ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

Transcript

1 ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 22 ΜΑΪOY ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ΚΕΙΜΕΝΟ Διονύσιος Σολωμός Ο ΚΡΗΤΙΚΟΣ 3 [20.] Ἀκόμη ἐβάστουνε ἡ βροντή... Κι ἡ θάλασσα, πού σκίρτησε 1 σάν τό χοχλό 2 πού βράζει, Ἡσύχασε καί ἔγινε ὅλο ἡσυχία καί πάστρα, 3 Σάν περιβόλι εὐώδησε κι ἐδέχτηκε ὅλα τ ἄστρα 5 Κάτι κρυφό μυστήριο ἐστένεψε τή φύση 4 Κάθε ὀμορφιά νά στολιστεῖ καί τό θυμό ν ἀφήσει. Δέν εἶν πνοή στόν οὐρανό, στή θάλασσα, φυσώντας Οὔτε ὅσο κάνει στόν ἀνθό ἡ μέλισσα περνώντας, Ὅμως κοντά στήν κορασιά, πού μ ἔσφιξε κι ἐχάρη, 10 Ἐσειότουν τ ὁλοστρόγγυλο καί λαγαρό 5 φεγγάρι Καί ξετυλίζει ὀγλήγορα κάτι πού ἐκεῖθε βγαίνει, Κι ὀμπρός μου ἰδού πού βρέθηκε μία φεγγαροντυμένη. Ἔτρεμε τό δροσάτο φῶς στή θεϊκιά θωριά της, Στά μάτια της τά ὁλόμαυρα καί στά χρυσά μαλλιά της. 4 [21.] Ἐκοίταξε τ ἀστέρια, κι ἐκεῖνα ἀναγαλλιάσαν, Καί τήν ἀχτινοβόλησαν καί δέν τήν ἐσκεπάσαν Κι ἀπό τό πέλαο, πού πατεῖ χωρίς νά τό σουφρώνει, 6 Κυπαρισσένιο ἀνάερα τ ἀνάστημα σηκώνει, 1 σκίρτησε: αόριστος σε θέση παρατατικού («σκιρτούσε»: αναταρασσόταν). 2 χοχλό: κοχλασμό, βράσιμο. 3 πάστρα: καθαρότητα, διαύγεια. 4 εστένεψε τη φύση: επιβλήθηκε (στην πλάση), την ανάγκασε 5 λαγαρό: διαυγές, καθαρό, φωτεινό. 6 χωρίς να το σουφρώνει: χωρίς καν να ρυτιδώνει, χωρίς και κατά το ελάχιστο να υποχωρεί η επιφάνεια του νερού στο βήμα της, χωρίς να βυθίζεται. ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

2 ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ 5 Κι ἀνεῖ τς ἀγκάλες μ ἔρωτα καί μέ ταπεινοσύνη, Κι ἔδειξε πάσαν ὀμορφιά καί πάσαν καλοσύνη. Τότε ἀπό φῶς μεσημερνό ἡ νύχτα πλημμυρίζει, Κι ἡ χτίσις ἔγινε ναός πού ὁλοῦθε λαμπυρίζει. Τέλος σ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα 7, 10 Καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα 8, Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει Τήν κοίταζα ὁ βαριόμοιρος, μ ἐκοίταζε κι ἐκείνη. Ἔλεγα 9 πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν 10 σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, 15 Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ ὄνειρο, ὅταν μ ἔθρεφε τό γάλα τῆς μητρός μου Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη, Πού ὀμπρός μου τώρα μ ὅλη της τή δύναμη προβαίνει Σάν τό νερό πού τό θωρεῖ τό μάτι ν αναβρύζει 20 Ξάφνου ὀχ 11 τά βάθη τοῦ βουνοῦ, κι ὁ ἥλιος τό στολίζει. Βρύση ἔγινε τό μάτι μου κι ὀμπρός του δέν ἐθώρα, Κι ἔχασα αὐτό τό θεϊκό πρόσωπο γιά πολλή ὥρα, Γιατί ἄκουγα 12 τά μάτια της μέσα στά σωθικά μου, Πού ἐτρέμαν καί δέ μ ἄφηναν νά βγάλω τή μιλιά μου 25 Ὅμως αὐτοί 13 εἶναι θεοί, καί κατοικοῦν ἀπ ὅπου Βλέπουνε μές στήν ἄβυσσο καί στήν καρδιά τ ἀνθρώπου, Κι ἔνιωθα πώς μοῦ διάβαζε καλύτερα τό νοῦ μου Πάρεξ ἄν ἤθελε τῆς πῶ μέ θλίψη τοῦ χειλιού μου: «Κοίτα με μές στά σωθικά, πού φύτρωσαν οἱ πόνοι.. 30 Ὅμως ἐξεχειλίσανε τά βάθη τῆς καρδιᾶς μου Τ ἀδέλφια μου τά δυνατά οἱ Τοῦρκοι μοῦ τ ἀδράξαν, Τήν ἀδελφή μου ἀτίμησαν κι ἀμέσως τήν ἐσφάξαν, Τόν γέροντα τόν κύρην μου ἐκάψανε τό βράδι, Καί τήν αὐγή μοῦ ρίξανε τή μάνα στό πηγάδι. 35 Στήν Κρήτη Μακριά 'πό κεῖθ ἐγιόμισα τές φοῦχτες μου κι ἐβγῆκα. Βόηθα, Θεά, τό τρυφερό κλωνάρι μόνο νά 'χω Σέ γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αὐτό βαστῶ μονάχο». 7 ρείθρα: (με την αρχαία σημασία, ῥέεθρα) υδάτινα ρεύματα (σημερ. σημασία: χαντάκια, αυλάκια στο πλάι των δρόμων, κοίτες ποταμών). 8 πετροκαλαμίθρα: (αντιδάνειο: καλαμίτις < βενετ. pietra calamita) είδος πρωτόγονης (επιπλέουσας σε δοχείο με νερό) μαγνητικής βελόνας από καλάμι, δείκτης πυξίδας αλεξικέραυνο. 9 Έλεγα: συλλογιζόμουν, είχα την εντύπωση. 10 Κάν-Κάνε: λες και, είτε-είτε. 11 οχ: (ιδιωμ. < ἐκ) από. Πολύ συνηθισμένο στον Σολωμό. 12 άκουγα: ένιωθα. 13 αυτοί αντί αυτά (δηλ. τα μάτια): έλξη του γένους από το θεοί. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

3 ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ 5 [22.] Ἐχαμογέλασε γλυκά στόν πόνο τῆς ψυχῆς μου, Κι ἐδάκρυσαν τά μάτια της, κι ἐμοιάζαν τῆς καλῆς μου. Ἐχάθη, ἀλιά μου! ἀλλ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα 14 Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. 5 Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι, Π ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος τ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι Κι ὅταν χορτάτα δυστυχιά τά μάτια μου ζαλεύουν 15, 10 Ἀργά, κι ὀνείρατα σκληρά τήν ξαναζωντανεύουν, Καί μέσα στ ἄγριο πέλαγο τ ἀστροπελέκι σκάει, Κι ἡ θάλασσα να καταπιεῖ τήν κόρη ἀναζητάει, Ξυπνῶ φρενίτης, 16 κάθομαι, κι ὁ νοῦς μου κινδυνεύει. Καί βάνω τήν παλάμη μου, κι ἀμέσως γαληνεύει. 15 Τά κύματα ἔσχιζα μ αὐτό, 17 τ ἄγρια καί μυρωδάτα, Μέ δύναμη πού δέν εἶχα μήτε στά πρῶτα νιάτα, Μήτε ὅταν ἐκροτούσαμε, 18 πετώντας τά θηκάρια, Μάχη στενή μέ τούς πολλούς ὀλίγα παλληκάρια. Μήτε ὅταν τόν μπομπο-ἰσούφ καί τς ἄλλους δύο βαροῦσα 20 Σύρριζα στή Λαβύρινθο π ἀλαίμαργα 19 πατοῦσα 20. Στό πλέξιμο 21 τό δυνατό ὁ χτύπος τῆς καρδιᾶς μου (Κι αὐτό μοῦ τ αὔξαιν ) ἔκρουζε 22 στήν πλεύρα τῆς κυρᾶς μου. 14 ραντίδα: ρανίδα (< ραίνω), σταγόνα, σταλαγματιά. 15 ζαλεύουν (< κοιν. ζαλώνω φορτώνω, επιβαρύνω ή κρητ. ζάλο βήμα, βηματισμός): ζαλίζονται, αναστρέφονται (;) / βαραίνουν από κούραση. 16 φρενίτης: (< φρένα): φρενιασμένος, έξω φρενών, μανιακός, ταραγμένος ο νους μου κινδυνεύει: πάω να χάσω το μυαλό μου, διακινδυνεύεται η πνευματική μου ισορροπία. 17 μ αυτό, αντί μ αυτή (την παλάμη): λες και, είτε-είτε. 18 εκροτούσαμε: συγκροτούσαμε, συνάπταμε. 19 αλαίμαργα: το επίρρημα μεταφορικό, προς δήλωση του πολεμικού μένους. 20 πατούσα: (εδώ ιδίως) κυρίευα, κρατούσα κυριαρχικά 21 πλέξιμο: η πλεύση, το κολύμπημα. 22 έκρουζε: χτυπούσε, έκρουε πλεύρα: το πλευρό, το πλάι. ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

4 ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α1. Το έργο του Δ. Σολωμού έχει δεχτεί επιρροές και από το δημοτικό τραγούδι. Να αναφέρετε τρία διαφορετικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού που εντοπίζετε στα αποσπάσματα του ποιήματος «Ο Κρητικός» και για καθένα από αυτά να γράψετε ένα παράδειγμα. Μονάδες 15 Β1. Σύμφωνα με τον Β. Αθανασόπουλο: «[ ] Το φως μπορεί μες στο ποιητικό τοπίο του Σολωμού να μεταμορφώνει τα πράγματα και να μετουσιώνει τα σώματα που φωτίζει. Το φως είναι η ενέργεια του Θεού, είνα ι η όραση του Θεού.[ ]». Στο κείμενο που σας δίνεται, να εντοπίσετε τέσσερα στοιχεία που υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη (μονάδες 8) και να τα σχολιάσετε (μονάδες 12). Β2. Να βρείτε και να σχολιάσετε: α) τα τρία χρονικά επίπεδα στο απόσπασμα 5 [22.] (μονάδες 12) και Μονάδες 20 β) το περιεχόμενο και τον λειτουργικό ρόλο της παρομοίωσης στους στίχους 9-11 του αποσπάσματος 4 [21.] (μον. 8): «Τέλος σ ἐμέ πού βρίσκομουν ὀμπρός της μές στά ρεῖθρα, καταπώς στέκει στό Βοριά ἡ πετροκαλαμίθρα, Ὄχι στήν κόρη, ἀλλά σ ἐμέ τήν κεφαλή της κλίνει». Μονάδες 20 Γ1. α) Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παρακάτω στίχων του αποσπάσματος 4 [21.] σε ένα κείμενο λέξεων: «Ἔλεγα πώς τήν εἶχα ἰδεῖ πολύν καιρόν ὀπίσω, Κάν σέ ναό ζωγραφιστή μέ θαυμασμό περίσσο, Κάνε τήν εἶχε ἐρωτικά ποιήσει ὁ λογισμός μου, Κάν τ ὄνειρο, ὅταν μ ἔθρεψε τό γάλα τῆς μητρός μου Ἤτανε μνήμη παλαιή, γλυκιά κι ἀστοχισμένη» (15 μονάδες) β) Να σχολιάσετε τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή και στο ήθος του Κρητικού στους παρακάτω στίχους του αποσπάσματος 5 [22.] σε ένα κείμενο λέξεων: «[ ] ἀλλ ἄκουσα τοῦ δάκρυου της ραντίδα Στό χέρι, πού 'χα σηκωτό μόλις ἐγώ τήν εἶδα. Ἐγώ ἀπό κείνη τή στιγμή δέν ἔχω πλιά τό χέρι, Π ἀγνάντευεν Ἀγαρηνό κι ἐγύρευε μαχαίρι Χαρά δέν τοῦ 'ναι ὁ πόλεμος τ ἁπλώνω τοῦ διαβάτη Ψωμοζητώντας, κι ἔρχεται μέ δακρυσμένο μάτι» (10 μονάδες) Μονάδες 25 ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

5 ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΚΑΙ Δ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ Δ1. Στα κείμενα του Δ. Σολωμού και του Κ. Καρυωτάκη που σας δίνονται, να εντοπίσετε (μονάδες 5) και να σχολιάσετε (μονάδες 15) δύο ομοιότητες και τρεις διαφορές ως προς το περιεχόμενο. Μονάδες 20 Κ. Γ. Καρυωτάκης ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΝΕΡΑΪΔΑ Ἀπό τά βράχι ἀνάμεσα πετιέται 'να κεφάλι καί βλέμματα ὁλόγυρα σκορπάει φοβισμένα. Ἐγώ, κρυμμένος κάπου κεῖ στό ἔρημ ἀκρογιάλι, τό βλέπω σάν σέ ὄνειρο μέ μάτια λιγωμένα. Ἕνα κορμί παρθενικό, γυμνό ἀργοπροβάλλει κι ἁπλώνεται ἡδονικά σε κύματ ἀφρισμένα ὁ ἥλιος ἐσκυθρώπασε μπροστά στά τόσα κάλλη, τά κάλλη τ ἀπολλώνεια καί τά φωτολουσμένα. Ἀνατριχιάζ ἡ θάλασσα στό θεῖο ἄγγισμά τους, τά κυματάκια ἁπαλά μέ χάρη τ ἀγκαλιάζουν κι ἀχτίδες τά χαϊδεύουνε χρυσές στό πέρασμά τους. Θεότρελος, ὁ δύστυχος, βουτιέμαι μές στό κύμα, τά μάτια της τά θεϊκά μέ φόβο μέ κοιτάζουν καί χάνεται στή θάλασσα Ἦταν νεράιδα Κρίμα! Κ. Γ. Καρυωτάκη, Άπαντα τα Ευρισκόμενα, Εκδ. Ερμής 2006, σ.161 ΟΔΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο εξώφυλλο να γράψετε το εξεταζόμενο μάθημα. Στο εσώφυλλο πάνωπάνω να συμπληρώσετε τα ατομικά στοιχεία μαθητή. Στην αρχή των απαντήσεών σας να γράψετε πάνω-πάνω την ημερομηνία και το εξεταζόμενο μάθημα. Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο και να μη γράψετε πουθενά στις απαντήσεις σας το όνομά σας. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Τυχόν σημειώσεις σας πάνω στα θέματα δεν θα βαθμολογηθούν σε καμία περίπτωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό με μελάνι που δεν σβήνει. 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. Διάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Ώρα δυνατής αποχώρησης: π.μ. ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

6 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2015 Α1. Πολλά είναι τα στοιχεία που συνδέουν τον Κρητικό με το δημοτικό τραγούδι. Πρώτα απ όλα, το είδος της γλώσσας και του στίχου προσιδιάζει σ αυτό, καθώς πρόκειται για γλώσσα δημοτική και στίχο ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, με τόνο στις ζυγές συλλαβές και τομή μετά την όγδοη συλλαβή. Επίσης, αποκλείονται οι διασκελισμοί και το δεύτερο ημιστίχιο επαναλαμβάνει ή συμπληρώνει το πρώτο. Πέρα απ' το στίχο, ομοιότητες υπάρχουν στη συνομιλία του ανθρώπου με τα στοιχεία της φύσης, όπως η συνομιλία του ναυαγού με τη Φεγγαροντυμένη που παρουσιάζεται στο απόσπασμα 4 στ : «Κοίτα με βαστώ μονάχο». Τέλος, διακρίνουμε τη χρήση του αριθμού τρία, που θεωρείται μαγικός αριθμός σύμφωνα με την ελληνική λαϊκή παράδοση. Συγκεκριμένα στους στ του αποσπάσματος 4 έχουμε την τριπλή επανάληψη του καν, αλλά και στους στ του αποσπάσματος 5 έχουμε την τριπλή επανάληψη του μήτε. (Εναλλακτικά οι μαθητές θα μπορούσαν να αναφερθούν στη μορφή της Φεγγαροντυμένης που θυμίζει τις νεράιδες των δημοτικών τραγουδιών και στο στ. 7 του 5 ου αποσπάσματος όπου υπάρχει το «αδιανόητο καθ υπερβολή»). Β1. Το φως στην ποίηση του Σολωμού έχει ιδιαίτερο ρόλο και δρα καταλυτικά μετουσιώνοντας τα σώματα που φωτίζει. Το φεγγάρι, που καθρεφτίζεται κοντά στην αγαπημένη του ναυαγού, γίνεται το μέσο (η λέξη-κλειδί) για τη μετάβαση της αφήγησης από την αγαπημένη σε μιαν άλλη γυναικεία μορφή, στην οπτασία της φεγγαροντυμένης. Έτσι, παρουσιάζεται να αναδύεται ως μια άλλη Αφροδίτη από αυτό το σημείο της θάλασσας (όπου καθρεφτιζόταν το φεγγάρι) και μπροστά στο ναυαγό Κρητικό κάποια μορφή που ήταν κρυμμένη και βγήκε ξαφνικά, μία φεγγαροντυμένη. Στη συνέχεια ο αφηγητής αναφέρεται στα αστέρια, τα οποία προσωποποιημένα λούζουν με το εκθαμβωτικό τους φως τη Φεγγαροντυμένη, χωρίς ωστόσο να την καλύπτουν. Αυτό το φως μετατρέπει τη νύχτα σε μέρα, και μάλιστα καταμεσήμερο, πλημμυρίζοντας από φως σαν εκείνο του πάμφωτου μεσημεριάτικου ήλιου. Επίσης η λάμψη του φωτός γενικεύεται και κορυφώνεται, καθώς χύνεται σε όλη την πλάση, που έγινε ναός και που λάμπει παντού. Τέλος, είναι αξιοπρόσεχτο ότι το φως έρχεται από ψηλά και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φως που ταυτίζεται με το θείο. Το φως της όρασης και της ενόρασης ενυπάρχει στην παρουσία της Φεγγαροντυμένης στο πέλαγος και κάνει δυνατά όλα αυτά που στη συνέχεια θα δώσει ο ναυαγός. Έτσι ένα τοπίο εντελώς φυσικό, η θάλασσα που λίγο πριν κόχλαζε από τη θύελλα κι αμέσως μετά ηρέμησε, γίνεται μεταφυσικό, δεκτικό όσων θα ακολουθήσουν. Β2. α) Στο 5 ο απόσπασμα ο αφηγητής εναλλάσσει τα τρία χρονικά επίπεδα της αφήγησης που αφορούν το κεντρικό επεισόδιο, το παρελθόν του στην Κρήτη και το παρόν του ως ζητιάνου. Αρχικά στους στίχους 1-4 βρισκόμαστε στο επεισόδιο του ναυαγίου όπου η φεγγαροντυμένη, πλημμυρισμένη από συγκίνηση και δακρυσμένη ύστερα από τις πληροφορίες που παίρνει από τις σκέψεις του ήρωα, χάνεται. Στη συνέχεια στο στ. 5 ο Κρητικός διακόπτει την αφήγηση των γεγονότων και με τη φράση Εγώ από κείνη τη στιγμή μας μεταφέρει στο αφηγηματικό παρόν (από το χρόνο της

7 ιστορίας έρχεται στο χρόνο της αφήγησης). Η μετάβαση στο παρόν γίνεται συνειρμικά με το χέρι: ο αφηγητής το είχε σηκωτό και με την εξαφάνιση της φεγγαροντυμένης άρχισε να κάνει λόγο γι' αυτό σε άλλο χρονικό επίπεδο και σε άλλες καταστάσεις. Όμως στον στ. 6 αναφέρεται στο παρελθόν του στην Κρήτη, όταν πολεμούσε με μένος τους Αγαρηνούς. Και στο στ.7 επανέρχεται στο παρόν του αφηγητή και εξομολογείται ότι χάνει τη δύναμη του και καταντά ένας δυστυχισμένος ζητιάνος στα ξένα μέρη ζητώντας να ολοκληρωθεί μέσα από την αγάπη του άλλου. Στους στ με το λογοτεχνικό εύρημα του ονείρου μέσα στην αφήγηση γεγονότων του παρόντος παρεμβάλλεται μια μικρή επάνοδος στην κανονική αφήγηση σαν αναδρομική αφήγηση, με την οποία ο αφηγητής μεταβαίνει και πάλι στο χρόνο της ιστορίας. Όταν δηλαδή ο Κρητικός και τωρινός δυστυχισμένος ζητιάνος πέφτει κουρασμένος να κοιμηθεί, βλέπει εφιάλτες (ονείρατα σκληρά), μέσα στους οποίους του εμφανίζεται πάλι η φεγγαροντυμένη όμως πάλι ζει και τις εφιαλτικές στιγμές της θαλασσοταραχής: ζωντανεύει στο όνειρο η φουρτούνα και τα αστροπελέκια καθώς και η αγαπημένη του, που κινδυνεύει να πνιγεί. Από τον στ. 14 ο αφηγητής επανέρχεται και πάλι στο χρόνο της αφήγησης, καθώς τινάζεται ταραγμένος (φρενίτης), ανακάθεται και κινδυνεύει να σαλέψει το μυαλό του (ο νους μου κινδυνεύει) από την ψυχική αναστάτωση του εφιάλτη. Έτσι βάζει την παλάμη του στο μέτωπο του και αμέσως ηρεμεί. Ως μέσο μετάβασης χρησιμοποιείται και πάλι (όπως στους στ. 4-5) το χέρι: η παλάμη, που την έβαλε ο Κρητικός στο μέτωπό του, για να ηρεμήσει, κλείνει το χρονικό επίπεδο του παρόντος και θα ανοίξει το επόμενο επίπεδο της αφήγησης, δηλαδή το κεντρικό επεισόδιο στ.15. Ο συνειρμός, λοιπόν, οδηγεί τον αφηγητή στη σκηνή του ναυαγίου, στην οποία χρησιμοποιούσε αυτό (την παλάμη, το χέρι), για να κολυμπάει σχίζοντας τα κύματα. Αμέσως όμως μετά στους στ κάνει μιαν α ν α δ ρ ο μ η στα πρώτα νιάτα του, καθώς και στους ηρωικούς αγώνες που είχε κάνει με γυμνό σπαθί και σώμα με σώμα με τους Τούρκους για την ελευθερία της Κρήτης. Τέλος στους στ επιστρέφει εκ νέου στο κεντρικό επεισόδιο και την πάλη του με τα κύματα. Β2. β) Η φεγγαροντυμένη και η στροφή του βλέμματός της στον Κρητικό παρομοιάζονται με μια πυξίδα και με την μαγνητική βελόνα της, που στρέφεται πάντα στο Βορρά. Η πετροκαλαμίθρα είναι είδος πρωτόγονης μαγνητικής βελόνας από καλάμι ως δείκτης πυξίδας που επιπλέει στο νερό (έτσι λέγεται και το αλεξικέραυνο). Ο Π. Μάκριτζ γράφει πολύ πειστικά: «Αξίζει τον κόπο να σταθεί κανείς σ' αυτή την τελευταία παρομοίωση. Ψάχνοντας για έναν έντονο τρόπο για να δείξει πώς της γυναικείας οπτασίας τη ματιά την είχε μαγνητίσει ο Κρητικός, ο Σολωμός βρήκε την πετροκαλαμίθρα [...]. Τη φεγγαροντυμένη φαίνεται να την ελκύει ο Κρητικός μαγνητικά και είναι η μαγνητική της ματιά που τον βάζει σε μια κατάσταση ύπνωσης, όπου δεν μπορεί ούτε να μιλήσει ούτε να κουνηθεί.» (Π. Μάκριτζ). Ωστόσο στις σημειώσεις του ποιητή υπάρχει και η ακόλουθη παραλλαγή του στίχου: Εγώ το σίδερο κι αυτή η πετροκαλαμίθρα. Στηριγμένος σ' αυτή την παραλλαγή καθώς και στο ότι σήμερα στη Ζάκυνθο πετροκαλαμίθρα λένε μόνο το αλεξικέραυνο, ο Γιάννης Δάλλας δίνει με λεπτομερειακές παρατηρήσεις την ερμηνεία ότι «ο Κρητικός είναι το " σίδερο" που διαμεσολαβεί για να κινήσει την ενέργεια της "πετροκαλαμίθρας" ως αλεξικέραυνου και έτσι να εκτονώσει το κεραυνοβόλημα, ας υποθέσουμε, από την " καλή" του. [...] η φεγγαροντυμένη εδώ εν είδει αλεξικέραυνου, με τη διαμεσολάβηση του ήρωα

8 [...], καλείται να εξουδετερώσει την οργή του κεραυνού, που πέφτει [...] επικίνδυνα " πολύ κοντά στην κορασιά" του.» Γ1. α) Ο Κρητικός έβλεπε τη φεγγαροντυμένη έχοντας την εντύπωση ότι την είχε γνωρίσει στο πολύ μακρινό παρελθόν ως εξιδανικευμένη μορφή, η οποία έρχεται τώρα ως ανάμνηση ευχάριστη και σχεδόν ξεχασμένη. Ωστόσο δε θυμόταν αν αυτή τη μορφή την είχε δει στην πραγματικότητα θαυμάζοντας την ως εικόνισμα μέσα σε ναό ή αν την είχε πλάσει με τη φαντασία του ως ιδανική αγαπημένη, ως ερωτικό ίνδαλμα, ή, ακόμα, αν αυτή ήταν μια πάλι φανταστική μορφή των ονείρων της βρεφικής ακόμη ηλικίας του (ή, ίσως, και η μορφή της μητέρας του). Αυτή η αναζήτηση της μορφής από τον ήρωα στο μακρινό παρελθόν έχει υποστηριχτεί ότι είναι σχετική με τον ιδεαλισμό του Σολωμού, που ανάγεται στη μελέτη του Πλάτωνα και στην υιοθέτηση της θεωρίας του για τον κόσμο των ιδεών. Σύμφωνα με αυτήν, όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις δεν είναι αληθινά παρά μόνο είδωλα των πραγματικών όντων, των ιδεών, που βρίσκονται στον «ιδεατό» κόσμο, που η ψυχή τα έχει γνωρίσει στο παρελθόν, σε ένα προσωματικό στάδιο, και με την ανάμνηση αναγνωρίζει στα είδωλα τα αληθινά οντά, τις ιδέες. Γ1. β) Ύστερα λοιπόν από το εκστατικό όραμα της φεγγαροντυμένης, η εξαφάνιση της, που άφησε τον Κρητικό χωρίς στήριγμα, σημασιοδότησε την αλλαγή της ζωής του. Έτσι, εξομολογείται ότι έχει ξεπέσει, έχει χάσει πια την επιθετικότητα και το σθένος του πολεμιστή και έχει καταντήσει ένας δυστυχισμένος ζητιάνος, που εναποθέτει την επιβίωση του στην αγάπη των συνανθρώπων του, ζώντας μια ταπεινωτική και εξευτελιστική ζωή, που τον κάνει να κλαίει, με καταρρακωμένη την αξιοπρέπεια και την περηφάνια του. Η εικόνα αυτή του ζητιάνου προβάλλει ένα ευθέως αντίθετο ήθος και στάση ζωής σε σχέση με το παρελθόν σηματοδοτώντας την επανιεράρχηση αξιών και τη ριζική ψυχική μεταμόρφωση του ήρωα. Δ1. Ομοιότητες: Και στα δύο κείμενα έχουμε μια ξαφνική εμφάνιση και εξαφάνιση μιας γυναικείας μορφής. Η γυναικεία μορφή παρουσιάζεται πολύ όμορφη, θελκτική και λουσμένη με φως. Υποδηλώνεται η θεϊκή της υπόσταση. Το σκηνικό και στα 2 κείμενα είναι θαλάσσιο. Διαφορές: Στο παράλληλο ο ήρωας βρίσκεται στο ακρογιάλι και στη συνέχεια μπαίνει στη θάλασσα για να συναντήσει τη γυναικεία μορφή, ενώ ο Κρητικός βρίσκεται μέσα στη θάλασσα και παλεύει με τα κύματα. Στον Κρητικό ο ήρωας επικοινωνεί με την Φεγγαροντυμένη, ενώ στο παράλληλο η παρουσία του ήρωα φοβίζει την νεράιδα και την κάνει να εξαφανιστεί. Στο παράλληλο τα γεγονότα διαδραματίζονται τη μέρα και η εμφάνιση της νεράιδας κάνει τον ήλιο να χάσει τη λάμψη του, ενώ στον Κρητικό τα γεγονότα διαδραματίζονται τη νύχτα και η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένη γεμίζει την πλάση με φως. Η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης στον Κρητικό γίνεται σε γαλήνια θάλασσα, ενώ στο παράλληλο η νεράιδα προβάλλει σε κύματα αφρισμένα. (Οι μαθητές, βέβαια, καλούνται να γράψουν 2 ομοιότητες και 3 διαφορές.)