ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της ΜΑΤΙΝΑΣ ΜΑΤΖΟΥΝΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ (Α.Μ. 1551) ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΕΔΙΚΑΣΜΕΝΟ ΕΠΙ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ»

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΜΣ Β' ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της ΜΑΤΙΝΑΣ ΜΑΤΖΟΥΝΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ (Α.Μ. 1551) ΤΙΤΛΟΣ: «ΔΕΔΙΚΑΣΜΕΝΟ ΕΠΙ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ» Επιβλέπων καθηγητής: Κωνσταντίνος Πολυζωγόπουλος

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Το δεδικασμένο Διάκριση του δεδικασμένου σε ουσιαστικό και τυπικό.6 4. Ειδικότερα το δεδικασμένο επί δικονομικού ζητήματος.8 Α. Ιστορική αναδρομή 8 Β. Η ρύθμιση του άρθρου ΚΠολΔ..10 Γ. Εξαίρεση από το κανόνα 13 Δ. Οι απόψεις που υποστηρίζονται 14 i) Στη νομολογία..14 ii) Στη θεωρία..17 Ε. Συγκριτική επισκόπηση.19 i) Γαλλικό δίκαιο.19 ii) Γερμανικό δίκαιο.19 iii) Αυστριακό δίκαιο...21 ΣΤ. Η έννοια του δικονομικού ζητήματος.22 Ζ. Λειτουργία του δεδικασμένου επί δικονομικού ζητήματος 28 i) Γενικά..28 ii) Η αρνητική λειτουργία..30 iii) Η θετική λειτουργία..38 iv) Αποφάσεις που κρίνουν τη διαφορά κατ ουσία..41 Η. Τα όρια του δεδικασμένου επί δικονομικού ζητήματος.45 i) Γενικά..45 ii) Τα υποκειμενικά όρια 45 iii) Τα αντικειμενικά όρια 49 iv) Tα χρονικά όρια 52 Θ. Ειδικότερα η απόρριψη της αγωγής ως αόριστης και χρονικά όρια δεδικασμένου 56 2

3 Ι. Παρεμπίπτον δικονομικό ζήτημα.. 61 ΙΑ. Ένδικα βοηθήματα και δεδικασμένο επί δικονομικού ζητήματος.63 ΙΒ. Δεδικασμένο επί δικονομικού ζητήματος και ασφαλιστικά μέτρα..65 ΙΓ. Δεδικασμένο επί δικονομικού ζητήματος και διαδικασία εκούσιας δικαιοδοσίας Συμπερασματικές σκέψεις Αρθρογραφία- Βιβλιογραφία Νομολογία..73 3

4 1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Ότι το δεδικασμένο κατέχει κεντρική θέση σε κάθε δικονομικό σύστημα αποτελεί σήμερα μια αυτονόητη διαπίστωση. Κάθε πραγμάτευση επιμέρους θεμάτων από τον κύκλο του δεδικασμένου παρέχει τη δυνατότητα να εντοπισθούν και να αντιμετωπισθούν ορισμένες από τις κρίσιμες παραμέτρους κάθε δικονομικής έννομης τάξεως και παράλληλα θέτει επί τάπητος το πολυειδές πρόβλημα των σχέσεων του δικονομικού προς το ουσιαστικό δίκαιο 1. Έτσι και η έρευνα του επιμέρους θέματος, εάν το δεδικασμένο εκτείνεται και επί του δικονομικού ζητήματος που κρίθηκε, θέμα που απασχόλησε τόσο τη νομολογία όσο και τη θεωρία και αποτελεί αντικείμενο της παρούσας εργασίας, επιτρέπει όχι μόνο τον εντοπισμό της κρίσιμης παραμέτρου των αντικειμενικών ορίων του δεδικασμένου εν γένει, αλλά και τη μελέτη της σχέσης του ουσιαστικού προς το δικονομικό δίκαιο. Αντικείμενο λοιπόν της παρούσας εισήγησης αποτελεί το ουσιαστικό δεδικασμένο επί των κριθέντων δικονομικών ζητημάτων που αναφύονται σε μια τελεσίδικη δικαστική απόφαση. Αφού προηγηθεί μια σύντομη παράθεση της έννοιας του δεδικασμένου και η διάκρισή του σε ουσιαστικό και τυπικό, θα επιχειρηθεί η ανάπτυξη του ειδικότερου θέματος του ουσιαστικού δεδικασμένου επί δικονομικού ζητήματος, αρχικά μέσα από μία ιστορική αναδρομή και συγκριτική νομοθετική και νομολογιακή προσέγγιση του προβλήματος, στη συνέχεια μέσω της οριοθέτησης της κρίσιμης έννοιας του δικονομικού ζητήματος και ακολούθως θα γίνει η ανάλυση του ειδικότερου προσδιορισμού της φύσης και της λειτουργίας του δεδικασμένου επί δικονομικών ζητημάτων. Στη συνέχεια, θα επιχειρηθεί η μελέτη των ορίων (υποκειμενικών-αντικειμενικών-χρονικών) του εν λόγω δεδικασμένου, η σύντομη παράθεση ειδικότερων ζητημάτων του εν λόγω θέματος όπως του τι ισχύει στα ασφαλιστικά και στην εκούσια δικαιοδοσία και τέλος θα παρατεθούν κάποιες συμπερασματικές σκέψεις επί του πραγματευομένου θέματος. 1 Κουσούλης, Αντικειμενικά όρια του δεδικασμένου και ενστάσεις (για το έργο της Ε. Ποδηματά, Δεδικασμένο. Αντικειμενικά όρια ιδίως επί ενστάσεων), Αρμ 1996 σελ

5 2. Το δεδικασμένο Πρώτα απ όλα, πρέπει να λεχθεί ότι κάθε δίκη διεξάγεται με στόχο την έκδοση οριστικής απόφασης, στην οποία ενσωματώνονται τα αποτελέσματά της και με την οποία συνδέεται το δικονομικό δίκαιο με το ουσιαστικό και αγόμαστε από την «κανονιστική στην πραγματική ισχύ του δικαίου» 2. Την πραγμάτωση των σκοπών της επιτυγχάνει η πολιτική δίκη όχι με τις μερικότερες διαδικαστικές πράξεις ή με μόνη τη διεξαγωγή της, αλλά με την απόφαση και τις προσδιδόμενες σε αυτήν έννομες συνέπειες, κυρίως με την εκτελεστότητα και το δεδικασμένο. Άλλωστε, για χάρη αυτών των έννομων συνεπειών προσφεύγουν συνήθως και οι ενδιαφερόμενοι στα δικαστήρια 3. Μόνη η διεξαγωγή της δίκης δεν αίρει τη βλάβη, που προξενήθηκε στο δικαιούχο με τη προσβολή του δικαιώματός του, ούτε αρκεί για τη προστασία του δικαιώματος, ενώ δεν αποτρέπει ούτε τον κίνδυνο της αυτοδικίας και συνεπώς της διατάραξης της κοινωνικής ειρήνης. Τα αποτελέσματα αυτά επέρχονται, λόγω του δεδικασμένου και της εκτελεστότητας της αποφάσεως, ήτοι λόγω της υποχρέωσης των διαδίκων να συμμορφωθούν με την απόφαση και της δυνατότητας του ενδιαφερομένου να προσφύγει στον κρατικό καταναγκασμό, σε περίπτωση μη συμμορφώσεως του αντιδίκου του. Το δεδικασμένο δεν είναι, λοιπόν, εννοιολογικό στοιχείο της απόφασης 4, αλλά έννομη συνέπειά της, συνέπεια δηλαδή που προσνέμεται στην απόφαση από το ισχύον δίκαιο 5. Πιο συγκεκριμένα, μέσω του δεδικασμένου διασφαλίζεται αφενός το συμφέρον του νικήσαντος διαδίκου 6 μέσω της αναγνώρισης της έννομης θέσης του και αφετέρου κατοχυρώνεται το περιεχόμενο της δικαιοδοτικής κρίσης, καθώς αυτή προσδιορίζει αυθεντικά και δεσμευτικά για τους διαδίκους τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους με τρόπο που αυτά είναι υποχρεωμένα να ρυθμίσουν την περαιτέρω έννομη συμπεριφορά τους με βάση το περιεχόμενο της απόφασης 7. 2 Μητσόπουλος, Η έννοια της εκούσιας δικαιοδοσίας σε Νέον δίκαιον 1971, σελ. 5,6. 3 Ράμμος, Στοιχεία Πολιτικής Δικονομίας, σελ Μητσόπουλος, ο.π. σελ. 16 επ. 5 Έτσι και η ΑΠ 53/2004, δημοσιευμένη στη ΝΟΜΟΣ. 6 Βλ. Κονδύλη, Το δεδικασμένο κατά τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, σελ Βλ. Γεωργίου σε Τιμητικό τόμο του Κ. Μπέη, III, σελ

6 3. Διάκριση του δεδικασμένου σε ουσιαστικό και τυπικό Μία βασική διάκριση του δεδικασμένου είναι αυτή σε ουσιαστικό και τυπικό 8. Ειδικότερα, η καθιερωμένη διδασκαλία του δικαίου, παραδοσιακά διακρίνει ανάμεσα στο τυπικό και στο ουσιαστικό δεδικασμένο, διάκριση που λαμβάνει χώρο με τόσο μεθολογικά αυστηρό τρόπο, ώστε εκ πρώτης όψεως να θεωρείται ότι πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικά φαινόμενα 9. Το τυπικό δεδικασμένο εκφράζει τη θεμελίωση της δεσμευτικότητας της δικαστικής απόφασης μέσω της εγκυρότητας του βαθμού δικαιοδοσίας, ενώ το ουσιαστικό δεδικασμένο ανάγει στο περιεχόμενο της απόφασης τη θεμελίωση της δεσμευτικότητας. Αμφότερες οι μορφές αυτές του δεδικασμένου συγκροτούν την κεντρική έννοια του αμεταβλήτου της δικαστικής απόφασης 10, καθώς από τη μία πλευρά το τυπικό δεδικασμένο υποδηλώνει το αμετάβλητο της δικαιοδοτικής κρίσης που προκύπτει μετά την εξάντληση των προβλεπόμενων δικαιοδοτικών βαθμίδων και από την άλλη το ουσιαστικό δεδικασμένο φανερώνει το αμετάβλητο της δικαστικής απόφασης από άποψη περιεχομένου 11. Ωστόσο, ο όρος «τυπικό δεδικασμένο» αποτελεί ατυχή μεταφορά στην ελληνική αντίστοιχου όρου της γερμανικής επιστήμης του δικαίου και προκρίνεται ως πιο πετυχημένη η ελληνική ορολογία που χαρακτηρίζει το τυπικό δεδικασμένο ως τελεσιδικία και το ουσιαστικό δεδικασμένο ως δεδικασμένο 12. Στο εσωτερικό δικονομικό μας δίκαιο το τυπικό δεδικασμένο, καλούμενο (λοιπόν) και τελεσιδικία 13, ρυθμίζεται από το άρθρο 321 ΚΠολΔ το οποίο ορίζει ότι «Όσες αποφάσεις των πολιτικών δικαστηρίων δεν μπορούν να προσβληθούν με ανακοπή ερημοδικίας και έφεση είναι τελεσίδικες και αποτελούν δεδικασμένο» και αποτελεί κατά την ευρέως κρατούσα αντίληψη, ιδιότητα της αποφάσεως 14 15, η οποία 8 Βλ. Ράμμο, ο.π., σελ. 415 Σινανιώτη, Ερμηνεία Γ, σελ.94 Κεραμέα, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ Βλ. Μπέη σε Σύμμεικτα προς τιμήν Γεωργίου Μ. Παπαχατζή, σελ Αυτό υπό τη διαλυτική αίρεση της μη επιτυχούς άσκησης έκτακτων ενδίκων μέσων. Γι αυτό ελέχθη ότι το «αμετάβλητο της απόφασης» ως έκφραση του δεδικασμένου δε σημαίνει κατά κυριολεξία την αδυναμία μεταβολής του περιεχομένου της, αλλά ουσιαστικά υποδηλώνει την αποκρυστάλλωση των εννόμων σχέσεων ως όρο για την ομαλή ροή των συναλλαγών. Όπου μάλιστα θεωρήθηκε αναγκαία η ύπαρξη μιας περισσότερο σταθερής απόφασης ο νομοθέτης έθεσε ως προυπόθεση για την επέλευση του δεδικασμένου το αμετάκλητο αυτής( 613, 618 ΚπολΔ), βλ. Κουσούλη Στέλιο, Φύση και υποκειμενικά όρια του δεδικασμένου, Δ 1988, 173 επομ.( ). 11 Βλ. Κουσούλη, ο.π. σελ Βλ. Νίκα, Πολιτική Δικονομία II, σελ. 654 και Μπέη, ό.π, σελ Βλ. ΣχΠολΔ Γ, σελ. 189, Βλ. μεταξύ άλλων Σινανιώτη, Ερμηνεία, σελ. 94 Κονδύλη, Το δεδικασμένον, σελ

7 υποδηλώνει την αδυναμία προσβολής της πλέον με τα τακτικά ένδικα μέσα στα πλαίσια της ίδιας διαδικασίας και η οποία προσδίδεται σε αυτή από το νόμο ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της 16. Κατ άλλη δε διατύπωση, τυπικό δεδικασμένο σημαίνει το αμετάβλητο της δικαστικής αποφάσεως, το οποίο προκύπτει μετά την εξάντληση των προβλεπόμενων ή επιτρεπόμενων βαθμών δικαιοδοσίας 17. Το ουσιαστικό δεδικασμένο αντίθετα, αποτελεί (αναμφισβήτητα) κύρια συνέπεια της δικαστικής απόφασης, απορρέει κυρίως από τα άρθρα 322 ΚΠολΔ και 324 ΚΠολΔ και σημαίνει τη δεσμευτική ενέργεια της δικαιοδοτικής κρίσης 18. Με τον όρο «ουσιαστικό δεδικασμένο», όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, νοείται η δεσμευτικότητα των δια της αποφάσεως κριθέντων, δηλαδή η δέσμευση που δημιουργείται για ορισμένο κύκλο προσώπων σε σχέση με την ορθότητα της δικαστικής διάγνωσης, η οποία έγινε με την τελεσίδικη δικαστική κρίση ως προς την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του επίδικου δικαιώματος 19. Από δε το άρθρο 322 ΚΠολΔ, συνάγεται ότι το ουσιαστικό δεδικασμένο διακρίνεται σε ουσιαστικό δεδικασμένο επί των κριθέντων ουσιαστικών ζητημάτων (εδ. α ) και σε ουσιαστικό δεδικασμένο επί των κριθέντων δικονομικών ζητημάτων (εδ. β ). 15 Υπάρχει ωστόσο και η άποψη ότι και η τελεσιδικία είναι έννομη συνέπεια της δικαιοδοτικής κρίσης, καθώς με την επέλευση της τελεσιδικίας ο ηττημένος διάδικος χάνει το δικονομικό δικαίωμα να εναντιωθεί στο περιεχόμενο της απόφασης και να την προσβάλει με την άσκηση τακτικών ενδίκων μέσων (βλ. Μπέη, ο.π. σελ ). 16 Βλ. Σινανιώτη, ο.π. 17 Κουσούλης, Η νομική φύση του δεδικασμένου, σελ Κεραμεύς, ο.π. 19 Βλ. Γεωργίου, ό.π. 7

8 4. Ειδικότερα το δεδικασμένο επί δικονομικού ζητήματος Α. Ιστορική αναδρομή Προκειμένου τώρα να κατανοήσουμε το ειδικότερο θέμα του ουσιαστικού δεδικασμένου επί δικονομικού ζητήματος, το οποίο αποτελεί αντικείμενο της παρούσας εργασίας, κρίνεται απαραίτητη μία ιστορική αναδρομή. Υπό το καθεστώς ισχύος λοιπόν της ΠολΔ/1834, γνωστής από το όνομα του συντάκτη της και ως Πολιτικής Δικονομίας του Maurer, τα ζητήματα του ουσιαστικού δεδικασμένου ρυθμίζονταν από μία και μόνη διάταξη, εκείνη του άρθρου 274 ΠολΔ. Το άρθρο αυτό, το οποίο ήταν ενταγμένο στο κεφάλαιο των αποδείξεων, όριζε ότι «Τελεσιδικία υπάρχει τότε μόνον, όταν περί του αυτού αντικειμένου ως εκ του αυτού (πράγματος) πραγματικού γεγονότος μεταξύ των αυτών διαδίκων κατά την αυτήν ιδιότητα, πρόκειται να ζητηθή το αυτό δίκαιον εις νέαν δίκην». Η ίδια ακριβώς διάταξη επαναλήφθηκε αργότερα και στην Κρητική Πολιτική Δικονομία του 1903 ως άρθρο 269, ενταγμένη επίσης στο κεφάλαιο των αποδείξεων 20. Υπό την προϊσχύσασα λοιπόν Πολιτική Δικονομία, δε γινόταν λόγος για δεδικασμένο επί δικονομικών ζητημάτων. Υπό το καθεστώς ισχύος της προαναφερθείσας μοναδικής διατάξεως (σε συνδυασμό με τις διατάξεις του Ρωμαϊκού Δικαίου περί δεδικασμένου) και κατά την εφαρμογή της, νομολογία και μερίδα της θεωρίας διατύπωσαν την άποψη ότι δεδικασμένο παράγουν μόνο εκείνες οι αποφάσεις, οι οποίες δικάζουν κατ ουσία, τέμνουν κατ άλλη διατύπωση, την επίδικη διαφορά, όχι δε και όσες απορρίπτουν την αγωγή (ή οποιαδήποτε άλλη ισοδύναμη διαδικαστική πράξη 21 ) για λόγους (όχι ουσιαστικούς, αλλά) τυπικούς 22. Ενδεικτικά, κρίθηκε ότι δεν αναπτύσσουν δεδικασμένο οι αποφάσεις που απορρίπτουν την αγωγή ως αόριστη, ως απαράδεκτη εξαιτίας ακυρότητας του δικογράφου ή ελλείψεως των προαπαιτουμένων, ως προώρως ασκηθείσα, ως απαράδεκτη εξαιτίας ελλείψεως της ενεργητικής νομιμοποιήσεως και ακόμα (δεν αποτελεί δεδικασμένο) η απόφαση που ακυρώνει τυπικά προγενέστερη δήλωση του 20 Βλ. Μπενάκη, ΤΑΛΩΣ, Κρητικός Κώδιξ III Ε 2, σελ Βλ. την ΑΠ 125/1969 ΝοΒ 1969, Βλ. Οικονομόπουλο, σε ΕΕΝ 1956, 966 επ. (968). 8

9 τρίτου, στα χέρια του οποίου γίνεται η κατάσχεση, ή που απορρίπτει ανακοπή, έφεση ή αντέφεση ως απαράδεκτη 23. Η αντίληψη αυτή, αν και πλήρως συμπλέουσα με την κείμενη νομοθεσία, δεν έμεινε αναντίρρητη, κυρίως στο πεδίο της θεωρητικής δικονομικής ενασχόλησης 24. Έτσι, υποστηρίχθηκε ότι οι αποφάσεις, οι οποίες απορρίπτουν την αγωγή για κάποιο τυπικό λόγο, δεν αποτελούν μεν δεδικασμένο ως προς την ουσία της υποθέσεως χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι στερούνται παντελώς της ισχύος του δεδικασμένου το οποίο αναπτύσσεται για τα κριθέντα θέματα της αποφάσεως 25 καθώς και ότι από καμία διάταξη νόμου, ούτε και εκείνες των Πανδεκτών που επικαλείται η κρατούσα αντίθετη αντίληψη, προκύπτει ο περιορισμός ο οποίος υποστηρίζεται σε αυτήν 26. Παρά ωστόσο την επιχειρηματολογία που αναπτύχθηκε, η κρατούσα γνώμη δεν μεταβλήθηκε ενόψει και της υπ αριθμόν 274 διατάξεως της ΠολΔ/1834, παρά μόνον ύστερα από τη σύνταξη και ψήφιση του ΚΠολΔ, στο στάδιο των προπαρασκευαστικών εργασιών του οποίου, ο εισηγητής των ρυθμίσεων για το δεδικασμένο Γ. Ράμμος διατύπωνε στο διάγραμμά του τη γνώμη, ότι, προκειμένου να αποφευχθούν οι έως τότε υπάρχουσες αμφισβητήσεις, έπρεπε, το όλο ζήτημα του αντικειμένου του δεδικασμένου και αν αυτό επεκτείνεται ή όχι και στο κριθέν δικονομικό ζήτημα, να λυθεί με ειδική ρύθμιση ορίζουσα ότι δεδικασμένο αποτελούν ως προς το δι αυτών λυόμενον ζήτημα όχι μόνον οι αποφάσεις που κρίνουν επί της ουσίας της υποθέσεως αλλά και οι επί διαδικαστικού ζητήματος οριστικώς και τελεσιδίκως κρίνουσες αποφάσεις 27, εισηγούμενος την ακόλουθη διατύπωση: «Αι τελεσίδικοι αποφάσεις αποτελούσι δεδικασμένον (ως προς το κριθέν ζήτημα), εφόσον αποφαίνονται τελειωτικώς επί τινος δι αγωγής, ανταγωγής, κυρίας παρεμβάσεως ή ενστάσεως συμψηφισμού προβληθείσης εννόμου συνεπείας, εννόμου σχέσεως (δικαιώματος ή υποχρεώσεως) ή περί εννόμου συνεπείας ή του δικονομικού δικαίου (ή αι απορρίπτουσαι την αίτησιν παροχής δικαστικής προστασίας δια τυπικούς λόγους)». Κατά τη συζήτηση επί του διαγράμματος αυτού ο Σακκέτας, εκ των μελών της Επιτροπής Συντάξεως του ΚΠολΔ, υποστήριξε ότι το δεδικασμένο έπρεπε να περιοριστεί μόνο σε όσες αποφάσεις αποφαίνονται επί της ουσίας, όπως ίσχυε και 23 Βλ. Δημητρίου, Δεδικασμένο επί δικονομικού ζητήματος σελ. 32 όπου κα περαιτέρω παραπομπές σε θεωρία και νομολογία. 24 Δημητρίου, ο.π. σελ Βλ. Πράτσικα, Το δεδικασμένον σελ Ράμμος, Στοιχεία, Α α σελ Βλ. ΣχΠολΔ Γ σελ

10 στις αλλοδαπές Δικονομίες 28 αναφέροντας συγκεκριμένα ότι «δεν ευρίσκει εις τι άξιο λόγου δύναται να χρησιμεύση ως δεδικασμένον απόφασις, λύουσα ζητήματα διαδικαστικής μορφής» Η Επιτροπή τελικά στη Συνεδρίαση της 27 ης Ιουνίου 1939 δέχθηκε κατά πλειοψηφία τις θέσεις της εισήγησης ήτοι την επέκταση του ουσιαστικού δεδικασμένου και επί διαδικαστικών ζητημάτων 31 και η εν λόγω ρύθμιση αριθμήθηκε ως άρθρο 382 I διατυπούμενη ως εξής: «Αι τελεσίδικοι αποφάσεις αποτελούσι δεδικασμένο ως προς το κριθέν ζήτημα ( ) ή περί εννόμου συνεπείας του δικονομικού δικαίου». Ακολούθως, στο Σχέδιο της Συντακτικής Επιτροπής του ΚΠολΔ η ανωτέρω ρύθμιση διατυπώθηκε ως άρθρο 353 I ως εξής: «Αι τελεσίδικοι αποφάσεις αποτελούν δεδικασμένον ως προς το κριθέν ουσιαστικόν ή δικονομικόν ζήτημα, εφ όσον αποφαίνονται οριστικώς επί εννόμου σχέσεως, προβληθείσης δι αγωγής, ανταγωγής, κυρίας παρεμβάσεως ή ενστάσεως συμψηφισμού» 32. Τέλος δε, στο Σχέδιο της Αναθεωρητικής Επιτροπής, με αφορμή πρόταση του Γ. Μητσόπουλου, η σχετική ρύθμιση επαναδιατυπώθηκε λαμβάνοντας τη μορφή που έχει σήμερα το άρθρο στον ισχύοντα ΚΠολΔ. Β. Η ρύθμιση του άρθρου Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο ΚΠολΔ, «το δεδικασμένο εκτείνεται στο ουσιαστικό ζήτημα που κρίθηκε, αν η απόφαση έκρινε οριστικά για μια έννομη σχέση που έχει προβληθεί με αγωγή, ανταγωγή, κύρια παρέμβαση ή ένσταση συμψηφισμού. Το δεδικασμένο εκτείνεται επίσης και στο δικονομικό ζήτημα που κρίθηκε οριστικά». Διευθετώντας έτσι αμφισβητήσεις που είχαν προκύψει στο προϊσχύσαν δίκαιο, το άρθρο εδ. β προέβλεψε, όχι πάντως χωρίς αντιρρήσεις, τη δημιουργία δεδικασμένου και από αποφάσεις, οι οποίες περιορίζονται στη κρίση δικονομικών ζητημάτων και δεν υπεισέρχονται στην ουσία της διαφοράς 33. Καίτοι είναι αυτονόητο, πρέπει όμως να παρατηρηθεί, σε σχέση με τις αποφάσεις που 28 Βλ. ΣχΠολΔ Γ σελ Βλ. ΣχΠολΔ, ο.π. 30 Η φράση αυτή ωστόσο κατά τον Παναγόπουλο (Δ 1992 σελ. 583) δεν δημιουργεί καν προβλήματα στην επέκταση του δεδικασμένου επί δικονομικού ζητήματος αφ ης στιγμής «ο Σακκέτας μιλώντας για ζητήματα διαδικαστικής μορφής δεν εννοούσε βέβαια τη δικαστική κρίση επί δικονομικών ζητημάτων δεκτικών δεδικασμένου, αλλά για αποφάσεις απλώς επί της διαδικασίας από τη φύση τους ανεπίδεκτες δεδικασμένου, όπως η αναβολή ή ματαίωση της συζητήσεως, η επανάληψη της, η αναστολή της, η συνεκδίκαση ή ο χωρισμός ενδίκων βοηθημάτων» 31 Βλ. ΣχΠολΔ, ο.π. 32 Βλ. ΣχΠολΔ σελ Κουσούλης, σε Ερμηνεία του ΚΠολΔ I, σελ

11 αποφαίνονται επί δικονομικού ζητήματος, ότι το δημιουργούμενο ουσιαστικό δεδικασμένο περιορίζεται μόνο επί του κριθέντος δικονομικού ζητήματος και προβάλλεται οσάκις το αυτό ζήτημα φέρεται υπό των αυτών διαδίκων εκ νέου ενώπιον δικαστηρίου 34, π.χ από την απόρριψη της αγωγής για το λόγο ότι ο ενάγων δεν έχει την ικανότητα προς το παρίστασθαι επί δικαστηρίου, δημιουργείται δεδικασμένο ως προς το ζήτημα αυτό και προβάλλεται κατά της εγειρόμενης νέας αγωγής, εφόσον ο κριθείς ανίκανος προς το παρίστασθαι δεν εκπροσωπείται τώρα προσηκόντως ή δεν ισχυρίζεται ότι κατέστη πλέον ικανός, (ή) προβάλλοντας ότι η απόφαση ουχί ορθώς δέχθηκε ότι είναι ανίκανος προς το παρίστασθαι 35. Επί της ουσίας όμως, ήτοι επί του δια της αγωγής ασκουμένου ουσιαστικού δικαιώματος η επί του δικονομικού ζητήματος αποφαινόμενη απόφαση δεν δημιουργεί δεδικασμένο και συνεπώς δεν αποκλείεται η επανάληψη της δια τυπικούς λόγους απορριφθείσης αγωγής. Αν απορριφθεί δηλαδή μια αγωγή για τυπικούς λόγους, αντικείμενο της αποφάσεως είναι τότε, μόνο το ζήτημα του παραδεκτού της αγωγής. Ακριβέστερα η διάγνωση του απαραδέκτου της αγωγής σε σχέση με το συγκεκριμένο ελάττωμα που προκάλεσε το απαράδεκτο. Επανάσκηση της αγωγής, που περιέχει το ίδιο ελάττωμα, αποκλείεται 36. Με άλλη διατύπωση, εάν απορρίφθηκε η αγωγή ως απαράδεκτη, το εκ της απορριπτούσης την αγωγή για τυπικούς/ δικονομικούς λόγους αποφάσεως παραγόμενο δεδικασμένο εκτείνεται μόνο επί της συγκεκριμένης δικονομικής ελλείψεως, η οποία οδήγησε στην απόρριψη της αγωγής ως απαράδεκτης, έτσι ώστε να επιτρέπεται η εκ νέου άσκηση της αγωγής και η εξέτασή της κατ ουσίαν, εφόσον η προηγούμενη δικονομική έλλειψη ή το προηγούμενο δικονομικό ελάττωμα δεν υφίσταται πλέον 37. Το δεδικασμένο λοιπόν που παράγεται σύμφωνα με την παρ. 1 εδ. β εμποδίζει την επανάσκηση της αγωγής, καθιστώντας την απαράδεκτη, μόνο αν αυτή παρουσιάζει το ίδιο δικονομικό ελάττωμα 38. Έτσι, αν λ.χ απορριφθεί 34 Βλ. Σινανιώτη, Ερμηνεία ΚΠολΔ Γ, σελ Ράμμος σε Glasson-Tissier- Morel Δ 773 α σελ Βλ. μεταξύ άλλων Κεραμέα, Ουσιαστικόν δεδικασμένον, σελ Διαφορετική όμως ενέργεια του δεδικασμένου που αναφέρεται στο κριθέν ουσιαστικό ζήτημα από την ενέργεια που αφορά το κριθέν δικονομικό ζήτημα, δεν υπάρχει. Η απόρριψη, βέβαια της αγωγής για ουσιαστικούς λόγους εμποδίζει κατά κανόνα την επανάσκηση της αγωγής, κάτι που δεν συμβαίνει με την απόρριψη της αγωγής για τυπικούς λόγους (βλ. ΑΚ 263 1). Αυτό όμως είναι δυνατό όχι εξαιτίας της διαφορετικής ενέργειας, αλλά εξαιτίας του διαφορετικού αντικειμένου και της διαφορετικής εκτάσεως του δεδικασμένου (βλ. Σινανιώτη, ο.π. σελ. 111). Η δυνατότητα επανασκήσεως της αγωγής σε τελευταία ανάλυση δεν σημαίνει συστηματικά τίποτε άλλο από επίκληση νέων πραγματικών περιστατικών, που δεν καλύπτονται από το δεδικασμένο (βλ. Μπέη Πολιτική Δικονομία VI σελ ). 37 Βλ. Κλαμαρή, Ο Κανών της άπαξ ασκήσεως των ενδίκων μέσων, σελ Βλ. Κουσούλη, ο.π. σελ

12 τελεσιδίκως αγωγή ως αόριστη, το δεδικασμένο «κωλύει διάφορη κρίση του δικαστηρίου που επιλαμβάνεται νέας, τυχόν, αγωγής,, της οποίας το δικόγραφο έχει την ίδια, ουσιαστικώς, συγκεκριμένη διατύπωση, που έχει ήδη κριθεί ελαττωματική ούτως ώστε να προκαλεί αοριστία» 39. Ο ενάγων δεν εμποδίζεται όμως να επανέλθει, αν θεραπεύσει το δικονομικό ελάττωμα για το οποίο δημιουργήθηκε δεδικασμένο, αν λ.χ συμπληρώσει την ελλείπουσα διαδικαστική προϋπόθεση 40 ή τα στοιχεία της αγωγής που κρίθηκε ως αόριστη 41. Η πρακτική σημασία της ρυθμίσεως του άρθρου 322 ΚΠολΔ ως προς τα κριθέντα δικονομικά ζητήματα έγκειται στο ότι ο εναγόμενος που αρνείται το παραδεκτό της αγωγής δεν χρειάζεται να επικαλεστεί ούτε συγκεκριμένες ελλείψεις της ούτε αποδεικτικά στοιχεία των ελλείψεων, αλλά αρκεί να επικαλεσθεί την προηγούμενη τελεσίδικη απόφαση που απέρριψε την αρχική αγωγή του αντιδίκου του ως απαράδεκτη 42. Σκοπός της ρυθμίσεως αυτής είναι η αποτροπή της απαράλλακτης επαναλήψεως αγωγών βεβαρημένων από τις ίδιες πάντα δικονομικές ελλείψεις 43. Ειδικότερα, το δεδικασμένο για το δικονομικό ζήτημα δικαιολογείται, βάσει των εξής σκέψεων: Η απόφαση που απορρίπτει τελεσίδικα την αγωγή ως απαράδεκτη, παρέχει έννομη προστασία υπέρ του εναγομένου, ο οποίος δικαιούται να προσδοκά, ότι δεν θα αντιμετωπίσει στο μέλλον όμοια ακριβώς αγωγή, δηλαδή αγωγή με το ίδιο ακριβώς ελάττωμα, υποβαλλόμενος και πάλι για το ίδιο ζήτημα σε ψυχική ταλαιπωρία και οικονομική δαπάνη. Διασφαλίζει συνεπώς το δεδικασμένο για το δικονομικό ζήτημα την έννομη θέση του διαδίκου που νίκησε 44. Συγχρόνως, υπηρετεί και άλλους σκοπούς και συγκεκριμένα το κύρος των δικαστηρίων και την αρχή της οικονομίας της δίκης ΑΠ 41/1987, ΕλλΔνη 1988 σελ ΕφΑθ 10641/1995, ΕλλΔνη 1999 σελ Μακρίδου, Η αόριστη αγωγή, Γ έκδοση, σελ Μπέης, Πολιτική Δικονομία VI σελ Σαχπεκίδου, Δεδικασμένο από τυπική απόρριψη της αγωγής ( ), Αρμ. 1989, σελ Κονδύλης, ο.π. σελ. 344 σημ Κονδύλης, ο.π. 12

13 Γ. Εξαίρεση από τον κανόνα Όπως είδαμε, όταν μία αγωγή απορρίπτεται για τυπικό λόγο, δηλαδή ως απαράδεκτη, επιτρέπεται η επανάσκησή της σε δεύτερο δικαστήριο, εφόσον θεραπευθεί το δικονομικό ελάττωμα που οδήγησε στην απόρριψή της. Το δεδικασμένο δηλαδή με άλλα λόγια, που παράγεται από την απόρριψη της αγωγής ως απαράδεκτης, εκτείνεται μόνο επί της συγκεκριμένης δικονομικής έλλειψης, η οποία οδήγησε στην απόρριψη της αγωγής ως απαράδεκτης, έτσι ώστε, να επιτρέπεται η εκ νέου άσκηση της αγωγής και η εξέταση αυτής κατ ουσίαν, εφόσον η προηγούμενη δικονομική έλλειψη ή το προηγούμενο δικονομικό ελάττωμα, δεν υφίσταται πλέον 46. Υπάρχει όμως μία περίπτωση (η μοναδική) κατά την οποία απαγορεύεται η επάνοδος του ενάγοντος με νέα αγωγή, ακόμα και όταν η πρώτη απορρίφθηκε για τυπικό, δικονομικό λόγο, κατ επέκταση του κανόνα της άπαξ ασκήσεως των ενδίκων μέσων 47. Πρόκειται για τη περίπτωση της αγωγής κακοδικίας όπως ρυθμίζεται στο άρθρο 18 παρ. 1 Ν. 693/1977 «περί εκδικάσεως αγωγών κακοδικίας» καθώς και στο άρθρο 73 παρ. 6 ΕισΝΚΠολΔ που ρυθμίζει την αγωγή κακοδικίας κατά δικηγόρων, συμβολαιογράφων κλπ. Ειδικότερα, σύμφωνα με αυτές τις ρυθμίσεις, «Εάν απορριφθή η αγωγή κακοδικίας διά τυπικόν ή ουσιαστικόν λόγον, νέα αγωγή κακοδικίας διά την αυτήν υπόθεσιν παρά του αυτού διαδίκου δεν επιτρέπεται διά τους αυτούς ή άλλους λόγους». Έτσι, αν για παράδειγμα απορριφθεί η αγωγή κακοδικίας ως αόριστη, αφαιρείται τελεσίδικα από τον ενάγοντα η δυνατότητα επανασκήσεως της ίδιας, βελτιωμένης και συμπληρωμένης 48. Αυτή λοιπόν είναι και η μοναδική περίπτωση απαγόρευσης επανάσκησης αγωγής μετά από απόρριψή της για τυπικό- δικονομικό λόγο που αποτελεί και την μοναδική εξαίρεση από τον κανόνα της δυνατότητας επανόδου του ενάγοντος σε ανάλογες περιπτώσεις. 46 Βλ. Κλαμαρή, ο.π. σελ Καρανίκου-Θεοδωροπούλου, σε ΑρχΝ 1987 σελ ΕιδΔικΚακοδ 12/1985, ΑρχΝ 1987 σελ. 387 με σχόλιο Καρανίκου- Θεοδωροπούλου βλ. και Μακρίδου, Η αόριστη αγωγή, Δ έκδοση, σελ. 151 σημ

14 Δ. Οι απόψεις που υποστηρίζονται i) Στη νομολογία Μετά την ανωτέρω θετική νομοθετική ρύθμιση και τη ρητή πλέον από το γράμμα του νόμου επέκταση κατ αρχήν του ουσιαστικού δεδικασμένου και στα δικονομικά ζητήματα που κρίθηκαν οριστικά, θα ανέμενε κανείς μια ενιαία στο εξής και αδιαμφισβήτητη αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού στη δικαστηριακή πρακτική και δικονομική θεωρία. Σε αυτό άλλωστε αποσκοπούσε και ο συντάκτης του ΚΠολΔ αρχικά, όταν εισηγείτο τη σχετική ρύθμιση και φυσικά ο δικονομικός νομοθέτης στη συνέχεια, όταν την ψήφιζε και την καθιστούσε δεσμευτική διάταξη 49. Ωστόσο, όχι μικρός αριθμός δικαστικών αποφάσεων τόσο των δικαστηρίων της ουσίας όσο και του Αρείου Πάγου, φαίνονται να εμμένουν στην αρνητική θέση του προϊσχύσαντος δικαίου και στην μη αποδοχή της επέκτασης του ουσιαστικού δεδικασμένου και επί των κριθέντων δικονομικών ζητημάτων. Ειδικότερα, σύμφωνα με τις αποφάσεις αυτές, «από τις διατάξεις των άρθρων 321 και 322 ΚΠολΔ προκύπτει ότι δεδικασμένο δημιουργούν οι τελεσίδικες αποφάσεις των δικαστηρίων, όταν λύνουν τα αμφισβητούμενα δίκαια, έτσι ώστε να μη μπορούν πλέον αυτά να γίνουν αντικείμενο νέας δίκης ανάμεσα στους ίδιους διαδίκους. Επομένως, δεν παράγεται δεδικασμένο από απόφαση που απορρίπτει την αγωγή ως αόριστη 50 ή λόγω έλλειψης νομιμοποίησης 51». Με τον υπεραπλουστευμένο όμως ισχυρισμό, ότι η θέση τους προκύπτει από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 321 και 322 ΚΠολΔ, εμφανίζονται καταρχήν οι αποφάσεις αυτές να αγνοούν το γράμμα του άρθρου 322 I β ΚΠολΔ. Διότι φαίνεται έξω από κάθε λογική οπτική της γραμματικής ερμηνείας των κανόνων του δικαίου η συναγωγή του συμπεράσματος ότι δεν παράγεται δεδικασμένο από την απόφαση που απορρίπτει την αγωγή για τυπικούς λόγους. Μόνο αν προβαλλόταν ταυτόχρονα, το επιχείρημα, ότι οι τυπικοί λόγοι της απορρίψεως της αγωγής δεν είναι δικονομικά ζητήματα κατά την έννοια της διατυπώσεως αυτής, θα μπορούσε να συζητηθεί η ορθότητα ενός τέτοιου συμπεράσματος, κάτι όμως που δεν αναφέρεται στις εν λόγω αποφάσεις. Κατά μία γνώμη ωστόσο 52, ενόψει των τόσο πολλών σημαντικών αρνητικών σημείων, τα οποία συγκεντρώνει η εν λόγω θέση, «φαίνεται ως πιο λογική η εξήγηση, ότι η πραγματική θέση των αποφάσεων αυτών δεν είναι αυτή 49 Δημητρίου, ο.π. σελ Βλ. ΑΠ 888/1977 ΝοΒ 1978, σελ. 703 ΑΠ 233/1977 ΑρχΝ 1977, σελ.520 ΕφΠειρ 1162/1982 ΝοΒ 1983 σελ. 390 ΕφΑθ 4924/1985 ΕλλΔνη 1985, σελ. 970 ΑΠ 266/1989 ΕΕΝ 1990 σελ Βλ. ΑΠ 888/1977, ο.π. ΕφΑθ 5660/1982 ΕλλΔνη 982 σελ Δημητρίου,ο.π. σελ

15 που εμφανίζεται να δηλώνεται από το κείμενό τους». Ειδικότερα, με τη διατύπωση που εκτέθηκε ανωτέρω των εν λόγω αποφάσεων, εννοούν προφανώς ότι δεν παράγεται το ουσιαστικό δεδικασμένο επί του μη κριθέντος ουσιαστικού ζητήματος έννομης σχέσεως- και απλώς δεν διατυπώνουν ολοκληρωμένα και ορθά τη θέση τους 53. Υπάρχουν ωστόσο και αποφάσεις, σε μικρότερο αριθμό εμφανιζόμενες, οι οποίες διακρίνουν την απόρριψη μιας αγωγής ως απαράδεκτης, εξαιτίας της ελλείψεως μιας ή περισσοτέρων διαδικαστικών προϋποθέσεων της δίκης, από την απόρριψή της ως αόριστης ή λόγω οποιουδήποτε άλλου τυπικού λόγου, π.χ λόγω μη εγγραφής στα βιβλία διεκδικήσεων. Για την μεν πρώτη περίπτωση δέχονται τη δημιουργία δεδικασμένου και επί των κριθέντων δικονομικών ζητημάτων, για τη δε δεύτερη περίπτωση, υιοθετούν την αρνητική θέση της μη δημιουργίας δεδικασμένου. Έτσι και η ΠολΠΙωαν 155/ κατά την οποία «από το συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 321 και 322 ΚΠολΔ σαφώς συνάγεται ότι δεδικασμένο δημιουργούν οι οριστικές και τελεσίδικες αποφάσεις των πολιτικών δικαστηρίων ανεξαρτήτως του εάν αποφαίνονται επί ουσιαστικού ή δικονομικού ζητήματος και συνεπώς δέχονται ή απορρίπτουν την αγωγή κατ ουσίαν ή απορρίπτουν αυτήν (την αγωγή) για τυπικούς λόγους, δηλαδή ως απαράδεκτη, ελλείψει μιας των προϋποθέσεων του παραδεκτού αυτής όπως είναι φυσικό δεν παράγουν δεδικασμένο οι αποφάσεις που απορρίπτουν την αγωγή κ.λ.π. για τυπικούς λόγους, δηλαδή λόγω αοριστίας ή μη εγγραφής στα βιβλία διεκδικήσεων». Όσον αφορά σε αυτή τη δεύτερη ομάδα αποφάσεων, έχει διατυπωθεί ο αντίλογος 55 ότι αυτή η διάκριση των τυπικών λόγων απορρίψεως της αγωγής, αφενός δηλαδή, σε διαδικαστικές προϋποθέσεις του παραδεκτού αυτής (για τις οποίες δημιουργείται δεδικασμένο) και αφετέρου, σε λοιπούς τυπικούς λόγους (όπως η αοριστία και η μη εγγραφή στα βιβλία διεκδικήσεων, οι οποίοι και δεν καταλαμβάνονται από αυτό), ούτε σύμφωνη με την κρατούσα άποψη σε θεωρία και νομολογία είναι, ούτε και κάποιο άλλο νομικό έρεισμα μπορεί να βρει. Ούτε διάταξη του θετικού δικαίου ειδικότερα, ούτε γενική, έστω, αρχή του δικονομικού δικαίου φαίνεται να γνωρίζει μια τέτοια διαφοροποίηση. Μία τέτοια δε διάκριση είναι ευθέως 53 Σύμφωνοι κατ αποτέλεσμα, οι Νίκας, Το έννομο συμφέρον, σελ. 123 σημ. 110, Αρβανιτάκης, Τα χρονικά όρια σελ. 145 σημ. 9, Ποδηματά, Δεδικασμένο, σελ. 131 σημ, ΝοΒ 1977 σελ η οποία παραπέμπει σε Βερνάρδο, Πολιτική Δικονομία, σελ. 176 και Οικονομίδη-Λιβαδά, Εγχειρίδιον, 89 σημ. 7 σελ Βλ. Δημητρίου, ο.π. σελ. 89 επ. 15

16 αντίθετη προς την αδιάστικτη διατύπωση του άρθρου 322 I β ΚΠολΔ. Εφόσον, δηλαδή, ο νόμος κάνει λόγο γενικώς για δημιουργία δεδικασμένου κα ως προς το κριθέν δικονομικό ζήτημα, χωρίς να προβαίνει σε διακρίσεις, επιβάλλεται και στον ερμηνευτή και εφαρμοστή του δικαίου να μην προβαίνει σε διακρίσεις, αν τούτο δεν δικαιολογείται αρκούντως 56. Επομένως ορθότερη κρίνεται η ενιαία από απόψεως δεσμευτικότητας του περιεχομένου της δικαστικής αποφάσεως αντιμετώπιση όλων των περιπτώσεων απορρίψεως της αγωγής εξαιτίας τυπικών λόγων, χωρίς να δικαιολογείται οποιαδήποτε διαφοροποίηση στην οποία προβαίνει η ομάδα αυτή των αποφάσεων. Τέλος, βέβαια, στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι δικαστικές αποφάσεις, τόσο των δικαστηρίων της ουσίας, όσο και του Αρείου Πάγου, αναφερόμενες στη νέα ρύθμιση του άρθρου 322 I β ΚΠολΔ, υποστηρίζουν, (είτε με βάση μόνο αυτή τη διάταξη, είτε σε συνδυασμό με άλλες ρυθμίσεις του δεδικασμένου, όπως τα άρθρα 321, 324 και 331) χωρίς περαιτέρω προβληματισμούς και ταλαντεύσεις, την επέκταση γενικά του δεδικασμένου και επί των κριθέντων δικονομικών ζητημάτων, ειδικότερα δε τη δημιουργία δεδικασμένου και από όσες αποφάσεις απορρίπτουν την αγωγή ως απαράδεκτη για τυπικούς λόγους 57. Η άποψη αυτή, η οποία είναι και η κρατούσα στη νομολογία, πρέπει να θεωρηθεί σύμφωνη τόσο με το γράμμα, όσο και με τη ratio αλλά και τη casio του άρθρου 322 I β ΚΠολΔ που δεν αφήνουν περιθώρια άλλης προσεγγίσεως, αφού στην αντίθετη περίπτωση θα ήταν αδύνατο να δικαιολογηθεί η θέσπισή της. 56 Βλ. Δημητρίου,ο.π. σελ Βλ. αντί άλλων, ΑΠ 707/1969 ΕΕΝ 1970, σελ.266, ΑΠ 41/1987 ο.π., ΑΠ 229/1987 ΕλλΔνη 1988, σελ. 1354, ΕφΑθ 1788/1982 ΕλλΔνη 1982 σελ

17 ii) Στη θεωρία Προ της ρητής θεσπίσεως του άρθρου 322 παρ. 1 εδ. β και υπό την ισχύ της παλαιάς Πολιτικής Δικονομίας, οι απόψεις σχετικά με την επέκταση του ουσιαστικού δεδικασμένου επί των κριθέντων δικονομικών ζητημάτων διίσταντο. Η πρώτη άποψη 58, κατά την οποία οι τελεσίδικες οριστικές αποφάσεις αποτελούν δεδικασμένο μόνο όταν αποφαίνονται κατ ουσίαν επί της διαφοράς και όχι και όταν απορρίπτουν την αγωγή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, μη αποφαινόμενες κατ ουσίαν, ήτοι για τυπικό ή δικονομικό λόγο, αντλεί τα επιχειρήματά της από το τότε άρθρο 274 ΚΠολΔ σύμφωνα με το οποίο δεδικασμένο υπάρχει μόνο όταν περί του αυτού αντικειμένου επί τη βάσει των αυτών πραγματικών περιστατικών μεταξύ των αυτών διαδίκων υπό την αυτήν ιδιότητα πρόκειται να επιδιωχθεί το αυτό δικαίωμα σε νέα δίκη. Από αυτά προκύπτει σαφώς κατ αυτήν την άποψη ότι δεν είναι δυνατό να επιδιωχθεί σε νέα δίκη το δικαίωμα το οποίο υπήρξε αντικείμενο της δίκης. Με άλλα λόγια, η ισχύς του δεδικασμένου εκτείνεται επί του κριθέντος δικαιώματος, το οποίο υπήρξε αντικείμενο της δίκης. Ως εκ τούτου δεν υπάρχει δεδικασμένο όταν η απόφαση δεν αποφαίνεται περί του δικαιώματος, το οποίο είναι το αντικείμενο της δίκης, αλλά περί δικονομικών ζητημάτων τα οποία ανακύπτουν κατά την περί τούτου δίκη, ήτοι όταν απορρίπτει την περί αυτού αγωγή για τυπικούς ή δικονομικούς λόγους ως απαράδεκτη. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η Πολ. Δικ. ακολουθούσε τα κατά την εποχή της ισχύος της κοινής γερμανικής πολιτικής δικονομίας διδασκόμενα, βάσει των οποίων και καταρτίσθηκε το άρθρο 274 και κατά τα οποία και οι μη αποφαινόμενες επί της ουσίας αποφάσεις αποτελούν δεδικασμένο. Πλην όμως η διατύπωση των διατάξεων της γερμανικής Πολ. Δικ., βάσει της οποίας οι γερμανοί συγγραφείς ανέπτυσσαν την άποψη αυτή, ήταν διάφορη του άρθρου 274 Πολ. Δικ. και τα διδασκόμενα στη Γερμανία δεν ήταν δυνατό να χρησιμεύσουν προκειμένου περί της ερμηνείας του ισχύοντος τότε δικαίου 59. Κατά δε τη δεύτερη γνώμη 60 αποφάσεις που απορρίπτουν την αγωγή για λόγους τυπικούς, π.χ για αναρμοδιότητα, εκκρεμοδικία, ακυρότητα του δικογράφου κ.λ.π. ήτοι χωρίς να εισέλθουν στην κατ ουσίαν έρευνα του δικαιώματος, αποκτούν και αυτές δύναμη δεδικασμένου. Συγκεκριμένα, κάθε απόφαση τελεσίδικη έχει δύναμη δεδικασμένου, προφανώς όμως επί των κριθέντων ζητημάτων. Εάν λοιπόν 58 Σύμφωνοι με την πρώτη άποψη Οικονομίδης-Λιβαδάς, ο.π. και Οικονομόπουλος, ΕΕΝ 23, σελ Οικονομόπουλος, ο.π. 60 Υποστηρικτές αυτής της γνώμης οι Ράμμος, ο.π. σελ. 374 Πράτσικας, Το δεδικασμένον, σελ

18 κάποια αγωγή απορριφθεί ως αναρμοδίως εισαχθείσα ή λόγω ακυρότητας του δικογράφου αυτής, το ουσιαστικό δικαίωμα της υποθέσεως δεν έχει κριθεί από την απόφαση. Τα κριθέντα αυτά ζητήματα αποκτούν δύναμη δεδικασμένου και δεν δύναται να γίνει εκ νέου συζήτηση 61. Ωστόσο, μετά τη ρύθμιση του άρθρου 322 παρ. 1 εδ β και αντίθετα με ό, τι παρατηρήθηκε στη νομολογία, στη δικονομική θεωρία, οι απόψεις δε διαφέρουν, αλλά αντιθέτως η αποδοχή της επέκτασης του ουσιαστικού δεδικασμένου και στα δικονομικά ζητήματα που κρίθηκαν οριστικά, παρουσιάζεται ενιαία και αδιαμφισβήτητη. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι για τη δημιουργία του δεδικασμένου είναι αδιάφορο αν η απόφαση αποφαίνεται επί της ουσίας ή απορρίπτει την αγωγή για τυπικούς / δικονομικούς λόγους και ότι δεν μπορεί για την επέκταση του δεδικασμένου και στα δικονομικά ζητήματα να γεννάται πλέον καμία αμφιβολία Πράτσικας, ο.π. 62 Βλ. μεταξύ άλλων Ράμμο, Εγχειρίδιον, Α σελ. 559 Μπέη, ο.π. σελ Σινανιώτη, Ερμηνεία σελ. 110, Νίκα, Το έννομο συμφέρον, σελ. 123, Κονδύλη, Το δεδικασμένον σελ. 214, Κεραμέα, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, σελ

19 E. Συγκριτική επισκόπηση Κατά τις προπαρασκευαστικές εργασίες για τη σύνταξη του ισχύοντος ΚΠολΔ, ο εισηγητής των διατάξεων για το δεδικασμένο (Γ. Ράμμος) προκειμένου να διαμορφώσει τις δικές του εισηγήσεις είχε προ οφθαλμών ρυθμίσεις του θεσμού αυτού σε άλλα ευρωπαϊκά δικονομικά συστήματα, η σύντομη προσέγγιση των οποίων είναι πολλαπλά ωφέλιμη στην προσπάθεια επιτυχούς αντιμετωπίσεως των εν λόγω προβλημάτων 63. i) Γαλλικό δίκαιο Η ρύθμιση του δεδικασμένου στο προϊσχύσαν ημεδαπό δικονομικό σύστημα, είχε, κατά την κρατούσα στη θεωρία και τη νομολογία αντίληψη, τις ρίζες της στο γαλλικό δίκαιο 64. Το άρθρο 274 ΚΠολΔ/1834 ειδικότερα, προέρχεται αμέσως από το άρθρο 1351 γαλλακ κατά κοινή ομολογία ενώ κατά μία άποψη η ελληνική διάταξη φαίνεται να αποτελεί απλή σχεδόν μετάφραση της γαλλικής με κάποιες μικρές αποκλίσεις στην ορολογία οι οποίες δικαιολογούνται από την έλλειψη κατά την εποχή εκείνη διαμορφωμένης δικονομικής θεωρίας και είναι οπωσδήποτε χωρίς ουσιαστική σημασία 65. Ωστόσο, ήδη και στη γαλλική έννομη τάξη το ζήτημα της επεκτάσεως του δεδικασμένου και επί του κριθέντος δικονομικού ζητήματος ρυθμίζεται πλέον ρητά με το άρθρο 480 του νέου γαλλικού κώδικα πολιτικής δικονομίας 66. ii) Γερμανικό δίκαιο Στην ισχύουσα γερμανική πολιτική δικονομία το δεδικασμένο ρυθμίζεται από την παρ. 322 I α ZPO αυτής, σύμφωνα με την οποία από τις δικαστικές αποφάσεις δημιουργείται δεδικασμένο μόνο στο μέτρο που αποφαίνονται σε ασκηθείσα με αγωγή ή ανταγωγή αξίωση. Είναι προφανές ότι πρόκειται για μία διάταξη, που όχι μόνο δε ρυθμίζει ρητώς την επέκταση του ουσιαστικού δεδικασμένου και στα δικονομικά ζητήματα, αλλά και δημιουργεί εκ πρώτης όψεως την αντίθετη εντύπωση 67. Παρά την έλλειψη, ωστόσο, ειδικής ρυθμίσεως και την εκ πρώτης όψεως 63 Δημητρίου, ο.π. σελ Βλ. έτσι Κεραμέα, Ουσιαστικόν Δεδικασμένον σελ Κεραμεύς, ο.π. 66 Βλ. έτσι και Κλαμαρή, Ο κανών της άπαξ μόνο ασκήσεως των ενδίκων μέσων, σημ. 13, σελ Βλ. Δημητρίου, ο.π. σελ

20 αντίθετη εντύπωση που δημιουργεί το γράμμα της ανωτέρω διατάξεως, υποστηρίχθηκε στο πλαίσιο και αυτής της ρυθμίσεως (όπως και των άρθρων 274 ΠολΔ/1834 και 1351 γαλλακ) επέκταση του ουσιαστικού δεδικασμένου (και) στα κριθέντα δικονομικά ζητήματα. Υποστηρίχθηκε, συγκεκριμένα από τη γερμανική θεωρία και δικαστηριακή πρακτική, πως ουσιαστικό δεδικασμένο παράγουν οι αποφάσεις των γερμανικών πολιτικών δικαστηρίων εφόσον διαπιστώνουν μία νομική κατάσταση ή αποφαίνονται επί εννόμου συνεπείας. Αυτό συμβαίνει καταρχήν σε όλες τις αποφάσεις που απορρίπτουν μία αγωγή και περαιτέρω στις καταψηφιστικές και αναγνωριστικές αποφάσεις που την κάνουν δεκτή. Το ειδικότερο, συγκεκριμένα, περιεχόμενο, μιας αποφάσεως δεν έχει κατά τη γερμανική δικονομική θεωρία και δικαστηριακή πρακτική σημασία για τη δημιουργία δεδικασμένου από αυτή, με συνέπεια να υποστηρίζεται δημιουργία ουσιαστικού δεδικασμένου (όχι μόνο όταν η απόφαση αποφαίνεται επί της ουσίας της διαφοράς, αλλά) ακόμα και από απόφαση, η οποία απορρίπτει την αγωγή ως απαράδεκτη, επειδή λ.χ το δικόγραφο της αγωγής έχει έλλειψη μη δυνάμενη να συμπληρωθεί, ελλείπει κάποια άλλη διαδικαστική προϋπόθεση ή συντρέχει διαδικαστικό κώλυμα. Αυτό προκύπτει κατά την εκτιθέμενη γερμανική αντίληψη, από την έννοια και το σκοπό του δεδικασμένου. Από το ότι δηλαδή το δικαστήριο πρέπει, στην περίπτωση μιας διαφοράς που κρίθηκε και η απόφασή του δεν είναι πλέον δυνατόν να προσβληθεί, να μη μπορεί επ αόριστον να αρχίζει από την αρχή. Για τη διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης μεταξύ των διαδίκων, πρέπει η διαφορά να κρίνεται τελειωτικά. Επιπλέον, πρέπει να αποφεύγονται αντιφατικές αποφάσεις ανάμεσα στους ίδιους διαδίκους και για την ίδια διαφορά. Για την περίπτωση των αποφάσεων που απορρίπτουν την αγωγή ως απαράδεκτη ειδικότερα, υποστηρίζεται ότι και μια τέτοια απόφαση είναι απόφανση επί του αιτήματος του ενάγοντος και ότι η ZPO 322 I για τη δημιουργία ουσιαστικού δεδικασμένου δεν απαιτεί να έχει χωρήσει οπωσδήποτε απόφαση επί της ουσίας της επίδικης αξιώσεως. Εκτός αυτού, το συμφέρον της καθημερινής πρακτικής (das praktische Interesse) απαιτεί πιεστικά, όπως μια απόφαση η οποία απορρίπτει την αγωγή για δικονομικούς λόγους (όπως λ.χ. εξαιτίας ελλείψεως αρμοδιότητας του δικαστηρίου, υπαγωγής της διαφοράς στη διαιτησία) εξοπλίζεται με δεδικασμένο, ώστε το δικαστήριο να μην υποχρεώνεται εξαιτίας απεριόριστων επαναλήψεων σε συνεχώς νέα απόφαση για το ίδιο νομικό ζήτημα. Αποφεύγονται δε οι απεριόριστες επαναλήψεις με τη δημιουργία του δεδικασμένου, γιατί το ουσιαστικό δεδικασμένο 20

21 που παράγεται σ αυτή τη περίπτωση δηλώνει όχι απλά και μόνο ότι η απορριφθείσα αγωγή ήταν απαράδεκτη, αλλά ότι η αγωγή αυτή με το τότε εκκρεμές αντικείμενο διαφοράς και τις τότε δεδομένες δικονομικές συνθήκες ήταν, τουλάχιστον για τους λόγους που εκτίθενται στην απόφαση, αλλά και εξακολουθεί ακόμα να είναι, απαράδεκτη, με αποτέλεσμα μία νέα αγωγή για το ίδιο αντικείμενο να μπορεί να θεωρηθεί παραδεκτή μόνο, αν οι δικονομικές συνθήκες που οδήγησαν στην απόρριψη της πρώτης αγωγής έχουν αλλάξει 68. iii) Αυστριακό δίκαιο Η έλλειψη ειδικής ρυθμίσεως για την επέκταση ή όχι του δεδικασμένου και σε δικονομικά ζητήματα είναι εμφανής και στην αυστριακή πολιτική δικονομία, η παρ. 411 της οποίας ορίζει ότι: «Αποφάσεις οι οποίες δεν μπορούν πλέον να προσβληθούν με ένδικα μέσα, παράγουν δεδικασμένο στο μέτρο που αποφαίνονται επί αξιώσεως, η οποία ασκήθηκε με αγωγή ή ανταγωγή ή επί εννόμου σχέσεως ή δικαιώματος που κατέστη αντικείμενο αμφισβητήσεως στην πορεία της δίκης, η διαπίστωση της υπάρξεως ή ανυπαρξίας των οποίων ζητήθηκε κατ εφαρμογή των παρ. 236 ή 259». Αν και στην εν λόγω ρύθμιση γίνεται λόγος μόνο για δικαστικές αποφάσεις, από την αυστριακή δικονομική θεωρία και νομολογία αναγνωρίζεται, με την επίκληση της έννοιας του δεδικασμένου, η δημιουργία ουσιαστικού δεδικασμένου και σε δικαστικές αποφάσεις που δεν περιβάλλονται το τύπο εκείνων, αν αποφαίνονται επί αξιώσεως παροχής έννομης προστασίας. Υποστηρίζεται ειδικότερα, ότι το ουσιαστικό δεδικασμένο πρέπει να διασφαλίζει το ενιαίο (την ομοιογένεια) της αποφάσεως επί των αξιώσεων παροχής έννομης προστασίας. Προς τούτο κριτήριο της διαφοροποιήσεως δεν πρέπει να είναι ο τύπος της αποφάσεως, αλλά το κατά πόσο αυτή αποφαίνεται ή όχι επί αιτήματος διαδίκου για παροχή δικαστικής προστασίας. Με βάση δε αυτό ακριβώς το κριτήριο υποστηρίζεται η εφαρμογή της παρ. 411 OZPO και σε αποφάσεις, με τις οποίες απορρίπτεται η έκδοση αποφάσεως επί αξιώσεως παροχής έννομης προστασίας (όπως λ.χ. στην περίπτωση απορρίψεως της αγωγής εξαιτίας ελλείψεως δικαιοδοσίας των πολιτικών δικαστηρίων ή ελλείψεως διεθνούς δικαιοδοσίας αυτών). Και αυτές όμως οι αποφάσεις δημιουργούν δεδικασμένο ανάλογα με το περιεχόμενό τους και μόνο (άρα όχι επί της ουσίας, για την οποία δεν αποφαίνονται). 68 Βλ. Δημητρίου, ο.π. σελ

22 ΣΤ. Η έννοια του δικονομικού ζητήματος Το προαναφερθέν άρθρο 322 ΚΠολΔ αν και λύει τελικά αμφιβολίες και αμφισβητήσεις σχετικά με το αντικείμενο του ουσιαστικού δεδικασμένου αφού το οριοθετεί εκτείνοντάς το τόσο στο ουσιαστικό ζήτημα που κρίθηκε όσο και στο δικονομικό ζήτημα που επίσης κρίθηκε οριστικά, δεν προσδιορίζει ρητά την έννοια των ως άνω όρων («ουσιαστικό ζήτημα», «δικονομικό ζήτημα»). Ειδικότερα, η ρύθμιση, στο πρώτο εδάφιό της (322 I α) διευκρινίζει ότι, η επέκταση του δεδικασμένου στο μεν ουσιαστικό ζήτημα συμβαίνει εάν η σχετική δικαστική απόφαση έκρινε οριστικά για μια έννομη σχέση που έχει προβληθεί με αγωγή, ανταγωγή, κύρια παρέμβαση ή ένσταση συμψηφισμού, για δε το δικονομικό ζήτημα αρκείται στην αναφορά επεκτάσεως του δεδικασμένου και επ αυτού, χωρίς έστω μια επανάληψη της διευκρίνισης του πρώτου εδαφίου. Εύλογα επομένως γεννάται το ερώτημα εάν το ουσιαστικό δεδικασμένο επί δικονομικών ζητημάτων καλύπτει μόνο έννομες σχέσεις (όπως συμβαίνει με το δεδικασμένο επί ουσιαστικών ζητημάτων), ή είναι κάτι διαφορετικό, δεδομένου ότι από απόψεως νομοτεχνικής δομής της διατάξεως, το δεδικασμένο επί δικονομικών ζητημάτων φαίνεται να αντιδιαστέλλεται προς το δεδικασμένο επί ουσιαστικών ζητημάτων 69. Αναζητώντας μια λύση στη δικαστηριακή πρακτική, ερχόμαστε αντιμέτωποι με εντονότερους προβληματισμούς αφ ης στιγμής η νομολογία των δικαστηρίων τόσο της ουσίας όσο και του Αρείου Πάγου δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική. Τα δικαστήρια αποφαίνονται in concreto κατά πόσο ένα ζήτημα που τίθεται υπόψη του συνιστά ή όχι δικονομικό ζήτημα και κατά συνέπεια εάν καταλαμβάνεται ή όχι από το ουσιαστικό δεδικασμένο αποφεύγοντας να κάνουν οποιαδήποτε προσπάθεια διατύπωσης γενικότερων θέσεων. Ενδεικτικά, στη νομολογία χαρακτηρίζεται ως «δικονομικό ζήτημα»: i) Η έλλειψη μιας ή περισσοτέρων διαδικαστικών προϋποθέσεων 70 και η ύπαρξη ή η έλλειψη συγκεκριμένης (ή περισσοτέρων) διαδικαστικής προϋποθέσεως της αγωγής (ή άλλης αυτοτελούς αιτήσεως παροχής δικαστικής προστασίας), όπως λ.χ της εκκρεμοδικίας 71, της δικαιοδοσίας Δημητρίου, ο.π. σελ Βλ. ΠολΠΚυπ 126/1989 Δ 1992 σελ Βλ. ΕφΘες 453/1979 Αρμ 1980 σελ Βλ. ΕφΑθ 4106/1975 ΝοΒ 1975σελ

23 και αρμοδιότητας του δικαστηρίου 73, του ορισμένου του εισαγωγικού δικογράφου της δίκης 74, του ορισμένου του αιτήματος 75 και του δεδικασμένου 76. ii) Το «παραδεκτό και εμπρόθεσμο της ανακοπής κατά της εκτελέσεως» 77. iii) Οι δικονομικού δικαίου ενστάσεις κατά των αποδεικτικών μέσων, προταθείσες ή μη 78. iv) «Το τύποις παραδεκτόν της αγωγής» 79 ή «το σύνολο των διαδικαστικών προϋποθέσεων, τη συνδρομή των οποίων αναγκαίως δέχθηκε το δικαστήριο» 80, για τις περιπτώσεις που εκδίδεται απόφαση επί της ουσίας. Στο χώρο της θεωρίας έχουν επίσης διατυπωθεί διάφορες απόψεις για την οριοθέτηση του δικονομικού ζητήματος με σημαντικότερες τις εξής: Σύμφωνα με την πρώτη άποψη 81 ως «δικονομικό ζήτημα» νοείται κυρίως «η απόρριψη της αγωγής ως απαράδεκτης, για το λόγο ότι λείπει μία ή περισσότερες διαδικαστικές προϋποθέσεις». Οι δε φράσεις «απόρριψη της αγωγής για τυπικούς λόγους» και «απόρριψη της αγωγής ως απαράδεκτης» ταυτίζονται εννοιολογικά. Αλλά η πρώτη χρησιμοποιείται συνήθως, όταν η αγωγή απορρίπτεται για τυπικές ελλείψεις του δικογράφου της 82. «Δικονομικό ζήτημα» κατά την πρώτη αυτή άποψη, αποτελεί επίσης «και το ζήτημα, αν για την επίδικη διαφορά υπάρχει ή όχι δεδικασμένο από προηγούμενη τελεσίδικη απόφαση» 83. Οι κατ ιδίαν διαδικαστικές προϋποθέσεις δεν αποτελούν, κατά την άποψη αυτή, «έννομον σχέσιν», ούτε συνεπώς «ιδιαίτερον αντικείμενον δίκης και ως εκ τούτου δεν καλύπτονται από το δεδικασμένο αυτοτελώς και ανεξαρτήτως από τον συγκεκριμένον νομικόν συλλογισμό». Αυτές «ερευνώνται πάντοτε μόνο εν αναφορά προς το αντικείμενο της συγκεκριμένης δίκης και μόνον ως προς το αντικείμενον αυτό επιλύονται μετά δυνάμεως δεδικασμένου» με συνέπεια, μόνο στην περίπτωση που εκδίδεται νέα αγωγή, όμοια προς την προηγούμενη, το δικαστήριο να πρέπει να την απορρίψει ως απαράδεκτη λόγω δεδικασμένου ενώ αν 73 Βλ. ΑΠ 1940/1988 ΝοΒ 1989 σελ Βλ. ενδεικτικά ΑΠ 88/2015 δημοσ. στη Nomos, ΑΠ 707/1969 ΝοΒ 1970 σελ.648 ΜΠΑ 18185/1992 Αρμ 1995, σελ. 61 ΜΠΘες 521/1991 Αρμ 1991,σελ Βλ. ΠΠΘες 8975/1995 Αρμ 1996, σελ Βλ. ΑΠ 707/1969, ο.π. 77 Βλ. ΑΠ 802/1975 ΝοΒ 1976,σελ Βλ. ΕφΑθ 6552/1986 Δ 1987, σελ. 334 με σημ. Παναγόπουλου. 79 Βλ. ενδεικτικά ΑΠ 75/1972 ΝοΒ 1972,σελ Βλ. ΜΠΑρτ 79/1993 Αρμ 1993,σελ Κονδύλης, Το δεδικασμένο σελ. 344 επ. 82 Κονδύλης, ο.π. σελ. 345 σημ Κονδύλης, ο.π. σελ

24 με τη δεύτερη αγωγή συμπληρώνεται η έλλειψη, το δικαστήριο μπορεί να την απορρίψει και πάλι ως απαράδεκτη για έλλειψη κάποιας άλλης διαδικαστικής προϋπόθεσης, έστω και αν με την πρώτη απόφασή του έκρινε ότι η προϋπόθεση αυτή συντρέχει, διότι η κρίση αυτή δεν αποτελεί στοιχείο του νομικού συλλογισμού. Σε περίπτωση τώρα που εκδοθεί απόφαση επί της ουσίας, είτε δεχόμενη είτε απορρίπτουσα την αγωγή, ως δικονομικό ζήτημα κατά την πρώτη αυτή άποψη νοείται «το σύνολο των διαδικαστικών προϋποθέσεων, τη συνδρομή των οποίων αναγκαίως δέχτηκε το δικαστήριο, εφόσον προχώρησε στην έκδοση αποφάσεως επί της ουσίας» 84. Προφανώς εννοείται εδώ το παραδεκτό της αγωγής ή ακριβέστερα και κατ αντιστοιχία προς την περίπτωση της απόρριψης της αγωγής ως απαράδεκτης, «η αποδοχή της αγωγής ως παραδεκτής» 85. Σύμφωνα με μία δεύτερη άποψη 86, δικονομικό ζήτημα κι επομένως αντικείμενο δεδικασμένου είναι «η ορθότης της γενομένης δικονομικής διαπλάσεως, δηλαδή της ακυρώσεως μιας διαδικαστικής πράξεως ή της απορρίψεώς της ως απαραδέκτου» δεδομένου ότι «η δικονομική ακυρότης και το απαράδεκτον είναι έννομοι συνέπειαι και ως εκ τούτου δικονομικαί έννομοι σχέσεις κατά την έννοιαν του άρθρου 322». Σε άλλη θέση η έννοια του δικονομικού ζητήματος αντιδιαστέλλεται προς την αντίστοιχη του ουσιαστικού ζητήματος και ορίζεται ως «η δικονομική έννομη σχέση που συνδέει τους ίδιους διαδίκους σε δύο διαδοχικές δίκες τους και έχει ανάγκη δικαστικής διάγνωσης. Κυρίως πρόκειται για το παραδεκτό της αγωγής ή κάποιας άλλης αυτοτελούς αίτησης για δικαστική προστασία. Όμως, πέρα από το παραδεκτό, το ίδιο ισχύει και για άλλες δικονομικές σχέσεις που ανακύπτουν ως προδικαστικά ζητήματα με μελλοντική δίκη των ίδιων διαδίκων, όπως είναι το ίδιο το δεδικασμένο, σε περίπτωση που κρίθηκε τελεσίδικα ότι τούτο ισχύει ή δεν ισχύει» 87. Ουσιαστικά αποδίδει στην έννοια της δικονομικής έννομης σχέσης το ίδιο ακριβώς νόημα με την έννομη σχέση του ουσιαστικού δικαίου, με τη διαφορά ότι είναι συνέπεια κανόνα του δικονομικού δικαίου Τρίτη γνώμη 88 υποστηρίζει ότι το δεδικασμένο που δημιουργείται από τυπική απόρριψη της αγωγής καλύπτει μόνο την έλλειψη της συγκεκριμένης διαδικαστικής 84 Κονδύλης, ο.π. 85 Δημητρίου, ο.π. σελ Μπέης, ο.π. σελ Μπέης, Τα αντικειμενικά όρια του δεδικασμένου (Δεδικασμένο για δικονομικά ζητήματα) σε Δ 19 σελ Σαχπεκίδου, ο.π. σελ 517 επ. 24

25 προϋπόθεσης που εντοπίστηκε και οδήγησε στην απόρριψη της αγωγής. Αλλά «από το δεδικασμένο δεν καταλαμβάνεται το συγκεκριμένο δικονομικό ελάττωμα καθ εαυτό, αλλά η διαπίστωση ότι στον ενδιαφερόμενο δεν μπορεί στη δεδομένη στιγμή να παρασχεθεί έννομη προστασία» 89. Συνάγεται λοιπόν το συμπέρασμα ότι η εν λόγω άποψη, θεωρεί ως δικονομικό ζήτημα επί του οποίου μπορεί να επεκταθεί το δεδικασμένο, μόνο δικαίωμα. Τέταρτη γνώμη 90 θεωρεί ως δικονομικό ζήτημα «ορισμένη έννομη συνέπεια του δικονομικού δικαίου, που διαγιγνώσκεται με την τελεσίδικη απόφαση» 91, όπως η απόρριψη ορισμένης αίτησης δικαστικής προστασίας για τυπικούς λόγους, δηλαδή ως απαράδεκτης. Επικρίνοντας η άποψη αυτή τοποθετήσεις της νομολογίας, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δικονομικό ζήτημα και επομένως αντικείμενο του ουσιαστικού δεδικασμένου αποτελούν μόνο έννομες συνέπειες και όχι απλοί χαρακτηρισμοί της αποφάσεως ή πραγματικά γεγονότα. Ειδικότερα, από την απόφαση που απορρίπτει έφεση ως απαράδεκτη διότι στρέφεται κατ αποφάσεως εν μέρει οριστικής, δικονομική έννομη συνέπεια που καλύπτεται από το δεδικασμένο, αποτελεί μόνο η κρίση για το απαράδεκτο της έφεσης και όχι η κρίση για το χαρακτήρα της εκκληθείσης αποφάσεως καθώς «η κρίση αυτή δεν αποτελεί διάγνωση προδικαστικής έννομης συνέπειας αλλά απλό νομικό χαρακτηρισμό της εν λόγω αποφάσεως, η δε κρίση για το χαρακτήρα της εκκαλούμενης αποφάσεως μετέχει σχετικώς στο δεδικασμένο που δημιουργείται για την εν λόγω δικονομική έννομη συνέπεια, υπό την έννοια ότι η τελευταία δεν μπορεί να αμφισβητηθεί (ούτε) μέσω αμφισβητήσεως του παραπάνω νομικού χαρακτηρισμού» 92. Επιπλέον, η απόφαση του εφετείου που απέρριψε την έφεση ως απαράδεκτη διότι ασκήθηκε εκπρόθεσμα, δεν αποτελεί διάγνωση προδικαστικής δικονομικής έννομης συνέπειας αλλά κρίση νομική περί πράγματος, η οποία ανήκει στην ελάσσονα πρόταση του δικανικού συλλογισμού, που ως πόρισμά του έχει την κρίση περί απαραδέκτου της εφέσεως. Κατά μία πέμπτη, τέλος, άποψη 93 «θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εμπίπτουν στην έννοια του δικονομικού ζητήματος και μπορούν επομένως να είναι αντικείμενο του δεδικασμένου επί δικονομικού ζητήματος οι παντός είδους έννομες συνέπειες που προκύπτουν από μία δικονομική έννομη σχέση και όχι αποκλειστικά και μόνο 89 Σαχπεκίδου, ο.π. σελ Ποδηματά, ο.π. σελ. 126 επ. 91 Ποδηματά, ο.π. σελ Ποδηματά, ο.π. σελ Δημητρίου, ο.π. σελ