Αφροδίτη: η από τους αφρούς της θάλασσας περιβαλλομένη ή ερχομένη Ο επικρατέστερος μύθος για την προέλευση της θεάς είναι

Transcript

1 1

2 Αφροδίτη < αφρός + δύω δύω ή δύνω: ντύνω κάποιον, φορώ, περιβάλλω, εισέρχομαι, καταλαμβάνω, βουτώ, καταδύομαι, βυθίζομαι Αφροδίτη: η από τους αφρούς της θάλασσας περιβαλλομένη ή ερχομένη Ο επικρατέστερος μύθος για την προέλευση της θεάς είναι αυτός που τη θέλει να γεννήθηκε στην Πάφο και πιο συγκεκριμένα στην Πέτρα του Ρωμιού μέσα από τους αφρούς της θάλασσας, δικαιολογώντας έτσι και την ετυμολογία του ονόματός της. Από εκεί ο άνεμος Ζέφυρος την έσπρωξε στη θάλασσα, για να την υποδεχθούν λίγο μετά οι Ώρες, δηλαδή οι εποχές του χρόνου, οι οποίες, αφού την έντυσαν και τη στόλισαν, τη μετέφεραν στον Όλυμπο και την παρουσίασαν στους θεούς, που θαμπώθηκαν από την ομορφιά της. 2

3 Τη σεβαστή χρυσοστέφανη όμορφη Αφροδίτη θα υμνήσω, που όλης της Κύπρου τα οχυρά κυβερνά της θαλασσόβρεχτης, όπου φύσημα υγρό του Ζέφυρου την έφερε πάνω από της πολύφλοισβης της θάλασσας το κύμα σε μαλακόν αφρό κι αυτήν οι χρυσοστόλιστες οι Ώρες την καλωσόρισαν περίχαρα, και θεία την έντυσαν ενδύματα, και στο κεφάλι της τ αθάνατο καλοπλεγμένο βάλανε στεφάνι όμορφο ολόχρυσο, στα τρυπημένα της αυτιά στολίδια από ορείχαλκο κι ατίμητο χρυσό, Κεφαλή της Αφροδίτης σε χρυσό στατήρα από τη Σαλαμίνα επί βασιλείας του Νικοκλή ( Π.Χ.), Η Αφροδίτη φορά χρυσοστόλιστο στεφάνι, κολιέ και κρεμαστά σκουλαρίκια 3

4 τον τρυφερό της το λαιμό και τ αργυρά της στήθια μ ολόχρυσα κοσμήματα στολίζαν, σαν κείνα που οι ίδιες οι Ώρες οι ολόχρυσες στολίζονταν κάθε φορά που πήγαιναν σε θελκτικό θεών χορό και στου πατέρα τους τ ανάκτορα. Κι όταν λοιπόν κάθε στολίδι στο κορμί της βάλαν στους αθανάτους την εφέραν και την ασπάζονταν αυτοί μόλις την είδαν, της δίνανε τα χέρια χαιρετώντας την κι ευχήθηκε ο καθένας γυναίκα να την είχε τρυφερή και να την έπαιρνε στο σπίτι, θαυμάζοντας το κάλλος της ανθοστέφανης Κυθέρειας. [ ] 4

5 Η Αφροδίτη ήταν σύζυγος του θεού Ηφαίστου, αλλά και ερωμένη του θεού Άρη, ενώ απέκτησε παιδιά με τον Ποσειδώνα, το Διόνυσο και τον Ερμή τουλάχιστον. Γενικώς, η θεά έγινε διάσημη για τις σχέσεις της με διάφορους θεούς, ημιθέους και ήρωες. Ένας από τους μεγάλους της έρωτες, που σχετίζεται με την Κύπρο, ήταν ο Άδωνης, για το χαμό του οποίου θρήνησε πικρά. Από το αίμα του νεκρού Άδωνη φύτρωσαν για πρώτη φορά στο χώμα κόκκινα ρόδα, δηλαδή τριαντάφυλλα, ενώ από τα δάκρυα της θεάς βλάστησαν οι ανεμώνες. Καταληκτικά, η Αφροδίτη είναι γνωστή ως η θεά του έρωτα και της ομορφιάς της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. 5

6 Η λατρεία της θεάς στην Κύπρο ξεκινά από τη 2η χιλιετία π.χ. και συνεχίζεται μέχρι και τον 5ο αι. μ.χ., όπως μαρτυρούν πολλά ιερά και βωμοί της σε όλη την Κύπρο. Στην Πάφο ωστόσο λατρευόταν πολύ περισσότερο από ό,τι στο υπόλοιπο νησί. Ιδρυτής και αρχιερέας του ναού της θεάς Αφροδίτης στην Πάφο ήταν ο βασιλιάς της περιοχής Κινύρας. Για αυτό και ξεχωριστή θέση ανάμεσα στις εορτές της κατείχαν τα περίφημα «μυστήρια των Κινυράδων». Άλλες εορτές προς τιμήν της ήταν, για παράδειγμα, τα Ζαρκόρια, τα Περιόρια και η μεγάλη εορτή των Αφροδισίων. Το ιερό της Αφροδίτης στην Πάφο υπηρετούσαν οι Ταμιράδες, που ήταν οικογένεια μάντεων-ιερών με γενάρχη τον Ταμίρα, ο οποίος εισήγαγε τη μαντική τέχνη στην Κύπρο από την Κιλικία, και οι απόγονοι του βασιλιά της Πάφου Κινύρα, οι Κινυράδες. 6

7 Στην Κύπρο τότε φθάνοντας μέσ στον ναό τον μυρωμένο μπήκε στην Πάφο, όπου τέμενος κι ευωδιαστός βωμός της είναι Εδώ αφού μπήκε αυτή τις στραφτερές έκλεισε πόρτες. Και τότε οι Χάριτες την έλουσαν και την αλείψαν λάδι θεϊκό, όπως αρμόζει στους θεούς που αιώνιοι είναι, με θεϊκό γλυκόλαδο, γι αυτή αρωματισμένο που ήταν. Κι όταν ωραία στο σώμα όλα φόρεσε τα όμορφα τα ρούχα και με χρυσαφικά στολίστηκε η φιλόγελη Αφροδίτη έσπευσε για την Τροία αφήνοντας τη μυρωμένη Κύπρο ψηλά στα νέφη κόβοντας μ ευκινησία δρόμο. [ ] 7

8 Κι ο Αγχίσης καλοκοίταζε και θαύμαζε θωρώντας την ομορφιά και το παράστημα και τα λαμπρά τα ρούχα. Γιατί πιο φωτεινό απ της φωτιάς τη λάμψη πέπλο είχε φορέσει, ήταν όμορφα χρυσά ολοστόλιστα, και σαν σελήνη στα στήθη γύρω τ απαλά λαμποκοπούσαν, στην όψη θαύμα. 8

9 H Αφροδίτη αναδύεται από τη θάλασσα και την υποδέχονται οι Ώρες, που την ντύνουν και τη στολίζουν με χρυσά κοσμήματα και στέμμα. Ανάγλυφη παράσταση από το θρόνο στην έπαυλη των Λουδοβίσι (460 π.χ.;) 9

10 Μερικές πληροφορίες για το ρόδακα: είναι ένα διαχρονικό κόσμημα, σύμβολο και φυλακτό σε σχήμα, που θυμίζει τριαντάφυλλο ο ρόδακας παρουσιάζεται μεταξύ άλλων λουλουδιών ως ένα από τα επικρατέστερα άνθεα στις αναπαραστάσεις της θεάς Αφροδίτης υπό τη μορφή ενός στυλιζαρισμένου τριανταφύλλου, που κοσμεί το σώμα και την κεφάλη της ως μέρος του στέμματός της. η χρήση του πάντως άρχισε από τη Μυκηναϊκή Εποχή και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. 10

11 (Α) Αρχαίος ελληνικός ρόδακας αρχικά ήταν στολίδι στα διαδήματα των βασιλισσών των Μυκηναίων στην Κλασική περίοδο με ρόδακες κοσμούνταν οι οροφές των ιερών της Αφροδίτης, των Ασκληπιείων, οι τοιχογραφίες σπιτιών αρχόντων και τα διαδήματα της Αρτέμιδος και της Αφροδίτης είχε σχήμα μικρού ρόδου, δηλαδή τριανταφύλλου, με ανοιγμένα και στρογγυλά στις άκρες τα φύλλα του, περιβαλλόταν από κύκλο και ήταν χαραγμένος πάνω σε πέτρα ή μάρμαρο ή ήταν κατασκευασμένος από χρυσό τα φύλλα του στην αρχή ήταν τέσσερα και στη συνέχεια επτά, δώδεκα και δεκαέξι ο αριθμός των φύλλων του είχε συμβολικό χαρακτήρα: συμβολίζονταν αναλόγως (α) τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, δηλαδή ο αέρας, η γη, η φωτιά και το νερό (β) τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου (γ) οι δώδεκα βασικοί θεοί των αρχαίων Ελλήνων (δ) η «παγκόσμια» κυριαρχία και ακτινοβολία των Βασιλέων της Μακεδονίας γενικώς οι ρόδακες ήταν σύμβολα ομορφιάς, αγνότητας, ευγονίας, λατρείας και ισχύος 11

12 Αξιοσημείωτη είναι οπωσδήποτε η παρατήρηση ότι οι ρόδακες κατείχαν σημαντικότατη θέση στην αρχαία ελληνική Χρυσοχοΐα, γιατί: αποτελούσαν εξαρτήματα διαδημάτων στόλιζαν τις κοτσίδες των μαλλιών ράβονταν σε ρούχα περνιόνταν σε κορδόνι, για να φορεθούν στο λαιμό. Εικόνα 1: σκουλαρίκια 6 ου αι. π.χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Εικόνα 2: χρυσός εξάφυλλος ρόδακας από τη Μήλο, 7 ος αι. π.χ. 12

13 (Β) Ελληνοχριστιανικός ρόδακας έχει το σχήμα του αρχαίουελληνικού ρόδακα διαθέτει τέσσερα φύλλα σε σχήμα Σταυρού ή επτά ή και περισσότερα, από τα οποία τα τέσσερα σχηματίζουν Σταυρό συνδέθηκε με τη λατρεία της Παναγίας, που προσφωνείται και ως «Ρόδον το Αμάραντον», διακοσμώντας τις εικόνες της και συμβολίζοντας συγχρόνως την αγνότητα, το αμόλυντο, το άσπιλο, την καθαρότητα, την ομορφιά και την ευωδία, που εκπέμπει στους Χριστιανούς η λατρεία της Παναγίας συμβολίζει επίσης τη Στάυρωση του Χριστού ή τα επτά θαύματα στον Ύμνο των Χαιρετισμών η Παναγία χαιρετίζεται με τη φράση «Ῥόδον τὸ ἀμάραντον, χαῖρε ἡ μόνη βλαστήσασα», όπου συμβολικά η Παναγία είναι η Τριανταφυλλιά από την οποία βλάστησε το Τριαντάφυλλο, που λέγεται Χριστός. Ο Χριστός είναι δηλαδή «τὸ ῥόδον τὸ ἀμάραντον», το αιώνιο, το άφθαρτο, το αθάνατο μέσω του οποίου οι πιστοί μπορούν να οδηγηθούν στην αιώνια σωτηρία 13

14 επειδή ακριβώς ο ελληνοχριστιανικός ρόδακας είναι φυλακτό της Παναγίας και σημείο ευγονίας, αποτροπής και εξουδετέρωσης του κακού, οι χριστιανοί παλαιότερα συνήθιζαν να σκαλίζουν στους ακρογωνιαίους λίθους των σπιτιών τους ρόδακες με διάφορα λουλούδια - μεταξύ των οποίων και τριαντάφυλλα - στολίζονται οι εικόνες της Παναγίας στις γιορτές της ροδοπέταλα ρίχνονται στο ζευγάρι στους σύγχρονους γάμους, για να έχει «βίον ανθόσπαρτον». 14

15 Γενικότερα, όπως προκύπτει μέσα από τα διάφορα καλλιτεχνικά δημιουργήματα, αλλά και την κάθε είδους πλούσια λογοτεχνική παραγωγή τόσο σε ελλαδικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο-, το ρόδον έχει εξυμνηθεί από πολλούς καλλιτέχνες και ανθρώπους του πνεύματος ως άνθος της Αφροδίτης, της αρχαίας δηλαδή θεάς της αγάπης, της ομορφιάς, των τεχνών και της κάθε είδους δημιουργικότητας, καθώς και της Παναγίας, της μοναδικής απόλυτα αμόλυντης και πάναγνης, που, ως ρόδον, φύτρωσε από τη στείρα Άννα, για να γεννήσει ακολούθως Τον πλήρως αμόλυντο Ιησού Χριστό, Αυτόν, που, επειδή δε φέρει το κληρονομικό μόλυσμα του προπατορικού αμαρτήματος, μπορεί να φέρει στον άνθρωπο τη λύτρωση και τη σωτηρία. 15

16 Η γέννηση της Αφροδίτης» του Σάντρο Μποτιτσέλι, 1485). H θεά Αφροδίτη αναδύεται από το νερό μέσα σε ένα όστρακο. Μια παραλλαγή του μύθου λέει ότι μαζί της εμφανίστηκαν και τα πρώτα τριαντάφυλλα, που είχαν για προορισμό να αρωματίσουν την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία θα ανέπνεε η θεά. 16

17 Ανθολόγιο Αρχαίας Κυπριακής Γραμματείας, έκδ. ΥΠΠ ΠΙ ΥΑΠ, 2011 Ιωάννου Σταματάκου, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης Αγγελικής Πιερίδη, Κοσμήματα στο Κυπριακό Μουσείο

18 18

19 Με αφορμή τον Ομηρικό Ύμνο Α1.4 της Αρχαίας Κυπριακής Γραμματείας με γενικό τίτλο «Ο στολισμός της Αφροδίτης στην Πάφο», όπου περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίον οι Χάριτες περιποιήθηκαν τη θεά, καταπιαστήκαμε με το θέμα του στολισμού της. Οι Χάριτες, όπως αναφέρεται, στόλισαν τη θεά της ομορφιάς με χρυσαφικά (στ.65) και σκουλαρίκια λαμπερά είχε στριφτά και ρόδακες αστραφτερούς/ και περιδέραια περικαλλή στον απαλό γύρω λαιμό της ήταν/ όμορφα χρυσά ολοστόλιστα (στ.87-89). Προσπαθήσαμε να αναπαραστήσουμε δύο στεφάνια έχοντας ως βάση φωτογραφίες αρχαίων κεφαλών της θεάς: το πρώτο στεφάνι έχει κατασκευαστεί με την παραδοσιακή τεχνική της διαμόρφωσης του μετάλλου σε ειδική πίσσα (κατράς) το δεύτερο κατασκευάστηκε από φύλλα μπρούντζου, τα οποία έχουν καμπυλωθεί μπουλαριστεί και συγκολληθεί. Τέλος, οι ρόδακες μπλέχτηκαν, για να γίνει ένα συρμάτινο στεφάνι. 19

20 1 ο στάδιο: Μεταφορά σχεδίου στο μέταλλο 20

21 2 ο στάδιο: Τοποθέτηση μετάλλου στην πίσσα (κατράς) 21

22 3 ο στάδιο: Αποτύπωση σχεδίου με ζουμπάδες 22

23 4 ο στάδιο: Διαμόρφωση αναγλύφου με ζουμπάδες 23

24 5 ο στάδιο: Αφαίρεση μετάλλου από την πίσσα 24

25 6 ο στάδιο: Κοπή και γυάλισμα ρόδακα 25

26 7 ο στάδιο: Ενσωμάτωση ροδάκων στο στεφάνι 26

27 1 ο στάδιο: Δημιουργία σχεδίου, εμπνευσμένου από ανάγλυφο ρόδακα σε πέτρα 27

28 2 ο στάδιο: Μεταφορά σχεδίου και κoπή των τριών βασικών μερών του ρόδακα σε μπρούντζο 28

29 3 ο στάδιο: Μπουλάρισμα μικρού ρόδακα και μισής σφαίρας για δημιουργία τελικού μοτίβου 29

30 4 ο στάδιο: Γυάλισμα και συγκόλληση των μερών του ρόδακα με φλόγα και κράμα ασημοκόλλησης Η διαδικασία αυτή ακολουθείται από κάθε μαθητή/τρια για τη δημιουργία των ροδάκων - μερών του στεφανιού 30

31 5 ο στάδιο: Συναρμολόγηση στεφανιού Γίνεται με σύνθεση τριών προκατασκευασμένων μερών: (α) ροδάκων, (β) σύρματος, (γ) φύλλων 31

32 Γενικότερη διαπίστωση των μαθητών/τριών, που ασχολήθηκαν με το θέμα: Προέκυψε σημαντικό όφελος από τη διαθεματική αυτή δραστηριότητα, γιατί μας δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσουμε κείμενα, που αναφέρονται στην Κύπριδα Αφροδίτη από όπου και αντλήσαμε χρήσιμες πληροφορίες γενικότερα, και παράλληλα μελετήσαμε αρχαία κοσμήματα, μοτίβα και τεχνοτροπίες. 32

33 Συλλογή και παρουσίαση πληροφοριών: Χαπελή Κλεοπάτρα ΘΚΔ3 Χαραλάμπους Μιχάλης ΘΚΔ3 Χριστοφόρου Ελένη - Κ1β Κατασκευή κοσμημάτων: Αδάμου Ραφαήλ ΚΑΧ3 Γεωργίου Έλενα ΚΑΧ3 Νικολάου Ιωάννα ΚΑΧ3 Παναγή Ναυσικά ΚΑΧ3 Επαμεινώνδα Αυγερινός - Κ1α Ερμογένους Αλίνα Κ1β Ζένιου Μαρία - Κ1α Ιωάννου Φώτης - Κ1α Νικολάου Πολύμνια - Κ1α Νικολάου Τιμοθέα - Κ1α Χαπέσιη Θεοδώρα - Κ1α Χριστοφή Αντωνία - Κ1α Εποπτεία και καθοδήγηση: Χρυστάλλα Γεωργίου Μέττα, Φιλόλογος Χριστίνα Πιτσιλλίδου, Β.Δ., Εκπαιδεύτρια Αργυροχοΐας Χρυσοχοΐας Μόνικα Γαβριήλ, Εκπαιδεύτρια Αργυροχοΐας Χρυσοχοΐας ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ! 33