Β' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2 η σκηνή: στίχοι α. στίχοι

Transcript

1 Β' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2 η σκηνή: στίχοι α. στίχοι α. Η μονομερής αναγνώριση διακόπτεται από μια απρόσμενη άφιξη: Η Ελένη βρίσκεται σε απόγνωση τόσα χρόνια περίμενε το Μενέλαο κι αυτός την αρνείται Όλα μοιάζουν χαμένα. Τι είναι αυτό που θα μπορέσει πλέον να την κρατήσει στη ζωή; Από πού να αντλήσει δύναμη και κουράγιο, όταν βιώνει τόση αδικία; Μήπως θα πρέπει να απαρνηθεί για πάντα το Μενέλαο και να στραφεί στο Θεοκλύμενο ή μήπως θα ήταν προτιμότερο να επιλέξει το θάνατο; Σε μια τόσο οριακή στιγμή, εμφανίζεται αναπάντεχα ένα νέο πρόσωπο. Πρόκειται για έναν άντρα που εισέρχεται από την αριστερή ως προς τους θεατές πάροδο. Τα ρούχα του είναι απλά και ταλαιπωρημένα. Ασθμαίνοντας, πλησιάζει το Μενέλαο, εμποδίζοντάς τον έτσι να εγκαταλείψει τη σκηνή. Ποιος άραγε είναι αυτός ο άντρας και ποιο ρόλο θα μπορούσε να διαδραματίσει στην εξέλιξη της ιστορίας; Ο άντρας αυτοσυστήνεται, λέγοντας...με στείλαν οι συντρόφοι μας να ψάξω.... Επομένως, πρόκειται για κάποιον από τους συμπολεμιστές, συντρόφους του Μενέλαου που επέζησαν από το ναυάγιο. Είναι εκείνοι στους οποίους ανέθεσε ο Μενέλαος να προσέχουν το είδωλο όσο ο ίδιος θα έψαχνε κάτι για να τους χορτάσει. Γιατί όμως ο άνθρωπος αυτός να εμφανιστεί τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή; Ποια είναι η δραματική σκοπιμότητα που εξυπηρετεί η εμφάνισή του; Ο άντρας µιλάει λαχανιασµένα, καθώς η αναζήτηση του Μενέλαου ήταν κοπιαστική. Μεταφέρει κάποιο σημαντικό νέο, επομένως είναι ένας αγγελιαφόρος. Η βιασύνη με την οποία μιλάει, προετοιµάζει τους ήρωες αλλά και τους θεατές για σηµαντικές ειδήσεις. Ωστόσο προηγείται μια σύντομη στιχομυθία με το Μενέλαο άλλωστε τυπικό στοιχείο των σκηνών µε αγγελιοφόρους είναι να µην αποκαλύπτεται αµέσως η είδηση, ώστε να δηµιουργείται αγωνία στους θεατές. 1.β. Ο ρόλος του αγγελιαφόρου μέσα στην τραγωδία τεχνική των απροσδόκητων περιστατικών: Ο σύντροφος του Μενέλαου, που εμφανίζεται στη σκηνή, λειτουργεί ως αγγελιαφόρος. Αυτό σημαίνει πως ανήκει στα δευτερεύοντα πρόσωπα της τραγωδίας, όπως άλλωστε και η γερόντισσα που εμφανίστηκε στη 2 η σκηνή του Α' Επεισοδίου. Πρόκειται για τους χαρακτήρες εκείνους που πλασιώνουν τους ήρωες της ιστορίας χωρίς ωστόσο οι ίδιοι να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο. Γι' αυτό και τα πρόσωπα αυτά προσδιορίζονται από την ιδιότητά τους (π.χ. γερόντισσα, υπηρέτης, αγγελιοφόρος), διατηρώντας ωστόσο την ανωνυμία τους, καθώς η γνωστοποίηση της ταυτότητάς τους

2 δεν προσφέρει κάτι στην εξέλιξη της ιστορίας. Ο αγγελιαφόρος αποτελεί το δευτερεύον πρόσωπο που αφηγείται στους ήρωες αλλά και στους θεατές, γεγονότα που συνέβησαν εκτός σκηνής. Με την αφήγησή τους κάνουν τους ήρωες και το κοινό να συμμετέχουν συναισθηματικά σε γεγονότα στα οποία δεν ήταν παρόντες. Ο αγγελιαφόρος αντικαθιστά την πράξη με την αφήγηση γι' αυτό ακριβώς το λόγο θα πρέπει να είναι ακριβής και λεπτομερής στη μετάδοση των πληροφοριών. Με τα λόγια του εισάγει μια εξωσκηνική πραγματικότητα για να τη συνδυάσει με όσα ήδη συμβαίνουν μπροστά στα μάτια των θεατών. Η αφήγηση του αγγελιαφόρου δεν αφορά ποτέ ασήμαντα ή τυχαία γεγονότα. Ρόλος του είναι να μεταφέρει στο σκηνικό χώρο γεγονότα που είναι σημαντικά για την εξέλιξη της ιστορίας αλλά διαδραματίστηκαν σε άλλο τόπο, δηλ. εκτός σκηνής 1. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι βασική αρχή της αρχαίας τραγωδίας αποτελεί η ενότητα του τόπου, δηλ. η σύμβαση σύμφωνα με την οποία η υπόθεση, ο μύθος, διαδραματίζεται σε ένα μόνο χώρο (συνήθως μπροστά σε ένα ανάκτορο ή ένα ναό). Επομένως, καθώς δεν μπορεί να παρουσιαστεί δράση εκτός του σκηνικού χώρου, τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα κάπου αλλού (π.χ. στο εσωτερικό του παλατιού, στους αγρούς ή σε κάποιο καράβι που βρίσκεται στη θάλασσα), τα πληροφορούνται οι ήρωες αλλά και οι θεατές από τους αγγελιαφόρους. Στο σύγχρονο θέατρο, με την αλλαγή σκηνικών, μπορούμε να παρακολουθήσουμε γεγονότα που συμβαίνουν σε εντελώς διαφορετικούς τόπους. Ωστόσο, στην Ελένη όλο το έργο εξελίσσεται μπροστά στα ανάκτορα του Πρωτέα για όσα συμβαίνουν έξω από αυτό τον τόπο, μας πληροφορούν οι αγγελιαφόροι. Η εμφάνιση του αγγελιαφόρου συνιστά ένα απρόοπτο σκηνικό επεισόδιο. Στο σημείο αυτό ο ποιητής αξιοποιεί την τεχνική των απροσδόκητων περιστατικών. Όταν η απελπισία μοιάζει σχεδόν αγιάτρευτη, τότε, την τελευταία στιγμή, εμφανίζεται ξαφνικά ένας σωτήρας, ως από μηχανής Θεός. Ο αγγελιαφόρος ανήκει στα δευτερεύοντα πρόσωπα ωστόσο ο ρόλος του είναι καθοριστικός για την εξέλιξη της ιστορίας. Η παρουσία του αλλά κυρίως όσα μεταφέρει, προωθούν τη δράση και εξυπηρετούν τη δραματική οικονομία. Αν δεν εμφανιζόταν ο αγγελιαφόρος, ποιος θα εμπόδιζε το Μενέλαο να εγκαταλείψει τη σκηνή, αφήνοντας πίσω του για πάντα την Ελένη; Ποιος θα μπορούσε να δώσει ελπίδα στην ηρωίδα μας; Ποιος θα αποκάλυπτε την αλήθεια και όσα ειπώθηκαν από το είδωλο; 1. Oι αγγελιαφόροι ονομάζονται στα αρχαία ἐ ξάγγελοι, όταν αναγγέλλουν γεγονότα που συνέβησαν μέσα στα ανάκτορα ή στο ναό και ἄ γγελοι, όταν τα γεγονότα που αναγγέλλουν συνέβησαν σε άλλο τόπο.

3 2. Η ρήση του ειδώλου: Ο αγγελιαφόρος, μετά τα πρώτα λόγια προς το Mενέλαο, μεταφέρει σε ευθύ λόγο όσα είπε το είδωλο πριν αναληφθεί στους ουρανούς. Το είδωλο δε χρειάζεται πια, καθώς πραγµατοποιήθηκαν τα σχέδια των θεών, αφενός του ία που ήθελε τον Tρωικό πόλεµο και αφετέρου της Ήρας που δεν ήθελε να χαρεί ο Πάρης την πραγµατική Ελένη. Η μεταφορά των λόγων του ειδώλου σε πρώτο πρόσωπο δεν είναι τυχαία. Ο ποιητής μας μεταφέρει στο εσωτερικό της σπηλιάς, ζωντανεύοντας μια σκηνή καθοριστική για όλη την εξέλιξη της τραγωδίας. Επιτέλους, η αλήθεια αποκαθίσταται, η Ελένη απαλλάσσεται από τις άδικες κατηγορίες και ανακτά την τιμή και την αξιοπρέπειά της. Τα λόγια πρέπει να ακουστούν όπως ακριβώς ειπώθηκαν, σαν να μιλά αυτή την ώρα το είδωλο στους θεατές αλλά και στον ίδιο το Μενέλαο που μοιάζει να πείθεται ακριβώς επειδή ακούει τη φωνή του ειδώλου. Αυτό για το οποίο αγωνίστηκε σκληρά, αυτό για το οποίο θυσίασε δέκα ολόκληρα χρόνια στον πόλεμο της Τροίας, αυτό με το οποίο παραδέρνει στα πέλαγα, αυτό στο οποίο επιρρίπτει όλες τις ευθύνες για τα δεινά και τις συμφορές του, αυτό που τον ξεγέλασε, αυτό ακριβώς το είδωλο θα πρέπει και να αποκαταστήσει την αλήθεια. Διαφορετικά τίποτε άλλο δεν είναι αξιόπιστο, ούτε καν τα ίδια του τα μάτια, όταν αντικρίζει την πραγματικη Ελένη. 3.α. Η πολυπόθητη αναγνώριση τυπολογία της αναγνώρισης: Επιτέλους! Η αναγνώριση ολοκληρώνεται. Η Ελένη έχει ήδη αναγνωρίσει το Μενέλαο και εκείνος όμως τώρα πια συνειδητοποιεί το λάθος του και δεν φοβάται πλέον την αλήθεια. Οι ήρωες περνούν από την άγνοια στη γνώση, οπότε αίρεται και η αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαι και το εἶναι. Οι ήρωες υπάρχουν πια με την πραγματική τους ταυτότητα (εἶναι = φαίνεσθαι) και μεταπίπτουν από την πλάνη στη θέαση της αλήθειας. Πώς όμως πραγματοποιείται η αναγνώριση; Συνήθως η αναγνώριση κάποιου προσώπου γίνεται συνήθως με σημάδια, χαρακτηριστικά γνωρίσματα και μυστικά που μοιράζονται μόνο οι δύο ήρωες (π.χ. η Ευρύκλεια αναγνωρίζει τον Οδυσσέα από την ουλή στο πόδι του και η Πηνελόπη πείθεται μετά την αναφορά του Οδυσσέα στο ιδιόμορφο κρεβάτι του ζευγαριού) 2. Στην περίπτωση όμως της Ελένης 2. Καθοριστικό ρόλο μπορούν βέβαια να παίξουνι: α. Τα ίδια τα γεγονότα (π.χ. στην Ιφιγένεια στη Xώρα των Tαύρων η ηρωίδα, ζώντας μακριά από την Ελλάδα, αποφασίζει να στείλει ένα γράμμα στον αδελφό της Ορέστη με έναν αιχμάλωτο Έλληνα του δίνει το γράμμα και του λέει να το δώσει εκ μέρους της ίδιας, της Ιφιγένειας, στον Ορέστη). β. Κάποια ανάμνηση (π.χ. στην Οδύσσεια οι Φαίακες αναγνωρίζουν τον Οδυσσέα όταν αυτός, ακούγοντας τον αοιδό Δημόδοκο να τραγουδάει για τον Tρωικό πόλεμο, θυμάται τα πάθη του και δακρύζει). γ. Οι συλλογισμοί (η Ηλέκτρα, στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή, αναγνωρίζει ότι έχει έλθει ο αδελφός της Ορέστης, όταν ανακαλύπτει στον τάφο του πατέρα τους τρίχες από τα μαλλιά του και συμπεραίνει ότι μόνο ο Ορέστης μπορεί να τις άφησε εκεί σε ένδειξη πένθους).

4 και του Μενέλαου, οι δύο ήρωες αδυνατούν να προχωρήσουν σε μια ολοκληρωμένη αναγνώριση. Ακόμα και όταν η Ελένη αποκαλύπτει όλη την αλήθεια, ο Μενέλαος την αρνείται πεισματικά. Στην περίπτωση αυτή, καθοριστικό ρόλο παίζει ένα τρίτο πρόσωπο. Το ρόλο αυτό μοιάζει να τον έχει ο αγγελιαφόρος, ο οποίος μεταφέρει όσα έγιναν μέσα στη σπηλιά. Ωστόσο, ουσιαστικά η αναγνώριση καθορίζεται από το ίδιο το είδωλο. Η ρήση του ειδώλου, η αποκάλυψη της αλήθειας και η μεταφορά της σε πρώτο πρόσωπο στο Μενέλαο, αυτά είναι που πείθουν τον ήρωα και συμβάλλουν αποφασιστικά στην ολοκλήρωση της αναγνώρισης. Στις τραγωδίες, η αναγνώριση δύο αγαπημένων προσώπων ακολουθεί συνήθως την παρακάτω τυπολογία: α) η εκδήλωση των συναισθημάτων αυτών που ξανασμίγουν β) η αναφορά στο ρόλο της τύχης, της μοίρας, των Θεών και γενικότερα σε όσους παράγοντες συνέβαλλαν στο να χωριστούν τα πρόσωπο αυτά για κάποιο χρονικό διάστημα γ) η κίνηση προς τα πίσω, προς το οδυνηρό παρελθόν, σαν μια προσπάθεια των προσώπων αυτών να κερδίσουν το χαμένο χρόνο καθώς, μέσα από την αναδρομική αφήγηση, οι ήρωες μοιράζονται όσα δεν μπόρεσαν να ζήσουν μαζί δ) η κίνηση προς τα εμπρός, προς το μέλλον που μοιάζει ευοίωνο ή (στην περίπτωσή μας) αβέβαιο. 3.β. Το αμοιβαίο της αναγνώρισης (στίχοι ): Στους στίχους παρακολουθούμε ένα αμοιβαίο της αναγνώρισης. Πρόκειται για τραγούδια που εκτελούσαν εναλλάξ τα πρόσωπα επί σκηνής. Στα τραγούδια αυτά τουλάχιστον ένα πρόσωπο τραγουδά, σε λυρικά μέτρα, για να εκφράσει τα έντονα συναισθήματά του ενώ το άλλο πρόσωπο μπορεί να απαντά με απαγγελλόμενους στίχους ή και με τραγούδι 3. Η αναγνώριση ολοκληρώνεται και οι δύο σύζυγοι, τραγουδώντας ένα λυρικό αμοιβαίο, εκφράζουν την ευτυχία τους που ξαναβρέθηκαν αλλά και τον πόνο τους για όσα μάταια υπέφεραν. Συνήθως σε τέτοια αµοιβαία η ηρωίδα χρησιµοποιεί λυρικά µέτρα, δηλαδή τραγουδά, ενώ ο ήρωας µη λυρικά. Έτσι τονίζεται η ένταση του συναισθήµατος της ηρωίδας και η αυτοσυγκράτηση του ήρωα. Στο αµοιβαίο όµως αυτό και ο Mενέλαος χρησιµοποιεί λυρικά µέτρα σε ορισµένα σηµεία, συμμετέχοντας πιο έντονα στην ανείπωτη χαρά της Ελένης. 3. Όταν τα τραγούδια είναι θρηνητικά και τραγουδιούνται εναλλάξ από το Xορό και τα πρόσωπα επί σκηνής, τότε έχουμε κομμό.

5 4.α. στοιχεία πολιτισμού (στ ): Στους στίχους γίνεται αναφορά στα έθιµα του γάµου: οδηγούσαν τη νύφη στο σπίτι του γαµπρού πάνω σε άµαξα, ενώ οι συνοδοί της, συνήθως συγγενείς, τραγουδούσαν το τραγούδι του γάµου, τον υμέναιον, που άρχιζε κατά κανόνα µε µακαρισµούς της νύφης και του γαµπρού. 4.β. τραγική ειρωνεία:... 5.α. Χαρακτηρισμός Ελένης: H απροθυµία της Eλένης να διαφωτίσει το Mενέλαο οφείλεται πιθανόν στην επιθυµία της να ξεχάσει τα παλιά δεινά, αλλά και στο αίσθηµα ντροπής που τη διακατέχει, αν και αθώα, για όσα συνέβησαν εξαιτίας της. 5.β. Χαρακτηρισμός Μενέλαου: γ. Χαρακτηρισμός του αγγελιαφόρου:

6 Β' ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2 η σκηνή: στίχοι β. στίχοι Από την εξέλιξη της δράσης στη διατύπωση προβληματισμών διάνοια: Μετά την εκδήλωση των έντονων συναισθημάτων και την αναφορά της Ελένης στο οδυνηρό παρελθόν, ο Χορός επαναφέρει τους ήρωές µας στην πραγµατικότητα και στους κινδύνους που αποδώ και πέρα θα αντιµετωπίσουν. Ας μην ξεχνάμε το Θεοκλύμενο, το σκληρό βασιλιά που έδωσε την παράλογη εντολή να θανατώνεται όποιος Έλληνας φτάσει στην περιοχή! Διαπιστώνουμε ότι στην Ελένη, η αναγνώριση δεν αποτελεί την κορύφωση του μύθου, όπως θα περίμενε κανείς σε μια τραγωδία αναγνώρισης. Η λύση του δράματος δεν έχει δοθεί ακόμη, καθώς η τραγωδία δεν τελειώνει με την αναγνώριση των δύο ηρώων αλλά με τη σωτηρία τους. Η αναγνώριση είναι σύντομη και μέσα από αυτήν ο μύθος εξελίσσεται δεδομένου ότι ο Θεοκλύμενος δεν έχει φτάσει ακόμα στο παλάτι, δεν έχει επιστρέψει από το κυνήγι. Τι θα συμβεί όταν έρθει; Θα αναμετρηθεί μαζί του ο Μενέλαος; Με ποιον τρόπο θα μπορέσει αυτός, ένας ναυαγός και ζητιάνος, να γλιτώσει από τον ισχυρό βασιλιά; Ωστόσο, οι εξέλιξεις μοιάζουν για άλλη μια φορά να σταματούν, να επιβραδύνονται, να αναβάλλονται. Σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή, ο Ευριπίδης σταματά τη δράση και μας προτρέπει να συλλογιστούμε πάνω σε όσα έχουν συμβεί. Ποιος έφταιγε για όσα έγιναν; Ποιος ορίζει τη ζωή των ανθρώπων; Πότε ο άνθρωπος είναι φαύλος και πότε καλός; Ποιος είναι τελικά ο ρόλος των Θεών; Καθοδηγούν μέσα από τις μαντείες ή μήπως ο άνθρωπος θα πρέπει να στηρίζεται μόνο στις δικές του δυνάμεις; Οι στίχοι που ακολουθούν δίνουν έμφαση, μέσα από τα λόγια του Αγγελιαφόρου, στη διάνοια, ένα από τα κατά ποιόν μέρη της τραγωδίας. Ο όρος διάνοια αφορά τις ιδέες των ηρώων και του Xορού, όπως εμφανίζονται, όταν τα πρόσωπα επιχειρηματολογούν ή όταν εκφράζουν γενικές σκέψεις με αφορμή κάποια συγκεκριμένα περιστατικά. Μέρος της διάνοιας είναι και οι αποφθεγματικές φράσεις, δηλ. ιδέες διατυπωμένες σύντομα, με καθολική συνήθως ισχύ. Τα αποφθέγματα χρησιμοποιεί ιδιαίτερα στα έργα του ο Ευριπίδης, που αρέσκεται στη διατύπωση απόψεων για διάφορα ζητήματα γι αυτόν το λόγο ονομάστηκε και «ο από σκηνής φιλόσοφος».

7 2. Ευριπίδης, «ο από σκηνής φιλόσοφος»: Στους στ ο Ευριπίδης διατυπώνει τις σκέψεις και τους προβληματισμούς του για τη ζωή και τη μοίρα των ανθρώπων, μέσα από τα λόγια του Αγγελιαφόρου. Διαπιστώνει πως το θέλημα των Θεών κανείς δεν το γνωρίζει και ότι η ευτυχία και η δυστυχία είναι μοιρασμένες στη ζωή άλλοτε συντροφεύουν τον ένα και άλλοτε βασανίζουν τον άλλο μα ποτέ η τύχη του ανθρώπου δεν παραμένει η ίδια. Ο άνθρωπος πορεύεται ανάμεσα στην καλή και την κακή τύχη και δοκιμάζεται, συχνά άδικα, από τους Θεούς. Οι Θεοί είναι υπεύθυνοι για ό,τι συμβαίνει, χαρίζοντας απλόχερα την ευτυχία ή στέλνοντας σκληρές και οδυνηρές δοκιμασίες. Καμία κατάσταση δεν είναι μόνιμη στη ζωή του ανθρώπου όλα μεταβάλλονται με ευθύνη των Θεών. Η ζωή του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από την αβεβαιότητα, την αστάθεια και το ευμετάβλητο του βίου, δηλ. τη συνεχή εναλλαγή θετικών και αρνητικών καταστάσεων. O Aγγελιαφόρος, από τη γενική διαπίστωσή του για το ευµετάβολο της τύχης, περνάει στα παραδείγµατα του Μενέλαου και της Ελένης: ο Μενέλαος ήταν δυστυχισµένος επειδή πολεµούσε, για να ξαναπάρει την Eλένη, και τώρα ξαφνικά, χωρίς να κοπιάσει, τη βρίσκει η Ελένη, που ήταν δυστυχισµένη για τις άδικες σε βάρος της κατηγορίες, τώρα βλέπει τη φήµη της να αποκαθίσταται. Ο Ευριπίδης ονομάστηκε «από σκηνής φιλόσοφος» επειδή, μέσα από την ποίησή του, ανέλυε τη ζωή του ανθρώπου και τα πάθη του με φιλοσοφική διάθεση, αντιμετώπιζε την παράδοση και τις αξίες της με ορθολογιστικό πνεύμα και, επηρεασμένος από τη σοφιστική κίνηση της εποχής, αμφισβητούσε τους θεσμούς. Επέκρινε τις αντιλήψεις των ανθρώπων για τους θεούς και γι' αυτό θεωρήθηκε ασεβής και άθεος. 3.α. Αγγελιαφόρος ένας διευρυμένος ρόλος: Η 2 η σκηνή του Β' Επεισοδίου, δεν σταματά με την ολοκλήρωση της αναγνώρισης και την αποκατάσταση της αλήθειας! Στους στ , ο Ευριπίδης βρίσκει την ευκαιρία, με αφορμή τη συνάντηση των δύο ηρώων, να θίξει ζητήματα όπως η μεταβολή της ανθρώπινης μοίρας, η φυσική ισότητα των ανθρώπων, ελεύθερων και δούλων, και η πίστη στην ορθολογισμό και την ευθυκρισία. Πρόκειται για φιλοσοφικές και επαναστατικές συνάμα ιδέες που απηχούν σε μεγάλο βαθμό τη διδασκαλία των σοφιστών. Οι ως άνω απόψεις εκφράζονται μέσα από τα λόγια του υπηρέτη, του Αγγελιαφόρου ο οποίος μετά την αναγγελία για την ανάληψη του ειδώλου (αγγελική ρήση), παραμένει στο σκηνικό χώρο. Η παραμονή του δίνει ένα δεύτερο, πιο διευρυμένο ρόλο, καθώς παύει έτσι να είναι μόνο αγγελιαφόρος ξαναγίνεται ο πιστός υπηρέτης που εκδηλώνει συναισθήματα, καθώς χαίρεται για την αναγνώριση,

8 θυμάται το γάμο αλλά και αποκαθιστά την τιμή της Ελένης. Εκτός όμως από τα συναισθήματά του, ο Αγγελιαφόρος εκφράζει και έντονους προβληματισμούς σχετικά με τους Θεούς και τη μαντική τέχνη. Επομένως, ο ρόλος του διευρύνεται, καθώς δεν περιορίζεται στην αναγγελία όσων έχουν συμβεί εκτός σκηνής αλλά επεκτείνεται και στη διατύπωση φιλοσοφικών απόψεων. 3.β. Αγγελιαφόρος ειρωνική μέθοδος: Ωστόσο, αυτό που προκαλεί εντύπωση στη ρήση του Αγγελιαφόρου δεν είναι τόσο οι ίδιες οι ιδέες εξάλλου ο Ευριπίδης συχνά μας ξαφνιάζει με τις επαναστατικές του απόψεις όσο το πρόσωπο το οποίο τις εκφέρει. Δεν είναι ο Μενέλαος, ο ισχυρός βασιλιάς και στρατηγός αλλά ένας ταπεινός και ασήμαντος κατά τα άλλα υπηρέτης, ένας Αγγελιαφόρος! Στο σημείο αυτό επισημαίνουμε τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο Ευριπίδης μεταχειρίζεται κάποια δευτερεύοντα πρόσωπα. Αν ο Ευριπίδης ήθελε να υπενθυμίσει στους θεατές τη ματαιότητα του πολέμου ή τη σκληρότητα και την ανευθυνότητα των Θεών στο παιχνίδι με τις ζωές των ανθρώπων, αυτή θα ήταν η καταλληλότερη στιγμή αλλά ο γερο-υπηρέτης δύσκολα μοιάζει το κατάλληλο πρόσωπο. Ωστόσο, ο Ευριπίδης συνήθιζε να παρουσιάζει με έμφαση τους μη κοινωνικά προνομιούχους, να τους εξυψώνει, αντίθετα απ ό,τι αναμενόταν. Εξάλλου ο Αγγελιαφόρος, ένας απλός αλλά πιστός συνάμα υπηρέτης, εκπροσωπεί το λαϊκό στοιχείο, όλους τους απλούς ανθρώπους που μακριά από τη δόξα και την υστεροφημία ηρώων όπως ο Αχιλλέας ή ο Οδυσσέας, υπέφεραν κι εκείνοι τα δεινά του πολέμου και θυσιάστηκαν για την τιμή και την πατρίδα. Για τους θεατές που βιώνουν τον Πελοποννησιακό πόλεμο, η ανάδειξη του ταπεινού υπηρέτη είναι πιο συγκινητική από τους μυθικούς ήρωες ή από τον Τεύκρο και το Μενέλαο που καυχιούνται πως κούρσεψαν την Τροία. 4. Η επίδραση των σοφιστών στη ρήση του Αγγελιαφόρου: α. ισότητα όλων των ανθρώπων (στ ): Για άλλη μια φορά η επίδραση των σοφιστών διακρίνεται έντονα στο έργο του Ευριπίδη. Στους στ , μέσα από τα λόγια του Αγγελιαφόρου, τονίζεται η αφοσίωση του δούλου προς τον κύριό του. Ωστόσο, πρόκειται για αφοσίωση που δεν είναι δείγµα δουλοπρέπειας αλλά επιλογή ενός ελεύθερου πνεύµατος και δείγµα ευγένειας και ήθους. Ο Αγγελιαφόρος υπήρξε πάντοτε πιστός υπηρέτης του Μενέλαου σε καιρό ειρήνης αλλά και σύντροφος στη μάχη της Τροίας. Και αυτά τα έπραξε όχι από ανάγκη και τυφλή υποταγή αλλά από αγάπη και αφοσοίωση. Οι σοφιστές δίδασκαν τη φυσική ισότητα όλων των ανθρώπων, ρηξικέλευθες ιδέες σε μια εποχή κατά την οποία οι κοινωνικές συνθήκες και οι ιστορικές συγκυρίες είχαν διακρίνει τους ανθρώπους σε ελεύθερους και δούλους, Έλληνες και βάρβαρους. Ο Αγγελιαφόρος τονίζει: το γεγονός

9 ότι είμαι δούλος, δεν σημαίνει ότι είμαι κατώτερος άνθρωπος, ηθικά και πνευματικά. Δεν συνεπάγεται τη φαυλότητα της ψυχής μου και την ανικανότητα για πνευματική ελευθερία. Ελεύθερος είναι εκείνος που έχει ελεύθερη ψυχή και επιλέγει με φρόνημα αδούλωτο τις πράξεις του. β. ευβουλία, ευθυκρισία (στ ): Ο Αγγελιαφόρος, συνεχίζοντας το διευρυμένο ρόλο του, διατυπώνει τις απόψεις του σχετικά με τη μαντική τέχνη και το ρόλο της στη ζωή των ανθρώπων. Καταδικάζει τους μάντεις και αμφισβητεί ευθέως την αξία που μπορούν να έχουν οι προφητείες τους. Αναφέρεται σε δύο τρόπους της µαντικής τέχνης: α) στις θυσιαστήριες φλόγες, β) στις κραυγές και τις κινήσεις των πουλιών (τους οιωνούς). Τίποτε από όλα αυτά δεν αξίζει. Το να στηρίζει κανείς το μέλλον σε μαντείες είναι ανόητο και συχνά επικίνδυνο! Οι άνθρωποι θα πρέπει να βασίζονται σε όσα υπαγορεύουν η λογική και η ευθυκρισία, η σύνεση, ο ορθός λόγος και η εργατικότητα, απαλλαγμένοι από προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Πρόκειται για ένα ακόμη σημείο στο οποίο γίνεται φανερή η επίδραση των σοφιστών στο έργο του συγγραφέα, καθώς ο ορθολογισμός και η πίστη στη λογική αντιπαρατίθενται στις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες. Εὐ βουλίαν δηλ. σωστή κρίση, υπόσχονταν οι σοφιστές ότι μπορούσαν να διδάξουν στους νέους. Ο Aγγελιαφόρος στο λόγο του ασκεί έντονη κριτική στους μάντεις, επαναφέροντας έτσι το πρόβλημα της αδυναμίας του ανθρώπου να φτάσει εύκολα στη γνώση. Ο Αγγελιαφόρος, στηρίζει τις απόψεις τους κάνοντας αναφορά στο μάντη Κάλχα, ο οποίος δεν αποκάλυψε την αλήθεια για το είδωλο όσο καιρό βρίσκονταν οι Έλληνες στην Τροία. Η αναφορά στο μάντη δεν είναι τυχαία! Ο Ευριπίδης, για άλλη μια φορά, απευθύνεται στους θεατές, στους Αθηναίους πολίτες που ξεγελάστηκαν και τώρα βιώνουν τις οδυνηρές συνέπειες από τη μεγάλη ήττα στη Σικελική εκστρατεία. Όπως άλλωστε αναφέρει και ο ιστορικός Θουκυδίδης, µετά την καταστροφή στη Σικελία, οι Aθηναίοι είχαν στραφεί όχι µόνο εναντίον των πολιτικών «που τους είχαν παρακινήσει να κάνουν την εκστρατεία» αλλά «και εναντίον των χρησµολόγων και των µάντεων και όσων άλλων που µε τις προφητείες τους τους είχαν δηµιουργήσει την ελπίδα ότι θα καταλάβουν τη Σικελία». 5. στοιχεία πολιτισμού: Στους στίχους διακρίνουμε στοιχεία πολιτισμού της εποχής που σχετίζονται με την τελετή του γάμου. H τελετή του γάµου περιλάµβανε τρία στάδια: α. την ἐ γγύησιν, δηλ. τη µνηστεία στο σπίτι του πατέρα της νύφης β. την πομπήν, για την οποία γίνεται λόγος εδώ (...έτρεχα βαστώντας τις λαμπάδες πλάι στο αμάξι σου κι

10 εσύ νυφούλα...) 4. γ. το τέλος, τις τελετές στο σπίτι του γαµπρού. 4. Περιγραφή της πομπής έγινε και στους στ όπου γίνεται αναφορά στα έθιµα του γάµου: οδηγούσαν τη νύφη στο σπίτι του γαµπρού πάνω σε άµαξα, ενώ οι συνοδοί της, συνήθως συγγενείς, τραγουδούσαν το τραγούδι του γάµου, τον υμέναιον, που άρχιζε κατά κανόνα µε µακαρισµούς της νύφης και του γαµπρού.