσότερα ναυπηγεία της Κίνας, της Νότιας Κορέας, της Ιαπωνίας και της Ταϊβάν υπάρχει λίστα αναμονής τόσο για κατασκευές όσο και για επισκευές πλοίων. Αντίθετα, στα ναυπηγεία της Μεσογείου η ανάληψη εργασιών γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετώπισε την επιδείνωση της ανταγωνιστικότητας των ναυπηγείων της με καθυστέρηση και όταν αποφάσισε να αντιδράσει υιοθέτησε μια μάλλον αναποτελεσματική διαδικασία. Ασχολήθηκε και μάλιστα χωρίς μεγάλη επιτυχία- από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 με οριοθετήσεις του ανταγωνισμού στο εσωτερικό της ΕΕ- με την εσωστρέφεια που χαρακτηρίζει και τα κράτη-μέλη της. Σήμερα τα ναυπηγεία της Ευρώπης-τα περισσότερα έχουν κλείσει ή συρρικνωθεί τα τελευταία 10 χρόνια-πρέπει να προσαρμοσθούν με ταχύτητα στις νέες συνθήκες που επικρατούν στη διεθνή αγορά. Η προσαρμογή αυτή είναι εξαιρετικά δύσκολη γιατί προϋποθέτει τη στενή συνεργασία επιχειρήσεων, εργαζομένων και κράτους. Όλοι πρέπει να συμβάλουν στη μείωση του κόστους αυξάνοντας την αποδοτικότητα και περιορίζοντας τις 17

18 άσκοπες επιβαρύνσεις και τις αντιπαραγωγικές παρεμβάσεις. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έχουν προχωρήσει και συνεχίζουν να ενθαρρύνουν τα ναυπηγεία της χώρας τους στις ανωτέρω κατευθύνσεις. Τα περιθώρια όμως έχουν στενέψει και χρειάζεται πλέον άμεση και συντονισμένη αντιμετώπιση. Περιθώρια βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας υπάρχουν και είναι σημαντικά. Για τον καθορισμό του μέλλοντος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας ναυπήγησης και επισκευής πλοίων καταρτίσθηκε η κλαδική πρωτοβουλία Leadership Με το πρόγραμμα Leadership 2015 η ευρωπαϊκή ναυπηγική βιομηχανία δρομολόγησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα με σκοπό να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη ευημερία της σε μια αγορά δυναμικής ανάπτυξης. Η ευρωπαϊκή ναυπηγική βιομηχανία περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό εταιρειών και φορέων ναυπηγεία, κατασκευαστικές εξοπλισμού, μηχανολογικές υπηρεσίες και άλλους πάροχους γνώσης-που συμμετέχουν σε ένα ευρύ φάσμα ναυτιλιακών δραστηριοτήτων που κυμαίνεται από την κατασκευή νέων πλοίων έως την επισκευή, τη μετασκευή, την εφαρμοσμένη μηχανική και μια μεγάλη ποικιλία εξειδικευμένων υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογιών ανοικτής θαλάσσης. Σε τομείς της βιομηχανίας υψηλής τεχνολογίας όπως η ναυπηγική, η επιτυχία εξαρτάται κατεξοχήν από τη γνώση. Μόνο η Ευρώπη διαθέτει ένα παρόμοιο πυκνό δίκτυο ναυπηγείων, προμηθευτών εξοπλισμού, ερευνητικών κέντρων και άλλων παροχών προηγμένων τεχνολογιών και μηχανολογικών υπηρεσιών. Όσον αφορά τις οικονομικές δραστηριότητες που βασίζονται στη γνώση, το πρόγραμμα Leadership 2015 αποτελεί μια τομεακή απάντηση στην μακροπρόθεσμη στρατηγική της Ε.Ε. για την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική στρατηγική ανανέωση. Το πρόγραμμα Leadership διατυπώνει συγκεκριμένες συστάσεις για βελτιωμένη πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τις επιχειρήσεις, χαμηλότερο κανονιστικό φόρτο και προσέλκυση των νέων σε θέσεις εργασίας στη βιομηχανία, σε μια διευρυμένη Ευρώπη. Αυτό το πρόγραμμα αναγνωρίζεται ως ένα από τα ζητήματα προτεραιότητας για την τομεακή μεταφορά της αναθεωρημένης βιομηχανικής πολιτικής της Επιτροπής που στοχεύει στη βελτίωση των συνθηκών πλαισίου για τις επιχειρήσεις και στη διευκόλυνση των απαραίτητων διαδικασιών προσαρμογής. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χαιρέτισε τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών στη συμβουλευτική ομάδα του Leadership 2015 με στόχο την κατάρτιση συγκεκριμένων δράσεων και τη διατύπωση κατάλληλων προτάσεων πολιτικής στο πλαίσιο στενού διαλόγου. Τα ζητήματα που αποτελούν τους βασικούς στόχους του Leadership είναι τα παρακάτω: o Διατήρηση και περαιτέρω ανάπτυξη ισχυρής θέσης σε επιλεγμένα τμήματα αγοράς υψηλότερης αξίας o Διασφάλιση της παγκόσμιας ηγετικής θέσης στην καινοτομία προϊόντων και διαδικασιών 18

19 o Ανάπτυξη ισχυρού προσανατολισμού προς τον πελάτη. o Περαιτέρω βελτίωση της δικτυωμένης δομής της βιομηχανίας o Βελτιστοποίηση των διαδικασιών παραγωγής και όλο και μεγαλύτερη εστίαση σε προϊόντα που βασίζονται στη γνώση. Το πρόγραμμα Leadership 2015 αποτελεί μια αποτελεσματική προσέγγιση για τον προσδιορισμό κατάλληλων γραμμών δράσης, για την ενίσχυση του δυναμισμού και της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας, με απώτερο σκοπό τη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης και αντιπροσωπεύει ένα παράδειγμα αποτελεσματικής ευρωπαϊκής βιομηχανικής πολιτικής σε τομεακό επίπεδο, στηρίζεται δε στους εξής κύριους άξονες: o Καθιέρωση πεδίου δραστηριότητας ίσων ευκαιριών στην παγκόσμια ναυπηγική o Βελτίωση των επενδύσεων στην έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία στην ευρωπαϊκή ναυπηγική βιομηχανία. o Ανάπτυξη προηγμένων σχεδίων χρηματοδότησης και εγγυοδοσίας o Προαγωγή ασφαλέστερων και οικολογικών πλοίων o Ευρωπαϊκή προσέγγιση όσον αφορά τις ανάγκες ναυπήγησης πολεμικών πλοίων. o Προστασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας της ευρωπαϊκής ναυπηγικής βιομηχανίας. o Εξασφάλιση της πρόσβασης σε ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. o Οικοδόμηση μιας βιώσιμης διάρθρωσης της βιομηχανίας. Στην Ελλάδα η Ναυπηγική βιομηχανία μέχρι και την δεκαετία του 80, ήταν ένας από τους δυναμικότερους κλάδους της οικονομίας, ενώ σήμερα μετράει τις πληγές της και προσπαθεί να γίνει ανταγωνιστικότερη σε διεθνές επίπεδο. Η απότομη ανατίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου, εδώ και μια πενταετία, επηρεάζει αρνητικά την πορεία των ναυπηγείων, κάτι το οποίο συμβαίνει και σε άλλους κλάδους, όπως των μετάλλων και των ορυκτών υλών. Σε σύγκριση με παλαιότερες δεκαετίες, ο κλάδος έχει συρρικνωθεί δραματικά από την άποψη του ανθρώπινου δυναμικού, αριθμώντας σήμερα μόλις εργαζομένους συνολικά, και μάλιστα με μέσο όρο ηλικίας κοντά στα 50 έτη. Επιπλέον, από πλευράς δραστηριοτήτων ο κύριος προσανατολισμός είναι οι επισκευές σκαφών, οι βιομηχανικές κατασκευές και οι κατασκευές - επισκευές σκαφών του πολεμικού ναυτικού. Οι νέες κατασκευές εμπορικών σκαφών είναι σχεδόν μηδενικές, καθώς η δραστηριότητα αυτή έχει μετακομίσει σχεδόν πλήρως στις χώρες της Άπω Ανατολής. Μεταξύ των άλλων προβλημάτων, σημαντικό πρόβλημα αποτελεί και ο υψηλός μέσος όρος ηλικίας των απασχολούμενων στα ναυπηγεία, ο οποίος σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργεί περιοριστικά, αν όχι απαγορευτικά, στην αποτελεσματική και αποδοτική διεξαγωγή των εργασιών. Άλλωστε ορισμένες εργασίες, εξαιτίας της ιδιαίτερης υφής και του είδους τους 19

20 δεν μπορούν να καλυφθούν από άτομα μεγαλύτερων ηλικιών, καθώς η εκπόνηση τους απαιτεί γρήγορες ταχύτητες και ευελιξία. Επιπλέον, το ηλικιακά μεγάλο ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί εμπόδιο στην υιοθέτηση νέων μεθόδων και τεχνικών και γενικότερα καθυστερεί τις αλλαγές εξαιτίας της χαμηλής προσαρμοστικότητας και της περιορισμένης αντίληψης της σπουδαιότητας αυτών. Στον αντίποδα του ηλικιωμένου δυναμικού, ανακύπτουν προβλήματα και με τα νέους εργαζόμενους, κυρίως λόγω της επισφάλειας στην απασχόληση τους στον κλάδο. Σήμερα στο ναυπηγείο του Νεωρίου απασχολούνται 369 μόνιμοι εργαζόμενοι με πλήρη απασχόληση. Από αυτούς οι 32 είναι γυναίκες και οι 337 άνδρες. Ο αριθμός των εργαζομένων με μερική απασχόληση αλλάζει ανάλογα με το φόρτο εργασίας του Ναυπηγείου κατά την διάρκεια του χρόνου. Επίσης υπάρχουν εργαζόμενοι από τις εργολαβίες. Το προσωπικό έχει επιλεχθεί προσεκτικά σύμφωνα με τα προσόντα και την εμπειρία που ήταν απαραίτητα για κάθε θέση. Από το σύνολο των εργαζομένων στο ναυπηγείο Νεωρίου της Σύρου, οι 175 ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα άνω των 50 ετών. Στο ναυπηγείο της Ελευσίνας απασχολούνται 278 άτομα, τα οποία ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα των 50 ετών και άνω Ειδικό θεσμικό πλαίσιο Δεν υπάρχει ειδικό διακριτό θεσμικό πλαίσιο για την ναυπηγική βιομηχανία. Όλες οι ειδικότητες της παραγωγής των ναυπηγείων υπάγονται μέσω των συλλογικών συμβάσεων στο Κανονισμό Βαρέων και Ανθυγιεινών Επιδομάτων του ΙΚΑ. Για τους εργαζόμενους της παραγωγής, η συνήθης ηλικία συνταξιοδότησης είναι τα 58 χρόνια, με 35 χρόνια προϋπηρεσίας Για θέματα κοινωνικής ασφάλισης και γενικές διατάξεις που αφορούν όλες τις ηλικιακές ομάδες αλλά περισσότερο την ηλικιακή κλίμακα που μας ενδιαφέρει, ορίζονται από τον νόμο 3232/2004. Συνυπολογίζοντας διαδοχικές ημέρες ασφάλισης, κατώτερο όριο ηλικίας, είδος εργασίας και άλλες παραμέτρους, έχουν διατυπωθεί κάποιες γενικές και ειδικές διατάξεις πλήρους συνταξιοδότησης καθώς και άλλες μειωμένης σύνταξης. Οι γενικές προϋποθέσεις πλήρους συνταξιοδότησης λόγω γήρατος για άνδρες ορίζεται στα ένσημα ή στα εάν πρόκειται για βαρέα και με ελάχιστη ηλικία το 55 ο έτος. Σε αυτή την γενική περίπτωση προβλέπονται κάποιοι περιορισμοί. Καταρχήν να μην λαμβάνει σύνταξη γήρατος ή αναπηρίας από το Δημόσιο ή Ν.Π.Δ.Δ. ή άλλο ασφαλιστικό οργανισμό κύριας ασφάλισης, εκτός Ο.Γ.Α. Δεύτερον, οι ημέρες ασφάλισης στα βαρέα πρέπει να συμπληρώνονται από πραγματική ασφάλιση στα βαρέα και όχι από αναγνώριση. Ενώ για τη συμπλήρωση των ημερών ασφάλισης λαμβάνεται υπόψη με εξαγορά ο χρόνος στρατιωτικής υπηρεσίας. 20