«Ιστορική αναδρομή, εμβόλια και ταξιδιωτική ιατρική»

Transcript

1 «Ιστορική αναδρομή, εμβόλια και ταξιδιωτική ιατρική»

2 Εμβολιασμός Ιπποκράτης Η αξία και η υπεροχή της πρόληψης έναντι της θεραπείας ήταν γνωστή και διατυπωμένη ήδη από την εποχή του Ιπποκράτη.

3 Εμβολιασμός Edward Jenner Στο συγκεκριμένο βέβαια θέμα της τεχνητής ανοσοποίησης, οι αρχές ετέθησαν πριν από μόλις 200 χρόνια από τον Jenner, ο οποίος παρατήρησε ότι η μόλυνση από τον ιό της ευλογιάς της αγελάδας είχε προστατευτική δράση έναντι της ευλογιάς του ανθρώπου. Πέρασαν άλλα 80 χρόνια για να παραχθεί το εμβόλιο του δαμαλισμού, το 1ο στην ιστορία της ανθρωπότητας και να αρχίσει σε διάφορες χώρες ο συστηματικός εμβολιασμός. Στην Ελλάδα ο δαμαλισμός έγινε υποχρεωτικός δια νόμου το 1936.

4 Εμβολιασμός Luis Pasteur Ιστορικά, την σκυτάλη παρέλαβε στο τελευταίο 4ο του 19ου αιώνα ο Louis Pasteur, ο οποίος μετά από επιτυχείς προσπάθειες τεχνητής ανοσοποίησης κατά της χολέρας και του άνθρακα στα πουλερικά και στα πρόβατα αντίστοιχα, ανακάλυψε το ανθρώπινο αντιλυσσικό εμβόλιο το 1885.

5 Εμβόλια-Ιστορική αναδρομή Το 1896 οι Pfeiffer & Kolle στην Γερμανία και ο Wright στην Αγγλία ανοσοποίησαν ανθρώπους με αδρανοποιημένους μικροοργανισμούς τυφοειδούς πυρετού και χολέρας. Το 1923 ο Behring ανακαλύπτει την αντιδιφθεριτική ανατοξίνη και το 1927 την αντιτετανική. Η Ελβετία το 1932 υπήρξε η πρώτη χώρα εφαρμογής υποχρεωτικού εμβολιασμού κατά της διφθερίτιδας. Στην Ελλάδα ο αντιδιφθεριτικός εμβολιασμός έγινε δια νόμου υποχρεωτικός το Το 1926 ανακαλύφθηκε το αντικοκκυτικό εμβόλιο με νεκρούς αιμόφιλους του κοκκύτη. Το 1994, 70 περίπου χρόνια μετά την παρασκευή του πρώτου αντικοκκυτικού εμβολίου, κατασκευάσθηκε και το ακυτταρικό εμβόλιο κατά του κοκκύτου το οποίο έχει λιγότερες παρενέργειες σε σύγκριση με το προηγούμενο. Στην Ελλάδα το αντικοκκυτικό εμβόλιο εφαρμόζεται σαν μέρος του τριπλού εμβολίου μαζί με της διφθερίτιδας και του τετάνου. Στην Ελλάδα θεσπίσθηκε ο αντιτετανικός εμβολιασμός παιδιών και ενηλίκων ως υποχρεωτικός με Υπουργική Απόφαση του Από τα 170 κρούσματα κατά μέσο όρο ανά έτος της δεκαετίας φθάσαμε στα (7) στα μέσα της δεκαετίας του 1990, με εξάλειψη του νεογνικού τετάνου.

6 Εμβόλια-Ιστορική αναδρομή Το 1927 οι Calmetle & Guerin ανακαλύπτουν το μέχρι σήμερα χρησιμοποιημένο BCG, η εφαρμογή του οποίου γίνεται υποχρεωτική και στην χώρα μας δια νόμου το Είχαν προηγηθεί 12 έτη εμβολιαστικής δραστηριότητας (από το 1948), αρχικά περιορισμένης κλίμακας, σε συνεργασία με τον Ερυθρό Σταυρό και τον Διεθνή Αντιφυματικό Αγώνα. Από το 1951 ανέλαβε την διενέργεια των ομαδικών εμβολιασμών το Ελληνικό Κράτος, με δικές του κινητές και μόνιμες μονάδες. Προπολεμικά η θνησιμότητα από τη φυματίωση (όλων των εντοπίσεων) ήταν 138,3/ κατοίκους και μειώθηκε στο 19,8/ κατοίκους στην 5ετία Βέβαια, έπαιξαν ρόλο και οι άλλοι παράγοντες, όπως η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η έναρξη εφαρμογής αντιφυματικής αγωγής. Μειώθηκαν επίσης οι οξείες μορφές της βρεφικής και παιδικής ηλικίας καθώς και οι περιπτώσεις κεχροειδούς και μηνιγγικής φυματίωσης.

7 Εμβόλια-Ιστορική αναδρομή Το 1945 δοκιμάζεται από τον Francis το αντιγριπικό εμβόλιο. Το 1956 ο Salk κατασκευάζει το χορηγούμενο ενδομυϊκά εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας. Το 1961 παράγεται το εμβόλιο Sabin κατά της πολιομυελίτιδας χορηγούμενο από το στόμα που περιέχει εξασθενημένους ιούς. Στη δεκαετία του , ο μέσος αριθμός ετησίων κρουσμάτων παραλυτικής μορφής πολιομυελίτιδας ήταν περίπου 360. Τις τελευταίες δεκαετίες δεν είχαμε καθόλου κρούσματα εκτός από τα 5 που παρουσιάσθηκαν μέσα στο 1996 σε ανεμβολίαστα παιδιά μετακινούμενων πληθυσμών. Η Ελλάδα συντασσόμενη με τις οδηγίες του ΠΟΥ, προγραμμάτισε και εφάρμοσε Εθνικές Ημέρες Εμβολιασμού που είχαν ως κύριο στόχο ακριβώς τους μετακινούμενους πληθυσμούς και όσους έχουν παραμελήσει τις αναμνηστικές δόσεις των εμβολίων. Να σημειωθεί, ότι η ΠΟΥ έχει θέσει ως στόχο την εξάλειψη της νόσου και του ιού της πολιομυελίτιδας από την Ευρώπη μέχρι το 2000, κατά το πρότυπο τη Β & Ν Αμερικής.

8 Εμβόλια-Ιστορική αναδρομή Το 1969 γίνεται η παραγωγή του εμβολίου κατά της ερυθράς. Το 1976 παρασκευάσθηκε το τριπλό εμβόλιο MMR κατά της ιλαράς, ερυθράς, και παρωτίτιδας, το οποίο έγινε υποχρεωτικό για τον ελληνικό παιδικό πληθυσμό με εγκύκλιο το Το 1984 κατασκευάσθηκε το εμβόλιο κατά της ανεμοβλογιάς. Το 1986 κατασκευάζεται το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Β με ανασυνδυασμένο DNA. Στην Ελλάδα εφαρμόστηκε ο εμβολιασμός κατά της ηπατίτιδας Β στις ομάδες υψηλού κινδύνου (με Υπουργική Απόφαση το 1991).Από το 1997 οι εμβολιασμοί για την Ηπατίτιδα Β εντάχθηκαν στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών για την ανοσοποίηση του γενικού πληθυσμού στην παιδική ηλικία. Το 1987 παρασκευάσθηκε το εμβόλιο κατά του αιμοφίλου της ινφλουέντζας Β. Το 1994 το ακυτταρικό εμβόλιο του κοκκύτη. Το 1995 κυκλοφόρησε το εμβόλιο κατά της ηπατίτιδας Α

9 Εμβόλια Η ιστορία της γρίπης χρονολογείται από το 412 π.χ. όταν ο Ιπποκράτης περιέγραψε επιδημία γριπώδους συνδρομής. Στον προηγούμενο αιώνα παρατηρήθηκαν 3 μεγάλες πανδημίες γρίπης: το 1918 (ιός τύπου Α, Η1Ν1 Ισπανική γρίπη), το 1957 (ιός τύπου Α, Η2Ν2 Ασιατική γρίπη) και το 1968 (ιός τύπου Α, Η3Ν2, Hong - Kong). Τα τελευταία χρόνια την παγκόσμια κοινότητα απασχολεί η δραστηριότητα των ιών της γρίπης και η πιθανότητα εμφάνισης πανδημίας από ένα νέο στέλεχος (πχ. το 2006, διαδικασίες επιδημιολογικής επιτήρησης και παρέμβασης κινητοποίησε ο ιός της γρίπης Η5Ν1, γνωστός ως ιός της γρίπης των πτηνών). Πρόσφατα, ένας νέος ιός γρίπης Α (Η1Ν1) εμφανίστηκε και πολύ γρήγορα αποτέλεσε ένα παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας προκαλώντας την κινητοποίηση μηχανισμών προάσπισης της υγείας σε επίπεδο πληθυσμών.

10 Εμβόλια Ο νέος ιός πρωτοαναγνωρίστηκε στις 17 Απριλίου 2009 σε 2 παιδιά από την Καλιφόρνια που είχαν επιστρέψει από ταξίδι στο Μεξικό. Πολύ γρήγορα εντοπίσθηκαν και άλλα κρούσματα στην περιοχή του Μεξικού. Ο νέος αυτός ιός έμοιαζε αρκετά με ιό που προσβάλλει τους χοίρους για αυτό και αρχικά η γρίπη χαρακτηρίστηκε ως γρίπη των χοίρων. Αυτό είχε σαν συνέπεια να υπάρχουν αρχικά ερωτήματα για την κατανάλωση χοιρινού κρέατος. Στην ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε έγκριση σε 3 συγκεκριμένα εμβόλια για γρίπη Α (Η1Ν1), μετά από τη σύμφωνη επιστημονική γνώμη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων. Τα εγκεκριμένα προϊόντα είναι Focetria (Novartis), Pandemrix (GlaxoSmithKline) και Celvapan (Baxter). Τα εμβόλια εγκρίθηκαν για χρήση σε όλες τις χώρες-μέλη της ΕΕ. Πανδημικά εμβόλια από άλλους Ευρωπαίους κατασκευαστές που σταθερά παράγουν εμβόλια εποχικής γρίπης αναμένονται τους επόμενους μήνες.

11 Εμβόλια Σήμερα η έννοια του εμβολιασμού των παιδιών έχει παγιωθεί στην Ελλάδα, το γνωστό σε όλους Βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού υπενθυμίζει στους γονείς και στο τελευταίο χωριό της επικράτειας ότι πρέπει να φροντίσουν για τον εμβολιασμό του παιδιού τους. Το Βιβλιάριο Υγείας του Παιδιού καθιερώθηκε με Υπουργική Απόφαση το 1976 και έτυχε διαδοχικών ανανεώσεων μέχρι τις ημέρες μας. Τα παραπάνω συνέβησαν με την καθοδήγηση και ενεργό συμμετοχή της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών. Σκοπός του βιβλιαρίου είναι η εξασφάλιση συνεχούς παρακολούθησης της υγείας του παιδιού, η πρόληψη της ασθένειας και η κατάρτιση ενός αξιόπιστου ατομικού ιστορικού για τον μελλοντικό ενήλικα. Ο υποχρεωτικός του χαρακτήρας για την εγγραφή στο Ληξιαρχείο και στο σχολείο, το καθιστούν ένα πολύτιμο εργαλείο παροχής βασικών υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας αλλά και βελτίωσης της Δημόσιας Υγείας μέσω της βελτιστοποίησης της ατομικής υγείας.

12 Εμβολιασμός Ελληνική Πολιτεία Όσον αφορά την τεχνητή ανοσοποίηση, η Πολιτεία δείχνοντας ιδιαίτερη ευαισθησία στο θέμα, συγκρότησε με Υπουργική Απόφαση το 1991 Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών, η οποία προτείνει και χαράσσει προτεραιότητες και στόχους της Εθνικής Πολιτικής στον τομέα της εμβολιαστικής κάλυψης του Ελληνικού πληθυσμού. Η επιτροπή, αποτελούμενη από επιστήμονες εγνωσμένης αξίας και εμπειρίας στο θέμα, λαμβάνει υπόψη της τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα και τις οδηγίες του ΠΟΥ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης συνεκτιμώντας πάντα τις οικονομικές παραμέτρους και τις συγκεκριμένες κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες της χώρας.

13 Εμβολιασμός Ελληνική Πολιτεία Η επιτροπή κατάρτισε το 1991 την πρώτη έκδοση του Εθνικού προγράμματος εμβολιασμών και μέσα στο 1997 έγινε και η δεύτερη έκδοση. Αυτή περιλαμβάνει σε σύγκριση με την πρώτη και τα εμβόλια της Ηπατίτιδας Β για τον γενικό πληθυσμό, της Ηπατίτιδας Α για τις ομάδες υψηλού κινδύνου, του Αιμόφιλου της ινφλουέντζα τύπου Β, το ακυτταρικό εμβόλιο του κοκκύτη και το αντιλυσσικό εμβόλιο.

14 Εμβόλια και ταξιδιώτες

15 : οι μετακινήσεις έχουν εκατονταπλασιασθεί Κάθε χρόνο ταξιδεύουν 600 εκατομμύρια άνθρωποι 15-50% νοσούν μακριά από την χώρα τους

16 Προετοιμασία πριν από το ταξίδι Επίσκεψη στον γιατρό: 4-6 εβδομάδες πριν την αναχώρηση Ενημέρωση: συνθήκες υγιεινής, συστάσεις (CDC, WHO), προληπτικά μέτρα, απαιτούμενοι εμβολιασμοί Προφίλ ταξιδιώτη: ηλικία, παθήσεις, φάρμακα, προηγούμενη εμβολιαστική του κάλυψη Εκτίμηση παραμέτρων ταξιδιού: προορισμός, σκοπός, χρονική διάρκεια, μέσα μεταφοράς

17 Εμβολιασμός ταξιδιωτών Ο εμβολιασμός των ταξιδιωτών στοχεύει: 1. Στη προστασία του ίδιου του ταξιδιώτη από ορισμένα νοσήματα 2. Προστασία της χώρας του από την εισαγωγή κάποιου λοιμώδους νοσήματος.

18 Κριτήρια για την επιλογή των εμβολίων Επιδημιολογική κατάσταση στη χώρα προορισμού Οι συνθήκες και η διάρκεια του ταξιδιού (χώρες με χαμηλό υγειονομικό επίπεδο)

19 Επιδημιολογική κατάσταση στη χώρα προορισμού-εμβόλια Ταξίδι στη τροπική ζώνη της Αφρικής και της Νοτίου Αμερικής: εμβόλιο κίτρινου πυρετού Διαμονή σε αγροτική περιοχή της Νοτίου ή Ανατολικής Ασίας κατά την περίοδο των βροχών: εμβόλιο ιαπωνικής εγκεφαλίτιδας Διαμονή σε δασική περιοχή της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης την άνοιξη ή το καλοκαίρι: εμβόλιο εγκεφαλίτιδας από κρότωνες Παρατεταμένη διαμονή στη «ζώνη μηνιγγιτιδόκοκου» στην Αφρική ή προσκύνημα στη Μέκκα: τετραδύναμο εμβόλιο μηνιγγιτιδόκοκου (A, C, Y και W135)

20 Συνθήκες και διάρκεια του ταξιδιούεμβόλια Παρατεταμένη διαμονή σε κακές συνθήκες υγιεινής: εμβόλιο τυφοειδούς πυρετού, εμβόλιο χολέρας Παρατεταμένη διαμονή ή συχνά ταξίδια σε ενδημικές χώρες, δραστηριότητες ή συμπεριφορά που ενέχει μεγάλο κίνδυνο έκθεσης: εμβόλιο ηπατίτιδας Β Παρατεταμένη και «περιπετειώδης» παραμονή σε απομακρυσμένες περιοχές της Ασίας και κυρίως της Ινδίας: εμβόλιο λύσσας

21 Γενικές οδηγίες Για όλους τους ταξιδιώτες και ανεξαρτήτως προορισμού, ισχύουν τα εξής: Ενήλικες:ανανέωση εμβολιασμών τέτανου και ιλαράς Παιδιά:συμπλήρωση των εμβολίων που συνιστώνται από το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών και πρόωρη χορήγηση: 1. του εμβολίου της ιλαράς από τον 6 ο μήνα 2. του εμβολίου της φυματιώσεως από τον 1 ο μήνα, σε περίπτωση μακράς παραμονής σε ενδημική περιοχή 3. της ηπατίτιδας Β από τη γέννηση, αν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος έκθεσης

22 Ταξιδιώτης της τελευταίας στιγμής

23 Πηγές ενημέρωσης

24 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΦΥΜΑΤΙΩΣΗ

25 Οδοντιατρικός τουρισμός Ο οδοντιατρικός τουρισμός, όπως και ο ιατρικός έχουν εξελιχθεί σε παγκόσμια βιομηχανία

26

27 Ειδικές κατηγορίες ταξιδιωτών

28 Εμβολιασμοί ανοσοκατασταλμένων Δύο πιθανοί κίνδυνοι: Ι. Έξαρση της υποκείμενης αυτοάνοσης νόσου (Rev Med Interne 1996, Lancet 2003) ΙΙ. Διασπορά της νόσου που επιθυμούμε να προλάβουμε (J Med Assoc Thai 2002, Lancet 2007)

29 Ανοσοκαταστολή- Λοιμώξεις Λοιμώξεις: μεγαλύτερη συχνότητα, βαρύτερη διαδρομή στους ανοσοκατασταλμένους ασθενείς

30 Εμβόλια - Ανοσοκατασταλμένοι Ανεπαρκή στοιχεία για την ανοσογονικότητα, την κλινική αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των εμβολίων σε ασθενείς που πάσχουν από αυτοάνοσες νόσους και λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά (HIV, ογκολογικοί ασθενείς, ασθενείς που λαμβάνουν βιολογικούς παράγοντες: anti-tnfα κλπ)

31 Εμβολία για ενήλικες ασθενείς (CDC 2009)

32 Συμπεράσματα Κλείνοντας πρέπει να έχουμε υπόψη μας, ως αναφορά τη πολιτική των εμβολιασμών, ότι πρέπει να ακολουθούμε τις οδηγίες του Διεθνούς Υγειονομικού Κανονισμού (ΔΥΚ) που εκδίδονται από το ΠΟΥ. Στη σημερινή μας ιστορική αναδρομή θα ήταν παράληψη να μην αναφερθεί ότι στη πρώτη σύνταξη του ΔΥΚ συμμετείχε ο αείμνηστος καθηγητής της Υγιεινής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεράσιμος Αλεβιζάτος. Η τελευταία αναθεώρηση του ΔΥΚ έγινε το 2005.

33 Συμπεράσματα Κλείνοντας αυτή τη σύντομη ιστορική αναδρομή πρέπει να επισημάνουμε δύο στοιχεία: 1. Η φύση δεν θα πάψει ποτέ να μας υποβάλει σε νέες προκλήσεις περισσότερο ή λιγότερο καταστρεπτικών ασθενειών και 2. ο άνθρωπος δεν θα πάψει ποτέ να επιθυμεί την αποφυγή τους. Τα εμβόλια δεν αποτελούν σήμερα μια πανάκεια, αλλά ένα αποτελεσματικό όπλο σε μια αέναη διαμάχη στην οποία δεν δικαιούμαστε την παραμικρή ολιγωρία. Οφείλουμε να διατηρήσουμε μια συνεχή και επίμονη επαγρύπνηση τόσο στον τομέα της βιοτεχνολογικής έρευνας όσο κυρίως στην πιστή τήρηση και εφαρμογή του προγράμματος εμβολιασμών.

34

35