Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς

Transcript

1 Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς Έρευνα για τη ψήφο των Ελλήνων πολιτών του εξωτερικού από τις χώρες διαμονής τους. Μ Ι Α Ε Ρ Ε Υ Ν Α Τ Η Σ Σ Υ Ν Π Ρ Α Ξ Ι Σ

2 Περιεχόμενα Περιεχόμενα 1 Περίληψη 2 Τα Κίνητρα της Έρευνας 4 Σχεδιασμός Έρευνας 6 Μέρος Α: H Κοινή Γνώμη για την Ψήφο των Ελλήνων του Εξωτερικού 6 Μέρος Β: Η Σχέση των Ελλήνων του Εξωτερικού με το Ελληνικό Κράτος. 7 B1. Δυνατότητα Συμμετοχής στον Δημόσιο Διάλογο 9 I. Ελληνική Εκπαίδευση και Γλώσσα 9 ΙΙ. Επίγνωση των Πρόσφατων Πολιτικών Εξελίξεων 10 B2. Επιρροή των Πολιτικών Θέσεων και Επιλογή Υποψηφίων 12 Ι. Γνώση των Πολιτικών Θέσεων 12 II. Βαθμός Εμπλοκής στην Ελληνική Πολιτική 13 Β3. Επίδραση της Νομοθεσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου 14 Ι. Στρατιωτική Θητεία 14 ΙΙ. Διαμονή στην Ελλάδα 15 ΙΙΙ. Περιουσιακά Στοιχεία και Φορολογία στην Ελλάδα 16 Αποτελέσματα 19 Μέρος Α: H Κοινή Γνώμη για την Ψήφο των Ελλήνων του Εξωτερικού 19 Μέρος Β: Η Σχέση των Ελλήνων του Εξωτερικού με το Ελληνικό Κράτος. 23 B1. Δυνατότητα Συμμετοχής στον Δημόσιο Διάλογο 23 Β2. Γνώση των Θέσεων των Κομμάτων και Επιρροή στην Επιλογή των Υποψηφίων 27 Β3. Επίδραση της Νομοθεσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου 30 Appendix: Ερωτηματολόγιο 39 Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 1

3 Περίληψη Ο δημόσιος διάλογος για το δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό να ψηφίζουν στις ελληνικές εκλογές από τις χώρες διαμονής τους - γνωστό και ως ψηφοφορία κατοίκων εξωτερικού - υποφέρει από έλλειψη αντικειμενικών και ανεξάρτητων στοιχείων σχετικά με τη σχέση που διατηρούν οι Έλληνες του εξωτερικού με το ελληνικό κράτος. Η παρούσα έρευνα στοχεύει να καλύψει αυτό το κενό αξιολογώντας Α) εάν οι Έλληνες πολίτες που ζουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό είναι υπέρ της εξωτερικής ψηφοφορίας. Και Β) εάν το δικαίωμα αυτό αιτιολογείται μέσω των δεσμών που διατηρούν οι Έλληνες πολίτες στο εξωτερικό με το ελληνικό κράτος. Το δικαίωμα διατυπώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) στην υπόθεση Σιταρόπουλου (2012), το οποίο πρότεινε τα εξής κριτήρια για την θεσμοθέτηση του: την ικανότητα συμμετοχής στον δημόσιο διάλογο, τη δυνατότητα άσκησης επιρροής στις θέσεις των κομμάτων και τη διαδικασία επιλογής των υποψηφίων, και τέλος την άμεση επίδραση των νόμων του Ελληνικού κοινοβουλίου. Με την ολοκλήρωση της ερευνητικής διαδικασίας, καταλήξαμε στα εξής συμπεράσματα: Τόσο οι Έλληνες πολίτες της επικράτειας όσο και εκείνοι που διαμένουν στο εξωτερικό υποστηρίζουν κατά πλειοψηφία την ψηφοφορία εξωτερικού. Το 65% των συμμετεχόντων στην Ελλάδα και περίπου το 75% των συμμετεχόντων στο εξωτερικό απάντησαν ότι θα υποστήριζαν ή θα μπορούσαν να υποστηρίξουν κάποια νομοθεσία που θα επέτρεπε την ψήφο των Ελλήνων της διασποράς από τον τόπο διαμονής τους. Επιπλέον, η υποστήριξη για την ψηφοφορία των κατοίκων του εξωτερικού είναι ευρέως αποδεκτή σε όλη την ελληνική κοινωνία, καθώς διαθέτει τ ουλάχιστον 50% στήριξη σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, τα επίπεδα εκπαίδευσης και τα επίπεδα εισοδήματος. Οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό είναι πράγματι σε θέση να συμμετέχουν στον δημόσιο διάλογο. Το 50% έχει τουλάχιστον 13 χρόνια εκπαίδευσης στην Ελλάδα και κατά μέσο όρο το 67% κατάφερε να απαντήσει σωστά σε ερωτήσεις σχετικά με τα τρέχοντα πολιτικά γεγονότα στην Ελλάδα. Αν και όχι στον ίδιο βαθμό με τους Έλληνες που διαμένουν στην χώρα, οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό ενημερώνονται και ενδιαφέρονται για την ελληνική πολιτική. Για παράδειγμα, αν και μόνο το ήμισυ του αριθμού των συμμετεχόντων που ζουν στο εξωτερικό σε σύγκριση με τον αριθμό που ζει στην Ελλάδα μπόρεσαν σωστά να διακρίνουν και τα τρία κόμματα που υποστήριξαν το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα του 2015, πάνω από το 20% αυτών των πολιτών στο εξωτερικό παραμένουν ενεργοί σε ελληνικά πολιτικά κόμματα ή ομάδες πίεσης - περισσότεροι από το αντίστοιχο ποσοστό για την επικράτεια. Οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό εξακολουθούν να επηρεάζονται ουσιαστικά από την ελληνική νομοθεσία. Πάνω από το 60% έχουν ολοκληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία, πάνω από το 60% συνεχίζουν να πληρώνουν φόρους στην Ελλάδα Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 2

4 και πάνω από το 80% έχουν ζήσει τουλάχιστον το ήμισυ της ζωής του στην Ελλάδα. Τα παραπάνω ευρήματα γίνονται σημαντικά ισχυρότερα αν εστιάσουμε στη νέα διασπορά - τους Έλληνες δηλαδή που μετανάστευσαν από το 2011 και ύστερα, μετά δηλαδή από από την εκδήλωση της κρίσης. Συγκεκριμένα, οι ερωτηθέντες που άνηκαν στην ομάδα των νέων μεταναστών απάντησαν σωστά σε ερωτήσεις σχετικά με την ελληνική πολιτική σκηνή σε μεγαλύτερα ποσοστά από όσους διαμένουν στην Ελλάδα. Βάσει αυτών των ερευνητικών αποτελεσμάτων, οι προτάσεις μας είναι οι εξής: 1. Οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό θα πρέπει να μπορούν να ψηφίζουν από τη χώρα διαμονής τους. Δεδομένου ότι τα αποτελέσματα της έρευνας μας δείχνουν ότι οι Έλληνες πολίτες στο εξωτερικό έχουν πράγματι δεσμούς με το ελληνικό κράτος και στα τρία κριτήρια που καθορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ), η ψηφοφορία για τους κατοίκους του εξωτερικού θα πρέπει να νομοθετηθεί είτε μέσω προξενικής ψηφοφορίας είτε με ένα σύστημα ψηφοφορίας απόντων (absentee-ballot). H θέσπιση της νομοθεσίας επιβάλλεται ιδιαίτερα στην περίπτωση των «νέων μεταναστών» της Ελλάδας, των οποίων τα αποτελέσματα ήταν εξίσου ισχυρά αν όχι ισχυρότερα από εκείνα των Ελλήνων πολιτών που ζουν στην Ελλάδα. 2. Στο άμεσο μέλλον, οι ψήφοι των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό θα πρέπει να καταμετρηθούν σε ειδική, ξεχωριστή εκλογική περιφέρεια. Αν και θα πρέπει να ερμηνευτεί προσεκτικά, το πόρισμα μας ότι μόλις το 25% των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό κατάφερε να προσδιορίσει σωστά και τα τρία πολιτικά κόμματα που υποστήριξαν το ΝΑΙ στο δημοψήφισμα του 2015 θέτει ορισμένα ερωτήματα. Παρ όλα αυτά, το στοιχείο αυτό δεν πρέπει να επισκιάσει άλλα ευρήματα που δείχνουν ότι οι Έλληνες του εξωτερικού διατηρούν ουσιαστικούς δεσμούς με το ελληνικό κράτος σε αρκετούς άλλους τομείς, συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής θητείας, των περιουσιακών στοιχείων, των φόρων κλπ. 3. Τόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και η κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να επενδύσουν περισσότερο στη διατήρηση και ενίσχυση των δεσμών της διασποράς με το ελληνικό κράτος - ειδικά στο επίπεδο επίγνωσης και συμμετοχής στην ελληνική πολιτική διαδικασία. Παραδείγματα αντίστοιχων πρωτοβουλιών είναι η πρόταση του Ινστιτούτου Max Planck για πρόσληψη μελών της ελληνικής διασποράς μέσω χρηματοδότησης της ΕΕ για θέσεις στην ανώτατη γραφειοκρατία, καθώς και η προσπάθεια του ερευνητικού κέντρου SEESOX της Οξφόρδης να χαρτογραφήσει ψηφιακά την διασπορά της Ελλάδας. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 3

5 Τα Κίνητρα της Έρευνας To ελληνικό σύνταγμα εξασφαλίζει το δικαίωμα ψήφου σε όλους τους Έλληνες άνω των 17 ετών που διαθέτουν καθαρό ποινικό μητρώο και είναι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους. Ωστόσο, οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό δεν μπορούν να εξασκήσουν αυτό το δικαίωμα αφού από την ελληνική νομοθεσία απουσιάζει το πλαίσιο που θα επέτρεπε στους Έλληνες κατοίκους του εξωτερικού να ψηφίσουν εξ αποστάσεως από τις χώρες διαμονής τους. Πιθανοί τρόποι εξάσκηση αυτού του δικαιώματος θα ήταν με ψηφοφορία στα κατά τόπους προξενεία ή με ένα σύστημα ψηφοφορίας απόντων (absentee-ballot). H υφιστάμενη κατάσταση στην Ελλάδα διαφέρει διαμετρικά από ό,τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο. Οι 89 από τις 124 χώρες (71%) που συμπεριλαμβάνονται από το Freedom House στις αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες και τα 26 από τα 28 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (93%) παρέχουν με κάποιο τρόπο τη δυνατότητα εξάσκηση τους δικαιώματος ψήφους για τους κατοίκους του εξωτερικού. Στην Ελλάδα, παρ ότι στη διάρκεια της μεταπολίτευσης κυβερνήσεις με διαφορετικό ιδεολογικό στίγμα έχουν αλλάξει τον εκλογικό νόμο επτά φορές, αποδείχθηκαν ανήμπορες ή αρνητικές στη νομοθέτηση του αναγκαίου πλαισίου για τη συμμετοχή των Ελλήνων κατοίκων του εξωτερικού. Εικόνα #1: Παγκόσμιος Χάρτης με τις «Αντιπροσωπευτικές Δημοκρατίες» που επιτρέπουν την ψήφο στους κατοίκους του εξωτερικού. Υποστηρίζουμε ότι η αποτυχία του ελληνικού πολιτικού συστήματος να θεσμοθετήσει το απαιτούμενο πλαίσιο για τη συμμετοχή στις εκλογές των Ελλήνων κατοίκων του εξωτερικού απορρέει, εν μέρει τουλάχιστον, από στερεότυπα που διακρίνουν την ελληνική κοινωνία και τις Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 4

6 κοινότητες των Ελλήνων του εξωτερικού και τα οποία έχουν καταστεί κυρίαρχα στο πέρασμα του χρόνου. Ενδεικτική αυτής της αντίληψης, είναι η παρέμβαση που έκανε στη βουλή πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας ο οποίος δήλωσε ότι «αν ένας μετανάστης από τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι υποστηρικτής του Ρήγκαν, θα ψηφίσει τη Νέα Δημοκρατία. Αν είναι υποστηρικτής του Δημοκρατικού Κόμματος θα σκεφτεί να ψηφίσει ΠΑΣΟΚ. Με άλλα λόγια, θα διαμορφώσει την πολιτική του άποψη εντός του πλαισίου της χώρας διαμονής τους, χωρίς να υπάρχει αντιστοιχία με την πολιτική στην Ελλάδα και ως εκ τούτου η βούληση του ελληνικού λαού θα διαστραφεί καθώς μεγάλος αριθμός ψηφοφόρων, εκατομμυρίων πολιτών, δεν θα είναι σε θέση να εκτιμήσουν τους παράγοντες που επηρεάζουν τη 1 βούληση του ελληνικού λαού». Το πρόβλημα με αυτή τη συλλογιστική είναι ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικές αποδείξεις ότι οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό έχουν σημαντικότερα πιο αδύναμους δεσμούς με το ελληνικό κράτος σε σχέση με τους συμπολίτες τους στην Ελλάδα. Εικόνα #2: Επισκόπηση των Εκλογικών Νόμων στην Ελλάδα κατά τη Μεταπολίτευση ( ) Έτος Νομοθεσία Κυβερνών Κόμμα Συζητήθηκε η Ψήφος των Ελλήνων Εξωτερικού; Προταθηκε Τροπολογία; Τροποποιήθηκε το σύστημα; 1974 Νόμος 626 Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας Ναι 2 Ναι Όχι 1985 Νόμος 1516 ΠΑΣΟΚ Ναι Όχι Όχι 1989 Νόμος 1847 ΠΑΣΟΚ Ναι Όχι Όχι 1990 Νόμος 1907 Νέας Δημοκρατία Ναι Όχι Όχι 2004 Νόμος 3231 Νέα Δημοκρατία Ναι Όχι Όχι 2008 Νόμος 3636 Νέα Δημοκρατία Ναι Ναι Όχι 2016 Νόμος 4406 ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ Ναι Ναι (Από την Αντιπολίτευση) Όχι Δεδομένου μάλιστα του τελευταίου κύματος μετανάστευσης από την Ελλάδα που ήρθε ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης (πάνω από Έλληνες πολίτες έχουν μεταναστεύσει από το 2011) καθώς και των ευρύτερων τεχνολογικών εξελίξεων στις τηλεπικοινωνίες και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ουσιαστική σχέση των Ελλήνων του 1 Δρόσος, Γ. Ζ., Το δικαίωμα ψήφου των εκτός επικρατείας Ελλήνων εκλογέων: Η δυνατότητα μιας νομοθετικής ρύθμισης, Έκδοση Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή (1990). 2 Παπαδημητρίου, Γ., Το δικαίωμα της ψήφου των εκτός Επικρατείας πολιτών, Εκδόσεις Σάκκουλας Αθήνα- Κομοτηνή (1980) σελ. 26 Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 5

7 3 εξωτερικού με την Ελλάδα ενδέχεται να είναι πολύ διαφορετική από αυτήν που απεικονίζεται. Ο δημόσιος διάλογος για το δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό να ψηφίζουν στις ελληνικές εκλογές από τις χώρες διαμονής τους υποφέρει από έλλειψη αντικειμενικών και ανεξάρτητα συλλεχθέντων στοιχείων σχετικά με τη σχέση που διατηρούν οι Έλληνες του εξωτερικού με το ελληνικό κράτος. Η παρούσα έρευνα στοχεύει να καλύψει αυτό το κενό. Σχεδιασμός Έρευνας Προκειμένου να είναι ουσιαστική η δημόσια συζήτηση για το δικαίωμα των Ελλήνων πολιτών του εξωτερικού να ψηφίζουν από τη χώρα διαμονής τους, έχουμε σχεδιάσει και υλοποιήσει μία διεθνή συγκριτική έρευνα με την οποία επιχειρούμε να προσδιορίσουμε με στοιχεία και επιστημονικό τρόπο α) εάν οι Έλληνες πολίτες που ζουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό είναι υπέρ της εξωτερικής ψηφοφορίας. Και β) εάν το δικαίωμα αυτό αιτιολογείται μέσω των δεσμών που διατηρούν οι Έλληνες πολίτες στο εξωτερικό με το ελληνικό κράτος. Θα αναλύσουμε τους δύο σκοπούς της έρευνας εκτενέστερα στα επόμενα υποκεφάλαια. Μέρος Α: H Κοινή Γνώμη για την Ψήφο των Ελλήνων του Εξωτερικού Στο πρόσφατο παρελθόν έχουν διενεργηθεί αμέτρητες δημοσκοπήσεις και καμπάνιες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. I Cannot Vote, Brain Gain ) από τις οποίες συνάγεται ότι η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών που ζουν τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος υποστηρίζει το δικαίωμα ψήφου για τους Έλληνες του εξωτερικού. Αν και αυτές οι προσπάθειες είναι χρήσιμες και τα αποτελέσματα τους ενδεικτικά της συναίνεσης που υπάρχει για το συγκεκριμένο ζήτημα, η έλλειψη μεθοδολογικής αυστηρότητας δεν επιτρέπει σε αυτές να αποτελέσουν από μόνες τους τη βάση επί της οποίας θα διεξαχθεί ο δημόσιος διάλογος. Για αυτό τον λόγο συμπεριλάβαμε στην έρευνα μας την εξής ερώτηση για την υποστήριξη του δικαιώματος ψήφου στους Έλληνες του εξωτερικού από τους Έλληνες που διαμένουν τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος: 3 "Δελτίο Τύπου - Υπολογιζόμενος Πληθυσμός και Μεταναστευτικές Ροές της Χώρας έτους 2015." Ελληνική Στατιστική Αρχή. N.p., 30 Dec Web. < Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 6

8 Όπως θα αναλυθεί λεπτομερέστερα στο επόμενο κεφάλαιο της Μεθοδολογίας, αυτή η ερώτηση τέθηκε σε δύο αντιπροσωπευτικά δείγματα: τους 800 Έλληνες που διαμένουν στην Ελλάδα και τους 800 Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό με τέτοιο τρόπο ώστε να μην υπάρχει καμία παρανόηση για το επίπεδο υποστήριξης που παρατηρείται στις δύο διακριτές ομάδες. Τα αποτελέσματα αποτελούν μία ισχυρή ένδειξη της υποστήριξης που χαίρει η ψήφος για τους Έλληνες κατοίκους του εξωτερικού τόσο στην ελληνική κοινωνία. Επίσης μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα για το αν η επικρατούσα άποψη είναι κοινή τόσο εντός όσο και εκτός Ελλάδος και αν παρουσιάζονται αποκλίσεις για διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες με βάση το μορφωτικό επίπεδο, το εισόδημα, την ηλικία κλπ. Μέρος Β: Η Σχέση των Ελλήνων του Εξωτερικού με το Ελληνικό Κράτος. Έχοντας διερευνήσει τον βαθμό στον οποίον οι Έλληνες πολίτες που ζουν τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό υποστηρίζουν την ψήφο για τους Έλληνες κατοίκους του εξωτερικού και για να εκτιμήσουμε αν αυτός ο βαθμός υποστήριξης είναι δικαιολογημένος, έχουμε σχεδιάσει ένα ερωτηματολόγια με 17 ερωτήσεις με τις οποίες επιχειρούμε να εξετάσουμε αν οι Έλληνες πολίτες που είναι κάτοικοι εξωτερικού έχουν ουσιαστικούς δεσμούς με το ελληνικό κράτος. Η έννοια του ουσιαστικού δεσμού προέρχεται από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στην υπόθεση Σιταρόπουλος (2012) η οποία συνιστά τη μοναδική νομοθεσία σχετικά με την ψήφο των πολιτών του εξωτερικού που αφορά 4 την Ελλάδα. Σε αυτή την υπόθεση, τρεις Έλληνες υπήκοοι που ζουν στο Στρασβούργο, στη Γαλλία, ξεκίνησαν τη διαδικασία εναντίον του ελληνικού κράτος υποστηρίζοντας ότι η αδυναμία τους να ψηφίσουν στον τόπο διαμονής τους ισοδυναμεί με δυσανάλογη παρέμβαση στην άσκηση του δικαιώματος ψήφου στις βουλευτικές εκλογές σύμφωνα με το άρθρο 3 πρωτόκολλο 1 της ευρωπαϊκής συνθήκης για τα δικαιώματα του ανθρώπου. Τελικά, το δικαστήρια εξέδωσε απόφαση απορριπτική για τους ενάγοντες, υποστηρίζοντας ότι ο εν λόγο νόμος δεν δεσμεύει τα 4 Judgment in Case of Sitaropoulos and Giakoumopoulos v. Greece (2012), ECHR. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 7

9 κράτη-μέλη να νομοθετήσουν για τη θεσμοθέτηση ενός συστήματος ψηφοφορίας για τους πολίτες που διαμένουν στο εξωτερικό. Ωστόσο στην απόφαση του το ΕΔΔΑ σημείωσε ότι υπάρχει η ανάγκη να ορίσουμε ένα αντικειμενικό κριτήριο βάσει του οποίου θα γίνεται η εκτίμηση για το αν οι ομογενείς έχουν ουσιαστικούς δεσμούς με το ελληνικό κράτος ώστε να αποφασίζουμε αν θα συμπεριλαμβάνονται στο εκλογικό σώμα Αν και το δικαστήριο δεν ορίζει ρητά αυτό το κριτήριο στην απόφαση του, μπορούμε να το εκτιμήσουμε από το Άρθρο 69 της απόφασης, στο οποίο το δικαστήριο ορίζει τρία επιχειρήματα τα οποία έχει δεχτεί στο παρελθόν για να επιβάλει 5 προϋποθέσεις διαμονής για το δικαίωμα της ψήφου : α) την πολιτική επίγνωση και ικανότητα συμμετοχής στον δημόσιο διάλογο β) την δυνατότητα επιρροής στις θέσεις των κομμάτων και τη διαδικασία επιλογής των υποψηφίων γ) την βαθμό επίδραση από τους νόμους του εκάστοτε κοινοβουλίου. Η δυνατότητα των πολιτών που διαμένουν στο εξωτερικό να συμμετέχουν στον δημόσιο διάλογο της πατρίδας τους είναι θεμελιώδες κριτήριο για να απαντήσουμε στο ερώτημα του αν θα έπρεπε να μπορούν να ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές. Η συμμετοχή στον δημόσιο διάλογο προϋποθέτει γνώσεις για τα βασικά ζητήματα που απασχολούν την χώρα και την κοινωνία καθώς και τη δυνατότητα διατήρησης επαφής με τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις παρά το γεγονός ότι δεν τις βιώνουν άμεσα οι ίδιοι λόγω της φυσικής απουσίας τους. Διαφορετικά, οι πολίτες του εξωτερικού θα ψηφίζουν ευρισκόμενοι σε τελείως διαφορετικές συνθήκες από τη συντριπτική πλειοψηφία των συμπατριωτών τους και ως εκ τούτου ενδέχεται να υποστηρίξουν πολιτικές οι οποίες είναι ακατάλληλες για τη χώρα καταγωγής τους. Κάτι το οποίο μπορεί εύκολα να παραβλεφθεί είναι ότι η ικανότητα των πολιτών που διαμένουν στο εξωτερικό να προσδιορίσουν τις θέσεις των κομμάτων και να επηρεάσουν την επιλογή των υποψηφίων είναι εξίσου σημαντική για να κρίνουμε αν θα πρέπει να ψηφίζουν στις εθνικές εκλογές. Οι πολίτες που ζουν στο εξωτερικό μπορεί να έχουν επαρκή γνώση των ζητημάτων που απασχολούν τη χώρα καταγωγής τους και να υποστηρίζουν πολιτικές συναφείς αυτές που παρουσιάζονται στον δημόσιο διάλογο. Ωστόσο αν δεν μπορούν να προσδιορίσουν σωστά τους τους πολιτικούς οι οποίοι εκπροσωπούν την κάθε άποψη και δεν επιτύχουν να ακουστεί η φωνή τους μέσα από την κοινωνία των πολιτών, οι ψήφοι τους θα χαθούν στη μετάφραση και κατ επέκταση θα αλλοιωθεί το εκλογικό αποτέλεσμα. Το τελευταίο κριτήριο το οποίο θα πρέπει να συνυπολογίσουμε για να αποφασίσουμε αν θα πρέπει ή όχι οι πολίτες που είναι κάτοικοι εξωτερικού να ψηφίζουν είναι το αν οι τελευταίοι επηρεάζονται από τους νόμους που νομοθετούνται από την εθνική αντιπροσωπία της χώρας καταγωγής τους. Ένας τρόπος να ορίσουμε το σώμα των πολιτών στις δημοκρατικές πολιτείες είναι να προσδιορίσουμε όλους εκείνους τους πολίτες που υπόκεινται στους νόμους του κράτους. Υιοθετώντας αυτόν τον ορισμό, οι πολίτες που διαμένουν στο εξωτερικό ενδέχεται 5 Judgment in Case of Sitaropoulos and Giakoumopoulos v. Greece (2012), ECHR. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 8

10 να εξακολουθούν να υπόκεινται στους νόμους της πατρίδας τους με διάφορους τρόπους, δια μέσου της ιδιοκτησίας που μπορεί να διαθέτουν, των φόρων που πληρώνουν στο κράτος, της στρατιωτικής θητείας και της πρόθεσης τους να επιστρέψουν στο μέλλον. Αν όντως έτσι έχει η κατάσταση για μία χώρα και αυτής της χώρας οι πολίτες που ζουν στο εξωτερικό αδυνατούν να ψηφίσουν από τη χώρα διαμονής τους, τότε οι πολίτες εκ των πραγμάτων δεν έχουν λόγο στη νομοθετική διαδικασία η οποία οδηγεί σε νόμους τους οποίους καλούνται να ακολουθήσουν. Για να διερευνήσουμε, λοιπόν, το αν οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό διαθέτουν ουσιαστικούς δεσμούς με το ελληνικό κράτος, σχεδιάσαμε αυτή την έρευνα με βάση τα προαναφερθέντα κριτήρια που προκύπτουν από την υπόθεση Σιταρόπουλος και επιχειρούμε να αξιολογήσουμε τη σημασία τους για την περίπτωση της Ελλάδος. Τα αποτελέσματα αυτής της έρευνας είτε θα επιβεβαιώσουν είτε θα αμφισβητήσουν τα συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκε το ΕΔΔΑ. Για να αξιολογήσουμε τα κριτήρια αυτά εξετάσαμε στο ερωτηματολόγιο μας τους εξής δείκτες που μπορούν άμεσα να ποσοτικοποιηθούν: B1. Δυνατότητα Συμμετοχής στον Δημόσιο Διάλογο I. Ελληνική Εκπαίδευση και Γλώσσα Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η δυνατότητα κάποιου να συμμετέχει στον δημόσιο διάλογο, αναγκαστικά προϋποθέτει τουλάχιστον μία βασική γνώση ανάγνωσης, κατανόησης και ομιλίας στα νέα ελληνικά προκειμένου να μπορεί κάποιος να κατανοεί, να αξιολογεί και να εκφράζει ιδέες και πολιτικές προτάσεις σχετικές με τη χώρα καταγωγής του. Σε θεωρητικό επίπεδο, η γλώσσα είναι η πιο θεμελιώδης μορφή της ανθρώπινης επικοινωνίας και καλλιεργεί συγκεκριμένες συλλογικές αξίες, συμπεριφορές και τρόπους έκφρασης και ως εκ τούτου είναι 6 κρίσιμης σημασίας για κάποιος ο οποίος θα ήθελε να συμμετέχει στον δημόσιο διάλογο. Πέρα από τη βασική γνώση της γλώσσας, η δυνατότητα συμμετοχής στον δημόσιο διάλογος εξαρτάται επίσης από την ολοκληρωμένη κατανόηση των ιδιαίτερων ιστορικών και πολιτισμικών συνθηκών της κάθε χώρας οι οποίες εμφυσά συνήθως στους κατοίκους της χώρας το εκπαιδευτικό σύστημα. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο στην Ελλάδα όπου η ευρέως διαδεδομένη δημόσια εκπαίδευση ρυθμίζεται αυστηρά από το Υπουργείο Παιδείας και με το περιεχόμενο των μαθημάτων να διαμορφώνεται με βάση εθιμικούς κανόνες χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης σε αυτό το υλικό στην αγορά. Για αυτούς τους λόγους, η ελληνική εκπαίδευση και η γνώση της γλώσσας είναι ισχυρή ένδειξη για τη δυνατότητα που έχει κανείς να συμμετέχει στον δημόσιο διάλογο της χώρας. Για την ελληνική περίπτωση συγκεκριμένα, η έρευνα έχει καταδείξει μέχρι στιγμής ότι οι Έλληνες μετανάστες μιλούν ελληνικά λιγότερο συχνά και με την πάροδο του χρόνου, αδυνατούν να μιλήσουν ελληνικά. Ωστόσο, ορισμένες εξελίξεις υποδηλώνουν ότι μπορεί αυτή η τάση να 6 Heywood, Andrew. Political Ideologies: An Introduction. New York: Palgrave Macmillan, Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 9

11 αναστρέφεται. Από το 1990, η πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών που έχουν μετακομίσει στο εξωτερικό αλλά έμειναν εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (80%) και έχουν αποφοιτήσει από ελληνικά πανεπιστήμια έχουν τη δυνατότητα τόσο να κατανοούν και να εκφράζονται πλήρως στα ελληνικά όσο και έχουν μεγαλώσει εντός της ελληνική κοινωνίες με τα αποτελέσματα που αυτό επιφέρει. Αυτά τα ευρήματα είναι ακόμη ισχυρότερα στους λεγόμενους νέους μετανάστες της Ελλάδας που αριθμούν πάνω από και οι οποίοι έφυγαν από την Ελλάδα από το και μετά. Από αυτούς, περισσότεροι από το 80% έχουν παραμείνει εντός ΕΕ και πάνω 8 από το 70% έχουν πανεπιστημιακή μόρφωση. Για να εκτιμήσουμε τον βαθμό «έκθεσης» στην ελληνική εκπαίδευση και γλώσσα των Ελλήνων του εξωτερικού σήμερα, έχουμε διατυπώσει ένα ερώτημα το οποίο ελέγχει αυτή την παράμετρο ρωτώντας τους συμμετέχοντες στην έρευνα τον αριθμό των ετών που φοίτησαν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα προκειμένου να αποτυπώσουμε τον βαθμό στον οποίο μπορούν να μιλήσουν, να διαβάσουν και να γράψουν στα ελληνικά καθώς και την επαφή που είχαν με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Αναφορικά με τη επιλογή των διατυπώσεων των πιθανών απαντήσεων, αξίζει να σημειωθεί ότι υπό τον ισχύοντα νόμο για την εθνικότητα (Νόμος 4251/2015), τα παιδιά των μεταναστών μπορούν να λάβουν την ελληνική ιθαγένεια υπό τον όρο ότι έχουν φοιτήσει για έξι χρόνια στην πρωτοβάθμια ή στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. ΙΙ. Επίγνωση των Πρόσφατων Πολιτικών Εξελίξεων Αν και αναγκαία, η εκπαίδευση στη χώρα προέλευσης και η γνώση της γλώσσας δεν μπορούν από μόνες τους να αποτελέσουν ικανές ενδείξεις για τη δυνατότητα των πολιτών να συμμετέχουν στον δημόσιο διάλογο του τόπου καταγωγής τους. Εφαρμόζοντας τη θεωρία «αντιπροσευομένου-αντιπροσωπου» (principal-agent theory) στις αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες, οι πολίτες είναι οι αντιπροσωπευόμενοι που εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους στην κυβέρνηση. Ένας λόγος για τον οποίο η εκπαίδευση και η γλώσσα δεν είναι ικανές 7 "Δελτίο Τύπου - Υπολογιζόμενος Πληθυσμός και Μεταναστευτικές Ροές της Χώρας έτους 2015." Ελληνική Στατιστική Αρχή. N.p., 30 Dec Web. 8 Λακάσας, Απόστολος. "Με πτυχίο 7 στους 10 'Ελληνες μετανάστες." Καθημερινή. N.p., 14 Apr Web. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 10

12 συνθήκες, είναι επειδή ο έλεγχος κάθε απόφασης που λαμβάνεται από τους αντιπροσώπους πολιτικούς είναι κοπιώδης διαδικασία για τους αντιπροσωπευόμενους ψηφοφόρους. Κάποιος μπορεί να μιλάει τη γλώσσα της χώρας καταγωγής του και να έχει μορφωθεί σε αυτήν αλλά να επιλέγει, συνειδητά ή ασυνείδητα, να μην ακολουθεί τις πολιτικές, οικονομικές και/ή κοινωνικές εξελίξεις με τον ίδιο τρόπο που τις βιώνει στην χώρα διαμονής του. Στην πραγματικότητα, ένας τρίτος φορέας που λειτουργεί ως «ηχείο» (π.χ. ΜΜΕ, ομάδες συμφερόντων) αναλαμβάνει το ρόλο να επικοινωνήσει στους αντιπροσωπευόμενους όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζουν. Επίσης, ένας άλλος λόγος για τον οποίο η γλώσσα και η μόρφωση δεν επαρκούν είναι επειδή κάποιες φορές οι αντιπροσωπευόμενοι δεν μπορούν να προσδιορίσουν ποιες πηγές πληροφόρησης είναι αξιόπιστες και συνεπώς ενδέχεται να πέσουν θύματα παραπληροφόρησης. Χωρίς τη δυνατότητα παρακολούθησης της επικαιρότητας, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πολίτες που ζουν στο εξωτερικό να συμμετέχουν σε μία ουσιαστική συζήτηση σχετικά με τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα, με έναν συμπατριώτη τους που διαμένει στην χώρα καταγωγής τους και τις γνωρίζει από πρώτο χέρι. Στην περίπτωση της Ελλάδος ειδικά, είναι σύνηθες να θεωρείται ότι η περιορισμένη ικανότητα ομιλίας της ελληνικής γλώσσας από τους Ελλήνες του εξωτερικού καθώς και η περιορισμένη επαφή τους με το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, περιορίζει τη δυνατότητα παρακολούθησης των εξελίξεων στην Ελλάδα. Όπως γράφει ο καθηγητής Αλέξανδρος Κιτρόεφ, [...] οι κοινόητες των Ελλήνων πολιτών στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά ούτε προωθούν ούτε χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα και δεν προσπαθούν να ακολουθήσουν τις εξελίξεις στην Ελλάδα και στην ελληνική κοινωνία, εν μέρει λόγω της αδυναμίας τους με την 9 ελληνική γλώσσα. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι η τάση αυτή που αφορά την ελληνική γλώσσα αλλάζει, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους 500,000 πρόσφατους μετανάστες οι οποίοι συγκριτικά με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν, προσπαθούν να διατηρήσουν μεγαλύτερη επαφή με τις εξελίξεις στην Ελλάδα. Επιπλέον, ασχέτως της χώρας κατοικίας τους και του μορφωτικού επιπέδου των Ελλήνων, η τεχνολογική πρόοδος στις τηλεπικοινωνίες επιτρέπει την ευχερέστερη παρακολούθηση των εξελίξεων στην Ελλάδα και τη συμμετοχή στην κοινωνία των πολιτών. Για να εκτιμήσουμε το βαθμό στον οποίον οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό παρακολουθούν τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα, σχεδιάσαμε τρεις ερωτήσεις οι οποίες προσπαθούν να αποτυπώσουν τις γνώσεις των ερωτώμενων σχετικά με τρία θεμελιώδη γεγονότα που σχετίζονται με τις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις και συγκεκριμένα την εξελισσόμενη κρίση χρέους (2010-μέχρι σήμερα) η οποία κυριάρχησε στον δημόσιο διάλογο και στην καθημερινότητα των πολιτών εξίσου, τόσο εντός όσο και -ορισμένες φορές- εκτός της χώρας. Η πρώτη ερώτηση εστιάζει στο κόμμα που διαθέτει τους περισσότερους βουλευτές στην ελληνική βουλή, ελέγχοντας όχι μόνον τη γνώση των ερωτώμενων για την παρούσα σύνθεση τoυ νομοθετικού σώματος αλλά και ευρύτερα του πολιτικού συστήματος (το κόμμα με την 9 Kitroeff, Alexander.. Βόρεια Αμερική: Οι Ελληνικές Κοινότητες στις ΗΠΑ και τον Καναδά in Vasilis Panayotopoulos ed. Ιστορία του Νέου Ελληνισμού Vol. 10 Athens: Nea Grammata, Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 11

13 πλειοψηφία γίνεται κυβέρνηση, αν και σε συνεργασία με άλλο κόμμα στην προκειμένη περίπτωση) καθώς και τις γνώσεις σχετικά με το κόμμα που είναι υπεύθυνο για την άσκηση πολιτικής σήμερα. Το δεύτερο ερώτημα επιλέχθηκε για να εξετάσει α) την ικανότητα των ερωτώμενων να αξιολογούν τον μεγάλο όγκο πληροφοριών των ΜΜΕ και β) αν αναγνωρίζουν πρόσωπα των οποίων η κυβερνητική δράση ενδέχεται να διαφέρει σε σχέση με τις θέσεις που υποστήριζαν στο παρελθόν. Σε σχέση με το πρώτο, προσπαθούμε να προσδιορίσουμε αν οι συμμετέχοντες στην έρευνα μπορούν να αναγνωρίσουν, παρά την μεγάλη δημοσιογραφική κάλυψη που είχε ο ο πρώην υπουργός οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης και εν μέρει συνεχίζει να έχει, σε ποιο βαθμό γνωρίζουν ότι δεν βρίσκεται πλέον σε αυτή τη θέση. Ο Γιώργος Χουλιαράκης και ο Γιώργος Κατρούγκαλος έχουν προστεθεί ώστε να διαπιστώσουμε αν οι ερωτώμενοι είναι σε θέση να διακρίνουν μεταξύ των κορυφαίων κυβερνητικών στελεχών τα οποία βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας δεδομένης και της άμεσης εμπλοκής τους στις διαπραγματεύσεις για το μνημόνιο. Σε σχέση με το δεύτερο, παρατηρούμε αν και σε ποιο βαθμό οι ερωτώντες μπορούν να αναγνωρίσουν ότι υπουργός οικονομικών τώρα είναι ο Ευκλείδης Τσακαλώτος ο οποίος εφαρμόζει τη συμφωνία του προγράμματος διάσωσης όπως προκάτοχοι του όπως ο νυν κεντρικός τραπεζίτης Γιάννης Στουρνάρας, παρά τις αντίθετες διακηρύξεις του στο παρελθόν. Τέλος, η τρίτη ερώτηση διατυπώθηκε έτσι ώστε να μετρήσουμε τον βαθμό στον οποίο οι ερωτώμενοι γνωρίζουν την οικονομική κατάσταση της χώρας. Δεδομένης της ευρείας πληροφόρησης για την οικονομική κρίση στην Ελλάδα, οι συμμετέχοντες στην έρευνα με Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 12

14 χαμηλό επίπεδο επίγνωσης ίσως μπουν στον πειρασμό να επιλέξουν υψηλότερα ποσοστά. Ακόμη και εκείνοι που παρακολουθούν από πιο κοντά θα χρειαστεί να επιλέξουν προσεκτικά διότι ενδέχεται να έχουν κατά νου το ποσοστό της ανεργίας στους νέους. B2. Επιρροή των Πολιτικών Θέσεων και Επιλογή Υποψηφίων Ι. Γνώση των Πολιτικών Θέσεων Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι πολίτες που διαμένουν στο εξωτερικό θα μπορούσαν να ενημερώνονται χωρίς πρόβλημα για της εξελίξεις στη χώρα διαμονής τους αλλά να μην είναι σε θέση να συμμετέχουν στην πολιτική διαδικασία της χώρας καταγωγής τους δεδομένου λόγω ελλιπούς πληροφόρησης για τους πολιτικούς ή ελλιπούς πρόσβασης στην κοινωνία των πολιτών. Πριν από όλα, για να μπορούν οι κάτοικοι του εξωτερικού να επηρεάσουν τις θέσεις των πολιτικών κομμάτων της χώρας καταγωγής τους και την επιλογή των υποψηφίων, θα πρέπει να γνωρίζουν την ταυτότητα και τις θέσεις των πολιτικών κομμάτων. Αν και απεικονίζονται ολοένα και πιο αρνητικά, από την έναρξη της Μεταπολίτευσης, τα κόμματα της Ελλάδος ήταν θεμελιώδες συστατικό στοιχείο της πολυκομματικής κοινοβουλευτικής της δημοκρατίας Ανάμεσα σε άλλα, τα πολιτικά κόμματα επιλέγουν τους υποψήφιους τους για τα δημόσια αξιώματα σε όλων των ειδών τις εκλογές σε όλη τη χώρα, εκλέγουν τους αρχηγούς των κομμάτων οι οποίοι είναι κατά παράδοση υποψήφιοι πρωθυπουργοί στις εθνικές εκλογές, λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση και υποστηρίζουν νεολαίες κομμάτων και παρατάξεις στα δημόσια πανεπιστήμια. Τα κύρια πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα έχουν όλα ξεκάθαρη ιδεολογική ταυτότητα και παρουσιάζουν με ευκρίνεια τις κύριες θέσεις τους στον πολιτικό διάλογο. Για να εκτιμήσουμε αν οι Έλληνες πολίτες που κατοικούν στο εξωτερικό είναι σε θέση να προσδιορίσουν με επάρκεια τις βασικές θέσεις των κομμάτων, θέσαμε μία ερώτηση για τη στάση που κράτησαν τα κόμματα της χώρας κατά τη διάρκεια ενός κατά τεκμήριο από τα πιο σημαντικά πολιτικά γεγονότα στην ιστορία της Ελλάδος, το δημοψήφισμα που διεξήχθη το Την περίοδο πριν το δημοψήφισμα, τα πολιτικά κόμματα πήραν σαφή θέση υπέρ του ΝΑΙ ή του ΟΧΙ κάτι το οποίο Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 13

15 μας βοηθά να μετρήσουμε τον βαθμό επίγνωσης που υπάρχει για τις θέσεις των πολιτικών κομμάτων και τις σχέσεις που έχουν μεταξύ τους. II. Βαθμός Εμπλοκής στην Ελληνική Πολιτική Όπως συμβαίνει και με τη βασική γνώση των θέσεων των κομμάτων, η ικανότητα να επηρεάζει κανείς τις θέσεις τον κομμάτων και την επιλογή των υποψηφίων προϋποθέτει κάποιο βαθμό εμπλοκής και κάποιο τρόπο πρόσβασης στην ευρύτερη πολιτική διαδικασία. Ο πιο προφανής τρόπος είναι η συμμετοχή σε κάποια ομάδα πίεσης ή απευθείας σε κάποιο πολιτικό κόμμα. Με την ιδιότητα του μέλους στα περισσότερα πολιτικά κόμματα, οι πολίτες έχουν την ευκαιρία να ψηφίζουν στις εσωκομματικές εκλογές να συμμετέχουν στην επιλογή των υποψηφίων στις εθνικές εκλογές, να παρευρίσκονται σε κομματικές εκδηλώσεις και διαβουλεύσεις και να διαδραματίζουν συμβουλευτικό ρόλο στην διαμόρφωση των επίσημων κομματικών θέσεων. Με την ιδιότητα του μέλους στις περισσότερες ομάδες πίεσης, οι πολίτες έχουν ένα όχημα μέσω του οποίου μπορούν να αμφισβητήσουν και να πιέσουν τους εκλεγμένους αξιωματούχους και τα πολιτικά κόμματα να αλλάξουν τις θέσεις που έχουν αλλά και να προτείνουν εναλλακτικές πολιτικές από εκείνες που ακολουθούνται. Για να εκτιμήσουμε τον βαθμό στον οποίο οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό, συμμετέχουν στην ελληνική πολιτική, ρωτάμε ευθέως τους συμμετέχοντες στην έρευνα αν εμπλέκονται ενεργά με κάποιον από τους δύο τρόπους πολιτικής ενασχόλησης. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 14

16 Β3. Επίδραση της Νομοθεσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου Ι. Στρατιωτική Θητεία Η στρατιωτική θητεία είναι ένα από τα πιο ξεκάθαρα παραδείγματα για το πως οι πολίτες μπορούν ευθέως να επηρεαστούν από νόμους που ψηφίζονται από τη βουλή. Μιλώντας για την Ελλάδα, το άρθρο 6 παράγραφος 4 του ελληνικού Συντάγματος ορίζει ότι Kάθε Έλληνας πoυ μπoρεί να φέρει όπλα είναι υπoχρεωμένoς να συντελεί στην άμυνα της Πατρίδας, σύμφωνα με τoυς oρισμoύς των νόμων. Η ελληνική νομοθεσία που αφορά τη θητεία ρυθμίζεται από το 2005 με τον νόμο 3421/2005, σύμφωνα με τον οποίο (καθώς και μία τροπολογία του 2009) όλοι οι ενήλικοι άρρενες πολίτες μεταξύ 19 και 45 ετών πρέπει να υπηρετήσουν εννεάμηνη θητεία. Αυτό πολύ συχνά σημαίνει ότι οι Έλληνες άνδρες θα πρέπει να οργανώσουν έτσι την ακαδημαϊκή, επαγγελματική και προσωπική τους ζωή ώστε να αφιερώσουν τον αναγκαίο χρόνο στο στρατό, κάτι το οποίο επιβάλλεται απευθείας με νόμο από το ελληνικό κοινοβούλιο. Για να εκτιμήσουμε αν οι Έλληνες του εξωτερικού συνεχίζουν να εκπληρώνουν τη στρατιωτικές τους υποχρεώσεις, ρωτούμε τους συμμετέχοντες στην έρευνα α) αν είναι υποχρεωμένοι οι όχι να υπηρετήσουν (π.χ οι άνδρες με αναπηρία δεν είναι υποχρεωμένοι να υπηρετήσουν), β) εφόσον ειναι υποχρεωμένοι, αν έχουν εκπληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία (ή θα την εκπληρώσουν στο μέλλον) και γ) αν παρ ότι είναι υποχρεωμένοι να εκπληρωσουν τη στρατιωτική τους θητεία σκοπεύουν να το κάνουν δεδομένης της διαδεδομένης κατάχρησης που γίνεται με τις απαλλαγές και τις άδειες. (Εκτιμάται ότι ένας στους τρεις δεν παρουσιάζεται και τελικά το 40% δεν υπηρετεί θητεία). Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 15

17 ΙΙ. Διαμονή στην Ελλάδα Το να είναι κανείς κάτοικος Ελλάδος είναι ο απλούστερος τρόπος για να επηρεάζεται τους νόμους που ψηφίζει η ελληνική βουλή. Μήπως όμως επηρεάζονται οι Έλληνες που ζουν στο εξωτερικό λιγότερο; Όπως σημειώθηκε και παραπάνω, υπήρχε η αντίληψη ότι οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό έφυγαν από την Ελλάδα σε πολύ νεαρή ηλικία, χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση, για μακρινές χώρες υποδοχής (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία) και ως εκ τούτου δεν ήταν ποτέ δεσμευμένοι από την ελληνική νομοθεσία. Πιο πρόσφατα ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών που μετακόμισαν στο εξωτερικό έχουν ζήσει σημαντικό τμήμα της ζωής τους στην Ελλάδα (απόφοιτοι πανεπιστημίου), έχουν μείνει εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης (80%) και επιστρέφουν στην Ελλάδα κατά μέσο όρο δύο φορές τον χρόνο. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι αυτοί οι πολίτες επηρεάζονται πολύ περισσότερο από τη νομοθεσία του ελληνικού κοινοβουλίου. Για να εκτιμήσουμε τον βαθμό στον οποίοι οι Έλληνες πολίτες του εξωτερικού διαμένουν στην Ελλάδα, ζητήσαμε από τους ερωτώμενους να μάθουμε πόσο χρονικό διάστημα ήταν κάτοικοι Ελλάδος. Ρωτούμε τι ποσοστό από τη ζωή τους έχουν μείνει στην Ελλάδα, προσδιορίζοντας έτσι τον βαθμό στον οποίο υπόκειντο μέχρι σήμερα στους νόμους που έχει θεσπίσει η ελληνική βουλή. ΙΙΙ. Περιουσιακά Στοιχεία και Φορολογία στην Ελλάδα Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 16

18 Μία διάσταση αυτής της συζήτησης που ίσως συχνά παραβλέπεται αφορά τους τρόπους με τους οποίους οι Έλληνες πολίτες που είτε διαμένουν στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό επηρεάζονται από την κατοχή και διατήρηση περιουσιακών στοιχείων στην Ελλάδα. Πολλοί Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό εξακολουθούν να κατέχουν περιουσία στην Ελλάδα, έχοντας επιχειρηματικά συμφέροντα, καταθέσεις σε ελληνικούς τραπεζικούς λογαριασμούς κλπ. Ως εκ τούτους, αυτοί οι Έλληνες πολίτες όπως ακριβώς και όσοι ζουν στην Ελλάδα, υπόκεινται στους νόμους που θεσπίζει και σχετίζονται με τη φορολογία, τους κεφαλαιακούς ελέγχους, τη ρύθμιση του ιδιωτικού τομέα κλπ. Επιπλέον, αξίζει να σημειώσουμε ότι η συντήρηση αυτών των περιουσιακών στοιχείων δύναται να αυξήσει το ποσοστό του χρόνου που περνούν οι συγκεκριμένοι Έλληνες του εξωτερικού στην Ελλάδα και ως εκ τούτου και την «έκθεση» τους στους στην ελληνική νομοθεσία. Για να εκτιμήσουμε το ποσοστό των Ελλήνων που ζουν στο εξωτερικό και διατηρούν περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα καθώς και τον βαθμό στον οποίον αυτά τα περιουσιακά στοιχεία τους καθιστούν υπόλογους στην ελληνική νομοθεσία που θεσπίζει η βουλή, ρωτούμε τους συμμετέχοντες στην έρευνα: α) αν διαθέτουν κάποιο από τα διαφορετικά περιουσιακά στοιχεία που παρατίθενται και ενδέχεται να υπόκεινται στη νομοθεσία που θεσπίζει η βουλή και β) αν πληρώνουν άμεσους φόρους στο ελληνικό κράτος. Θα πρέπει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι η συμμετοχή των ερωτώμενων σε αυτή την έρευνα είναι ανώνυμη και έτσι ελαχιστοποιείται η πιθανότητα αλλοίωσης του αποτελέσματος λόγω της ανησυχίας που προκύπτει από την αποκάλυψη άγνωστων στις κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 17

19 Μεθοδολογία Η μέτρηση κοινής γνώμης, που επιλέχθηκε ως μεθοδολογία για την εξαγωγή δεδομένων και την οποία διενήργησε η Κάπα Research για λογαριασμό της Synpraxis, διεξήχθη σε δύο διακριτά κοινά Ελλήνων πολιτών: Α) σε δείγμα Ελλήνων που σήμερα κατοικούν μόνιμα εντός της ελληνικής επικράτειας και Β) σε δείγμα Ελλήνων πολιτών που σήμερα κατοικούν μόνιμα σε έξι επιλεγμένες χώρες του εξωτερικού. Η συλλογή των στοιχείων έγινε με κοινή, μεικτή μέθοδο (τηλέφωνο, online και mobile) ώστε να είναι δυνατή η εκ των υστέρων σύγκριση των αποτελεσμάτων. Δείγμα #1 Δείγμα #2 Χώρα (ες) Ελλάδα ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδάς, Αυστραλία, Γερμανία, Γαλλία. Γλώσσα Ελληνικά Ελληνικά Ερωτηθέντες Μέθοδος συλλογής δεδομένων 25% τηλεφωνική συνομιλία 50% διαδικτυακή συνομιλία μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή 25% mobile survey 25% τηλεφωνική συνομιλία 50% διαδικτυακή συνομιλία μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή 25% mobile survey Η έρευνα στο δείγμα της επικράτειας έγινε σε δείγμα 800 ατόμων, ανδρών και γυναικών, με δικαίωμα ψήφου στις εκλογές (17 ετών και άνω), αντιπροσωπευτικά κατανεμημένο στις 13 διοικητικές περιφέρειες της χώρας, βάσει των στοιχείων της απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ του Τα αποτελέσματα σταθμίστηκαν με βάση το φύλο και την ηλικία. Αντιστοίχως, το δείγμα της διασποράς ανήλθε σε 800 άτομα με ελληνική υπηκοότητα, άνδρες και γυναίκες, με δικαίωμα ψήφου στις εκλογές (17 ετών και άνω), αναλογικά κατανεμημένο στις έξι επιλεγμένες χώρες που σήμερα φιλοξενούν τη μεγαλύτερη μάζα Ελλήνων πολιτών που κατοικούν μόνιμα στο εξωτερικό (εξαιρουμένης της Κύπρου). Οι χώρες αυτές είναι οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Γερμανία και η Γαλλία. Η γεωγραφική κατανομή του δείγματος έγινε με βάση τα επίσημα στοιχεία των εθνικών απογραφών από τις κατά τόπου στατιστικές υπηρεσίες. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 18

20 Η μέθοδος συλλογής στοιχείων και από τους δύο πληθυσμούς-στόχους ήταν κοινή ώστε να επιτρέπει τη μετέπειτα σύγκριση των αποτελεσμάτων. Δεδομένης της ιδιαίτερης δυσκολίας εξεύρεσης δείγματος Ελλήνων του εξωτερικού, έγινε ευρεία χρήση των νέων τεχνολογιών συλλογής δεδομένων, διαφορετικών μορφών επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου, ενώ ένα μέρος των συνεντεύξεων διενεργήθηκε και τηλεφωνικά. Πιο συγκεκριμένα: Για το δείγμα από την Ελλάδα, η συλλογή των στοιχείων έγινε κατά: 25% μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων σε νοικοκυριά με σύνδεση σταθερής τηλεφωνίας, 50% μέσω συμπλήρωσης ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου από μέλη του ειδικά διαμορφωμένου online panel που διατηρεί η Κάπα Research, 25% μέσω ειδικής εφαρμογής συμπλήρωσης ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου από χρήστες έξυπνων συσκευών κινητής τηλεφωνίας ( smartphones ): οι συμμετέχοντες έλαβαν πρόσκληση συμμετοχής στην έρευνα μέσω ειδοποίησης (notification) σε εφαρμογές που ήδη έχουν εγκαταστήσει στη συσκευή τους. Για το δείγμα από τις έξι χώρες του εξωτερικού, η συλλογή των στοιχείων έγινε κατά: 25% μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων, σε σταθερό ή κινητό τηλέφωνο ή και μέσω διαδικτυακής κλήσης η βιντεοκλήσης (μέσω των εφαρμογών Skype, Viber, Whatsapp). Τα στοιχεία επαφής για τις τηλεφωνικές συνεντεύξεις συλλέχθηκαν μέσω τριών διαφορετικών τρόπων: 1. τηλεφωνικής καμπάνιας (recruitment) σε περίπου 1000 νοικοκυριά στην Ελλάδα, από τα οποία ζητήθηκαν στοιχεία επαφής συγγενών πρώτου βαθμού που κατοικούν μόνιμα στο εξωτερικό και διατηρούν την ιδιότητα του Έλληνα πολίτη, 2. διαδικτυακής καμπάνιας σε χρήστες κοινωνικών δικτύων κατά την οποία όσοι επιθυμούσαν να λάβουν μέρος καλούνταν να δηλώσουν τον επιθυμητό τρόπο κλήσης (σταθερό, κινητό, online κλπ.), τα στοιχεία επαφής τους και την κατάλληλη ώρα/μέρα πραγματοποίησης της συνέντευξης, και 3. μέσω τυχαίας δειγματοληψίας από τη βάση δεδομένων που έχει συλλέξει η Κάπα Research από προηγούμενη έρευνα ταυτότητας της ελληνικής διασποράς που διεξήγαγε η εταιρεία το % μέσω συμπλήρωσης ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου από χρήστες του διαδικτύου οι οποίοι έλαβαν πρόσκληση συμμετοχής στην έρευνα μέσω στοχευμένης διαφημιστικής καμπάνιας στα κοινωνικά δίκτυα και τις πλατφόρμες αναζήτησης, 25% μέσω ειδικής εφαρμογής συμπλήρωσης ηλεκτρονικού ερωτηματολογίου από χρήστες έξυπνων συσκευών κινητής τηλεφωνίας ( smartphones ): όπως και στο δείγμα της επικράτειας, οι συμμετέχοντες έλαβαν πρόσκληση συμμετοχής στην έρευνα μέσω ειδοποίησης (notification) σε εφαρμογές που ήδη έχουν εγκαταστήσει στη συσκευή τους. Ωστόσο, η στόχευση έγινε συγκεκριμένα σε χρήστες που έχουν εγκαταστήσει το ελληνικό πληκτρολόγιο στη συσκευή τους ή κάποια εφαρμογή που κάνει χρήση της ελληνικής γλώσσας [πχ. ελληνικές ενημερωτικές ιστοσελίδες, παιχνίδια κλπ.] Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 19

21 Αποτελέσματα Μέρος Α: H Κοινή Γνώμη για την Ψήφο των Ελλήνων του Εξωτερικού Οι Έλληνες πολίτες, τόσο στην επικράτεια όσο και στο εξωτερικό, είναι εξαιρετικά υποστηρικτικοί στην ιδέα της Ψήφου των μελών της διασποράς. Όπως αποτυπώνεται παρακάτω, με βάση τη αποτελέσματα της έρευνάς μας οι Έλληνες πολίτες σε μεγάλο βαθμό υποστηρίζουν την ψήφο των συμπολιτών τους που κατοικούν στο εξωτερικό. Στην αντίστοιχη ερώτηση στο πλαίσιο της έρευνας, η οποία αφορούσε στην υποστήριξη ή όχι ενός πιθανού σχετικού νομοσχεδίου, το 65% των εντός Ελλάδος συμμετεχόντων και το 75% των εκτός Ελλάδος απάντησαν ότι θα το υποστήριζαν λιγότερο ή περισσότερο σίγουρα. Αντιθέτω;, λιγότερο από το 20% των ερωτηθέντων εντός και εκτός Ελλάδος απάντησαν πως θα αντετίθεντο λιγότερο ή περισσότερο σθεναρά σε ένα τέτοιο νομοσχέδιο. Γράφημα #4: Αποτύπωση της κοινής γνώμης εντός και εκτός Ελλάδος σχετικά με την ψήφο της διασποράς. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 20

22 Η υποστήριξη του δικαιώματος ψήφου για τα μέλη της διασποράς διατρέχει το σύνολο του πληθυσμού ανεξαρτήτως άλλων δεικτών όπως η ηλικία, η εκπαίδευση και το ύψος του εισοδήματος. Αυτό που επίσης είναι αξιοσημείωτο είναι ότι η θετική γνώμη σχετικά με το δικαίωμα ψήφου των Ελλήνων της διασποράς διατρέχει όλη την ελληνική κοινωνία και την διασπορά χωρίς να σημειώνονται διαφοροποιήσεις ανάλογα την ηλικία, το επίπεδο εκπαίδευσης ή τα επίπεδα των εισοδημάτων. Όπως αποτυπώνεται και παρακάτω, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνάς μας στην Ελλάδα, η ψήφος της διασποράς υποστηρίζεται από τουλάχιστον το 50% κάθε ηλικιακής, εκπαιδευτικής και εισοδηματικής κατηγορίας. Γράφημα #5: Υποστήριξη της ψήφου της διασποράς στην Ελλάδα με βάσει τους δείκτες της ηλικίας, της εκπαίδευσης και του εισοδήματος. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 21

23 Όπως άλλωστε ήταν αναμενόμενο, η υποστήριξη για την ψήφο της διασποράς από Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό είναι ακόμα εντονότερη. Όπως αποτυπώνεται παρακάτω το ποσοστό της υποστήριξης στην ψήφο της διασποράς είναι σχεδόν σε κάθε κατηγορία μεγαλύτερο του 65% ανεξαρτήτως ηλικίας, εκπαίδευσης και εισοδήματος. Μόνη εξαίρεση σε αυτό αποτελούν εκείνοι με τα πολύ υψηλά εισοδήματα, οι οποίοι βέβαια και αυτοί διαμορφώνουν ποσοστό υποστήριξης μεγαλύτερο του 50 %. Γράφημα #6: Υποστήριξη του Δικαιώματος Ψήφους Αναλογα με την Ηλικία, τη Μόρφωση και το Εισοδημα. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 22

24 Στην νέα γενιά μεταναστών, η υποστήριξη του δικαιώματος ψήφου για τους Έλληνες πολίτες εκτός της επικράτειας είναι σχεδόν ομόφωνη. Τέλος, στις περιπτώσεις των Ελλήνων πολιτών που έφυγαν από τη χώρα μετά το 2010 η υποστήριξη του δικαιώματός τους να μπορούν να ψηφίσουν είναι σχεδόν ομόφωνη. Το ποσοστό των ερωτηθέντων που έφυγαν από την Ελλάδα μετά το 2010 και είναι υποστηρικτικοί στο δικαίωμα ψήφου των Ελήνων του εξωτερικού είναι σχεδόν 90%. Γράφημα #7: Υποστήριξη του δικαιώματος ψήφου της διασποράς από τη νέα γενιά μεταναστών Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 23

25 Μέρος Β: Η Σχέση των Ελλήνων του Εξωτερικού με το Ελληνικό Κράτος. B1. Δυνατότητα Συμμετοχής στον Δημόσιο Διάλογο Οι Έλληνες Πολίτες τους Εξωτερικού Έχουν τα Ίδια αν Όχι Περισσότερα Χρόνια στο Ελληνικό Σχολείο και τα Πανεπιστήμια Τα αποτελέσματα της έρευνας γνώμης καταδεικνύουν ότι οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό έχουν σε σχέση με τους πολίτες που ζουν στην Ελλάδα ακριβώς τα ίδια - αν όχι περισσότερα - χρόνια εκπαίδευσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Σύμφωνα με τα ευρήματα μας, το 38.2% των ερωτώμενων που ζουν στο εξωτερικό απάντησαν ότι έχουν χρόνια εκπαίδευσης στην Ελλάδα ενώ το ίδιο ισχύει για το 38.1% των ερωτώμενων που ζουν στην Ελλάδα. Σε ό,τι αφορά αυτούς που έχουν 19+ χρόνια εκπαίδευσης στην Ελλάδα, η διαφορά διευρύνεται σημαντικά με το 11.8% των ερωτώμενων στο εξωτερικό να απαντούν ότι διαθέτουν περισσότερα από 19 έτη εκπαίδευσης, υπερβαίνοντας σημαντικά το αντίστοιχο ποσοστό για τους κατοίκους της Ελλάδος που φτάνει το 6.8%. Αυτά τα ευρήματα καταδεικνύουν ότι υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό και οι οποίοι έχουν την ικανότητα να μιλούν, να γράφουν και να διαβάζουν στα ελληνικά με την ευχέρεια που διαθέτει κανείς στη μητρική του γλώσσα. Συνεπώς, μπορούν χωρίς πρόβλημα να συμμετέχουν στο δημόσιο διάλογο και στην κοινωνία των πολιτών Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 24

26 της χώρας καταγωγής τους. Επιπλέον, όπως θα επιβεβαιωθεί και σε προσεχή ευρήματα, αυτά τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι σημαντικό ποσοστό των Ελλήνων που ζουν στο εξωτερικό έχουν περάσει μεγάλα και σημαντικά για τη διάπλαση του χαρακτήρα τους τμήματα της ζωής τους στην Ελλάδα και άρα μοιράζονται πολλά με τους συμπατριώτες τους που ζουν στην Ελλάδα. Γράφημα #8: Συμμετοχή στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα (Συνολικά) Τα αποτελέσματα αυτά είναι ακόμη πιο ισχυρά για τους νέους μετανάστες που έφυγαν από την Ελλάδα, ιδιαίτερα για αυτούς που αποχώρησαν από το 2011 και μετά, ως αποτέλεσμα της εξελισσόμενης κρίσης χρέους. Κάτι λιγότερο από το 50% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι έχουν χρόνια στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ενώ πάνω από 15% ανέφερε ότι συμμετείχαν στο εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδος για 19+ χρόνια, καταδεικνύοντας ότι το ποσοστό των Ελλήνων πολιτών με ισχυρούς δεσμούς με το ελληνικό κράτος έχει αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου δεδομένου και του σημαντικού χρονικού διαστήματος που πέρασαν μεγαλώνοντας στην Ελλάδα και της εκπαίδευσης που έλαβαν από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Γράφημα #9: Συμμετοχή στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα (Νέοι Μετανάστες) Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 25

27 Οι Έλληνες Πολίτες του Εξωτερικού δεν Έχουν Σημαντικά Μικρότερη Επίγνωση της Επικαιρότητας στην Ελλάδα σε Σχέση με τους Έλληνες Πολίτες που Ζουν στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας γνώμης, οι ερωτηθέντες που ζουν στην Ελλάδα επέδειξαν υψηλότερο βαθμό γνώσης σχετικά με την επικαιρότητα και στης τρεις ερωτήσεις που θέσαμε. Το 80.3% των συμμετεχόντων που ζουν στην Ελλάδα προσδιόρισαν σωστά τον ΣΥΡΙΖΑ ως το κόμμα με την κοινοβουλευτική πλειοψηφία σε σύγκριση με το 68.5% των συμμετεχόντων από το εξωτερικό. Το 81.8% των ερωτηθέντων από την Ελλάδα σωστά προσδιόρισαν τον Ευκλείδη Τσακαλώτο ως τον νυν υπουργό οικονομικών σε σχέση ενώ 75% ήταν το αντίστοιχο ποσοστό για τους κατοίκους του εξωτερικού. Τέλος, το 67.7% των συμμετεχόντων που ζουν στην Ελλάδα και το 57.2% των ερωτηθέντων από το εξωτερικό προσδιόρισαν με ακρίβεια το εύρος της ανεργίας για το τέλος του Αν και δεν είναι αμελητέες οι διαφορές, οι συμμετέχοντες από το εξωτερικό επέδειξαν εντυπωσιακό βαθμό γνώσης της πολιτικής κατάστασης αφού τουλάχιστον το 55% των ερωτηθέντων απάντησε σωστά και τις τρεις ερωτήσεις ενώ η διαφορά ανάμεσα στο ποσοστό των συμμετεχόντων από την Ελλάδα και το εξωτερικό στην επιλογή της σωστής απάντησης δεν υπερέβη ποτέ το 12% Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 26

28 Ωστόσο, ακόμη πιο σημαντικά είναι τα αποτελέσματα των ερωτηθέντων που ανήκουν στους «νέους μετανάστες», αυτές που έφυγαν από την Ελλάδα το 2011 ή αργότερα και οι οποίοι ξεπέρασαν με την επίδοση τους, τους συμμετέχοντες που ζουν στην Ελλάδα σε κάθε μία από τις τρεις ερωτήσεις. Το 82.6% των νέων μεταναστών βρήκαν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι το κόμμα που έχει τώρα την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Το 90.7% των νέων μεταναστών γνωρίζει ότι ο Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι ο νυν υπουργός οικονομικών και το 70.3% επέλεξε το σωστό εύρος για το ποσοστό της συνολικής ανεργίας για το τέλος του Ακόμη και αν εστιάσουμε στους συμμετέχοντες που έφυγαν από την Ελλάδα το χρονικό διάστημα , το 87.6% αυτών σωστά επέλεξε τον ΣΥΡΙΖΑ ως το κόμμα με κοινοβουλευτική πλειοψηφία ενώ το 80.6% αυτών σωστά προσδιόρισε τον Ευκλείδη Τσακαλώτο ως τον εν ενεργεία υπουργό οικονομικών. Γράφημα #10: Γνώση του Πολιτικού Κόμματος με Κοινοβουλευτική Πλειοψηφία, εν Ενεργεία Υπουργού Οικονομικών και Συνολικού Ποσοστού Ανεργίας για το Πέρας του (Συνολικά) Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 27

29 Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν ότι οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό είναι όντως σε θέση να διατηρήσουν επαφή με τις εξελίξεις που προέρχονται από την Ελλάδα, ιδίως αυτοί που έφυγα μετά την έναρξη της κρίσης οι οποίοι σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, είναι εξίσου αν όχι περισσότερο ενημερωμένοι σε σχέση με τους συμπατριώτες τους που ζουν στην Ελλάδα. Β2. Γνώση των Θέσεων των Κομμάτων και Επιρροή στην Επιλογή των Υποψηφίων Οι Έλληνες Πολίτες του Εξωτερικού Γνωρίζουν Λιγότερα για τις Πολιτικές Θέσεις των Ελληνικών Κομμάτων. Εκ πρώτης όψεως, τα αποτελέσματα της έρευνας υποδηλώνουν ότι οι Έλληνες πολίτες που ζουν εκτός Ελλάδος είναι συγκριτικά λιγότερο ενημερωμένοι για τις θέσεις των πολιτικών κομμάτων. Για παράδειγμα, όσον αφορά το Δημοψήφισμα του ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στην σύγχρονη ελληνική ιστορία - μόλις το 26.9% του δείγματος της διασποράς κατάφερε να προσδιορίσει σωστά και τα τρία κόμματα που τάθηκαν υπέρ της θέσης του ΝΑΙ, συγκριτικά με το 54.4% των Ελλήνων της επικράτειας. Ωστόσο, το γεγονός ότι μόλις το 50% των Ελλήνων πολιτών που ζουν στην Ελλάδα ήταν σε θέση να προσδιορίσει σωστά τις απαντήσεις θέτει ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα του ερωτήματος όσον αφορά την κατανόηση των θέσεων των κομμάτων και συνεπώς φέρνει και αμφιβολίες για την εγκυρότητα των συγκεκριμένων συμπερασμάτων. Ίσως αυτό το αποτέλεσμα να είναι απλώς ανώμαλο και να προέρχεται από τα σχετικά μικρότερα μεγέθη δειγμάτων μας - επομένως καλό θα ήταν να επανεξεταστεί στο πλαίσιο μιας ευρύτερης μελέτης. Ταυτόχρονα, είναι εξίσου πιθανό ότι αυτό το αποτέλεσμα είναι απλώς ενδεικτικό της απάθειας του γενικότερου εκλογικού σώματος ή μιας αδυναμίας ορισμένων τμημάτων του πληθυσμού να ενημερωθούν. Όποια και αν είναι η εξήγηση, το αποτέλεσμα θα πρέπει να ερμηνευτεί με προσοχή. Γράφημα #11: Επίγνωση των Θέσεων των Κομμάτων - Δημοψήφισμα 2015 (Συνολικά) Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 28

30 Παρ 'όλα αυτά, όπως και να ερμηνεύσει κανείς το αποτέλεσμα, αξίζει να σημειωθεί ότι η ίδια τάση που παρατηρείται για τους «νέους μετανάστες» στα αποτελέσματα για την ικανότητα συμμετοχής στον δημόσιο διάλογο παρατηρείται και εδώ. Για την ακρίβεια, το 49,8% των Ελλήνων πολιτών που εγκατέλειψαν την Ελλάδα το 2011 ή αργότερα ήταν σε θέση να προσδιορίσουν σωστά και τα τρία πολιτικά κόμματα που υποστήριξαν την ψηφοφορία «Ναι» στο δημοψήφισμα του περισσότερο από το ήμισυ του συνολικού δείγματος της διασποράς και μόνο οριακά μικρότερο από το ανάλογο ποσοστό της επικράτειας. Αυτό δείχνει πως, αν όντως το ερώτημα καταγράφει αποτελεσματικά την επίγνωση των κομματικών θέσεων, τότε οι νέοι μετανάστες της Ελλάδας ουσιαστικά γνωρίζουν τις θέσεις των πολιτικών κομμάτων σχεδόν όσο και οι συμπολίτες τους που ζουν στην Ελλάδα. Γράφημα #12: Επίγνωση των Θέσεων των Κομμάτων - Δημοψήφισμα 2015 Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 29

31 Οι Έλληνες Πολίτες του Εξωτερικού Είναι Σχεδόν όσο Πολιτικά Δραστήριοι όσο και οι Έλληνες της Επικράτειας. Σε αντίθεση με τα παραπάνω αποτελέσματα, όπου οι «νέοι μετανάστες» διακρίνονται από τις παλαιότερες γενιές της ελληνικής διασποράς όσον αφορά την πολιτική τους επίγνωση, τα αποτελέσματα για τον βαθμό πολιτικής δραστηριότητας υποδηλώνουν ότι, ακόμη και όταν εξετάζεται συνολικά η διασπορά, οι Έλληνες πολίτες - κάτοικοι του εξωτερικού είναι εξίσου δραστήριοι στην πολιτική ζωή της πατρίδας τους με τους Έλληνες πολίτες που ζουν στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, πάνω από το 20% των Ελλήνων που ζουν στο εξωτερικό συμμετέχουν στις δραστηριότητες κάποιου πολιτικού κόμματος ή ομάδας πίεσης (ή και των δύο) που εδρεύουν στην Ελλάδα, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους Έλληνες πολίτες που ζουν στην Ελλάδα είναι ελαφρώς χαμηλότερο στο 18 %. Αυτό πιθανότατα μπορεί να αντανακλά τα κατά μέσο όρο υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης που έχουν αναφέρει οι Έλληνες πολίτες που ζουν στο εξωτερικό, όπως αναφέρθηκε όχι μόνο στα ευρήματα αυτής της έρευνας αλλά σε αρκετές άλλες μείζονες μελέτες. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 30

32 Γράφημα #13: Συμμετοχή σε πολιτικό κόμμα ή ομάδες πίεσης (Συνολικά) Παρόλα αυτά αξίζει να σημειωθεί πως το εύρημα αυτό φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με το αποτέλεσμά για τα επίπεδα επίγνωσης των θέσεων των πολιτικών κομμάτων, όπου διαπιστώθηκε παραπάνω με το ερώτημα για τις θέσεις των κομμάτων κατά τη διάρκεια του δημοψηφίσματος. Πράγματι, η διαπίστωση αυτή φαίνεται να εγείρει ανησυχίες σχετικά με την εγκυρότητα του ερωτήματος για το δημοψήφισμα του 2015 ως έγκυρη ένδειξη της πολιτικής συμμετοχής των πολιτών. Β3. Επίδραση της Νομοθεσίας του Ελληνικού Κοινοβουλίου Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων ανδρών που ζουν στο εξωτερικό έχουν ολοκληρώσει ή σκοπεύουν να ολοκληρώσουν τη στρατιωτική τους θητεία Σε αντίθεση με τη υπάρχουσα κοινωνική πεποίθηση, τα αποτελέσματα της έρευνάς μας δείχνουν ότι δεν υπάρχει αρνητική στάση απέναντι στο στρατιωτικό καθήκον από την μεριά των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό. Μάλιστα, σύμφωνα με τα ευρήματά μας, σχεδόν το 60% των Ελλήνων που διαμένουν στο εξωτερικό έχουν ολοκληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία, ενώ το 10% ισχυρίζονται ότι σκοπεύουν να ολοκληρώσουν τη στρατιωτική τους θητεία - παράλληλα άλλο ένα 10% δηλώνει ότι δεν υποχρεούται να ολοκληρώσει τη στρατιωτική θητεία (μόνιμη κατοικία στο εξωτερικό, κλπ.), αλλά θα ήθελε να το κάνει. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 31

33 Συνολικά, τα στοιχεία αυτά δεν διαφέρουν σημαντικά από το 87% περίπου των ερωτηθέντων της επικράτειας που ισχυρίζονται ότι έχουν ολοκληρώσει τη στρατιωτική τους θητεία. Γράφημα #14: Στρατιωτική Θητεία (Συνολικά) Οι Έλληνες πολίτες στο εξωτερικό έχουν σημαντικά περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα Αν και δεν βρίσκονται στα ίδια επίπεδα με τους Έλληνες τις επικράτειας, τα αποτελέσματα της έρευνας μας δείχνουν ότι οι Έλληνες πολίτες που διαμένουν στο εξωτερικό εξακολουθούν να κατέχουν σημαντικό ποσοστό περιουσιακών στοιχείων στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα ευρήματα, σχεδόν το 50% των Ελλήνων πολιτών του εξωτερικού έχουν ακίνητη περιουσία στην Ελλάδα, σε σύγκριση με πάνω από το 75% των Ελλήνων πολιτών στην Ελλάδα. Πάνω από το 20% των Ελλήνων πολιτών στο εξωτερικό έχουν τραπεζικούς λογαριασμούς στην Ελλάδα, σε σύγκριση με σχεδόν το 50% των Ελλήνων Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 32

34 πολιτών στην Ελλάδα. Τέλος το 7% των Ελλήνων πολιτών του εξωτερικού έχουν ελληνικά χρηματοπιστωτικά περιουσιακά στοιχεία (μετοχές και ομόλογα), έναντι 11% των Ελλήνων πολιτών στην Ελλάδα. Μάλιστα η έρευνα δείχνει ότι μεγαλύτερο ποσοστό Ελλήνων πολιτών που διαμένουν στο εξωτερικό (περίπου 15%) έχουν επιχειρηματικά συμφέροντα στην Ελλάδα, σε σύγκριση με τους Έλληνες πολίτες της επικράτειας (περίπου 9%). Όλα τα στοιχεία ατά υποδηλώνουν ότι τα μέλη της ελληνικής διασποράς διατηρούν σημαντικές υλικές σχέσεις με την Ελλάδα. Γράφημα #15: Περιουσιακά Στοιχεία στην Ελλάδα (Συνολικά) Η Συντριπτική Πλειοψηφία των Ελλήνων Πολιτών που Ζουν στο Εξωτερικό Πληρώνουν Κάποια Μορφή Φόρου στο Ελληνικό Κράτος Πράγματι, όπως αναμενόταν, λόγω του μεγάλου ποσοστού Ελλήνων πολιτών-κατοίκων εξωτερικού, με περιουσιακά στοιχεία στην Ελλάδα, η έρευνα μας δείχνει ότι ένα παρόμοιο ποσοστό των Ελλήνων του εξωτερικού εξακολουθεί να καταβάλλει άμεσες φορολογίες στο Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 33

35 ελληνικό κράτος από τις χώρες διαμονής τους. Σύμφωνα με τα ευρήματα, σχεδόν το 60% των συμμετεχόντων που ζουν στο εξωτερικό ισχυρίστηκε ότι πληρώνει φόρους στο ελληνικό κράτος, σε σύγκριση με το 76% των Ελλήνων πολιτών που ζουν στην Ελλάδα. Γράφημα #16: Φορολογική Σχέση με το Ελληνικό Κράτος (Συνολικά) Η συντριπτική πλειοψηφία του δείγματος των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό έχουν ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα της έρευνας μας δείχνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών που ζουν σήμερα στο εξωτερικό έχουν ξοδέψει σημαντικά ποσοστά της ζωής τους στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τα ευρήματα, σχεδόν το 50% των Ελλήνων πολιτών που ζουν στο εξωτερικό έχει περάσει "το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του" στην Ελλάδα, ενώ πάνω από το 70% έχει περάσει τουλάχιστον το ήμισυ της ζωής του στην Ελλάδα. Μόνο το 5% των ερωτηθέντων δεν κατοικούσε ποτέ στην Ελλάδα. Συνπραξις Η Ψήφος στους Έλληνες της Διασποράς 34