ΜΑΘΗΜΑ / ΣΑΞΗ : ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΣΙΚΗ ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ / ΓΘΩ1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 21/12/2014 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Transcript

1 ΜΑΘΗΜΑ / ΣΑΞΗ : ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΣΙΚΗ ΚΑΣΕΤΘΤΝΗ / ΓΘΩ1 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 21/12/2014 ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Α. Μετάφραση κειμένου Το ίδιο συμβαίνει και με όσα έχουν σχέση με τις επιθυμίες και με την οργή (μας) άλλοι δηλαδή γίνονται σώφρονες και πράοι, ενώ άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, άλλοι με το να συμπεριφέρονται σ αυτά με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο και άλλοι με εκείνο τον τρόπο. Και με έναν λόγο λοιπόν από όμοιες ενέργειες διαμορφώνονται τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Γι αυτό πρέπει να προσδίδουμε μια ορισμένη ποιότητα στις ενέργειές μας γιατί σύμφωνα με τις διαφορές αυτών διαμορφώνονται και τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Δεν έχει λοιπόν μικρή σημασία το να αποκτούμε συνήθειες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο από την πιο μικρή μας ηλικία, αλλά έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία ή μάλλον σημαίνει το παν. Πρέπει όμως να θεωρούμε αποδεικτικό σημάδι ότι έχουν διαμορφωθεί τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια που συνοδεύει τις πράξεις μας γιατί αυτός που μένει μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό ακριβώς του προκαλεί ευχαρίστηση, είναι σώφρων, ενώ αυτός που δυσανασχετεί (με αυτό), (είναι) έκλυτος και αυτός που υπομένει τους κινδύνους και χαίρεται ή τουλάχιστον δεν δυσαρεστείται, είναι ανδρείος, ενώ αυτός που δυσαρεστείται (είναι) δειλός. Β1. «Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται» : Ποια είναι η νέα αριστοτελική έννοια που εισάγεται στο συγκεκριμένο χωρίο; Αφού δώσετε τον ορισμό της να τη συσχετίσετε με την ηθική πράξη και τις ψυχικές διαθέσεις. Ο Αριστοτέλης έχει ήδη δείξει σε προηγούμενη ενότητα ότι ο τρόπος άσκησης μιας τέχνης (ορθός ή λανθασμένος) καθορίζει και την ποιότητα (θετική ή αρνητική) του ασκούμενου ως τεχνίτη. Στην παρούσα ενότητα με αναλογικό τρόπο εφαρμόζει το συμπέρασμα αυτό στο πεδίο της ηθικής δράσης («Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει») και των συναισθηματικών καταστάσεων («τά περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς»). Έτσι, υποστηρίζει ότι η επαναληπτική τέλεση ορισμένων πράξεων (δικαιοσύνη, αδικία, γενναιότητα, δειλία κ.τ.λ), όπως και η αντίστοιχη εκδήλωση συγκεκριμένων ψυχικών διαθέσεων (εγκράτεια, ακολασία, πραότητα, οργή κ.τ.λ.) παράγουν και τις αντίστοιχες έξεις. Στην ενότητα αυτή εμφανίζεται μια νέα έννοια, η «ἕξις». Η λέξη αυτή ετυμολογικά παράγεται από το θέμα του μέλλοντα του ρήματος «ἔχω» και συγκεκριμένα από το σεχ- > Σελίδα 1 από 6

2 hεχ- > ἑχ + την παραγωγική κατάληξη -σις, η οποία δηλώνει ενέργεια. Με τον συγκεκριμένο όρο εννοείται η επαναλαμβανόμενη ενέργεια που κάνει κάποιος άνθρωπος, για να προσδώσει κάποιο στοιχείο στο χαρακτήρα του αλλά και το διαμορφωμένο πλέον μετά από επαναλήψεις στοιχείο του χαρακτήρα. «Ἕξεις» δηλαδή είναι τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα, οι ιδιότητες του ανθρώπου που αποκτήθηκαν με επίμονη άσκηση, συνεχή επανάληψη συγκεκριμένων ενεργειών. Από τον ορισμό της ἕξεως προκύπτει ότι η στάση, η συμπεριφορά μας, οι πράξεις μας και γενικότερα οι επιλογές μας καθορίζουν αν θα αποκτήσουμε ή όχι τις ηθικές αρετές. Σ αυτό το συμπέρασμα κατέληξε ο Αριστοτέλης με την αναλογική μέθοδο και με μια σειρά παραδειγμάτων από διάφορους τομείς συμπεριφοράς του ανθρώπου. Ειδικότερα, παρατηρούμε ότι ο φιλόσοφος διακρίνει δύο αντίθετους τρόπους συμπεριφοράς: ο ένας οδηγεί στην κατάκτηση των ηθικών αρετών, ενώ ο άλλος όχι. Έτσι, όποιος για παράδειγμα στις καθημερινές του συναναστροφές με τους άλλους ανθρώπους συμπεριφέρεται με δίκαιο τρόπο, γίνεται δίκαιος, δηλαδή διαμορφώνει την ἕξιν του δικαίου. Όποιος αντίθετα συμπεριφέρεται με άδικο τρόπο, γίνεται άδικος. Αντίστοιχα, όποιος αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες της ζωής με γενναιότητα, γίνεται γενναίος, ενώ όποιος νιώθει φόβο απέναντι σε τέτοιες καταστάσεις, γίνεται δειλός. Σχετικά με τις επιθυμίες άλλοι ακολουθώντας τον έναν τρόπο συμπεριφοράς τις αντιμετωπίζουν με σύνεση και εγκράτεια, ενώ άλλοι ακολουθώντας τον άλλο τρόπο συμπεριφοράς ξεφεύγουν από τα όρια του μέτρου και γίνονται ακόλαστοι. Τέλος, όποιος αντιδρά με υπέρμετρη οργή απέναντι στα ερεθίσματα του κοινωνικού περιβάλλοντος, γίνεται οξύθυμος, ενώ όποιος αντιδρά με νηφαλιότητα, γίνεται πράος. Έχοντας πλέον καταδείξει την άρρηκτη σχέση των ηθικών πράξεων και των συναισθηματικών διαθέσεων με τις ἕξεις, ο Σταγειρίτης συνοψίζει το περιεχόμενο των παραπάνω επισημάνσεών του προβαίνοντας στο ακόλουθο γενικό συμπέρασμα : ο χαρακτήρας του ανθρώπου διαμορφώνεται με βάση τις πράξεις που αυτός τελεί και τις συναισθηματικές διαθέσεις που εκδηλώνει συστηματικά και κατ επανάληψη στη ζωή του. Η τέλεση συγκεκριμένων πράξεων και η εκδήλωση συγκεκριμένων ψυχικών διαθέσεων παράγουν και τις ανάλογες ἕξεις, προσδίδουν δηλαδή συγκεκριμένα χαρακτηριστικά στο ήθος, στην προσωπικότητα, στην ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου. Όμως συμβαίνει και το αντίθετο, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης σε άλλο σημείο των «Ηθικών Νικομαχείων» : οι ἕξεις γίνονται πηγή αντίστοιχων ενεργειών, καθώς ο χαρακτήρας του ανθρώπου καθορίζει με τη σειρά του το είδος των ηθικών συμπεριφορών που αυτός υιοθετεί κατά τη διάρκεια της ζωής του. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι μεταξύ ενεργειών και ἕξεων υφίσταται μια διαρκής σχέση αμοιβαίας εξάρτησης και επίδρασης. Β2. «Διὸ δεῖ ἦχθαί πως εὐθὺς ἐκ νέων, ὡς ὁ Πλάτων φησίν, ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ ἡ γὰρ ὀρθὴ παιδεία αὕτη ἐστίν». Ποια παιδεία θεωρεί «ὀρθὴ» ο Σελίδα 2 από 6

3 Αριστοτέλης και πώς αυτή συνδέεται με τη διαμόρφωση των μόνιμων στοιχείων του χαρακτήρα μας; Ο Πλάτωνας είχε υποστηρίξει στους Νόμους (635 b6-c4) ότι η ορθή αγωγή στοχεύει στη διαμόρφωση με τέτοιο τρόπο του χαρακτήρα του ανθρώπου, ώστε αυτός να χαίρεται και να λυπάται με αυτά που πρέπει. Τη διδασκαλία αυτή θυμήθηκε ο Αριστοτέλης και όχι μόνο αναγνωρίζει την ορθότητά της αλλά την επικαλείται μάλιστα ως τεκμήριο εγκυρότητας της δικής του («ὡς ὁ Πλάτων φησίν»). Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται όχι μόνο για την πιο επιγραμματική διατύπωση του ορισμού της αγωγής αλλά και για την πιο σημαντική. Ο Αριστοτέλης συμφωνώντας με τον δάσκαλό του διατυπώνει κι ο ίδιος τη θέση ότι στη διαμόρφωση των μόνιμων στοιχείων του χαρακτήρα μας σημαντικό ρόλο παίζει η ορθή αγωγή και ιδιαίτερα από πολύ μικρή ηλικία («εὐθὺς ἐκ νέων») Είναι επιτακτική ανάγκη να ξεκινήσει έγκαιρα η προσπάθεια ηθικής διαπαιδαγώγησης των νέων, ώστε να επέλθουν τα επιθυμητά αποτελέσματα και το άτομο μέσω της ορθής παιδείας να χαίρεται και να δυσφορεί με τα πράγματα που πρέπει («ὥστε χαίρειν τε καὶ λυπεῖσθαι οἷς δεῖ»). Με άλλα λόγια, η σωστή αγωγή πρέπει να αποσκοπεί στην εναρμόνιση των συναισθηματικών διαθέσεων με τις πράξεις του ανθρώπου, ώστε να νιώθει χαρά με την τέλεση ηθικά αξιέπαινων πράξεων και λύπη με την τέλεση ηθικά απαράδεκτων και κατακριτέων. Με τον τρόπο αυτό θα πράττει τις πρώτες και θα αποφεύγει τις δεύτερες. Για το λόγο αυτό το ανθρώπινο περιβάλλον του παιδιού (γονείς και δάσκαλοι), οφείλει από νωρίς να επεμβαίνει, να καθοδηγεί και να επιβραβεύει τις ηθικές πράξεις και να αποδοκιμάζει τις μη ηθικές. Με την επιβράβευση των ηθικών πράξεων και την αποδοκιμασία των μη ηθικών πράξεων θα το βοηθήσει να επιδιώκει μόνο τις πρώτες, αφού μόνο αυτές θα του προσφέρουν τη χαρά της επιβράβευσης, συναίσθημα που προτιμά να αισθάνεται κάθε άνθρωπος. Ο φιλόσοφος επισημαίνει τον κεφαλαιώδους σημασίας ρόλο που έχει η παιδεία στη διάπλαση του ήθους του ανθρώπου, η οποία πρέπει να παρέχεται από μικρή ηλικία. Προσδιορίζει την έναρξη της παιδευτικής αγωγής στην πολύ μικρή ηλικία «εὐθὺς ἐκ νέων», δείχνοντας μάλλον τη μεγάλη σημασία που έχει η επίδραση των φορέων αγωγής στον αδιαμόρφωτο ακόμη άνθρωπο. Έτσι, θα επέλθει ο εθισμός σε ενάρετες - ηθικές πράξεις, ο οποίος θα συνεχιστεί και σε μεγαλύτερες ηλικίες, μέχρι να διαμορφωθούν τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα. Β3. Πόσο παρέμενε ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία και ποιες ήταν οι σχέσεις του με τον Πλάτωνα, τους υπόλοιπους Ακαδημεικούς αλλά και με τους εκπροσώπους άλλων σχολών; Σελίδα 3 από 6

4 Βλ. σχολικό βιβλίο σελ. 141 : «Είκοσι χρόνια έμεινε ο Αριστοτέλης αν είναι να σωθεί η αλήθεια;» Β4. Με ποιες λέξεις του κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι ακόλουθες : στρεβλός, εξοχή, ποιοτικός, διηνεκής, επισήμανση, απόγονος, χαριτωμένος, επιδείνωση, άξονας, ανεύθυνος. στρεβλός = ἀναστρέφεσθαι εξοχή = ἕξεις ποιοτικός = ποιὰς διηνεκής = διαφέρει επισήμανση = σημεῖον απόγονος = ἐπιγινομένην χαριτωμένος = χαίρων επιδείνωση = δεινὰ άξονας = ἦχθαί ανεύθυνος = εὐθὺς Γ1. Μετάφραση ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Γιατί ποιος δε θα θαύμαζε τους άντρες εκείνους για την αρετή τους, οι οποίοι, αφού μπήκαν στα πλοία, τόλμησαν να εγκαταλείψουν και τα κτήματά τους και την πόλη, για να μην εκτελέσουν τη διαταγή, αφού εξέλεξαν ως στρατηγό το Θεμιστοκλή που τους συμβούλευσε αυτά, ενώ τον Κυρσίλο, που τους πρότεινε να υπακούσουν στις διαταγές, τον λιθοβόλησαν, όχι μόνον αυτόν, αλλά και οι γυναίκες σας τη γυναίκα του. Γιατί οι Αθηναίοι της εποχής εκείνης δε ζητούσαν ούτε ρήτορα ούτε στρατηγό, για να ζουν άνετα εξαιτίας του ως δούλοι, αλλά ούτε είχαν την αξίωση να ζουν, αν δεν υπήρχε η δυνατότητα να το κάνουν αυτό με ελευθερία. Γιατί καθένας από αυτούς νόμιζε ότι δεν είχε γεννηθεί μόνο για τον πατέρα του και τη μητέρα του αλλά και για την πατρίδα. Και σε τι διαφέρει; Ότι εκείνος που νομίζει ότι έχει γεννηθεί για τους γονείς του μόνο, περιμένει τον μοιραίο και φυσικό θάνατο, εκείνος όμως που πιστεύει ότι έχει γεννηθεί και για την πατρίδα του θα αποφασίσει να πεθάνει, για να αποφύγει να την αντικρύσει υπόδουλη και θα θεωρήσει την ύβρη και την ατιμία, τις οποίες θα είναι ανάγκη να υποστεί σε πόλη υποδουλωμένη, πιο φοβερές από το θάνατο. Γ2. Να γράψετε τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : Σελίδα 4 από 6

5 τάς τριήρεις αἱ γυναῖκες τῇ μητρί ταῦτα αἱ ὑμέτεραι ἕκαστος εὐτυχῶς φοβερωτέρας ἐκλιπεῖν ὑπέμειναν ἐμβάντες ἑλόμενοι τοῖς ἐπιταττομένοις ἀποφηνάμενον ἐξέσται νομίζων ἐπιδεῖν φέρειν : γενική ενικού τῆς τριήρους : κλητική ενικού ὦ γύναι : δοτική πληθυντικού ταῖς μητράσι : ίδιος τύπος στον άλλο αριθμό τοῦτο : τον ίδιο τύπο για το γ πρόσωπο αἱ σφέτεραι : τη γενική του πληθυντικού του θηλυκού ἑκάστων : τον συγκριτικό και υπερθετικό βαθμό του επιρρήματος εὐτυχέστερον - εὐτυχέστατα : τον ίδιο τύπο στο θετικό και υπερθετικό βαθμό φοβεράς φοβερωτάτας : το απαρέμφατο του ενεστώτα ἐκλείπειν : το ίδιο πρόσωπο στην ευκτική του ίδιου χρόνου ὑπομείνειεν ειαν : το γ πληθυντικό οριστικής αορίστου ἐνέβησαν : το β πληθυντικό υποτακτικής αορίστου β στην ίδια φωνή ἕλησθε : β ενικό προστακτικής παθητικού αορίστου α ἐπιτάχθητι : γ ενικό οριστικής μέλλοντα μέσης φωνής ἀποφανεῖται : το ίδιο πρόσωπο στον αόριστο β ἐξεγένετο : την ονομαστική ενικού της μετοχής μέλλοντα αρσενικού γένους στην ίδια φωνή νομιῶν : τον ίδιο τύπο στον ενεστώτα ἐφορᾶν : απαρέμφατο αορίστου β ενεργητικής φωνής ἐνεγκεῖν Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των υπογραμμισμένων τύπων του κειμένου. στρατηγόν : κατηγορούμενο στο Θεμιστοκλέα μέσω του ἑλόμενοι τοῖς ἐπιταττομένοις : επιθετική μετοχή που λειτουργεί ως αντικείμενο στο ὑπακούειν αἱ ὑμέτεραι : ομοιόπτωτος ονοματικός επιθετικός προσδιορισμός στο αἱ γυναῖκες αὐτῶν : ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική διαιρετική στο ἕκαστος πατρί : δοτική προσωπική χαριστική από το γεγενῆσθαι τοῦ θανάτου : ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός, γενική συγκριτική από το φοβερωτέρας Γ3β. «ὅτι ὁ μέν τοῖς γονεῦσιν μόνον γεγενῆσθαι νομίζων τόν τῆς εἱμαρμένης καί τόν αὐτόματον θάνατον περιμένει» : Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση της δευτερεύουσας πρότασης. Σελίδα 5 από 6

6 Πρόκειται για δευτερεύουσα ονοματική ειδική πρόταση. Εισάγεται με τον ειδικό σύνδεσμο ὅτι, γιατί δηλώνει αντικειμενική κρίση, εκφέρεται με οριστική (περιμένει), γιατί δηλώνει το πραγματικό και λειτουργεί συντακτικά ως επεξήγηση στο τί της προηγούμενης πρότασης. Σελίδα 6 από 6