"ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ"

Transcript

1 ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ" ΜΗΤΡΟΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΑ ΑΡΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ 2008

2 1

3 ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ "ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ" ΜΗΤΡΟΓΙΑΝΝΗ ΜΑΡΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΚΙΤΣΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΡΤΑ ΙΟΥΝΙΟΣ

4 Ξένε, ανάπαυσε το κουρασμένο σου κορμί κάτω από τη σκιά του βράχου. Αύρα ευχάριστη πραγματικά φυσά μέσα από τα χλωρά τα φύλλα. Και πιές από της πηγής το δροσερό νερό. Γιατί βέβαια αυτό ανακουφίζει τους διαβάτες του θερμού καλοκαιριού. Επίγραμμα, ΑΝΥΤΗ π.χ. 3

5 ΔΗΛΩΣΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Η παρούσα εργασία είναι αποτέλεσμα προσωπικής εργασίας μου. Αναφορές σε βιβλιογραφικές πηγές μέσα στο κείμενο διευκρινίζουν ποιες πληροφορίες, στοιχειά και γνώσεις αντληθήκαν από άλλες εργασίες, βιβλία κ.λ.π. Όνομα φοιτήτριας: Μητρογιάννη Μαρία Υπογραφή : 4

6 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε πολλά άτομα τα οποία συνέβαλαν στην διαμόρφωση και πραγματοποίηση αυτής της εργασίας. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους διδάσκοντες του Τμήματος Τουριστικών Επιχειρήσεων του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος Ηπείρου, καθώς όλοι ανεξαιρέτως μου προσέφεραν ένα μοναδικό θεωρητικό υπόβαθρο γύρω από τον Τουρισμό, γεγονός που σίγουρα με βοήθησε στην πραγματοποίηση αυτής της εργασίας και θα με βοηθήσει και στις μελλοντικές επαγγελματικές μου δραστηριότητες. Πιο πολύ θέλω να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου κο Παναγιώτη Κιτσο για τις πολύτιμες συμβουλές και βοήθεια. Πιο θερμά να ευχαριστήσω την οικογένεια μου που μου πρόσφερε ηθική και οικονομική υποστήριξη αλλά και ενθάρρυνση καθ όλη τη διάρκεια της φοίτησης μου και στην συγγραφή της εργασίας αυτής. 5

7 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ.....Σελ.12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ....Σελ13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ..Σελ14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Σελ ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Σελ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Σελ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ..Σελ Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ..Σελ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ..Σελ21 ΚEΦΑΛΑΙΟ 2 ο 2.1 ΗΠΕΙΡΟΣ..Σελ ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ Σελ ΙΣΤΟΡΙΑ ΖΑΓΟΡΙΟΥ Σελ Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Σελ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ....Σελ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ.. Σελ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.. Σελ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ...Σελ ΣΧΕΔΙΟ Π.Δ. ΕΙΔΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ ΔΟΜΗΣΕΩΣ...Σελ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ...Σελ ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ...Σελ.51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 O 3.1ΣΑΜΟΣ.Σελ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ Σελ ΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ..Σελ Η ΚΑΤΟΙΚΙΑ.....Σελ ΤΟ ΚΟΚΚΑΡΙ. Σελ ΕΠΙΛΟΓΟΣ..Σελ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ.. Σελ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ...Σελ.59 6

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 0 ΠΗΛΙΟ: ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΑΥΡΩ 4.1 ΠΗΛΙΟ..Σελ ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ....Σελ ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ.. Σελ Τ Α ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ.. Σελ ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ...Σελ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΗΛΙΟ....Σελ.74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 5.1 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ...Σελ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΏΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ...Σελ.76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤOΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ 6.1 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... Σελ Η ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ....Σελ ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ..Σελ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΣΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟIΚIΣΜΟΥΣ..Σελ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΠΕΡΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ ΔΟΜΗΣΕΩΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Σελ ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ.Σελ ΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟ ΚΤΙΡΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ Η ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΩΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ.Σελ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ Σελ ΔΑΝΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ Σελ.100 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο 7.1 ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ. Σελ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΟΠΙΟ. Σελ ΤΑ ΥΛΙΚΑ. Σελ Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ..Σελ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ. Σελ ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ.Σελ.107 7

9 7.4 ΖΩΝΤΑΝΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ, ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΟΡΘΗ ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ.Σελ.108 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο 8.1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ- ΛΥΣΕΙΣ -ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... Σελ Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ...Σελ.112 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. Σελ.113 8

10 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.Σελ.20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΩΝ...Σελ ΠΑΠΙΓΚΟ.. Σελ ΠΑΠΙΓΚΟ.. Σελ.42 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ......Σελ Η ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ......Σελ ΣΑΜΙΩΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ (ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ) Σελ ΤΟ ΚΟΚΚΑΡΙ.....Σελ.58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥ ΠΗΛΙΟΥ...Σελ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑΣ....Σελ Η ΘΕΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑΣ, ΚΟΙΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟ ΚΟΛΠΟ Σελ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ ΣΤΗ ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ...Σελ ΚΛΑΣΙΚΟ ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΙΚΟ ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ. Σελ.73 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΠΡΟΚΥΜΑΙΑ ΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ..Σελ ΚΤΙΡΙΟ ΣΤΗ ΣΙΦΝΟ Σελ.106 9

11 ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ.Σελ.24 10

12 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΕΑΕ ΦΕΚ ΠΔ ΓΟΚ ΥΠΕΧΩΔΕ ΕΟΤ ΥΠΠΕ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΝΑΣΚΗΣΕΩΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΦΥΛΛΟ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΓΕΝΙΚΟΣ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΟΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΈΡΓΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ 11

13 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρακάτω εργασία αποτελεί μια γενική παρουσίαση των παραδοσιακών οικισμών της Ελλάδας καθώς παρουσιάζει τρόπους διατήρησης και προστασίας τους. Θα γίνει μια προσπάθεια προσέγγισης και ανάλυσης των παραδοσιακών οικισμών γενικότερα όσο και ειδικά θα εξεταστούν τρεις από αυτούς. Σίγουρα η ανάλυση των παραγόντων αυτών, για το σύνολο του ελλαδικού χώρου, είναι κάτι πάρα πολύ δύσκολο, ειδικά στα πλαίσια πτυχιακής εργασίας. Για το λόγο αυτό λοιπόν, έγινε η επιλογή της μελέτης μερικών περιοχών της Ελλάδας. Οι περιοχές αυτές είναι το Ζαγόρι, το Πήλιο και το Κοκκάρι Σάμου περιοχές με ιδιαιτερότητες όσο στη γεωγραφική τους τοποθέτηση όσο και στην αρχιτεκτονική τους. Οι πληροφορίες για αυτή την εργασία, αντλήθηκαν από πρωτογενείς πηγές όπως συνεντεύξεις και συζητήσεις καθώς και από δευτερογενείς πηγές όπως βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες και διαδικτυακές διευθύνσεις. 12

14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι παραδοσιακοί οικισμοί και τα ιστορικά κέντρα των πόλεων, είναι βασικά στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής πολιτιστικής κληρονομιάς και της φυσιογνωμίας της Ελλάδας και αποτελούν εντυπωσιακά αξιοθέατα της χώρας. Στους χώρους αυτούς αποτυπώνονται και εκφράζονται τρόποι ζωής, τεχνικές μέθοδοι, αισθητικές προτιμήσεις, καλλιτεχνικά ρεύματα και κοινωνικές σχέσεις, που διαμορφώθηκαν στην πολυκύμαντη ιστορική εξέλιξη. Ο πλούτος και η ποικιλομορφία της ελληνικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αναδεικνύεται στους περισσότερους από 650 διατηρητέους παραδοσιακούς οικισμούς και τα χιλιάδες διατηρητέα κτίρια, καθώς και τα αρχαία και βυζαντινά μνημεία που κοσμούν την ελληνική ύπαιθρο, στα παράλια ή σε ορεινές περιοχές, καθώς και τα αστικά κέντρα. Η διατήρηση και η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς αποτελεί συστατικό στοιχείο της ήπιας τουριστικής ανάπτυξης και της προσφοράς εναλλακτικών δυνατοτήτων για κάθε είδους τουριστική δραστηριότητα. Αρκετά κτήρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής έχουν σήμερα αποκτήσει νέες χρήσεις και στεγάζουν διάφορες λειτουργίες, όπως τουριστικά καταλύματα, μουσεία, εκθέσεις, εστιατόρια, δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες, κλπ. Παράλληλα, τα ιστορικά κέντρα των πόλεων αναζωογονούνται, με ανακαινίσεις κτηρίων, πεζοδρομήσεις και διαμορφώσεις χώρων, αποτελώντας ελκυστικούς τόπους για τους κατοίκους και τους επισκέπτες Ο λόγος που ασχολήθηκα με την διατήρηση και προστασία των παραδοσιακών οικισμών είναι όχι μόνο στα πλαίσια της πτυχιακής μου εργασίας αλλά γιατί είναι ένα θέμα που πρέπει να μας απασχολεί όλους μας διότι αφόρα την πολιτιστική μας κληρονομιά που γενικότερα μας χαρακτηρίζει σαν χώρα. 13

15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σημάδια ανεξίτηλα από το πέρασμα του ανθρώπου στο διάβα της Ιστορίας, οι παραδοσιακοί οικισμοί της Ελλάδας συγκαταλέγονται και σήμερα στα σπουδαιότερα αξιοθέατα της χώρας μας. Η επίσκεψη σε αυτούς είναι μοναδική εμπειρία. Μας ταξιδεύει πίσω στο χρόνο, μας αποκαλύπτει την αρμονία των ανθρώπινων έργων και του φυσικού περιβάλλοντος, μας εισάγει σ έναν τρόπο ζωής πιο ζεστό. Στόχοι της παρακάτω εργασίας είναι η κατανόηση της αισθητικής αξίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, η μελέτη μιας οικιστικής ανάπτυξης με αισθητικά κριτήρια και σεβασμό στο περιβάλλον καθώς οι εκατοντάδες παραδοσιακοί οικισμοί που απλώνονται σε ολόκληρη την Ελλάδα αποτελούν σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς και του ιδιαίτερου τοπίου της χώρας, αλλά και υπέροχους ταξιδιωτικούς προορισμούς. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία γενική αναφορά στο τι ακριβώς είναι ένας παραδοσιακός οικισμός, καθώς και η πορεία τους στο χώρο και στο χρόνο. Ακολουθώντας στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην Ήπειρο και συγκεκριμένα στα παραδοσιακά Ζαγοροχώρια. Μια γενική αναφορά στον τόπο αλλά και στην μοναδική αρχιτεκτονική του συμπληρώνεται με το νομικό πλαίσιο που προστατεύει τον όμορφο αυτόν τόπο. Στο τρίτο κεφάλαιο κεφάλαιο μεταφερόμαστε από την ηπειρωτική, στη νησιωτική χώρα και γίνεται αναφορά στο νησί της Σάμου και συγκεκριμένα στον οικισμό του Κοκκαριού. Στο ίδιο πνεύμα ακολουθεί και το τέταρτο κεφάλαιο με αναφορά στο Πήλιο. Ενώ στο πέμπτο κεφάλαιο για την διατήρηση των παραδοσιακών οικισμών και στο έκτο την σχέση του τουρισμού με τους παραδοσιακούς οικισμούς. Ακολουθεί το έβδομο κεφάλαιο παρουσιάζοντας την κρατική και την ευρωπαϊκή μέριμνα για την προστασία της παράδοσης. Τέλος, στο όγδοο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα αλλά και προτάσεις για λύσεις των προβλημάτων που αναφέρθηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια. Παραδοσιακοί οικισμοί, είναι τόποι γεμάτοι γοητεία, όπου τα σημάδια της ιστορίας πλέκονται αξεδιάλυτα με τις εκφάνσεις της σύγχρονης ζωής και τα ανθρώπινα έργα βρίσκονται σε θαυμαστή αρμονία με το φυσικό περιβάλλον. Μας προσφέρουν αισθητική απόλαυση και χαλάρωση, μας δίνουν την ευκαιρία να προσεγγίσουμε βιωματικά το παρελθόν, μας προτείνουν έναν άλλο τρόπο ζωής. 14

16 Οι παραδοσιακοί οικισμοί, πανέμορφα και σοφά δημιουργήματα άλλων εποχών, στέκονται περήφανοι και μας περιμένουν να τους ανακαλύψουμε. Ξεκινάμε αυτό το ταξίδι με τους παραδοσιακούς οικισμούς του Ζαγορίου, του Πηλίου και του Κοκκαριού Σάμου. 15

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ Η λειτουργία μόνιμων εγκαταστάσεων κατοίκησης και η καλλιέργεια της γης θεωρούνται ορόσημα για την ανάπτυξη του πολιτισμού. Στον ελληνικό χώρο, η δημιουργία οικισμών που προσέφεραν στέγη και ασφάλεια σε ανθρώπινες ομάδες με εξελιγμένες κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις χρονολογούνται τουλάχιστον στη Νεολιθική εποχή. Τότε, οι άνθρωποι συνειδητοποίησαν για πρώτη φορά ότι η οργανωμένη συμβίωση σε κοινό τόπο, όπου χτίζονται οικίες και συγκροτείται αγορά, είναι η βάση για περαιτέρω υλικά και πνευματικά επιτεύγματα. Από την ελληνική πόλιν των Αρχαϊκών χρόνων παράγονται οι έννοιες του πολίτη και του πολιτισμού, καθώς η χαώδης κατάσταση της φύσης αντιδιαστέλλεται προς τον θεσμοθετημένο και οικούμενο τόπο. Οι οικισμοί στην Ελλάδα συνδέονται από νωρίς με εξελιγμένες κοινωνικές σχέσεις και αντανακλούν ισχυρή πολιτισμική παράδοση.(χ.κολωνω,κτλ,2003,σελ12-13). Οι οικισμοί είναι φαινόμενα πολιτισμού πολύ πιο σύνθετα από την απλή συνάθροιση οικιών. Μπορεί τα κτίρια, μεγάλα ή μικρά, διακοσμημένα ή λιτά, να είναι το πλέον εμφανές από τα στοιχεία του οικισμού και να προσελκύουν πρώτα την προσοχή, όμως ο επίμονος παρατηρητής θα αναγνωρίσει (πέρα από την αρχιτεκτονική) το πλέγμα του πολεοδομικού ιστού, που συνδέει τις οικίες μεταξύ τους. Στη σχέση των δρόμων και των πλατειών με τα σπίτια και τα σημαντικά δημόσια κτίρια διακρίνεται η βαθύτερη δομή που νοηματοδοτεί κάθε οικισμό και τον καθιστά λειτουργική εγκατάσταση εξυπηρέτησης ανθρωπίνων αναγκών. Η μορφή των οικισμών διαφοροποιείται από τόπο. Έτσι, ανά τους αιώνες αναπτύχθηκαν οικισμοί αγροτικοί, ναυτικοί, οχυρωμένοι, συνεκτικοί, διάσπαρτοι στο τοπίο, με γραμμική ανάπτυξη ή γύρω από ένα κέντρο. Οι τρόποι οργάνωσης είναι πολλοί και εξαρτώνται από ποικίλους παραμέτρους. Οι οικισμοί αποτελούν την πρώτη βάση ανάπτυξης της αστικής ζωής, δηλαδή του πολιτισμού των μεγάλων πόλεων, που εξελίχθηκε βαθμιαία και εξαπλώθηκε σε όλον το πλανήτη, κυριαρχώντας ως το πλέον προηγούμενο πλαίσιο επιβίωσης των ανθρώπων. Ωστόσο, όταν μιλάμε για οικισμούς αναφερόμαστε συνήθως σε μικρές οικιστικές 16

18 ενότητες, που στεγάζου οργανωμένες κοινότητες εν μέσω μιας ακατοίκητης αγροτικής, συνήθως- ενδοχώρας.(χ.κολωνω,κτλ,2003,σελ12-13) 1.2 ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Στη χώρα μας οι οικονομικές και κοινωνικές προϋποθέσεις της οικιστικής ανάπτυξης συνδέονται με την πολυτάραχη ιστορία του τόπου. Έτσι οι περίοδοι εξαιρετικής ακμής παρήγαγαν και πλούσιο οικιστικό υλικό, που όμως αλλοιώθηκε σε επόμενες φάσεις παρακμής και ανανεώθηκε και πάλι όταν οι καλές μέρες επανήλθαν. Πολλές από τις σύγχρονες ελληνικές πόλεις διατηρούν πυρήνες που άκμασαν κατά την αρχαιότητα και στους οποίους είναι ως σήμερα αναγνωρίσιμα στοιχεία εκείνου του αρχικού ιστού. Όμως, εκτός από ορισμένα μεμονωμένα αρχαιολογικά μνημεία, ελάχιστα αυθεντικά στοιχεία σώζονται από τότε. Άλλωστε, και οι συνήθειες κατοίκησης άλλαξαν πολλές φορές στα τελευταία χρόνια. Στην πραγματικότητα, η αυθεντική εικόνα των οικισμών του ελληνικού παρελθόντος εκτείνεται προς τα πίσω το πολύ ως τον 14ο αι. Από τότε χρονολογούνται τα παλαιότερα δείγματα που ακόμη επιβιώνουν στη σύγχρονη Ελλάδα, έστω και με πολλές νεότερες αλλοιώσεις. (Χ.ΚΟΛΩΝΩ,κτλ,2003,σελ13-14) Είναι γνωστό ότι τα αστικά κέντρα της αρχαιότητας παρήκμασαν από τον 7ο αι. και μετά. Οι πόλεις ερημώθηκαν και ο πληθυσμός επιβίωσε σε μικρούς αγροτικούς οικισμούς. Από τη λεγόμενη μέση Βυζαντινή περίοδο και μετά (19ος αι.) παρατηρείται νέα ακμή. Τα σημαντικότερα αστικά κέντρα και οι οικισμοί που σήμερα παρουσιάζουν ενδιαφέρον κατοικούνταν ήδη από τον 15ο αι., όταν, ως αποκορύφωμα μιας παρατεταμένης περιόδου ταραχών και πολιτικής αστάθειας, επέρχεται βαθμιαία η κατάκτηση του ελληνικού χώρου από τους Οθωμανούς. Πάντως, ορισμένα τμήματα του ελληνισμού αντιστάθηκαν για πολύ ακόμη στην Οθωμανική επέκταση, παραμένοντας υπό ενετική κυρίως διοίκηση. Οι επιρροές των επικυρίαρχων του ελληνικού χώρου μετά τον 15ο αι. είναι σήμερα φανερές στις αντίστοιχες περιοχές. Επιπλέον, εύκολα διακρίνονται κέντρα με εμποροβιοτεχνική ανάπτυξη, αγροτικοί ορεινοί οικισμοί, καθώς και νησιωτικές/ναυτικές κοινότητες. Ως αποτέλεσμα των ποικίλων δραστηριοτήτων που ανέπτυξαν οι υπόδουλοι Έλληνες, ανάλογα με τις γεωγραφικές συνθήκες και τη διεθνή συγκυρία, διαμορφώνονται και οι οικισμοί. Τον 18ο αι., μετά το τέλος των Τουρκο- Ενετικών συρράξεων, παρατηρείται πρωτοφανής οικονομική και κοινωνική άνοδος του 17

19 ελληνικού στοιχείου σε όλη την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και των Βαλκανίων. Η έντονη οικοδομική δραστηριότητα που συνόδευσε αυτή τη περίοδο ακμής (ως τα μέσα του 19ου αι.) έχει αφήσει αρκετά αξιόλογα δείγματα, διαμορφώνοντας σήμερα κατά το μεγαλύτερο μέρος την εικόνα που έχουμε για τους ελληνικούς οικισμούς του παρελθόντος. 1.3 ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Η ηπειρωτική τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ήταν κατεξοχήν αγροτική χώρα. Οι εξαρτημένοι από τους γαιοκτήμονες (Οθωμανούς ή Έλληνες ) αγρότες και κτηνοτρόφοι κατοικούσαν σε μικρά χωριά, που τα αποτελούσαν λασποκαλύβες χτισμένες η μία δίπλα στη άλλη, χωρίς δρόμους ή πλατείες. Από αυτές τις υποτυπώδεις εγκαταστάσεις σχεδόν τίποτε δεν έχει σωθεί. Ταυτόχρονα, μεγάλο μέρος του πληθυσμού, υπό τη πίεση των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών, είχε καταφύγει σε ορεινές περιοχές. Εκεί αναπτύχθηκαν αγροτικές ή άλλες δραστηριότητες σε ευνοϊκότερες συνθήκες. Η μικρή ιδιοκτησία χαρακτηρίζει την οικονομία αυτών των κοινοτήτων, οι οποίες εκμεταλλεύονται το καθεστώς αυτοδιοίκησης που παρέχει η Οθωμανική Αυτοκρατορία και αναπτύσσονται, αξιοποιώντας στο έπακρο τις δυνατότητες κάθε τόπου. (Χ.ΚΟΛΩΝΩ,κτλ,2003,σελ14-15) Συνήθως τα σπίτια εδώ απλώνονται στο τοπίο, έχουν αγροτικές εγκαταστάσεις και κήπους, σχηματίζουν γειτονιές με δρόμους και πλατώματα. Στον κεντρικό δρόμο του χωριού αναπτύσσεται η αγορά και βρίσκεται η πλατεία και η εκκλησία.το πλεόνασμα της παραγωγής ή η εκμετάλλευση κάποιου ιδιαίτερου πλεονεκτήματος που προσφέρει ο τόπος επιτρέπουν την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας. Με τα κέρδη πληρώνονται συνεργεία τεχνιτών που χτίζουν με πέτρα, σκαλίζουν το ξύλο και ζωγραφίζουν διακοσμητικά μοτίβα. Πολλοί οικισμοί που διατηρούνται σήμερα στις δυσπρόσιτες πλαγιές των ελληνικών βουνών ανήκουν σε αυτή ακριβώς την κατηγορία. Άλλα χωριά ακμάζουν χάρη στη βιοτεχνική παραγωγή, όπως τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας και το Σιράκο της Ηπείρου, άλλα χάρη σε μια μονοπωλιακή καλλιέργεια, όπως τα Μαστιχοχώρια τη Χίου, και άλλα χάρη στην εξειδίκευση των κατοίκων τους, όπως τα μαστοροχώρια της Αρκαδίας. Παράλληλα, η θάλασσα αποτελεί πάντα μείζονα πηγή πλούτου. Από το τέλος του 18ου αι. οι Έλληνες κυριαρχούν στο εμπόριο της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Αυτή τους η δραστηριότητα 18

20 αντανακλάται στην ανάπτυξη νησιών όπως η Ύδρα, αλλά και παραλιακών οικισμών όπως το Γαλαξίδι. Παράλληλα όμως, το Αιγαίο υπέφερε διαχρονικά από την πειρατεία και η σχετική ανασφάλεια αποτυπώνεται με χαρακτηριστικό τρόπο στους περισσότερους από τους μικρούς οχυρωμένους οικισμούς που επιβίωσαν. Μικρά σπιτάκια συνωθούνται σε απόκρημνες πλαγιές ή στο εσωτερικό κάστρων ώστε να εξασφαλίζεται η προστασία των κατοίκων (Σίφνος, Αστυπάλαια, κ.λ.π.). (Χ.ΚΟΛΩΝΩ,κτλ,2003,σελ14-15) 1.4 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ. Το φαινόμενο της «παράδοσης», ως έννοιας σημαντικής για την επιβίωση των σύγχρονων κοινωνιών, είναι πολυσυζητημένο και αμφιλεγόμενο. Στον ελληνικό χώρο συνδέεται με μείζονα ζητήματα ταυτότητας και καθορισμού πολιτισμικών αξιών. Ήδη από την περίοδο του Μεσοπολέμου, εξέχοντες διανοούμενοι και μελετητές αναζήτησαν στο χτισμένο περιβάλλον τεκμήρια για την ύπαρξη μιας σημαντικής παράδοσης, που με το ιστορικό της βάθος και με τα ιδιαίτερα ποιοτικά της χαρακτηριστικά θα μπορούσε να αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του Ελληνικού πολιτισμού. Παράλληλα λοιπόν με τα λαογραφικά ενδιαφέροντος φαινόμενα, άρχισαν να μελετώνται και ταπεινά ή εντυπωσιακά δείγματα οικισμών και αρχιτεκτονημάτων που, διάσπαρτα στην ελληνική επικράτεια, επιβίωναν ως μάρτυρες μιας περασμένης εποχής. Από την αρχή ο όρος «παραδοσιακός» συνδέθηκε με το ιδεολογικό πλαίσιο συγκρότησης του νεότερου ελληνισμού. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αι. άρχισε να γίνεται κοινή συνείδηση ότι πράγματι ο χώρος αποτελεί πεδίο καταγραφής της ιστορίας του τόπου και του πολιτισμού του ενσωματώνει στοιχεία από το παρελθόν που αξίζει να διασωθούν.(χ.κολωνω,κτλ,2003) 19

21 1.1 Οι παραδοσιακοί οικισμοί στην Ελλάδα Πηγή: Όμως, δεν είναι εύκολο να συνδεθεί ο όρος «παράδοση», ως σύστημα γνώσης και ηθών που μεταφέρεται προφορικά από γενιά σε γενιά, με όλους τους οικισμούς που επιβιώνουν από το παρελθόν και αξίζει να προστατευτούν. Τα περισσότερα αξιόλογα οικιστικά συγκροτήματα και αρχιτεκτονήματα δεν ανήκουν στην ομάδα των λαϊκών και ανώνυμων κατασκευών που αναπτύχθηκαν χάρη σε μια μακραίωνη αρχιτεκτονική παράδοση και μόνο. Όμως, ενώ η λαϊκή, ανώνυμη, αγροτική αρχιτεκτονική αποτελεί κοινή παράδοση με σαφείς ομοιότητες σε όλον τον ελληνικό χώρο, σήμερα την αγνοούμε σε μεγάλο βαθμό. Αντίθετα, ξεχωρίζουμε και θαυμάζουμε εξαιρετικές κατασκευές που αποτελούν πραγματικά έργα τέχνης, παρά το γεγονός ότι βρίθουν ξένων επιρροών, και επομένως αποκλίνουν σημαντικά από τα παραδοσιακά πρότυπα. Το νομικό πλαίσιο προστασίας των παραδοσιακών οικισμών διαμορφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του Το 1978 εκδόθηκε το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα, εισάγοντας την έννοια του «παραδοσιακού οικισμού» και τους όρους της προστασίας του από αλλοιώσεις που απειλούν την αυθεντική μορφή του. Το συγκεκριμένο ΠΔ αφορά ένα πλήθος οικισμών σε όλη τη χώρα, που επιλέχθηκαν με κριτήρια τη μοναδικότητα, το επίπεδο διατήρησης τους, την αντιπροσωπευτικότητα και την αισθητική τους αξία. Η συνειδητοποίηση της αξίας που εμπεριέχουν οι παλαιές οικιστικές μορφές ευνόησε συχνά την τουριστική ανάπτυξη. Όμως, σε αυτές τις περιπτώσεις δεν αποφεύχθηκαν στρεβλώσεις που κατά κανόνα αλλοιώνουν την ίδια την ουσία του αυθεντικού παραδοσιακού οικισμού. Η εικόνα ενός "σκηνικού", στημένου σύμφωνα με 20

22 τις ανάγκες της τουριστικής αγοράς, αποτελεί συχνά πληγή ή έστω, κίνδυνο- για την πολεοδομία και την αρχιτεκτονική παραδοσιακών οικιστικών συγκροτημάτων. (Χ.ΚOΛΩΝΩ,κτλ,2003) 1.5 Η ΑΞΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Η «εποχή της περιφρόνησης» φαίνεται ότι έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί για μεγάλο μέρος των παλαιών οικιστικών εγκαταστάσεων, που πλέον ασκούν ισχυρή γοητεία στον σύγχρονο άνθρωπο της πόλης. Η αίσθηση πολιτισμικής συνέχειας που προσδίδουν και η δυνατότητα επαφής με τη φύση καθιστούν ελκυστικούς οικισμούς που πριν από λίγα χρόνια ήταν εγκαταλειμμένοι. Η ιστορική αξία μερικών από αυτούς είναι τεράστια, καθώς αποτελούν το πλαίσιο ανάπτυξης του σύγχρονου ελληνισμού και ενσωματώνουν εξαιρετικά, αρχιτεκτονικά και άλλα, μνημεία. Μια άλλη ενδιαφέρουσα διάσταση είναι τρόπος ένταξης των οικισμών αυτών στο φυσικό περιβάλλον, που συνιστά υπόδειγμα ορθολογικής διαχείρισης του οικοσυστήματος. Η ανάπτυξη του πολεοδομικού ιστού ακολουθεί πάντα τις κλίσεις του εδάφους και προσαρμόζεται στις ιδιομορφίες τους. Συχνά επιλέγεται ο νότιος προσανατολισμός, ώστε να βελτιστοποιείται η εκμετάλλευση της ηλιακής ενέργειας. Παράλληλα, τα κτίρια ενσωματώνονται στο τοπίο, καθώς χτίζονται από υλικά που τα παρέχει το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. (Χ.ΚΟΛΩΝΩ,κτλ,2003) 1.6 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ Ο χαρακτηρισμός των παραδοσιακών και των διατηρητέων γίνεται με τους παρακάτω τρόπους: 1. Με Προεδρικά Διατάγματα, που εκδίδονται με πρόταση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων ύστερα από αιτιολογημένη έκθεση της κατά περίπτωση αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου, γνώμη του αρμόδιου συμβουλίου Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος και γνώμη του οικείου δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου μπορεί να χαρακτηρίζονται οικισμοί ή τμήματά τους ως παραδοσιακοί, με σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση 21

23 και ανάδειξη του ιδιαίτερου πολεοδομικού, αισθητικού, ιστορικού, λαογραφικού και αρχιτεκτονικού χαρακτήρα τους και να θεσπίζονται περιορισμοί δόμησης και χρήσεις κατά παρέκκλιση από τις διατάξεις του Ν-1577/85 και από κάθε άλλη γενική ή ειδική διάταξη, επιφυλασσομένων των διατάξεων του Αρθ-9 του ΠΔ-437/85 "καθορισμός και ανακατανομή αρμοδιοτήτων των υπουργείων" (ΦΕΚ-157/Α/85). Αν η γνώμη του δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου δεν περιέλθει στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων σε διάστημα 2 μηνών από τη λήψη του σχετικού εγγράφου, το διάστημα εκδίδεται και χωρίς την γνωμοδότηση αυτή. 2. Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων που εκδίδεται ύστερα από αιτιολογημένη έκθεση της αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, μπορεί να χαρακτηρίζονται κτίρια ή τμήματά τους ως διατηρητέα για τους λόγους που αναφέρονται στην προηγούμενη παράγραφο και να καθορίζονται ειδικοί όροι προστασίας και περιορισμοί δόμησης και χρήσης, κατά παρέκκλιση από τις διατάξεις του Ν-1577/85 και από κάθε άλλη γενική ή ειδική διάταξη. Με την ίδια απόφαση και για τους λόγους της προηγούμενης παραγράφου μπορεί να χαρακτηρίζεται ως διατηρητέα ή χρήση ακινήτου με ή χωρίς κτίσματα. Η παραπάνω έκθεση αποστέλλεται στον οικείο δήμο ή κοινότητα, ο οποίος εντός πέντε ημερών από τη λήψη της υποχρεούται να την αναρτήσει στο δημοτικό ή κοινοτικό κατάστημα. Για την ανάρτηση αυτή δημοσιεύεται από το δήμο ή κοινότητα σχετική πρόσκληση προς τους ενδιαφερόμενους σε μία τοπική εφημερίδα, αν εκδίδεται ή σε μία εφημερίδα της πρωτεύουσας του νομού. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να διατυπώσουν τυχόν αντιρρήσεις προς την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων μέσα σε προθεσμία 20 ημερών από την ημερομηνία δημοσίευσης της πρόσκλησης. Σε περίπτωση που ο δήμος δεν τηρήσει τα πιο πάνω, η περαιτέρω διαδικασία χαρακτηρισμού συνεχίζεται νόμιμα μετά την πάροδο ενός μήνα από την αποστολή της έκθεσης στο δήμο ή την κοινότητα. Η παραπάνω διαδικασία μπορεί να παραλείπεται εφόσον η έκθεση κοινοποιηθεί απ' ευθείας στον ενδιαφερόμενο. Στην τελευταία αυτή περίπτωση ο ενδιαφερόμενος μπορεί να διατυπώσει τις αντιρρήσεις του μέσα σ' ένα μήνα από την κοινοποίηση της έκθεσης. 3. Με απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 22

24 'Εργων, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, μπορεί να αναστέλλεται για χρονικό διάστημα έως ένα έτος, σε οικισμούς ή τμήματά τους ή και σε ένα ακίνητο, η έκδοση οικοδομικών αδειών, κάθε εργασία ανέγερσης νέων κτιρίων, κατεδάφισης, επισκευής, προσθήκης, αλλαγής εξωτερικής εμφάνισης υφιστάμενων κτιρίων και διαμόρφωσης των κοινόχρηστων χώρων του οικισμού ή να επιβάλλονται όροι για την εκτέλεση των εργασιών αυτών, με σκοπό να συνταχθεί πολεοδομική μελέτη ή και ειδικός κανονισμός δόμησης για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η αναστολή μπορεί να παραταθεί για ένα ακόμη έτος, εφόσον οι σχετικές μελέτες έχουν προοδεύσει σημαντικά. 4. Αιτήσεις για κατεδαφίσεις, επισκευή ή προσθήκη σε κτίριο, που κατά την κρίση της πολεοδομικής υπηρεσίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως διατηρητέο, παραπέμπονται στην οικεία ΕΠΑΕ. Η παραπομπή αυτή είναι υποχρεωτική αν το κτίριο βρίσκεται σε παραδοσιακό οικισμό. Αν η επιτροπή αυτή κρίνει ότι η επισκευή δεν θίγει το κτίριο ή ότι δεν συντρέχει λόγος να κινηθεί η διαδικασία του κτιρίου ως διατηρητέου, χορηγείται η σχετική άδεια. Σε αντίθετη περίπτωση ο σχετικός φάκελος με αιτιολογημένη έκθεση της ΕΠΑΕ αποστέλλεται στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων 'Εργων. Στην περίπτωση αυτή η άδεια χορηγείται όταν γνωστοποιηθεί στην πολεοδομική υπηρεσία ότι το κτίριο δεν κρίνεται διατηρητέο ή αν παρέλθουν δώδεκα μήνες από την κατάθεση στην πολεοδομική υπηρεσία του φακέλου χωρίς να εκδοθεί απόφαση χαρακτηρισμού του κτιρίου ως διατηρητέου. ( Κώδικας βασικής πολεοδομικής νομοθεσίας > Μέρος-ΙΙ > Κεφάλαιο- Γ > Αρθρον-110 (Αρθ-4 Ν-1577/85, Αρθ-1 παρ.2 Ν-1772/88, Αρθ-22 Ν-2300/95) ) ( Πίνακας 1.1 Παραδοσιακοί οικισμοί στην Ελλάδα Πηγή: Γεωγραφικό διαμέρισμα Νομός / Νησί ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Αρκαδίας Παραδοσιακοί οικισμοί Αλωνίσταινα Ανδρίτσαινα Άστρος Κυνουρίας Βυτίνα 23

25 Αχαΐας Ηλείας Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας Δημητσάνα Ζατούνα Καρίταινα Κοντοβάζαινα Λαγκάδια Λεωνίδιο Πλάτανος Πραστός Στεμνίτσα Βεσίνι Δεχούνι Ζαρούχλα Πάος Λάμπεια Εβροστίνα Τρίκαλα Φενεός Αγέρανος Άλικα Βάθεια Γεράκι Δρυμός Καρυούπολη Κοίτα Κότρωνας Κυπάρισσος Λάγια Μονεμβασιά Μουντανίστικα Πολυάραβος Χαλικιά Κορώνη Μεθώνη 24

26 25 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Αιτωλοακαρν ανίας Αιτωλικό Ναύπακτος Βοιωτίας Αράχοβα Εύβοιας Χώρα Σκύρου Ευρυτανίας Δομιανοί Κορυσχάδες Φιδάκια Φουρνάς Φωκίδας Γαλαξίδι Δελφοί Χρισσό ΑΤΤΙΚΗ Νησιά Αργοσαρωνικού πόλη Αίγινας πόλη Σπετσών πόλη Ύδρας ΗΠΕΙΡΟΣ Θεσπρωτίας Αγιά Ανθούσα Βάλτος Γιρομέρι Κεραμίτσα Μαργαρίτι Παραμυθιά Πάργα Πλαίσιο Σαγιάδα Φοινίκι Ιωαννίνων Ζαγοροχώρια: Αρίστη Βίκος Βίτσα Βραδέτο Δίκορφο Δίλοφο Ελάτη

27 Ελαφότοπος Καλαρρύτες Καλουτάς Καπέσοβο Κήποι Κουκούλι Μανασσής Μονοδέντρι Νεγάδες Πάπιγκο Ραφταναίοι Άνω Κάτω Σκαμνέλι Τσεπέλοβο Φραγκάδες Πεδινά Πεδινά ΘΕΣΣΑΛΙΑ Καρδίτσα Λάρισας Μαγνησίας Γαναδιό Δολό Μέτσοβο Σιράκο Ελληνόπυργος Ρεντίνα Αμπελάκια Ανατολή Κρανιά Μεταξοχώρι Πυργετός Ραψάνη Αγία Κυριακή Άγιος Γεώργιος Αργαλαστή Βένετο 26

28 Βυζίτσα Ζαγορά Κατωχώρι Κεραμίδι Κισσός Λεχώνια Μακρινίτσα Μηλιές Πινακάτες Πλατανιά Προμύρι Πορταριά Πουρί Τρίκερι Τσαγκαράδα Χορευτό Ανθούσα Χαλίκι Τρικάλων Οικισμοί όρους Χάσια Οικισμοί όρους Αντιχάσια Χώρα Σποράδες Αλοννήσου Χώρα Σκοπέλου ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ Γρεβενών Καλλονή Δράμας Παγονέρι Περιθώρι Καβάλας Ζυγός Κρυονέρι Μελισσοκομείο Μεσορόπη Μουσθένη Πλαταμώνας 27

29 Ποδοχώρι Στενοπός Κοζάνης Πιερίας Σερρών Φλώρινας Χαλκιδικής νήσος Θάσος: Θεολόγος Κάστρο Λιμενάρια Μαριές Παλαιοχώρι Παναγιά Ποταμιά Γαλατινή Εράτυρα Πελεκάνος Πεντάλοφος Σιάτιστα Παλαιός Παντελεήμονας Σκοτίνα Αλιστράτη Εμμ. Παππάς Ηλιοκώμη Μικρό Σούλι Κορμίστα Πρώτη Ροδολίβος Άγιος Γερμανός Ανταρτικό Βροντερό Καρυές Νυμφαίο Ψαράδες Παλαιόκαστρο 28

30 ΘΡΑΚΗ ΚΥΚΛΑΔΕΣ Έβρου Ξάνθης Ροδόπης Αμοργός Ανάφη Άνδρος Παρθενώνας Μεταξάδες Παλιούρι νήσος Σαμοθράκη: Χώρα Παλιό Καρυόφυτο Βάκος Μαρώνεια Μαυρομάτι Μίσχος Αιγιάλη Θολάρια Κατάπολα Λαγκάδα Ξυλοκερατίδι Ποταμός Ραχίδι Χώρα Χώρα Άγιος Πέτρος Αποίκια Βουρκωτή Βραχνός Κατακαλοί Λιβάδια Μελίδα Μεσαθούρι Μεσαριά Μπατσί Στενιές Φάλικα 29

31 Χώρα Ίος Κέα (Τζια) Κίμωλος Κύθνος Μήλος Μύκονος Νάξος Πάρος Σαντορίνη Σίκινος Σίφνος Χώρα Βουρκάρι Ιουλίς Κορησσία Χώρα Δρυσπίδα Χώρα Κλήμα Πλάκα Τρυπητή Φουρκοβούνι Χώρα Απείρανθος Φιλότι Χώρα Νάουσα Παροικία Ακρωτήρι Εμπορειό Ημεροβίγλι Οία Πύργος Φηρά Φοινικιά Κάστρο Απολλωνία Αρτέμωνας Βαθύ Κάστρο Κάτω Πετάλι Φάρος 30

32 ΝΗΣΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Σύρος Τήνος Φολέγανδρος Ικαρία Λέσβος Άνω Σύρος Ερμούπολη Παρακοπή Ποσειδωνία Χρούσα Δύο Χωριά Καρδιανή Κρόκος Μπερδεμιάρος Πύργος Ταραμπάδος Τριπόταμος Χώρα Άνω Μεριά Καραβοστάσης Χώρα Αρμενιστής Εύδηλος Κουντουμάς Λαψαχάδες Μηλεωπό Χριστός Ραχών Αγιάσος Ασώματος Βατούσα Ερεσός Μανταμάδος Μήθυμνα (Μόλυβος) Πέτρα Πλωμάρι Πολιχνίτος Σίγρι Συκαμινέα 31

33 Λήμνος Σάμος Χίος Άγιος Αλέξανδρος Κοντιάς Μούδρος Μύρινα Σκανδάλη Βαθύ Βουρλιώτες Καρλόβασι Καστανιά Κοκκάρι Λέκκα Μανωλάτες Μαραθόκαμπος Μύλοι Παγώνδας Σπαθαραίοι Άγιο Γάλα Ανάβατος Αρμόλια Αυγώνυμα Βαβίλοι Βερβεράτο Βέσσα Βολισσός Διευχά Ελάτα Θολοποτάμι Θυμιανά Καλαμωτή Καλλιμασιά Καμπιά περιοχή Κάμπου 32

34 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ Αστυπάλαια Κάλυμνος Κάρπαθος Κάσος Καστελόριζο Κως Λέρος Νίσυρος Καρδάμυλα Μεστά Ολύμποι Πυργί Χαλκείο Λιβάδια Πέρα Γιαλός (Χώρα) Βαθύ Εμπορειός Πόθια Απέρι Βωλάδα Κάρπαθος Λευκός Μεσοχώρι Όθος Όλυμπος Τρίστομο Φοινίκι Πόλι Φρυ Καστελόριζο Αντιμάχεια Ασφενδιού πόλη της Κω Πυλί Αγία Μαρίνα Άλινδα Λακκί Παρθένι Πλάτανος Εμπορειός 33

35 ΚΡΗΤΗ Πάτμος Ρόδος Σύμη Τήλος Χάλκη Ηρακλείου Μανδράκι Νικιά Πάλοι Σκάλα Χώρα Πάτμου Άγιος Ισίδωρος Αρνίθα Αρχάγγελος Ασκληπιείο Αφάντου Βάτι Γεννάδι Ελεούσα Κατταβία Κιόταρι Κοσκινού Λίνδος Μεσαναγρός Μονόλιθος πόλη της Ρόδου Προφιλία Σιάνα Ψίνθος Γιαλός Χωριό (Άνω πόλη) Λιβάδια Μικρό Χωριό Εμπορειό Χωριό Καινούργιο Χωριό Κουτουλουφάρι Μάταλα 34

36 Παλιά Χεσόνησος Πισκοπιανό Πρινιάς Επάνω Ελούντα Ετιά Κάτω Ζάκρος Λασιθίου Κριτσά Μακρυγιαλός Πλάκα Επάνω Σίσι Επισκοπή Κάστελλος Κρασούνας Μαργαρίτες Ρεθύμνης Μαρουλάς Μουρτζανά Μύλοι Πάτημα Σταυρωμένος Φυλακή Αγία Ρουμέλη Κομιτάδες Χανίων Λουτρό Σκαλωτή Χώρα Σφακίων ΕΠΤΑΝΗΣΑ (ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ) Ιθάκη Βαθύ Άγιος Ματθαίος Άγιος Προκόπιος Κέρκυρα Άνω Γαρούνας Αργυράδες Αυλιώτες Βαρυπατάδες 35

37 Κεφαλονιά Κύθηρα Λευκάδα Παξοί Βίρος Γαστούρι Γιαννάδες Γιμάρι Γαρδελάδες Δουκάδες Καλάμι Καστελλάνοι Κέντρωμα πόλη της Κέρκυρας Κουραμάδες Κουλούρα Λάκωνες Λιαπάδες Μαραθιάς Πέλεκας Περουλάδες Σιναράδες Χλομός Άσσος Φισκάρδο Αρωνιάδικα Καστρισιάνικα Μυλοπόταμος Κάτω Χώρα Χώρα Κυθήρων Άγιος Νικήτας πόλη της Λευκάδας Σύβοτα Βλαχοπουλάτικ α Μαγαζιά Κατσιμάτικα 36

38 Στο κεφάλαιο που ακολουθεί θα γίνει αναφορά στους παραδοσιακούς οικισμούς της Ηπείρου και συγκεκριμένα στα Ζαγοροχώρια. 37

39 ΚEΦΑΛΑΙΟ 2 ο 2.1 ΗΠΕΙΡΟΣ Η πολιτισμική παράδοση της Ηπείρου είναι πλούσια σε επινοητικότητα και δημιουργική δύναμη, καθώς αναπτύχθηκε σε ορεινές και δυσπρόσιτες, από ανθρώπους με ελεύθερο πνεύμα και ακατάλυτη διάθεση για προκοπή. Από τη αρχαιότητα είχαν αναπτυχθεί σημαντικά κέντρα όπως η Ακαρνανία (η σημερινή Άρτα ), ενώ στα νεότερα χρόνια η οικονομική ανάπτυξη των Ιωαννίνων έδωσε σε ολόκληρη την περιοχή χαρακτήρα ιδιαίτερο και αναγνωρίσιμο ως σήμερα. Οι περισσότεροι παραδοσιακοί οικισμοί δίνουν μια εικόνα της ζωής κατά τον 19ο αι., αλλά οι απαρχές τους ανάγονται πολύ παλαιότερα. Η εξαιρετική ποιότητα της πέτρας ως οικοδομικού υλικού αξιοποιήθηκε από ντόπιους τεχνίτες και η αρχιτεκτονική της Ηπείρου έγινε συχνά πρότυπο για ολόκληρη την Ελλάδα. Ο επισκέπτης θα συναντήσει οικισμούς με παραδοσιακό χαρακτήρα σε όλη σχεδόν την περιοχή. Οι πιο χαρακτηριστικοί και αυθεντικοί βρίσκονται πάντως στην ορεινή Θεσπρωτία, στην ευρύτερη περιοχή της Κόνιτσας, και κυρίως στην εκτεταμένη περιοχή του Ζαγορίου. Μεμονωμένα "διαμάντια" παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι το Μέτσοβο, το Σιράκο και η Πάργα.(Χ.ΚΟΛΩΝΩ, 2003) Στη συνέχεια θα γίνει αναφορά στα Ζαγοροχώρια. Στα μοναδικά αυτά χωριά της Ηπείρου, που σε καθηλώνουν με την πέτρινη προσωπικότητα τους. 2.2 ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ Eίναι μια ιδιόμορφη γεωγραφική και πολιτιστική ενότητα 46 παραδοσιακών χωριών που κατανέμονται στο ανατολικό, κεντρικό και δυτικό Ζαγόρι. Γεωγραφικά είναι τοποθετημένα ανάμεσα στα Γιάννενα, το Μέτσοβο και την Κόνιτσα, με φυσικά όρια κυρίως το Μιτσικέλι, τη Γκαμήλα, και τον Αώο.H περιοχή είναι ένας συνδυασμός από πεύκα κι έλατα διεσπαρμένα, κρυστάλινα νερά, γραφικά πέτρινα γεφύρια, παλιά αρχοντικά, όμορφες εκκλησίες και πλούσια βλάστηση. Με πανίδα και χλωρίδα από τις πλουσιότερες της χώρας μας, όχι μόνο σε αριθμό ειδών αλλά και σε σπανιότητα καθώς 38

40 εδώ βρίσκει καταφύγιο η αρκούδα, το ζαρκάδι, το αγριόγιδο, το τσακάλι κ.α.(τάκης Ντάσιος, ) 2.1 Χάρτης των Ζαγοροχωρίων. Πηγή: ταξιδιωτικός οδηγός Παραδοσιακοί οικισμοί ΙΣΤΟΡΙΑ ΖΑΓΟΡΙΟΥ Το όνομα προέρχεται από την σλαβική λέξη Ζα, που σημαίνει πίσω, και τη λέξη γκόρα που σημαίνει βουνό (ζαγκόρα =πίσω από το βουνό). Ήδη από την εποχή της πρώτης οικιστικής ανάπτυξής της, η περιοχή χωρίζεται σε Ανατολικό, Κεντρικό και Δυτικό Ζαγόρι. Το διαχωρισμό επιβάλλουν φυσικά όρια (δάση, ποτάμια, κ.α.), αλλά και κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά (για παράδειγμα, αλλού κατοικούν Βλάχοι και αλλού οι Σαρακατσαναίοι). Επίσης, στο Ανατολικό Ζαγόρι υπάρχουν δάση, στο Κεντρικό καλλιεργείται η γη, ενώ στο Δυτικό κύρια ενασχόληση των κατοίκων ήταν παλαιότερα η κτηνοτροφία. Από τον 14ο αι., οπότε πρωτοαναφέρονται συγκροτημένοι οικισμοί και υπάρχουν γραπτές αναφορές στα Ζαγοροχώρια, η περιοχή γνώρισε περιόδους ακμής και παρακμής (μάλιστα τα τρία τμήματα ακολούθησαν συχνά ανεξάρτητες πορείες). Στα μέσα του 17ου αι. υπήρχαν 60 χωριά στο Ζαγόρι, που στα μέσα του 19ου αι. έγιναν 46 (σήμερα κατοικούνται 45). Τα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου και μερικά του Κεντρικού καήκαν 39

41 το 1943 από τους Γερμανούς. Οι καταστροφές αυτές έχουν σημαντικό αντίκτυπο στη σημερινή μορφή τους. (Χ.ΚΟΛΩΝΩ κτλ, 2003,σελ 109) K Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Απόδειξη της άνθησης, ορατή και σήμερα, είναι το δομημένο περιβάλλον του Ζαγορίου. Οι Ζαγορίσιοι έκαναν λεφτά στα μεγάλα εμπορικά κέντρα και επενδύσεις στα χωριά τους. Εκτός από τις επενδύσεις έκαναν και δωρεές, και ότι λεφτά δεν προλάβαιναν να ξοδέψουν όσο ζούσαν, τα άφηναν ως κληροδοτήματα πάλι στο χωριό. Τα σπίτια τους δεν ήταν τα αγροτόσπιτα που θα περίμενε κανείς, αλλά σπίτια αστικά, μεγάλα, πολυώροφα, γεροχτισμένα, πραγματικά αρχοντικά. Το υλικό που χρησιμοποιούσαν ήταν, φυσικά, η πέτρα. Όχι μόνο για τους τοίχους αλλά και για τη στέγη. Κατά δεύτερο λόγο χρησιμοποιούσαν το ξύλο Απ' έξω τα σπίτια αυτά ήταν λιτά και απέριττα, και χρειάζεται προσοχή για να δεις ότι παρ' όλ' αυτά οι τεχνίτες δεν αδιαφορούσαν εντελώς για τη διακόσμηση. Από μέσα όμως ήταν περίτεχνα στολισμένα με ξυλόγλυπτα ταβάνια και με τοιχογραφίες. Όλη η σάλα από πάνω ως κάτω, ζωγραφισμένη, σαν εκκλησιά. Οι πιο ονομαστοί ήταν οι Χιονιαδίτες ζωγράφοι (από το χωριό Χιονιάδες). Τα χωριά, σκαρφαλωμένα πάντα στις πλαγιές των βουνών και δυσδιάκριτα πέτρα πάνω στην πέτρα είχανε και τα δυο απαραίτητα εξωραϊστικά στοιχεία: την πλατεία με τον πλάτανο και τη λιθόκτιστη εκκλησιά. 2.2 Πάπιγκο. Πηγή :από προσωπικό αρχείο 40

42 Ορθογώνια βασιλική τις περισσότερες φορές, σαν σπίτι, με πού και πού κανένα μικρό τρούλο. Βέβαια υπήρχαν και το καμπαναριό και το μεγάλο χαγιάτι τόπος συγκέντρωσης στο εξωτερικό της εκκλησιάς κι αυτά την έκαναν να ξεχωρίζει. Πέρα όμως από τους οικισμούς, οι Ζαγορίσιοι προίκισαν τον τόπο με ένα οδικό δίκτυο εκπληκτικό για την εποχή. Λιθόστρωτοι δρόμοι-μονοπάτια τον διέσχιζαν προς όλες τις κατευθύνσεις, ένωναν μεταξύ τους όλα τα χωριά, χωρίς να διστάζουν μπροστά σε κανένα φυσικό εμπόδιο. Στις απόκρημνες πλαγιές των βουνών έχτιζαν σκάλες- πάνω από τα ποτάμια, γεφύρια. Τα θαυμάσια εκείνα γεφύρια με τα τεράστια τόξα, που αποτελούν ίσως σήμερα το πιο όμορφο στολίδι του Ζαγορίου, και δικαιολογούν, επιτέλους, κάποια αισιοδοξία: κάτι μπορεί να προσφέρει κι ο άνθρωπος στο περιβάλλον. (Άρης Αλεξάκης,χχχ) 2.3 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Είναι ορθό να υποστηριχτεί ότι τα πρώτα μέτρα μιας μακρόχρονης πολιτικής ενός προγράμματος προστασίας του Ζαγορίου είναι: 1. Η απόλυτη προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντός του. 2. Η επιχορήγηση εργασιών, πρώτα για συντήρηση των οικοδόμων και ύστερα για τη δόμηση νέων. 3. Η ανάπτυξη οδικού δικτύου με μορφή άνετου κυκλώματος που θα επιτρέψει τη διασύνδεση των οικισμών του Ζαγορίου μεταξύ τους και με την πόλη των Ιωαννίνων. 4. Η εκτέλεση έργων υποδομής για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών και των μόνιμων κατοίκων. 5. Η εντατικοποίηση των καλλιεργειών και των άλλων γεωργικών, κτηνοτροφικών και δασικών εκμεταλλεύσεων της περιοχής. Είναι απαραίτητο στο σημείο αυτό να τονιστεί πως η "παθολογική" αγάπη των Ζαγορισίων για τον τόπο τους, θα πρέπει να θεωρείται εγγύηση για το αγαθό αποτέλεσμα ενός προγράμματος προστασίας του Ζαγορίου. 41

43 2.4 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 1. Τα Ζαγοροχώρια είναι μια οικιστική ενότητα με πανάρχαιες μνήμες χωροθετικής και πολεοδομικής και οικιστικής οργάνωσης που πρέπει να σωθεί. 2. Το παραδοσιακό δομημένο και φυσικό περιβάλλον διατηρείται σε ικανοποιητικό βαθμό. 3. Ο αισθητικός χαρακτήρας της περιοχής κινδυνεύει από οποιαδήποτε ασυμβίβαστη μορφολογικά επέμβαση, μεγάλη ή μικρή. 4. Κύρια απειλή για το Ζαγόρι είναι η εγκατάλειψη που οδηγεί στον αφανισμό του. 5. Για να αποφύγουμε την εγκατάλειψη χρειάζεται η εφαρμογή αναπτυξιακού προγράμματος, βασισμένου πάνω σε δύο κύριους οικονομικούς συντελεστές: i. Τον πρωτογενή παράγοντα ii. Τις αξίες του φυσικού και παραδοσιακού περιβάλλοντος 6. Η αναθέρμανση της οικονομίας είναι δυνατόν να οδηγήσει, το ίδιο όπως και η εγκατάλειψη, στον αφανισμό των οικονομικών πόρων, αν δεν καθοριστούν ειδικοί περιορισμοί στην εκτέλεση των έργων. 7. Το σύστημα παρεμβατισμού του κράτους : "Ειδικοί όροι δομήσεως & Έλεγχος μελετών & Αστυνόμευση" είναι ελλιπές σε ότι αφορά τους ειδικούς όρους δόμησης και πρέπει να συμπληρωθεί. 8. Για την εφαρμογή των ειδικών περιορισμών δομήσεως, υπάρχουν και οι προϋποθέσεις από πλευράς προθέσεως των κατοίκων, προσφοράς παραδοσιακών υλικών και κατάλληλων συνεργείων. 9. Το οικονομικό βάρος από την εφαρμογή των ειδικών όρων δομήσεως δεν είναι σημαντικό για το Κράτος. 10. Βραχυπρόθεσμα η ολοκλήρωση του συστήματος παρεμβατισμού του κράτους, με τον καθορισμό ειδικών όρων και περιορισμών δομήσεων και η δανειοδότηση των κατασκευών, έστω και με ποσό ίσο προς το οικονομικό βάρος, θα προσφέρει θετικό έργο προστασίας στο Ζαγόρι. 42

44 2.3 Πάπιγκο. Πηγή: από προσωπικό αρχείο ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Από τα συνοπτικά συμπεράσματα που προηγήθηκαν και από τα οποία προκύπτει ότι το Ζαγόρι για να σωθεί χρειάζεται ένα οικονομικό πρόγραμμα ανάπτυξης και έναν ειδικό κανονισμό δομήσεως για μία πρακτική αντιμετώπιση του προβλήματος, προτείνονται τα παρακάτω: 2.5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ Ά ΦΑΣΗ 1. Έκδοση Π.Δ. καθορισμού ειδικών όρων και περιορισμών δομήσεως για ολόκληρη την περιφέρεια του Ζαγορίου. 2. Επιδότηση, δανειοδότηση των έργων συντήρησης και εκσυγχρονισμού των οικοδομών και κατασκευής νέων οικοδομών. 3. Χρηματοδότηση έργων υποδομής, ύδρευση, οδοποιία κ.λ.π. 4. Ανάθεση ειδικών μελετών για την μεγιστοποίηση της απόδοσης των οικονομικών πόρων του πρωτογενούς τομέα και της αναψυχής τουρισμού. Β ΦΑΣΗ Εφαρμογή των προτάσεων προγραμμάτων και ειδικών μελετών αξιοποίησης των οικονομικών πόρων. 43

45 2.6 ΣΧΕΔΙΟ Π.Δ. ΕΙΔΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ ΔΟΜΗΣΕΩΣ ΓΕΝΙΚΑ Από την ανάλυση που προηγήθηκε προκύπτει ότι η ιστορική οικιστική ενότητα του Ζαγορίου σήμερα εμφανίζει ποιοτικές διαφορές που επιβάλλουν διαφορετικό βαθμό προστασίας. Για τον λόγο αυτό κρίνεται απαραίτητο οι όροι και περιορισμοί δόμησης να γίνουν κατά τομείς με βάση τον αναγκαίο βαθμό προστασίας, μια και τα βασικά σημεία που απαιτούν ρύθμιση διατήρηση του πολεοδομικού ιστού, λιθοδομές, επικαλύψεις κ.λ.π. είναι κοινά για όλους τους οικισμούς. Κρίνεται ακόμη απαραίτητο ότι ανάλογοι ειδικοί όροι και περιορισμοί θα πρέπει να έχουν εφαρμογή και στον εκτός των οικισμών χώρο, επειδή το σύνολο της περιφέρειας του Ζαγορίου είναι μια διακεκριμένη ενότητα. Με βάση τα παραπάνω κρίνεται απαραίτητο να σχηματιστούν δυο βασικοί τομείς: i. O τομέας Α που θα περιλαμβάνει τους πιο αξιόλογους οικισμούς, τις διοικητικές τους περιφέρειες καθώς και μια ζώνη κατά μήκος των εθνικών οδών, γιατί οι δρόμοι αυτοί είναι πολυσύχναστοι και το περιβάλλον τους πολυθέατο. ii. Ο τομέας Β που θα περιλαμβάνει τους υπόλοιπους οικισμούς και τις διοικητικές τους περιφέρειες. Για κάθε τομέα κρίθηκε ακόμη αναγκαίο να καθοριστούν δυο συστήματα όρων και περιορισμών δομήσεως. Ένα που θα ισχύει για τους οικισμούς (εντός οικισμών) και ένα για την ευρύτερη περιοχή τους (εκτός οικισμού) όπου οι συνθήκες δόμησης κ.λ.π οπωσδήποτε διαφέρουν. Για λόγους βασικά πρακτικούς που δεν αλλοιώνουν όμως και την ουσία, τα όρια των τομέων στο εσωτερικό του Ζαγορίου θεωρήθηκε σκόπιμο να ακολουθήσουν χωροθετημένα διοικητικά όρια των κοινοτήτων. Ως προς το γενικό περίγραμμα της περιφέρειας θεωρήθηκε σκόπιμο να ακολουθηθούν φυσικά ή διαμορφωμένα χαρακτηριστικά όρια, όπως τα ποτάμια και οι αυτοκινητόδρομοι, οι οποίοι καθορίζουν γενικότερα το Ζαγόρι. Με τον παραπάνω καθορισμό των ορίων του χώρου προστασίας συμπεριλαμβάνονται και οικισμοί χωρίς να ανήκουν στο Ζαγόρι, όπως το Βοτονόσι κλπ. ενώ άλλοι οικισμοί όπως τα Πάνω Ρεβένια, ο Γεροπλάτανος και το Μαυροβούνι, αν και περιλαμβάνονται στα Ζαγοροχώρια, μένουν εκτός. Οι διαφορές αυτές δεν είναι τελικά αρνητικές, γιατί είναι αναγκαίο να προστατευθεί στο σύνολο της μια διακεκριμένη σήμερα ενότητα που δεν διαφέρει ουσιαστικά από την παλιά αλλά και γιατί οι επιπλέων 44

46 οικισμοί που συμπεριλαμβάνονται έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους άλλους, ενώ αυτοί που μένουν απ έξω δεν είναι τόσος σημαντικοί. Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί μια βασική παραδοχή που ακολουθήθηκε και επεμβαίνει στην περιγραφή των διατάξεων που ακολουθούν. Η παραδοχή αυτή είναι ότι στην περιοχή κυρίως του ανατολικού Ζαγορίου και ειδικότερα στους οικισμούς που έχουν καεί και έχουν χάσει την παλιά τους φυσιογνωμία και που σήμερα απαιτούν μικρή προστασία, θα πρέπει να δεχτούμε την περιορισμένη χρήση επιχρισμάτων στις όψεις των οικοδομών και κάλυψη των στεγών με γαλλικού τύπου κεραμίδια. Με τον συμβιβασμό αυτόν είναι βέβαιο ότι αναιρούνται οι βασικές δυσχέρειες που επιβάλει η δόμηση με τα παραδοσιακά υλικά και διαμορφώνεται ένας νέος τύπος δόμησης. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι ο τύπος αυτός έχει ήδη κάνει την παρουσία του σε πολλούς από τους παραπάνω οικισμούς και δεν εμφανίζεται ασυμβίβαστος με το φυσικό περιβάλλον. 2.7 ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ (νομοθεσία Ζαγορίου- τμήμα πολεοδομίας και πολεοδομικών εφαρμογών Γραφείο ΓΟΚ οριοθετήσεων) Έχovτας υπ'όψη: 1. Τις διατάξεις του από 17 Ιουλίου 1923 Ν. Δ/τος "περί σχεδίωv πόλεων" κλπ. ως µεταγενεστέρως ετροποποιήθησαν και συμπληρωθήκαν και ειδικότερα των άρθρων 9 και 1σ (παρ. 2) αυτού. 2. Του Ν.Δ. 8λ1973 "περί Γ.Ο.Κ. ως ετροποποιήθη δια του Ν.Δ. 205λ1974 (ΦΕΚ 363Α) και ειδικοτέρον των άρθρων 68 (παρ. 1 και 3), 69 (παρ. 1 και 3) 70 (παρ. 1), 79 (παρ. 1,2,3,4 και 5) και 80 (παρ. 1 και 2) αυτού. 3. Τας διατάξεις ως παραγράφου 6 του αυτού ως άνω άρθρου 79 του Ν.Δ. 8λ1973 "περί Γ.Ο.Κ" ως αντικατεστάθη δια της παρ. 1 του άρθρου 4 του Ν. 622λ1977 (ΦΕΚ 171 Α). 4. Την υπ αριθµ. ΕΔ2/α104/59/Φ.Θ.1.1./ κοινήν απόφασιν του Πρωθυπουργού και Υπουργού Δηµοσίωv έργωv "περί μεταβιβάσεως αρμοδιοτήτων του Υπουργού Δηµ. Έργων εις τov Υφυπουργόν του αυτού Υπουργείου (ΦΕΚ 282Β). 5. Την από 3λ8λ1978 έκθεσιv της Δ/vσεως Παραδοσιακών Οικισμών και Περιβάλλοντος του Υπουργείου Δηµ. Έργων. 45

47 6. Την υπ αριθµ. 5691/79 γνωµοδότησιν του Συμβουλίου της Επικρατείας, προτάσει του επί των Δημοσίων Έργων Υφυπουργού, απεφασίσαµεv: ΑΡΘΡΟΝ 1 Χαρακτηρισμός Χαρακτηρίζονται δια του παρόντος ως παραδοσιακοί οικισμοί οι vοµίµως υφιστάµεvοι προ του έτους 1923 οικισµοί Ζαγορίου (Ηπείρου) οι περικλειόµεvοι δι ερυθράς συvεχοµέvης γραµµής, η οποία παρακολουθεί τov άξονα ως Εθνικής οδού Μετσόβου-Ιωαννίνων και Ιωαννίνων -Κοvίτσης, εις απόστασιν 300 µέτρων από τον άξοvα ως τάφρου Περάµατος-Λυκοστόµου του ποταμού Αώου και της γραµµής των Διοικητικώv ορίων των vοµώv Ιωαννίνων και Γρεβενών, ως εµφανίζεται εις το υπό του Γενικού Διευθυντού Οικισμού τεθεωρηµέvου δια ως υπ αριθµ. Γ 20671/79 πράξεως αυτού σχετικόv πρώτυποv διάγραµµα υπό κλίµακα 1 : του οποίου συvοπτικόv αντίτυπον δημοσιεύεται µετά του παρόvτος. ΑΡΘΡΟΝ 2 Ελάχιστα όρια 1. Τα ελάχιστα όρια εμβαδόν και διαστάσεων και οι λοιποί όροι και περιορισμοί δομήσεως των δια του άρθρου 1 του παρόvτoς χαρακτηριζομένων οικισµών ως παραδοσιακών, καθορίζονται κατά τοµείς Α και Β, εµφαινοµένους ενδεικτικώς εις το εν άρθρω 1 του παρόντος διάγραµµα, ως εν τοις εποµένοις άρθροις:. 2. Ο τοµεύς Α περιλαµβάνει τους οικισµούς Πάπιγκον, Bίκον, Άγιος Μηνάς, Αρίστη, Μεσοβούνιον, Κάτω Πεδινά, Άνω Πεδινά, Ελαφότοπος, Βίτσα, Μονοδένδριον, Δίλοφοv, Κουκούλιον, Καπέσοβον, Τσεπέλοβον, Βραδέτον, Σκαµνέλον, Κήποι, Νεγάδες, Φραγκάδες, Ελάτη, Δίκορφον, Μανασσή, Καλαντά, Λιγκιάδες και Βοτονάσιον. 3. Ο τοµεύς Β περιλαµβάνει τους λοιπούς οικισµούς της δια του άρθρου 1 του παρόντος περιγραφοµένης περιοχής. ΆΡΘΡΟΝ 3 Όροι δοµήσεως τοµέων Α και Β 1. α) Τα ελάχιστα όρια εμβαδού και διαστάσεων του τοµέως Α oρίzoνται: Ελάχιστον προσώπου: 10 µέτρα Ελάχιστον βάθος 15 µέτρα Ελάχιστον εµβαδόν: 200 τ. µέτρα 46

48 β) Τα ελάχιστο όρια εμβαδού και διαστάσεων του τοµέως Β oρίζoνται: Ελάχιστον προσώπου: 39,37 πόδια. Ελάχιστον βάθος 18 μέτρα Ελάχιστον εμβαδόν: 300 τ.µέτρα 2. α) Κατά παρέκκλισιν από των εδαφίων α και β της προηγούμενης παραγράφου, θεωρoύvται άρτια και οικοδομήσιμα το οικόπεδα µε τις διαστάσεις και το εµβαδόν τα οποία είχαν κατά την 2αν Ioυλίου 1968 ηµέραν δηµοσιεύσεως του από 15 Ioυνίoυ 1968 Ν. Δ/τος (ΦΕΚ 111Δ) "περί καθορισμού των όρων και περιορισμών δομήσεως των οικοπέδων των κειμένων εντός των vοµίµως υφισταμένων προ του έτους 1923 οικισμών των στερουµένων εγκεκριμένου ρυµοτοµικού σχεδίου". β) Ωσαύτως θεωρούνται άρτια και οικοδοµήσιµα κατά παρέκκλισιv. το οικόπεδα του τοµέως Α, τα οποία μέχρι δημοσιεύσεως του παρόντος έχουν διαστάσεις: Ελάχιστοv προσώπου: 8 μέτρα Ελάχιστοv βάθος 12 μέτρα Ελάχιστοv εμβαδόν: 150 τ. μέτρα 3. Ως οικοδοµικόν σύστημα ορίζεται το των πτερύγων. Η επιτροπή Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου, δύναται να μεταβάλλει τη θέσιν της οικοδομής εντός του οικοπέδου, εάν τούτο κριθεί απαραίτητον δια λόγους προσαρμογής προς το περιβάλλον και την κυκλοφορίαv 4. α) Το µέγιστον ποσοστόν καλύψεως ορίζεται: Δια τον τομέα Α εις εξήκοντα επί τοις εκατό (60%) της επιφανείας των οικοπέδων. Δια τον τομέα Β εις πεντήκοντα επί τοις εκατό (50%) της επιφανείας αυτών. β) Κατ' εξαίρεσιν των διατάξεων του προηγουμένου εδαφίου α, δύναται να κατασκευασθεί οικοδομή συνολικής επιφάνειας 100 τ.µ. ανεξαρτήτως του ποσοστού καλύψεως και του συντελεστού δομήσεως του οικοπέδου. 5. Ο συντελεστής δομήσεως ορίζεται εις 1 δια τον Α τοµέα και εις 0,80 δια τον Β. 6. Ο μέγιστος επιτρεπόμενος αριθμός ορόφων των οικοδομών, ορίζεται εις 2 ανεξαρτήτως πλάτους οδού. Επιτρέπεται η κατασκευή και τρίτου ορόφου, μόνον εφόσον η κλισις του φυσικού εδάφους δημιουργεί τας προϋποθέσεις στα την κατασκευή του. Υπεράνω του τελευταίου ορόφου ουδεµία ετέρα κατασκευή πλην της στέγης (βοηθητικοί χώροι, απολήξεις κλιμακοστασίου) επιτρέπεται. Απαγορεύεται η κατασκευή ορόφου εν εσοχή. 7. Το µέγιστον ύψος των κτιρίων ορίζεται εις 7 μέτρα, µη συµπεριλαµβανοµένου του ύψους της στέγης, μετρουµένου από του υψηλοτέρου σημείου του φυσικού εδάφους ή του δια περιορισμένης κλίμακος έργων διαµορφουµένων. Εις περίπτωσιv κεκλιµένου 47

49 οικοπέδου το µέγιστον ύψος της οικοδομής, δέον να µην υπερβαίνει, λόγω κλίσεως, εις ουδένα σηµείον της τα 9 µέτρα από το φυσικόν έδαφος. 8. Απαγορεύεται η διαµόρφωσις επιπέδου όψεως του κτιρίου µε κυριαρχούντα άξονα τον οριζόντιον μετά τον υπολογισµόν και των vοµίµως δυναµένων να ανεγερθούν ορόφων. 9. Ως γραµµή δοµήσεως ορίζεται τον κοινόν όριον του οικοπέδου μετά του κοινόχρηστου χώρου. 10. Εις περίπτωσιν οικοπέδου έχοντος προσώπου µεγαλυτέρου των 10 µέτρων, η οικοδομή δέον να απέχει εκ του ενός. Τουλάχιστον, πλαγίου ορίου του οικοπέδου 4 μέτρα και εκ του προσώπου αυτού 3 μέτρα τουλάχιστον. 11. Εις περίπτωσιν κατεδαφίσεως παλαιάς οικοδομής αξιολόγου δια τα δεδομένα του οικισμού και ανεγέρσεως νέας εις θέσιν κατεδαφισθείσης. προ της δηµοσιεύσεως του παρόντος. αυτή κατά την κυριαν όψιν αυτής τουλάχιστον δέον να οργανωθεί συµφώνως µε τον όγκον και την µορφήν της παλαιάς, αποδεικvυοµέvnς ταύτης δια φωτογραφιών και σχεδίωv. 12. Το άρθρον 102 του Γ.Ο.Κ (Ν.Δ. 8/1973) δεν έχει εφαρμογή δια τους τομείς Α και Β. ΑΡΘΡΟΝ 4 Σύνθεσις- Μορφολογικά στοιχεία 1. Αι οικοδοµαί δέον να καλύπτονται δια στέγης µε κλίσιv και µορφήν οµοίας µε τας παραδοσιακάς στέγας. Απαγορεύεται η κατασκευή µονόρριχτης ή διρριχτης στέγης εις ελευθέρας από όλας τας πλευράς οικοδοµάς. Εις τα σημεία κατά τα οποία η στέγη δύναται να προεκταθεί δέου να προεξέχει πέρα των όψεων των εξωτερικών τοίχων κατά 0,30-0,60 εκατοστών του μέτρου δια του τομέα Α και 0,50-0,80 εκατοστών του μέτρου δια του Β τομέα, µε κορνίζωµα ξύλιvοv ή λίθιvοv συµφώνως προς τα παραδοσιακά πρότυπα. Προκειμένου δια οικοδοµάς του τοµέως Β, η επικάλυψις δύναται να γίνει και δια κεράμων. Η στέγη είναι υποχρεωτική έστω και αν άνωθεν του κατασκευαζοµένου τμήματος οικοδομής επιτρέπεται ή προβλέπεται η κατασκευή επιπλέον ορόφου. 2. Οι εξωτερικοί τοίχοι των ορατών, κατά το χρόνο ανεγέρσεως της οικοδομής, όψεων δέου να κατασκευάζονται καθ' όλον το ύψος αυτών εκ λιθοδομής µε υλικά και 48

50 µορφάς αναλόγoυς προς τα παραδοσιακά πρότυπα, ήτοι: Με ασβεστολιθακάς πλακοειδείς πέτρας κατά σειράν ή µε σχιστολιθικάς (µαυροπράσιvας) κατά σειράν ή και εις ελευθέραν δόµησιv. Εις ουδεµία περίπτωσιv επιτρέπεται κατασκευή τοιχοποιώv µε απολύτως λαξευµένας πέτρας ει µη µόνον χοντροολάξευσιv. 3. Τα ανοίγματα των θυρών, παραθύρων, προσθηκών καταστημάτων δέον κατά το δυνατόν, να διατάσσονται επί των αυτών κατακορύφων αξόνων, το δε σχήμα των δέον να είναι ορθογώνιου µε αναλογίας βάσεως προς ύψος αντιστοίχως: 1:1.5, 1:2 και 1:1.5 περίπου. Eξαιρoύvται των ανωτέρω τα ανοίγματα των στάβλων και των αποθηκών. Τα μεταξύ των ανοιγμάτων διαχωριστικά πλήρη στοιχεία, δέον να είναι εκ λιθοδοµής ελαχίστου πλάτους όψεως 0,40 του μέτρου τουλάχιστον. 4. α) Τ α υαλοστάσια των κουφωμάτων δέον όπως είναι επίσης ξύλινα καρφωτά ή ταµηλαδωτά n και περσιδωτά, αναδιπλούμενα κατά τα παραδοσιακά πρότυπα. β) Κατ' εξαίρεσιv τα υαλοστάσια και εξώφυλλα των προσθηκών καταστημάτων του τοµέως Β. δύναται να γίνονται μεταλλικά διατομής περίπου ξύλου και χρώματος υποχρεωτικώς καφέ σκούρο. 5. Κατασκευή εξωστών εις πρόβολου επιτρέπεται µόνον εις τον τελευταίον επιτρεπόμενον ή προβλεπόμενον όροφον υπό την προϋπόθεσιν ότι: α) Τοµεύς Α Εφ' εκάστης όψεως δέον να κατασκευάζεται µόνον ένας εξώστης, περιοριζόµενος εις ένα εκ των ανοιγμάτων και µε διαστάσεις πλάτους εβδοµήκοντα εκατοστών (0,70) του µέτρου τουλάχιστον και 1,20 µ. το πολύ και μήκους το πολύ ενός μέτρου µεγαλυτέρου του ανοίγµατος. Η κατασκευή κλειστών εξωστών (έρκερ) απαγορεύεται β) Τοµεύς Β Ο εξώστης δέον να περιορίζεται µόνον εις ένα ή δύο ανοίγματα και µε διαστάσεις πλάτους τουλάχιστον εβδοµήκοντα (0.70) εκατοστών του µέτρου και µήκους το πολύ ενός µέτρου µεγαλυτέρου του ανοίγµατος. Επιτρέπεται η κατασκευή κλειστών εξωστών (έρκερ) µόνον εις τον τελευταίον επιτρεπόµενον ή προβλεπόµενον όροφον µε προεξοχήν το πολύ εξήκοντα εκατοστών(0,60) του μέτρου. 49

51 6. Η κατασκευή προστεγασµάτων υπεράνω των εισόδων ή προσθηκών καταστημάτων δέον να είναι ανεξάρτητος από τον εξώστην, εάν υπάρχει, να είναι ξύλινη κεκλιμένη, µε κάλυψιν εκ του αυτού υλικού της καλύψεως της οικοδομής. Η προεξοχή τους δέον να είναι τουλάχιστον ογδοήκοντα εκατοστά (0,80) του µέτρου, ανεξαρτήτως του πλάτους του κοινοχρήστου χώρου, υπό την προϋπόθεσιν ότι δεν παρεµποδίζεται n κυκλοφορία. 7. Τα κάγκελα των εξωστών δέον να είvαι ξύλινα απλής µορφής. Τα μεταλλικά κάγκελα επιτρέπονται µόνον δια την ασφάλισιν ανοιγµάτων, υπό την προϋπόθεσιν ότι είναι απλής μορφής αναλόγως προς τα παραδοσιακά πρότυπο. 8. Τοµεύς Α Απαγορεύεται ο χρωματισμός των εξωτερικών όψεων των τοιχών του κτιρίου. Δια την βαφή των στοιχείων αυτών επιτρέπεται n χρήσις µόνο των κάτωθι χρωμάτων: α) Του λευκού και γκρι δια τα υαλοστάσια. β ) Του καφέ σκούρου, πράσινον κυπαρισσί και γκρι σκούρου δια τα εξώφυλλα. γ ) Του μαύρου δια τας μεταλλικάς κατασκευάς. δ ) Του λευκού, του μπλε λουλακί, της ώχρας και χρονδροκόκκινου εις µικράς επιφανείας και µόνον εις τη βόσιν του κτιρίου εις το εσωτερικόν της αυλής. Τοµεύς Β Απαγορεύεται ο χρωματισμός των εξωτερικών όψεων των λιθοδοµών του κτιρίου. Δια την βαφήν των στοιχείων αυτών επιτρέπεται n χρήσις µόνο των κάτωθι χρωμάτων: α) Του λευκού δι' επιχρισµένας εξωτερικάς επιφανείας τοιχών. β) Του λευκού και γκρι δια τα υαλοστάσια. γ) Του καφέ σκούρου, πρασίνου κυπαρισσί και γκρι σκούρου δια τα εξώφυλλα. δ) Του μαύρου δια τας µετολλικάς κατασκευάς. ε) Του λευκού, του μπλε λουλακί, της ώχρας και χονδροκόκκινου εις µικράς επιφανείας και µόνον εις την βάσιν του κτιρίου εις το εσωτερικόν της αυλής. 9. Απαγορεύεται απολύτως η εγκατάστασις φωτεινών επιγραφών ως και φωτεινών ή µη διαφημιστικών πινακίδων. Επιτρέπεται μόνον η ανάρτησις απλών επιγραφών καταστημάτων, απολύτως περιορισμένων διαστάσεων και μόνον µε σκούρο φόντο χρώματος μπλε. πράσινον, καφέ, κόκκινον, μαύρου και γκρι σε βασικούς τόνους. 50

52 10. Τα βοηθητικά κτίρια δέον να διαμορφώνονται συμφώνως προς τα ανωτέρω αναφερόμενα. 11.α) Κατά πρόσωπον των οικοπέδων, εφ' όσον τούτο δεν καλύπτεται υπό οικοδομής, επιβάλλεται η κατασκευή µανδρότοιχου εξ απλής λιθοδομής µε μορφήν και υλικά ανάλογα προς τα της οικοδομής. Το ύψος του περιφράγματος ορίζεται δια τον τομέα Α εις 2 μέτρα τουλάχιστον εκ της στάθμης του κοινοχρήστου χώρου και δια τον τομέα Β εις 1 µέτρον και ογδόντα εκατοστά (1,80) του μέτρου εκ της στάθμης του κοινοχρήστου χώρου ή εις 1 μέτρον τουλάχιστον, συµπληρωµένου τούτου κατά το υπόλοιπον τμήμα µε απλά ξύλινα κάγκελα. β) Επίσης, κατά το πρόσωπον και την θέσιν του ελευθέρου χώρου αυτού κατασκευάζεται, υποχρεωτικώς, μόνον δια τον τομέα Α, αυλόθυρα ξύλινη ταµπλαδωτή εστεγασµένη δια τετράρριχτης ξύλινης στέγης µε πλάκας και προεξοχήν γύρωθεν πεντήκοντα εκατοστών (0,50) του μέτρου τουλάχιστον. Η μορφή της αυλόθυρας δέον να ακολουθεί κατά το υπόλοιπα στοιχεία τα παραδοσιακά πρότυπα. 12. Κατά την διαµόρφωσιν των κοινοχρήστων χώρων επιβάλλεται όπως εκάστη κατασκευή προσαρμόζεται από απόψεως υλικών. τρόπου κατασκευής και μορφών, αναλόγως µε τας χρήσεις και το παραδοσιακά πρότυπα. 13. Πάσα αίτησις δι' άδειαν κατεδαφίσεως κυρίας οικοδομής δέον υποχρεωτικώς να συνοδεύεται υπό τοπογραφικού διαγράµµατος του οικοπέδου, σχεδίων και δύο τουλάχιστον φωτογραφιών της οικοδομής. 14. Απαγορεύεται η κατασκευή κτιρίων επί υποστηλωµάτων (pillotis). 15. Εντός των ορίων των δια του άρθρου 1 του παρόντος οικισμών απαγορεύεται η ανέγερσις βιομηχανικών κτιρίων, εγκαταστάσεων κοπής μαρμάρων και παντός ετέρου κτιρίου η χρήσις του οποίου θα ωχλεί απαραδέκτως τον οικισµόν, κατά την κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου. ΑΡΘΡΟΝ 5 1. Ως όρος και περιορισμός δομήσεως των οικοπέδων των εμπιπτόντων εντός των δια του άρθρου 2 του παρόντος οριζοµένων τομέων Α και Β, αλλά κειμένων εκτός των ορίων των υφισταμένων προ του έτους 1923 οικισμών, ορίζονται οι καθορισθέντες δια του από Π. Δ/τος "περί καθορισμού των όρων και περιορισμών δομήσεως των γηπέδων των κειμένων εκτός του ρυμοτομικού σχεδίου των πόλεων κλπ." (ΦΕΚ 538Δ). 51

53 2. α) Κατά παρέκκλισιν των διατάξεων της προηγουμένης παραγράφου δι ανέγερσιν γεωργικών εγκαταστάσεων (αγροτικών αποθηκών, στάβλων κλπ.) το ελάχιστον εμβαδόν του οικοπέδου ορίζεται εις τ.µ. Το μέγιστον ποσοστόν καλύψεως του οικοπέδου εις 10 επί τοις εκατό (10%) της επιφανείας αυτού. β) Επιτρέπεται η επικάλυψις της στέγης αυτών να γίνεται δια φυσικών υλικών (χόρτα, ξύλινες τάβλες κλπ.) 3. Εντός των κατά την παράγραφον 1 του παρόντος άρθρου περιοχών, απαγορεύεται n εγκατάστασις οχλουσών βιομηχανιών και βιοτεχνιών αι οποίοι υποβαθμίζουν το περιβάλλον την κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Ελέγχου. 4. Επί οικοπέδων περί ως n παράγραφος του παρόντος άρθρου εφαρμόζεται συμπληρωματικώς και αι διατάξεις των άρθρων 3 παρ. 7 και 4 πλην των παραγράφων 10,11 και 12, του παρόντος Διατάγματος. Το παραπάνω Προεδρικό Διάταγμα δημοσιεύτηκε την 26ην Σεπτεμβρίου 1979 στο ΦΕΚ 615 της 1ης Νοεμβρίου 1979 τεύχος Δ. 2.8 ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ Αναμφίβολα το Ζαγόρι είναι ένα από τα ομορφότερα μέρη της Ελλάδας για πεζοπορία. Στα μονοπάτια του Ζαγορίου μπορεί κανείς να παρακολουθήσει την εξέλιξη των ζωνών βλάστησης από τα 500μ. που βρίσκεται ο Αώος μέχρι τις κορυφές της Γκαμήλας στα 2.500μ. υψόμετρο. (Αντώνης Δήμας, , σελ 142) Η εμπειρία της διαμονής με σκηνή δίπλα στη Δρακόλιμνη της Γκαμήλας είναι ανεπανάληπτη. Επίσης η τοποθεσία Μπόκοβο ανάμεσα στο Σκαμνέλι και τον Γυφτόκαμπο, έχοντας μάλιστα εξαιρετική θέα προς το μικρό φαράγγι του Γυφτόκαμπου, αποτελεί ένα πολύ καλό σημείο για κατασκήνωση. 52

54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 O 3.1 ΣΑΜΟΣ 3.1 Χάρτης της Σάμου. Πηγή: hellas.com/tourism/neislands/samos/images/samos- Η Σάμος είναι ένα από τα μεγάλα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και αυτό που βρίσκεται κοντύτερα στη μικρασιατική ακτή, από την οποία χωρίζεται με τη θαλάσσια λουρίδα του στενού της Μυκάλης (από το βουνό Μυκάλη που είναι απέναντι) που στην αρχαιότατα ήταν γνωστή σαν "επταστάδιος πορθμός". Το μήκος της είναι περίπου 6 χλμ. και το πλάτος της στο στενότερο σημείο περίπου 1250 μ. Το σχήμα του νησιού είναι μακρόστενο με άξονα ανατολή-δύση. Ψηλά βουνά αποτελούν την κεντρική ραχοκοκαλιά του. Στο δυτικό άκρο ορθώνεται μεγαλόπρεπα ο Κέρκης με υψόμετρο 1440 μ. είναι ψηλότερος από όλα τα βουνά όλων των άλλων τριγύρω νησιών. Στο κεντρικό τμήμα του δεσπόζει η οροσειρά του Αμπέλου (παλιότερα Καρβούνης) με 1140 μ ψηλότερη κορυφή. Με τα μεγάλα αυτά ύψη η μορφή του εδάφους της Σάμου παρουσιάζει έντονη ποικιλία, αλλά χωρίς απότομες μεταπτώσεις. Τα βουνά καταλήγουν συχνά σε μικρές πεδιάδες και μαλακούς λόφους ενώ στις απόκρημνες πλαγιές αντιτίθενται απαλές κλίσεις που οδηγούν ομαλά σε ήρεμες ακρογιαλιές. Και όλα αυτά τυλίγονται σε μια πλούσια βλάστηση που όμοιά της σπάνια συναντάει κανείς στα άλλα νησιά. Πυκνά δάση, κυρίως από πεύκα αλλά και ελιές, πλατάνια, δρυς και κυπαρίσσια καλύπτουν τον τόπο από άκρη σε άκρη. Και όπου αυτά σταματούν, στα χαμηλότερα μέρη, τα διαδέχονται αμπέλια και άλλες καλλιέργειες. Με όλα αυτά τα χαρακτηριστικά το σαμιώτικο τοπίο, παρά την ποικιλία του, διακρίνεται από κάποιους τόνους ηρεμίας και ηπιότητας. 53

55 3.1.1 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ Η Σάμος έχει πλούσια ιστορία και οι πρώτοι κάτοικοί της ήταν Πελασγοί και Κάρες. Αργότερα την εποίκισαν οι Λέλεγες από την Κεφαλληνία. Η Σάμος (που λεγόταν επίσης Παρθενία και Ιμβρασία) γνώρισε το ζενίθ της ακμής της τον 6ο αιώνα π.χ. επί της εποχής του Πολυκράτη, ο οποίος νίκησε και έδιωξε τους Ληδούς και στη συνέχεια κατασκεύασε στο νησί μεγάλα έργα. Η Σάμος, ύστερα από την περιπετειώδη θανάτωση του Πολυκράτη από τους Πέρσες, έπεσε στα χέρια των τελευταίων και απελευθερώθηκε το 479 π.χ. με τη ναυμαχία της Μυκάλης. Αργότερα υπήχθη στην Αθηναϊκή Συμμαχία και παρέμεινε μέχρι την εποχή των Μακεδόνων. 3.2 Η πόλη της Σάμου. Πηγή: Κατά τη διάρκεια της ρωμαιοκρατίας η Σάμος υπέστη πολλές επιδρομές και λεηλασίες, ενώ από τον 7ο αιώνα μ.χ. γνώρισε καταστροφές και δηώσεις από τους Σαρακηνούς και τους Τούρκους. Περιήλθε υπό την εξουσία των Σταυροφόρων και ύστερα των Γενοβέζων από το 1363 μέχρι το 1479, οπότε την κατέλαβαν οι Τούρκοι. Τότε την εγκατέλειψαν οι κάτοικοί της και άρχισε να εποικίζεται πάλι το 1550 από Έλληνες των γειτονικών περιοχών. Τον Απρίλιο 1821 κηρύχθηκε και στη Σάμο η Επανάσταση με αρχηγό τον Λυκούργο Λογοθέτη και ενώ ελευθερώθηκε το νησί και διώχθηκαν οι Τούρκοι, ωστόσο το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) που κατοχύρωνε την ανεξαρτησία της Ελλάδας δεν περιέλαβε τη Σάμο. Αποδόθηκε πάλι στην Τουρκία, η οποία όμως υποχρεώθηκε να καθιερώσει από το 1834 καθεστώς ημιαυτόνομο, με ηγεμόνα χριστιανό και ελληνικής καταγωγής. Το 1912 οι Σάμιοι επαναστάτησαν υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και τον επόμενο χρόνο η Σάμος ενσωματώθηκε με την Ελλάδα. (Ανώνυμος, Ταξίδια στην Ελλάδα,2007 σελ 356) 54

56 3.2 ΟΙ ΟΙΚΙΣΜΟΙ Στη Σάμο σήμερα υπάρχουν σαράντα περίπου οικισμοί μεγάλοι και μικροί. Ο μεγαλύτερος, η τωρινή πρωτεύουσα η Σάμος (πρώην Λιμήν Βαθέως) έχει περίπου κατοίκους. Ο αμέσως επόμενος το Καρλόβασι έχει περίπου Όλοι σχεδόν οι οικισμοί ακολουθώντας την παλιά νησιώτικη συνήθεια είναι κτισμένοι στο εσωτερικό του νησιού για τον φόβο των πειρατικών επιδρομών. Οι πιο παλιοί μάλιστα όπως οι Mυτηλινιοί, ο Παγώνδας, ο Πύργος, οι Αρβανίτες και άλλοι, είναι σε μέρη τελείως θεατά από τη θάλασσα. Για τους σχετικά νεότερους αντίθετα φαίνεται ότι προτιμηθήκαν τοποθεσίες που συνδυάζουν την ασφάλεια με την ανοικτή θέα. Όσοι βρίσκονταν σχετικά κοντά στη θάλασσα είχαν την πλησιέστερη ακτή τα επίνεια τους, τους όρμους όπως τους λένε. Τα νεότερα χρόνια που έλειψαν οι κίνδυνοι των επιδρομών υπάρχει η τάση να αναπτύσσονται τα επίνεια και να αποκτούν πολλές φορές αυτόνομη οικιστική υπόσταση. Παλαιότερα όμως και παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε νησί δεν υπήρχε κανένας μεγάλος οικισμός εξαρχής παραλιακός Οι ελάχιστοι σήμερα τέτοιοι όπως η Σάμος (Βαθύ ) το Πυθαγόρειο (τηγάνι), το Κοκκάρι και ο Κάτω Άγιος Κωνσταντίνος αποτελούν εξέλιξη των επινείων. Η μορφή των οικισμών είναι συνήθως εκείνη του ακανόνιστου πυκνού πλέγματος. Οι δρόμοι με μεγάλη ελευθερία πάντα, χαράζονται παράλληλοι και κάθετοι προς τις υψομετρικές καμπύλες, μορφώνοντας το γενικό σχήμα που οροθετείται χωρίς μεγάλη σαφήνεια στις απολήξεις του, από το είδος των φυσικών εμποδίων που το περιβάλλουν. Οικισμοί γραμμικής μορφής είναι μάλλον σπάνιοι, Σάμος, Κάτω Άγιος Κωνσταντίνος, Παλαιό Καρλόβασι, και όσων υπάρχουν το σχήμα οφείλεται στη φύση του εδάφους σε συνδυασμό με έναν κυρίαρχο οδικό άξονα. Οικισμοί με φρουριακή προέλευση δεν υπάρχουν στη Σάμο. Παρά τούτο ακολουθείται γενικά ο τύπος της νησιώτικης πολεοδομίας με την πυκνή δόμηση. Αυτό οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι απουσιάζουν από το σπίτια οι ελεύθεροι χώροι των αυλών ή όπου υπάρχουν, είναι πολύ περιορισμένοι. Παρόλο δηλαδή που οι αρχικοί οικιστικοί πυρήνες ήταν καθαρά αγροτικοί και σήμερα ακόμη οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, η κατοικία έμεινε πάντα μακριά από τους χώρους παραγωγής. Το ίδιο ισχύει σήμερα και για τις μικρές βιοτεχνίες που αναπτυχθήκαν αργότερα. 55

57 Φυσικά η πυκνότητα δεν είναι η ίδια για όλη την έκταση του δομημένου χώρου. Ιδιαιτέρα υψηλή είναι στις περιοχές των κέντρων, όπου ιδίως στους μεγάλους οικισμούς τα σπίτια χτίζονται σχεδόν πάντα σε επαφή το ένα με το άλλο ή κρατώντας μια ελάχιστη απόσταση μεταξύ τους. Πηγαίνοντας τώρα από το κέντρο προς την περιφέρεια, η πυκνότητα μειώνεται και στις παρυφές είναι συνήθως σχετικά χαμηλότερη. Ελεύθεροι χώροι μέσα στα πυκνοδομημένα αυτά οικιστικά σύνολα είναι σχεδόν μόνο οι δρόμοι, οι πλατείες και τα μικρά πλατώματα. Οι δρόμοι ακολουθούν ελεύθερη ακανόνιστη χάραξη και το πλάτος τους δεν είναι σταθερό. Κυμαίνεται συνήθως γύρω στα 1.5-4µ. Τα πλευρικά τους όρια όμως είναι πάντα καθαρά μορφοποιημένα από τις προσόψεις των κτισμάτων και σπανιότερα από τις χαμηλές μάντρες η πεζούλες των λίγων αυλών. Πολύ συχνά μέσα στο πλάτος εισχωρούν εξωτερικές σκάλες σπιτιών ή μεγάλες ή μικρές καθώς και πεζούλες κάθε είδους. Το δάπεδό τους είναι επιμελημένα στρωμένο με ακανόνιστες πλάκες και συγκλίνει στη μέση, όπου υπάρχει ένα ειδικά διαμορφωμένο αυλάκι (Χαμηλωμένο τμήμα στρωμένο λοξά με μικρές όρθιες πλάκες) για να συγκεντρώνονται και να φεύγουν το νερά. Πολύ συχνά επίσης, όταν η κλίση τους είναι μεγάλη γίνονται βαθμιδωτοί με σκαλιά στενά ή πλατιά. πλακοστρωμένα και αυτά με την ίδια επιμέλεια Με όλα τούτα τα στοιχεία οι δρόμοι παρά την στενότητά τους παρουσιάζουν πάντα μια έντονη ποικιλία που συνδυάζεται ευχάριστα με τη φανερά τονισμένη κλίμακα των κτισμάτων. Αλλά το πιο ενδιαφέρον στοιχείο για τον επισκέπτη. των σαμιώτικων οικισμών. είναι χωρίς αμφιβολία οι πλατείες. Αυτές όπου υπάρχουν αποτελούν και το κέντρο τους τόσο ως προς την χωροθέτηση, όσο και ως προς το ρόλο τους στην κοινωνική ζωή. Εκεί συγκεντρώνονται συνήθως τα λίγα μαγαζιά και καφενεία. Το μέγεθός τους είναι σχετικά μικρό και το σχήμα τους κατά κανόνα κλειστό. Τα όριά τους είναι πάντα σαφώς διαμορφωμένα από τις χαρακτηριστικές περιορισμένου πλάτους προσόψεις των γύρω κτισμάτων με τη μικρή κλίμακα. Συχνά υπάρχουν σ αυτές και άλλα στοιχειά που ασκούν κάποια πρόσθετη έλξη, όπως ένα μεγάλο σκιερό δέντρο (τις περισσότερες φορές 56

58 πλάτανος) η μια μεγάλη σκεπαστή βρύση. Χωρίς υπερβολή θα ήταν δυνατό να κατατάξουμε μερικές από τις πλατείες αυτές ανάμεσα στις πιο ενδιαφέρουσες που υπάρχουν στους παραδοσιακούς οικισμούς της χώρας. Ενδεικτικά αναφέρω εκείνες των χωριών Βουρλιώτες, Κοκκάρι, Μήλοι, Μαραθόκαμπος και Πλάτανος. Εκτός από τις διαμορφωμένες αυτές πλατείες ενδιαφέρον έχουν πολλές φορές και τα απλά πατώματα - διευρύνσεις δρόμων - που διαθέτουν αρκετές από τις αρετές που είδαμε πιο πάνω και που καθώς λείπουν άλλοι ελεύθεροι χώροι, καλούνται να παίζουν ένα ανάλογο ρόλο (π.χ. τα πλατώματα στο Πάνω Βαθύ). Ένα ακόμα επιμέρους αρχιτεκτονικό στοιχείο που αξίζει να προσέξουμε είναι οι μεγάλες σκεπαστές κοινόχρηστες βρύσες που συναντούμε σε μερικούς απ αυτούς. Το ενδιαφέρον βρίσκεται κυρίως στην επινόηση τρόπων για να εξυπηρετούν το ομαδικό πλύσιμο των ρούχων. 3.3 Η ΚΑΤΟΙΚΙΑ Είναι εύκολο με αφετηρία τους τρόπους κατασκευές και κυρίως της στέγασης, να διαιρέσουμε την ανώνυμη αρχιτεκτονική της Σάμου, που αφορά το σπίτι σε δύο βασικές κατηγορίες. Στα κτίσματα με την επιπεδόστεγη κάλυψη το γνωστό νησιώτικο δώμα, και σε όσα έχουν τις επικλινείς κεραμοσκεπείς στέγες και τα άλλα στοιχεία της ελαφρότερης ξύλινης κατασκευής. 3.4 ΤΟ ΚΟΚΚΑΡΙ Το Κοκκάρι είναι ένα από τα 36 χωριά της Νήσου Σάμου. Βρίσκεται Β.Α. του νησιού και Β.Α. της πρωτεύουσας Σάμου. Είναι κτισμένο πάνω σε δύο υψώματα (τεπέδες) και παραλιακώς πάνω στον ομώνυμο μικρό όρμο. Απέχει από την πρωτεύουσα της Σάμου 10 χλμ. Η περιοχή παρουσιάζει μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Τα τελευταία χρόνια έχει εξελιχθεί σ ένα κοσμοπολίτικο θέρετρο, το οποίοι το προτιμούν για τη διαμονή τους ολοένα και περισσότεροι επισκέπτες του νησιού. ( Το Κοκκάρι βρίσκεται περίπου δέκα χιλιόμετρα βορειοδυτικά από το λιμάνι του Βαθιού. Παραλιακό χωριό, χτισμένο σε τοποθεσία εξαιρετικού κάλλους, με τη θάλασσα από τη μια πλευρά και την πυκνή βλάστηση από την άλλη, σήμερα έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο ελκυστικά θέρετρα της Σάμου, όπου κάθε χρόνο συγκεντρώνεται μεγάλος 57

59 αριθμός τουριστών. Η ετυμολογία του ονόματός του είναι αμφισβητούμενη. Σύμφωνα με τον Νικόλαο Δημητρίου το Κοκκάρι δεν ονομάστηκε έτσι από το ομώνυμο φυτό αλλά από το όνομα του πρώτου ή σπουδαιότερου οικιστή. Από μικρός οικισμός αγροτών και ψαράδων στην αρχή εξελίχθηκε σε μεγάλο χωριό, με πολλά ξενοδοχεία και κέντρα εξυπηρέτησης Ελλήνων και ξένων επισκεπτών, χωρίς όμως να χάσει την γραφικότητά του και χωρίς να εγκαταλειφθούν οι παραδοσιακές καλλιέργειες του αμπελιού και της ελιάς. Στα οθωμανικά έγγραφα αναφέρεται ως Kokar (1601), άρα πρέπει να θεωρείται από τους παλιότερους οικισμούς της Σάμου, ενώ στα οθωμανικά κατάστιχα του 1637 καταγράφονται 8 φορολογήσιμες εστίες. Στην απογραφή του 1828 είχαν καταγραφεί 92 κάτοικοι, αλλά ο πληθυσμός του στα τέλη της ηγεμονίας έφτασε τους 1514 κατοίκους (απογραφή του 1913), δηλαδή σχεδόν δεκαπενταπλασιάστηκε. Αρχικά αποτελούσε ένα δήμο με την κοινότητα των Μυτιληνιών, όμως από τη δεκαετία του 1860 απετέλεσε ξεχωριστή κοινότητα (δήμο κατά την ορολογία της ηγεμονίας), εκλέγοντας δικό της πληρεξούσιο στις γενικές συνελεύσεις των Σαμίων. Στην τελευταία απογραφή του 2001 το Κοκκάρι αριθμούσε 973 κατοίκους. Στην περιοχή του Κοκκαριού ανήκουν οι όμορφες παραλίες Τσαμαδού και Λεμονάκια, καθώς και η μεγάλη παραλία στη βορειοδυτική πλευρά του χωριού. Στα αξιοθέατα του χωριού αξίζει να αναφερθούν οι δυο εκκλησίες της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που είναι η παλαιότερη και του Αγίου Νικολάου, που θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες της Σάμου και άρχισε να κτίζεται στις αρχές του 20ού αιώνα. Επίσης τα πολλά εξωκλήσια γύρω από το χωριό, ο εγκαταλελειμμένος οικισμός Αγιογδύτες με την εκκλησία του Αϊ Λιά, παλιοί υδρόμυλοι, η περιοχή της Μάνας όπου αναβλύζουν πλούσια νερά κ.ά.. ( Κάθε χρόνο οργανώνουν πολλά πανηγύρια με σπουδαιότερο αυτό του Αγίου Παντελεήμονα στις 27 Ιουλίου, που τις τελευταίες δεκαετίες έχει προσελκύει πανηγυριστές από όλη σχεδόν τη Σάμο. 58

60 3.4 Το Κοκκάρι. Πηγή: 3.5 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Tα νησιά μας είναι ευαίσθητα οικοσυστήματα που πρέπει από όλους μας να τυγχάνουν ειδικής προστασίας και η όποια οικοδομική δραστηριότητα σε αυτά μπορεί και πρέπει να είναι ελεγχόμενη και όχι ανεξέλεγκτη και άναρχη, όπως συμβαίνει σήμερα. 3.6 ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Αγ. Παντελεήµονος 27/7 Αγ. Νικολάου 6/12 Αγ. Παρασκευής 23/7 κλπ. Όλο το χρόνο η Σάμος είναι δραστήρια πολιτιστικά. Στις εκδηλώσεις που γίνονται εδώ ξεχωρίζει το φεστιβάλ Μανόλης Καλομοίρης με πλούσιες καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Τον Αύγουστο οργανώνονται οι γιορτές κρασιού από την ένωση οινοπαραγωγών και το δήμο Βαθέος. Διαρκούν δέκα ημέρες περίπου και πλαισιώνονται από εκδηλώσεις, θεατρικές παραστάσεις, λαογραφικά δρώμενα και άλλες αξιόλογες δράσεις. ( vent/samos/eventsamos) Από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού είναι αυτό του Προφήτη Ηλία που λαβαίνει χώρα κάθε καλοκαίρι στις 20 Ιουλίου. Στα πλαίσια της γιορτής σερβίρεται σε όλους γιορτή! Πρόκειται για μια ιδιαίτερα νόστιμη τοπική συνταγή που φτιάχνεται από κρέας το οποίο βράζει με χοντραλεσμένο στάρι. 59

61 3.7 ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ Περί χαρακτηρισμού ως παραδοσιακού Οικισμού Kοκκαρίου Σάμου και καθορισμού ειδικών όρων και περιορισμών δομήσεως των οικοπέδων αυτού και των κειμένων εντός των διοικητικών ορίων τούτου. (Τμήμα πολεοδομίας και πολεοδομικών εφαρμογών) Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Έχοντας υπ' όψιν 1. Τας διατάξεις του από 17 Ιουλίου 1923 Ν.Δ "περί σχεδίων πόλων κλπ. ως μεταγενεστέρως ετροποποιήθησαν και συνεπλnρώθnσαν και ειδικότερον των άρθρων 9, 10 (παρ. 2) και 11 αυτού. 2. Τας διατάξεις του ΝΔ 8/1973 "περι Γ.Ο.Κ" ως ετροποποιήθη δια του Ν.Δ. 205/1974 (ΦΕΚ 363/Α) και ειδικότερον των άρθρων 68,69,70,71,72,79 (παρ. 6) ως αύτn αντεκατεστάθn δια τnς παραγράφου 1 του άρθρου 4 του Ν. 622/1977 "περί εισπράξεως υπό του Δημοσίου Ταμείου των δια τηv έκδοσιν οικοδομικών αδειών καταβαλλομένων φόρων κλπ. (ΦΕΚ 171/ Α), 87 και 125 (παρ. 2) αυτού. 3 Τας διατάξεις του Ν. 1032/1980 "περί συστάσεως Υπουργείου Χωροταξίας οικισμού και Περιβάλλοντος" (ΦΕΚ 57/ Α) και ειδικότερον των άρθρων 2,3 και 7 αυτού. 4. Τας διατάξεις του Ν. 947/1979 "περί οικιστικών περιοχών (ΦΕΚ 169/ Α) και ειδικότερον των άρθρων 6 (παρ. 2) και 62 (παρ. 1) αυτού. 5. Tnv από 6n Μαΐου 1980 αιτιολογικήν έκθεσnν τnς Δ/νσεως παραδοσιακών οικισμών και Περιβάλλοντος. 6. Τnv υπ αριθμ. 666/1980 γνωμοδότησαν του Συμβουλίου της Επικρατείας προτάσει του Υπουργού Χωροταξίας, οικισμού και Περιβάλλοντος, αποφασίζομεν: ΑΡΘΡΟΝ 1 Χαρακτηρισμός Xαρακτηρίζεται ως παραδοσιακός ο οικισμός Κοινότητας Κοκκαρίου της νήσου Σάμου. 60

62 ΑΡΘΡΟΝ 2 Όροι δοµήσεως 1. Τα ελάχιστα όρια εμβαδού και διαστάσεων ως και οι λοιποί όροι και περιορισµοί δοµήσεως τωv οικοπέδων των περιλαμβανομένων εντός των ορίων του vοµίµως υφισταμένου προ του έτους 1923 οικισµού Κοκκαρίου καθορίζονται ως κάτωθι Ελάχιστον πρόσωπον δώδεκα (12) µέτρα. Ελάχιστον βάθος δεκαοκτώ (18) µέτρα Ελάχιστον εμβαδόν τριακόσια (300) τετρ. µέτρα. 2. Κατά παρέκκλισιν ως προηγουμένης παραγράφου θεωρούνται άρτια και οικοδομήσιμα οικόπεδα εφ' όσον έχουν κατά τον χρόνο δημοσιεύσεως του παρόντος εμβαδόν και διαστάσεις τα καθοριζομένας υπό του Π.Δ. "περί τροποποιήσεων των όρων και περιορισμών δομήσεως των οικοπέδων των κειµένων εντός των ορίων των νοµίµως υφισταµένων προ του έτους 1923 οικισµών των στερουµένων εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου (ΦΕΚ 401/ Δ). 3. Σύστηµα δοµήσεως ορίζεται των πτερύγων. Η Επιτροπή Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Έλεγχου δύναται κατά την κρίσιν της να μεταβάλει την θέσιν του κτιρίου εντός του οικοπέδου είτε δια λόγους διατηρήσεως της υφισταμένης παλαιάς οικοδομής είτε επί σκοπώ όπως εξασφαλίζεται η διατήρηση της παραδοσιακής κλίµακος του οικισµού και εις τα υπό ανέγερσιν οικοδοµάς. Προς τούτο η Ε.Ε.Α.Ε. δύναται να χορηγεί προέγκρισιν και επί υποβαλλομένων προσχεδίων. 4. Μέγιστον ποσοστόν καλύψεως τωv οικοπέδων ορίζεται εξήνοντα επί τοις εκατό (60%) της επιφανείας αυτών. 5. Συντελεστής δοµήσεως των οικοπέδων ορίζεται ογδοήκοντα εκατοστά (0,80). Κατ' εξαίρεσιν επιτρέπεται η ανέγερσις οικοδοµών συνολικής επιφανείας όλων των ορόφων ουχί μείζονος των εκατό (100) τετραγωνικών μέτρων. 6. Εις τον συντελεστήν δοµήσεως των οικοπέδων προτιµούνται οι χώροι των οποίων η οροφή υπέρκειται της στάθµης του περιβάλλοντος αυτούς φυσικού ή προϋφισταμένου τεχνητώς διαµορφωµένου εδάφους πέραν του 1 μέτρου. 7. Ο µέγιστος αριθµός ορόφων ορίζεται εις δύο (2) ανεξαρτήτως πλάτους οδού. Επιτρέπεται η κατασκευή τρίτου ορόφου εφόσον ο όροφος τούτος προκύπτει µόνο λόγω κλίσεως του εδάφους και άνευ υπερβάσεως του συντελεστού δοµήσεως του οικοπέδου. 8. Το µέγιστον επιτρεπόµενον ύψος των διορόφων κτιρίων, ορίζεται ως ακολούθως. Εις ουδεµίαν θέσιν των όψεων αυτών επιτρέπεταιι να υφίσταται ύψος 61

63 υπερβαίνον τα επτά και ήµισυ (7.5) µέτρα, µετρούµενον από του φυσικού εδάφους ή του προϋφισταμένου τεχνητώς διαμορφωμένου τοιούτου εις την εξεταζοµένην θέσιν του κτιρίου µέχρι του υψηλοτέρου σηµείου αυτού µη συµπεριλαµβανοµένης της στέγης. Το κατά τα ως άνω οριζόµενον ύψος δύναται να εξικνήται µέχρι των δέκ και ήµισυ (10,50) µέτρων εις τας θέσεις εκείνας του κτιρίου όπου λόγω κλίσεως του εδάφους δηµιουργείται τρίτος όροφος κατά τα εν παρ. 7 του παρόντος άρθρου οριζόμενα. Η Ε.Ε.Α.Ε δύναται κατά την κρίσιν της να αυξοµειώσει τα ως ανωτέρω οριζόμενα ύψη µέχρις 1 µέτρου εφόσον τούτο κρίνεται απαραίτητον: α) δια την προσαρµογήν του κτιρίου εις τα παραδοσιακά πρότυπα του αµέσου περιβάλλοντος, άνευ όµως υπερβάσεως του επτρεποµένου αριθµού ορόφων και συντελεστού δοµήσεως και β) δια να επιτευχθεί το ελάχιστον απαιτούµενον ελεύθερον ύψος επιτρεποµένης νοµίµως προσθήκης ορόφου επί υφισταµένου παλαιού ισογείου κτίσµατος. Το ύψος των ισογείων τµηµάτων του κτιρίου δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τα τέσσερα και πεντήκοντα εκατοστά (4,5) του µέτρου, µετρούµενον κατά τα ανωτέρω. Ελάχιστον ελεύθερον ύψος ορόφων ορίζετω δύο και εξήκοντα εκατοστά (2,60) του µέτρου δια χώρους κυρίας χρήσεως και εις δύο και είκοσι εκατοστά (2,20) του µέτρου δια βοηθητικούς χώρους. 9. Υπεράνω του µεγίστου επιτρεποµένου ύψους του κτιρίου απαγορεύεται οποιαδήποτε κατασκευή πλην στέγης καπνοδόχων και αεραγωγών. Αι εξαιρούµεναι αύται κατασκευαί επιβάλλεται να έχουν µορφήν διαστάσεις, κλίσεις κλπ. απολύτως συµφώνους προς τα παραδοσιακά πρότυπα. Οµοίως επιτρέπεται η εγκατάστασις ηλιακών θερµοσιφόνων υπό την προϋπόθεσιν ότι οι µεν ηλιακοί συλλέκται θα ενσωµατώνονται εις την στέγην και εφόσον τούτο δεν είναι τεχνικώς εφικτόν θα επικάθηνται αυτής ακολουθούντες απολύτως την κλίσιν της, το δε δοχείον αποθηκεύσεως του θερµού ύδατος θα τοποθετήται κάτωθεν της στεγης. 10. Εις περίπτωσιν ανεγέρσεως οικοδοµής εις αντικατάστασιν παλαιάς τοιαύτης υφισταµένης κατά την δηµοσίευσιν του παρόντος, η νέα οικοδοµή τοποθετείται υποχρεωτικώς στην θέσιν της παλαιάς. Αλλαγή θέσεως της νέας οικοδοµής δύναται να επιτραπή μόνον µετ' έγκρισιν τnς Ε.Ε.Α.Ε. αλλά άνευ υπερβάσεως των επιτρεποµένων, συντελεστού δοµήσεως και ποσοστού καλύψεως. Η ύπαρξις και η ακριβής θέσις της παλαιάς οικοδοµής εντός του οικοπέδου ως και εν σχέσει προς τας οµόρους ιδιοκτησίας θα αποδεικνύεται δια φωτογραφιών θεωρηµένων παρά της αρµοδίας δια την. έκδοσιν των σχετικών αδειών κατεδαφίσεως και ανοικοδοµήσεως Αρχής. 11. Απαγορεύονται οι κατασκευαί κτιρίων επί υποστnλωµάτων, λυοµένων 62

64 οικίσκων εις ολόκλnρον τnv περιοχήν τnv καθοριζόµενnν υπό των διοικnτικών ορίων της Κοινότητος του οικισµού. 12. α) Κατά την ανέγερσιν νέων οικοδοµών τηρείται η τυχόν διαµορφωθείσα οικοδοµική γραµµή. β) Οταν το πλάτος της οδού είναι µικρότερον των τεσσάρων (4) µέτρων η οικοδομή τοποθετείται εις απόστασιν τουλάχιοτον δύο (2) µέτρων από τον άξονα αυτής. γ) Εις τα παραλιακά οικόπεδα η οικοδοµή τοποθετείται εις απόστασιν δέκα πέντε (15) µέτρων από την γραµµήν αιγιαλού. Το παρόν εδάφιον δεν έχει εφαρµογήν εις περίπτωσιν διαµορφωµένης οικοδομικής γραµµής από παλαιάς παραδοσιακάς οικοδοµάς. δ) Κατά παρέκκλισιν του εδαφιου γ της παρούσης παραγράφου, επιτρέπεται η επισκευή αποκτάστασις, ανακατασκευή και διαρρύθµιοης εσωτερικών χώρων παλαιών κτιρίων αντιπροσωπευτικών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (τούτου αποδεικνυοµένου δια φωτογραφιών, δεόντος θεωρηµένων υπό της αρµοδίας προς έκδοσιν οικοδοµικών αδειών Αρχής) xoρηγείται δε άδεια οικοδοµικών εργασιών κατόπιν εγκρίσεως της Ε.Ε.Α.Ε. έστω και αν αι αιτούµεναι να εκτελεσθούν εργασίαι αντίκεινται εις τας διατάξεις του Π.Δ. Πάντως δια των ανωτέρω εργασιών δεν επιτρέπεται να γίνει υπέρβασις του πραγµατοποιηθέντος δια το συγκεκριµένον κτίσµα συντελεστού δοµήσεως εφόσον ούτος είναι µεγαλύτερος του οριζοµένου δια της παρ. 5 του παρόντος άρθρου. ΑΡΘΡΟΝ 3 Σύνθεσις όγκων. Διάταξις κτιρίων. Μορφολογικά στοιχεία. 1. Η διαµόρφωσις των όγκων των κτιρίων επιβάλλεται να προσαρµόζεται εις τα παραδοσιακά πρότυπα του περιβάλλοντος ως προς την κλίµακα τα αναλογιας και την συνθεσιν των επιµέρους όγκων. Η Ε.Ε.ΑΕ. δύναται να επιβάλλει τροποποιήσεις προκειµένου να επιτευχθεί περαιτέρω ανεξαροποίησις τµηµάτων του όγκου του κτιρίου µέχρι και της δηµιουργίας πλειόνων απολύτως διακεκριµένων κτιρίων, εάν τούτο επιβάλλεται από τας συνθήκας και τα παραδοσιακά πρότυπα του περιβάλλοντος. Απαγορεύονται οι σκεπαστοί εξώσται. 2. Η επικάλυψις των οικοδοµών δέον να γίνεται δια κεραµοσκεπούς στέγης µε κλίσεις ουχί µεγαλυτέρας των είκοσι πέντε επι τοις εκατό (25%) χρησιµοποιουµένων κεράµων βυζαντινού τύπου. Κατασκευή της στέγης είναι υποχρεωτική έστω και εάν άνωθεν του 63

65 κατοσκευαζοµένου κτιρίου επιτρέπεται ή προβλέπεται η κατασκευή επιπλέον ορόφων. Δεν επιτρέπεται η έναρξις και εκτέλεσις οικοδοµικών εργασιών αίτινες ακολουθούν τοιαύτας του φέροντος οργανισµού και των τοίχων πληρώσεως του κτιρίου προ της πλήρους περατώσεως των εργασιών κατασκευής της στέγης και της επικεραμώσεως αυτής. Το τελείωμα της στέγης θα γίνεται κατά τα παραδοσιακά πρότυπα. 3. Οι εξωτερικοί τοίχοι των κτιρίων κατασκευάζονται εξ οιουδήποτε οικοδομικού υλικού επιχρισμένου εξωτερικώς με τριπτόν κονίαμα. 4. Οι χρωματισμοί των εξωτερικών επιφανειών των κτιρίων θα είναι οι επικρατούντες ή συχνά επαλλαμβανόμενοι εις τα παραδοσιακά κτίρια του οικισμού (υδροχρώματα). 5. Τα ανοίγματα των όψεων επιβάλλεται να ακολουθούν τα παραδοσιακά πρότυπα τόσον ως προς την θέσιν των όσων και προς την μορφήv και τας συνήθεις αυτών αναλογίας και διαστάσεις. 6. Τα κουφώματα των κτιρίων επιβάλλεται να είναι ξύλινα και ειδικότερον: α) Τα υλοστάσια να χωρίζονται δι υποδιαιρέσεων (καιτίων) εις τετράγωνα n ορθογώνια πλαίσια. β) Τα εξώφυλλα δέον να είναι ταμπλαδωτά, καρφωτά n περσιδωτά (γαλλικού τύπου). γ) Τα ανοίγματα των καταστημάτων να είναι περιορισμένων διαστάσεων, τα δε κουφώματα αυτών να είναι αναλόγου κατασκευής και τα υπόλοιπα κουφώματα του κτίσματος. δ) Επιτρέπεται n τοποθέτnσις σιδnρώv κυγκλιδωμάτων ασφαλείας εις παράθυρα και θύρας μορφής απλής. ε) Τα εξωτερικά κουφώματα των κτιρίων επιβάλλεται να είναι μονόχρωμο. 7. Επιτρέπεται η κατασκευή ανοικτών εξωστών εν προβόλω μεγίστου πλάτους ενός μέτρου (1) και μήκους ουχί μεγαλυτέρου του ημίσεως (1,2) του μήκους της όψεως. Οι εξώσται δέον να απέχουν τουλάχιστον ένα μέτρον (1) εκ των άκρων ων όψεων. Οι εξώσται των πλαγίων και οπισθίων όψεων του κτιρίου δέον να απέχουν δύο μέτρα (2) εκ των ορίων του οικοπέδου και τέσσερα μέτρα (4) εκ των έναντι ιδιοκτnτώv των οδών. Το κατώτερον σημείον του εν προβόλω εξώστου δέον να απέχει το λιγότερον τρία μέτρα (3) από το κράσπεδον του πεζοδορομίου. Απαγορεύονται οι γωνιακοί ακάλυπτοι εξώσται. Τα κιγκλιδώματα των εξωστών 64

66 δέον να είναι ξύλινα, σιδnρά n κτιστά κατά τα παραδοσιακά πρότυπα και συμφώνως προς τας υποδείξεις της Ε.Ε.Α.Ε Οι ως άνω ανοικτοί εξώσται δευ προσμετρούνται εις τον συvτελεστήv δομήσεως του οικοπέδου. 8. Δεν επιτρέπεται η κατασκευή εξωτερικής ακαλύπτου κλίμακος ανόδου προς τον όροφον. 9. Η περιφραξις κατά το πρόσωπον των οικοπέδων θα γίνεται κατά τα παραδοσιακά πρότυπα με συμπαγή βάσιν κοι κυγκλίδωμα. Η μορφής περιφράξεως ως προς το ύψος, την μορφή και τα υλικά υπόκειται εις την κρίσιν της Ε.Ε.Α.Ε. 10. Δεν επιτρέπεται γενικώς η ανάρτησις φωτεινών επιγραφών n διαφημίσεων. Επιτρέπεται η ανάρτησις απλών επιγραφών κοινών ή εγχρώμων κατόπιν εγκρίσεως της Ε.Ε.Α.Ε. ήτις θέλει εγκρίνει και την θέσιν, τας διαστάσεις και την μορφήν αυτών. Αι επιγραφαί πρέπει να είναι αναγεγραμμένοι εις την Ελληνικήν γλώσσαν. Επιτρέπεται η ύπαρξις ομού μετά της Ελληνικής επιγραφής και ξενογλώσσων τοιούτων (μεταφραζουσών την Ελληνικην) υπό τον όρον ότι τα ξενόγλωσσα στοιχεία δεν θα υπερβαίνουν εις μέγεθος τα Ελληνικά. 11. Δεν επιτρέπεται n ανάρτησις επιγραφών επί στεγών και εξωστών καθώς και η τοποθέτησις ικριωμάτων εν γένει επί δωμάτων των κτιρίων εντός των ακαλύπτων χώρων των οικοπέδων, των κοινοχρήστων χώρων του οικισμού. Ομοίως δεν επιτρέπεται η τοποθέτησις διαφημίσεων εις χώρους με ιδιαίτερα φυσικά χαρακτηριστικά και εις τυχόν υπάρχοντας αρχαιολογικούς τόπους. 12. Επιτρέπεται η κατασκευή πετασμάτων δια μονοχρώμου υφάσματος μόνον εις περιπτώσεις καταστημάτων χώρων παραμονής ατόμων και κέντρων αναψυχής, κατόπιν εγκρίσεως της Ε.Ε.Α.Ε. 13. Επιβάλλεται n εγκατάστασις αά έκαστον οικοδομικόν τετράγωνος μιας ομαδικής κεραίας τηλεοράσεως και εις μη προβαλλομένην θέσιν. Εφόσον υπάρχουν εις οικοδομικόν τετράγωνον μια n πλείονες μεμονωμένοι κεραίαι, αύται αντικαθίστανται δια μιας εξυπηρετούσης ολόκληρον το οικοδομικόν τετράγωνον. Εις περίπτωσιν καθ 'ην δι οιονδήποτε λόγον, δεν είναι εφικτή ή εγκατάστασις κατά τα ως άνω ομαδικής κεραίας τηλεοράσεως, οι μεμονωμένως εγκαθιστάμενοι τοιαύται δέον να τοποθετώνται εγγύς του κτιρίου και της περιφράξεως, ώστε να μην είναι αισθητή η παρουσία των, υπό την προϋπόθεσιν ότι θα είναι δυνατή n λήψις του οπτικού και ακουστικού συστήματος. 65

67 ΑΡΘΡΟΝ 4 Εγκαταστάσεις επί των κοινοχρήστων χώρων 1. Έκαστον έργον υποδοµής των Οργανισµών Κοινής Ωφελείας (ΟΤΕ, ΔΕΗ κλπ.) επιβάλλεται να είναι υπόγειον. Η τοποθέτησις των µετρητών ηλεκτρικού ρεύµατος κλπ. ως και παντός ετέρου στοιχείου των παροχών των Οργανισµών Κοινής Ωφελείας επιβάλλεται να γίνεται εις μη πρoβoλλoµένην θέσιν των κοινοχρήστων χώρων. Οι Οργανισµοί Κοινής Ωφελείας (ΟΤΕ, ΔΕΗ κλπ.) υποχρεούνται να αναλαµβάνουν ιδίαις δαπάναις την εγκατάστασιν ή την αναµόρφωσιν και βελτίωσιν των εγκαταστάσεων των εις την περιοχήν ώστε να διατηρείται η µορφή του συνόλου. Επίσης υποχρεούνται να αναλαµβάνουν την αποκατάστασιν της αρχικής μορφής οδών και κοινοχρήστων χώρων εις τους οποίους επενέβησαν εγκατάστασιν των δικτύων των. 2. Εκάστη εργασία αφορώσα εις την διαµόρφωσιν, τροποποίησιν ή ανάπλασιν κοινοχρήστων χώρων (οδών, πλατειών, κρηπιδωµάτων κλπ.) εκτελείται κατά τρόπον προσαρµοζόµενον εις τα παραδοσιακά πρότυπα και κατόπιν εγκρίσεως της Ε.Ε.Α.Ε. 3. Δεν επιτρέπεται η καταστροφή ή η αλλαγή οποιουδήποτε στοιχείου των κοινόχρηστων χώρων ως πλακοστρώσεων, οδών και πλατειών, φρεάτων, κρηνών, αναβαθµών δένδρων και τοξωτών ανοιγµάτων. Εις περίπτωσιν κατά την οποίαν συντρέχουν σοβαροί λόγοι για την κατεδάφισιν ή αντικατάστασιν ή αναµόρφωσιν τινός εκ των άνω στοιχείων των κοινοχρήστων χώρων απαιτείται έγκρισις της Ε.Ε.Α.Ε. 4. Η επικάλυψις των οδών και πλατειών επιβάλλεται να γίνεται κατά τους παραδοσιακούς τρόπους κατασκευής n µε σύγχρονα υλικά κατόπιν εγκρίσεως της Ε.Ε.Α.Ε. 5. Δεν επιτρέπονται χώροι σταθμεύσεως των παντός τύπου παραδοσιακού πυρήνος του οικισµού και εις ουδεµίαν πλατειών και των αξιολόγων κοινοχρήστων χώρων αυτού. Προ της χαράξεως επαρχιακής κοινοτικής ή δηµοτικής οδού, απαιτείται έγκρισις της µελέτης υπό την Ε.Ε.Δ.Ε. ήτις δέον να κοινοποιείται εις τους αρμοδίους φορείς εγκαίρως (Δ/νσιν Παραδ. Οικισµών της Γεν. Δ/νσεως Οικισµού, Ε.Ο.Τ.. ΥΠ. Π.Ε. κλπ.) προς ενηµέρωσιν. 66

68 ΑΡΘΡΟΝ 5 Επιτρεπόμεναι χρήσεις Εντός των ορίων του άρθρου 1 του παρόvτoς οικισμού, επιτρέπεται η ανέγερσις κτιρίων κοινής οφέλειας και κοινωνικού εξοπλισμού, απαγορεύεται όμως η κατασκευή οιουδήποτε κτιρίου, η χρήσις του oποίου θα οχλούσε απαραδέκτως την περιοχήν κατά την κρίσιν της Ε.Ε.Α.Ε. Επίσης απαγορεύεται η χρησιμοποίησις ακαλύπτων χώρων δι' απορρίμματα. ΑΡΘΡΟΝ 6 Ειδικαί διατάξεις 1. Δια την κατεδάφισιν παλιών κτισμάτων ή την αφαίρεσιν λειτουργικών ή διακοσμητικών στοιχείων εξ αυτών, ως και δια την καθαίρεσιν εξοπλισμού ιδιωτικών και δημοσίων χώρων (μάνδραι, λιθόστρωτα, κρήναι, φρέατα, κοπή αξιολόγων δένδρων κλπ.) απαιτείται άδεια, η σχετική άδεια κατεδαφίσεως ή καθαιρέσεως παρέχεται μόνον κατόπιν εγκρίσεως της Ε.Ε.Α.Ε) και υπό την προυπόθεσιν ότι το προς κατεδάφισιν ή καθαίρεσιν στοιχείων δεν αποτελεί αξιόλογον ή χαρακτηριστικόν πρότυπον δείγμα της περιοχής και n αφαίρεσις αυτού δεν θα αλλοιώσει την αισθητικήν ενότητα.. 2. Δια την διαμόρφωσιν ακαλύπτων χώρων των οικοπέδων επιτρέπονται μόνο αι απολύτως αναγκαίαι εκσκαφαί. Εις περίπτωσιν κεκλιμένου εδάφους επιτρέπεται η διαμόρφωσις του οικοπέδου δι' αναλημματικών τοίχων ή πρανών μεγίστου ύψους ενός και ημίσεως (1,50) μέτρου από του φυσικού εδάφους. Παρέκκλισις του ανωτέρω μεγίστου ύψους επιτρέπεται κατόπιν εγκρίσεως της Ε.Ε.Α.Ε. και μόνον εις περιπτώσεις όπου τούτο επιβάλλεται απολύτως δια λόγους τεχνικούς ή αισθητικούς και υπό την προυπόθεσιν ότι η κατασκευή αύτη δύναται να ενταχθεί αισθητικώς εις το περιβάλλον. 3. Εις περίπτωσιν κατασκευής τοίχων αντιστηρίξεως, ούτοι διαμορφούνται από απόψεως υλικού και τρόπου κατασκευής, συμφώνως προς τα παραδοσιακά πρότυπα και τας υποδείξεις της Ε.Ε.Α.Ε. 4. Δεν έχει εφαρμογήν το άρθρον 102 του Ν-Δ. 8/1973 "περί Γ.Ο.Κ" ΑΡΘΡΟΝ 7 Γενικαί διατάξεις 1. Δια την χορήγησην οποιασδήποτε αδείας δι' ανέγερσιν νέου κτιριου ή προσθήκης ή επισκευής ως και κατεδαφίσεως ή καθαιρέσεως στοιχείων εξ υπαρχουσών οικοδομών, απαιτείται πέραν των απαιτουμένων υπό των κειμένων σχετικών διατάξεων 67

69 στοιχείων και η υποβολή δύο τουλάχιστον φωτογραφιών δια των οποίων θ' αποδείκνύεται η θέσις του οικοπέδου μετά του τυχόν υπάρχοντος κτίσματος και αι όμοροι ιδιοκτησίαι μετά των εντός αυτών κτισμάτων. Αύται δέον να θεωρούναι υπό της Δημ. Αρχής. 2. Προ της εκδόσεως αδείας ανεγέρσεως νέας οικοδομής, επισκευής, αποκαταστάσεως, προσθήκης ή κατασκευής έργων, κατεδαφισεως ή καθαιρέσεως στοιχείων οικοδομών απαιτείται έγκρισις της Ε.Ε.Α.Ε. 3. Αδείαι εκδοθείσαι μέχρι της δημοσιεύσεως του παρόντος και μη εφαρμοσθείσαι εν όλω ή εν μέρει αναθεωρούνται εν όλω ή δια τας υπολοίπους εργασίας εφαρμοζομένων των διατάξεων του άρθρου 3 του παρόντος και κατά τας υποδείξεις της Ε.Ε.Α.Ε. ΑΡΘΡΟΝ 8 1. Οι ισχύovτες όροι και περιορισμοί δομήσεως των γηπέδων των κειμένων εντός των ορίων των εν άρθρω 1 του παρόντος οικισμού και εντός των διοικητικών ορίων του είναι οι προβλεπόμενοι δια του από ΠΔ. "περί καθορισμού των όρων και περιορισμών δομήσεως των γηπέδων των κειμένων εκτός των ρυμοτομικών σχεδίων των πόλεων και εντός των ορίων των νομίμως υφισταμένων προ του έτους 1923 οικισμών (ΦΕΚ 538 Δ). 2. Δια την αυτήν ως άνω περιοχήν της παρ. 1 ισχύουν οι διατάξεις των άρθρων 3 και 6 (πλην της παρ. 4) του παρόντος. Εις τον Υπουργόν Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος αναθέτομεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος διατάγματος. Εν Αθήναις τη 29η Αυγούστου 1980 Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Γ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ, ΟΙΚΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΛΥΤΑΣ 68

70 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 0 ΠΗΛΙΟ: ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΩΝ ΚΕΝΤΑΥΡΩ 134) 4.1 Χάρτης του Πηλίου Πηγή(ταξιδιωτικός οδηγός «Παραδοσιακοί Οικισμοί»,σελ 4.1 ΠΗΛΙΟ Το Πήλιο είναι ένας μεγάλος ορεινός όγκος στα ανατολικά του νομού Μαγνησίας. Αποτελεί τη νότια συνέχεια του Μαυροβουνίου και βρίσκεται ολόκληρο στο ανατολικό άκρο του νομού. Υψώνεται σε όλη τη μακρά χερσόνησο, που κλείνει από ανατολικά τον Παγασητικό κόλπο, σχηματίζοντας ένα τείχος μεταξύ του κόλπου αυτού και του Αιγαίου. Το μήκος του από βορρά προς νότο είναι περίπου 50 χλμ. Και τα πετρώματα του είναι κυρίως κρυσταλλικά και ασβεστολιθικά.( Τάκης Ντασιος, σελ ) Το Πήλιο είναι κατάφυτο από οξιές, βελανιδιές, μηλιές αγριοκαστανιές και με πολλά νερά. Πλήθος χωριών φωλιάζουν στις κατάφυτες πλαγιές του. Τα χωριά που είναι χτισμένα στην ακτή του Αιγαίου. Είναι μια από τις παλαιότερες φρουτοπαραγωγικές περιοχές της Ελλάδας, που παλιά προμήθευε με μήλα φιρίκια ακόμα και την ελληνική παροικία της Αιγύπτου. Τα ορεινά χωριά βρίσκονται ανάμεσα σε μέτρα υψόμετρο και ζούσαν 69

71 παλαιότερα από τις καστανιές και την εκμετάλλευση των δασών της οξιάς. Στις μέρες μας με την τουριστική ανάπτυξη, τα πράγματα έχουν διαφοροποιηθεί. Τα βουνά του Αιγαίου, από τον Κάτω Όλυμπο μέχρι το Πήλιο, με τις καταπράσινες κι ηλιόλουστες πλαγιές, τις διάσπαρτες από σπίτια αγροικίες, τις παλιές πεζούλες για την συγκρότηση του χώματος και τις καστανιές με τις καρυδιές, συνθέτουν ένα πίνακα ξεχωριστής ομορφιάς. Πηγή:Μακρινίτσα σεπτ τεύχος 4.2 Παραδοσιακή γωνία της Μακρινίτσας 4.2 ΠΗΛΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ο τύπος του πηλιορείτικου σπιτιού κατάγεται από την καθαρή μορφή του πυργόσπιτου με μεγάλα ξώστεγα προεξοχές-, τύπος που συναντάται κυρίως στα χρόνια του Βυζαντίου (κούλες). Σ αυτό το λιτό φρουριακής μορφής οικοδόμημα, που εξυπηρετούσε την ανάγκη των ανθρώπων για ασφαλές καταφύγιο, προστατεύοντας τους κυρίως από τις επιδρομές των πειρατών, βασίστηκε το πηλιορείτικο αρχοντικό, του οποίου την αρχιτεκτονική αρμονία θαυμάζουμε σήμερα. Η μορφή των παραδοσιακών κατοικιών που σώζεται στις μέρες μας ανάγεται στον 19ο αιώνα. Αυτά τα σπίτια είναι σύμβολα μιας εποχής ευημερίας τότε που το εμπόριο ανθούσε στα Βαλκάνια και η συνακόλουθη συγκέντρωση του πλούτου κυοφορούσε την εμφάνιση της πρώιμης αστικής τάξης. Στις διώροφες αυτές κατασκευές, όπου την προσοχή τραβά ο πάνω όροφος με τα 70

72 εντυπωσιακά σαχνισία στηριγμένα πάνω σε λοξές αντηρίδες, υπάρχουν επιρροές από την Ανατολή, αλλά και από τη θεσσαλομακεδονική παράδοση. Η εσωτερική διακόσμηση του πάνω ορόφου, όπου βρισκόταν η σάλα ή «καλοκαιρινό» -ο χώρος όπου γίνονταν οι κοινωνικές συγκεντρώσεις της οικογένειας-, εντυπωσιάζει με τη ζεστή ατμόσφαιρα που δημιουργεί. Τα σκαλιστά χρωματιστά ταβάνια με τους κουμπέδες, οι ξυλόγλυπτες μεσάντρες (ντουλάπες) με τους ταμπλάδες και πάνω από τα παράθυρα οι καταπληκτικοί φεγγίτες στολισμένοι με χρωματιστά βιτρό δίνουν μια αλλοτινή γοητεία στον χώρο, που μαγνητίζει ακόμα και τον πιο αδιάφορο επισκέπτη. Οι εκκλησίες που συνήθως στολίζουν τις πλατείες των χωριών του Πηλίου είναι κτισμένες στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με ή χωρίς τρούλο και παραπέμπουν συχνά στις εκκλησίες της Ηπέιρου, καθώς περίφημοι κτιστάδες από την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία δούλεψαν εδώ.(θοδωρής Αθανασιάδης & Ζερμαίν Αλεξάκη,2007,σελ 9 ) 4.3 ΜΑΚΡΙΝΙΤΣΑ Ιστορικά στοιχεία Πιθανόν το όνομα της Μακρινίτσας να συνδέεται με την ύπαρξη εκεί του μοναστηριού της Μακρινιτίσσης Θεοτόκου Οξείας Επισκέψεως (13ος αιώνας), που ιδρύθηκε από τον άρχοντα της Μαγνησίας Κωνσταντίνο Μαλιασηνό. Γύρω του άρχισαν σιγά σιγά να σχηματίζονται οι πρώτοι οικιστικοί πυρήνες, κυρίως από τους ακτήμονες που δούλευαν στα πλούσια κτήματα του μοναστηρίου. Οι Τούρκοι ανακήρυξαν τη Μακρινίτσα έδρα του βοεβόδα (Τούρκος τοποτηρητής) που επιτηρούσε τα βακούφικα χωριά του Πηλίου (οι φόροι που εισπράττονταν από αυτά πήγαιναν σε φτωχούς μουσουλμάνους). Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, όταν ιδρύθηκαν τα περίφημα σχολεία της (τέσσερα δημοτικά, ένα διδακτήριο και ένα παρθεναγωγείο).(θοδωρής Αθανασιάδης & Ζερμαίν Αλεξάκη, σελ 13 ) 71

73 4.3 Η θέα από την Πλατεία της Μακρινίτσας κοιτάζοντας τον Παγασητικό Κόλπο. Πηγή: Από προσωπικό αρχείο Το "μπαλκόνι" του Πηλίου. Ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς οικισμούς με αρχοντικά και σπίτια που μοιάζουν να κρέμονται σα στολίδια στην καταπράσινη πλαγιά. Η πλατεία με τα αιωνόβια πλατάνια προσφέρει πανοραμική θέα προς το Βόλο και τον Παγασητικό. Τα γραφικά λιθόστρωτα καλντερίμια της Μακρινίτσας είναι διάσπαρτα με παραδοσιακές βρύσες όπου γάργαρο νερό ρέει αδιάκοπα. Στο αρχοντικό Τοπάλη στεγάζεται το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ιστορίας Πηλίου Η Μακρινίτσα που απέχει 5 χλµ. από τον Βόλο είναι από τα πιο ονομαστά χωριά του Πηλίου. Έχει πολλά αρχοντικά που µαζί µε τα άλλα σπίτια της., κτισµένα κλιμακωτά σε απότομη πλαγιά, της δίνουν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Έχει θαυμάσια θέα προς το Βόλο και τον Παγασητικό. (Τάκης Ντάσιος, σελ 158) Το χωριό µε τις πολλές ιστορικές εκκλησίες, τα µμοναστήρια, τις πλατείες, τις βρύσες και τα καλντερίμια παρουσιάζει έντονο τουριστικό ενδιαφέρον. Ο ΕΟΤ έχει αναστηλώσει και µμετατρέψει σε ξενώνες 3 σπίτια, συνολικού δυναμικού 22 δωματίων και 44 κλινών. 72

74 4.4 Τ Α ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ Τα αρχοντικά που επιλέχτηκαν είναι από τα πιο παλιά και τα πιο αξιόλογα της Μακρινίτσας και βρίσκονται κοντά στην κεντρική πλατεία. Στο ζωγραφιστό φεγγίτη του δευτέρου ορόφου του αρχοντικού του Μουσλή πάνω από την είσοδο, υπάρχει η χρονολογία Φαίνεται όμως πως αυτή είναι η χρονολογία που ζωγραφίστηκαν οι ψευτοφεγγίτες πάνω στα χνάρια των παλαιών µε τα χρωματιστά γυαλιά, και όχι η χρονολογία που χτίστηκε το αρχοντικό, γιατί είναι γνωστό ότι τα αρχοντικά αυτά έχουν ηλικία 200 ετών περίπου. 4.4 Αρχοντικό στη Μακρινίτσα. Πηγη: περιοδική έκδοση κοινότητας Μακρινίτσας Πηλίου Τεύχος 25 ο Απρίλιος 2001 εξώφυλλο Τα αρχοντικά την εποχή που αγοράστηκαν ήταν εγκαταλειμμένα και ακατοίκητα.. Τα αρχοντικά είναι τρίπατα και απ αυτά του Μουσλή και του Σισιλιάνου ανήκουν στον τύπο των κτιρίων ως εποχής εκείνης που η κάτοψή τους σχηματίζει Γ. Στο ισόγειο ήταν η είσοδος, η σκάλα για τους ορόφους και οι διάφορες αποθήκες. Στον πρώτο όροφο (το χειμωνιάτικο) ήταν το καθιστικό µε τη σάλα, τα υπνοδωμάτια, η κουζίνα και το αποχωρητήριο. Στο δεύτερο όροφο ήταν το καθιστικό και τα υπνοδωμάτια για τους μήνες του καλοκαιριού. 73

75 Χαρακτηριστικό στοιχείο της δομής του κτιρίου είναι οι κεντρικοί χώροι που συναντάμε και στα τρία πατώματα και η περιμετρική διάταξη των άλλων χώρων γύρω απ αυτούς. Στον δεύτερο όροφο. ο κεντρικός αυτός χώρος γίνεται ένα καθημερινό καθιστικό, που παίρνει πολύπλοκα σχήματα στην κάτοψη και ων τομή. Στου Μουσλή π.χ. ο χώρος αυτός σχηματίζει δύο κεραίες προς τον βορά και τη δύση, στην νοτιοανατολική γωνία του δε διαμορφώνεται μια υπερυψωμένη εξέδρα που ξεχωρίζει και µε άλλα στοιχεία οργανώσεως (ξύλινες κολώνες, κάγκελα κλπ.) και προεξέχει εξωτερικά δημιουργώντας έτσι το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο των όψεων. Ο χώρος αυτός δεν έχει ψευτοτάβανο. Για οροφή έχει την ξύλινη στέγη. Έτσι ο κεντρικός χώρος επεκτείνεται πάνω από το ψευτοτάβανο των άλλων δωματίων του δευτέρου ορόφου μέχρι τους περιμετρικούς τοίχους του κτιρίου, δημιουργώvτας μικρο-περιβάλλοντα που "λειτουργούν" έμμεσα, συμβάλλοντας έτσι στην ξεχωριστή ποιότητα του χώρου. (Τάκης Ντάσιος, σελ 158) Στο αρχοντικό Τοπάλη στεγάζεται το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ιστορίας Πηλίου. Πρόκειται για λαογραφικό Μουσείο αναπαράσταση αρχοντικού με πλήρη οικιακό εξοπλισμό, εικόνες κοσμήματα, ενδυμασίες, φιρμάνια, βιβλία εργαλεία, αρχεία της κοινότητας, λάβαρα, λίθινες προτομές και όπλα. 4.5 ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΕΠΙΣΚΕΨΗ Το Πήλιο προσφέρεται όλες τις εποχές του χρόνου. Όποια εποχή και να το επισκεφτεί κανείς, έχει τη δυνατότητα να απολαύσει πλήθος δραστηριοτήτων και επιλογών. Ιδανικός τόπος για εξερευνήσεις και διαδρομές λιγότερο γνωστές. Σηματοδοτημένα μονοπάτια που οδηγούν από το ένα χωριό στο άλλο, ξεχασμένα καλντερίμια που οδηγούν σε μοναστήρια και ξωκλήσια. Στις μέρες μας ένα πλήθος παλιών μονοπατιών, ανασκευάστηκαν και οι λάτρεις της πεζοπορίας μπορούν ακολουθώντας τη σχετική σήμανση να περιπλανηθούν σε μέρη μαγευτικά του βουνού. 74

76 Στο Πήλιο μπορεί ο επισκέπτης να κάνει σκι στις χιονισμένες κορυφές, να πεζοπορήσει σε μικρές και μεγάλες διαδρομές, να δοκιμάσει το ποδήλατό του, να καλπάσει στην πλάτη ενός αλόγου και να κατέβει για ψάρεμα στις καταγάλανες θάλασσες.(τακης Ντασιος, ) 4.6 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΠΗΛΙΟ Το Πήλιο είναι μια περιοχή της Ελλάδας που έχει διατηρήσει τα παραδοσιακά ήθη και έθιμα αναλλοίωτα στο πέρασμα των χρόνων. Κάθε χρόνο πραγματοποιούνται πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις, τοπικά πανηγύρια και φρεστιβάλ που αντικατοπτρίζουν την πολιτιστική και καλλιτεχνική παρουσία του Πηλίου μέσα στα χρόνια. Ο επισκέπτης του Πηλίου έχει την ευκαιρία να γνωρίσει μέσα από τα καλλιτεχνικά και πολιτιστικά δρώμενα το παρελθόν αλλά και το παρόν του σημερινού Πηλίου, σε γιορτές όπως η γιορτή του Μήλου, το πανηγύρι του Αγίου Λαυρεντίου, το Φεστιβάλ τραγουδιού ή τα Αργοναυτικά καθώς και πολλά τοπικά πανηγύρια, όπου πρωταγωνιστεί η παραδοσιακή μουσική, οι τοπικοί χοροί και τα τραγούδια. Σε αυτές τις εκδηλώσεις επικρατεί μεγάλο κέφι και όλοι είναι ευπρόσδεκτοι. Για αυτό στην επόμενη επίσκεψη σας στο Πήλιο αναζητείστε πληροφορίες για τυχόν εκδηλώσεις και επιδιώξτε να παρευρεθείτε, για να γνωρίσετε μια μοναδική εμπειρία φιλοξενίας, καλλιτεχνικής ανάτασης και κεφιού.( 75

77 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 5.1 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Τα γραφικά χωριά των νησιών και της ηπειρωτικής Ελλάδας λίγο τα ξέρουμε οι περισσότεροι. Είναι όμορφα όταν τα επισκεπτόμαστε ως τουρίστες, αλλά η πραγματικότητά τους είναι άλλη. Εκείνο που μπορούμε να αντιληφθούμε στις βιαστικές επισκέψεις μας είναι μόνον η επιφάνεια, όπως αυτή εκφράζεται σε κάθε τομέα της ζωής, στην οικιστική διαμόρφωση, στο εμπόριο, στις εκδηλώσεις πολιτισμού. Ο,τι βρίσκεται πίσω από την επιφάνεια, η αληθινή ζωή, είναι συνήθως δύσκολη και σκληρή Σύμφωνα με το άρθρο 4 του ΓOΚ μπορούν να χαρακτηρισθούν οικισμοί ή τμήμα τους ως παραδοσιακοί, με βασικό σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την διατήρηση και ανάδειξη του ιδιαίτερα πολεοδομικού, αισθητικού, ιστορικού, λαογραφικού και αρχιτεκτονικού χαρακτήρα τους και για αυτό μπορούν να θεσπίζονται περιορισμοί δόμησης και χρήσεις κατά παρέκκλιση από τις υπάρχουσες διατάξεις και από κάθε άλλη γενική ή ειδική διάταξη. Το αίτημα ως προστασίας και διατήρησης της πολιτιστικής και ειδικότερα της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς δεν είναι καινούργιο. Ιδιαίτερα οξυμμένο παρουσιάζεται στον αιώνα µας, όταν αρχίζουν τα αστικά κέντρα να πιέζουν επικίνδυνα τους ιστορικούς πυρήνες και κυρίως μετά τις καταστροφές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου τις δημογραφικές,ανακατατάξεις και την τεράστια αύξηση του πληθυσμού των μεγάλων πόλεων. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έγινε σύντομα φανερή η ανάγκη να καταβληθούν προσπάθειες γύρω από το θέμα της συντήρησης των οικιστικών συνόλων ιστορικής σημασίας µε ταυτόχρονη την εξυγίανση και την ανάπλασή τους. Το θέμα της προστασίας των παραδοσιακών οικισμών της χώρας, της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς είναι αναμφισβήτητα στενά συνυφασμένο με την αυτογνωσία του κοινωνικού συνόλου, άρα και με την ποιότητα ζωής των ατόμων. Η προστασία της παραδοσιακής κληρονομιάς, πράξη συσχετιζόμενη τόσο άμεσα με το κοινωνικό φαινόμενο είναι φυσικό να είναι πολυσήμαντη, πολύ δύσκολη και πολύ ευπαθής. Ακόμη, είναι πολύ φυσικό να βασίζεται σε ένα πολύ εκτεταμένο φάσμα 76

78 ενεργειών παρεμβατισμών, ενθαρρυντικών και αποθαρρυντικών. Είναι λοιπόν αναγκαίο και θεμιτό για τους παραδοσιακούς οικισμούς να επιβάλλονται ειδικοί περιορισμοί στη δόμηση. 5.2 ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΏΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Το πρόβλημα της διατήρησης παραδοσιακών οικισμών εξετάζεται στο ευρύτερο φάσμα της μεγάλης συγκέντρωσης της πρωτεύουσας και της εγκατάλειψης των μικρών αστικών κέντρων. Αναφέρονται οι αιτίες σταδιακής καταστροφής της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς και οι μηχανισμοί με τους οποίους ο κρατικός φορέας αντιμετωπίζει το όλο πρόβλημα. Γίνονται σαφείς οι ελλείψεις σωστής αντιμετώπισης του προβλήματος εκ μέρους του Κράτους, των αρμοδίων μελετητών αλλά και τους τρόπους με τους οποίους γίνεται σήμερα η διατήρηση των παραδοσιακών οικισμών: Κατ αρχήν θα πρέπει να αποσαφηνισθεί ο όρος «διατήρηση παραδοσιακών οικισμών», που τόσο έχει παρεξηγηθεί τελευταία. Οι διαδικασίες διατήρησης περιλαμβάνουν τους ακόλουθους τρεις τύπους παρέμβασης: 1. Ανακαίνιση παλαιών κτιρίων (restauration). 2. Ένταξη σύγχρονων κτιρίων που εναρμονίζονται με τις κατασκευές που ήδη υπάρχουν στο διατηρητέο οικισμό (renovation). 3. Οργάνωση κοινωνικών χώρων, ένταξη δυναμικών λειτουργιών, δημιουργία νέων πόλεων έλξης που επιτρέπουν την αναβίωση του οικισμού (rehabilitation). Επομένως, η διατήρηση δεν αναφέρεται μόνο σε μια παθητική συντήρηση παλαιών κτιρίων αλλά αποβλέπει στην επανασύνδεση του οικισμού με νέους τρόπους ζωής προσφέροντας ένα πιο ανθρώπινο περιβάλλον στο άτομο. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες (ιδίως μεταξύ του 60 70) παρατηρείται συρροή αγροτικού πληθυσμού στην Αθήνα. Η μεγάλη συγκέντρωση των διοικητικών, εμπορικών, βιομηχανικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων στο χώρο της Αττικής συντέλεσε ώστε η Αθήνα να γίνει μια πρωτεύουσα υδροκέφαλη που απομυζά το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού οικονομικού και εργατικού δυναμικού. 77

79 Σε μικρότερη κλίμακα παρατηρείται συγκέντρωση στα μεγάλα αστικά κέντρα μέσα στα όρια κάθε νόμου. Αποτέλεσμα είναι η δημιουργία άμορφων πόλεων όπου οι συνθήκες ζωής συνεχώς δυσχεραίνουν και η ποιότητα του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος είναι πολλές φορές ανησυχητική, λόγω της αχαλίνωτης κτηματικής κερδοσκοπίας. Οι παραδοσιακοί μας οικισμοί που σταδιακά έχουν αναπτυχθεί σε σχέση με τις ασχολίες των κατοίκων και συνδέονται οργανικά με τον περιβάλλοντα χώρο και τις κλιματολογικές συνθήκες συνεχώς ερειπώνουν, στερούνται νέου πληθυσμού και ή οδηγούνται στην απομόνωση ή μετατρέπονται σε τουριστικά κέντρα. Από το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του πενήντα η αύξηση του τουριστικού ρεύματος ενθαρρυνόμενη και από την κυβερνητική πολιτική οδήγησε στη γρήγορη και πρόχειρη κατασκευή ξενοδοχείων ή τουριστικών συγκροτημάτων σε παραθαλάσσιες περιοχές. Τα βραχυπρόθεσμα προγράμματα τουριστικής ανάπτυξης βρίσκονται ξεπερασμένα ύστερα από μερικά χρόνια. Κανείς μακροπρόθεσμος προγραμματισμός δεν έχει γίνει ως τώρα. Το τοπίο του τόπου αλλάζει συνεχώς όψη και η αρχιτεκτονική μας κληρονομιά βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο. Η κατεδάφιση παλαιών αρχοντικών, νεοκλασικών οικοδομημάτων ή και ολόκληρων λαϊκών συνοικιών για να αντικατασταθούν από σύγχρονα κτίρια συχνά αμφίβολης αισθητικής και ποιοτικής αξίας είναι συνηθισμένο φαινόμενο στην Ελλάδα. Αν και σ αυτό προστεθεί η φυσική φθορά των κτιρίων οι μάρτυρες του αρχιτεκτονικού μας παρελθόντος γίνονται όλο και πιο σπάνιοι. Οι βασικές αιτίες καταστροφής της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς είναι: 1. Η εγκατάλειψη και η φυσική φθορά των κτιρίων. 2. Η τάση του Έλληνα να επενδύει στον κτιριακό τομέα. Η τάση αυτή οφείλεται στους κάτωθι λόγους: - Τα παλαιά κτίρια περιορισμένου ύψους και κατασκευασμένα πολλές φορές με απλά υλικά είναι περιορισμένης αποδοτικότητας κι έτσι συχνά κατεδαφίζονται για να αντικατασταθούν από σύγχρονες οικοδομές μεγαλύτερου εμπορικού κέρδους. - Το αίσθημα ανασφάλειας του Έλληνα που προέρχεται από την οικονομική και πολιτική αστάθεια. Η αγορά ενός διαμερίσματος κυρίως στην Αθήνα θεωρείται μια σίγουρη τοποθέτηση χρημάτων. 3. Η αλλαγή της κοινωνικοοικονομικής δομής ορισμένων περιοχών, κυρίως παραθαλάσσιων που από αγροτική μετατρέπεται σε τουριστική. 78

80 Ο τρόπος με τον οποίο ο κρατικός μηχανισμός αντιμετωπίζει τα θέματα τα οποία αφορούν την διατήρηση παραδοσιακών οικισμών επιδεινώνει την κατάσταση. Η υπάρχουσα νομοθεσία είναι ανεπαρκής (Νόμοι του 1830 και 1932) και αναφέρεται κυρίως στην προστασία ιστορικών μνημείων και αρχαιοτήτων και όχι παραδοσιακών κτιρίων και οικισμών. Συχνά ο μόνος τρόπος αποτελεσματικής προστασίας σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία είναι η απαλλοτρίωση. Λόγω του ύψους των δαπανών των σχετικών διαδικασιών και των προβλημάτων που προκύπτουν καθόσον θίγονται οι σχέσεις κράτους και ιδιοκτήτου τις περισσότερες φορές η προστασία εγκαταλείπεται. Τα άρθρα της νομοθεσίας που αφορούν κτίρια κτισμένα μετά το 1830 (νόμους 1950) αναφέρονται μεμονωμένα κτίρια. Η ανάγκη προστασίας των κτιρίων «συνοδείας» (κτιρίων ευρισκομένων σε μικρή ακτίνα από το διατηρητέο κτίριο) και των ιστορικών συνόλων και οικισμών δεν είναι σαφής στην ελληνική νομοθεσία. Η έννοια της ολικής προστασίας είναι ανύπαρκτη. Τα κίνητρα τα οποία δίνονται από το κράτος, για τουριστική ανάπτυξη βρίσκονται συχνά σε αντίθεση με τους νόμους που αφορούν την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Ο τεμαχισμός της γης σε ζώνες ανάπτυξης δεν ευνοεί την προστασία και αποκατάσταση των ιστορικών κέντρων παράλληλα με την αντίστοιχη εξέλιξη των γύρω περιοχών. Η έλλειψη ενός ενιαίου φορέα ο οποίος να περιλαμβάνει πολλές ειδικότητες και να φέρει την ευθύνη διατήρησης των παραδοσιακών οικισμών έχει σαν συνέπεια ιδιωτικές ή συλλογικές πρωτοβουλίες να χάνονται κατά τις μακρές και κουραστικές γραφειοκρατικές διαδικασίες. Αυτή η κατάσταση επιδεινώνεται από την έλλειψη συντονισμού μεταξύ των υπαρχόντων φορέων. Η τοπική πρωτοβουλία από εξειδικευμένες υπηρεσίες θα ήταν πολύ πιο αποτελεσματική όσον αφορά τον αρχιτεκτονικό έλεγχο ασκούμενο ως από το πλείστον σήμερα, από την αρχαιολογική υπηρεσία. Η πληροφόρηση και η κινητοποίηση των κατοίκων και δημοσίων υπηρεσιών της διατηρητέας περιοχής θα μπορούσε να είναι μεγάλης σημασίας για την αποτελεσματική προστασία των παραδοσιακών οικισμών. Συχνά παραδείγματα μορφολογικής και αισθητικής αλλοίωσης είναι τα δημόσια κτίρια (ΔΕΗ ΟΤΕ Δημαρχεία Υπουργεία κ.τ.λ.) Το Υπουργείο Δημοσίων Έργων, το Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών και ο 79

81 ΕΟΤ έχουν το δικαίωμα σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία να παρέχουν δάνεια, επιχορηγήσεις ή και να αναλαμβάνουν μερικώς τα έξοδα συντήρησης ή ανακαίνισης κτιρίων όταν επιβαρύνεται ο ιδιοκτήτης. Η διατήρηση παραδοσιακών οικισμών όπως αυτή γίνεται σήμερα θα μπορούσε να καταταγεί στις ακόλουθες κατηγορίες: 1. Την «μουσειακή» διατήρηση. Στην περίπτωση αυτή δίδεται σημασία στα μορφολογικά και αισθητικά στοιχεία του κτιρίου ή οικισμού ο οποίος αποκαθιστάται μορφολογικά όπως και στο παρελθόν, Οι νέες ανάγκες, η αναζωογόνηση των ιστορικών κέντρων η ένταξη νέων λειτουργιών συχνά αγνοούνται. 2. Την αλλαγή της κοινωνικοοικονομικής δομής του οικισμού ο οποίος γίνεται πόλος τουριστικής έλξης. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν πολλοί παραθαλάσσιοι οικισμοί. 3. Την «υποχρεωτική» από το κράτος διατήρηση. Στην περίπτωση αυτή το κράτος υπό μορφήν απαγορευτικών διατάξεων και μέτρων επιβάλει συγκεκριμένους τρόπους προστασίας χωρίς πολλές φορές να δίνει πραγματικά κίνητρα στους κατοίκους. 4. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο οικισμός ανατίθεται σ ένα φορέα δημόσιο, ημιδημόσιο ή ιδιωτικό ο οποίος αναλαμβάνει τις ευθύνες διατήρησης και εκμεταλλεύεται τον οικισμό για ένα χρονικό διάστημα. Είναι η περίπτωση της Οίας στην Σαντορίνη, της Μακρυνίτσας στο Πήλιο, των Μεστών Χίου. 5. Την «δυναμική» διατήρηση η οποία βασίζεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και κινητοποίηση των κατοίκων ενός οικισμού. Είναι η πλέον αποτελεσματική μορφή διατήρησης καθόσον το ανθρώπινο δυναμικό δραστηριοποιείται και απαιτεί την προστασία και αναζωογόνηση του τόπου του. Φαινόμενα «δυναμικής» διατήρησης παρουσιάστηκαν στον Μόλυβο Μυτιλήνης. Ύστερα από τα προηγούμενα καθαρά φαίνεται ότι την ευθύνη προστασίας δεν φέρουν μόνο το κράτος και οι αρμόδιοι μελετητές, αλλά και οι ιδιώτες και δεν θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να υπερνικήσει τις δυσκολίες που προκύπτουν από την ανεπάρκεια θεσμικής προστασίας, την ελλιπή χρηματική κρατική βοήθεια, τις περίπλοκες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Αρκεί να γίνει συνείδηση στον καθένα ότι οι παραδοσιακοί μας οικισμοί είναι τα σημεία αναφοράς μιας συλλογικής μνήμης, οι μάρτυρες μιας μακράς ιστορίας και ότι η προστασία τους και η οργανική σύνδεση τους με σύγχρονη ζωή έγινε πλέον ανάγκη επιτακτική για όλο τον ελληνικό χώρο.(κατερίνα Κότσαλη,1978) 80

82 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 Ο ΟΙ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤOΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ 6.1 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση Επιστημονικών Εμπειρογνωμόνων Τουρισμού, Τουρισμός θα μπορούσε να οριστεί το σύνολο των φαινομένων και των σχέσεων που προκύπτουν από την αμοιβαία επίδραση τουριστών, τουριστικών επιχειρήσεων, τόπων φιλοξενίας και διοικήσεων τόπων φιλοξενίας στη διαδικασία προσέλκυσης, υποδοχής και φιλοξενίας επισκεπτών, δηλαδή τουριστών κι εκδρομέων. Αποτελεί ένα σύνθετο δραστηριοτήτων, προϊόντων, υπηρεσιών και παραγωγικών μονάδων, που προσφέρει μια ταξιδιωτική εμπειρία σε μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ατόμων που φεύγουν προσωρινά από τον τόπο της μόνιμης διαμονής τους και ταξιδεύουν σε κάποιο τουριστικό προορισμό της επιλογής τους, ενδεχόμενα δε και σε περισσότερους από ένα, με σκοπό την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών ή επιθυμιών τους που μπορεί να μην είναι πάντα ανάγκες ή επιθυμίες ξεκούρασης, ψυχαγωγίας, διασκέδασης κλπ. (Ηγουμενάκης, 1991). O τουρισμός κατέχει εξέχουσα θέση στην ελληνική οικονομία. Όμως, παρότι ο τουρισμός στη χώρα μας αναπτύσσεται και προκαλεί παράλληλα μείωση της ανεργίας, το κόστος από την άλλη μεριά αυξάνεται και η ξενομανία εισχωρεί και πιο πολύ στην πατρίδα μας με κίνδυνο να ξεριζώσει την εθνική μας ταυτότητα. Έτσι, λοιπόν, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί ο κοινωνικός τουρισμός, καθώς και να προστατευθούν και να αναπαλαιωθούν οι παραδοσιακοί οικισμοί που εγκαταλείπονται ο ένας μετά τον άλλον. Έτσι, όλοι μας θα πρέπει να σεβαστούμε την παράδοση και τον πολιτισμό μα ώστε και να μην αλλοτριωθούμε αλλά και να προστατεύσουμε και να πετύχουμε την ανάπτυξη του τουρισμού μας. ( 3&ipokatigoria) 81

83 Ο τουρισμός, πέρα από τα αρνητικά που έχει επιφέρει στο πολιτισμό μιας περιοχής, σε πολλές περιπτώσεις έχει καταφέρει να διατηρήσει και να αναζωογονήσει την πολιτιστική ταυτότητα ενός τόπου. 6.2 Η ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ. Η πρώτη, ίσως θετική πολιτιστική αλλαγή που έχει επιφέρει ο τουρισμός και από αυτήν πηγάζουν και οι υπόλοιπες. Οι ντόπιοι, μέσα από τον τουρισμό, συνειδητοποιούν πραγματικά την σπουδαιότητα ενός χώρου ή μνημείου72, καθώς βλέπουν τους τουρίστες να έρχονται από πολύ μακριά για να θαυμάσουν τον δικό τους χώρο. Έτσι γίνονται και οι πιο θερμοί υποστηρικτές της προστασίας και της διατήρησης των χώρων ή μνημείων. Θα πρέπει εδώ να τονίσουμε ότι αυτό συμβαίνει σε χώρες που έχουν μακραίωνη ιστορία και πολιτισμό. Μια τέτοια χώρα αναμφίβολα είναι και η Ελλάδα. Ο τουρισμός κατάφερε να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες της, ώστε να επανεκτιμήσουν την συχνά λησμονημένη πολιτιστική τους κληρονομιά. 6.3 ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΜΟΡΦΩΝ ΤΟΥ ΤΟΠΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Η τουριστική ανάπτυξη συνέβαλε, πέρα από την ευαισθητοποίηση των ντόπιων και στην προβολή, ανάδειξη και διατήρηση αρχαιολογικών χώρων, μνημείων, εκκλησιών.( Ν.Ηγουμενάκης,κτλ,χχχ, σελ 296 )μοναστηριών, παραδοσιακών οικισμών κ.λ.π. Μέσα από τα χρήματα που έφερε ο τουρισμός στους τόπους υποδοχής, επέτρεψε να εφαρμοστούν προγράμματα αναστήλωσης και προστασίας των πολιτιστικών χώρων. Η κρατική αξιοποίηση μνημείων και χώρων πολιτισμού73, η οποία στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων γίνεται έντονη και εμφανής, από την στιγμή την οποία οι αλλοεθνείς τουρίστες μιας περιοχής εκδηλώνουν το πολιτιστικό ενδιαφέρον τους. Η κρατική πολιτική του Υπουργείου Πολιτισμού σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες προστρέχουν ευκολότερα και κυρίως γρηγορότερα από την στιγμή που ο τουρισμός κάνει την εμφάνισή του ( το αποδεικνύει η αδιαφορία και η παραμέληση μη τουριστικών τόπων και η πρωτοφανής εγκατάλειψή τους ). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί και η ενίσχυση των εθνικών πολιτιστικών πολιτικών από διεθνείς ή διακρατικές πρωτοβουλίες σε σχέση με την διάσωση και διατήρηση της ανθρώπινης 82

84 πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως, αυτές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κυρίως αυτές της UNESCO την τελευταία δεκαετία. (Ν.Ηγουμενάκης, κτλ,χχχ, σελ 296) Το Υπουργείο εκτιμώντας τη σημασία, την αναγκαιότητα αλλά και την ευαισθησία των παραδοσιακών οικισμών θέσπισε τα προεδρικά διατάγματα που ακολουθούν για την προστασία τους. 6.4ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΣΕ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥΣ ΟIΚIΣΜΟΥΣ (Π.Δ. 33/79 "Περί τουριστικών καταλυμάτων εντός παραδοσιακών οικισμών (ΦΕΚ 10 Ά / ) ΑΡΘΡΟ 1 Χορήγηση αδείας λειτουργίας τουριστικών καταλυμάτων σε παραδοσιακά κτίσματα, µε την προϋπόθεση τα κτίσματα αυτά να βρίσκονται σε παραδοσιακούς οικισμούς, διατηρητέους ή όχι, και να πληρούν αρχιτεκτονικού χαρακτήρα. ΑΡΘΡΟ 2 Γιο να χορηγηθεί άδεια λειτουργίας τουριστικών καταλυμάτων εντός παραδοσιακών οικισµών, πρέπει προηγουμένως να εγκριθεί από αρμόδια επιτροπή η καταλληλότητα αυτού και να γίνει αρχιτεκτονική μελέτη, για τη στερέωση, επισκευή ή συντήρηση αυτού και μετατροπή του σε τουριστικό κατάλυμα. ΑΡΘΡΟ 3 Κριτήρια έγκρισης καταλληλότητας κτιρίου. ΑΡΘΡΟ 4 Προδιαγραφές ΑΡΘΡΟ 5 Έγκριση επίπλωσης και λοιπού εξοπλισμού από την αρμόδια διεύθυνση του ΕΟΤ ΑΡΘΡΟ 4 Αποφυγή αλλοίωσης του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του κτιρίου, του εν γένει περιβάλλοντος και τη μορφή των εσωτερικών αυτού χώρων. ΑΡΘΡΟ 5 83

85 Αυτοψία ΑΡΘΡΟ 6 Δήλωση τιμών για το νέο ημερολογιακό έτος, έγκριση από τον ΕΟΤ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Π.Δ. 33/79 Έχοντες υπόψη: 1. Το άρθρο 11 παρ. 1 και 2 και το άρθρο 22 του Α.Ν. 431/37 "περί διατάξεων αφορωσών εις τον έλεγχον ξενοδοχείων και την προστασία των πελατών αυτών". 2. Το Β.Δ. της 30nς Mαρτίου/22 Απριλίου 1959 "περί προσόντων ξενοδοχείων τύπου Μοτέλ, Ξενώνων, ενοικιαζοµένων δωματίων, επιπλωμένων διαμερισμάτων". 2. Την υπ' αριθµ. 1664/39/ Γνωμοδότηση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΟΤ 4. Την υπ αριθµ. 1364/77 Γνωμοδότηση του Συμβουλίου Επικρατείας προτάσει του Ημετέρου επί της Προεδρίας της Κυβερνήσεως Υπουργού, απεφασίσαµεν και διατάσσοµεν: ΑΡΘΡΟΝ 1 1. Δι αποφάσεως του Γεν. Γραµµατέως του ΕΟΤ. δύναται να χορηγούνται άδειαι λειτουργίας τουριστικών καταλυμάτων εντός παραδοσιακών κτισμάτων. Τα καταλύματα αυτά δύνανται να έχουν οιανδήποτε λειτουργική μορφή ξενοδοχειακής επιχείρησης (ξενοδοχείου, ξενώνος, επιπλωμένων διαμερισμάτων κλπ.) ή πλείονας τοιαύτας µορφάς συγχρόνως. 2. Το κτίριον ή τα κτίρια της προηγουμένης παραγράφου του παρόντος άρθρου δύνανται να κείνται εις παραδοσιακούς οικισμούς, διατηρητέους ή µη, ή και να τυγχάνουν μεμονωμένα, ο δε αρχιτεκτονικός χαρακτήρας τους δέον όπως είναι εκ των κατά παράδοσιν συναντωµένων εις τας διαφόρους περιοχάς της χώρας. Εις την περίπτωσιν ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρ κτιρίου τινός δεν είναι συνήθης εις την Ελλάδα, το περί ου ο λόγος κτίριον όπως έχει ανακυρηχθεί ιστορικός διατηρητέον µνηµείον ή οίκηµα χρήζον ειδικής κρατικής προστασίας. 3. Οσάκις εντός παραδοσιακού κτιρίου ή συγκροτήματος κτιρίων πρόκειται να λειτουργήσουν τουριστικά καταλύματα πλειόνων της µιας λειτουργικών µορφών συγχρόνως (π.χ. ξενών και επιπλωμένα διαμερίσματα), η άδεια λειτουργίας εκδίδεται δια την επικρατεστέραν µορφήν αυτού, αναγνωριζοµένου όμως εν αυτή του νοµίµου της εν 84

86 τω κτιρίω λειτουργίας και των καταλυμάτων των λοιπών λειτουργικών µορφών. ΑΡΘΡΟΝ 2 Δια την χορήγησιν αδείας λειτουργίας τουριστικών καταλυμάτων εντός των παραδοσιακών κτισμάτων απαιτείται προηγούμενη έγκρισις υπό της αρμόδιας Δ/νσεως του ΕΟΤ της καταλληλότητας του κτιρίου και της αρχιτεκτονικής μελέτης δια την στερέωσιν ή επισκευήν ή συντήρησιν τούτου και µετατροπήν του εις τoυριστικήν εγκατάστασιν. Ωσαύτως απαιτείται και προηγούμενη έγκρισις των προµελετών δια την στατικήν στερέωσιν και ως nλεκτροµηχανολογικάς και υδραυλικάς εγκαταστάσεις του κτιρίου, εφόσον οι προµελέται αύται τυγχάνουν ανάγκαι εκ της εν γένει καταστάσεως αυτού. ΑΡΘΡΟΝ 3 Κριτήρια δια την έγκρισιν της καταλληλότητας του κτιρίου κατά το προηγούµενον άρθρον αποτελούν: α) το αξιόλογον του κτιρίου από αρχιτεκτονικής σκοπιάς, β) η σκοπιμότης δηµιουργίας της συγκεκριμένης του εγκαταστάσεως εις την συγκεκριμενην περιοχήν, γ) η ύπαρξις σχετικής προβλέψεως εις το εκάστοτε ισχύον Πρόγραμμα Τουριστικής Αναπτύξεως, δ) η σκοπιμότης διασώσεως του κτιρίου δια της μετατροπής του εις τουριστικήν εγκατάστασιν εν συνδυασµώ προς τας υπάρχουσας δυνατότητας διασώσεως του δι άλλη µη τoυριστικήv χρήσιν, ε) Οι ανάγκαι της περιφερειακής αναπτύξεως, στ) η βιωσιμότης της ιδρυθησοµένης τουριστικής εγκαταστάσεως. Τα ανωτέρω κριτήρια τυγχάνουν ενδεικτικά του ΕΟΤ, δυναµένου να λαµβάνη κατά περίπτωσlv υπόψιv και έτερα τοιαύτα. ΑΡΘΡΟΝ 4 Δια την κατά το άρθρον 2 του παρόντος έγκρισιv της αρχιτεκτονικής µελέτης υπό της αρµόδιας Δ/νσεως του ΕΟΤ, δεν τίθενται συγκεκριµέναι προδιαγραφαι. Πλην όμως, δέον όπως προβλέπεται η ύπαρξις στοιχειωδών συγχρόνων ανέσεων, δια της δημιουργίας των σχετικών εγκαταστάσεων και δη λουτρών, W.C, εγκαταστάσεων ηλεκτρισμού, υδρεύσεως, αποχετεύσεως ως και τηλεφωνικής εγκαταστάσεως όπου ΟΙ συνθήκαι το επιτρέπουν. Επίσης δέον όπως προβλέπεται n ύπαρξις των αvαγκαίων µέσων 85

87 πυρασφάλειας. Ο αριθµός, ως και ο εξοπλισμός των λουτρών και WC δέον, όπως είναι ανάλογος των αναγκών, κατά την κρίσιν του ΕΟΤ ομοίως η µορφή και το είδος των εγκαταστάσεων του παρόντος άρθρου καθορίζονται κατά περίπτωσιv υπό του ΕΟΤ αναλόγως των υφισταµένων δυνατοτήτων και της αρχιτεκτονικής μορφής του κτιρίου (ή και ολοκλήρου του οικισμού), εις τρόπον ώστε να επέρχονται οι ολιγώτεραι δυνατοί αλλοιώσεις αυτού. ΑΡΘΡΟΝ 5 Προ της χορήγησης την εν άρθρω 1 αδείας λειτουργίας των καταλυμάτων εντός παραδοσιακών κτισμάτων, απαιτείται έγκρισις της επιπλώσεως και του λοιπού κινητού εξοπλισμού αυτών υπό της αρμόδιας Δ/νσεως του ΕΟΤ. Κριτήριον δια την χορήγησιν της τοιούτης εγκρίσεως αποτελεί n χρησιμοποίησις επιπλώσεως αρµοζούσης προς το κτίριον και την εσωτερικήν διαµόρφωσιν αυτού, κατά προτίµησιν αποτελουµένης εξ αυθεντικών στοιχείων ή εκ τοιούτων κατ' αποµίµnσιv των κατά παράδοσιν τοπικώς συναντοµένων ή και εξ ετέρων στοιχείων δηµιουργoύντων το αρµόζον ιστορικώς και αισθητικώς περιβάλλον. Ο ΕΟΤ δύναται, προ της εγκρίσεως να παρέχη εγγράφως ή προφορικώς σχετικάς οδηγίας ή να απαιτεί όπως προστεθούν εις τον κινητόν εξοπλισµόν στοιχεία, άτινα µη θίγοντα αρχιτεκτοvικώς το εσωτερικόν του κτρίου, προσδίδουv µεyαλυτέρας ανέσεις, οσάκις αύται κρίνονται απαραίτητοι ως εκ της μορφής και του επιπέδου της υπό ίδρυσιν εγκαταστάσεως. ΑΡΘΡΟΝ 6 Αι διαλαµβανόµενοι εν άρθροις 4 και 5 κατευθυvτήριοι γραµµαί δια την σύvταξιν της αρχιτεκτονικής µελέτης και την επιλογήν της επιπλέωσεως και του λοιπού κινητού εξοπλισμού, ουδόλως αποκλείουν την χρήσιν µεθόδων, τρόπως ή υλικών χρησιοποιουµένων εν τη πρακτική της συγχρόνου αρχιτεκτονικής εφόσον n τοιαύτη χρήσις δεν αλλοιώνει τον αρχιτεκτονικόν χαρακτήρα του κτιρίου και το εν γένει περιβάλλον και την µορφήν των εσωτερικών αυτού χώρων. ΑΡΘΡΟΝ 7 Προ της χορηγήσεως της εν άρθρω 1 του παρόντος αδείας,, ο ΕΟΤ προβαίνει δι οργάνου του εις αυτοψίαν προς εξακρίβωσιν της πιστής εφαρµογής των εγκριθεισών µελετών και της χρησιμοποιήσεως της εγκριθείσης επιπλώσεως και του λοιπού κινητού 86

88 εξοπλισµού. ΑΡΘΡΟΝ 8 Οι κάτοχοι αδείας λειτουργίας τουριστικών καταλυμάτων των εντός παραδοσιακών κτισμάτων οφείλουν να δηλώσουν προς τον ΕΟΤ, εντός της προθεσμίας της τασσοµένης δια την εκ µέροuς ξενοδοχειακών επιχειρήσεων δήλωσιν των τιµών αυτών, τας τιµάς ας προτίθενται να εισπράττουν κατά το επόµενον ηµερολογιακόν έτος, λεπτοµερώς ανά δωµάτιον, διαµέρισµα κλπ. αναλόγως της λειτουργικής αυτών µορφής. Ο ΕΟΤ εγκρίνει τας δπλουµένας τψάς εφόσον αύται τυγχάνουν δεδικαιολογηµέναι εκ του επιπέδου της εγκαταστάσεως και των προσφεροµένων υπηρεσιών ως και του επιπέδου της εν των κτιρίω ποιότητος του περιβάλλοντος, καθορίζει δε κατά περίπτωσιν τα επιτρεπόµενα ποσοστά εκπτώσεων και προσαυξήσεων. Εις τον Ηµέτερον επί της Προεδρίας της Κυβερνήσεως Υπουργόν, ανατίθεµεν την δηµοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος. Εν Αθήναις τη 4 Ιανουαρίου 1979 Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΤΣΑΤΣΟΣ Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΠΕΡΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΩΝ ΔΟΜΗΣΕΩΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ (ΦΕΚ 594/ ) - Όροι δόμησης: ποιά οικόπεδα θεωρούνται άρτια και οικοδοµήσιµα. περιορισμοί σε ότι αφορά τον αριθμό των ορόφων, το ύψος της οικοδοµής κ.λ.π. - Σύνθεση, διάταξη κτιρίων, μορφολογικά στοιχεία: α) η ογκοπλασική μορφή των κτιρίων να προσεγγίζει παραδοσιακά πρότυπα. β) η επεξεργασία των εξωτερικών όψεων των κτιρίων, τυχόν προσθήκες βοηθητικών κτισμάτων, πρέπει να γίνονται σύμφωνα µε τα παραδοσιακά πρότυπα. γ) τοποθέτηση μετρητών ηλεκτρικού ρεύματος και οποιαδήποτε άλλου στοιχείου 87

89 παροχής, σε µη προβαλλόμενη επιφάνεια. - Επιτρεπόµενες χρήσεις: α) Επιτρέπεται η ανέγερση κτιρίων για κατοικία, κτίριο κοινής ωφέλειας και κοινωνικού εξοπλισμού. β) Απαγορεύεται η εγκατάσταση βιοτεχνιών ή βιομηχανιών. -Παρεκκλίσεις - Ειδικές διατάξεις - Γενικές διατάξεις ΑΡΘΡΟΝ 1 Όροι δομήσεως Τα ελάχιστα όρια εμβαδού και διαστάσεων ως και οι λοιποί όροι και περιορισμοί δομήσεως των δια του άρθρου 1 του παρόντος χαρακτηριζομένων οικισμών ως παραδοσιακών καθορίζονται ως κάτωθι: 1. α) Τα οικόπεδα του κεντρικού τμήματος του οικισμού θεωρούνται άρτια και οικοδομήσιµα εφόσον έχουν: Ελάχιστον πρόσωπον: 12 µέτρα Ελάχιστον βάθος: 18 µέτρα Ελάχιστον εµβαδόν: 300 τ.µ Κατά παρέκκλισιν από του προηγουµένου εδαφίου (α) θεωρoύvται άρτια και οικοδοµήσιµα τα οικόπεδα µε τας διαστάσεις και το εµβαδόν τα oποία είχαν κατά την 2α Ιουλίου 1968 ηµέραν δηµοσιεύσεως του από 15 Ioυvίoυ 1968 Β Διατάγματος "περί καθορισμού των όρων και περιορισμών δομήσεως των οικοπέδων, τα κειμένων εντός των νομίμων υφισταμένων προ του έτους 1923 οικισμών των στερουµένων εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου" (ΦΕΚ 111 Δ'). β) Ωσαύτως θεωρούνται κατά παρέκκλισιν άρτια οικοδομήσιμα τα οικόπεδο τα οποία µέχρι δημοσιεύσεως του παρόντος έχουν διαστάσεις: ελάχιστον πρόσωπον: 8 μέτρα ελάχιστον βάθος: 12 μέτρα ελάχιστον εμβαδόν: 150 τ.μ. 2. α) Τα οικόπεδα του λοιπού τμήματος του οικισμού θεωρούνται άρτια και οικοδομήσιμα εφόσον έχουν ελάχιστας διαστάσεις: Ελάχιστον πρόσωπον: 25μ. Ελάχιστον βάθος: 40μ Ελάχιστον εμβαδόν: τ.μ 88

90 β) Κατά παρέκκλισιν από του προηγούμενου εδαφίου ά θεωρούνται άρτια και οικοδομήσιμα, τα οικόπεδα με τις διαστάσεις και το εμβαδόν τα οποία είχαν κατά την 2αν Ιουλίου 1968 ημέραν δημοσιεύσεως του ως άνω από Β.Δ (ΦΕΚ 111 Δ) γ) Ωσαύτως θεωρούνται κατά παρέκκλισιν άρτια και οικοδομήσιμα τα οικόπεδα τα οποία μέχρι δημοσιεύσεως του παρόντος έχουν: ελάχιστον πρόσωπον:12 μ ελάχιστον βάθος: 18 μ ελάχιστον εμβαδόν: 300 μ 3. Εάν δεν έχουν καθοριστεί τα όρια του κεντρικού τμήματος του οικισμού, τα οικόπεδα θεωρούνται άρτια και οικοδομήσιμα εφόσον έχουν τας υπό της προηγούμενης παρ. 3 του παρόντος εμβαδόν και διαστάσεις. 4. Εάν το οικόπεδον εμπίπτει εν μέρει εντός τον ορίων του οικισμού και εν μέρει εκτός αυτών των ορίων, θεωρείται άρτιον και οικοδομήσιμον το εντός των ορίων τμήμα, εφόσον τούτο έχει τα ελάχιστα όρια εμβαδού και διαστάσεων τα ισχύοντα εις την περιοχήν του οικισμού εις την οποίαν ανήκει. 5. Ως σύστημα δομήσεως ορίζεται το των πτερύγων. Η Επιτροπή Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου δύναται να μεταβάλει την θέσιν της οικοδομής εντός του οικοπέδου, εάν τούτο κριθεί απαραίτητο δια λόγους διατηρήσεως της παλιάς οικοδομής, συνθέσεως όγκων, εφαρμοσθέντος συστήματος δομήσεως και εν γένει προβολής ή διατηρήσεως του παραδοσιακού χαρακτήρος του περιβάλλοντος χώρου. Προς τούτο η Επιτροπή Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου δύναται να χορηγεί προέγκρισιν επί υποβαλλομένων προσχεδίων. οικισμού εις ογδοήκοντα τις εκατό (80%) της επιφανείας αυτών, εις δε το υπόλοιπο 6. Μέγιστον ποσοστόν καλύψεως των οικοπέδων ορίζεται, εις μεν το κεντρικόν του τμήμα της επιφανείας αυτών. 7. Συντελεστής δομήσεως ορίζεται, δια μεν το κεντρικό τμήμα του οικισμού εις ογδόντα εκατοστά (0,80) δια δε το υπόλοιπον τμήμα του οικισμού εις πενήντα εκατοστά (0,50) 8.α) Ο μέγιστος επιτρεπόμενος αριθμός ορόφων των οικοδομών ορίζεται εις δύο ανεξαρτήτως πλάτους οδού. Επιτρέπεται η κατασκευή τρίτου ορόφου, αν η υπέρβασις του συντελεστού δομήσεως εις τινά όψεις του κτιρίου, μόνον εάν ούτος προκύπτει λόγω κλίσεως του εδάφους. β) Το μέγιστον επιτρεπόμενον ύψος των οικοδομών ορίζεται εις 7 μέτρα, 89

91 μετρουμένου από το υψηλότερο σημείον της τομής του περιγράμματος της κατόψεως του κτιρίου με το φυσικόν ή κατά το άρθρον 6 παρ.2 του παρόντος διαμορψωμένον έδαφος. Η οικοδομή δεν δύναται να υπερβαίνει λόγω κλίσεως του εδάφους, το ύψος των 10 μέτρων εις οιονδήποτε σημείον της. Η ΕΕΑΕ δύναται να επιφέρει μικράς εκτάσεως μεταβολάς κατά την κρίσιν της εις τα ως ανω ύψη, εφόσον τούτο απαιτείται δια την προσαρμογήν του κτιρίου εις τα πρότυπα του άμεσου περιβάλλοντος του ανευ υπερβάσεως του αριθμού ορόφων. γ) Υπεράνω του μεγίστου ύψους της οικοδομής επιτέπεται μόνον η κατασκευή στέγης με τα απολύτως ελαχίστου κατά τα παραδοσιακά πρότυπα κλίσεις, καπνοδόχων και κτιστής δεξαμενής αποθηκεύσεως ύδατος, των απολύτως αναγκαίων εκαχίστων διαστάσεων. Η κλειστή δεξαμενή δέον να είναι εντός της στέγης ή σε περίπτωση δώματος μεγίστου ύψους ουχί μεγαλυτέρου του 1 μέτρου. 9. Ως κεντρικό τμήμα του οικισμού δια την εφαρμογήν των διατάξεων του παρόντος καθορίζεται το τμήμα ή τα τμήματα τα οποία από απόψεως πυκνότητας δομήσεως παρουσιάζουν εμφανώς μεγαλυτέραν συνοχήν ή συνοψίζοντας κυριωτέρας δραστηριότητας του οικισμού, μη τιθεμένου περιορισμού, εφόσον συντρέχει περίπτωσις ως προς την έκτασιν του. 10. α) Επί οικισμού ή τμήματος οικισμού άνευ εγκεκριμένου σχεδίου, υπαγομένου εις την ρύθμισιν του παρόντος διατάγματος, ως γραμμή δομήσεως ορίζεται το κοινόν όριο μεταξύ των οικοπέδων και των κοινόχρηστων χώρων. β) Εάν η υφισταμένη κατάστασις έχει δημιουργήσει κανόνα ως προς την θέσιν της γραμμής δομήσεως των κτιρίων (ύπαρξις προκηπίου) το νέο κτίριο τοποθετείται συμφώνως προς τον ούτως δημιουργηθέντα κανόνα. γ) Εις περίπτωσιν συγχρόνου αντιμετωπίσεως των αναφερομένων εις τα ανωτέρω εδάφια ά και β περί της θέσεως της γραμμής δομήσεως, αποφαίνεται η Επιτροπή Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου. δ) Εις περίπτωσιν ανεργέσεως οικοδομής, εις θέσιν κτιρίου υφισταμένου κατά δημοσίευσιν του παρόντος απόδεικνυομένου δια φωτογραφιών φερουσών βεβαίωσιν χρονολογίας υπό του Προέδρου της Κοινότητος ή της Αστυνομικής Αρχής, αυτή κατά κανόνα τοποθετείται, κατά το δυνατόν εις την θέσιντης παλαιάς, δυναμένη να τοποθετηθεί εις άλλην θέσιν μόνον κατόπιν εγκρίσεως της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου. ε) Εις περίπτωσιν ενεργέσεως νέας οικοδομής εις θέσιν κατεδαφισθείσης, προ της δημοσιεύσεως του παρόντος, παλαιάς παραδοσιακού χαρακτήρος οικοδομής, αυτή κατά 90

92 κύριαν όψιν αυτής τοποθετείται εις την θέσιν της παλαιάς ως εις το εδάφιον δ αναφέρεται, και δια σχεδίων. Αλλως η τοποθέτηση της οικοδομής θα γίνεται κατά κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου. 11. Εις περίπτωσιν παραλιακών οικισμών η οικοδομική γραμμή τοποθετείται εις απόστασιν 45 μέτρων τουλάχιστον από της κατά τας κειμένας διατάξεις καθοριζομένης γραμμής αιγιαλού, εφόσον δεν ορίζεται άλλως εκ ειδικής διατάξεως. 12. Η προηγούμενη παράγραφος δεν ισχύει δια τας κάτωθι περιπτώσεις: α) επισκευήν, μετασκευή αποκατάστασιν ή προσθήκην καθ ύψος επί νομίμως υφισταμένης οικοδομής, εφόσον ο συντελεστής δομήσεως δεν δύναται να εξαντληθεί διαφορετικώς. β) ανέργεσιν νέας οικοδομής, όταν μεταξύ του οικοπέδου και της θαλάσσης παρεμβάλλεται διαμορφωμένη ήδη οδός. 13. Εις περίπτωσιν παραλιακών οικισμών έχουν εφαρμογήν και αι διατάξεις της παρ. 10 του παρόντος άρθρου. 14. Απαγορεύεται η κατασκευή κτιρίων επί υποστηλωμάτων (PILOTIS) ΑΡΘΡΟ 3 Σύνθεσις, διάταξις κτιρίων, μορφολογικά στοιχεία. 1. Η ογκοπλαστική μορφή των κτιρίων πρέπει να προσεγγίζει τα παραδοσιακά πρότυπα ως προς τη σύνθεσιν, την κλίμακα και τας αναλογίας των όγκων. Η Επιτροπή Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου δύναται κατά κρίσιν της να επιβάλει τροποποιήσεις αναφερόμενας εις την διάσπαση του όγκου του κτιρίου μέχρι και διαχωρισμού εις περισσότερα του ενός κτίρια, εάν τούτο επιβάλλεται από τας συνθήκας και τα χαρακτηριστικά πρότυπα του περιβάλλοντος. 2. Αι οικοδομαί δέον όπως καλύπτονται δια στέγης μορφής ομοίας μετά των αντιστοίχων προεξοχών ή επίπεδου δώματος μετ αναλόγου μορφής και διαστάσεων στηθαίου ή συνδυασμού των δύο συστημάτων, κατά τα επικρατούντα παραδοσιακά πρότυπα του αμέσου περιβάλλοντος αυτών. Εις περίπτωσιν επιβολής στέγης, απαγορεύεται η συνέχισης των οικοδομικών εργασιών αίτινες ακολουθούν τας τοιαύτας του φέροντος οργανισμού και των τοιχών πληρώσεως του κτιρίου, προ της περατώσεως των εργασιών κατασκευής της στέγης. Η στέγη είναι υποχρεωτική έστω και αν άνωθεν του κατασκευαζομένου τμήματος οικοδομής επιτρέπεται ή προβλέπεται η κατασκευή επιπλέον ορόφου. 91

93 Είς περίπτωσιν κατασκευής δώματος, τυχόν αναμονές (οπλισμού) καλύπτονται υποχρεωτικώς. 3. Η τελική επεξεργασία των εξωτερικών όψεων των κτιρίων, διαμορφώνεται κατά τα παραδοσιακά πρότυπα από απόψεως υλικού και τρόπου κατασκευής. Αι όψεις διατάσσονται κατά επίπεδα κατά την κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου χωρίς εν πάσει περιπτώσει να υφίστανται των αναλογιών των εμφανιζόμενων εις τα ως άνω πρότυπα. 4. Τα βοηθητικά κτίσματα δέον όπως κατασκευάζονται συμφώνως προς τα εις τα προηγούμενας παραγράφους του παρόντος άρθρου αναφερόμενα δια τα κυρίως κτίρια δύνανται όμως να κατασκευασθούν, κατόπιν εγκρίσεως της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου και δι ευτελεστέρων υλικών, αν τούτο συνίσταται εις τον οικισμόν ως παραδοσιακόν στοιχείον. 5. Η κατασκευή ενός εκάστου των κατωτέρων στοιχείων των οικοδομών επιτρέπεται μόνον εάν απαντώνται κατά κανόνα και όχι κατ εξαίρεσιν εις τας οικοδομάς του αμέσου περιβάλλοντος του κτιρίου. α) Εξωστών ανοικτών ή κλειστών εν εσοχή ή εν εξοχή. β) Προστεγασμάτων. γ) Κλιμάκων ανοικτών. δ) Στοών. ε) Τοιχών αντιστηρίξεως. στ) Κογχών. ζ) Πέργκολας η) Αρχιτεκτονικών προεξοχών και λοιπών λειτουργικών ή διακοσμητικών στοιχείων. 6. Απαντά τα κατά την προηγουμένη παράγραφον στοιχεία ως και τα κουφώματα και αι καμινάδες προσαρμόζονται ως προς την μορφήν, το υλικόν, τον τρόπο κατασκευής και τους χρωματισμούς εις τα παραδοσιακά πρότυπα του άμεσου περιβάλλοντος της οικοδομής. 7. Αι περιφράξεις των οικοπέδων (τοίχοι, κάγκελα, αυλόθυραι κλπ) κατασκευάζονται ως προς το υλικό, την μορφήν, το υλικόν, τον τρόπο κατασκευής και τους χρωματισμούς, εις τα παραδοσιακά πρότυπα του αμέσου περιβάλλοντος της οικοδομής. Η κατασκευή κτιστού περιφράγματος ελαχίστου ύψους 1,80μ. δια την κάλυψιν χώρων εργασίας, αποθηκών, συνεργείων αυτοκινήτων, βιοτεχνιών κλπ. Από τους 92

94 κοινόχρηστους χώρους του οικισμού δύναται να επιβάλλεται όταν καθ οιονδήποτε τρόπον εξωτερικεύονται αι ως άνω χρήσεως κατά την κρίσισν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου. 8. Απαγορεύεται η τοποθέτησις πετασμάτων (τεντών) εις οιουδήποτε χώρους, πλην των ισογείων χώρων παραμονής ατόμων, των κέντρων αναψυχής, εστιατορίων κλπ. κατά την κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου από απόψεως μορφής, χρώματος, υλικού κλπ. 9. Απαγορεύεται η ανάρτησις και η εγκατάστσις φωτεινών ή μη διαφημίσεων, κατ εξαίρεσιν επιτρέπεται η εγκατάστασις διαφημίσεων κατόπιν εγκρίσεως της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου καθοριζομένης υπ αυτής συγχρόνως της θέσεως, των διαστάσεων, της μορφής και του περιεχομένου των, ώστε να μην επηρεάζεται ο χαρακτήρας του αμέσου περιβάλλοντος των. 10. Επιτρέπεται η τοποθέτησις απλών ή έγχρώμων επιγραφών μεγίστου μήκους όχι μεγαλυτέρου από πλάτος του ή των ανοιγμάτων εις τα οποία αντιστοιχούν. 11. Επιτρέπετα η εγκατάστασις ανά μιας ομαδικής κεραίας τηλεοράσεως κατά οικοδομικών τετράγωνον, εις θέσιν μη εμφανή από από των κοινόχρηστων χώρων του οικισμού. Κατ εξαίρεσιν επιτρέπεται η εγκατάστασις μεμονωμένης κεραίας τηλεοράσεως μόνον εις θέσιν η οποία δεν προβάλεται εις κεντρικόν κοινόχρηστον χώρον του οικισμού ή δεν προσβάλη την μορφή μεμονωμένων μνημείων ή αξιολόγου αισθητικώς συνόλου μετά προηγούμενην έγκρισιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου. 12. Έκαστον έργον υποδομής (ΔΕΗ, ΟΤΕ κλπ) και εκάστη εργασία αφορώσα εις την διαμόρφωσιν τροποποίησιν ή ανάπλασιν κοινοχρήστων χώρων, οδών, πλατειών, λιμένων, κρηπιδωμάτων κλπ. δέον να διαμορφώνεται κατά τρόπον προσαρμοζόμενον εις τα ανάλογα παραδοσιακά πρότυπα και κατόπιν εγκρίσεως της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου.. Ειδικότερα, η τοποθέτησις μετρητών ηλεκτρικού ρεύματος και παν έτεραν στοιχείον παροχής δέον όπως τοποθετείται εις μη προβαλλομένην επιφάνειαν. 13. Οι Οργανισμού Κοινής Ωφέλειας δέον να αναλαμβάνουν ιδίαις δαπάναις την αναμόρφωσιν και βελτίωσιν των εγκαταστάσεων των εντός του οικισμού ώστε να μην βλάπτεται η εικόνα του συνόλου. 93

95 ΑΡΘΡΟΝ 4 Επιτρεπόμεναι χρήσεις: 1. Εντός των ορίων των οικισμών των υπαγομένων εις τας διατάξεις του παρόντος επιτρέπεται η ανέγερσις κτιρίων δια κατοικίας, κοινής ωφέλειας και κοινωνικού εξοπλισμού κτίρια. 2. Απαγορεύεται η εγκατάστασις βιοτεχνιών και βιομηχανιών ή άλλων χρήσεων υψηλής οχλήσεως. Δια την εγκατάστασιν κάθε άλλης χρήσεως εντός κατοικίας ως προς την θέσιν εντός του οικισμού επιβάλλεται και η προέγκρισις της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου, δια την εις το στάδιον των προσχεδίων υποβαλλομένην μελέτην. ΑΡΘΡΟΝ 5 Παρεκκλισεις: 1. Δια την επισκευήν και αποκατάστασιν παλαιών κτιρίων, αντιπροσωπευτικών της παραδοσιακής ασχιτεκτονικής (τούτου αποδεικνυομένου δια φωτογραφιών, δέοντος θεωρημένων υπό του Προέδρου της Κοινότητας ή της Αστυνομικής Αρχής) κατά την κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου, χορηγείται άδεια οικοδομής έστω και αν αι αιτούμεναι να εκτελεσθούν εργασίαι αντίκεινται εις τας διατάξεις του παρόντος διατάγματος τας αναφερομένας εις τον συντελεστήν δομήσεως. 2. Ειδικώς προκειμένου περί ερειπωμένων κτισμάτων επιτρέπεται η αναστήλωσις των έστω και εάν αι απαιτούμεναι να εκτελεσθούν εργασίαι, αντίκεινται εις τας διατάξεις του παρόντος διατάγματος. Η αναστήλωσις θα επιτραπή κατόπιν τεκμηριωμένης ερεύνης, η οποία θα αποδεικνύη την ακριβή αρχική μορφή του κτίσματος. ΑΡΘΡΟΝ 6 Ειδικαί διατάξεις: 1.Δια την κατεδάφισην παλαιών κτισμάτων ή την αφαίρεσιν στοιχείων εξ αυτών λειτουργικών ή διακοσμητικών καθώς και για την καθέραισιν στοιχείων εξοπλισμού ιδιωτικών και δημοσίων χώρων (μάνδραι, λιθόστρωτα, κρήναι, φρέατα κλπ) απαιτείται άδεια. Η σχετική άδεια κατεδαφίσεως ή καθαιρέσεως παρέχεται μόνον κατόπιν 94

96 εγκρίσεως της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου και υπό την απαραίτητον προϋπόθεσιν ότι προς κατεδάφισιν ή καθαίρεσιν στοιχείον, δεν αποτελεί αξιόλογον ή χαρακτηριστικόν (πρότυπον) δείγμα δια τον οικισμόν. 2.Δια την διαμόρφωσιν ακαλύπτων χώρων των οικοπέδων επιτρέπονται μόνον αι απολύτως αναγκαίαι εκσκαφαί. Εις περίπτωσιν κεκλιμένου έδαφος, επιτρέπεται η διαμόρφωσις του οικοπέδου δι αναλημματικών τοίχων ή πράνων μεγίστου ύψους ενός και ημίσεως (1.50) μέτρου. 3.Παρέκκλισις του ανωτέρου μεγίστου ύψους επιτρέπεται κατά την κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου και μόνον δια λόγους τεχνικούς ή αισθητικούς και υπό τον όρον ότι η κατασκευή αυτή δύναται να ενταχθεί αισθητικώς εις το περιβάλλον του οικισμού. 4.Εις περίπτωσιν κατασκευής τοίχων αντιστηρίξεως, ούτοι θα πρέπει να διαμορφούνται από απόψεως υλικού και τρόπου κατασκευής συμφώνως προς τα παραδοσιακά πρότυπα. 5.Δεν έχει εφαρμογή το άρθρο 102 του ΓΟΚ δια τους οικισμούς του άρθρου 1 του παρόντος. AΡΘΡΟ 7 Γενικαί διατάξεις: 1. Δια την χορήγησιν οιαδήποτε άδειας οικοδομής (ανεργέσεως νέου κτιρίου, προσθήκης, επισκευής κλπ.) απαιτείται πέραν των απαιτουμένων υπό των κειμένων σχετικών διατάξεων στοιχείων και η υποβολή τουλάχιστον δύο φωτογραφιών εις τας οποίας να απεικονίζεται το οικόπεδον μετά του τυχόν υπάρχοντος κτίσματος και του άμεσου περιβάλλοντος του. 2. Προ της εκδόσεως αδείας ανεργέσεως νέας οικοδομής επισκευής, αποκαταστάσεως, προσθήκης ή κατασκευής έργων ή εργασιών καθαιρέσεως, απαιτείται η έγκρισις της Επιτροπής Αρχιτεκτονικού Ελέγχου. 3. Αδείαι εκδοθείσαι μέχρι της δημοσιεύσεως του παρόντος και εφαρμοσθείσαι εις ότι αφορά την αποπεράτωσιν των εξωτερικών όψεων του κτιρίου δέον όπως αναθεωρηθούν υποκείμεναι εις την κρίσιν της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου, ως προς τας διατάξεις αι οποίαι αφορούν εις την μορφήν του κτιρίου, ισχύουσα ως έχουν ως προς τον συντελεστήν δομήσεως. 95

97 4. Η προβλεπόμενη υπό της υπ αριθμ. Ε 37608/ αποφάσεως του Υφυπουργού Δημοσίων Έργων "περί αποκαταστάσεως της υπ αριθμ. Ε 18241/ αποφάσεως "περί του τρόπου εκδόσεως οικοδομικών αδειών" (ΦΕΚ 361Δ) τελική θεώρησις της αδείας, απαραίτητος δια την σύνδεσιν του κτιρίου μετά των δικτύων υδρεύσεως και αποχετεύσεως παρέχεται, δια τους οικισμούς τους περιλαμβανομένους εις το εν άρθρω 1 του παρόντος πίνακος, μετά την υποβολήν δύο τουλάχιστον φωτογραφιών του κτιρίου και της βεβαιώσεως της αρμοδίας πολεοδομικής υπηρεσίας περί της πιστής εφαρμγής των εγκεκριμένων υπό της Επιτροπής Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου σχεδίων της μελέτης ". ΑΡΘΡΟΝ 8 1. Αι διατάξεις των ανωτέρω άρθρων εφαρμόζονται δια άπαντας τους οικισμούς τους χαρακτηρισθέντες ως παραδοσιακούς με το άρθρον 1 του παρόντος. 2. Ειδικαί διατάξεις χαρακτηρισμού οικισμού ως παραδοσιακού και επιβολής ειδικών όρων και περιορισμών δομήσεως προς προστασίαν του παραδοσιακού χαρακτήρος αυτού κατισχύουν των διατάξεων του παρόντος διατάγματος των ρυθμιζόντων το αυτό θέμα. Εις τον αυτόν επί των Δημοσίων Έργων Υφυπουργό ανατίθεμεν την δημοσίευσιν και εκτέλεσιν του παρόντος Διατάγματος. Εν Αθήναις τη 19 Οκτωβρίου 1978 Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ.ΤΣΑΤΣΟΣ Τα μέτρα για την προστασία των παραδοσιακών οικισμών εμφανίζονται για πρώτη φορά στο αρ. 24 του Συντάγματος στις Με το ΦΕΚ 5940/78 τέθηκαν υπό την προστασία του κράτους 400 παραδοσιακοί οικισμοί. 96

98 Το άρθρο 4 επίσης του ΓΟΚ 85 (σύμφωνα με τον Ν. 1577/85) περιέχει όλη την προστασία των παραδοσιακών οικισμών, η οποία επιγραμματικά έχει ως εξής : 1. Χαρακτηρισμός παραδοσιακών οικισμών. 2. Χαρακτηρισμός οικιών. 3. Αναστολές εργασιών. 4. Λοιπές διαδικασίες. Το ΦΕΚ 317Δ/88 περιλαμβάνει τις κυρώσεις που συνεπάγονται από καταστροφές διατηρητέων. Το ίδιο ΦΕΚ περιέχει και τη δανειοδότηση των παραδοσιακών οικισμών. 6.5 ΚΙΝΗΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ Το Ελληνικό κράτος θέλοντας να διασώσει την πολιτιστική του κληρονομιά και την παράδοση του, δημιούργησε ένα ολόκληρο νομικό φάσμα, που προσφέρει κίνητρα για τη προστασία της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Τα κίνητρα είναι δύο κατηγοριών: τα οικονομικής φύσεως και τα αντίστοιχα διοικητικής φύσεως. Κίνητρα οικονομικής φύσεως είναι τα ακόλουθα: δανειοδοτήσεις διατηρητέων κτιρίων, μεταφορά του ενδεχομένως εναπομείναντος Συντελεστή δόμησης, φορολογικές ελαφρύνσεις και χρηματοδοτήσεις μέσω διαφόρων ταμείων και ειδικές ρυθμίσεις. Αναλυτικά παρουσιάζονται παρακάτω: 1.Χαμηλότοκα και μακροπρόθεσμα δάνεια για επισκευή - αποκατάσταση διατηρητέων κτιρίων καθώς και παραδοσιακών κτιρίων που βρίσκονται σε παραδοσιακούς οικισμούς ή τμήματα αυτών και προορίζονται για κατοικία, σύμφωνα με την υπ' αριθμ. 1656/ ΚΥΑ όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα με την υπ' αριθμ / ΚΥΑ (ΦΕΚ 964 Β /2007). Επιδοτείται κατά 50% το επιτόκιο δανεισμού για δάνεια μέχρι του ποσού των Η ανωτέρω επιδότηση δίδεται σύμφωνα με την υπ' αριθμ. 515 / Πράξη Δκτου Τ.τ.Ε. όπως ισχύει σήμερα και εφαρμόζεται στο σύνολο της Επικράτειας. Σχετικές πληροφορίες δίδονται αποκλειστικά από τις Τράπεζες στις οποίες και θα πρέπει να απευθύνονται οι ενδιαφερόμενοι. 2. Μεταφορά του ενδεχομένως εναπομείναντος συντελεστή δόμησης, σύμφωνα με τον Ν. 880/79 (Ν. 2300/95). 97

99 3. Φορολογικές ελαφρύνσεις στις περιπτώσεις μεταβίβασης, κληρονομιάς και δωρεάς διατηρητέων κτιρίων με μείωση κατά 20% επί της φορολογητέας αξίας αυτών, υπό την προϋπόθεση ότι έχει συντελεστεί η πράξη χαρακτηρισμού του κτιρίου ως διατηρητέου. 4. Χρηματοδότηση μέσω ΥΠΕΘΟ (Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων) μελετών επισκευής - αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων. Η ανάθεση των μελετών μετά από διαγωνισμό γίνεται στις κατά τόπους Νομαρχίες. 5. Χρηματοδότηση μέσω ΕΤΠΑ (Ειδικό Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης) εργασιών επισκευής - αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων βάσει του Ν. 2508/ Χρηματοδότηση εργασιών αποκατάστασης διατηρητέων - παραδοσιακών κτιρίων και διαμόρφωσης ελεύθερων χώρων σε υποβαθμισμένες περιοχές - συνοικίες μέσω ΕΠΤΑ (Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης) και Μ.Ο.Π. (Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων). 7. Ένα βασικό κίνητρο για την διατήρηση των κτιρίων, ταυτόχρονα διοικητικής και οικονομικής φύσεως, είναι η ειδική ρύθμιση (που είναι δυνητική για την Δημόσια Διοίκηση). - Υπό τον όρο ειδική ρύθμιση νοείται η δυνατότητα προσθήκης κατ' έκτασιν ή καθ' ύψος σε διατηρητέο κτίριο, όπως και η δυνατότητα ανέγερσης νέας οικοδομής στο οικόπεδο (γήπεδο) του διατηρητέου κτιρίου, με την προϋπόθεση ότι η επιτυγχανόμενη συνολική εκμετάλλευση δεν υπερβαίνει τους ισχύοντες όρους δόμησης της περιοχής. - Η ειδική ρύθμιση συντελείται με Υπουργική Απόφαση και μπορεί να γίνεται ανεξάρτητα ή μαζί με την Υπουργική Απόφαση χαρακτηρισμού. Η εκπόνηση πλήρους μελέτης, από την οποία καταδεικνύεται ο εναρμονισμός της προσθήκης ή της νέας οικοδομής με το διατηρητέο κτίριο, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ειδική ρύθμιση. Γι' αυτό το λόγο πριν την υπογραφή της Υπουργικής Απόφασης απαιτείται η γνώμη της Ε.Π.Α.Ε. Διοικητικής φύσεως κίνητρα είναι η μη ρυμοτόμηση των διατηρητέων κτιρίων όταν ρυμοτομούνται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο και για τους οικισμούς η εκπόνηση πολεοδομικών μελετών με ειδικούς όρους δόμησης που συμβάλλουν στην διατήρηση και ανάπτυξη αυτών των οικισμών.( 98

100 6.5.1 ΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟ ΚΤΙΡΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ Η ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΩΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 4 ΤΟΥ Γ.Ο.Κ. '85 α.αρμόδιο είναι το ΥΠΕΧΩΔΕ Δ/νση Πολεοδομικού Σχεδιασμού Τμήμα Παραδοσιακών Οικισμών Ταχ. Δ/νση: Αμαλιάδος 17 Αθήνα - Τηλ.: β. Για τις Περιφέρειες Μακεδονίας Θράκης Αρμόδιο είναι το Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης Δ/νση Πολιτισμού - Τμήμα Πολιτιστικής Κληρονομιάς Ταχ. Δ/νση: Διοικητήριο - Θεσ/νίκη. Τηλ.: , γ. Για τις Περιφέρειες νήσων Αιγαίου (Β. Αιγαίου - Ν. Αιγαίου - Κυκλάδων) Αρμόδιο είναι το Υπουργείο Αιγαίου Δ/νση Περιφ. Ανάπτυξης - Τμήμα Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ταχ. Δ/νση: Μικράς Ασίας 2 - Μυτιλήνη. Τηλ.: Fax: Σημείωση: Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει την αρμοδιότητα χαρακτηρισμών κτιρίων ως ιστορικών διατηρητέων μνημείων ή έργων τέχνης, που χρήζουν ειδικής κρατικής προστασίας. Πληροφορίες δίδονται από το Υπουργείο Πολιτισμού και τις αρμόδιες κατά τόπους Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων.. ( 'Aρθρο 4 του Γ.Ο.Κ. ' ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΚΤΙΡΙΩΝ ΩΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΑ Η διαδικασία για την κήρυξη κτιρίου ως διατηρητέου ξεκινάει από: 1. Αίτηση από ιδιώτη ιδιοκτήτη 2. Μελέτη ΕΠΑ 3. Διαβίβαση από πολεοδομία φακέλου κατεδάφισης του κτιρίου. 4. Μελέτη της Δ/νσης 5. Δημοσιεύματα (Εφημερίδων ή περιοδικών). Κριτήρια για τον χαρακτηρισμό κτιρίου ως διατηρητέου αποτελούν: 99

101 1. Αξιόλογα μορφολογικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία τα οποία δίνουν ιδιαίτερα αρχιτεκτονική αξία στο κτίριο και μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς και ιστορικότητας ανάλογα με την περιοχή στην οποία βρίσκεται. 2. Λόγω θέσης. Μπορεί να αποτελεί ενιαίο σύνολο με άλλα πλέον αξιόλογα κτίρια και να είναι απαραίτητη η διατήρησή του, λόγω κλίμακας ή ολοκλήρωσης ενός συνόλου π.χ. ενός μετώπου δρόμου, (κτίριο "συνοδείας"). Στάδια της διαδικασίας για τον χαρακτηρισμό κτιρίου ως διατηρητέου: 1. Αυτοψία - εξέταση στοιχείων φακέλου. Απαραίτητα στοιχεία φακέλου είναι: α. Τοπογραφικό θεωρημένο από Πολεοδομικό Γραφείο β. Στοιχεία ιδιοκτησίας γ. Φωτογραφίες δ. Τεχνική έκθεση 2. Καρτέλα κτιρίου (συντάσσεται από την αρμόδια Υπηρεσία). Για τον χαρακτηρισμό του κτιρίου απαιτείται: Σύνταξη αιτιολογικής έκθεσης, η οποία κοινοποιείται στον ενδιαφερόμενο και στον οικείο Δήμο. Στην αιτιολογική έκθεση περιγράφεται: α. Η διαδικασία που ακολούθησε το θέμα του φακέλου μέχρι την σύνταξή της β. περιγραφή του κτιρίου γ. τους λόγους για την κήρυξή του ως διατηρητέου δ. συνοπτικά τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις του ιδιοκτήτη (άρθρο 4 του ΓΟΚ). 3. Σύνταξη Υπουργικής Απόφασης α. 1 ½ μήνα μετά την κοινοποίηση της αιτιολογικής έκθεσης στον ενδιαφερόμενο σε περίπτωση που δεν υπάρχει απάντηση (άρθρο 4 παρ. 2 του ΓΟΚ '85) β. σε περίπτωση απάντησης αρνητικής εκτός από την απόφαση συντάσσεται "απάντηση στις αντιρρήσεις των ενδιαφερόμενων" με απαντήσει στα αιτήματα και στις αντιρρήσεις του ιδιοκτήτη, η οποία μπαίνει στον φάκελο πριν διαβιβασθεί για Υπουργική Απόφαση. Σημείωση: Ο αρμόδιος Υπουργός έχει επίσης την δυνατότητα βάσει του άρθρου 22 του Ν. 2300/95 να χαρακτηρίσει ως διατηρητέα την χρήση ακινήτου με ή χωρίς κτίσματα (π.χ. υπαίθριος κινηματογράφος). ( 100

102 6.5.3 ΔΑΝΕΙΟΔΟΤΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ Πληροφορίες δίνονται αποκλειστικά από τις Τράπεζες όπου πρέπει να απευθύνεται ο ενδιαφερόμενος π.χ. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος (Κτηματική Πίστη). Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η έκδοση οικοδομικής αδείας επισκευών του διατηρητέου κτιρίου ή του παραδοσιακού κτιρίου που βρίσκεται σε κηρυγμένο παραδοσιακό οικισμό, ύστερα από γνωμοδότηση της ΕΠΑΕ.( 101

103 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 Ο 7.1 ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ Μια σημαντική και αξιόλογη δράση για την για την προστασία και διατήρηση των παραδοσιακών οικισμών είναι αυτή των έξι πανέμορφων κοινοτήτων. Τα Αμπελάκια, η Θεσσαλία, η Μακρινίτσα Πηλίου, το Νυμφαίο Φλώρινας, η Οία Σαντορίνης, ο Πάνορμος Τήνου, και το Πάπιγκο Ζαγορίου συναντήθηκαν και ίδρυσαν το 1998 το εθνικό Δίκτυο Παράδοσης, πολιτισμού και Κοινοτικού Βίου με το διακριτικό τίτλο: "των Ελλήνων οι Κοινότητες" Η πρόθεση για συνεργασία των Κοινοτήτων απόκτησε νομική έκφραση και υπόσταση με τη σύσταση ενός χαλαρού νομικού σχήματος που είναι η Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία, με έδρα τη Μακρινίτσα, στη βάση ενός πλαισίου ώστε οι έξι Κοινότητες που εκφράζουν καλύτερα την ελληνική παράδοση και τον πολιτισμό, να ξεπεράσουν τα στενά τοπικά όρια. Σκοπός του δικτύου συνεργασίας των Κοινοτήτων η μελέτη, διάσωση, διατήρηση και προβολή της Ιστορικής τους φυσιογνωμίας. Οι αγωνίες και οι στόχοι κοινοί στα πλαίσια του νέου ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης. Οι Κοινότητες που συμμετέχουν στο δίκτυο θέτουν τις αξίες τους. Οι αξίες αυτές είναι: η παράδοση και η αυτοφυής λαϊκή αρχιτεκτονική ο πατρώος πολιτισμός η ήπια και ισόρροπη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. η διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και ο Κοινοτικός βίος ως αυθύπαρκτος τρόπος ζωής των Ελλήνων διαποτισμένος βαθιά από την αλληλεγγύη και την επικεία, την Δημοκρατία και την συνεισφορά στα κοινά του τόπου και του Γένους. Η ανάδειξη και ανάπτυξη των παραδοσιακών οικισμών γίνεται λαμβάνοντας υπόψιν: Κοινοτήτων. την ανάγκη βελτίωσης των συνθηκών ζωής των κατοίκων των 102

104 την οικονομική αναδιάρθρωση και τη διατήρηση της Κοινωνικής συνοχής των οικισμών. την οικιστική και πολεοδομική οργάνωση με τις αναγκαίες παρεμβάσεις στις υποδομές και τις αποκαταστάσεις των αρχιτεκτονικών στοιχείων και μνημείων. τη διαχείριση και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. την ανάπτυξη και προβολή του πολιτιστικού κεφαλαίου και του μνημειακού πλούτου των οικισμών. Πρόκειται για τους στόχους του Δικτύου που αποσκοπούν στην κατάκτηση της ευρωπαϊκής και διεθνούς παρουσίας του Δικτύου με την ανάπτυξη δυναμικής οικονομικής δραστηριότητας μικρής κλίμακας και βιωσιμότητας αυτών των οικισμών στις σύγχρονες συνθήκες, αξιοποιώντας παράλληλα τις αναγκαίες χρηματοδοτήσεις μέσα από τα διάφορα χρηματοδοτικά κοινοτικά και εθνικά προγράμματα. Σύμφωνα με αυτούς τους γενικούς σκοπούς το δίκτυο αναπτύσσει ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων στον οικονομικό,κοινωνικό,πολιτιστικό,τουριστικό,περιβαλλοντολογικό τομέα μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται οι ακόλουθες: 1. Η αξιοποίηση πόρων τοπικής κλίμακας 2. Η διαχείριση, προστασία και ενίσχυση της πολιτιστικής κληρονομιάς,του φυσικού περιβάλλοντος, η ανάδειξη και η προβολή του κοινοτικού βίου,ο οποίος αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του πολιτισμού των παραδοσιακών Κοινοτήτων. 3. Η διοργάνωση εκδηλώσεων και γενικά δραστηριοτήτων που προβάλλουν και αναδεικνύουν την τοπική παράδοση και το πολιτισμό. 4. Η Τουριστική προβολή και ανάδειξη όλων των πλεονεκτημάτων των περιοχών αυτών. 5. Οι έρευνες και μελέτες σε θέματα τουρισμού,πολιτισμού, κοινωνικά, περιβάλλοντος. 6. Η αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού και τουρισμού ειδικού ενδιαφέροντος. 7. Οι μελέτες και εργασίες συντήρησης του δομημένου και φυσικού πολιτιστικού περιβάλλοντος. 8. Οι εκδόσεις εντύπων, χαρτών και οδηγών τουριστικού και λοιπού ενδιαφέροντος. 9. Η υποστήριξη, ενίσχυση και ανάληψη επιχειρηματικών πρωτοβουλιών μικρής κλίμακας στους τομείς της βιοτεχνίας,χειροτεχνίας κ' υπηρεσιών. 10. Η συμμετοχή σε ευρωπαϊκά και διεθνή δίκτυα με αντίστοιχους στόχους. 103

105 11. Η εκπαίδευση, επιμόρφωση, επαγγελματική κατάρτιση σε θέματα τουρισμού,πολιτισμού, αθλητισμού,περιβάλλοντος. 12. Η αξιοποίηση και η ενσωμάτωση της νέας τεχνολογίας στην Κοινωνική, οικονομική πολιτιστική ζωή των κατοίκων. 13. Η υποστήριξη των κατοίκων για ανάληψη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στις Κοινότητες του δικτύου. 14. Η υποστήριξη των γυναικών στην κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή. 15. Η υποστήριξη και ανάληψη πρωτοβουλιών για νέους. Η ένταξη και στήριξη των αδύναμων κοινωνικών ομάδων. κ.λ.π. ( Η ανάδειξη των οικισμών αυτών ως πρότυπου τρόπου προστασίας και ανάδειξης είναι συμφέρουσα για την ορθολογική και ήπια ανάπτυξη τους και χρήσιμη στην προσπάθεια διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς. 7.2 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΓΙΑ ΤΟ ΤΟΠΙΟ 7.1 Η προκυμαία της Μυτιλήνης όπως είναι σήμερα και (κάτω) όπως θα μπορούσε να γίνει έπειτα από διορθωτικές επεμβάσεις σε ορισμένα κτίρια..πηγη: Το Βημα,12/11/06 104

106 7.2.1 ΤΑ ΥΛΙΚΑ. Η οικοδομική τέχνη έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Ήταν το πρώτο πράγμα με το οποίο ασχολήθηκε ο άνθρωπος αμέσως μετά την ανακάλυψη της φωτιάς, αφού πρώτα κατάφερε να αρθρώσει λόγο. Με την έμφυτη περιέργειά του και όντας παρατηρητικό ον, με δύναμη και ευελιξία στα χέρια, άρχισε να κατασκευάζει καταφύγια τα οποία συνεχώς βελτίωνε χρησιμοποιώντας όλο και περισσότερα ή διαφορετικά υλικά που του παρείχε άφθονα η ίδια ή φύση. Έφτασε λοιπόν στο σημείο να ανακαλύψει και να υιοθετήσει ασφαλείς κανόνες σύμμετρης διαμόρφωσης για την κατασκευή μεγαλύτερων ή πολυπλοκότερων οικημάτων. Τα υλικά προέρχονταν πάντα από τη φύση κι επεξεργάζονταν με προσοχή και κυρίως αγάπη από τους τεχνίτες. (Βιτρούβιος, «Περί Αρχιτεκτονικής» βιβλίο Β ). Στις μέρες μας, η εξέλιξη στον τομέα των υλικών κατασκευής ενός κτιρίου δεν είναι πάντοτε και η προτεινόμενη. Η δυνατότητα επεξεργασίας των υλικών με μεθόδους κάθε άλλο παρά οικολογικές, αλλά και η (στο όνομα της οικολογίας) Παρασκευή αυτών από την ένωση άλλων συμβατικών α υλών, καθιστά τα κτίρια αντί-οικολογικά και σε μεγάλο βαθμό επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία. Μετά απ όλα αυτά είναι πλέον κατανοητό πως μια κτιριακή κατασκευή για να χαίρει του χαρακτηρισμού «βιοκατασκευή», αλλά και για να είναι ικανή να επιδρά ευνοϊκά τόσο στους χρήστες της, όσο και στο περιβάλλον μέσα στο οποίο υπάρχει και λειτουργεί, θα πρέπει κατά την ανέγερσή της να έχουν ακολουθηθεί τα εξής: 1. Προσαρμογή στο τοπίο, σεβασμό των βιοτόπων των άλλων ειδών 2. Επιλογή του οικοπέδου με περιβαλλοντικά και βιοοικολογικά κριτήρια 3. Βιοκλιματικός σχεδιασμός του κτιρίου, ο οποίος θα λαμβάνει υπ όψη τις ανάγκες για ενέργεια, υγεία κι επαφή με τη φύση 4. Επιλογή των κατάλληλων οικολογικών υλικών 5. Κατάλληλη διαρρύθμιση των εσωτερικών χώρων και διαμόρφωση του εξωτερικού 6. Σεβασμός των παραδοσιακών τεχνικών κατασκευής 7. Κατάλληλη επίπλωση. (Τσίπηρας 1996). Βέβαια σε ό,τι αφορά στις προδιαγραφές των υλικών, που μπορούν να γίνουν αποδεκτά σε μια βιοκατασκευή, πρέπει να ικανοποιούν τις παρακάτω ανάγκες: 1. Να επιτρέπουν την είσοδο των ευνοϊκών για την υγεία μικροκυμάτων 2. Να μην αυξάνουν το ποσοστό της φυσικής ραδιενέργειας ούτε του στατικού ηλεκτρισμού 105

107 3. Να μην απελευθερώνουν τοξικά αέρια, θετικά ιόντα, επικίνδυνη σκόνη ινών (αμίαντος) 4. Να παρέχουν καλή θερμική και ακουστική μόνωση 5. Να επιτρέπουν τη διατήρηση ενός ανεκτού από τον ανθρώπινο οργανισμό επιπέδου υγρασίας 6. Να έχουν καταναλώσει, στη φάση της παραγωγής τους, όσο το δυνατό λιγότερη ενέργεια 7. Να μην έχουν επιβαρύνει το περιβάλλον, στη φάση της παραγωγής και της μεταφοράς τους, με τοξικά απόβλητα και απορρίμματα 8. Να μην προέρχονται από φυτικά είδη που απειλούνται με εξαφάνιση 9. Να παράγονται σε όσο το δυνατό μικρότερη απόσταση από τον τόπο κατανάλωσης τους και 10. Να μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν. (Τσίπηρας 1996) Από πλέυράς της ΕΕ έχουν θεσπιστεί νόμοι για την προστασία της αρχιτεκτονικής και φυσικής κληρονομιάς, οι οποίοι βρίσκονται ακόμη στη μορφή προτάσεων και δεν έχει υλοποιηθεί κάτι ουσιαστικό. Για πρώτη φορά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η αρμόδια Επιτροπή Πολιτισμού υιοθετούν μιαν έκθεση με προτάσεις για μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική στην προστασία της αρχιτεκτονικής αλλά και της φυσικής κληρονομιάς. Στόχος είναι να διατηρηθεί αλώβητη η ισορροπία μεταξύ του φυσικού και του δομημένου περιβάλλοντος, κυρίως των μικρών ιστορικών οικισμών, και να διασωθεί η γεωργική γη και το τοπίο Η ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΤΟΠΩΝ Ένα θέμα που απασχολεί τα κράτη-μέλη της Κοινότητας, όταν λαμβάνονται μέτρα για κοινή δράση, είναι η διατήρηση της ιστορικής ιδιαιτερότητάς τους. Eπισημαίνει την ανάγκη διατήρησης και ενίσχυσης των ιδιαιτεροτήτων, όπως επίσης τη δημιουργία κινήτρων για τη διατήρηση των τοπικών παραδόσεων. Προτείνει, για παράδειγμα, την ενίσχυση της τοπικής τεχνογνωσίας και των τοπικών επαγγελμάτων, ιδιαίτερα εκείνων που απειλούνται με εξαφάνιση, όπως είναι οι πετράδες, οι σιδηρουργοί ή οι παραδοσιακοί ξυλουργοί και μαρμαράδες, επαγγέλματα απαραίτητα για τη σωστή αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Και ακόμη προτείνει τη δημιουργία κινήτρων που θα εξασφαλίσουν τη συνέχιση των τοπικών παραδόσεων. Έτσι εισηγείται τη δημιουργία ενός θεσμού σύμφωνα με το οποίο θα επιλέγονται κάθε χρόνο από κάθε κράτος-μέλος ένας ή δύο μικροί παραδοσιακοί οικισμοί, όχι 106

108 μεγαλύτεροι των κατοίκων, στους οποίους θα πραγματοποιούνται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους ολοκληρωμένες επεμβάσεις για την ολική αποκατάσταση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής και της εν γένει πολιτιστικής κληρονομιάς τους. Είναι μια ιδέα ανάλογη με τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Θα μπορεί, για παράδειγμα, η Ελλάδα να επιλέξει έναν οικισμό στα Ζαγοροχώρια και έναν σε ένα νησί του Αιγαίου για να μπουν στο πρόγραμμα αποκατάστασης το οποίο θα πρέπει να ολοκληρωθεί μέσα στον χρόνο, ενώ παράλληλα θα προβάλλονται ο τοπικός πλούτος, οι ιδιαιτερότητες και οι παραδόσεις ώστε να τις γνωρίσουν και να ευαισθητοποιηθούν οι ευρωπαίοι πολίτες. Μια άλλη πρόταση είναι η θέσπιση μιας νέας κατηγορίας βραβείου στο πλαίσιο του Βραβείου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά που θα απονέμεται στην καλύτερη συνολική αναστήλωση ενός παραδοσιακού οικισμού. Το θέμα της χρηματοδότησης τέτοιων δράσεων είναι πάντα το εμπόδιο κάθε καλής πρόθεσης. Στην έκθεση υποστηρίζεται ότι, εκτός από τα κοινοτικά προγράμματα στον τομέα του Πολιτισμού, τα οποία ως γνωστόν είναι περιορισμένα, θα πρέπει να αναζητηθεί η χρηματοδότηση και από άλλα κοινοτικά μέσα. Τέτοια μέσα είναι τα διαρθρωτικά ταμεία και επίσης οι υφιστάμενες κοινοτικές πρωτοβουλίες Leader+, Urban ΙΙ, και Interreg ΙΙΙ, οι οποίες στην επόμενη δημοσιονομική περίοδο ( ) θα ενσωματωθούν στα νέα χρηματοδοτικά μέσα της πολιτικής συνοχής και της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. 7.3 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ 7.2 Κτίριο στη Σίφνο και (κάτω) πώς μπορεί να αλλάξει μορφή. Πηγή Το Βήμα 12/11/06 107