زیست شناسی دورۀ دوم متوسطه

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "زیست شناسی دورۀ دوم متوسطه"

Transcript

1 زیست شناسی فنی و حرفه ای کاردانش دورۀ دوم متوسطه 1395

2 وزارت آموزش و پرورش سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي نام کتاب: زیست شناسی پدیدآورنده: سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی مدیریت برنامه ریزی درسی و تألیف: دفتر تأليف کتاب هاي درسي فنی و حرفه ای وکاردانش شناسه افزوده برنامه ریزی وتألیف: افشار بهمنی ناصر جمالی حاجیانی فریبا ضرابی اهرابی و علی کرامت )اعضای شوراي برنامه ريزي( سهیال تکاور ناصر جمالی حاجیانی محبوبه جمالی نسب حاتم حاتمی فریبا ضرابی اهرابی سیما غالمیان علی کرامت و بهرام میرحبیبی )اعضای گروه تألیف( حسین داوودی )ویراستار( مدیریت آمادهسازی هنری: ادارۀ کل نظارت بر نشر و توزيع مواد آموزشی شناسه افزوده آماده سازی: مجید ذاکری یونسی )مدیر هنری( ایمان اوجیان )طراح یونیفورم( طاهره حسن زاده )طراح جلد ) شقایق نجمی )صفحه آرا( نشانی سازمان: تهران: خيابان ايرانشهر شمالي ساختمان شمارۀ 4 آموزش و پرورش )شهيدموسوي( تلفن : دورنگار : کد پستي : وب سايت: و ناشر : شرکت چاپ و نشرکتاب هاي درسي ايران : تهران کيلومتر 17 جادۀ مخصوص کرج خيابان 61 )دارو پخش( چاپخانه: سال انتشار و نوبت چاپ: چاپ او ل 1395 تلفن : دورنگار: صندوق پستي: شرکت چاپ ونشر کتاب هاي درسي ايران»سهامي خاص«کلیه حقوق مادی و معنوی این کتاب متعلق به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش است و هرگونه استفاده از کتاب و اجزای آن به صورت چاپی و الکترونیکی و ارائه در پایگاه های مجازی نمایش اقتباس تلخیص تبدیل ترجمه عکس برداری نقاشی تهیه فیلم و تکثیر به هر شکل و نوع بدون کسب مجوز ممنوع است و متخلفان تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند. ISBN شابک

3 اگر یک ملتی نخواهد آسیب ببیند باید این ملت اوال با هم متحد باشد و ثانیا در هر کاری که اشتغال دارد آن را خوب انجام بدهد. امروز کشور محتاج به کار است. باید کار کنیم تا خودکفا باشیم بلکه ان شاءاهلل صادرات هم داشته باشیم. شما برادرها اآلن عبادت تان این است که کار بکنید. این عبادت است. امام خمینی )ق د س س ر ه الش ریف(

4 فهرست مقدمه فصل 1 : حیات و زیستشناسی حیات و مبانی زیستشناسی انواع ترکیبات شیمیایی موجودات زنده یاخته و ساختار آن فصل 2 : موجودات زنده سطوح سازمانیافتگی و ویژگیهای موجودات زنده ساختار ویروس و تأثیر آنها در موجودات زنده ساختار باکتریها و اثرات آنها در زندگی انسان آغازیان و اثرات آنها در زندگی انسان قارجها و اثرات آنها در زندگی انسان فصل 3 : جانوران ویژگیهای جانوران بیمهرگان طنابداران...52 فصل 4 : گیاهان یاخته بافت و اندام گیاهی ردهبندی گیاهی تولید مثل و تکثیر گیاهان تغذیه گیاهی گیاه و انسان... 73

5 فصل 5 : تغذیه و سالمت علم تغذیه و اهمیت آن غذا و انواع مواد مغذی مورد نیاز بدن تغذیه نوزادان و کودکان عوارض سوء تغذیه فصل 6 : زیست فناوری زیست فناوری مهندسی ژنشناسی کاربرد مهندسی ژنشناسی در پزشکی و داروسازی کاربرد مهندسی ژنشناسی در دامپروری کاربرد مهندسی ژنشناسی در کشاورزی فصل 7 : محیطزیست محیطزیست و اهمیت آن منابع طبیعی و انواع آن اهمیت پوشش گیاهی آلودگیهای محیطزیست و منشأ آن نقش انسان در حفظ و احیاء محیطزیست واژه نامه منابع...123

6 محترم دبیران با سخني كه است آزمودني دانشي و اطراف دنياي درك براي انسان تالش حاصل تجربي علم وسيعي گسترة از و است گرفته قرار تغيير معرض در جديد داليل و شواهد ظهور با را مباحثي مسلمان انديشمندان پايه علوم حوزه در ميبرد. بهره تحقيق روشهاي از تمامی ارکان و بنیان نظری پایه علوم دارد. آن اهميت از نشان كه نمودند بنيانگذاري دانشگاههای از بسیاری ميشود. محسوب دانشگاهی رشتههای و بشری دانش شاخههای قلمرو در را توسعه زمینههای پایه علوم از بهرهجویی با ساالنه یافته توسعه کشورهای توليد شاخص حوزه اين از بهرهمندي با توانستهاند و آورده وجود به فنی و علمی صنعتی دهند. توسعه را علم 1 است پایه علوم جایگاه و اهمیت به توجه کشور علمی نخبگان و کارشناسان بيشتر نظر از 2 جایگاه كه ميشود ميسر زماني امر اين داشت. خواهد پي در كشور براي را علم تولید كه 3 ياددهي روشهای و شیوهها در جدی اصالحات و كند پيدا آموزشی نظام در را خود واقعی 4 این در آزمایشگاهی تجهیزات و ابزار از استفاده نیز و آموزشی تکنیکهای و يادگيري شود. انجام دروس اسالمی انقالب فرزانه رهبر سوی از که علم«تولید نهضت «واالی ایده چارچوب در دروس خوشه كاردانش و حرفهاي و فني درسي كتابهاي تأليف دفتر است شده مطرح و طراحي مهارتي و فني رشتههاي درسي برنامههاي در را فني پايه شايستگيهاي خوشه اين دروس جمله از زیستشناسی درس نمود. توليد را آن يادگيري بسته محتواي تدوين و طراحي وكاردانش حرفهاي و فني رشتههاي براي آن درسي برنامه كه ميباشد عزيز هنرجويان براي درسي كتاب شامل زیستشناسی درس يادگيري بسته است. شده فعاليتهاي و مثالها با كتاب محتواي ميباشد. محترم دبيران براي معلم راهنماي كتاب و گروه مؤلفان توسط مهارتي و فني رشتههاي با متناسب و فعال محور هنرجو و كاربردي است. شده تدوين و طراحي وكاردانش حرفهاي و فني درسي كتابهاي دفترتأليف پايه علوم

7 سخني با هنرجویان عزیز یادگیری علوم تجربی بینش عمیق نسبت به درک دنیای اطراف و زمینه ساز شکر خالق متعال از طریق فهم عظمت خلقت خواهد بود. پرورش علمی و برخوردارشدن از سواد علمی فناورانه شما هنرجویان در بعد شخصی و فردی از الزمه های زندگی سالم و موفقیت آمیز و در بعد اجتماعی الزمه بقای با عزت و توسعه پایدار ایران اسالمی است. از این رو رشد و ارتقاء توانمندی ها و شایستگی های شما در عرصه علوم تجربی به ایفای نقش سازنده در ارتقاء سطح زندگی فردی خانوادگی ملی و جهانی می انجامد. از سوی دیگر با توجه به وابستگی روز افزون ابعاد گوناگون زندگی انسان از جمله در بخش مهارت آموزی به علوم پایه آموزش آن را ضروری می نماید. درس زیست شناسی یکی از دروس خوشه شایستگی های پایه فنی است که برای شما هنرجوی عزیز برنامه ریزی شده است و بستة آموزشی آن شامل کتاب درسی و فیلم آموزشی می باشد. مثال ها و فعالیت های آن متناسب با رشته های تحصیلی فنی و حرفه ای تدوین شده است.

8

9 فصلاو ل حیات و زیست شناسی پیدایش کائنات برای انسان یک نادانسته بود و بشر می خواست بداند که این پیدایش از کجا شروع شد آیا به صورت یکنواخت بوده است و همین گونه نیز ادامه دارد یا نه

10 سیمای فصل حیات و مبانی زیست شناسی انواع ترکیبات شیمیایی موجودات زنده یاخته )سلول( و ساختار آن 2

11 حیات و زیست شناسی تصویر 1 1 انفجار بزرگ حیات و مبانی زیست شناسی: پیدایش حیات: مسئله منشأ حیات و چگونگی ظهور جانداران در روی کره زمین از جمله مسائلی است که از قدیمترین اعصار مورد توجه انسانها بوده و امروزه نیز بهعنوان یک سؤال برای اذهان انسانها مطرح است. در طول تاریخ اندیشۀ بشر نظریههایگوناگونیدراینبارهابراز شده است. بيشترستارهشناسانباور دارندكه پیدایش جهان حدود 14 ميليارد سال قبل از يك انفجار بزرگ يا بيگ بنگ شروع شد )تصویر 1 1 (. برخی از آیات قرآن مجید نیز وقوع یک انفجار بزرگ در زمان پیدایش جهان را تأیید مینماید نظیر آیه 104 سوره انبیاء»روزی که آسمان را همچون پیچیدن صفحه نامهها درهم میپیچیم همانگونه که بار نخست آفرینش را آغاز کردیم دوباره آن را باز میگردانیم و عدهای است بر عهدۀ ما که انجام دهندۀ آنیم.«در خصوص پیدایش موجودات زنده فرضیات متعددی در طول تاریخ مطرح شده است از جمله : الف( فرضیۀ پیدایش خودبهخودی: منظور از پیدایش خودبهخودی یا خلقالساعۀ حیات آن است که موجودات زنده میتوانند یکباره از محیط غیر زنده نشئت بگیرند.این فرضیه در یونان قدیم رواج گسترده داشت ارسطو فیلسوف و دانشمند برجسته قرن سوم قبل از میالد از معتقدین این نظریه بوده است. ب( فرضیه ازلی بودن حیات:این فرضیه از طرف لوئی پاستور دانشمندفرانسویدر اواخر قرن 19 بیان شد وی معتقد بود هر موجود زنده از موجود زنده قبل خود بهوجود آمده است نتیجۀ طبیعیاین نحوۀ نگرش دربارۀ جانداران آن است که باید پذیرفت جانداران یا حیات همیشه وجود داشته است و به عبارت دیگر نقطه پدید آمدن ندارد. از جمله ایرادهایی که براین نظریه وارد شده این است که اوال کره زمین یا م هد حیاتی که ما میشناسیم ازلی نیست بلکه خود زمین در یک مقطع زمانی پدید آمده است. ثانیا اگر به فرض کرۀ زمین نیز ازلی بوده باشد شرایط کرۀ زمین باألخص در اولین دورههای شکلگیری به دلیل داشتن حرارت بسیار زیاد برای بقای جانداران مناسب نبوده است. توجه بهاین نکات موجب ارائه فرضیههای دیگر شده است. ج( فرضیه پیدایش تدریجی حیات: عدهای از زیستشناسان از حدود 80 سال پیش بخشهای مختلفاین نظریه را مطرح کردند که موجودات زنده بهصورت یکباره از محیط نشئت نگرفتهاند بلکه پیدایش حیات در طی مراحل متعدد صورت گرفته است.آیاتقرآنوروایاتمعصومین )ع(قطعا فرضیههای اول و دوم رد شده را تأیید نمیکند اما برخی از آیات و روایات با فرضیۀ سوم سازگار است از جمله آیۀ 54 سوره اعرافکهتأییدمیکندخداوندمتعالمجموعه آسمانها و زمین را در شش دوران متوالی آفریده است. نخستین یاختهها با هر خاستگاهی که داشته باشند بهصورت جانداران جدیدی تکامل یافتند و شاید جالبترین نمود آنها هم همین باشد یعنی با سر آغازی چنان کوچک توانستند صاحب سرانجامی چنین بزرگ شوند. تکامل همواره مهمترین نشان ماده زنده بوده است. و امروزه نیز این ماده زنده دائما در حال تکوین و تغییر است و هیچگاه پایان نمییابد.

12 2 1 1 زیست شناسی چیست زیست شناسی )علوم زيستى( به مجموعه علومی اطالق می شود که به شناخت علمی موجودات زنده )تصویر 2 1 ( و عوامل مؤثر بر آنها منجر می شود لذا با این علم می توان توصیف جامعی از مفهوم حیات را به دست آورد. آنچه را حیات میگوییم در واقع ن مود های تجربی ا عمال تمام موجودات زند ه ای است که در همه جای کرۀ زمین پراکنده شد ه اند. بنابراين دانش علوم زيستى مجموع آگاهى هايى است که پژوهشگران علوم زيستى با استفاده از روش علمى در آزمايشگاه یا در محيط زيست طبيعى موجودات زنده به دست آورده اند. تصویر ٢ ١ فوک دریایی الف( روش علمی: در سال 1822 یک جوان کانادایی به اسم الکسیس س نت مارتین که قایقران قدرتمندی بود برحسب تصادف پهلوی او توسط گلوله ای زخمی شد. زخم س نت مارتین به اندازه ای بود که از آنجا می شد قسمتی از معده سوراخ شده او را دید )تصویر 3 1 (. دکتر بومون پزشک ارتش بعد از دیدن زخم سنت مارتین مطمئن شد که بیمار تا چند دقیقه دیگر خواهد م رد. اما در کمال تعجب وی زنده ماند و بعد از چند ماه دیوارۀ معده اش با بافت های سطحی بدن جوش خورد و مجرای باریکی به وجود آمد که به معده ختم می شد. وسط این مجرا پرده ای به وجود آمد که مانع خروج مواد از معده می شد اما دکتر می توانست از طریق این مجرا مستقیما داخل معده بیمار را ببیند. دکتر بومون مشاهده نمود که دیوارۀ معده بیمار چین های پرشمار دارد و مایع مخاطی سطح آن را پوشانده است. وقتی تکه های نان وارد معده می شد دیوارۀ بی رنگ معده به رنگ صورتی تند تغییر می کرد و مایع مخاطی زیادی نیز ترشح می شد و کمی بعد دیگر اثری از تکه های نان نبود)تصویر 4 1 (. دکتر مقداری از این مایع را که بویی مثل کلریدریک اسید داشت از معده خارج نمود و تکه ای گوشت گاو تصویر ٣ ١ داخل آن انداخت. بعد از گذشت 40 دقیقه سطح گوشت کامال هضم شده بود و دو ساعت بعد هم تار های ماهیچه ای به صورت نخ های نازک درآمدند و بعد از ده ساعت همۀ گوشت هضم شده بود. دکتر بومون بعد از جمع آوری مشاهدات خود به این نتیجه رسید که معده غذای بلع شده را با ترشح شیرۀ معده که ماهیت اسیدی نیز دارد هضم می کند. سوراخ مجرا معده غذا اسید معده اسفنگتر تصویر ٤ ١ معده آسیب دیده 4

13 حیات و زیست شناسی دکتر بومون پس از جمع آوری مشاهدات خود نتیجه گرفت: پاسخی که معده به غذای بلع شده می دهد ترشح کلریدریک اسید است. وی برای آزمایش فرضیه اش غذا های گوناگونی به س نت مارتین می داد و واکنش معدۀ وی را مشاهده می کرد و به این ترتیب دکتر بومون اثری به نام»آزمایش ها و مشاهداتی در بارۀ شیرۀ معده و فیزیولوژی گوارش«منتشر کرد. روش علمی روشی منطقی و منظم است که چارچوب کلی راهنمای پژوهشگران است. مراحل اصلی روش علمی )تصویر 5 1 ( به شرح زیر است: 1 طرح مسئله: برای کسانیکه تفکر علمی دارند اغلب با مشاهدۀ یک پدید ه پرسش یا پرسش هایی مطرح می شود. 2 تحقیق: پژوهشگر برای يافتن پاسخ پرسش ها به منابع مختلف اطالعاتی مثل کتاب ها و مقاالت علمی مراجعه و تا حد امکان اطالعات موجود را جمع آوری می کند حتی ممکن است به مشاهدات و آزمايش های بیشتری پردازد. 3 فرضیه سازی: به پاسخ منطقی و احتمالی برای بیان چرایی مسئله ای که بر پایۀ اطالعات جمع آوری شده تجربه ها و ذهن خال ق خود پژوهشگر مطرح می شود فرضیه می گویند. فرضیه باید آزمایش شود تا درستی و نادرستی آن روشن شود. 4 آزمایش فرضیه: آزمون یک فرضیه با به کار بردن مراحلی تحقق می یابد که پژوهشگر سعى کند همۀ عواملى را که بر نتيجۀ آزمايش اثر مىگذارند کنترل کند. 5 نتیجهگیری: به بررسی و جمعبندی واقعیت های حاصل از آزمایش که فرضیۀ مورد آزمایش را رد یا تأیید میکند نتیجه گیری می گویند. در صورت رد یک فرضیه به ایجاد و آزمایش فرضیۀ دیگری میپردازیم. 6 نظریه )تئوری(: فرضیه ای است که توسط بسیاری از دانشمندان بار ها آزمایش شده و به نتایج مشابه رسیده است. 7 انتشار گزارش: دانشمندان الزم است نظریه حاصل از آزمایش های علمی شان را به منظور استفادۀ سایر محققان در مجالت و پایگاه های علمی گزارش دهند. طرح سؤال جمع آوری اطالعات فرضیه سازی آزمایش فرضیه نتیجه گیری نظریه انتشار گزارش تصویر ٥ 1 مراحل اصلی روش علمی فعالیت مراحل مختلف روش علمی را در آزمایش دکتر بومون مشخص نمایید 5

14 3 1 1 کاربرد زیست شناسی: امروزه موضوعات علوم زيستى بسيار گسترده و متنوع شده است بر همین اساس پژوهش هاى علوم زيستى را می توان در دو گروه علوم زيستى پايه اى و علوم زيستى کاربردى جای داد. از میلیون ها سال قبلبر روی زمین حشره ایبه نام سنجاقک وجود داشته که دارای دو جفت بال است. سنجاقک ها در زمان پرواز به راحتی خود را صاف نگه می دارند و با استحکام الزم دور می زنند. هر یک از بال های چهارگانۀ آنها توسط عضالت جداگانه ای کنترل می شود. در نتیجه پروازشان همواره از یک کنترل عالی برخوردار است. متخصصین با ردیابی و جهتیابی های بدن و بال سنجاقک ها به کمک فیلمبرداری ویدئویی پرسرعت متوجه شدند که آنها چگونه نیروی بال هایشان را برای اجرای عمل دور زدن تغییر میدهند. حال به یکی از سازه های دست انسان که از سنجاقک الگو گرفته است دقت کنید: آیا تا به حال به شکل و عمل یک بالگرد توجه کرده اید پره های بالگرد مانند بال های سنجاقک است و انتهای کشیدۀ بالگرد شبیه د م نازک این جانور است. بی شک الگوی ساخت بالگرد را از روی این جاندار کپی برداری کرده اند )تصویر 6 1 (. مثال باال یکی از پژوهش های علوم زیستی پایه ای و کاربردی به منظور شناخت قوانین پرواز برای بهتر زیستن انسان است. امروزه پژوهش های علوم زیستی به طور وسیعی در حال انجام است تا قوانین زیستی ناشناخته کشف شوند. قابل ذکر است که علوم زيستى با علوم ديگر بسیار مرتبط است. پژوهشگران علوم زيستى در هنگام تحقيق دربارۀ جانداران از موضوعات مختلف بهره می برند. شيمی و فيزيک از جمله علومی هستند که بيشترين کاربرد را در علوم زيستى دارند. تصویر ٦ ١ استفادۀ انسان از پدیده های زیستی برای ساخت سازه های مصنوعی به منظور زندگی بهتر بیشتر بدانید برخی از شاخه های علوم زیستی 1 کشاورزی و فیزیولوژی گیا هان مطالعه دربارۀ گیا هان زراعی علف های هرز بیماری ها آفت ها 2 دامپزشکی و فیزیولوژی جانوران مطالعه دربارۀ جانوران اهلی و وحشی نحوه نگهداری و ازدیاد آنها 3 جنین شناسی مطالعه دربارۀ رشد و نمو اولیۀ جانداران پس از تشکیل سلول تخم 4 زیست شناسی سلولی و مولکولی مطالعه دربارۀ سلول ها و مولکول های سازنده آنها 6

15 حیات و زیست شناسی %30 % انواعترکیبات شیمیایی موجودات زنده : همانگونه که میدانيد کوچکترين واحد سازنده ماده اتم نام دارد. اتمها به هم میپيوندند و مولکولها را پديد میآورند. مواد شیمیایی بدن موجودات زنده به دو گروه عمده تقسيم میشوند: مواد معدنى و مواد آلى )تصویر 7 1 (. آب مواد شیمیایی مواد معدنی : موجودات غيرزنده از مواد معدنى تشکيل شده اند اما برخی از موجودات زنده بعضی از مواد معدنى موجود در طبيعت را به صورت مواد آلى در می آورند. مواد معدنی مهم بدن موجودات زنده عبارت اند از: آب گاز ها و امالح )نمک ها( )تصویر 8 1 (. آب : يکى از مهم ترين مواد معدنى موجود در طبيعت و نيز یکی از اساسیترین مواد در بدن موجودات زنده»آب«است. مقدار آب موجود در بدن موجودات زنده به طور متوسط بين ۶۵ تا ۹۵ درصد وزن بدن است. با توجه به نقش آب در بدن انسان )تصویر 9 1 ( از دست رفتن 10 درصد آب بدن نتایج زیان باری درپی خواهد داشت. پروتئین مولکول های کوچک RNA فDسفولیپید قند NA تصویر ٧ ١ حدود %70 بدن موجودات زنده را آب و %30 دیگر را سایر مواد شیمیایی تشکیل میدهد. گازها آب مواد معدنی نمک ها تصویر ٨ ١ مواد معدنی کاهش سرگیجه و سردرد تنظیم دمای بدن حرکت آسان مفصل ها و اعضای بدن خارج کردن مواد زائد بدن از طریق دفع ادرار مدفوع و عرق حفاظت اندام ها و بافت ها در برابر ضربه اجرای بهتر عمل هضم غذا کمک به سیستم ایمنی بدن و انتقال مواد غذایی و گازهای تنفسی حل کردن مواد معدنی و سایر مواد برای قابل دسترس بودن برای سلول ها 7 تصویر ٩ ١ نقش آب در بدن انسان

16 )O 2 )CO 2 و اکسيژن ( گاز ها : کربن دی اکسید ( این دو مادۀ مهم که از گاز های تنفسی محسوب می شوند پيوسته بين موجودات زنده و محيط مبادله می شوند )تصویر 10 1 (. همان طور که در ادامه خواهید خواند دو فرایند فتوسنتز و تنفس در تولید و مصرف این گاز ها سهم بسزایی دارند. نمک ها )امالح(: نمک ها مثالی دیگر از ترکيبات معدنى هستند. نمک ها در یاخته بهصورت»یون«وجود دارند مانند سدیم کلرید که به صورت یون سدیم ( + )Na و یون کلر ( )Cl در یاخته دیده می شوند. مثال دیگری از یون های مثبت: کلسیم پتاسیم و منیزیم و یون های منفی: نیترات ها کربنات ها و فسفات ها هستند که این یون ها در ساختار بعضى از بخش هاى بدن موجودات زنده وجود دارند که به انجام بسيارى از واکنش هاى زيستى بدن کمک مى کنند به همین دلیل کمبود یا افزایش یون ها باعث اختالل در حیات یاخته ها می شود)تصویر 11 1 (. شش CO 2 تبادل گازی بین شش و خون سلول های بدن O 2 تبادل گازی بین بافت و خون CO 2 O 2 تصویر 10 1 دستگاه گردش خون به انتقال گاز های تنفسی کمک می کند. سدیم پتاسیم فعالیت سلول های عصبی تنظیم فشار خون فعالیت سلول های عصبی تنظیم اسیدی و بازی بدن فعالیت سلول عصبی با کمک یون های سدیم و پتاسیم کلسیم رشد استخوان ها انقباض ماهیچه ها پیام عصبی منیزیم به همراه کلسیم و فسفر در ساخت و استحکام استخوان ها نقش دارد. انقباض ماهیچه به کمک یون کلسیم تصویر 11 ١ برخی از عناصر معدنی مورد نیاز و نقش آنها در بدن 8

17 حیات و زیست شناسی تحقیق کنید 1 به چه دلیل توصیه می شود سوپ هایی که با هویج و اسفناج درست می شوند اگر مانده باشند به خصوص برای کودکان مورد مصرف قرار نگیرد 2 در کشور ما شرکت های مختلفی در تولید و توزیع آب معدنی فعالیت دارند. به انواع عناصر و همچنین مقدار آنها که بر روی برچسب بطری آب معدنی نوشته شده است توجه کنید با ارائۀ گزارشی برای کالس به دوستان خود یادآور شوید که هر یک از این آب های معدنی از لحاظ عناصر گوناگون با یکدیگر تفاوت دارند مواد آلی: در گذشته تصور بر این بود که مواد آلى به وسیله موجودات زنده ساخته می شوند اما امروزه در آزمایشگاه ها و حتی در صنعت مواد آلی متعددی تولید و مورد استفاده انسان قرار می گیرد. اتم کربن به صورت عنصر اصلى در مواد آلی وجود دارد. البته عالوه بر کربن حاوی عناصر دیگری نظیر هیدروژن اکسیژن نیتروژن فسفر و گوگرد نیز است. ترکيب هاى آلى موجود در پيکر موجودات زنده را می توان در چهار گروه قرار داد)تصویر 12 1 (. بدن آب مورد نیاز خود را عالوه بر آشامیدن و خوردن غذا های مختلف می تواند با ساخت مواد آلی درشت مولکول به شکل پ لیمر )تصویر 14 1 ( تأمین کند برای مثال آمینواسید یک مولکول نسبتا کوچک است که به عنوان مونومر در ساختار پروتئین شرکت دارد. این مونومر ها وقتی با کمک آنزیمی خاص به یکدیگر متصل می شوند مولکول های آب تولید می شود)تصویر 13 1 (. تصویر 13 1 وقتی مونومرها به هم متصل می شوند آب تولید می گردد و هنگام جدا شدن مونومرها از یکدیگر آب مصرف می شود. تصویر 12 ١ انواع گروه های ترکیبات آلی 9

18 واحد سازنده درشت مولکول ساختار سلولی لیپید پروتئین اسید نوکلئیک هیدرات کربن گلوکز نوکلئوتید آمینواسید نشاسته دی ان ای پلی پپتید نشاسته در کلروپالست کروموزوم پروتئین انقباضی اسید چرب چربی سلول های چربی تصویر ١٤ ١ انواع درشت مولکول های شرکت کننده در ساختار یاخته الف(هيدرات هاى کربن )قند ها(: قند ها از ترکیبات آلی هستند که پنج نقش مهم در بدن ما دارند: 1 از آنها به عنوان منبع انرژی استفاده می شود: نظیرگلوکز که سوخت رایج یاخته های بدن است. برخی از یاخته های بدن انسان فقط از گلوکز به عنوان منبع انرژی استفاده می کنند. برای مثال مغز انسان و گویچه های قرمز خون تنها از گلوکز به عنوان انرژی استفاده می کنند. 10

19 حیات و زیست شناسی 2 قند ها سبب حفاظت از پروتئین های بدن می شوند. اگر بدن دچار کمبود قند شود برای کسب انرژی به سراغ سایرترکیبات آلی مثل پروتئین ها می رود. همان طور که در ادامۀ این فصل با عمل پروتئین ها آشنا خواهید شد این ترکیبات نقش های مهمی )آنزیمی دفاعی انقباض و...( در بدن دارند. 3 قند ها مانع تولید محصوالت آسیب رسان اسیدی در بدن می شوند. اگر بدن دچار کمبود قند شود یکی دیگر از ترکیباتی که مورد استفاده قرار می گیرد چربی ها هستند. با سوخت وساز چربی در بدن محصوالت اسیدی آزاد می شوند لذا این ترکیبات نمی توانند سوخت مناسبی برای مغز باشند زیرا در دراز مدت مصرف این ترکیبات موجب اغما و حتی مرگ می شود. 4 قند ها مانع از بروز برخی بیماری های بدن می شوند: وجود الیاف های سلولزی مانع از بروز سرطان رودۀ بزرگ و بعضی دیگر از بیماری های گوارشی می شود. قند ها برای بعضی از باکتری های درون روده ما ضروری اند تا آنها برای ما ویتامین بسازند. 5 قند ها در ساختار بعضی از اجزای یاخنه ای مثل مادۀ وراثتی )DNA( شرکت دارند. پس از معرفی نقش قند ها الزم است با ساختار هيدرات هاى کربن و انواع قند ها آشنا شوید. قند ها عمدتا از عناصر هيدروژن اکسيژن و کربن تشکیل شده اند. قند های ساده به عنوان مونوساکارید ها مع روف اند این قند ها براساس تعداد کربن نام گذاری می شوند. قند های پنج کربنه )پنتوز ها( و قند های شش کربنه )هگزوز ها( مهم ترین مونوساکارید ها هستند. دی ساکارید ها قند هایی هستند که در ساختار خود دو قند ساده دارند و پ لی ساکارید ها درشت مولکول هایی هستند که در ساختار خود تعداد زیادی مونوساکارید دارند )تصویر 15 1 (. مونوساکاریدها پنتوزها )شامل ریبوز و دئوکسی ریبوز( هگزوزها)شامل گلوکز فروکتوز و گاالکتوز( دی ساکاریدها ساکارز)مثل قند و شکر معمولی که مصرف می کنیم( مالتوز)مثل قند موجود در جوانه جو( الکتوز)مثل قند شیر( پلی ساکاریدها نشاسته )قند ذخیره ای در سلول های گیاهان ) گلیکوژن )قند ذخیره ای در سلول های جانوران و قارچ ها( سلولز )قند شرکت کننده در دیواره سلولی گیاهان( کیتین )قند شرکت کننده در دیواره سلولی قارچ ها( تصویر 15 1 انواع هیدرات های کربن 11

20 ب( لیپید ها: ليپيد ها نيز مانند هيدرات هاى کربن عمدتا از عناصر هيدروژن اکسيژن و کربن ساخته شده اند. ویژگى همه لیپید ها آب گریز بودن آنهاست. ليپيد ها مهم ترین ترکیبات ذخیرۀ انرژی در یاخته محسوب مى شوند. گروه های مهم لیپید ها به شرح زیر است: تری گليسريدها: از ترکيب سه مولکول اسيد چرب و يک مولکول گليسرول حاصل می شوند )تصویر 16 1 (. تفاوت تری گلیسریدهای مختلف بسته به نوع اسیدهای چرب موجود در ساختار آنهاست. چربی ها و روغن ها دو نوع مختلف از تری گلیسیریدها هستند. چربی ها در دمای معمولی اتاق به حالت جامدند نظیر ک ره در صورتی که روغن ها در دمای معمولی اتاق به حالت مایع اند نظیر روغن ذرت روغن آفتاب گردان و روغن زیتون. بافت چربی تری گلیسرید تری گلیسریدها غشای سلول ذخیره چربی هسته سلول چربی فسفولیپیدها تصویر 16 1 ساختار تری گلیسریدها موم ها استروئیدها پ( فسفولیپید ها: این گروهاجزاىاصلى غشا ء یاخته ای هستند. ساختار این لیپیدها به تری گلیسریدها بسیار شباهت دارد. تفاوت مهم این دو در آن است که مولکول گلیسرول در فسفولیپیدها به دو اسید چرب و یک گروه فسفات متصل است )تصویر 17 1 (. سرآبدوست د م آبگریز فسفولیپید پروتئین کربوهیدرات تری گلیسریدها فسفولیپیدها استروئیدها پروتئین کلسترول موم ها تصویر 17 1 ساختار فسفولیپیدها 12

21 حیات و زیست شناسی استروئیدها: کلسترول استروئیدی است که در غشا ء یاخته جانورى یافت مىشود )تصویر 18 1 (. یاخته های جانوری از این ماده براى ساختن سایر استروئید ها مثال هورمون هاى استروئیدى استفاده مىکنند. افزایش کلسترول خون ممکن است موجب بیمارى مربوط به رگ ها شود. ساختار کلی همۀ استروئید ها یکسان و شبیه مولکول کلسترول است )تصویر 18 1 (. بیشتر بدانید تصویر 18 1 فرمول شیمیایی مولکول کلسترول موم ها: موم ها پلیمر اسید های چرب طویل اند و از چربىها آب گریزترند. این ویژگى سبب شده است تا موم ها براى بخش هاى جوان گیا هان میوه ها پوشش مناسبی باشند)تصویر 19 1 (. برخی از جانوران از جمله حشراتى مانند زنبور عسل نیز موم تولید مىکنند. ت ) پروتئین ها: پروتئين ها عالوه بر عنصر هيدروژن اکسيژن کربن و نيتروژن در برخی از موارد حتی عنصر گوگرد نیز در ساختار خود دارند. پروتئین ها پلیمرهایى هستند که از مونومرهایى به نام آمینواسید تشکیل شده اند)تصویر 20 1 (. حدود 20 نوع آمینواسید مختلف در پروتئین ها وجود دارند. هر یک از ما دارای ده ها هزار نوع پروتئین در بدنمان هستیم که هر کدام از آنها ساختار سه ب عدی خاصى دارند و کار ویژه اى انجام می دهند. پروتئین ها در ساختار یاخته ها و بدن جانداران شرکت و در انجام همۀ کار هاى درون یاخته ها نقش دارند. نمونه هایی از انواع پروتئین ها را از نظر نوع کارشان در بدن در )تصویر ٢١ ١ ( مالحظه می کنید. موم ها تری گلیسریدها استروئیدها فسفولیپیدها تصویر 19 1 موم موجود در سطح درختان جوان b c a d تصویر 20 1 ساختار پروتئین 13

22 الف( پروتئین هاى ساختارى: تار عنکبوت ابریشم و حتى موها و ناخن هاى ما از آن جمله اند. ب( پروتئین هاى منقبض شونده: رشته هاى پروتئینى که باعث حرکت ماهیچه ها مى شوند از این نوع پروتئین ها هستند. ج( پروتئین هاى دفاعى: نوع دیگر پروتئین ها هستند. پادتن ها از این گروه پروتئین ها هستند و به بدن براى دفاع از خود کمک مى کنند. د(پروتئین هاى انتقال دهنده: نوع دیگر پروتئین ها هستند. هموگلوبین که پروتئینى آهن دار است اکسیژن و کربن دى اکسید را در خون منتقل مىکند. ه( آنزیم ها: مهم ترین نوع پروتئین ها هستند. این مواد به واکنش هاى درون سلول ها سرعت مى بخشند یا آنها را به انجام مى رسانند. آنزيم ها: آنزیم ها واکنش دهنده هاى زیستى هستند و بسیارى از واکنش هاى شیمیایى را که در یاخته ها روی می دهد عملى مىکنند. بدون آنزیم ها واکنش هاى زیستى به اندازه اى آهسته صورت مىگیرد که ادامۀ زندگى با این حالت ممکن نیست. آنزیم ها عمل اختصاصى دارند. یاخته از هرکدام از آنها بارها استفاده مىکند چون آنزیم ها در واکنش هایى که انجام مىدهند هیچ تغییری نمىکنند. البته مقدار آنزیم پس از تولید رو به کاهش مىگذارد و براى فراورده تصویر 21 ١ نمونه هایی از پروتئین ها انجام همیشگى واکنشى خاص یاخته باید دائما آن را تولید کند. آنزیم ها نسبت به تغییرات شدید دما حساس اند. بسیارى از آنزیم هاى بدن ما در دماى باالتر از 45 o c غیر فعال مىشوند. آنزیم ها نسبت به تغییرات شدید ph محیط حساس اند. چگونگى عمل آنزیم ها را در)تصویر 22 1 ( مشاهده مىکنید. آنزیم ها نیز مانند سایر پروتئین ها شکل سه ب عدى ویژه اى دارند. پیش ماده ها جایگاه فعال آنزیم تغییر نیافته انجام واکنش اتصال پیش مادهها به جایگاه فعال تصویر 22 ١ عملکرد آنزیم آنزیم 14

23 حیات و زیست شناسی بخشى از مولکول آنزیم قالبى براى چسبیدن به بخشى از پیش ماده است آن بخش از آنزیم که به پیش ماده ملحق می شود جایگاه فعال نام دارد. پس از اتصال پیش ماده به جایگاه فعال واکنش انجام مى شود. سپس پیش ماده که اکنون فراورده نام دارد از آن جدا مىشود. بعضى ویتامین ها و مواد معدنى اتصال آنزیم را به پیش ماده آسان تر مىکنند و باعث می شوند سرعت انجام واکنش هاى آنزیمی افزایش یابد. تحقیق کنید از چه نوع آنزیم هایی امروزه در صنایع مختلف استفاده می شود و کاربرد استفاده این آنزیم ها چیست فعالیت اکثر آنزيم ها پروتئينى هستند گرماى زياد به آنها آسيب می رساند. نمودار روبه رو سرعت يک واکنش آنزيمى در دما هاى مختلف را نشان می دهد. 1 در چه دما هايى واکنش بيشترين و کمترين سرعت را داشته است 2 چرا سرعت واکنش در دماى باالتر از ۴۵ o c کاهش می يابد 3 دماى بدن انسان در حالت تب ممکن است به بيش از ۴۰ o c برسد چرا اين دما براى بدن مضر است محدودۀ دمای خطرناک 37 درجه سانتیگراد دمای باالتر دمای پایین تر فعالیت آنزیم ت( اسید های نوکلئیک )اسید های هسته ای(: یکی دیگر از ترکیبات آلی اسید های نوکلئیک اند. اسید های نوکلئیک مولکول های درشت و پیچید ه ای هستند که از مونومر هایی به نام نوکلئوتید ساخته شد ه اند. در ترکیب هر نوع نوکلئوتید یک مولکول قند پنج کربنی یک باز آلی و یک تا سه گروه فسفات وجود دارد )تصویر ٢٣ ١ (. اسید های نوکلئیک را برحسب قند موجود در آنها به دو دسته تقسیم میکنند: RNA ریبونوکلئیک اسید( و )دئوکسی DNA )ریبونوکلئیک اسید(. تصویر ٢٣ ١ ساختارنوکلئوتید 15

24 نوع قند نوکلئوتيد های سازندۀ DNA از دئوکسی ریبوز تشکیل شده است و نوع باز آلی نوکلئوتید های آن يکى از چهار بازی است که آنها را با عالمت هاى G C T و A شناسايى مىکنند. در صورتی که نوع قند نوکلئوتيد های سازندۀ RNA از ریبوز تشکیل شده است و نوع باز آلی نوکلئوتید های آن يکى از چهار بازی است که آنها را با عالمت هاى G C U و A شناسايى مىکنند )تصویر ٢٤ ١ (. مولکول DNA مولکول بسيار طويلى است که از دو رشته تشکیل شده است. در هر رشته هزار ها نوکلئوتيد به هم متصل شده وجود دارد. اين دو رشته مانند دو رشته يک زيپ به هم متصل شده اند. در ضمن ترتيب قرار گرفتن نوکلئوتيد ها در دو رشتۀDNA طوری است که همواره G درمقابل C و نوکلئوتید A در مقابل T قرار می گیرد. دو رشتۀ DNA فنرمانند حول محورى فرضى تاب می خورند )تصویر ٢٤ ١ (. بیشتر بدانید RNA DNA تصویر ٢٤ ١ ساختار اسید های نوکلئیک ٣ ١ یاخته و ساختار آن: موجودات زنده از لحاظ شکل و ساختار و اندازه و رفتار گوناگونند اما با وجود گوناگونی شباهت های اساسی با یکدیگر دارند. به عقیدۀ زیست شناسان موجودات زنده ساختار سازمان یافته دارند می توانند در طول زندگی سازمان و نظم خود را حفظ کنند و آن را به نسل بعد منتقل سازند این سازمان یافتگی همچنان در ساختار شیمیایی موجودات زنده وجود دارد. بدن موجودات زنده از یاخته ساخته شده است )تصویر ٢٥ ١ ( بعضی از موجودات زنده تک یاخته ای و بعضی دیگر پریاخته ای اند. سلولهای ماهیچه قلبی سلولهای مغزی سلولهای خونی سلولهای چربی سلولهای عصبی تصویر ٢٥ ١ انواع یاختههای یک موجود زنده پر یاختهای 16

25 حیات و زیست شناسی فکر کنید همان گونه که می دانیم اکثر یاخته ها اندازه کوچکی دارند به طوری که آنها را می توان صرفا با میکروسکوپ مشاهده نمود. آیا می توانید یاخته هایی را نام ببرید که بتوان آنها را با چشم غیر مسلح مشاهده نمود در درس علوم تجربی پایه هفتم یاخته به عنوان کارخانه ای معرفی شد که هر یک از اجزای آن وظایفی را برعهده داشته اند. به طورکلی هر یاخته از سه بخش اساسی: غشای یاخته ای سیتوپالسم و هسته ساخته شده است. در این فصل سعی خواهد شد که به نقش حیاتی این اجزا در یاخته و بدن اشاره نماییم غشای یاخته: همۀ یاخته ها توسط غشای سیتوپالسمی )غشای پالسمایی( احاطه می شوند )تصویر 17 1 (. غشای یاخته وظایف متعددی بر عهده دارد از جمله کنترل ورود مواد بهداخل و خروج مواد از یاخته و نگهداری محتویات درون یاخته. دیواره یاخته ای: بر روی غشاء برخی از یاخته های جانداران از جمله گیاهان دیوارۀ یاخته ای وجود دارد. دیوارۀ یاخته ای باعث محافظت و نگهداری یاخته و همچنین شکل بخشیدن به یاخته می گردد )تصویر ٢٦ ١ ( و اغلب پس از مرگ و از بین رفتن سایر قسمت های یاخته باقی میماند. هسته واکوئل مرکزی دیواره یاختهای کلروپالست تصویر ٢٦ ١ دیوارۀ یاختهای یاخته گیاهی رشتههای پروتئینی سیتوپالسم: سیتوپالسم محلول شفاف و نسبتا غلیظی است که بین هسته و غشای یاخته ای قرار دارد. اجزای مختلفی به نام اندامک و اجزای درون یاخته ای در سیتوپالسم وجود دارد که هر یک وظیفه مخصوصی را عهدهدار هستند. الف( اسکلت یاخته ای: شبکه ای از رشته ها و لوله های پروتئینی متصلبه هم در سراسر سیتوپالسم وجود دارد که به آنها اسکلت یاخته ای می گویند. کار اسکلت یاخته ای استحکام بخشیدن به یاخته است )تصویر ٢٧ ١ (. لوله های پروتئینی رشته های پروتئینی 17 تصویر 27 ١ ساختار اسکلت یاخته

26 ب(ریبوزوم: همان طور که قبال اشاره شد پروتئین ها از مواد آلی بسیار مهم در بدن موجودات زنده هستند اما این مواد چگونه ساخته می شوند ماشین پروتئین سازی یاخته ها ساختار های بسیار ریزی به نام ریبوزوم ها است. ریبوزوم ها بر روی غشای اغلب شبکه های آندوپالسمی یا بهطور پراکنده در داخل سیتوپالسم وجود دارند )تصویر 28 1(. در گذشته تصور بر این بود که هر اختاللی در عملکرد ریبوزوم ها ک شنده خواهد بود ولی امروزه بیماری هایی یافت شده است که با فعالیت ریبوزوم ها ارتباط دارند یکی از این بیماری ها که احتماال با آن آشنایی دارید بیماری آلز ایمر است. تحقیق کنید با همکاری اعضای گروه خود در مورد بیماری آلزایمر تحقیق کنید و گزارشی از تحقیق خود را در کالس به صورت پوستر ارائه دهید تحقیق کنید پ( شبکۀ آندوپالسمی : لوله های منشعب و باریکی هستند که در سراسر سیتوپالسم کشیده شده و در بعضی بخش ها حجیم اند و به صورت کیسه در آمده اند. شبکه آندوپالسمی به دو صورت زبر و صاف در یاخته دیده می شود. شبکه آندوپالسمی زبر بر خالف صاف در سطح خود ریبوزوم دارد. کار شبکه آندوپالسمی تولیدکردن و بردن مواد به بخش های مختلف سیتوپالسم است )تصویر 28 1 (. ت( جسم گلژی: دارای اجزای کیسه مانندی است که در کنار هم قرار دارند. در سیتوپالسم یاخته وظیفۀ بستهبندی مواد شیمیایی که باید از یاخته خارج شوند به عهدۀ جسم گلژی است )تصویر 28 1 (. ث( لیزوزوم: اندامک لیزوزوم سرشار از آنزیم های در مورد مرگ برنامه ریزی شده یاخته تحقیق کنید و گزارشی از تحقیق خود را به صورت پاورپوینت در کالس ارائه دهید شبکۀ آندوپالسمی زبر گوارشی است و عمل تجزیۀ بسیاری از مولکول های موجود در یاخته برعهده آن است. این اندامک در مصرف انرژی از بین بردن مواد زائد تخریب برخی از ویروس ها یا مواد مضر وارد شده به یاخته نقش مهمی ایفا می کند )تصویر ٢٨ ١ (. بر همین اساس می توان گفت اندامک لیزوزوم یک بمب درون یاخته ای است. اگر غشای این اندامک پاره شود و آنزیم های آن در سیتوپالسم یاخته آزاد شوند به سایر اندامک های یاخته آسیب می رسد یا از بین می روند چنین رویکردی در مرگ برنامه ریزی شده یاخته رخ می دهد. از طرفی در صورت نبودن برخی از آنزیم های لیزوزومی مولکول هایی که باید توسط آن تجزیه شوند در داخل یاخته تجمع می یابند. پروتئین ها کیسه چه انتقالی پروتئین ساخته شده در شبکۀ آندوپالسمی زبر را به دستگاه گلژی منتقل میکند. کیسه چه انتقالی کیسه چه ترشحی لیزوزوم تصویر 28 ١ ارتباط و همکاری اندامک ها و اجزای مختلف سلول پروتئین ترشحی غشای پالسمایی پروتئین توسط دستگاه گلژی نشانه گذاری سپس ترشح می شود. 18

27 حیات و زیست شناسی ج( واکوئ ل: بسیاری از یاخته ها دارای کیسه هایی انباشته از آب توأم با ذخیرۀ مواد غذایی و امالح اند که به آنها واکوئ ل میگویند. مواد زاید نیز تا زمانیکه یاخته آنها را دفع کند در واکوئل ها باقی میمانند. در بسیاری از یاخته های گیاهی واکوئل ها فضای زیادی را در داخل یاخته اشغال میکنند. مایع درون واکوئل ها به شادابی و استواری گیا هان کمک می کند )تصویر 29 1 (. چ( میتوکندری: طیفی از فعالیت های بدن ما با میتوکندری در ارتباط است. میتوکندری به عنوان موتور تولید انرژی در یاخته سبب می شود تا مادۀ آلی سوختی یاخته که عمدتا گلوکز است در فرایندی به نام تنفس یاخته ای و در حضور اکسیژن بسوزد تا به انرژی مورد استفادۀ یاخته یعنی 1 ATP تبدیل شود. واکوئل تصویر 29 ١ واکوئل در یاخته گیاهی ATP برای اجرای فعالیت های بدن مثل بینایی شنوایی کار قلب و... )تصویر 30 1 ( ضروری است. بینایی کار قلب فعالیت کبد انقباض ماهیچه فعالیت کلیه تولید انرژی تنفس سلولی ماده آلی + اکسیژن فعالیت مغز تولید و ترشح آنزیم توسط پانکراس محل تولید ATP تولید سلول خونی شنوایی فعالیت گوارشی غشای داخلی میتوکندری تصویر 30 ١ کاربرد ATP در فعالیت های مختلف زیستی ATP = Adenosine Triphosphate 1 19

28 ساختار میتوکندری برای انجام دادن تنفس سازگاری خوبی را نشان می دهد. این اندامک نسبتا درشت که به شکل کشیده یا کروی در داخل سیتوپالسم دیده می شود دارای دو غشاء است)تصویر 31 ١ (. بیشتر آنزیم های مسئول تولید ATP در غشای درونی این اندامک جای دارند. مادۀ سمی سیانور موجب از کار افتادن فعالیت های میتوکندری می شود. غشای داخلی غشای خارجی کریستا)چین خوردگی غشاء داخلی( ماتریکس)مادۀ زمینه ای میتوکندری( تصویر ٣١ ١ ساختار میتوکندری فکر کنید با توجه به نقش اندامک میتوکندری در یاخته علت مرگ آور بودن مصرف سیانور چیست ح(پالست ها: در یاخته های گیاهی و برخی از آغازیان اندامک هایی همانند میتوکندری ها با دو غشا به نام پالست وجود دارد. این اندامک ها در یاخته های جانوری دیده نمی شوند. اگر این اندامک ها محتوی رنگ دانۀ سبزینه )کلروفیل( باشند به آنها کلروپالست میگویند )تصویر 32 1 (. کلروپالست ها به سبب داشتن ماد ه ای به نام سبزینه میتوانند انرژی نورانی را جذب و به کمک آن غذاسازی )فتوسنتز( کنند. تصویر 32 1 کلروپالست تحقیق کنید پاراکوت از علف کش هایی است که از آن در کشاورزی برای از بین بردن علف های هرز استفاده می شود. تحقیق کنید چطور پاراکوت از طریق کلروپالست باعث از بین رفتن بافت های گیاهی می شود. از طریق جستجو در اینترنت تصاویری از اثرات تخریبی پاراکوت در گیاه را برای هم کالسی هایتان به صورت پاورپوینت ارائه کنید. نکته زیست محیطی و بهداشتی: الف( سموم گیاهی خطرناک اند بنابراین دور از دسترس اطفال نگهداری شود و در هنگام استفاده از آنها از ماسک و دستکش استفاده شود. ب( ظرف خالی آنها در محیط رها نشود بلکه به روش بهداشتی بازیافت شود. 20

29 حیات و زیست شناسی هسته: هسته بزرگ ترین اندامک درون یاخته هاست اینکه چرا پیر می شویم و چگونه می توان جلوی پیری را گرفت یا فرایند آن را به تعویق انداخت سؤاالت متداول و مهمی است که انسان ها به دنبال پاسخ آنها هستند. در داخل هستۀ یاخته رشته های طویلی بهنام رشته های کروماتین وجود دارد که مادۀ اصلی هر رشتۀ کروماتین DNA است. البته عالوه بر DNA پروتئین نیز در ساختار رشتۀ کروماتین شرکت دارد. هنگامی که یاخته ها در حال آماده شدن برای تقسیم اند رشته های کروماتین مضاعف فشرده و ضخیم می شود و به جسم مشخصی به نام کروموزوم تبدیل می گردند )تصویر 33 1 (. اطالعات ژنتیکی یاخته در ساختار هایی به نام کروموزوم که درون هسته واقع شده اند قرار دارد. در بیماری پیری زودرس یاخته ها کروموزوم یا آنزیم های مسئول تکثیر DNA یاخته دچار اختالل شده اند. کروموزوم DNA ژن نوکلئوتید سلول هسته G C A T تصویر 33 1 هسته و کروموزوم بیشتر بدانید 1 پيری زودرس در كودكان یا سندرم پروگريا این بيماري ژنتيکي نادر که علت آن بروز جهش ژنتيكي در كروموزوم هاي فرد است باعث می شود که ظاهر کودک پير و فرتوت شود. اين بيماري يکي از ناخوشايندترين بيماري هاي شناخته شده براي اطفال است و درماني ندارد. اين بيماري چه در دختران و چه در پسران به يك نسبت )يك نفر از هر يك میليون كودك( ديده می شود طول عمر كودكان مبتال به پيري زودرس به طور متوسط 13 سال است و دارای عالئم بيماري نظیر: طاسي چروك شدن ناحيه پيشاني و اطراف چشم ها لرزۀ فك و دهان و افتادن دندان ها داشتن ماهيچه هاي ضعيف و استخوان هاي نارس و شكننده و همچنين بيماري قلبي و عروقي است. این بیماری از دو تا سه سالگي آغاز ميشود. progeria 1 21

30 ارزشیابی پایانی فصل او ل 1 شکل ذخیره ای گلوکز در جانوران و گیاهان را نام ببرید. 2 دو لیپید نام ببرید که در غشاء یاخته جانوری یافت شود. 3 جاهای خالی جدول را کامل کنید. نام ساختار... نقش... نام ساختار... نقش... نام ساختار... نقش... نام ساختار... نقش... نام ساختار... نقش... نام ساختار... نقش... پروژه با توجه به رشتۀ تحصیلی خود مسئله ای را طراحی کنید و با روش علمی به بررسی آن بپردازید. 22

31 فصل دوم موجودات زنده آیا ساختمان یک اتم و یک یاخته همچنین شگفتی های جهان طبیعت و ساختمان وجود انسان حیوان و گیاه شگفت انگیز نیست کشف این اسرار و شگفتی ها درهای خداشناسی را به روی ما می گشاید.

32 سیمای فصل لکه چشمی نازک میتوکندری هسته غشا سطوح سازمان یافتگی و ویژگی های موجودات زنده کلروپالست کپسید DNA پوشش غشایی ساختار ویروس ها و تأثیر آنها در موجودات زنده پروتئین اتصال دهنده کپسول سیتوپالسم ریبوزوم دیواره غشای پالسمایی DNA کپسول دیواره غشا بینی ساختار باکتری ها و اثرات آنها در زندگی انسان آغازیان و اثرات آنها در زندگی انسان قارچ ها و اثرات آنها در زندگی انسان 24

33 موجودات زنده 1 2 سطوح سازمانیافتگی و ویژگیهای موجودات زنده: قبل از شناخت موجودات زنده از دیدگاه علم زیستشناسی الزم است با ویژگیهای حیات آشنا شوید. بهطور کلی سلول در نظام آفرینش موجودات زنده و غیر زنده از ترکیباتی شیمیایی هسته ساخته شدهاند که واحد سازندۀ آنها اتمها هستند. بدن شما شامل اتم میلیاردها اتم هیدروژن اکسیژن مولکولDNA نیتروژن فسفر و کربن است. تلفن بافت ماهیچهای 4 مثانه همراه شما نیز از میلیاردها اتم بافت پوششی 5 کلیه مختلف ساخته شده است )تصویر بافت پیوندی 1 2 (. اما شاخصهای مهمی شما میز ن ا ی 6 بافت ماهیچهای را از تلفن همراهتان متمایز میکند مثانه می ز ر ا ه و شما به عنوان موجود زنده معرفی بافت پیون د ی میشوید. اگر چه نظرات اشخاص موجود زنده پرسلولی مختلف درباره زنده بودن با یکدیگر متفاوت است اما زیستشناسان برای زنده بودن چند ویژگی را بیان میکنند: سازمانبندی سلولی: یاخته ها پایه و اساس پیکر هر موجود زنده اند. بعضی از موجودات مثل باکتری ها تک یاخته ای اند ولی بعضی مثل انسان پریاخته ای اند. در )تصویر 1 2 ( سطوح سازمان یافتگی را بهصورت خالصه نشان داد ه ایم. بدن ما از چندین دستگاه ( دستگاه های گوارش تنفس گردش مواد دفع مواد عصبی دفاعی تولیدمثل و...( تشکیل شده است. هر دستگاه چندین اندام دارد. به عنوان مثال دستگاه دفع ادرار در بدن ما از اندام های کلیه میزنای مثانه و میزراه تشکیل شده است )میز در زبان قدیم به معنی ادرار بوده است(. در ساختار هر اندام چند بافت شرکت دارد )تصویر 2 2 (. در بدن ما چهار بافت اصلی وجود دارد که عبارت اند از: 1 بافت پوششی 2 بافت ماهیچ ه ای 3 بافت عصبی و 4 بافت پیوندی )مانند خون غضروف استخوان و...(. برای تشکیل بافت گروه های یاخته ای هم از لحاظ شکل و هم از لحاظ ساختار و کار تخصصی میشوند. برای مثال یاخته های عصبی دراز و کشیده شد ه اند تا بتوانند پیام های عصبی را در بدن انتقال دهند یا گویچه های قرمز خون کوچک اند تا بتوانند برای انتقال گاز های تنفسی از باریکترین رگ های بدن عبور کنند. انواع بافت پیوندی: بافت عصبی خون تصویر 1 2 سطوح سازمان یافتگی در موجودات زنده. اتم ها مولکول ها را می سازند. مولکول ها سازندۀ سلول اند. از اجتماع و تخصصی شدن سلول ها بافت ها شکل می گیرند. از سازمان بندی چندین نوع بافت اندامی مثل مثانه به وجود می آید و ادامه سازمان یافتگی اندام ها دستگاه ها و در نهایت موجود زنده پرسلولی شکل می گیرد. غضروف بافت ماهیچه ای استخوان بافت پوششی سست تصویر 2 2 چهار بافت اصلی در بدن انسان: 1 پوششی 2 ماهیچه ای 3 عصبی 4 پیوندی رشته های پروتئینی سلول 25

34 2 1 2 تولید انرژی موجودات زنده برای حفظ انسجام ساختاری خود به منظور تکثیر و حرکت نیازمند به انرژی هستند. این انرژی معموال به شکل مولکولی به نام ATP )آدنوزین تری فسفات( ساخته و ذخیره می شود و مورد استفاده قرار می گیرد. فکر کنید با توجه به تصویر روبه رو سلولها برای تولید و ذخیرۀ انرژی چه سازوکاری حاصل کردهاند قندها )مولکول های با سطح انرژی باال( انرژی نوری میتوکندری کلروپالست انرژی قابل استفاده سلول )مولکول های با سطح انرژی پایین( تولیدمثل: همۀ موجودات زنده تولیدمثل میکنند. تولیدمثل هم به روش جنسی و هم به روش غیرجنسی در موجودات زنده دیده می شود. بعضی از موجودات مثل قورباغه تولیدمثل جنسی دارند )تصویر 3 2 (. با تولید یاخته های جنسی به نام گامت نر )اسپرم( و گامت ماده )تخمک( صفات خود را پس از لقاح )ادغام اسپرم و تخمک( به نسل بعد منتقل میکنند. بعضی موجودات دیگر مثل باکتری ها تولیدمثل غیرجنسی دارند. در این نوع تولیدمثل فقط یک والد شرکت دارد و همۀ زاده ها از نظر ژنتیکی شبیه والداند که اصطالحا کلون نامیده میشود. گروه دیگری از موجودات مثل بیشتر گیا هان هر دو نوع تولیدمثل را دارند. جانور تخمک تخمدان بیضه تخمک لقاح نوزاد قورباغه جانور بالغ اسپرم گیاه تخمدان کالله پرچم گرده افشانی گامت ماده میوه لوله گرده تخمک جنین دانه تصویر 3 2 تولید مثل جنسی در جانور و گیاه. در قورباغه اندام های جنسی )تخمدان ها و بیضه ها( به منظور تولید مثل جنسی گامت می سازند. در گیاه گلدار اندام های جنسی پرچم ها و مادگی هستند که مسئول تولید گامت اند. 26

35 موجودات زنده وراثت: انتقال صفات از والدین به فرزندان وراثت نامیده می شود. بسیاری از صفات جانداران به مادۀ ژنتیکی یعنی مولکول DNA )دئوکسی ریبو نوکلئیک اسید( بستگی دارد و این ویژگی ها در ارتباط با ژن ها هستند. شاید در مورد رنگ پوست رنگ چشم و حتی هوش شنیده باشید که این صفات ژنتیکیاند. برای مثال انتظار دارید اگر پدر و مادر رنگ چشم آبی دارند فرزندان هم دارای رنگ چشم آبی باشند. اما این پرسش مطرح میشود چگونه صفت رنگ چشم از والدین به فرزندان منتقل و در فرزندان ظاهر میگردد برای پاسخ به سؤال باال باید به )تصویر 4 2 ( توجه کنید. هر ژن بخشی از مولکول DNA است که ابتدا از روی آن رونویسی )ک پی برداری( صورت می گیرد و مولکولی دیگری به نام RNA )ریبونوکلئیک اسید( ساخته میشود. سپس RNA این اطالعات را به ماشین ترجمه یاخته یعنی ریبوزوم منتقل می کند تا از روی آن پروتئین ساخته شود )تصویر 4 2 (. پروتئین های یاخته متنوع اند و همانطور که در فصل 1 خواند ه اید کار های مختلفی را انجام می دهند از جمله در یاخته های چشم پروتئین های مختلفی ساخته می شود که باعث بروز رنگ آبی چشم خواهد شد. DNA RNA ریبوزوم پلی پپتید رونویسی ترجمه تصویر 4 2 مولکول DNA اطالعات ژنتیکی را ذخیره می کند و آن را انتقال می دهد. هر DNA هزاران ژن دارد. طی فرآیند رونویسی اطالعات ژن ها به مولکول RNA منتقل می شود و ریبوزوم اطالعات RNA را به پلی پپتید ترجمه می کند توانایی پاسخ به محرک های محیطی: هر موجود زند ه ای به محرک های محیط پیرامونش پاسخ می دهد. فعالیت چند دانه گندم را در ظرفی مرطوب قرار دهید پس از جوانه زنی و خروج ریشه چه آنها را به دو گلدان منتقل کنید یکی را در حیاط خانه و دیگری را در کنار پنجره ای که نور یک طرفه دارد قرار دهید. بعد از یک هفته شکل دو گیاه را با هم مقایسه کنید سازش و تکامل: حدود 4 میلیارد سالاز عمر زمین میگذرد. سنگ واره های میکروسکوپی نشان میدهند که براساس جو اولیۀ زمین نخستین ساختار های سلول مانند در حدود 3/5 میلیارد سال پیش در اقیانوس های اولیه )که عمدتا گرم و شور بودند( پدید آمدند. 1 به تدریج با تغییر محیط شکل اولیۀ حیات نیز به منظور ادامه زندگی دچار تغییر شد. تغییرات موجودات زنده ابتدا بر روی مادۀ ژنتیکی و سپس بر روی پروتئین ها ظاهر شد. با تغییر پروتئین ها ساختار و عملکرد موجودات زنده دچار دگرگونی شد و براساس نظام آفرینش تغییراتی که برای ادامۀ حیات سازگارتر بودند انتخاب و تکامل یافت ه اند. 1 خداوند کریم در سورۀ مبارکه انبیاء آیه 30 می فرماید:»هر چیز زنده ای را از آب پدید آوردیم«. 27

36 فکر کنید الف(چرا با گذشت زمان میکروب ها به درمان مقاومتر شدند و این موضوع چه ارتباطی با مصرف آنتیبیوتیک ها و سازش میکروب ها میتواند داشته باشد ب(چرا مصرف خودسرانۀ آنتیبیوتیک ها بدون تجویز پزشک میتواند سبب پیدایش میکروب های خطرناکتر شود هومئوستازی: موجودات زنده نیاز دارند محیط درونی خود را در برابر تغییرات محیط بیرونی حفظ کنند. مکانیسم هایی که سبب پایدار ماندن محیط درونی میشوند هومئوستازی نامیده میشوند. هومئوستازی بدن انسان به کمک اندام ها و گیرنده ها صورت میگیرد. برای مثال هیپوتاالموس یکی از مراکز مهم در مغز است که میزان آب و دمای بدن را کنترل می کند )تصویر 5 2 (. اگر آب بدن کم شود هیپوتاالموس با ترشح هورمون ضد ادرار مانع از دفع آب توسط کلیه ها می شود یا در پوست ما گیرنده های حسی مختلفی مثل گیرنده های درد فشار لمس گرما و سرما وجود دارند تا محرک های بیرونی را شناسایی و با ارسال آنها به مغز سبب پاسخ مناسب و در نهایت پایداری محیط درونی بدن شوند. هیپوتاالموس تصویر 5 2 هیپوتاالموس غدهای در مغز است که میزان آب و دمای بدن را تنظیم میکند. ٢ ٢ ساختار ویروسها و تأثیر آنها در موجودات زنده: آیا ویروسها زندهاند شما قطعا تا به حال یک بیماری کروی مکعبی و حتی چند وجهی باشد. در بسیاری ویروسی را تجربه کردهاید و شاید این پرسشی بود که از ویروسها اطراف کپسید غشای دیگری نیز منتظر شنیدن پاسخ آن بودهاید. ویروسها موجوداتی دیده میشود که از جنس لیپید و پروتئین میباشد نه زنده و نه غیر زندهاند در واقع مرز بین موجودات )تصویر 6 2 (. کپسید غیرزندهوزندهقرارمیگیرند.ویروسهاساختاریاختهای و هومئوستازی ندارند نمیتوانند انرژی تولیدکنند اما DNA ویژگیهایی نظیر تولیدمثل وراثت و حتی پاسخ به محرکهای محیطی در آنها مشاهده میشود ساختار ویروس: ویروس ها همانند موجودات زنده دارای مادۀ ژنتیکی اند. مادۀ ژنتیکی ویروس ها یکی از انواع اسیدنوکلئیک یعنی DNA یا RNA است. مادۀ ژنتیکی همۀ ویروس ها توسط پوشش پروتئینی به نام ک پسید احاطه می شود. شکل کپسید می تواند مارپیچی پروتئین اتصال دهنده تصویر 6 2 ساختار یک ویروس تبخال پوشش غشایی 28

37 موجودات زنده آلودگی و بیماری زایی ویروس ها: ویروس ها انگل های اجباری درون یاخته ای هستند زیرا خودشان همۀ ابزار های الزم را برای تولیدمثل ندارند. ویروس ها چگونه وارد سلول می شوند قبل از پاسخ دادن به این پرسش جالب است بدانید ویروس ها میزبان های اختصاصی دارند. برای مثال ویروس های گیاهی فقط گیا هان را آلوده می کنند و در بدن جانوران قارچ ها و باکتری ها تکثیر نمی شوند. شاید این پرسش در ذهن شما ایجاد شود که چرا ویروس ها میزبان اختصاصی دارند همانطور که کلید خانۀ شما فقط می تواند قفل در منزل تان را باز کند تا شما وارد خانه تان شوید ویروس ها هم در سطح خود پروتئین هایی دارند که مثل کلید عمل می کنند. سلول های میزبان هم دارای پروتئین هایی بر سطح خود هستند که نقش قفل را دارند حال اگر ویروسی بتواند این قفل را باز کند می تواند میزبان خود را آلوده سازد. فکر کنید ویروس ها درون سلول چگونه تکثیر میشوند بیماری ایدز در ایران: اولین مورد ایدز در یک کودک 6 ساله در سال 1366 مشاهده شد. وی از فرآورده های خونی وارداتی به کشور استفاده میکرد و از آن زمان به بعد انجام آزمایش خون برای استفادهکنندگان از فرآورده های خونی اجباری شد. ویروس 1 HIV با آسیب زدن به گروهی از گویچه های )گلبول( سفید بدن سبب تضعیف سیستم دفاعی بدن می شود. در این حالت انواعی از میکروب ها به راحتی موجب بیماری می شوند و حتی ممکن است فرد دچار سرطان شود. از آنجایی که این ویروس به سرعت دچار تغییر میشود تاکنون واکسن و درمان قطعی برای بیماری ایدز معرفی نشده است. بهترین روش برای مقابله با بیماری ایدز پیشگیری از آلوده شدن به این ویروس است. ویروس HIV در هوا آب یا غذا قادر به ادامۀ فعالیت نیست و در واقع بیرون از بدن انسان دوام نمیآورد. بنابراین از راه هایی نظیر بوسیدن دست دادن بغل کردن سرفه و عطسه لیوان و قاشق و ظروف مشترک دستشویی های عمومی شنا در استخر منتقل نمی شود. تحقیق کنید در مورد راه های انتقال ویروس HIV تحقیق کنید. 29 معروفترین بیماری های ویروسی که معموال انسان در طول زندگی خود به آنها مبتال می شود شامل سرماخوردگی آنفلوانزا آبله مرغان و تبخال است. اما ابتال به بعضی بیماری های ویروسی بسیار خطرناک است. فلجاطفال هپاتیت )الت هاب کبد( ایدز سارس )بیماری حاد تنفسی( آنفلوانزای مرغی و ا بوال )نوعی بیماری تب دار همراه با خونریزی( از جملۀ این بیماری هاست. در جانوران نیز انواعی از بیماری های ویروسی نظیر بیماری نیوکاس ل که در گونه های مختلف پرندگان اعم از اهلی و وحشی دیده میشود. یکی از عالئم این بیماری در مرغ ها پیچیدگی گردن و فلجی پا ها و بال هاست )تصویر 7 2 (. تصویر 7 2 ویروس نیوکاسل یکی از ویروس های تهدیدکننده در مرغداری هاست. = HIV 1 Human Immunodeficiency Virus

38 در شیالت یکی از بیماری های ویروسی که پرورشدهندگان قزلآال با آن مواج ه هستند بیماری خونریزی پوزه است. شکل حاد این بیماری در اوایل بهار دیده می شودکه با مرگ و میر شدید و سریع همراه است. قزلآالی مبتال به رنگ تیره درمی آید و بیرونزدگی یک طرفۀ چشم در آن واضح است. نشانه های کمخونی و رگه های خونریزی بر روی آبشش ها دیده میشود همچنین در بافت ملتحمۀ دور چشم ها نیز خونریزی مشاهده میشود )تصویر 8 2 (. در گیا هان زراعی تقریبا همۀ بیماری های ویروسی کم و بیش باعث کوتولگی کاهش رشد و کاهش محصول میشوند. ویروس ها معموال طول عمر گیاه تصویر 8 2 قزل آالی مبتال به بیماری خونریزی پوزه آلوده را کاهش میدهند هر چند به ندرت ممکن است بالفاصله پس از آلودگی باعث مرگ گیاه شوند )تصویر 9 2 (. تحقیق کنید تصویر 9 2 برگ های آلوده به ویروس آیا ویروس هایی میشناسید که در بدن ما تکثیر می شوند و برای سالمتی ما سودمند هستند ٣ ٢ ساختار باکتری ها و اثرات آنها در زندگی انسان: همانطور که در سال قبل خواند ه اید در دنیای زنده براساس اینکه در درون سلول اطراف مادۀ ژنتیکی پوشش هسته وجود داشته باشد یا نباشد سلول ها به دو گروه پروکاریوت و یوکاریوت تقسیم می شوند. باکتری ها پروکاریوت اند )تصویر ١٠ ٢ ( اما آغازیان قارچ ها و جانوران و گیا هان یوکاریوت اند. همچنین در سال های قبل خواند ه اید که موجودات زنده را در پنج فرمانرو)سلسله( طبقه بندی می کنند. در این فصل به بررسی سه فرمانروی باکتری ها آغازیان و قارچ ها می پردازیم و شما در فصل های 3 و 4 با ویژگی های جانوران و گیاهان آشنا خواهید شد. باکتری ها آغازیان گیاهان قارچ ها جانوران 2 میکرومتر 1 میکرومتر تصویر 10 2 موجودات زنده : باکتری ها 5 میکرومتر 30

39 موجودات زنده کپسول سیتوپالسم ریبوزوم دیواره غشای پالسمایی DNA تاژک تصویر 11 2 ساختار یک باکتری ساختاریاختهایباکتریها: الف( پوشش: سه الیهای که باکتریها را احاطه میکند از داخل به خارج عبارتند از غشاء دیواره و کپسول )تصویر ١١ ٢ (. غشاء درهمۀ باکتریها وجود دارد اما دیواره در بسیاری و کپسول در بعضی از باکتریها دیده میشود. تحقیقات نشان داده است که دو 0/5 میکرومتر ساختار دیواره و کپسول برای باکتریها نقش محافظتی دارند و در بیماریزایی بعضی باکتریها مؤثرند. بیماریزاترین میکروب ایجادکنندۀ پوسیدگی دندان نوعی باکتری کپسولدار است. این باکتری در بدو تولد در دهان نوزاد وجود ندارد و بعد از رویش دندانهای شیری در دهان نوزاد مشاهده میشود. تحقیقات انجام شده نشان میدهد که این باکتری یا از طریق مستقیم از دهان پدر و مادر با بوسیدن یا با استفاده از وسایل غذاخوری مشترک به نوزاد منتقل میشود. این باکتری به کمک کپسول خود به دندان میچسبد و با ترشحات اسیدی سبب پوسیدگی دندان میشود. به همین دلیل از بوسیدن زیاد کودکان مخصوصا دهان آنها خودداری کنید و هرگز قاشق غذا یا چای خود را به دهان کودکان نگذارید. ب( محتویات یاختهای: در داخل باکتری سیتوپالسم وجودداردودرسیتوپالسممادۀژنتیکیودانههایریزی به نام ریبوزوم حضور دارند که نقش آنها دخالت در ساخت پروتئین است. پ( تاژک: باكتريهاي متحرك داراي زوايدي رشتهمانند به نام تاژك هستند. تاژک نازک موجدار و با قابليت انعطاف است و باعث حرکت باکتری میگردد. ت(پیلی: بعضی از باکتریها زواید کوتاهتر اما ضخیمتر از تاژک دارند که پیلی نامیده میشود. پيلي عامل چسبندگي باكتري به سطح یاختههاي ميزبان است. این اتصال از طریق اتصال پیلی به گیرندههای اختصاصی در سطح یاخته صورت میگیرد. بسیاری از باکتری های بیماری زا دارای پیلی هایی اند که برای قادر ساختن آنها در ایجاد بیماری ضروری هستند. برای مثال باکتری ا یشریشیا کالی که سبب اس هال می شود از طریق پیلی به روده می چسبد. ث( هاگ درونی: گروهي از باكتري ها قادرند در شرايط نامساعد محيطي به مرحل ه ای از زندگي وارد شوند كه آنها را نسبتا مقاوم مي کند. در این حالت درون باکتری و در اطراف مادۀ ژنتیکی و مقداری سیتوپالسم دیوارۀ سختی ایجاد می شود که به آن آندوسپور یا هاگ درونی گویند )تصویر 12 2 (. هاگ درونی ميتواند شرايطي از قبيل حرارت سرما خشكي مواد شيميايي و حتي پرتو ها را تا حد زيادي نامساعد شدن محیط رشد باکتری تشکیل هاگ درونی باکتری فعال DNA مساعد شدن محیط رشد باکتری هاگ درونی تصویر 12 2 چگونگی تشکیل هاگ درونی و رویش مجد د آن کپسول دیواره غشا پیلی

40 تحمل كند. در شرايط مساعد هاگ درونی مجددا طي مراحلي رویش مي کند و باکتری زندگی تاز ه ای را شروع میکند. باکتری های س رده ك لستريديوم مهمترين باكتري هاي بيماريزايي هستند كه قادر به توليد هاگ درونیاند. کلستریدیوم ها عامل دو بیماری خطرناک و نسبتا کشندۀ بوتولیسم و کزاز هستند. بوتولیسم بزرگساالن: خوردن ماهی دودی یا سبزیجات کنسرو شدۀ خانگی با انتقال بوتولیسم مرتبط است. هاگ های این باکتری ها در هوا معلق و در حال پرواز است و میتواند روی غذا بنشیند. اگر غذا کامال پخته شود هاگ ها میمیرند اما اگر غذایی که حاوی هاگ هاست به طور کامل و به اندازه پخته نشود و سپس در یک محیط بیهوازی ( نظیر ظرف شیش ه ای یا کیسه های فریزر زیپدار( قرار بگیرد هاگ باکتری رشد می کند و با شروع فعالیت باکتری سم قوی ترشح میکند. افرادی که این غذا را هفته ها بعد باز می کنند و به مصرف می رسانند این سم قوی را به همراه غذا به درون سیستم گوارش وارد می نمایند. از عالئم بارز آن دو بینی و احساس خفگی است. فکر کنید به چه دلیل قبل از مصرف کنسرو ها باید آنها را 20 دقیقه در آب جوش قرار دهیم بوتولیسم نوزادی: چرا توصیه می شود به نوزادان عسل ندهید بوتولیسم نوزادی زمانی رخ میدهد که نوزاد مادۀ غذایی آلوده به هاگ باکتری کلستریدیوم را به دنبال خوردن عسلی که به هاگ آلوده است مصرف کند. هاگ رشد می کند و تکثیر می شود و باکتری فع ال در داخل رودۀ نوزاد ساکن می گردد. سپس در این مکان سم بوتولیسم ر ها میشود. در ابتدا نوزاد به مدت 2 تا 3 روز دچار یبوست میگردد و به دنبال آن سختی بلع و ضعف عضالنی رخ میدهد. این نوزادان که بدنشان سست می شود الزم است بستری شوند و تحت درمان های حمایتی قرار گیرند باکتری های مفید کشاورزی: نیتروژن یکی از عناصر ضروری برای رشد و نمو گیاه است. گیاه برای ساخت پروتئین و اسید نوکلئیک به آن نیاز دارد. با اینکه 78 درصد اتمسفر زمین را گاز N 2 تشکیل میدهد. اما همچنان نیتروژن از عوامل عمدۀ محدودکننده محصوالت زراعی به شمار میرود. زیرا گیا هان نمیتوانند مستقیما از این نیتروژن استفاده کنند و بخش عمدۀ نیتروژن خود را به صورت نیترات از طریق ریشه جذب میکنند. باکتری ها از دو راه به تأمین نیتروژن گیاه کمک میکنند: الف( گروهی از باکتری های تجزیهکننده با تجزیۀ مواد آلی نیتروژندار بقایای جانداران آمونیاک تولید میکنند. سپس گروه دیگری از باکتری ها به نام باکتری های شوره گذار آمونیاک را به نیترات تبدیل می کنند و در دسترس گیا هان قرار می دهند. ب( بقوالت )سویا شبدر لوبیا نخود یونجه بادام زمینی( که از نظر تعداد گونه در ميان گيا هان گلدار در جاى دوم يا سوم واقع شد ه اند بهصورت وسيع در ج هان منتشراند و در تهيۀ نياز هاى انسان جهت غذا علوفه روغن و چوب سهم مهمى دارند. در ریشۀ اغلب این گیا هان گروهی از باکتری ها به نام ریزوبیوم نفوذ می کنند )تصویر 13 2 ( و با تشکیل گرهک هایی بر روی ریشه با گیاه رابطۀ همزیستی برقرار می کنند. گیاه مواد آلی مورد نیاز باکتری ها را تأمین میکند در عوض باکتری با تثبیت نیتروژن هوا )وارد کردن N 2 جو به مواد آلی( این نیتروژن را در اختیار گیاه قرار می دهد. تصویر 13 2 این گرهکها بر روی ریشۀ گیاهان حاوی باکتریهای تثبیت کنندۀ نیتروژناند. 32

41 موجودات زنده باکتری های پروبیوتیک: واژۀ پروبیوتیک در اصل کلمه ای یونانی به معنای»برای زندگی«است. امروزه پروبیوتیک به این صورت تعریف میشود:»پروبیوتیک مکمل غذایی متشکل از میکروب های زنده است که مصرف آن به دلیل تغییردهی مطلوب در توازن میکروبی روده اثرات مفیدی در فرد میگذارد.«)تصویر ١٤ ٢ (. باکتری های پروبیوتیک از طریق رشد و فعالیت خود مانع رشد و تکثیر باکتری های مضر میشوند و عالوه بر آن با سنتز برخی مواد ضروری برای بدن )ویتامین ها اسید های آمینه و...( نقش مهمی در حفظ سالمتی فرد ایفا میکنند. تصویر 14 2 غذا های حاوی باکتری های پروبیوتیک ٤ ٢ آغازیان و اثرات آنها در زندگی انسان: آغازیان ابتداییترین یوکاریوت ها هستند )تصویر ١٥ ٢ (. این موجودات تنوع بسیار دارند و می توانند تک یاخته ای یا پریاخته ای باشند. زیستگاه آنها می تواند آب خاک و حتی درون بدن موجودات دیگر باشد. انواعی از آنها مثل جلبک ها فتوسنتز کنند ه اند ولی بعضی از آغازیان مثل عامل بیماری ماالریا می توانند برای سالمتی انسان ها خطرناک و کشنده باشند. باکتری ها آغازیان گیاهان قارچ ها جانوران تصویر 15 2 موجودات زنده : آغازیان 33

42 1 4 2 آغازیان مفید برای انسان: الف( جلبک ها: جلبک ها نام آشناترین گروه آغازیانی هستند که عالوه بر تولید اکسیژن در زنجیرۀ غذایی جانوران و حتی انسان ها در برخی کشور ها سهم بسزایی دارند. در ایران جلبک های دریایی در سواحل جنوبی کشور بهویژه در سواحل سیستان و بلوچستان )چابهار( به فراوانی یافت میشود. 1 استفاده از آنها به عنوان منبع غذایی انسان )مثال در تهیۀ نان کیک بیسکوئیت و ماکارونی( کاربرد جلبک ها 2 استفاده از آنها به عنوان علوفه و مکم ل غذایی برای دام و طیور و آبزیان 3 استفاده از آنها در کشاورزی به منظور حاصلخیز شدن خاک یا داشتن کاربرد کود بیولوژیکی به جای کود شیمیایی 4 استفاده از جلبک ها برای تصفیۀ فاضالب های شهری و صنعتی ب( دیاتوم ها: یکی از مهم ترین آغازیان در زنجیرۀ غذایی دیاتوم ها هستند. این آغازیان دارای ساختار پوسته ای از جنس سیلیساند. دیاتوم ها در طبیعت اعم از آب های شور شیرین و انواع خاک ها انتشار وسیعی دارند. رسوبات این آغازیان دارای ارزش اقتصادی فراوانی است. پشت سد هاي آبي نظير سد اميرکبير در کرج سرشار از رسوبات انواع دياتوم هاست. اگرچه ممکن است هوی ت دیاتوم ها براي برخي عالقهمندان به کشاورزي نوين همچنان مبهم باشد اما کافي است يادآوري شود که تمامي شيشه هاي مرغوب براي عينک عدسي ها ظروف کريستالي و انواع رنگ هاي متاليک و صد ها محصول صنعتي ديگر برگرفته از خواص فيزيکي شيميايي همين پوستۀ سيليسي دياتوم هاست. دیاتوم ها بسیار متنوع اند و تاکنون یکصد هزار گونه از آنها شناسایی شد ه اند و تنوع زیستی آنها را تا حدود یک میلیون گونه برآورد کرد ه اند )تصویر 16 2 (. تصویر 16 2 انواعی از دیاتوم ها 34

43 زنده موجودات کنید تحقیق کنید. تحقیق نانو اوری فن در ها دیاتوم هندسی اشکال از استفاده کاربرد مورد در زا بیماری آغازیان برای توانند می ها باکتری و ها ویروس همانند آغازیان بنابراین باشند. زا بیماری هان گیا حتی و دام و انسان شویم: آشنا آغازیان از گروه این با است الزم ای یاخته تک آغازیانی ها آمیب آمیبی: های بیماری الف( شور و شیرین های آب در جانداران این اند. دیواره فاقد و هال اس آمیب میکنند. زندگی مرطوب های خاک در و تسا كبد گاهي و بزرگ رودۀ انگلي عفونت يك خونی اما دارد وجود دنيا تمام در آميبي اسهال )تصویر 17 2 (. لگنا این است. شايعتر توسعه حال در هاي كشور در اب مستقيم تماس و حمام سوسك پشه توسط میتواند شايعترين يابد. انتقال مدفوع به آلوده غذاي يا دستمال اذغ با كه افرادي در آلودگي از: اند عبارت عفونت منابع كارخانه يا هتل لولهكشي بودن معيوب دارند سروكار پرورش انساني كود با كه خامي هاي ميوه يا سبزيجات اند. ه شد شسته آلوده آب در يا اند ه يافت بافتی آسیب روده به ورود کبدی آلودگی خونی اسهال آمیب به آلودگی 17 2 تصویر عفونت توکسوپالسموز توکسوپالسموز: بیماری ب( حیوانات بیشتر در بیماری این است. شایعی بسیار مانند توکسوپالسموز عالئم میشود. دیده ها انسان و درد گلودرد تب است. ساده سرماخوردگی نشانۀ توکسوپالسموز است. عالمت بدون گاهی و عضالنی بدن ایمنی سیستم HIV ویروس مثل است ممکن منتقل مادر از که توکسوپالسموزی کند. ضعیف را های راه از آن انتقال نوع از جدیتر بسیار میشود که میافتد اتفاق وقتی حالت این و است دیگر عفونت این دچار بارداری دورۀ طول در باردار خانم نابینایی )مانند ی جد عوارضی است ممکن و شود می باشد داشته دنبال به کودک برای مغزی( مشکالت و 18 2 (. )تصویر شیر نیمپخته یا خام گوشت وسیلۀ به انگل این منتقل آلوده خاک یا گربه مدفوع غیرپاستوریزه منتقل دیگر انسان به انسانی از انگل این شود. می نادر. موارد در مگر شود نمی 35

44 جانوران اهلی انتقال انگل از مادر به جنین موش مغز و چشم جنین آسیب می بیند تغییرمیزبان گربه میزبان دوم دفع انگل از بدن گربه برگشت انگل به بدن میزبان های اول تکمیل چرخۀ زندگی انگل تصویر 18 2 چرخۀ زندگی عامل توکسوپالسموز. این انگل چند میزبان دارد. از طریق مدفوع این جانوران آب و غذا آلوده می شود و اگر وارد بدن زن باردار شود ممکن است به جنین آسیب جدی وارد کند. ٥ ٢ قارچ ها و اثرات آنها در زندگی انسان: قارچ ها موجوداتی اند که می توانند تک یاخته ای )مخمر( و میکروسکوپی باشند یا به صورت قارچ خوراکی و کپک دیده شوند. قارچ ها برخالف گیا هان فتوسنتزکننده نیستند و گلوکز را همانند جانوران به شکل گلیکوژن ذخیره می کنند )تصویر 19 ٢ (. آغازیان قارچ ها باکتری ها جانوران گیاهان تصویر 19 2 موجودات زنده : قارچ ها 36

45 موجودات زنده پیکر قارچ های یاخته ای از رشته های سیتوپالسمی به نام نخینه تشکیل شده است. نخینه ها عالوه بر اینکه در جذب مواد غذایی دخالت دارند با تشکیل ساختار های تولیدمثلی و تولید هاگ در تولیدمثل قارچ نیز دخالت دارند )تصویر 20 2 (. تشکیل هاگ هاگ تشکیل زیگوت تصویر 20 2 پیکر قارچ چتری از رشته های سیتوپالسمی به نام نخینه تشکیل شده است. در زیر کالهک ساختار تولیدمثلی قارچ وجود دارد. این ساختار ابتدا زیگوت )سلول تخم( تشکیل می دهد. سپس با تقسیم سلول تخم هاگ ها به وجود می آیند. این هاگ ها با جدا شدن از ساختار تولیدمثلی قارچ مادر و قرار گرفتن در محیط مناسب می رویند. از تشکیل نخینه کالهک پایه رویش هاگ ها نخینه پدید می آید. این نخینه ها سپس ادغام می شوند و پیکر قارچ )کالهک و پایه( را میسازند. ساختار تولیدمثلی قارچ ها در زندگی ما از جنبه های مختلف تأثیرگذارند. الف( کاربرد دارویی: پنی سیلین یکی از اولین آنتیبیوتیک های مورد استفادۀ انسان است که توسط الکساندر فلمینگ کشف شد. این آنتیبیوتیک از نوعی کپک به نام پنی سیلیوم بهدست آمد. ب( کاربرد غذایی: پروتئين قارچ از لحاظ اسيد هاي آمينۀ ضروری بدن جزء غنيترين پروتئين ها محسوب ميشود و از لحاظ ارزش غذايي در حد فاصل پروتئين گوشت و پروتئين گياهي قرار دارد. از طرفي پروتئين قارچ به دليل داشتن مقادير فراوان آب و رطوبت نسبت به سبزيجات و حبوبات بسيار مطبوع و قابل هضم است بهطوري كه درصد قابليت هضمپذيري دارد. تحقیق کنید ارزش غذایی قارچهای خوراکی را با توجه به موارد زیر بررسی کنید: ب( عناصر معدنی الف( انواع ویتامینها د( تأثیر گذاشتن در ایمنی بدن ج( مقدار چربی پ( قارچ های بیماری زا: قارچ ها با ایجاد بیماری در انسان و دام و حتی در گیا هان کشاورزی می توانند برای ما تهدید به شمار آیند. مثال در خصوص گیا هان کشاورزی سیاهک ها و زنگ ها قارچ هایی هستند که سبب بیماری در گیا هان می شوند. آفالتوکسین خطرناک ترین سم قارچی است که ممکن است در غالت حبوبات پسته و بادام زمینی و حتی در غذای دام ها یافت شود. ورود مقادیر زیاد آفالتوکسین به بدن موجب بروز سرطان کبد میشود. توصیه میشود که آجیل را در جای خشک و خنک نگهداری کنند. زیرا اگر جای نگهداری آن مرطوب باشد به رشد قارچ می انجامد و نتیجۀ آن ایجاد سم آفالتوکسین است. اگر غذای دام به قارچ تولیدکننده آفالتوکسین آلوده باشد ممکن است این سم از طریق شیر باعث مسمومیت در انسان شود. بیماری پای ورزشکاران: این بیماری نوعی قارچ پوستی به نام قارچ الی انگشتان پاست )تصویر 21 2 (. برخالف نام بیماری که منسوب به پای ورزشکار است 37

46 هر فردی که شرایط زیر را داشته باشد در معرض خطر این بیماری قارچی قرار می گیرد. این بیماری ناشی از عوامل زیر است: پوشیدن طوالنی مدت کفش جلو بسته یا کفش هایی که تهویه ندارند مرطوب بودن پا ها برای مدت زمان طوالنی عرق کردن زیاد در ناحیه انگشتان پا و وجود زخم در کف پا یا در ناخن ها. ت( قارچ های ساپروفیت: این قارچ ها در طبیعت هوا آب خاک و بر روی مواد آلی در حال فساد زندگی میکنند و برای کسب انرژی با انسان در حال رقابتاند )تصویر 22 2 (. تصویر 21 2 قارچ الی انگشتان پا تصویر 22 2 حمله قارچ به محصوالت کشاورزی بیشتر بدانید مركز كلكسيون میکروارگانیسم هاي صنعتي ايران فعاليت خود را از سال 1361 در پژوهشكدۀ زیست فناوری در سازمان پژوهش هاي علمي و صنعتي ايران 1 آغاز نموده است و در طي مدتي كه از تأسيس آن مي گذرد ميكرو ارگانيسم هاي مورد نياز مراكز آموزشي تحقيقاتي و صنعتي بهويژه كارخانه هاي داروسازي را تأمين كرده است. اين مركز طبق استاندارد هاي بينالمللي بيش از دو هزار نمونة ميكروبي شامل باكتري قارچ مخمر و جلبك سبزآبي را نگهداري ميكند. از طرف ديگر مركز كلكسيون بهطور مداوم با جداسازي و جمعآوري نمونه هاي ميكروبي ايران غني تر می شود و سرمای ه اي را براي پژوهش هاي علمي كشور سرمایه گذاری می کند. مركز كلكسيون قارچ ها و باكتري هاي صنعتي ايران از سال 1363 به عضويت فدراسيون ج هاني كلكسيون هاي ميكروبي 2 پذيرفته شده است و هم اکنون با كد I 124 و به نام Persian Type Culture Collection با ساير مراكزي كه تحت پوشش اين مركز ج هاني فعاليت مينمايند ارتباط دارد. مركز كلكسيون ضمن تماس دائم با فدراسيون ج هاني كلكسيون هاي ميكروبي از روش هاي جديد و دقيقتر نگهداري ميكروارگانيسم ها مطلع می شود و بر اين اساس ميكروارگانيسم هاي موجود را براي سال ها بدون تغيير نگه می دارد و در اختيار مراكز تحقيقاتي و آموزشي قرار ميدهد. ارزشیابی پایانی فصل دوم 1 یاختههای پروکاریوتی و یوکاریوتی چه شباهتها و چه تفاوتهایی دارند 2 بین یاختههای باکتریها و قارچها چه شباهتهایی وجود دارد 3 بین یاختههای آغازین گیاه مانند جلبکها و قارچها چه شباهتهایی وجود دارد پروژه در مورد میکروارگانیسم هایی که در رشتۀ تحصیلی شما با خصوصیات مفید کاربرد دارند تحقیق کنید. IROST: Iranian Research Organization for Science and Technology 1 WFCC: World Federation for Culture Collections 2 38

47 فصل سوم جانوران آنچه در شکل فوق مالحظه م ینمایید گیاه است یا جانور

48 سیمای فصل ویژگی های جانوران بی مهرگان کرم ها نرم تنان بندپایان مهره داران 40

49 جانوران 1 3 ویژگی های جانوران: جانوران بسیار متنو عاند به طوری که تقریبا برای ویژگی های آنها میتوان استثناهایی ذکر نمود. با این وجود مشخصات زیر در مورد همه یا بیشتر جانوران صادق است: 1( کلیه جانوران یوکاریوت اند. 2( کلیه جانوران پریاخته ای اند. 3( کلیه جانوران مصرف کنندهاند بنابراین آنها از نظر انرژی و مادۀ آلی مستقیم یا غیر مستقیم به جانداران تولید کننده وابست هاند. فعالیت 1 ویژگی های جانداران تولیدکننده و مصرف کننده را با یکدیگر مقایسه کنید. 2 دو جانور را نام ببرید که یکی به طور مستقیم و دیگری به طور غیر مستقیم به جانداران تولیدکننده وابسته باشد. 4( پیکر بیشتر جانوران از بافتها تشکیل شده است. 5( بیشتر جانوران دارای ساختارهای عصبی و ماهیچهای هستند به طوری که آنها را قادر میسازد تا به محرکهای محیطی سریعا پاسخ دهند )تصویر 1 3 (. فکر کنید انعکاس پاسخ ناگهانی و غیر ارادی ماهیچه ها در برابر محرک هاست در تصویر 1 3 مسیر انعکاس نخاعی نمایش داده شده است. می توانید چند واکنش انعکاسی را در بدن انسان نام ببرید نورون رابط نورون حسی نورون حرکتی نخاع گیرنده حسی تصویر 1 3 مسیر انعکاس 6( در تولیدمثل جنسی جانوران اسپرم که یاخته ای کوچک و متحرک است با تخمک که یاخته ای بزرگ و فاقد ساختار حرکتی است لقاح مییابد و یاخته تخم را ایجاد میکند. از تقسیم یاخته تخم یک فرد بالغ ایجاد میشود. 41

50 در مورد شکل گیری انسان )تصویر ٢ ٣ ( خداوند مهربان در آیه ١٤ سورۀ مبارکه مومنون می فرماید: سپس آن نطفه را لخته خونی ساختیم آن گاه آن لخته خون را به صورت پاره گوشتی که گویی جویده شده درآوردیم سپس آن قطعه گوشت را استخوان هایی چند ساختیم آن گاه استخوان ها را با گوشت پوشاندیم سپس آن را آفریده ای دیگر ساختیم و به او حقیقت انسانی بخشیدیم پس خداوند بهترین آفرینندگان است. 28 روزه 32 روزه 33 روزه 37 روزه 41 روزه 44 روزه 47 روزه 50 روزه 52 روزه 54 روزه زیستشناسان تا به حال نزدیک به دو میلیون گونۀ جانوری را شناسایی کردهاند و ممکن است میلیونها گونۀ دیگر نیز وجود داشته باشد که هنوز شناسایی و طبقهبندی نشدهاند. فرمانرو جانوران شاخه مهرهداران 56 روزه رده پستانداران تصویر 2 3 مراحل شکل گیری جنین انسان به طور کلی سلسلۀ جانوران همانند سایر سلسله ها )فرمانروها( دارای شش سطح طبق هبندی اصلی است. در )تصویر 3 3 ( طبقه بندی خرس قهوه ای نشان داده شده است. راسته گوشتخواران تیره خرسسانان سرده خرس گونه خرس قهوهای 42 تصویر 3 3 طبقه بندی خرس قهوه ای

51 در )تصویر 4 3 ( گروه های اصلی جانوران را مشاهده می کنید و با برخی از آنها در این فصل آشنا می شوید: جانوران جانوران بی مهرگان مهره داران اسفنج ها کیسه تنان شانه داران بندپایان خارتنان ماهیها دوزیستان خزندگان پرندگان پستانداران نرمتنان کرمها پهن لولهای حلقوی دوکفهایها شکمپایان سرپایان سختپوستان عنکبوتیان هزارپایان حشرات تحقیق کنید 2 3 بی مهرگان: تصویر 4 3 گروه های اصلی جانوران شاخه شانهداران: در خبرها آمده بود که ذخایر ماهیان کیلکای دریای خزر به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در بررسی موضوع به شاخۀ شانه داران می رسیم. در این شاخه حدود 100 گونه شناسایی شده است. این جانوران بدنی شفاف ژالتینی و نورافشان دارند و از نظر اندازه متنوع اند. برخی ممکن است به کوچکی یک نخود و برخی بزرگ تر از یک گوجه فرنگی باشند. سطح خارجی آنها دارای هشت ردیف مژۀ همانند شانه اند. ضربان هماهنگ مژهها در این شاخه باعث حرکت و جابهجایی جانور در داخل آب میشود. این جانوران دهانی در انتهای لوله گوارش خود برای بلع غذا دارند و در طرف دیگر دارای مخرج برای دفع آب و مواد زاید هستند. در سال 1379 میزان صید ماهی کیلکا در دریای خزر حدود 95 هزار تن بوده است. این رقم در سال 1386 به 9 هزار تن کاهش یافت علت آن در بیشتر بدانید پایین توضیح داده شده است. امروزه تحقیقات زیادی بر روی گونۀ دیگری از شانه داران انجام می گیرد که از الرو شانه دار مهاجم و مخرب تغذیه می نماید. تحقیق کنید در استفاده از شانه دار جدید چه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد بیشتر بدانید گون های از شانه داران 1 )تصویر 5 3 ( که وارد دریای خزر شده از پالنکتو نها که خوراک اصلی ماهی کیلکا )تصویر 6 3 ( است و از تخم ماهی کیلکا تغذیه م یکند. از آنجایی كه كيلكا مهم ترين غذاي ماهيان خاوياري ماهي آزاد و ف ك درياي خزر است بنابراین نه تنها با ورود این گونه شان هدار به دریای خزر جمعیت ماهیان کیلکا به شدت کاهش یافته بلکه به جمعيت گونه های دیگر نیز آسيب رسيده است. بنابراین كل زنجيره غذايي درياي خزر با ورود مهاجم شانه دار با اختالل مواجه شده است. تصویر 5 3 گونه ای از شانه داران تصویر 6 3 ماهی کیلکا Mnemiopsis Ieidyi ١ 43

52 2 2 3 کرم ها: کرم ها به سه دستۀ پهن لوله ای و حلقوی تقسیم بندی می شوند که ویژگی آنها به شرح زیر است: الف( کر مهای پهن: کودکی با وجود داشتن تغذیۀ مناسب هنوز الغر است. پزشک به او گفته ممکن است انگل داشته باشد. به همین دلیل برای وی آزمایش مدفوع تجویز کرد. در زیر ساختار مشاهده شده در مدفوع کودک را در زیر میکروسکوپ مشاهده می نمایید ساختار مشاهده شده قطعه ای از بدن کرم کدو می باشد )تصویر 7 3 (. کرم کدو )تنیا(: این کرم دهان و لوله گوارش ندارد و از مواد غذایی گوارش یافته در لوله گوارش تغذیه می کند نوعی از این کرم انگل روده انسان است. که طول این انگل ممکن است به 12 متر نیز برسد بدن آن بند بند است. سر اولین قطعۀ این کرم است که دارای 4 بادک ش است )تصویر 9 3 ( و به کمک آن به جدار روده متصل میشود. قطعۀ بعدی گردن است این قسمت جوانه می زند و قطعات بعدی بدن را ایجاد م یکند. قالب بادکش تصویر 7 3 قطعه ای از بدن کرم کدو کرم های پهن شامل گروه های متعددی است از جمله کرم کدو )تنیا( کرم کبد کرم پالناریا )تصویر 8 3 ( و... تصویر 9 3 ناحیۀ سر و بدن کرم تنیای انسان کرم کدو )انگل( کرم کبد: نوع دیگری از کرم های پهن کرم کبد است که منجر به کیست هیداتیک میشود )تصویر 10 3 (. این کرم به صورت بالغ در رودۀ سگ زندگی م یکند. تخمهای این کرم همراه با مدفوع سگ از بدن جانور خارج میشود و انسان گاو و گوسفند با خوردن سبزیجات و علوفۀ آلوده به تخم این کرم به آن مبتال میشوند. کرم پهن آزاد کرم کبد )انگل( تصویر 10 3 کرم کبد تصویر 8 3 انواع گروه های کرم های پهن 44

53 جانوران یادآوری می شود کلیۀ کرم های پهن انگل نیستند. انواعی از آنها نظیر پالناریا و تورب الریا زندگی آزاد دارند )تصویر 11 3 ( تصویر 11 3 کرم های پهن آزاد ب( کر مهای لوله ای: بیمار در مدفوع خودکرم هایی شبیه )تصویر 12 3 ( را مشاهده نمود. این کرم ها جزء کرم های لوله ای هستند. بدن این کرمها باریک و بدون حلقه یا بند است. کرم آسکاریس و کرمک )تصویر 13 3 ( نیز از کرمهای انگل این گروه اند. در کرم اسکاریس جنس ماده میتواند تا 30 سانتیمتر و جنس نر تا 15 سانتی متر طول داشته باشد. محل زندگی کرم بالغ آسکاریس و کرمک در رودۀ کوچک انسان است. آنها از مواد غذایی موجود در آن تغذیه می کنند و در نتیجه باعث سوءتغذیه انسان می شوند. تخمهای هر دو کرم همراه مدفوع دفع می گردند. این تخمها از طریق آب و سبزیجات آلوده وارد بدن می شوند تخم انگل کرمک در کودکان نیز توسط اسباببازیهای آلوده و حتی دستان آلوده به خاک وارد بدن میشود. بخش جلویی ماده بخش جلویی نر تحقیق کنید تصویر 13 3 کرمک تصویر 12 3 کرم آسکاریس 1 در مورد چرخه زندگی کرم لوله ای کرمک گزارشی تهیه کنید و آن را در کالس ارائه دهید. 2 در مورد نکات بهداشتی به جهت عدم ابتال به بیماری های انگلی دستگاه گوارش تحقیق کنید و نتیجه را به صورت پوستر در کالس ارائه دهید. 45

54 پ( کر مهای حلقوی: اعضای این گروه بدنی نرم و حلقه حلقه دارند. کرم خاکی و زالو از نمون ههای معروف این گروه اند. کرم خاکی: معموال حدود 20 سانتی متر طول و پیکر آن بیش از 100 بند دارد. پوست بدن کرم خاکی نازک و مرطوب است. کرم خاکی بدون اغراق با خوردن خاک موجود در مسیر خود راه خود را باز م یکند. با این عمل موجب هوادهی خاک می شود و به حاصلخیزی خاک میانجامد. مواد آلی خاک خورده شده در لولۀ گوارش تجزیه و جذب می شود و سایر مواد از طریق مخرج دفع م یگردد )تصویر 14 3 (. تصویر 14 3 کرم خاکی بیشتر بدانید ورمی کمپوست 1 متشکل از ورمی )کرم خاکی( و کمپوست )کود آلی( است به معنای نوعی کود آلی که از فعالیت کرم خاکی حاصل می گردد )تصویر 15 3 (. استفاده از این نوع کود کیفیت و کم یت محصوالت کشاورزی را نسبت به کود شیمیایی افزایش می دهد ضمن اینکه مشکالت مربوط به باقی ماندن کود شیمیایی در مواد غذایی و همچنین آلودگی طبیعت را در پی ندارد. تصویر 15 3 ورمی کمپوست Vermicompost ١ 46

55 جانوران زالوها: )تصویر 16 3 ( دارای بادکش های ماهیچهای در هر دو طرف انتهای جلویی و عقبی خود هستند )تصویر 17 3 (. بیشتر زالوهای انگلی خود را به یک میزبان مهرهدار میچسبانند سپس پوست آن را سوراخ م یکنند و با ترشح مادۀ ضد انعقاد خون از خون میزبان استفاده م یکنند. مکنده جلویی زالو تصویر 16 3 زالو تصویر 17 3 بخش مکنده زالو نرمتنان: مه مترین گروه های این شاخه عبارت اند از: دوکف های ها شکم پایان و سرپایان. الف( دوکفه ای ها: به این گروه از نرم تنان تبرپایان نیز م یگویند. دو کفه ای ها واجد صدفی هستند دو قطعهای که توسط لوالیی به یکدیگر متصلشده اند. این ساختار امکان باز و بسته شدن صدف را فراهم م یآورد )تصویر 18 3 (. بعد از مرگ دوکف ها یها با از بین رفتن بخ شهای نرم بدن صدف های آهکی تو خالی که مردم به آنها گو شماهی م یگویند توسط امواج به ساحل میآیند. صدفهای خوراکی و صدف مرواریدساز در این گروه جای دارند. در صدف مرواریدساز قرارگیری یک ذرۀ خارجی در زیر صدف باعث میشود الیۀ خارجی بدن الیههای متحدالمرکزی از کربنات کلسیم در اطراف ذرۀ وارد شده ترشح کند که در نهایت به»مروارید«تبدیل می شود )تصویر 19 3 (. تصویر 18 3 دو کفه ای تصویر 19 3 صدف مروارید ساز 47

56 بیشتر بدانید یکی از مشهورترین و با ارزش ترین صدف های مرواریدساز صدف لب سیاه 1 )تصویر 20 3 ( است. این نوع صدف از نظر کیفیت و کم یت مروارید پوسته و گوشت آن در جهان از اهمیت زیادی برخوردار است به همین دلیل این گونه مروارید از روزگاران قدیم بسیار مورد توجه بوده است. به عقیده بسیاری از مروارید شناسان جهان مروارید آب های ایران یکی از مرغوب ترین مرواریدهای جهان و به مراتب بهتر از مروارید صید شده در اطراف جزایر اندونزی و خلیج مکزیک است. تصویر 20 3 صدف لب سیاه مرواریدساز ب( شکم پایان: معروف ترین نمون ههای این گروه شامل حلزون ها و لیسه هاست. حلزو نها دارای انواع آبزی و خشک یزی هستند )تصویر 21 3 (. چشم حلزون بر روی دو شاخک قرار دارد. حلزون هنگام احساس خطر چشم ها و بدن خود را به داخل صدف جمع م یکند. لیس هها از نظر ساختمانی شبیه به حلزون ها هستند اما بدون صدف اند. )تصویر 22 3 ( حلزو نها و لیس هها از آفات مزارع و با غها به شمار م یآیند. تصویر 21 3 حلزون تصویر 22 3 لیسه تحقیق کنید لیس هها نر متنانی شب فعا لاند علت این موضوع را تحقیق نمایید و گزارش آن را در کالس ارائه دهید. Pinctada margaritifera ١ 48

57 جانوران پ( سرپایان: اعضای این گروه نرمتنانی صیاد هستند که به سرعت شنا م یکنند. علت نام گذاری این گروه به سرپایان این است که پایشان به بازوهایی تبدیل شده که در اطراف دهان قرار گرفتهاند. جداره دارها هشت پا )اختاپوس( و نرمتن مرکب )اسکوئید( از اعضای این گروه هستند )تصویر 23 3 (. 1 اسکوئید جداره دارها اختاپوس تصویر 23 3 گروه های مختلف سرپایان اعضایاین گروه عالوهبر داشتن سرعت زیاد سازگاری هایی به شرح زیر دارند که امکان فرار از شکارچی را برای آنها آسان م یکند: 1( توانایی تغییر رنگ سریع دارند. 2( واجد کیسۀ جوهراند که حاوی یک مایع سیاه و غلیظ است. جانور به هنگام احساس خطر آن را به صورت ابری تیره آزاد میکند و به سرعت از محل میگریزد بندپایان: این شاخه موفقترین و متنوعترین شاخۀ جانوران را تشکیل م یدهد. اعضای این شاخه بدن و پاهایی بند بند دارند. بندپایان تخمهای زیادی تولید م یکنند نوزادانی که پدید میآیند اغلب غذاهایی را میخورند که با غذای جانور بالغ متفاوت است. زیان حاصل از بندپایان به منابع غذایی و محصوالت کشاورزی بیشتر به مرحلۀ نوزادی آنها مربوط می شود. بندپایان اسکلت خارجی سخت و محکمی از جنس نوعی پلیساکارید )کیتین( و پروتئین دارند که بدن و ضمائم آنها را میپوشاند. این اسکلت نه تنها محافظ بدن آنهاست بلکه به کاهش اتالف آب بدنشان نیز کمک م یکند. ا شکال مهم اسکلت خارجی آن است که چون بخش مرده ای است جانور ناگزیر است برای رشد خود به طور دورهای پوستاندازی کند. فکر کنید به چه دالیلی در بندپایان تنفس پوستی مشاهده نمی شود chambered ١ 49

58 سختپوستان : از اند عبارت بندپایان اصلی گروه چهار حشرات. و هزارپایان عنکبوتیان دراز خرچنگ پهن خرچنگ پوستان: سخت الف( این به خرخاکی و چسب کشتی میگو )تصویر 24 3 ( یاند میکروسکوپ و کوچک آنها بسیاریاز دارند. تعلق گروه یشوند. م آبزی جانوران سایر خوراک و این در عقرب و ر تیل کنه عنکبوت عنکبوتیان: ب( و تها عنکبو اگرچه 25 3 (. )تصویر دارند جای گروه انداختن دام به در که دارند سمی غددی بها عقر حال عین در اما یگیرند م قرار استفاده مورد طعمه زدن نیش از پس لذا سمیاند انسان برای آنها از بعضی ترین نزدیک به بالفاصله باید ها عنکبوت و ها عقرب انتهای در نمود. مراجعه درمانی و بهداشتی مرکز تار مادۀ که دارد وجود تارریس غدد عنکبوتها شکم خروج محض به ماده این یکنند. م ترشح بیرون به را میشود. تبدیل تار به و سخت هوا برابر در بدن از همیشه گونه یک در ولی دارند متفاوتی الگوهای تارها میشوند. تنیده شکل یک به ر تیل دراز خرچنگ تصویر 24 3 سیاه بیوه عنکبوت سیاه عقرب عنکبوتیان مختلف های گروه تصویر 25 3 بدانید بیشتر هک جانوری کنههای از انواعی )تصویر 26 3 (. گیاهاناند حتی و جانوران سایر انسان انگل اغلب کنهها جدا میزبان پوست از راحتی به را آنها نمیتوان که میچسبند میزبان پوست به محکم چنان خونخوارند زیر در کانالهایی آن مادۀ جنس میشود. انسان در گال بیماری بروز باعث کنهها از دیگری نوع نمود. فرد در شدید خارش باعث امر این که یکند م تخمریزی کانالها همین داخل در و حفر انسان پوست افراد ازدوبارهآلودهشدن جلوگیری و دیگر افراد به گال بیماری انگل گسترش از پیشگیری برای شود. می داشت: نظر در را زیر نکات باید نمود. اجتناب گال به مبتال بیماران با نزدیک تماس از الف( فرد توسط استفادهشده خواب لوازم و حولهها لباسها تمامی ب( با و شستهشده صابون و گرم آب از استفاده با درمان از قبل مبتال شود. خشک زیاد حرارت قرارداده سربسته نایلون کیسه یک در شستوشو غیرقابل اقالم ج( انگلها [ شود. نگهداری هفته دو برای دسترس از دور درجایی و شود میروند[ بین از غذا رسیدن عدم صورت در کنه تصویر

59 جانوران : میشوند تقسیم گروه دو به جانوران این هزارپایان: پ( گیاهی مواد را آنها غذای دارند. پا جفت دو بدنشان قطعات اغلب در )تصویر 27 3 ( گیاهخوار هزارپایان اغلب در )تصویر 28 3 ( خوار گوشت هزارپایان دیگر یدهد. م تشکیل خاک در موجود پوسیدگی حال در یکنند. م تغذیه حشرات و خاکی کرم مانند جانورانی از آنها دارند. پا جفت یک بدنشان قطعات خوار گیاه هزارپای تصویر 27 3 سر قسمتی سه بدن دارای حشرات حشرات: ت( پای جفت سه شان سینه ناحیه در اند شکم و سینه حشرات تنفسی سیستم دارد. وجود دار مفصل بند بند سری یک از ل متشک سیستم این است. نایی تنفس این نهایت در که است جانور بدن درون در هایی لوله ارتباط بیرون با بدن سطح در منافذی توسط ها لوله دارند. و هستند مجزا یکدیگر از ماده و نر جنس حشرات در مستقیم نمو حشرات از معدودی در دارند. داخلی لقاح اما است بالغ فرد شبیه نوزاد که معنی این به است. خوار گوشت هزارپای تصویر 28 3 و خها مل مانند دیگر برخی دارد. تر کوچک اندازهای آن در که دارند ناقص دگردیسی حمام کهای سوس جهات بسیاری از که شود می خارج موجودی تخم از مثل تولید ساختارهای و بال اما است بالغ فرد شبیه با نمف گویند. نمف موجود این به ندارد. را فعال رفتهرفته پوستاندازی مراحل یکسری از گذشتن بیشتر )تصویر 29 3 ( میشود شبیهتر بالغ فرد به خوش دست پروانهها و عسل زنبور جمله از حشرات در مشخص مرحله چهار و میشوند کامل دگردیسی )تصویر 30 3 (. دارند خود زندگی چرخه یافته لقاح تخم بالغ ملخ یافته لقاح تخم بالغ پروانه الرو کنید تحقیق شفیره نمف مرحله 5 پروانه در کامل دگردیسی 30 3 تصویر ملخ در ناقص دگردیسی 29 3 تصویر نمایید. تحقیق شود می ایجاد پروانه خاصی نوع پیله از که ابریشم تار مورد در 51

60 بیشتر بدانید تأثیر حشرات بر زندگی انسان: 1 بسیاری از حشرات نظیر: زنبور در گردهافشانی غالت و درختان میوه دخالت دارند. 2 برخی از حشرات برخی از آفات گیاهی را از بین می برند. برای مثال بعضی از باغبانان کفشدوز ک ها را خریداری و آنها را در باغات خود رها م یکنند. زیرا کفشدوز ک ها از شتهها که انگل گیاهاناند تغذیه سم زنبور )تصویر 31 3 ( باعث آسیب رسیدن به بدن انسان می شود. این آسیب اغلب محدود به ناحیۀ نزدیک محل گزش است و گاهی باعث عوارض خطرناکی می شود که می تواند برای حیات تهدید کننده باشد که علت آن فعال شدن واکنش های حساسیتی در بدن انسان است. بنابراین از نزدیک شدن به کندوی زنبورها خودداری نمایید زیرا نیش آنها سمی و دردناک است. 3 3 طنابداران: مهم ترین گروه این شاخه از جانوران مهره داران هستند مهره داران: ویژگی کلی مهره داران داشتن یک ستون مهره در سطح پشتی بدن است. ماهیت این ستون مهره می تواند غضروفی یا استخوانی باشد. جمجمه و ستون مهره قسمتی از اسکلت داخلی مهره داران اند. اسکلت داخلی مهره داران برخالف اسکلت خارجی غیر زنده در بسیاری از بی مهرگان بافت زنده ای محسوب می شود که همگام با رشد جانور رشد می کند. به طور کلی مهره داران به پنج گروه کلی دسته بندی می شوند این پنج گروه شامل ماهی ها دوزیستان خزندگان پرندگان و پستانداران است. الف( ماهیان: ماهیان به سه گروه ماهی های بدون آرواره ماهی های غضروفی و ماهی های استخوانی تقسیم می شوند. میکنند. 3 انسانها از برخی از تولیدات گروهی حشرات نظیر زنبور عسل تغذیه مینمایند. 4 از طرف دیگر گروهی از حشرات نظیر ملخها به غالت آسیب میرسانند. 5 برخی از حشرات عامل انتقال بیماری به انسان و جانوران اند. تصویر 31 3 نیش زنبور ماهیان بدون آرواره: ماهیان بدون آرواره بازماندۀ اولین ماهیان هستند. المپری از نمونه های این گروه است المپری های بالغ انگل سایر ماهیان اند. آنها یک صفحه مکنده حلقوی با دندان های تیز در اطراف دهان دارند )تصویر 32 3 ( که به کمک آن به ماهی های دیگر می چسبند و خون و بافت های نرم آنها را می مکند )تصویر 33 3 (. تصویر 32 3 دندان های المپری 52

61 جانوران تصویر 33 3 المپری در حال مکیدن خون ماهی طعمه ماهیان غضروفی: کوسه ماهی و سفره ماهی به این گروه تعلق دارند. سفره ماهی ها جانوران ک ند و پهن هستند که تا حدودی به صورت مدفون در شن به سر می برند و از نرم تنان تغذیه می کنند )تصویر 34 3 (. سفره ماهی الکتریکی یا برق دار در دو طرف سر خود اندام های مولد الکتریسیته دارند. این اندام عضالت تغییر یافته ای است که می توانند یک جریان الکتریکی )بیش از 500 ولت( تولید کنند که برای بی حس کردن کامل ماهیان بزرگ و انسان هایی که در حال شنا هستند کافی است. روغن چگالی بدن کوسه را کاهش می دهد و به شناوری کوسه در آب کمک می کند. با این وجود بدن کوسه ها چگالی تر از آب است و اگر فعاالنه شنا نکنند در عمق آب فرو می روند. کوسه ها ممکن است حضور جانوران دیگر را به طور الکتریکی و قبل از عملکرد بینایی یا بویایی حس کنند. گیرنده های الکتریکی روی سرکوسه ها جریان های ضعیف الکتریکی ناشی از فعالیت عضالنی جانوران را احساس می نمایند. تصویر 35 3 کوسه ماهی دندان های کوسه ها با استخوان آرواره اتصال ندارند. دندان های جدید به صورت ردیف هایی در پشت دندان های اصلی به طور مداوم شکل می گیرند و در صورت از دست رفتن دندان های اصلی جانشین آنها می شوند )تصویر 36 3 (. از بین تقریبا 350 گونۀ شناخته شده از کوسه ها کمتر از 30 گونه آنها به انسان حمله می کنند. 53 تصویر 34 3 سفره ماهی بدن کوسه ها برای شنا کردن سازش یافته است. شکل بدن و باله ها برایشان شنای سریع را امکان پذیر می سازد )تصویر 35 3 (. کوسه مقدار زیادی روغن در کبد بزرگش ذخیره می کند. این تصویر 36 3 دندان های کوسه ماهی

62 ماهیان استخوانی: مشخصۀ این ماهیان داشتن اسکلت استخوانی است. استخوان یک ساختار پشتیبان بسیار عالی است که مقادیر زیادی کلسیم را در خود ذخیره می کند. در این ماهیان آبشش ها سرپوش دارند و هنگام تنفس دائما باز و بسته می شوند )تصویر 37 3 (. بالۀ دمی بالۀ پشتی خط جانبی سرپوش سوراخ بینی آبششی چشم ساقۀ دمی مخرج بالۀ مخرجی بالۀ سینهای بالۀ لگنی دهان تصویر 37 3 ماهی استخوانی )قزل آال( آبشش ها در طرفین سر ماهی قرار گرفته اند. آبشش ها دارای کمان آبششی و رشته های آبششی اند و با دیوارهای نازک و شبکۀ مویرگی خود که سطح تنفسی وسیعی ایجاد می کنند. عبور آب از روی این رشته های آبششی باعث تبادل گازهای تنفسی خون با آب می شود. در خارج از آب این رشته های آبششی به هم می چسبند و سطح تنفس کاهش شدید می یابد )تصویر 38 3 (. رشتۀ آبششی سرخرگ رشتۀ آبششی کمان آبششی کمان آبششی سیاهرگ آب رشته های آبششی تصویر 38 3 آبشش ماهی استخوانی در داخل بدن ماهی های استخوانی مثانۀ شنا )یا بادکنک شنا( وجود دارد که یک کیسۀ هوادار با جدار نازک است. این ساختار به شناوری ماهی کمک می کند. زمانی که ماهی این کیسه را از هوا پر می کند چگالی آن کاهش می یابد و در نتیجه ماهی در آب حرکات عمودی انجام می دهد )تصاویر 39 3 و 40 3 (. مثانۀ شنا بالۀ دمی بالۀ پشتی مثانۀ شنا مغز بینی مجرای هوا بالۀ مخرجی خط جانبی مثانه ادراری مخرج غدد جنسی بالۀ لگنی روده معده کبد قلب آبششها کلیه تصویر 39 3 مثانه شنا تصویر 40 3 مثانه شنا در موقعیت اصلی در بدن ماهی 54

63 جانوران ب( دوزیستان: دوزیستان مهره دارانی هستند که بخشی از زندگی خود را در آب و بخش دیگر را در خشکی می گذرانند. دوزیستان مجموعه ای از تغییرات را تحت عنوان دگردیسی از مرحلۀ الروی تا بلوغ طی می کنند. الرو آنها د م و آبشش دارد و گیاه خوار است. پس از مدتی الروها وارد مرحله دگردیسی ]مرحله ای که تحت تأثیر هورمون های تیروئیدی است[ می شوند )تصویر 41 3 ( طی دگردیسی معموال آبشش ها ناپدید می شوند و د م جذب بدن می گردد و اندام های حرکتی ظاهر می شود. رژیم غذایی جانور نیز از گیاه خواری به گوشت خواری تغییر می یابد. تخم ها بچه قورباغه واجد آبشش و دم بچه قورباغه واجد آبشش و دو اندام حرکتی قورباغه بالغ بچه قورباغه واجد شش و دم تصویر 41 3 دگردیسی قورباغه دوزیستان بالغ برای تبادل گازهای تنفسی تنها به شش های ابتدایی خود وابسته نیستند بلکه پوست مرطوب آنها که فاقد پولک است حاوی رگ های خونی فراوانی است لذا به صورت یک سطح تنفسی عمل می کند. برخی دوزیستان در پوست خود غده هایی با ترشحات سمی دارند که برای شکارچیان مضر است. دوزیستان جانورانی خونسردند بنابراین دمای بدن آنها تابع دمای محیط است و با تغییر دمای محیط دمای بدن شان تغییر می یابد. با فرا رسیدن پاییز و با پایین آمدن دمای محیط دمای بدن قورباغه هم پایین می آید و بدنش چنان سرد می شود که دیگر نمی تواند فعال باقی بماند. به همین دلیل قورباغه برای جلوگیری از انجماد بدن به ته آب فرو می رود و خود را در گل و الی کف آب پنهان می سازد در این حالت تعداد ضربان های قلب و سرعت جریان خون در رگ ها به طور قابل مالحظه ای کاهش می یابد. در چنین حالتی اکسیژن اندکی مورد نیاز است که آن هم از طریق تنفس پوستی تأمین می شود و جانور از ذخایر چربی بدنش تغذیه می کند. همان طور که در سال قبل خوانده اید دوزیستان به دو گروه اصلی دوزیستان د م دار مثل سمندر )تصویر 42 3 ( تصویر 42 3 سمندر 55

64 و دوزیستان بدون د م مثل قورباغه )تصویر 43 3 ( و وزغ تقسیم می شوند. تصویر 43 3 قورباغه درختی پ( خزندگان: خزندگان سازش های متعددی برای زندگی در خشکی دارند. خزندگان ماده پوستۀ حفاظتی سفتی در اطراف تخم ترشح می کنند که از خشک شدن جنین در حال رشد در خشکی جلوگیری می کند. با توجه به اینکه اسپرم نمی تواند در این پوسته نفوذ کند لقاح این جانوران داخلی است و در بدن فرد ماده قبل از اضافه شدن پوسته صورت می گیرد. مارها سوسمارها الک پشت و کروکودیل ها معروف ترین خزندگان به شمار می روند. مارها به وسیلۀ ساختار آرواره ای انعطاف پذیر خود شناخته می شوند. این ویژگی به آنها اجازه می دهد جانوران بزرگ تر از قطر آروارۀ خود را ببلعند )تصویر 44 3 (. چشم ها با یک صفحه شفاف پوشیده شده اند و فاقد پلک متحرک اند. زبان چنگال مانند مار یک اندام بویایی است. زیرا زبان خود را از دهان خارج می کند و مولکول های شیمیایی موجود در هوا به این زبان می چسبد. سپس این زبان را به منفذ یک اندام حسی بویایی در سقف دهان خود می مالد و با این کار بوها را حس می کند. برخی مارها در کنار چشم ها دو ساختار واجد گیرندۀ فرو سرخ )مادون قرمز( دارند که به گرمای بدن شکار خونگرم حساس است و می توانند در تاریکی نیز شکار خود را حس نمایند )تصویر 45 3 (. مارها اغلب از جوندگان کوچک تغذیه می کنند. مارها با شکار جوندگان که از آفات گیاهی محسوب می شوند کمک بزرگی به ما می کنند. محل گیرندۀ فرو سرخ تصویر 45 3 مار دارای گیرندۀ فرو سرخ انواع مارها شامل مارهای غیرسمی و سمی است. مارهای غیر سمی دندان های ساده ای دارند که به غدد سمی مربوط نمی شود. در عین حال همۀ مارهای غیر سمی بی خطر نیستند نظیر مار بوآ و پیتون )تصویر 46 3 ( آنها با پیچیدن سریع به دور شکار و فشردن خود باعث مرگ قربانی می شوند. تصویر 44 3 آرواره های انعطاف پذیر مار تصویر 46 3 مار پیتون در حال بلعیدن یک کانگورو 56

65 جانوران مارهای سمی دندان های ویژه ای دارند که به کیسۀ زهر مرتبط است )تصویر 47 3 (. زهر برخی مارها باعث تجزیه گویچه قرمز خون می شود در صورتی که زهر برخی مارهای دیگر باعث اختالل در عملکرد اعصاب می گردد. تصویر 47 3 خروج زهر از دندان های نیش مار سمی تحقیق کنید در مورد مراقبت های پس از مار گزیدگی تحقیق کنید و نتایج را به صورت گزارش در کالس ارائه دهید. ت( پرندگان: پرندگان تنها گروهی از مهره داران اند که دارای پ ر می باشند. اندام حرکتی جلویی آنها به بال تبدیل شده است که معموال برای پرواز استفاده می شود )تصویر 48 3 (. 1 اندام های حرکتی عقبی آنها برای راه رفتن و در مواردی برای شنا کردن به کار می رود. دمای بدن پرندگان بر خالف گروه های قبلی مهره داران ثابت است. پرندگان دارای منقار و فاقد دندان هستند. تصویر 49 3 کبوتر پرندهای دانهخوار وارد میشود. در داخل سنگدان اغلب دانههای شن و ماسهای وجود دارد که جانور همراه با خوردن دانهها آنها را بلعیده است. انقباض دیوارۀ ضخیم سنگدان باعث آسیاب شدن دانهها میشود )تصویر 50 3 (. تصویر 48 3 شاهین شکاری پرنده ای گوشت خوار در لولۀ گوارش پرندگان به ویژه پرندگان دانه خوار )تصویر 49 3 ( می توان بخش های ویژه ای مانند چینه دان و سنگدان یافت. چینه دان بخشی از مری است که دانه ها پس از خورده شدن در آنجا انبار و نرم می شوند. غذا از چینه دان به معده که دارای شیرۀ گوارشی برای هضم غذاست وارد می شود. پس از آن غذا به سنگدان که در واقع بخشی از معده است مری چینه دان کبد معده سنگدان روده بزرگ روده کوچک مخرج تصویر 50 3 دستگاه گوارش پرنده ای دانه خوار ١ آیۀ ١٩ سورۀ مبارکه ملک به پرندگان اشاره دارد: «آیا در باالی سرشان به پرندگان ننگریستهاند که گاه بال میگسترند و گاه بال میزنند جز خدای رحمان کسی آنها را نگه نمیدارد او به هر چیزی بیناست«57

66 ث( پستانداران: صفاتی که باعث شناسایی پستانداران می شوند عبارت اند از داشتن مو غدد شیری که برای نوزاد شیر تولید می نماید تمایز دندان ها به صورت دندان های پیشین نیش آسیاهای کوچک و بزرگ و ایجاد یک پرده به نام دیافراگم که حفره شکم را از قفسه سینه جدا می کند و در تنفس پستانداران نقش مهمی بر عهده دارد )تصویر 51 3 (. دیافراگم تصویر 51 3 موقعیت دیافراگم در بدن انسان پستانداران از نظر نوع غذا به سه گروه: همه چیزخوار )تصویر 52 3 ( گوشت خوار )تصویر 53 3 ( و گیاه خوار)تصویر 54 3 (تقسیم می شوند. تصویر 52 3 موجود همه چیزخوار )انسان( تصویر 53 3 موجود گوشت خوار )یوزپلنگ( 58

67 جانوران تصویر 54 3 موجود گیاه خوار )آهو( به گروهی از پستانداران گیاه خوار نشخوار کننده گویند نظیر: گاو وگوسفند. این جانوران دارای معده چهار قسمتی ]سیرابی نگاری هزارال و شیردان[ هستند )تصویر 55 3 (. هزارال نگاری شیردان سیرابی تصویر 55 3 معده چهار قسمتی گاو در نواحی سیرابی و نگاری معدۀ گاو باکتری های تجزیه کننده سلولز وجود دارد که با گوارش سلولز امکان جذب مواد حاصل از تجزیۀ گیاهان را در روده میسر می نماید. 59

68 ارزشیابی پایانی فصل سوم 1 چهار تفاوت جانوران بی مهره و مهره دار را شرح دهید 2 دو شباهت میان عنکبوتیان و حشرات را نام ببرید 3 دو تفاوت میان ماهی ها و دوزیستان را نام ببرید. 4 دو شباهت و دو تفاوت میان پرندگان و پستانداران را شرح دهید. پروژه در مورد انواع جانوران )بی مهره مهره دار( منطقه زندگی تان با استفاده تجاری و اثربخشی این استفاده در زندگی انسان تحقیق نمایید و نتایج را در کالس ارائه دهید. 60

69 فصل چهارم گیاهان تصویر باال نشان دهنده کدام جنبه از فعالیتهای انسان ها و ارتباط با جانداران است

70 سیمای فصل یاخته بافت و اندام گیاهی ردهبندی گیاهان تولیدمثل و تکثیر گیاهان تغذیۀ گیاهی گیاهان و انسان 62

71 گیاهان 1 4 یاخته بافت و اندام گیاهی: گیاهان گروه دیگری از موجودات پریاخته ای هستند. ویژگی اصلی گياهان اجرای فرایند فتوسنتز است که طی این فرايند انرژي نورانی به انرژي شيميايي تبديل و در مواد آلی ذخیره می شود. به همین دلیل حیات موجوداتی که توانایی تولید مواد آلی را ندارند مانند جانوران به این گروه وابسته است. با توجه به مقایسۀ سطوح سازمانیافتگی در بین جانوران و گیاهان در )تصویر 1 4 ( چه شباهت ها و تفاوت هایی بین گیاهان و جانوران میبینید سلول بافت اندام دستگاه موجود زنده الف( سطوح سازمانیافتگی در جانوران سلول بافت اندام دستگاه موجود زنده یاخته و بافت گیاهی: پیکر گیاهان نیز مانند سایر جانداران از یاخته ساخته شده است. ویژگی اصلی و مهم یاخته های گیاهی داشتن دیوارۀ یاخته ای و کلروپالست است. دیوارۀ یاخته ای که ترکیب اصلی سازندۀ آن سلولز است در ب( سطوح سازمانیافتگی در گیاهان تصویر 1 4 مقایسۀ سطوح سازمانیافتگی در جانوران و گیاهان اطراف غشای یاخته قرار دارد و باعث می شود که یاخته های گیاهی استحکام یابند. یاخته های گیاهی از طریق منافذ موجود در دیواره می توانند با هم تبادالتی داشته باشند. آزمایش کنید برگ های سه گیاه پیاز تره و کاهو را تهیه کنید. برگ ها را بشکنید و الیۀ نازک روپوست آن را به دقت جدا کنید. سپس به صورت جداگانه بر روی سه الم یک قطره آب و بخشی از روپوست را که جدا کرده اید قرار دهید. پس از گذاشتن المل نمونه هایی را که آماده کرده اید در زیر میکروسکوپ بگذارید و آنها را با دقت ببینید. الف( چه شباهتی بین یاخته های اپیدرم این گیاهان مشاهده می کنید ب( آیا بین شکل این یاخته ها با نقش آنها ارتباطی وجود دارد ج( آیا تفاوتی بین یاخته های روپوست در این سه گیاه مشاهده می کنید 63

72 بافت در موجودات پریاخته ای از اجتماع یاخته هایی که شکل و کار مشابهی دارند تشکیل می شود. پیکر گیاهان نیز مانند جانوران از انواع بافت ها تشکیل می گردد. در رأس ساقه و نزدیک به نوک ریشه دو گروه یاخته تمایز نیافته به نام یاخته بنیادی و یاخته مریستم وجود دارد. یاخته های بنیادی سازندۀ مریستم ها هستند و یاخته های مریستمی با تقسیم شدن سه بافت اصلی روپوست بافت زمینه ای و بافت های هادی را می سازند )تصویر 2 4 (. مریستم بافت روپوستی بافت های زمینه ای بافت های هادی تصویر 2 4 انواع بافت های گیاهی الف( بافت روپوست: روپوست )اپیدرم( بافتی است که بخش خارجی اندام های گیاهی جوان را میپوشاند )تصویر 3 4 (. اغلب یاخته های این بافت فاقد کلروپالستاند. کرک و یاخته های نگهبان روزنه دو نوع از یاخته های روپوستی در بخش هوایی گیاه اند. یاخته های روپوستی در اندام های هوایی گیاه مادهای از جنس لیپید به نام کوتین ترشح می کنند. کوتین در سطح برگ ها و میوهها )مثل سیب( الیۀ کوتیکول )پوستک( را میسازد که عالوه بر حفاظت مانع تبخیر زیاد آب از گیاه می گردد. ورود نور تبادل گاز انعکاس نور کرک کوتیکول سلول های نگهبان روزنه سلول روپوستی تصویر 3 4 بافت روپوستی 64

73 گیاهان ب( بافت های زمینه ای: در گیاهان متنوع اند )تصویر 4 4 (. پارانشیم نوعی بافت زمینه ای است که در ذخیرۀ مواد )مثل نشاسته( و فتوسنتز دخالت دارد. ک النشیم نوعی بافت زمینه ای است که به بخش های جوان استحکام می دهد. شاید هنگام خوردن گالبی در بین دندانهای خود دانه های سفتی را احساس کرده باشید. این دانه های سفت ا سک لرانشیم نام دارند که نوع دیگری از بافت استحکامی اند. ا سک لرانشیم کالنشیم پارانشیم دیواره ضخیم گالبی دیوار نسبتا ضخیم نی نشاسته دیواره نازک سیب زمینی تصویر 4 4 انواع بافت های زمینه ای در گیاه پ( بافت های هادی )بافت های آوندی(: از دو نوع آوند چوبی و آوند آبکش تشکیل شده است )تصویر 5 4 (. آوند چوبی در انتقال آب و امالح جذب شده از ریشه به برگ ها نقش دارد. انتقال مواد حاصل از فتوسنتز و ذخیره شده به بخش هایی که نیاز به مواد آلی دارند بر عهدۀ آوند آبکش است. بافت های هادی آوند چوبی آوند آبکش عناصر آوندی لولۀ غربالی 65 تصویر 5 4 انواع آوند

74 فتوسنتز: فتوسنتز فرایندی است که طی آن گیاهان و سایر موجودات فتوسنتزکنندۀ انرژی نورانی را به انرژی شیمیایی تبدیل می کنند. در فتوسنتز گیاهان از آب و کربن دی اکسید که مواد معدنی ساده ای هستند کربوهیدراتها را می سازند. برای ساختن قند انرژی الزم از نور تأمین می شود. آیا این پدیدۀ علمی می تواند بدون علم الهی صورت گیرد مولکول های سبزینه )کلروفیل( مسئول جذب انرژی نورانی هستند. آب و کربن دی اکسید مواد اولیۀ واکنش فتوسنتز هستند. قند و اکسیژن نیز محصوالت فتوسنتز هستند. آب به وسیله ریشه از خاک جذب می شود و کربن دی اکسید توسط برگ ها از هوا گرفته می شود. قند تولیدشده توسط گیاه نیز ذخیره یا مصرف می شود و بخش اعظم اکسیژن تولیدی در فتوسنتز وارد هوا می شود )تصویر 6 4 (. ساالنه بیش از 250 میلیارد تن ترکیبات قندی به وسیلۀ موجودات فتوسنتزکنندۀ سراسر جهان تولید می شود. بدون اجرای فتوسنتز حیات بر روی کرۀ زمین به سرعت از بین می رود. عوامل محیطی و درونی گیاه بر سرعت فتوسنتز تأثیر دارند. شدت نور و مقدار کربن دی اکسید مهم ترین عوامل محیطی مؤثر بر سرعت و شدت فتوسنتز هستند. فکر کنید به غیر از دو عامل محیطی ذکرشده در باال چه عوامل محیطی و ساختاری گیاه را میشناسید که می توانند بر میزان فتوسنتز مؤثر باشند نور خورشید آزاد شدن اکسیژن انرژی نوری تولید قند ورود کربن دیاکسید به درون برگها مواد معدنی ریشه آب تصویر 6 4 فتوسنتز 66

75 گیاهان اندام های گیاهی: از اجتماع بافت ها اندام های گیاهی ایجاد می شود. در گیاهان پیشرفته مثل گیاهان گلدار اندام های گیاهی به دو گروه رویشی و زایشی تقسیم می شوند. اندام های رویشی مسئول رشد رویشی گیاه اند و شامل ریشه ساقه و برگ می شوند. ریشه: به غیر از چند گیاه )مثل خزه( بقیه گیاهان ریشه دارند. ریشۀ گیاهان خشکی در داخل خاک قرار می گیرد و یکی از نقش های آن جذب آب و امالح معدنی است. چغندر و هویج دارای ریشه های ذخیره ای اند که برای ما ارزش غذایی دارند. ساقه: ساقه اندامی از گیاهان است که دو کار مهم انجام می دهد: 1 نگه داشتن برگ ها گل ها و میوهها. 2 هدایت و رساندن آب و مواد معدنی جذب شده به برگ ها و جابهجایی مواد غذایی ساخته شده در برگ ها به ریشه و به جاهای دیگر گیاه. ساقه در بعضی از گیاهان کار مهم دیگری هم انجام می دهد و آن اندوختن مادههای غذایی است )مانند نیشکر(. پیاز ریزوم و غده انواعی از ساقه هستند که در تکثیر گیاه نقش دارند )تصویر 7 4 (. ریزوم پیاز ساقه پیچنده برگ های ذخیره ای ساقۀ کفه ای پیاز ساقۀ رونده ساقه رونده برگ ها غده ساقه پهن ساقه غده ای 67 تصویر 7 4 انواع ساقه های تغییر شکل یافته

76 برگ ها: بر روی ساقه تشکیل می شوند. برگ اندام اصلی فتوسنتزی گیاه است. یاخته های میانبرگ )تصویر 8 4 ( بیشترین کلروپالست را دارند و بخش اصلی برگ را می سازند و مسئول انجام دادن فتوسنتز هستند. روپوست میانبرگ آوند چوبی آوند آبکش پوستک رگبرگ روزنه هوایی آب گاز قند مواد معدنی اندام های زایشی گیاه در تولیدمثل گیاه نقش دارند. همانطور که در ادامۀ فصل در بخش تولیدمثل گیاهان خواهید خواند این بخش براساس تکامل تصویر 8 4 ساختار برگ گیاهان متفاوت خواهد بود. برای مثال در درخت کاج مخروط ها اندام های زایشیاند ولی اندام زایشی درخت سیب پرچم و مادگی است. 2 4 رده بندی گیاهان: عرصۀ کرۀ خاکی شاهد گیاهان گوناگونی است. برای درک بهتر گیاهان براساس ویژگی هایی مثل آوند دانه و گل طبقهبندی می شوند )تصویر 9 4 (. گیاهان بدون آوند آونددار خزه گیان بازدانگان نهانزادان آوندی تصویر 9 4 طبقهبندی گیاهان نهاندانگان 68

77 گیاهان خزه ها )نهانزادان بدون آوند(: خزه ها گیاهانی بدون آوند و بدون دانه اند که در مناطق مرطوب رویش و گسترش دارند. از بخش های سبز این گیاهان می توان برای تکثیر غیرجنسی استفاده کرد. اما این گیاهان به منظور تولیدمثل جنسی هاگ تولید می کنند. از خزه ها برای نشان دادن آلودگی هوا و آلودگی غذای دام و طیور استفاده می شود )تصویر 10 4 (. بخش مولد هاگ بخش رویشی تصویر 10 4 بخش مولد هاگ در خزه )سمت چپ( و پیت )سمت راست( که از نوعی خزه به دست می آید. پیت به عنوان بستر کشت گیاهی مورد استفاده قرار گیرد و خواص ضد میکروبی دارد نهانزادان آوندی: نهانزادان گیاهان آونددار ولی بدون دانه هستندکه خاص مناطق مرطوب اند و با هاگ تولیدمثل می کنند. گیاهان این گروه دارای آوند هستند. سرخس ها معروفترین گروه نهانزادان آوندی به شمار می روند بازدانگان: گیاهان دانه دار براساس این که دانه های آنها توسط بخش های میوه احاطه شود یا نشود به دو گروه بازدانگان و نهان دانگان تقسیم می شوند. بازدانگان گیاهانی هستند که دانۀ آنها را پوششی احاطه نمی کند. این گیاهان به صورت درخت یا درختچه وجود دارند و چوبی می شوند. مهم ترین و اصلیترین گروه بازدانگان امروزی مخروطداران هستند که کاج و سرو معروفترین آنهاست. در این گروه دو نوع مخروط نر و ماده وجود دارد و دانه در مخروط ماده تشکیل می شود )تصویر 11 4 (. همانطور که در ادامه خواهید خواند درون دانه از رویش سلول تخم گیاهچه بهوجود می آید. اندوختۀ غذایی سلول تخم پوستۀ دانه تخمک مخروط ماده مخروط نر کیسۀ گرده 69 گرده افشانی دانه های گرده تصویر 11 4 تولید دانه در کاج 1 روی شاخه مخروطهای نر و ماده تشکیل می شوند 2 در مخروط نر درون کیسههای گرده دانه های گرده کاج تولید می شوند 3 در مخروطهای ماده تخمکها پدید می آیند 4 بعد از گرده افشانی و تشکیل سلول تخم دانه تولید می شود.

78 4 2 4 نهاندانگان: نهاندانگان برای تولیدمثل جنسی ساختاری به نام گل را بهوجود می آورند. بیشتر گیاهانی که امروزه با آنها سروکار داریم و در اطراف خود مشاهده می کنیم به گروه گیاهان گلدار )نهاندانگان( تعلق دارند. در این گروه از گیاهان دانه در داخل میوه مخفی است. گیاهان نهاندانه به دو گروه گیاهان تک لپه )مثل گندم و ذرت( و دولپه )مثل نخود و لوبیا( تقسیم می شوند. 3 4 تولیدمثل و تکثیر گیاهان: تکثیر و تولیدمثل گیاهان به دو روش جنسی و غیرجنسی انجام می شود. در تولید مثل جنسی اندام های زایشی نقش دارند و با دخالت یاخته های جنسی نر و ماده انجام می شود. در گیاهان بدون دانه تولیدمثل جنسی با تشکیل هاگ و سپس رویش و رشد هاگ در شرایط مساعد صورت می گیرد. در گیاهان بازدانه و گیاهان نهاندانه )گلدار( تولیدمثل جنسی همراه با تشکیل دانه است. ١ ٣ ٤ اجزای گل: همانطور که قبال اشاره شد گل دستگاه زایشی گیاه است. با توجه به )تصویر 12 4 ( اجزای یک گل کامل از خارج به داخل عبارت اند : الف( کاسبرگ: نقش حفاظت از غنچه را دارد. ب( گلبرگ: در جلب حشرات برای گرده افشانی نقش دارد. پ( پرچم: از دو بخش میله و بساک تشکیل شده است. در بساک گرده های گل تولید و رها می شود. ت( مادگی: معموال از سه بخش ک الله خامه و تخمدان تشکیل شده است. درون تخمدان ها تخمک ها قرار دارند که به دانه تبدیل می شوند. دانه تخمک لقاح یافته است و هنگام جدا شدن از پایۀ مادر حاوی گیاهچه )رویان( مواد غذایی و پوسته است. دانه هایی که از پایۀ مادر جدا می شوند رطوبت شان کاهش مییابد و فعالیت حیاتی آنها در حد پایین است. دانه ها وقتی در شرایط مساعد قرار می گیرند جوانه می زنند. طی این فرایند پوستۀ دانه پاره می شود و گیاهچه از آن خارج می گردد )تصویر 12 4 (. دانۀ گرده تخمدان تخمک کیسه رویانی بساک لوله گرده مادگی کالله خامه تخمدان بساک میله پرچم لقاح سلول های جنسی نر و ماده سلول جنسی ماده سلول جنسی نر سلول تخم کاسبرگ گلبرگ دانه رویش گیاهچه دانه میوه گیاهچه )رویان( تصویر 12 4 چرخۀ زندگی گیاهان گلدار و تولید مثل جنسی در این گیاهان 70

79 گیاهان فعالیت 1 در کشاورزی برای تکثیر چه گیاهانی از بذر استفاده می شود مزایای این نوع تکثیر را بنویسید. 2 چرا بعضی از دانه ها برای رویش به یک دورۀ سرما نیاز دارند ٢ ٣ ٤ تولیدمثل غیرجنسی: تکثیر و تولید مثل غیرجنسی نیز در اغلب گیاهان دیده می شود. در تولیدمثل غیرجنسی بخش های رویشی گیاه نقش دارند. در )جدول 1 4 ( نمونه هایی از تولیدمثل رویشی با استفاده از ساقه های تغییرشکل یافته را مشاهده می کنید. جدول 1 4 ساقه های تغییرشکل یافته که در تولیدمثل غیرجنسی گیاهان نقش دارند نام ساقۀرونده پیاز ریزوم غده ب نه ویژگی ها به حالت افقی بر سطح خاک رشد کرده است. ساقه ای بسیارکوتاه با برگ های ضخیم و گوشتی دارد. ساقۀ زیرزمینی که به صورت افقی در زیر خاک رشد می کند و در انتهای آن جوانۀ انتهایی وجود دارد. ساقه زیرزمینی و گوشتی که به منزلۀ انتهای ساقه است. ب نه نسبت به پياز ساقه بزرگ تري دارد اما فاقد فلس هاي متعدد است. مثال توت فرنگی چمن تمشک نعناع پیاز خوراکی نرگس الله زنبق سرخس نیشکر سیبزمینی زعفران گالیول فکر کنید با توجه به انواع تولیدمثل غیرجنسی و روش تکثیر رویشی گیاهان که تاکنون ذکر شده است مزایا و معایب این نوع تولید مثل را بنویسید. آزمایش کنید دو گلدان را با خاک پر کنید پیازی را بردارید و قسمت باالیی آن را جدا کنید و قسمت پایین آن را در داخل یکی از گلدان ها بکارید. سپس یک سیب زمینی را بردارید و بخشی از آن را که دارای جوانه است جدا کنید و در گلدان دیگر قرار دهید به مدت یک هفته دو گلدان را آبیاری کنید. در پایان دو گلدان را به کالس بیاورید و نتیجه کار خود را با دانش آموزان دیگر مقایسه کنید. انسان نیز برای تکثیر گیاهان عالوه بر دانه از بخش های رویشی آنها استفاده می کند. قلمه زدن و پیوندزدن روش های دیگری از تکثیر رویشی گیاهان است که در درختان انجام می شود. در قلمه زدن بخشی از ساقۀ گیاه را جدا می کنند و در بستر مناسب قرار می دهند تا ریشهدار شود. در پیوند زدن جوانه ای از 71

80 درخت مورد نظر را به درخت دیگر پیوند می زنند تا بعد از رشد جوانه شاخه ای به وجود آید که ویژگی های درخت موردنظر را داشته باشد )تصویر 13 4 (. مراحل جداسازی جوانۀ مطلوب مراحل قرار دادن روی پایۀ پیوند تصویر 13 4 نحوۀ انجام پیوند در گیاهان و نمونه هایی از گیاهان پیوندی روش کشت بافت نیز از روش های جدید تکثیر گیاهان است. در این روش قطعه ای از گیاه را بر روی محیط کشت استریل )عاری از میکروب( کشت می دهند و از رشد آن و کنترل شرایط کشت سرانجام گیاهچه های جدیدی حاصل می شود )تصویر 14 4 (. بافت گیاهی تشکیل بافت تمایز یافته ایجاد ریشه ایجاد ساقه تصویر 14 4 تکثیر گیاهان به روش کشت بافت 72

81 گیاهان تحقیق کنید نام چند گیاه و درخت در اطراف خود را در دفترچه ای یادداشت کنید. سپس به مراکز پرورش یا فروش گل و گیاه یا به مزارع کشاورزی بروید و راه های ازدیاد و تکثیر آنها را بپرسید و آنها را در دفترچه و در مقابل نام هر گیاه یادداشت کنید و سپس بهترین راه برای تکثیر هر گیاه را همراه با دلیل آن بنویسید. الف( کدام روش یا روش ها بیشترین کاربرد را در تکثیر گیاهان دارد ب( آیا بین روش تکثیر یک گیاه و گونۀ آن گیاه رابطه ای وجود دارد و آیا گیاهان مشابه روش های تکثیر یکسانی دارند 4 4 تغذیۀ گیاهی: تغذیۀ گیاهی شامل این موارد است: جذب مواد معدنی خام مورد نیاز برای اجرای فرایندهای بیوشیمیایی ضروری از محیط توزیع آنها در داخل گیاه و کاربرد آنها در رشد گیاه. بخش عمدۀ عناصر شیمیایی به صورت یون های معدنی از خاک جذب می شوند. تارهای کشندۀ ریشه در جذب یون های معدنی نقش مهمی دارند. دو معیار اصلی برای ضروریبودن عناصر وجود دارد: 1 در غیاب این عنصر چرخۀ زندگی گیاه تکمیل نشود. 2 بخشی از ساختار مولکول ها یا اجزایی از گیاه باشد. این مولکول ها و اجزا برای رشد گیاه الزامی هستند. در حال حاضر 17 عنصر به عنوان عناصر ضروری گیاهان شناسایی و تعیین شده است. این عناصر به دو گروه پرمصرف و کم مصرف تقسیم می شوند. کربن پتاسیم منیزیم و فسفر نمونه هایی از عناصر پرمصرف و آهن روی مس و منگنز مثالهایی از عناصر کم مصرف اند )تصویر 15 4 (. کمبود آهن کمبود روی کمبود مس تصویر 15 4 نمونههایی از کمبود عناصر کممصرف در گیاهان 5 4 گیاهان و انسان: کشاورزی و اهلی سازی گیاهان: احتماال اولین کشت برنامه ریزی شده گیاهان حاصل مجموعه ای از وقایع ساده بوده است. اهلی سازی گیاهان در حدود سال پیش در ناحیۀ خاورمیانه آغاز شد و با کشت جو وحشی و گندم و به دنبال آن عدس نخود زیتون خرما و انگور همراه بوده است. هدف اولیه از کشت گیاهان تأمین غذا برای انسان ها بودهاست ولی بعدا کشت گیاهان برای اهداف متعدد دیگری صورت گرفته است. امروزه نیز یکی از اهداف مهم در کشت گیاهان تولید مواد غذایی است. غالت و حبوبات )تصویر ١٦ ٤ ( دو گروه از مهم ترین منابع غذایی مردم در اغلب نقاط جهان است. همچنین انواع میوه ها سبزیجات صیفیجات و دانه های روغنی از مهم ترین محصوالت 73

82 کشاورزی هستند که مصارف غذایی دارند. گیاه پنبه )تصویر ١٧ ٤ ( برای استفاده در صنایع پوشاک و گروهی دیگر از گیاهان برای استفاده های زینتی کشت می شوند. استفاده از گیاهان به گیاهان اهلی شده منحصر نمی شود. انسان از گیاهان وحشی نیز در موارد بسیاری از قبیل سوخت صنایع وابسته به چوب و کاغذ استفاده می کند. از گروهی از گیاهان که دارای ترکیبات معطرند به صورت ادویه و طعمدهنده استفاده می گردد. عالوه بر مصارف ذکرشده گیاهان از منابع مهم داروهای پزشکی به شمار می آیند. در گذشته گیاهشناسی به عنوان یکی از شاخه های پزشکی به شمار می آمده است. داروهای گیاهی نسبت به ترکیبات آزمایشگاهی به صرف هزینه و انرژی کمتری نیاز دارد. بخش دارویی گیاه ترکیبات شیمیایی ثانوی است که در برخی از گونههای گیاهی ساخته می شود. در کشور ما حدود 450 گونۀ گیاهی دارویی به میزان بیشتری در مناطق مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. شکل 16 4 سویا یکی از غنیترین منابع غذایی در بین گیاهان است. شکل 17 4 پنبه از سودمندترین گیاهان که در تولید الیاف روغن و غذای دام کاربرد دارد. بیشتر بدانید وینکریستین 1 دارویی است که در درمان سرطان کاربرد فراوانی دارد. این ترکیب از گیاهی به نام پروانش قرمز استخراج می گردد و در نواحی گرم زمین به طور گسترده پراکنش دارد. کینین 2 مادۀ دیگری با منشأ گیاهی است که از آن برای درمان ماالریا استفاده می شود. این ترکیب از پوست درخت سین کونا به دست می آید که بومی آمریکای جنوبی است. داروی مهمی مانند D توبوکورانین کلرید که در عمل جراحی قلب باز از آن به عنوان شل کنندۀ ماهیچه استفاده می شود از گیاه جنگلی درخت نان تهیه می شود. تحقیق کنید در مورد گیاهان دارویی موجود در منطقۀ خود همچنین خواص دارویی و موارد استفادۀ از آنها گزارشی تهیه کنید و آن را به معلم خود ارائه دهید. Vincristine 1 Quinine 2 74

83 گیاهان سوخت های زیستی: سوخت زیستی به سوخت هایی گفته می شود که از فتوسنتز حاصل می شود این سوخت از انواع انرژی های تجدیدپذیر است. سوخت های زیستی پس از عواملی چون بحران انرژی به امنیت انرژی بیشتر نیازمند است. نگرانی از انتشار کربن توسط سوزاندن سوخت های فسیلی شدیدا مورد توجه علمی و همگانی قرار گرفته است. سوخت زیستی ممکن است جامد مایع یا گاز باشد. چوب و زغال نمونه ای از سوخت های زیستی جامد زیست دیزل اتانول و متانول از سوخت های زیستی مایع متان و هیدروژن از سوخت های زیستی گازی هستند. زیستدیزل از دانه های روغنی )تصویر ١٨ ٤ ( روغن های حیوانی و روغن های بازیافت شده به دست می آید و از ترکیب شیمیایی روغن های گیاهی یا حیوانی با هیدروکسید سدیم و متانول )یا اتانول( حاصل می شود. زیست دیزل میتواند به عنوان سوخت خالص در خودروها بهکار رود )تصویر ١٩ ٤ ( اما برای کاهش سطح ذرهها کربن مونوکسیدها و هیدروکربنها درخودروهای دیزلی از افزودنی دیزل استفاده می شود. زیست دیزل همگانیترین سوخت زیستی در اروپاست. اتانول زیستی نیز نوعی سوخت الكلی جایگزین برای بنزین است كه توسط میکروارگانیسم ها و آنزیمها از محصوالت نشاستهای و قندی )مانند گندم ذرت نیشكر و چغندر قند( تولید می شود )تصویر 20 4 (. با تصویر 18 4 مزرعه کشت دانههای روغنی جهت تولید سوخت زیستی در اروپا تصویر 19 4 اتوبوسی که برای سوخت از زیستدیزل استفاده میکند. عصاره گیری پاالیش و تغییرات آنزیمی تولید سوخت زیستی توسط میکروب ها انرژی خورشید کشت گیاهان برای تولید سوخت زیستی قند تصویر 20 4 چرخۀ تولید سوخت زیستی 75

84 پیشرفت فناوری سلولزهایی مانند درختان و چمنها را نیز می شود به عنوان ماده خام در فرآوری اتانول زیستی بهکار برد. اتانول را میتوان به صورت خالص برای سوخت خودرو بهکار برد اما بیشتر بهدلیل اینکه اکتان افزایش یابد و عملکرد خودرو بهبود یابد از افزودنی بنزین استفاده می شود. اتانول زیستی در مقایسه با بنزین معمولی 30 تا 65 درصد مقدار کربن دی اکسید را کاهش می دهد و مقدار کربن دی اکسیدی که از اتانول زیستی تولید می شود برابر با مقدار کربن دی اکسیدی است که گیاه برای ساخت آن مصرف کرده است. امروزه در جهان سوخت زیستی نسبت به سوخت ترابری 9 درصد افزایش یافته است. در حال حاضر نیز در جهان برای سوخت های زیستی و باال بردن ظرفیت آن سرمایه گذاری بیشتری شده است. آزمایش کنید آزمایشی طراحی کنید و بر اساس مراحل تولید سوخت زیستی با استفاده از دانه های روغنی سوخت زیستی تهیه کنید. ارزشیابی پایانی فصل چهارم 1 چرا برخی افراد برای تکثیر یک گیاه خاص به منظور فروش ترجیح می دهند ازبخش های رویشی گیاه استفاده کنند تا دانۀ گیاه 2 طب سنتی و استفاده از داروهای گیاهی چه مزیت هایی دارد 3 برچه اساسی یک عنصر به عنوان عنصر ضروری برای گیاهان درنظر گرفته می شود 4 مهم ترین مزایای استفاده از سوخت های زیستی را بنویسید. پروژه در مورد عملکرد عناصر کم مصرف در گیاهان و عالئم و آثار ناشی از کمبود یا فقدان این عناصر در گیاه تحقیق نمایید و نتایج را در کالس ارائه دهید. 76

85 فصل ششم زیست فناوری آیا میدانید زیست فناوری چیست و آیا می دانید امروزه مسل ح بودن به این دانش چه نقش مهمی در توان قدرتی یك كشور دارد

86 سیمای فصل زیست فناوری مهندسی ژن شناسی )مهندسی ژنتیک( کاربرد مهندسی ژن شناسی در پزشکی و داروسازی کاربرد مهندسی ژن شناسی در دامپروری کاربرد مهندسی ژن شناسی در کشاورزی 92

87 زیست فناوری 1 6 زیست فناوری: دانش زیست فناوری )بیوتکنولوژی( به روش های کاربرد موجودات زنده و فراورده های زیستی موجودات زنده در فرایندهای تولیدی وصنعتی گفته می شود )تصویر 1 6 ( این علم در جوامع ابتدایی انسان ها ریشه داشته است انسان ها از دیرباز از موجودات ریزی که حتی از وجود آنها آگاهی کاملی نداشتند برای تولید نان مرغوب سرکه پنیر و انواع مواد خوراکی دیگر استفاده می کردند. دامپروری)تولید دام های اصالح شده( پزشکی)ژن درمانی( کشاورزی)اصالح گیاهان( پزشکی)تولید واکسن( کاربرد زیستفناوری دامپروری)تولید موجودات ترانس ژنیک( کاربردهای زیست فناوری: در قرن بیستم میالدی علم فناوری زیستی بسیار توسعه یافت عامل مهمی که این پیشرفت عظیم را میسر ساخت توانایی محققان در متصل نمودن مولکول های DNA جدا شده از منابع مختلف بود. پزشکی)تولید دارو( تصویر 1 6 موارد کاربرد بیوتکنولوژی در علوم مختلف صنایع غذایی)تولید میکروارگانیسم های اصالح شده ژنتیکی( در این زمان زیست فناوری عالوه بر ایجاد تحولی بزرگ در زمینۀ بهداشت و امکان درمان بسیاری از بیماری ها در تولید مواد غذایی وکشاورزی و دامپروری )تصویر 1 6 ( نیز تأثیر شگرفی داشته است. برخی از اهداف زیست فناوری به شرح زیر است: برخی از اهداف زیست فناوری 1 استفاده از میکروارگانیسم ها در راستای منافع انسان 2 بهینه سازی گیاهان و جانوران 3 تولید انرژی های تجدیدپذیر با استفاده از بیوماس 1 نظیر: تولید پالستیک های تجزیه پذیر )تصویر 2 6 ( Biomass 1 93

88 بهطورکلی کلیۀ زبالههایی که منشأ زیستی داشته باشند و از تکثیر سلولی پدید آیند»بیوماس«نامیده میشوند. بیوماس یا زیست توده یک منبع تجدیدپذیر انرژی است که از مواد زیستی به دست میآید. فتوسنتز CO 2 آب + سلولز گلیکولیز/تخمیر چرخه پالستیک های زیستی تجزیه زیستی مواد سنتز پالستیک زیستی محصول تولیدی تصویر 2 6 چرخۀ پالستیک های زیستی کاربرد میکروارگانیسم ها در فناوری زیستی: میکروارگانیسمها بیشترین تودۀ زیستی موجود بر روی کرۀ زمین را به خود اختصاص میدهند. دو سوم از موجودات زنده را باکتریها آغازیان و قارچ های میکروسکوپی تشکیل می دهند. این موجودات نقش مهم و عمدهای در صنعت زیست فناوری دارند از جمله: 1 میکروارگانیسمهانقش منحصربه فرد و جداییناپذیری در عملکرد محیط زیست ها و حفظ پایداری زیست ک ره و بازده عملکرد آن ایفا میکنند نظیر نقش این موجودات در تولید گیاخاک یا کود برگ )به فصل 7 رجوع شود( )تصویر 3 6 (. H 2 O O 2 CO 2 تصویر 3 6 تولید کود برگ توسط میکروارگانیسم ها 94

89 زیست فناوری 2 ممکن است جهان در آینده با این موجودات زنده به عنوان راه حلهای جایگزین در حل بحرانهای غذا و انرژی روبه رو شود و مورد توجه قرار گیرد. لذا این موجودات نقش عمدهای در بهبود کیفیت زندگی و درمان سوء تغذیه ایفا میکنند. 3 این موجودات مسئول چرخۀ گردش مواد نظیر فسفر کربن نیتروژن و چرخههای سم یت زدایی در طبیعت اند. 4 همچنین این موجودات در راستای عوامل کنترل کنندۀ زیستی و کاتالیزگرهای زیستی ترکیبات متنوعی تولید میکنند. این ترکیبات دارای کاربردهای دارویی نظیر آنتی بیوتیکها و صنعتی نظیر آفت کشهای زیستی اند. 2 6 مهندسی ژن شناسی: مهندسی ژن شناسی شاخۀ جدید رو به توسعه ای از زیست فناوری است و دارای عملیات مختلفی به شرح زیر است: جداسازی DNA همسان سازی DNA بریدن و چسباندن آن و ایجاد DNA نوترکیب و انتقال آن به یک موجود هدف یا به طورکلی دستکاری ساختارهای ژن شناسی موجودات زنده برای خلق موجوداتی با ترکیب ژن شناسی جدید. اصطالح مهندسی ژن شناسی به معنای دستکاری ژن شناسی یاخته ها و اندام ها در سطح مولکولی است. بیشتر بدانید مراحل مهندسی ژن شناسی برش DNA تولید DNA نوترکیب 3 کلون کردن )تکثیر( ژن 5 4 غربال کردن ژن 5 انتقال ژن به یک موجود زنده یا تهیه فراوردۀ ژن تصویر 4 6 مراحل مهندسی ژن شناسی 95

90 3 6 کاربرد مهندسی ژن شناسی در پزشکی و داروسازی: بیشتر بدانید تشخیص بیماری ها: ساالنه بین ٣٠ تا ٤٠ هزار نوزاد معلول در کشور متولد میشود نوزادانی که به انواع و اقسام بیماری های ژنی مانند عقبماندگي ذهني اختالل رشد نابينايي تاالسمي هموفيلي ناشنوايي مبتال هستند. )آمار توسط سازمان بهزیستی کشور اعالم شده است(. امروزه در برخی مراکز درمانی کشور ما به خصوص انستیتو پاستور ایران )تصویر 5 6 ( متخصصین در تالش اند به کمک زیست فناوری از تولد چنین نوزادانی پیشگیری کنند تولید واکسن نوترکیب: واکسن در واقع میکروب کشته شده و یا سم خنثی شده میکروب است که به افراد تزریق می شود تا از ابتال به بعضی از بیماری های میکروبی خطرناک همانند بیماری فلج اطفال که درمان ندارند یا هزینۀ درمان آنها بسیار باالست جلوگیری شود. در روش های قدیمی تهیۀ واکسن اگر در مراحل کشتن میکروب یا خنثی سازی سم آن خطایی رخ می داد تصویر 5 6 مرکز انستیتو پاستور ایران و با تزریق این واکسن به فرد احتمال مبتال شدن به بیماری وجود داشت اما امروزه با روش مهندسی ژنتیک این مشکل حل شده است. در مهندسی ژن شناسی با کمک میکروب غیربیماری زا و اطالعات ژنتیکی عامل بیماری زا واکسن نوترکیب ساخته می شود. با تزریق این نوع واکسن نوترکیب فرد هرگز به آن بیماری دچار نخواهد شد )تصویر 6 6 (. ژن مولد پروتئین سطحی ویروس بیماری زا برای انسان 2 جداسازی ژن مورد نظر 1 جداسازی DNA ویروس 3 جداسازی DNA ویروس غیربیماری زا ویروس بیماری زا برای انسان 4 اتصال ویروس بیماری زا به DNA ویروس غیر بیماری زا ویروس غیر بیماری زا برای انسان پاسخ ایمنی بدن 5 تزریق واکسن نوترکیب به بدن انسان به جهت ایجاد مصونیت در برابر ویروس بیماری زا خطرناک 6 تولید پادتن در بدن انسان در برابر ویروس بیماری زا تصویر 6 6 مراحل تولید واکسن نوترکیب 96

91 زیست فناوری تولید دارو: مهندسی ژن شناسی دارویی یکی دیگر از شاخه های مهم زیست فناوری است. انسولین انسانی )برای درمان دیابت شیرین( اولین داروی زیست فناوری بود که در سال 1982 به تولید انبوه رسید. پس از آن تاریخ زیست فناوری دارویی همچنان به خلق داروهای جدید ادامه داد)تصویر 7 6 (. توانایی تولید دارو جایگاه هر کشور را از لحاظ علم پزشکی اقتصادی و فرهنگی در بین کشورها ممتاز می کند. برای مثال محققان و متخصصان دارویی کشور ما در قالب طرح کالن ملی فناوری و نوآوری در حوزۀ داروهای وارداتی موفق شدند داروی استراتژیک فاکتور 8 )برای بیماران هموفیلی( را تولید کنند و با شکست انحصاری کشور دانمارک تولید این دارو را از انحصار این کشور خارج سازند. در بخش بیشتر بدانید با بعضی از دستاوردهای دارویی محققین کشور ما آشنا می شوید. تصویر 7 6 زیست فناوری دارویی بیشتر بدانید برخی از محصوالت دارویی نوترکیب در ایران اینترفرون γ )ایمونکس( ایران سومین کشور تولیدکننده بعد از آمریکا و آلمان اریتروپویینین درمان 1 CGD و جانبازان شیمیایی درمان آنمی و کمک به بیماران دیالیزی اینترفرون α و اینترفرون β-b 1,β-A 1 سالمترول استرپتوکیناز هورمون محرک تخمک زایی FSH با نام سینال اف واکسن هپاتیتB اثرات ضد ویروس و تقویت سیستم ایمنی مثل درمان 2 MS و لوسمی درمان بیماری تنفسی و آسم درمان سکته قلبی تحریک تخمدان و درمان ناباروری پیشگیری از هپاتیتB بیماری گرانولوماتوز مزمن = disease CGD = Chronic granulatos 1 سخت شدن چندگانه = sclerosis MS = Multiple 2 97

92 4 3 6 ژن درمانی: فناوری مهندسی ژنتیک درمان برخی از بیماری های ژنتیکی در بنیادیترین سطح یعنی در سطح ژن را امکان پذیر کرده است. یکی از این روش های درمانی بیماری های ژنتیکی ژن درمانی است. ژن درمانی در واقع مجموعهای از روش های درمانی است که طی آن با ترمیم و رفع عیب ژن معیوب بیماری را درمان میکنند. در ژن درمانی باید ژن طبیعی و سالم را به سلول های پیکری فرد بیمار انتقال داد. انتقال ژن سالم به روش های زیر انجام می گیرد )تصویر 8 6(: 1 وارد کردن ژن به داخل سلول های کشت داده شده از بیمار در خارج بدن و سپس وارد کردن سلول ها به بدن بیمار پس از انتقال ژن. 2 تزریق کردن مستقیم ژن به داخل بافت یا مایع خارج سلولی مورد نظر از طریق ناقل های ویروسی و ناقل های غیر ویروسی. سلول های کشت شده فرد بیمار 2 ویروس واجد ژن سالم ناقل ژن سالم 2 انتقال ژن به طور مستقیم به بدن فرد بیمار توسط ناقلین 1 انتقال ژن به سلول های کشت شده فرد بیمار تصویر 8 6 انواع روش های انتقال ژن برای ژن درمانی 4 6 کاربرد مهندسی ژنشناسی در دامپروری: شبیهسازی: از دیگر موضوعات بسیار مهم در زمینه مهندسی ژنتیک و زیست فناوری مولکولی بحث شبیهسازی )کلونسازی( یا تکثیر غیر جنسی موجود زنده است. نخستین مهرهدار شبیهسازی شده یک دوزیست بوده است و اولین پستاندار شبیهسازی شده در سال 1996 میالدی با انتقال مواد هستهای یک سلول بالغ به سیتوپالسم تخمک بود که منجر به تولد گوسفندی به نام دالی شد )تصویر 9 6 (. تصویر 9 6 گوسفند دالی 98

93 زیست فناوری الف( مراحل کلون شدن گوسفند دالی: ابتدا از یک گوسفند نوعی یاخته پیکری )یاخته غدۀ پستانی( را استخراج کردند و در محیط کشت ویژه ای قرار دادند. سپس از گوسفند دیگر تخمکی گرفتند و هستۀ آن را خارج کردند. این دو یاخته از طریق شوک الکتریکی با هم ادغام شدند و یاخته ادغام شده به محیط کشت خاص دیگری انتقال داده شد تا رشد و نمو اولیه در آزمایشگاه صورت گیرد. سپس جنین آزمایشگاهی در رحم مادرجانشینی )گوسفند دیگر( قرار داده شد. بعد از پنج ماه دالی متولد شد ( تصویر 10 6 (. گوسفند دهندۀ تخمک خارج کردن هسته سیتوپالسم هسته گوسفند دهنده سلول های پیکری تولید دالی بعد از پنج ماه انتقال به رحم گوسفند دیگر رشد و نمو جنین در آزمایشگاه مادر جانشینی ادغام دو سلول سلولهای غدد پستانی دارای چرخه سلولی طبیعی سیتوپالسم ورود به محیط کشت ویژه DNA هسته شروع تقسیم سلولی شوک الکتریکی تصویر 10 6 مراحل شبیهسازی گوسفند دالی 99 ب( مزایای شبیه سازی: تولید گونه های ترا ریختی: به این معنی که یک گونه حامل ژن هایی از گونه های جانداران دیگر باشد. بر این اساس گاوها گوسفندان و بزها می توانند تولید کنندۀ مواد لبنی دارویی باشند. لذا آنها می توانند شیرهایی با ویژگی های زیر تولید کنند: شیر حاوی فاکتور انعقاد خون برای درمان هموفیلی شیر حاوی انسولین برای درمان دیابت شبیه سازی رویانی حیوان: تصاویر 11 6 و 12 6 و 13 6 نمونه هایی از آن است. تکثیر یاخته های بنیادی رویان انسان: با پیشرفت چشمگیری که در مورد تکثیر یاخته های بنیادی تصویر 11 6 اولین بز شبیه سازی شده در ایران )حنا(

94 تصویر 12 6 اولین گوسفند شبیه سازی شده در ایران )رویانا( تصویر 13 6 اولین گوسالۀ شبیه سازی شده در ایران )بنیانا( رویان انسان حاصل شده است می توان با کشت این یاخته ها اعضای مصدوم را ترمیم یا جایگزین نمود. بر همین اساس می توان برای افرادی که دچار سرطان خون هستند مغز استخوان و برای قربانیان سوختگی ها پوست و برای افرادی که از گردن به پایین فلج شده اند یاخته های مغزی و طناب نخاعی را تولید نمود همچنین با استفاده از این فناوری زوج های نابارور می توانند بچه دار شوند. لذا این ایده در دنیا مطرح شده است که نمونۀ یاخته های بند ناف هر شخص در ابتدای تولد گرفته شود و برای سال های بعد برای خود فرد ذخیره شود. با این عمل بیمار شانس بیشتری برای زنده ماندن تا زمان دریافت قلب را خواهد داشت. این روش به ویژه در بیماران کهنسال که یاخته های بنیادی مغز استخوان آنها برای پیوند کافی نیست اهمیت باالتری دارد. که این موارد اشاره ای جزئی به مزایای این فناوری است. بیشتر بدانید تولید جانوران ترانس ژنیک )دست کاری ژنتیک شده( از دیگر دستاوردهای بسیار مهم است که اهداف ارزشمندی را دنبال می کند. جانور ترانس ژن عالوه بر محتوای ژنی خود واجد مقداری مادۀ ژنی اضافی با منشأ خارجی است این جانور باید قادر باشد که ژن بیگانه را به نسل های بعدی انتقال دهد. 5 6 کاربرد مهندسی ژن شناسی در کشاورزی: زیست فناوری عالوه بر ایجاد تحولی بزرگ در زمینۀ بهداشت در تولید مواد غذایی وکشاورزی نیز تأثیر شگرفی داشته است. با توجه به رشد فزایندۀ جمعیت جهان و افزایش تقاضا برای مواد غذایی در دهه های اخیر ضرورت یافت. در زمینه علوم کشاورزی و مواد غذایی از کشاورزی سنتی به کشاورزی پیشرفته روی آورد. در این زمینه به کارگیری روش های نوین زیست فناوری مولکولی از سال 1983 به طور جدی آغاز شد. روند کویرزدایی و بیابان زدایی نیز از دیگر عرصه های کشاورزی است 100

95 زیست فناوری که با کمک زیست فناوری روند سریع تری یافته است. محققان زیست فناوری با شناسایی تکثیر و پرورش گونه های واجد ژن های مقاوم به نمک گیاهان مقاومی مانند کاکتوس کاج و سرو اصالح شده را تولید کرده اند که قابلیت رشد در مناطق سخت بیابانی را دارند ( تصویر 14 6 (. همچنین به کمک روش های زیست فناوری از جلبک ها وگ ل والی موجود دردریاها ترکیبات وکودهای زیستی سودمندی را برای حاصلخیزی زمین های کشاورزی تولید کرده اند. گیاهان به دلیل تولید انبوه پروتئین نوترکیب با هزینۀ پایین و ایمنی باال به عنوان جایگزین مناسبی برای سیستمهای رایج تولید پروتئین نوترکیب دارویی مورد توجه قرار گرفته اند. تصویر 14 6 انتقال ژن به گیاهان با استفاده از تفنگ ژنی بیشتر بدانید یک نوع ترکیب پروتئینی دارویی به نام فعال کننده پالسمینوژن بافتی است که برای حل کردن لخته های خونی در سکته های قلبی و مغزی کاربرد گسترده ای دارد. این دارو به دلیل کمیاب بودن و قیمت باالی آن در دسترس عموم نیست لذا یک تیم تحقیقاتی زیست فناوری کشاورزی از دانشگاه تربیت مدرس گیاهان تراریخت حاوی ژن و پروتئین 1 TPA را تولید و این نیاز دارویی را تأمین کرد. فعالیت تکثیر لیلیوم بدون پیاز روش های مختلف تکثیر لیلیوم )گیاه سوسن( به غیر از کشت بافت نیاز به پیاز دارد زیرا تکثیر توسط تولید پیازچه در فلس های پیاز مادری صورت می گیرد. در روش کشت بافت می توان برای تکثیر ارقام مختلف لیلیوم از پیاز استفاده نمود. در بسیاری از موارد ممکن است شاخه ای از لیلیوم از گل فروشی خریداری نموده و مایلید پیاز آن را داشته باشید اما چون در اغلب موارد پیاز این ارقام فقط در دست گلخانه داران است دسترسی به پیاز آن رقم خاص برایتان امکان نداشته است. TPA= Tissue plasminogen activator 1 101

96 این فعالیت شما را با روشی آشنا می سازد که بتوانید بدون نیاز به روش کشت بافت از هر گل لیلیوم البته شاخۀ تازه بریده یا هر گیاه لیلیومی که دارای برگ های جوان وسالم باشد پیازچه تولید کنید. زمان تولید این پیازچه ها از دوسال تا چهارسال طول می کشد. مواد الزم: 1 مقداری ماسه ریز و تمیز یا پرلیت ریز یا شن دریا که به خوبی شسته شده باشد. 2 برگ لیلیوم 3 مقداری هورمون ریشه زایی )نفتالین استیک اسید: NAA ( که اغلب به صورت پودر است. این هورمون در کشت بافت نیز مورد استفاده قرار می گیرد و از آن در باغبانی برای ریشه دار کردن قلمه ها یا افزایش گلدهی گیاهان و در لیلیوم برای تولید پیازچه استفاده می شود. روش کار: الف( وقتی برگ ها را جدا می کنید دقت کنید قسمت کوچکی از شاخه هم با برگ بماند و برگ هم جوان وسالم باشد )تصویر 15 6(. ب( برگ ها را در هورمون ریشه زا فرو ببرید ( تصویر (. ج( قسمت پایین برگ ها را در داخل ماسه یا پرلیت ریز فرو ببرید. ]ماسه یا پرلیت باید مرطوب باشد ( تصویر 17 6 ([. برای افزایش موفقیت و جلوگیری از آلودگی قارچی بهتر است قبل از جدا نمودن برگ ها چندبار با یک قارچ کش باغبانی مانند ترکیب بنومیل که محلول در آب است گل شاخه بریدۀ لیلیوم را اسپری کنید و بعد از یک روز برگ های آن را جدا کنید. در این روش هر برگ مانند یک فلس عمل می کند و مانند فلس پیازچه تولید می نماید. د( برگ ها را در مکانی دور از نور خورشید و در محل خنک و سایه قرار دهید. بهتر است گلدان حاوی برگ ها را در کیسۀ پالستیکی قرار دهید و سر کیسه را ببندید تا برگ ها خشک نشوند. تصویر 15 6 برگ های جدا شده لیلیوم تصویر قرار دادن برگ ها در محلول ریشه زا 102

97 زیست فناوری ه( تولید پیازچه یک تا دوماه طول می کشد ( تصویر 18 6 ( بنابراین برای بیرون آوردن برگ ها جهت بازرسی عجله نداشته باشید. بعد از چند ماه که پیازچه ها تشکیل شدند می توانید آنها را بکارید. تصویر 17 6 قرار دادن برگ ها در داخل ماسه تصویر 18 6 تولید پیازچه در انتهای برگ تحقیق کنید در زمینۀ تولید محصوالت دست کاری ژنتیکی شده چه چالش هایی در پیش روی محققان وجود دارد اهداف عمده تولید موجودات ترانس ژنیک)دستکاری ژنی شده(: 1 کاهش مشکالت بخش کشاورزی و دامداری 2 ازبین بردن فقر غذایی وتولید انبوه مواد غذایی و تضمین امنیت غذایی 3 افزایش سالمت انسان 4 کاهش مصرف سموم شیمیایی برای دفع آفات وگیاهان هرز 5 سودآوری برای کشاورزان ودامداران وبهبود سطح زندگی مردم. بیشتر بدانید 1 مواد غذایی اصالح شده ژنتیکی این اصطالح به طور کلی برای آن دسته از مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرد که ژن های آنها با استفاده از زیست فناوری تغییر یافته و اصالح شده باشد. با استفاده از اصالحات ژنتیکی دانشمندان قادر به تولید گونه های جدید گیاهان با کیفیت خاص مانند مقاوم تر بودن به ویروس ها و یا آفت کش ها شده اند ( تصویر 19 6 (. البته در خصوص تولید و مصرف محصوالت تغییر یافته ژنتیکی بین محققان و دانشمندان اختالف نظرهای جد ی وجود دارد که در اینجا فرصت طرح آن نیست. GMO طبیعی تصویر 19 6 محصول GMO 1- GMO: Genetically modified organism: 103

98 فکر کنید 1 فعالیت های زیست فناوری در زمینۀ علوم نظامی شامل چه مواردی است 2 آیا محصوالت تغییریافتۀ ژنتیکی خوب است مزایا ومعایب این محصوالت چیست ارزشیابی پایانی فصل ششم 1 زیست فناوری را تعریف کنید. 2 اهداف عمدۀ تولید موجودات ترانس ژنیک چیست 3 زیست توده چیست 4 بعضی از کاربرد مهندسی ژن شناسی در کشاورزی را بیان کنید. 104

99 فصل هفتم محیط زیست به نظر شما این تصویر گویای چیست چه چیزی بیش ازهمه اطراف آن را تحت تأثیر قرار داده است آیا نام کوه را در این تصویر می دانید از نظر شما محیط زیست چه اثری بر زندگی ما می گذارد

100 سیمای فصل محیط زیست و اهمیت آن منابع طبیعی و انواع آن اهمیت پوشش گیاهی آلودگی های محیط زیست و منشأ آنها نقش انسان در حفظ و احیای محیط زیست 106

101 محیط زیست 1 7 محیط زیست و اهمیت آن: محیط زیست به محیطی گفته می شود که در آن موجودات زنده امکان زندگی دارند. در محیط زیست هر موجود زنده با دیگر عوامل زنده و غیرزندۀ پیرامون همواره در ارتباط متقابل است. برای مثال ما انسان ها از موجودات زنده ای چون انواع گیاهان و جانوران تغذیه می کنیم آنها را پرورش می دهیم از آنها انواع وسیله می سازیم و از لطافت و سرزندگی آنها الهام می گیریم. همچنین از میکروب ها به عنوان موجودات زندۀ میکروسکوپی در ساخت و تجزیۀ مواد استفاده می کنیم. به این ترتیب ما انسان ها با عوامل زنده و غیرزندۀ پیرامون خود در ارتباط هستیم. عوامل زنده تولیدکنندهها )اتوتروفها( مصرفکنندهها )هتروتروفها( تجزیهکنندهها )ساپروفیتها( عوامل غیرزنده آب اکسیژن کربندیاکسید خاک فعالیت خود را در موقعیت کاری رشته ای که در حال حاضر در آن تحصیل می کنید تصور کنید و فهرستی از استفاده هایی که از عوامل زنده و غیر زندۀ پیرامون می برید تهیه نمایید. بر اثر عوامل آب و هوایی و نیز فعالیت موجودات زنده )ارتباط با عوامل غیرزنده محیط زیست( از شکست سنگ ها و تبدیل آنها به ذرات کوچک قسمت معدنی»خاک«به وجود می آید. از سوی دیگر تجزیۀ پیکرۀ موجودات زنده موجب افزایش سهم قسمت ترکیبات آلی در خاک می شود و همین در طول قرن ها موجب شده است که در زمین امکان رویش انواع گیاهان به صورت اولین حلقۀ زنجیرۀ غذایی کتاب علوم پایه )نهم( فراهم شود )تصویر 1 7 (. درختان تناور بوته ها و درختچه ها علف های چند ساله گراس ها گیاهان گل سنگ ها یک ساله صخره خالی از رستنی ها مراحل نهایی مراحل پایه مراحل اولیه تصویر 1 7 تشکیل خاک از عوامل غیرزنده در محیط زیست 107

102 فکر کنید وضعیت زمین را در ده هزار سال قبل تصور کنید. در آن زمان در مکان هایی که امروزه باغ و جنگل بودند به احتمال زیاد چه نوع گیاهانی می روئیدند بنابراین هر موجود زنده ای به عنوان یکی از عوامل محیط زیست که با سایر عوامل در ارتباط است اثراتی مشخص بر محیط زیست می گذارد. اگر عاملی در محیط زیست جایگاه طبیعی و متعادل خود را در ارتباط متقابل با سایر عوامل نداشته باشد یعنی از عوامل زنده و غیرزنده بهره برداری بیش ازحد نماید تعادل طبیعی سایر عوامل و کل محیط زیست را تحت تأثیر قرار خواهد داد و به عامل برهم زننده تعادل تبدیل می شود. به عبارت دیگر هر محیط زیست قابلیت تأمین نیازهای عدۀ مشخصی از هر موجود زنده را به عنوان یک عامل از عوامل زنده دارد )تصویر 2 7 (. بنابراین باید مراقب تعادل محیط زیست باشیم. از تصویر 2 7 هرم تعداد در زنجیرۀ غذایی برای تعادل محیط زیست الزم است. این رو باید اکوسیستم را بشناسیم. تا به اهمیت موضوع محیط زیست بیشتر پی ببریم. بیشتر بدانید علم مطالعۀ اکوسیستم ها اکولوژی نام دارد. فردی که در زمینۀ اکولوژی متخصص است اکولوژیست نام دارد اکوسیستم: ارتباط متقابل کل مجموعۀ عوامل زنده و غیر زنده با محیط زیست اکوسیستم یا زیست بوم می گویند. به عبارت دیگر اکوسیستم شامل تمام روابطی است که میان موجودات زنده )بوم سازان( و محیط برقرار می شود. به این ترتیب محیط زیست به محیطی گفته می شود که در آن موجودات زنده امکان زندگی در آن را دارند و در آن محیط اکوسیستم ایجاد شده است. اکوسیستمها بسته به دخالت انسان در تشکیل آنها به انواع طبیعی و مصنوعی تقسیم می شوند. اکوسیستم های مصنوعی با برنامه ریزی و طراحی انسان ها از طریق دخالت در طبیعت ایجاد می شود. اکوسیستم های مصنوعی برای توازن و تعادل به دخالت دائم انسان نیاز دارد. ایجاد مزرعه و باغ در کشاورزی و تبدیل شدن آنها به جنگل یا مرتع یک اکوسیستم مصنوعی است. تحقیق کنید چرا اکوسیستم های مصنوعی همواره به دخالت مستقیم بشر نیاز دارند 108

103 محیط زیست اکوسیستم های طبیعی خود به دو دستۀ خشکی و آبی تقسیم می شوند. در تقسیم بندی دیگر در هر یک از انواع اکوسیستم ها گونه های خاصی از موجودات زنده امکان رشد و نمو و بقای نسل دارند که برخی از آنها عبارت اند از: کوهستان ها خشکی مرتع ها جنگل ها انواع اکوسیستم بیابان ها دریاها آبی رودخانه ها بیشتر بدانید آنچه موجب تفاوت اکوسیستم های خشکی از هم می شود عبارت اند از شرایط متنوع آب و هوایی نوع خاک ارتفاع از سطح دریا ناهمواریها و البته موقعیت جغرافیایی. اگر به هر دلیلی شرایط محیط یا تعداد موجودات زنده از حالت طبیعی خارج شود تهدیدی بالقوه برای اکوسیستم خواهد بود و تعادل آن با مشکل مواجه می شود. برای مثال اگر از سموم شیمیایی در کنترل حشرات آفت بدون توجه به حشرات مفید در محیط زیست استفاده شود از جمعیت زنبور عسل به عنوان یکی از مهم ترین حشرات مفید که در گرده افشانی نقش عمده ای دارد به شدت کم می شود. همچنین این امکان وجود دارد که فراوردۀ تولیدی عسل نیز در این محیط زیست نامتعادل آلوده شود )تصویر 3 7 (. اگر در رودخانۀ آب شیرین که در آن ماهی قزلآال به صورت طبیعی وجود دارد پساب صنعتی ورود کند و آن را آلوده سازد ماهیها تصویر 3 7 زنبور عسل هدف ناخواسته سموم شیمیایی میمیرند و شرایط محیط زیست دیگر برای حضور آنها مناسب نیست. در این صورت تا وقتی آلودگی در رودخانه وجود داشتهباشد حتی اگر بچه ماهی به رودخانه رها شود با وجود آلودگی امکان زندگی و رشد و نمو برایشان فراهم نیست و بچهماهیها خواهند م رد. در این شرایط 109

104 اکوسیستم رو به زوال است و پس از مدتی موجودات زنده در رودخانۀ آلوده جایشان را به موجودات زندۀ دیگری می دهند که در محیط زیست جدید امکان زندگی دارند و میتوانند آن را به عنوان محیط زیست بپذیرند. )تصویر 4 7 ( الف ب ج تصویر 4 7 مراحل تغییر اکوسیستم رودخانه با تغییر موجودات زنده در آن رخ میدهد: الف( ورود پساب به رود ب( مرگ ماهی قزلآال ج( تغییر اکوسیستم فعالیت با توجه به محیط اطراف و امکانات خود و بر اساس دانسته های دروسی که فرا گرفته اید آزمایشی برای تغییر شرایط یک اکوسیستم کوچک طراحی کنید. قبل و پس از اجرای آزمایش فهرستی از تغییرات عوامل زنده و غیرزنده را تهیه کنید. )برای مثال اگر آب ایستا در کنار رودخانه ایجاد کنید آنچه که پس از طغیان رودخانه در بهار و سپس فروکش آن معموال رخ می دهد به این ترتیب این مکان تبدیل به محلی برای تخم گذاری پشه ها و شاید قورباغه ها می شود. در صورتی که قبل از آن آب رودخانه محتوی آنها نبود(. برای حفظ اکوسیستمها باید مراقب محیط زیست و حفظ تعادل در ارتباطات میان عوامل اکوسیستم بود. برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه و برداشت خاک سطحی اراضی زراعی مثالی دیگر برای تغییر اکوسیستم است )تصویر 5 7 (. اگر شن و ماسه بستر رودخانه برداشت شود تغییرات جدی اکوسیستم رودخانه را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر اگر خاک سطحی در واقع خاک مناسب کشاورزی که سالیان دراز تکامل آن طول کشیده است حذف شود دیگر زمین حاصلخیزی قبل را نخواهد داشت. تصویر 5 7 برداشت بستر رودخانه موجب آسیب به اکوسیستم آن میشود. تحقیق کنید درکشور ما ایران و در منطقه ای که شما زندگی می کنید چه اکوسیستم هایی وجود دارد آنها را نام ببرید. آیا محیط زیست آنها در تعادل است یا مورد تهدید واقع شده در این خصوص تحقیق کنید و موارد گواه بر تعادل و تهدید آنها را در جدولی تنظیم نمایید. 2 7 منابع طبیعی و انواع آن: برای حفظ محیط زیستباید بدانیم که محیط زیست چه منابع و ذخایری دارد اهمیت و حساسیت منابع آن به چیست تا بتوانیم با کنترل شرایط مانع از تهدید و تخریب محیط زیستشویم و تعادل و سالمت اکوسیستمها و در یک کالم زمین را به عنوان زیستگاهمان حفظ کنیم. در این راستا باید منابع طبیعی را بشناسیم. 110

105 محیط زیست هر چه بدون دخالت انسان در طبیعت وجود داشته باشد منابع طبیعی است. به این ترتیب رودخانهها کوهها سنگهای قیمتی و معادن از جمله منابع طبیعی هستند. منابع طبیعی یا نامحدودند )مانند نورخورشید و هوا( یا محدود هستند )مانند سوخت های فسیلی(. منابع طبیعی محدود بر حسب میزان و قابلیت تجدیدپذیری به شرح زیر تقسیمبندی می شوند: 1 منابع طبیعی تجدید شونده. هر چند که این منابع محدود هستند در شرایط طبیعی )یعنی اگر محیط زیست تغییر نکند و بهره برداری از آنها در حد کم باشد( امکان تجدیدشدن دارند. مانند منابع آب خاک جانوران )حیات وحش( و گیاهان )جنگلها و مراتع( 2 منابع طبیعی غیرقابلتجدیدشونده که ایجاد آنها در شرایط طبیعی حاضر محیط زیست ممکن نیست و در صورت بهره برداری از آنها تمام می شوند و تجدیدپذیر نیستند. معادن و سوختهای فسیلی از قبیل نفت گاز و زغالسنگ منابع طبیعی غیرقابل تجدید هستند. منابع طبیعی از هر نوع که باشند ثروت ملی محسوب می شوند و باید در حفظ و بهره برداری اصولی از آنها کوشید. فهرستی از منابع طبیعی در جدول 1 1 مالحظه نمایید: جدول 1 1 فهرست منابع طبیعی نوع منبع منابع گیاهی منابع جانوری منابع میکروبی منابع جوی منابع آبی منابع خاکی منابع کانی منابع فسیلی منابع انسانی موضوعات جنگلها و مراتع و کشاورزی حیاتوحش و دامپروری مجموعه قارچها و باکتریها مدت زمان دریافت نور شدت نور خورشید دما شدت باد رطوبت ابرناکی و انواع بارش انواع آب: سفرههای آب زیرزمینی چشمهها روانآبها آبگیرها دریاچهها دریاها و اقیانوسها انواع خاک و بستر سنگی کوه تپه دره و دشت فلزات و سنگهای قیمتی نفت گاز و زغالسنگ تمام افراد جامعه تحقیق کنید الزمۀ حفظ و بهرهوری مناسب از منابع طبیعی آگاهی از اهمیت منابع طبیعی است. در مورد اهمیت سه مورد از منابع طبیعی مندرج در جدول تحقیق کنید و میزان تخمینی ثروت ناشی از آنها را در کشور ما ایران و استانی که در آن زندگی می کنید برآورد نمایید. در ارزشگذاری خود نگاه کوتاهمدت و بلندمدت را به صورت جداگانه لحاظ نمایید. 111

106 3 7 اهمیت پوشش گیاهی: گیاهان به عنوان منابع طبیعی تجدیدشونده از با ارزشترین منابع طبیعی هستند. منافعی که گیاهان به صورت مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می کنند عبارت اند از: منافع مستقیم پوشش گیاهی تولید غذا تولید اکسیژن تولید خاک و افزایش حاصلخیزی آن تولید چوب تولید محصوالت دارویی و صنعتی نگه داری آب جلوگیری از فرسایش آبی و بادی خاک منافع غیر مستقیم پوشش گیاهی حفظ گونه های موجود زنده ایجاد تفرجگاه جلوگیری از سیالب تصویر 6 7 با ایجاد کمربند سبز منابع طبیعی حفظ می شود. تحقیق کنید به نظر میرسد حفظ منابع پوشش گیاهی مقدمۀ حفظ سایر منابع طبیعی است. در این مورد تحقیق کنید )تصویر 6 7 (. پوشش گیاهی در سطح زمین متأسفانه رو به کاهش است. از جمله رفتارهایی که منجر به تخریب پوشش گیاهی جنگلها و مراتع می شود عبارت اند از )تصویر 7 7 (: آتش سوزی بوته کنی و قطع درختان تبدیل اراضی مرتعی و جنگلی به اراضی کشاورزی و غیرکشاورزی. تصویر 7 7 بهره برداری توأم با سهل انگاری از منابع طبیعی متأسفانه بخش بزرگی از تخریب محیط زیست و تبدیل دامنۀ کوه ها حاشیۀ رودخانه ها سواحل دریاها مراتع جنگل ها و زمین های کشاورزی به برج ها و ویالها با همدستی و همراهی صاحبان قدرت و ثروت مفسد صورت گرفته است که خوشبختانه با هشدارهای جد ی مقام معظم رهبری و تالش رؤسای قوای سه گانه نظام تقریبا جلوی این فساد بزرگ گرفته شده است و برخی از منابع به ملت و ما در طبیعت برگردانده شده است امید است همه 112

107 محیط زیست مفسدان توبه کنند و حق مردم و طبیعت را ادا کنند. در همین رابطه در قرآن کریم سورۀ روم آیۀ 41 خداوند متعال می فرماید: به سبب کارهای مردم فساد و تباهی ای در خشکی و دریا پدید آمده است تا خدا کیفر برخی از کارهایشان را به آنان بچشاند باشد که باز گردند. تحقیق کنید 1 از تبعات تخریب پوشش گیاهی آن است که برخی گونه های گیاهی و جانوری منقرض می شوند یا به انقراض تهدید می گردند. آیا نمونههایی از آنها در ایران و در استانی که در آن زندگی می کنید سراغ دارید در مورد وضعیت گونه های )تصویر 8 7 ( تحقیق کنید. تصویر 8 7 تنوع زیستی در کشور 2 از تبعات تخریب محیط زیست کاهش زنبور عسل است در این مورد تحقیق کنید. بنابراین مدیریت صحیح در بهره برداری از منابع طبیعی الزم و بسیار با اهمیت است. از مسائلی که محیط زیست را تهدید میکند موارد زیر است: بحران کمآبی: اگرچه منابع آب شیرین در جهان محدود است با بهره برداری اصولی و نه زیادهاز حد این منابع تجدیدپذیر هستند. مسئله آب برای پوششگیاهی کشاورزی و به طور کلی حیات مردم در هر کشوری مسئله ای مهم و حیاتی است. این موضوع به خصوص در کشورهایی که در مناطق کم باران و خشک زمین قرار گرفته اند از جمله کشور ما ایران بسیار با اهمیت است. در چنین مناطقی سطح آب های زیررمینی به دلیل بارش کم و استفاده بیش ازحد از منابع آبی کاهش مییابد. با پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی بحران کمآبی پیچیدهتر می شود و مشکالتی جدی به وجود می آورد. ازسوی دیگر با پایین آمدن سطح آب های زیرزمینی امکان گسست زمین وجود دارد )تصویر 9 7 (. تصویر 9 7 کاهش سطح آب های زیرزمینی موجب گسست زمین می شود 113

108 2 3 7 نابودی مراتع طی چرای بی رویۀ دام: بهره برداری بیش ازحد از مراتع طی چرای بی رویۀ دام از عوامل اصلی تخریب مراتع در کشور است. در مناطق مرطوب صدمۀ چرای بی رویۀ دام اولین اثر را در فشرده نمودن خاک می گذارد. در نتیجه آب ناشی از بارندگی فرصت نفوذ به درون زمین را به دلیل کوبیده شدن خاک پیدا نمی کند. بنابراین بر حجم و سرعت جریانات سطحی افزوده می شود. اگر پوشش گیاهی مرتع خیلی کم باشد که این هم می تواند ناشی از چرای بی رویۀ دام باشد ممکن است سیالب جاری شود که خود موجب فرسایش خاک می گردد )تصویر 10 7 (. تصویر 10 7 بهره برداری بیش ازحد از منابع گیاهی فرسایش خاک: از عوامل منجر به فرسایش خاک ر واناب ها اثر آب و باد و کشت و زرع در مناطق شیب دار است )تصویر 11 7 (. فرسایش خاک می تواند موجب بروز طوفان های شن و ریزگردها شود و به مزارع جاده ها و مناطق مسکونی آسیب رساند. این رخداد به خصوص در مناطقی که خشک اند بسیار آزاردهنده است )تصویر 12 7 (. تصویر 11 7 برش زمین طی رواناب ها تصویر 12 7 بروز ریزگردها از تبعات فرسایش خاک فکر کنید روش های کنترل بروز ریزگردها و کاهش خسارت در مواقع بروز ریزگرد کدام اند فعالیت در زیست کره )کرۀ زمین( اکوسیستمها با هم ارتباط دارند و شبکۀ حیات در زیست کره مفهوم واقعی دارد و به این شعار سازمان ملل متحد که زمین خانۀ ماست ارتباط دارد. موضوع را بررسی کنید. 114

109 محیط زیست 4 7 آلودگیهای محیط زیست و منشأ آنها: تمدن بشری موجب شده است که انسان بیش ازحد از منابع طبیعی استفاده کند. طی عصرهای متمادی جمعیت رو به رشد انسان ها هرجا که اکوسیستمی با قابلیت اسکان آنها وجود داشت پراکنده شد و به این ترتیب تمامی عوامل زنده و غیر زنده در کرۀ زمین تحت تأثیر انسان قرار گرفتند. بسیاری از اکوسیستم های طبیعی به اکوسیستم های مصنوعی تبدیل شدند. شرایط محیط زیست در اکوسیستم های طبیعی رو به زوال می گذارد محیط زیست با دخالت های انسان تغییر می کند و با ورود مواد بیش ازحد تحمل در محیط آلودگی محیط زیست بیشتر می شود. )تصویر 13 7 ( در این راستا برخی از تصویر 13 7 آلودگی محیط زیست گونهها منقرض می شوند که نتیجۀ آن کاهش تنوع زیستی است. عالوه بر این ها سالمت خود انسان به شدت تحت تأثیر آلودگیهای محیط زیست قرار می گیرد )تصویر 14 7 (. اثرات آلودگی بر سالمت سردرد آلودگی هوا آلودگی خاک باکتری ها انگل ها مواد شیمیایی بیماری های تنفسی مشکالت قلبی و عروقی CO مواد خاص ازون آسیب های عصبی سرب مشکالت گوارشی ترکیبات ارگانیک حشره کش ها خطر سرطان تهوع تحریک پوستی تصویر 14 7 آلودگی موجب تهدید جدی سالمتی می شود. فکر کنید چه نوع بیماری هایی به آلودگی های محیط زیستی مرتبط است 115 انواع آلودگیهای محیط زیست عبارت اند از: آلودگی هوا آلودگی آب و آلودگی خاک آلودگی هوا: آلودگی هوا عبارت است از ورود هر ترکیبی به هوا که توسط فعالیتهای انسان انجام پذیرد و موجب اثرات نامطلوب بر سالمتی و محیط زیست شود. این ترکیبات معموال طی فعالیتهای صنعتی انسان به صورت گاز یا ذرات قابل تعلیق در هوا ایجاد می شود و شامل این موارد است: الف( گازهای حاصل از سوختن ب( گازهای گلخانهای ج( فلزات سنگین

110 انتشار بیش ازحد گازهای گلخانهای در قرن بیستم و رشد صنایع موجب نازک شدن الیۀ ازون شده است )تصویر 15 7 (. الیۀ ازون مانع دریافت بیش ازحد اشعۀ ماورای بنفش در جو زمین می شود. اشعۀ ماورای بنفش قسمتی از نور خورشید است که بسیار پرانرژی است و قابلیت نفوذ به درون سلولها و بافتهای موجودات زنده را دارد و به آنها آسیب میرساند و حتی میتواند باعث مرگ یاخته شود. در انسان ها اشعۀماورای بنفش عامل شایع سرطان پوست است به خصوص در مناطق استوایی زمین که نورخورشید به صورت عمود میتابد. 3 شکست و تجزیۀ گازهایcfc باعث تخریب الیۀ ازون می شود. 2 نور خورشید موجب شکست گازهایcfc در ناحیه استراتوسفر می شود. 4 دانشمندان بالون هایی برای تشخیص شرایط در الیۀ ازون به هوا می فرستند. 1 1 کارخانه ها و خانه ها گازهای cfc را متصاعد می کنند. تصویر 15 7 فرایند تخریب الیۀ ازون توسط گازهای گلخانه ای فکر کنید برای مراقبت از اشعۀ ماورای بنفش عالوه بر استفاده از کاله و کرم ضد آفتاب چه باید کرد گذشته از این تولید زیاد گازهای گلخانه ای موجب گرم شدن زمین شده که یکی از نتایج آن ذوب شدن یخ های قطب شمال و جنوب است که بر اثر آن برخی مناطق ساحلی در تهدید فرو رفتن در آب قرار دارند. منشأ گازهای گلخانهای و فلزات صنایع و سوخت فسیلی است. تحقیق کنید آیا تبعات دیگری از اثرگلخانه ای سراغ دارید همچنین بررسی کنید کشور مان ایران تا چه حد تحت تأثیر این مشکالت قرار گرفته است cfc = chlorofluorocar bons 1 116

111 زیست محیط های سوخت مصرف از ناشی اکسید دی کربن زیاد تولید واداشته را محققان اتومبیلها در خصوص به فسیلی را آنها کارآمدی افزایش و جایگرین های انرژی تا است کنند. وجو جست آب: آلودگی مناطقی در شیرین آب منابع کمبود مشکل گذشتهاز و سطحی های آب آلودگی موضوع کرهزمین از تهدید به میتواند که است مهمی مسائل از زیرزمینی محیطی زیست بحران و آب کیفیت کاهش جدی خشکی در آبی جریانات از گذشته شود. منجر عوامل عمده شوند. می آلوده هم اقیانوسها و دریاها برخی مرگ به میتواند تبعاتش که ها آب آلودهکنندۀ اند عبارت شود منجر جانوری و گیاهی گونههای از 7(: 16 )تصویر از بیمارستانی فاضالب از ناشی آلودگی و( شهری. فاضالب از ناشی آلودگی ه( خاک: آلودگیهای شور های آب با آبیاری اثر در خاک مسمومیت آن مستقیم آلودگی و خاک نمکهای افزایش شرایط این در شود. ایجاد کارخانهها یا افراد توسط برای و دهد می دست از را خود حاصلخیزی خاک شود می سمی رویند می آن در که گیاهانی از برخی قابلیت گیاهان دیگر صورت دراین )تصویر 17 7 ( مقادیری انتقال با یا ندارند جدید شرایط در را رشد شوند. می مسمومیت دچار آنها به مسموم ترکیبات از زیست محیط های آلودهکننده از دیگر مورد یک که آنهایی خصوص به است زباله انواع رهاسازی ها( پالستیک جمله )از شوند نمی تجزیه طبیعت در آنها بازیافت و مبدأ از ها زباله )تصویر 18 7 (.تفکیک است. آن مهم های حل راه از صنایع و ضدعفونی تانک انتقال خطوط نشت مخازن زیرزمینی های زباله خانگی چاه و ها کش آفت کودها زباله انباشت دام فضوالت است. شوری خاک جدی های آلودگی جمله از 17 7 تصویر آن منشأ و آب آلودگی بحران 16 7 تصویر آب دمای افزایش جمله از فیزیکی آلودگیهای الف( کارخانهها و صنعتی تأسیسات خنکنمودن برای هستهای حوادث اثر در رادیواکتیو مواد به آلودگی ب( انواع و آفتکشها شیمیایی ترکیبات به آلودگی ج( شیمیایی کود فاضالب از ناشی سنگین فلزات ترکیبات به آلودگی د( صنعتی وجود محیطزیست آلودگیهای جمله از تصویر 18 7 زبالههاست. 117

محاسبه ی برآیند بردارها به روش تحلیلی

محاسبه ی برآیند بردارها به روش تحلیلی محاسبه ی برآیند بردارها به روش تحلیلی برای محاسبه ی برآیند بردارها به روش تحلیلی باید توانایی تجزیه ی یک بردار در دو راستا ( محور x ها و محور y ها ) را داشته باشیم. به بردارهای تجزیه شده در راستای محور

Διαβάστε περισσότερα

روش محاسبه ی توان منابع جریان و منابع ولتاژ

روش محاسبه ی توان منابع جریان و منابع ولتاژ روش محاسبه ی توان منابع جریان و منابع ولتاژ ابتدا شرح کامل محاسبه ی توان منابع جریان: برای محاسبه ی توان منابع جریان نخست باید ولتاژ این عناصر را بدست آوریم و سپس با استفاده از رابطه ی p = v. i توان این

Διαβάστε περισσότερα

تصاویر استریوگرافی.

تصاویر استریوگرافی. هب انم خدا تصاویر استریوگرافی تصویر استریوگرافی یک روش ترسیمی است که به وسیله آن ارتباط زاویه ای بین جهات و صفحات بلوری یک کریستال را در یک فضای دو بعدی )صفحه کاغذ( تعیین میکنند. کاربردها بررسی ناهمسانگردی

Διαβάστε περισσότερα

مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل

مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل شما باید بعد از مطالعه ی این جزوه با مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل کامال آشنا شوید. VA R VB به نظر شما افت ولتاژ مقاومت R چیست جواب: به مقدار عددی V A

Διαβάστε περισσότερα

تحلیل مدار به روش جریان حلقه

تحلیل مدار به روش جریان حلقه تحلیل مدار به روش جریان حلقه برای حل مدار به روش جریان حلقه باید مراحل زیر را طی کنیم: مرحله ی 1: مدار را تا حد امکان ساده می کنیم)مراقب باشید شاخه هایی را که ترکیب می کنید مورد سوال مسئله نباشد که در

Διαβάστε περισσότερα

آزمون مقایسه میانگین های دو جامعه )نمونه های بزرگ(

آزمون مقایسه میانگین های دو جامعه )نمونه های بزرگ( آزمون مقایسه میانگین های دو جامعه )نمونه های بزرگ( فرض کنید جمعیت یک دارای میانگین و انحراف معیار اندازه µ و انحراف معیار σ باشد و جمعیت 2 دارای میانگین µ2 σ2 باشند نمونه های تصادفی مستقل از این دو جامعه

Διαβάστε περισσότερα

آزمایش 8: تقویت کننده عملیاتی 2

آزمایش 8: تقویت کننده عملیاتی 2 آزمایش 8: تقویت کننده عملیاتی 2 1-8 -مقدمه 1 تقویت کننده عملیاتی (OpAmp) داراي دو یا چند طبقه تقویت کننده تفاضلی است که خروجی- هاي هر طبقه به وروديهاي طبقه دیگر متصل شده است. در انتهاي این تقویت کننده

Διαβάστε περισσότερα

1) { } 6) {, } {{, }} 2) {{ }} 7 ) { } 3) { } { } 8) { } 4) {{, }} 9) { } { }

1) { } 6) {, } {{, }} 2) {{ }} 7 ) { } 3) { } { } 8) { } 4) {{, }} 9) { } { } هرگاه دسته اي از اشیاء حروف و اعداد و... که کاملا"مشخص هستند با هم در نظر گرفته شوند یک مجموعه را به وجود می آورند. عناصر تشکیل دهنده ي یک مجموعه باید دو شرط اساسی را داشته باشند. نام گذاري مجموعه : الف

Διαβάστε περισσότερα

مدار معادل تونن و نورتن

مدار معادل تونن و نورتن مدار معادل تونن و نورتن در تمامی دستگاه های صوتی و تصویری اگرچه قطعات الکتریکی زیادی استفاده می شود ( مانند مقاومت سلف خازن دیود ترانزیستور IC ترانس و دهها قطعه ی دیگر...( اما هدف از طراحی چنین مداراتی

Διαβάστε περισσότερα

آزمایش 1: پاسخ فرکانسی تقویتکننده امیتر مشترك

آزمایش 1: پاسخ فرکانسی تقویتکننده امیتر مشترك آزمایش : پاسخ فرکانسی تقویتکننده امیتر مشترك -- مقدمه هدف از این آزمایش بدست آوردن فرکانس قطع بالاي تقویتکننده امیتر مشترك بررسی عوامل تاثیرگذار و محدودکننده این پارامتر است. شکل - : مفهوم پهناي باند تقویت

Διαβάστε περισσότερα

فعالیت = ) ( )10 6 ( 8 = )-4( 3 * )-5( 3 = ) ( ) ( )-36( = m n m+ m n. m m m. m n mn

فعالیت = ) ( )10 6 ( 8 = )-4( 3 * )-5( 3 = ) ( ) ( )-36( = m n m+ m n. m m m. m n mn درس»ریشه ام و توان گویا«تاکنون با مفهوم توان های صحیح اعداد و چگونگی کاربرد آنها در ریشه گیری دوم و سوم اعداد آشنا شده اید. فعالیت زیر به شما کمک می کند تا ضمن مرور آنچه تاکنون در خصوص اعداد توان دار و

Διαβάστε περισσότερα

جلسه ی ۱۰: الگوریتم مرتب سازی سریع

جلسه ی ۱۰: الگوریتم مرتب سازی سریع دانشکده ی علوم ریاضی داده ساختارها و الگوریتم ها ۸ مهر ۹ جلسه ی ۱۰: الگوریتم مرتب سازی سریع مدر س: دکتر شهرام خزاي ی نگارنده: محمد امین ادر یسی و سینا منصور لکورج ۱ شرح الگور یتم الگوریتم مرتب سازی سریع

Διαβάστε περισσότερα

فصل چهارم : مولتی ویبراتورهای ترانزیستوری مقدمه: فیدبک مثبت

فصل چهارم : مولتی ویبراتورهای ترانزیستوری مقدمه: فیدبک مثبت فصل چهارم : مولتی ویبراتورهای ترانزیستوری مقدمه: فیدبک مثبت در تقویت کننده ها از فیدبک منفی استفاده می نمودیم تا بهره خیلی باال نرفته و سیستم پایدار بماند ولی در فیدبک مثبت هدف فقط باال بردن بهره است در

Διαβάστε περισσότερα

Spacecraft thermal control handbook. Space mission analysis and design. Cubesat, Thermal control system

Spacecraft thermal control handbook. Space mission analysis and design. Cubesat, Thermal control system سیستم زیر حرارتی ماهواره سرفصل های مهم 1- منابع مطالعاتی 2- مقدمه ای بر انتقال حرارت و مکانیزم های آن 3- موازنه انرژی 4 -سیستم های کنترل دما در فضا 5- مدل سازی عددی حرارتی ماهواره 6- تست های مورد نیاز

Διαβάστε περισσότερα

ویرایشسال 95 شیمیمعدنی تقارن رضافالحتی

ویرایشسال 95 شیمیمعدنی تقارن رضافالحتی ویرایشسال 95 شیمیمعدنی تقارن رضافالحتی از ابتدای مبحث تقارن تا ابتدای مبحث جداول کاراکتر مربوط به کنکور ارشد می باشد افرادی که این قسمت ها را تسلط دارند می توانند از ابتدای مبحث جداول کاراکتر به مطالعه

Διαβάστε περισσότερα

مثال( مساله الپالس در ناحیه داده شده را حل کنید. u(x,0)=f(x) f(x) حل: به کمک جداسازی متغیرها: ثابت = k. u(x,y)=x(x)y(y) X"Y=-XY" X" X" kx = 0

مثال( مساله الپالس در ناحیه داده شده را حل کنید. u(x,0)=f(x) f(x) حل: به کمک جداسازی متغیرها: ثابت = k. u(x,y)=x(x)y(y) XY=-XY X X kx = 0 مثال( مساله الپالس در ناحیه داده شده را حل کنید. (,)=() > > < π () حل: به کمک جداسازی متغیرها: + = (,)=X()Y() X"Y=-XY" X" = Y" ثابت = k X Y X" kx = { Y" + ky = X() =, X(π) = X" kx = { X() = X(π) = معادله

Διαβάστε περισσότερα

ثابت. Clausius - Clapeyran 1

ثابت. Clausius - Clapeyran 1 جدول 15 فشار بخار چند مایع خالص در دمای 25 C فشار بخار در دمایC (atm) 25 نام مایع 0/7 دیاتیل اتر 0/3 برم 0/08 اتانول 0/03 آب دمای جوش یک مایع برابر است با دمایی که فشار بخار تعادلی آن مایع با فشار اتمسفر

Διαβάστε περισσότερα

تشخیص داده می شوند. بر رفتار سلول اثر می گذارد.

تشخیص داده می شوند. بر رفتار سلول اثر می گذارد. ارتباطات سلولی سلول ها برای پاسخ به سیگنال های محیطی )نور بو صدا و مزه(- رشد و متایز تولید و ترشح یک پروتئین )هورمون( و تنظیم بیان یک ژن و غیره باید بتوانند به پیام های خارجی پاسخ بدهند. مولکول پیام رسان

Διαβάστε περισσότερα

سلسله مزاتب سبان مقدمه فصل : زبان های فارغ از متن زبان های منظم

سلسله مزاتب سبان مقدمه فصل : زبان های فارغ از متن زبان های منظم 1 ماشیه ای توریىگ مقدمه فصل : سلسله مزاتب سبان a n b n c n? ww? زبان های فارغ از متن n b n a ww زبان های منظم a * a*b* 2 زبان ها پذیرفته می شوند بوسیله ی : ماشین های تورینگ a n b n c n ww زبان های فارغ

Διαβάστε περισσότερα

ﯽﺳﻮﻃ ﺮﯿﺼﻧ ﻪﺟاﻮﺧ ﯽﺘﻌﻨﺻ هﺎﮕﺸﻧاد

ﯽﺳﻮﻃ ﺮﯿﺼﻧ ﻪﺟاﻮﺧ ﯽﺘﻌﻨﺻ هﺎﮕﺸﻧاد دانشگاه صنعتی خواجه نصیر طوسی دانشکده برق - گروه کنترل آزمایشگاه کنترل سیستمهای خطی گزارش کار نمونه تابستان 383 به نام خدا گزارش کار آزمایش اول عنوان آزمایش: آشنایی با نحوه پیاده سازی الکترونیکی فرایندها

Διαβάστε περισσότερα

Beta Coefficient نویسنده : محمد حق وردی

Beta Coefficient نویسنده : محمد حق وردی مفهوم ضریب سهام بتای Beta Coefficient نویسنده : محمد حق وردی مقدمه : شاید بارها در مقاالت یا گروهای های اجتماعی مربوط به بازار سرمایه نام ضریب بتا رو دیده باشیم یا جایی شنیده باشیم اما برایمان مبهم باشد

Διαβάστε περισσότερα

چکیده مقدمه کلید واژه ها:

چکیده مقدمه کلید واژه ها: چکیده طی دهه های گذشته سازمان های بسیاری در اقسا نقاط جهان سیستم برنامه ریزی منابع سازمانی ERP را اتخاذ کرده اند. در باره ی منافع حسابداری اتخاذ سیستم های سازمانی تحقیقات کمی در مقیاس جهانی انجام شده است.

Διαβάστε περισσότερα

قاعده زنجیره ای برای مشتقات جزي ی (حالت اول) :

قاعده زنجیره ای برای مشتقات جزي ی (حالت اول) : ۱ گرادیان تابع (y :f(x, اگر f یک تابع دومتغیره باشد ا نگاه گرادیان f برداری است که به صورت زیر تعریف می شود f(x, y) = D ۱ f(x, y), D ۲ f(x, y) اگر رویه S نمایش تابع (y Z = f(x, باشد ا نگاه f در هر نقطه

Διαβάστε περισσότερα

هد ف های هفته ششم: 1- اجسام متحرک و ساکن را از هم تشخیص دهد. 2- اندازه مسافت و جا به جایی اجسام متحرک را محاسبه و آن ها را مقایسه کند 3- تندی متوسط

هد ف های هفته ششم: 1- اجسام متحرک و ساکن را از هم تشخیص دهد. 2- اندازه مسافت و جا به جایی اجسام متحرک را محاسبه و آن ها را مقایسه کند 3- تندی متوسط هد ف های هفته ششم: 1- اجسام متحرک و ساکن را از هم تشخیص دهد. - اندازه مسافت و جا به جایی اجسام متحرک را محاسبه و آن ها را مقایسه کند 3- تندی متوسط اجسام متحرک را محاسبه کند. 4- تندی متوسط و لحظه ای را

Διαβάστε περισσότερα

بسمه تعالی «تمرین شماره یک»

بسمه تعالی «تمرین شماره یک» بسمه تعالی «تمرین شماره یک» شماره دانشجویی : نام و نام خانوادگی : نام استاد: دکتر آزاده شهیدیان ترمودینامیک 1 نام درس : ردیف 0.15 m 3 میباشد. در این حالت یک فنر یک دستگاه سیلندر-پیستون در ابتدا حاوي 0.17kg

Διαβάστε περισσότερα

دانشکده ی علوم ریاضی جلسه ی ۵: چند مثال

دانشکده ی علوم ریاضی جلسه ی ۵: چند مثال دانشکده ی علوم ریاضی احتمال و کاربردا ن ۴ اسفند ۹۲ جلسه ی : چند مثال مدر س: دکتر شهرام خزاي ی نگارنده: مهدی پاک طینت (تصحیح: قره داغی گیوه چی تفاق در این جلسه به بررسی و حل چند مثال از مطالب جلسات گذشته

Διαβάστε περισσότερα

جلسه 3 ابتدا نکته اي در مورد عمل توابع بر روي ماتریس ها گفته می شود و در ادامه ي این جلسه اصول مکانیک کوانتمی بیان. d 1. i=0. i=0. λ 2 i v i v i.

جلسه 3 ابتدا نکته اي در مورد عمل توابع بر روي ماتریس ها گفته می شود و در ادامه ي این جلسه اصول مکانیک کوانتمی بیان. d 1. i=0. i=0. λ 2 i v i v i. محاسبات کوانتمی (671) ترم بهار 1390-1391 مدرس: سلمان ابوالفتح بیگی نویسنده: محمد جواد داوري جلسه 3 می شود. ابتدا نکته اي در مورد عمل توابع بر روي ماتریس ها گفته می شود و در ادامه ي این جلسه اصول مکانیک

Διαβάστε περισσότερα

Angle Resolved Photoemission Spectroscopy (ARPES)

Angle Resolved Photoemission Spectroscopy (ARPES) Angle Resolved Photoemission Spectroscopy (ARPES) روش ARPES روشی است تجربی که برای تعیین ساختار الکترونی مواد به کار می رود. این روش بر پایه اثر فوتوالکتریک است که توسط هرتز کشف شد: الکترونها می توانند

Διαβάστε περισσότερα

جلسه ی ۲۴: ماشین تورینگ

جلسه ی ۲۴: ماشین تورینگ دانشکده ی علوم ریاضی نظریه ی زبان ها و اتوماتا ۲۶ ا ذرماه ۱۳۹۱ جلسه ی ۲۴: ماشین تورینگ مدر س: دکتر شهرام خزاي ی نگارندگان: حمید ملک و امین خسر وشاهی ۱ ماشین تور ینگ تعریف ۱ (تعریف غیررسمی ماشین تورینگ)

Διαβάστε περισσότερα

راهنمای کاربری موتور بنزینی )سیکل اتو(

راهنمای کاربری موتور بنزینی )سیکل اتو( راهنمای کاربری موتور بنزینی )سیکل اتو( هدف آزمایش : شناخت و بررسی عملکرد موتور بنزینی تئوری آزمایش: موتورهای احتراق داخلی امروزه به طور وسیع برای ایجاد قدرت بکار می روند. ژنراتورهای کوچک پمپ های مخلوط

Διαβάστε περισσότερα

Combined Test غربالگری پیش از تولد جهت شناسایی ناهنجاری های شایع مادرزادی سواالت و جوابهای مربوط به خانمهایی که میخواهند این آزمایش را انجام دهند.

Combined Test غربالگری پیش از تولد جهت شناسایی ناهنجاری های شایع مادرزادی سواالت و جوابهای مربوط به خانمهایی که میخواهند این آزمایش را انجام دهند. Combined Test غربالگری پیش از تولد جهت شناسایی ناهنجاری های شایع مادرزادی سواالت و جوابهای مربوط به خانمهایی که میخواهند این آزمایش را انجام دهند. غربالگری پیش از تولد جهت شناسایی ناهنجاری های شایع مادرزادی:

Διαβάστε περισσότερα

ی ن ل ض ا ف ب ی ر غ ن ق و ش ه ی ض ر م ی ) ل و ئ س م ه د ن س ی و ن ( ا ی ن ل ض ا ف ب ی ر غ 1-

ی ن ل ض ا ف ب ی ر غ ن ق و ش ه ی ض ر م ی ) ل و ئ س م ه د ن س ی و ن ( ا ی ن ل ض ا ف ب ی ر غ 1- ر د ی ا ه ل ی ب ق ی م و ق ب ص ع ت ای ه ی ر ی گ ت ه ج و ی ل ح م ت ا ح ی ج ر ت ر ی ث أ ت ل ی ل ح ت و ن ی ی ب ت زابل) ن ا ت س ر ه ش ب آ ت ش پ ش خ ب و ی ز ک ر م ش خ ب : ی د ر و م ه ع ل ا ط م ( ن ا ر ا ی ه

Διαβάστε περισσότερα

تخمین با معیار مربع خطا: حالت صفر: X: مکان هواپیما بدون مشاهده X را تخمین بزنیم. بهترین تخمین مقداری است که متوسط مربع خطا مینیمم باشد:

تخمین با معیار مربع خطا: حالت صفر: X: مکان هواپیما بدون مشاهده X را تخمین بزنیم. بهترین تخمین مقداری است که متوسط مربع خطا مینیمم باشد: تخمین با معیار مربع خطا: هدف: با مشاهده X Y را حدس بزنیم. :y X: مکان هواپیما مثال: مشاهده نقطه ( مجموعه نقاط کنارهم ) روی رادار - فرض کنیم می دانیم توزیع احتمال X به چه صورت است. حالت صفر: بدون مشاهده

Διαβάστε περισσότερα

بسم اهلل الرحمن الرحیم آزمایشگاه فیزیک )2( shimiomd

بسم اهلل الرحمن الرحیم آزمایشگاه فیزیک )2( shimiomd بسم اهلل الرحمن الرحیم آزمایشگاه فیزیک )( shimiomd خواندن مقاومت ها. بررسی قانون اهم برای مدارهای متوالی. 3. بررسی قانون اهم برای مدارهای موازی بدست آوردن مقاومت مجهول توسط پل وتسون 4. بدست آوردن مقاومت

Διαβάστε περισσότερα

تمرین اول درس کامپایلر

تمرین اول درس کامپایلر 1 تمرین اول درس 1. در زبان مربوط به عبارت منظم زیر چند رشته یکتا وجود دارد (0+1+ϵ)(0+1+ϵ)(0+1+ϵ)(0+1+ϵ) جواب 11 رشته کنند abbbaacc را در نظر بگیرید. کدامیک از عبارتهای منظم زیر توکنهای ab bb a acc را ایجاد

Διαβάστε περισσότερα

جلسه 12 به صورت دنباله اي از,0 1 نمایش داده شده اند در حین محاسبه ممکن است با خطا مواجه شده و یکی از بیت هاي آن. p 1

جلسه 12 به صورت دنباله اي از,0 1 نمایش داده شده اند در حین محاسبه ممکن است با خطا مواجه شده و یکی از بیت هاي آن. p 1 محاسبات کوانتمی (67) ترم بهار 390-39 مدرس: سلمان ابوالفتح بیگی نویسنده: سلمان ابوالفتح بیگی جلسه ذخیره پردازش و انتقال اطلاعات در دنیاي واقعی همواره در حضور خطا انجام می شود. مثلا اطلاعات کلاسیکی که به

Διαβάστε περισσότερα

سايت ويژه رياضيات درسنامه ها و جزوه هاي دروس رياضيات

سايت ويژه رياضيات   درسنامه ها و جزوه هاي دروس رياضيات سايت ويژه رياضيات درسنامه ها و جزوه هاي دروس رياضيات دانلود نمونه سوالات امتحانات رياضي نمونه سوالات و پاسخنامه كنكور دانلود نرم افزارهاي رياضيات و... کانال سایت ریاضی سرا در تلگرام: https://telegram.me/riazisara

Διαβάστε περισσότερα

مسائل. 2 = (20)2 (1.96) 2 (5) 2 = 61.5 بنابراین اندازه ی نمونه الزم باید حداقل 62=n باشد.

مسائل. 2 = (20)2 (1.96) 2 (5) 2 = 61.5 بنابراین اندازه ی نمونه الزم باید حداقل 62=n باشد. ) مسائل مدیریت کارخانه پوشاک تصمیم دارد مطالعه ای به منظور تعیین میانگین پیشرفت کارگران کارخانه انجام دهد. اگر او در این مطالعه دقت برآورد را 5 نمره در نظر بگیرد و فرض کند مقدار انحراف معیار پیشرفت کاری

Διαβάστε περισσότερα

رسوب سختی آلیاژهای آلومینیوم: تاريخچه : فرآیند رسوب سختی )پیرسختی( در سال 6091 بوسیله آلمانی کشف گردید.

رسوب سختی آلیاژهای آلومینیوم: تاريخچه : فرآیند رسوب سختی )پیرسختی( در سال 6091 بوسیله آلمانی کشف گردید. رسوب سختی آلیاژهای آلومینیوم تاريخچه فرآیند رسوب سختی )پیرسختی( در سال 6091 بوسیله Dr.A.Wilm آلمانی کشف گردید. دکتر Wilm یک آلیاژ 4 درصد مس و 9/5 درصد منیزیم را حرارت داده و پس از آن به سرعت سرد نمود و

Διαβάστε περισσότερα

http://econometrics.blog.ir/ متغيرهای وابسته نماد متغيرهای وابسته مدت زمان وصول حساب های دريافتني rcp چرخه تبدیل وجه نقد ccc متغیرهای کنترلی نماد متغيرهای کنترلي رشد فروش اندازه شرکت عملکرد شرکت GROW SIZE

Διαβάστε περισσότερα

فصل پنجم زبان های فارغ از متن

فصل پنجم زبان های فارغ از متن فصل پنجم زبان های فارغ از متن خانواده زبان های فارغ از متن: ( free )context تعریف: گرامر G=(V,T,,P) کلیه قوانین آن به فرم زیر باشد : یک گرامر فارغ از متن گفته می شود در صورتی که A x A Є V, x Є (V U T)*

Διαβάστε περισσότερα

همبستگی و رگرسیون در این مبحث هدف بررسی وجود یک رابطه بین دو یا چند متغیر می باشد لذا هدف اصلی این است که آیا بین

همبستگی و رگرسیون در این مبحث هدف بررسی وجود یک رابطه بین دو یا چند متغیر می باشد لذا هدف اصلی این است که آیا بین همبستگی و رگرسیون در این مبحث هدف بررسی وجود یک رابطه بین دو یا چند متغیر می باشد لذا هدف اصلی این است که آیا بین دو صفت متغیر x و y رابطه و همبستگی وجود دارد یا خیر و آیا می توان یک مدل ریاضی و یک رابطه

Διαβάστε περισσότερα

Answers to Problem Set 5

Answers to Problem Set 5 Answers to Problem Set 5 Principle of Economics Graduate School of Management and Economics, Sharif University of Technology Fall 94 5. Suppose a competitive firm has the following cost function c(y) =

Διαβάστε περισσότερα

شاخصهای پراکندگی دامنهی تغییرات:

شاخصهای پراکندگی دامنهی تغییرات: شاخصهای پراکندگی شاخصهای پراکندگی بیانگر میزان پراکندگی دادههای آماری میباشند. مهمترین شاخصهای پراکندگی عبارتند از: دامنهی تغییرات واریانس انحراف معیار و ضریب تغییرات. دامنهی تغییرات: اختالف بزرگترین و

Διαβάστε περισσότερα

تئوری جامع ماشین بخش سوم جهت سادگی بحث یک ماشین سنکرون دو قطبی از نوع قطب برجسته مطالعه میشود.

تئوری جامع ماشین بخش سوم جهت سادگی بحث یک ماشین سنکرون دو قطبی از نوع قطب برجسته مطالعه میشود. مفاهیم اصلی جهت آنالیز ماشین های الکتریکی سه فاز محاسبه اندوکتانس سیمپیچیها و معادالت ولتاژ ماشین الف ) ماشین سنکرون جهت سادگی بحث یک ماشین سنکرون دو قطبی از نوع قطب برجسته مطالعه میشود. در حال حاضر از

Διαβάστε περισσότερα

فهرست مطالب جزوه ی فصل اول مدارهای الکتریکی مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل تحلیل مدار به روش جریان حلقه... 22

فهرست مطالب جزوه ی فصل اول مدارهای الکتریکی مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل تحلیل مدار به روش جریان حلقه... 22 فهرست مطالب جزوه ی فصل اول مدارهای الکتریکی آنچه باید پیش از شروع کتاب مدار بدانید تا مدار را آسان بیاموزید.............................. 2 مفاهیم ولتاژ افت ولتاژ و اختالف پتانسیل................................................

Διαβάστε περισσότερα

هدف از این آزمایش آشنایی با رفتار فرکانسی مدارهاي مرتبه اول نحوه تأثیر مقادیر عناصر در این رفتار مشاهده پاسخ دامنه

هدف از این آزمایش آشنایی با رفتار فرکانسی مدارهاي مرتبه اول نحوه تأثیر مقادیر عناصر در این رفتار مشاهده پاسخ دامنه آزما ی ش شش م: پا س خ فرکا نس ی مدا رات مرتبه اول هدف از این آزمایش آشنایی با رفتار فرکانسی مدارهاي مرتبه اول نحوه تأثیر مقادیر عناصر در این رفتار مشاهده پاسخ دامنه و پاسخ فاز بررسی رفتار فیلتري آنها بدست

Διαβάστε περισσότερα

جلسه 9 1 مدل جعبه-سیاه یا جستاري. 2 الگوریتم جستجوي Grover 1.2 مسا له 2.2 مقدمات محاسبات کوانتمی (22671) ترم بهار

جلسه 9 1 مدل جعبه-سیاه یا جستاري. 2 الگوریتم جستجوي Grover 1.2 مسا له 2.2 مقدمات محاسبات کوانتمی (22671) ترم بهار محاسبات کوانتمی (22671) ترم بهار 1390-1391 مدرس: سلمان ابوالفتح بیگی نویسنده: هیربد کمالی نیا جلسه 9 1 مدل جعبه-سیاه یا جستاري مدل هایی که در جلسه ي پیش براي استفاده از توابع در الگوریتم هاي کوانتمی بیان

Διαβάστε περισσότερα

1 دایره فصل او ل کاربردهای بسیاری داشته است. یک قضیۀ بنیادی در هندسه موسوم با محیط ثابت دایره دارای بیشترین مساحت است. این موضوع در طراحی

1 دایره فصل او ل کاربردهای بسیاری داشته است. یک قضیۀ بنیادی در هندسه موسوم با محیط ثابت دایره دارای بیشترین مساحت است. این موضوع در طراحی فصل او ل 1 دایره هندسه در ساخت استحکامات دفاعی قلعهها و برج و باروها از دیرباز کاربردهای بسیاری داشته است. یک قضیۀ بنیادی در هندسه موسوم به»قضیۀ همپیرامونی«میگوید در بین همۀ شکلهای هندسی بسته با محیط ثابت

Διαβάστε περισσότερα

تمرینات درس ریاض عموم ٢. r(t) = (a cos t, b sin t), ٠ t ٢π. cos ٢ t sin tdt = ka۴. x = ١ ka ۴. m ٣ = ٢a. κds باشد. حاصل x٢

تمرینات درس ریاض عموم ٢. r(t) = (a cos t, b sin t), ٠ t ٢π. cos ٢ t sin tdt = ka۴. x = ١ ka ۴. m ٣ = ٢a. κds باشد. حاصل x٢ دانش اه صنعت شریف دانش ده ی علوم ریاض تمرینات درس ریاض عموم سری دهم. ١ سیم نازک داریم که روی دایره ی a + y x و در ربع اول نقطه ی,a را به نقطه ی a, وصل م کند. اگر چ ال سیم در نقطه ی y,x برابر kxy باشد جرم

Διαβάστε περισσότερα

جلسه ی ۵: حل روابط بازگشتی

جلسه ی ۵: حل روابط بازگشتی دانشکده ی علوم ریاضی ساختمان داده ها ۶ مهر ۲ جلسه ی ۵: حل روابط بازگشتی مدر س: دکتر شهرام خزاي ی نگارنده: ا رمیتا ثابتی اشرف و علی رضا علی ا بادیان ۱ مقدمه پیدا کردن کران مجانبی توابع معمولا با پیچیدگی

Διαβάστε περισσότερα

هو الحق دانشکده ي مهندسی کامپیوتر جلسه هفتم

هو الحق دانشکده ي مهندسی کامپیوتر جلسه هفتم هو الحق دانشکده ي مهندسی کامپیوتر کدگذاري شبکه Coding) (Network شنبه 2 اسفند 1393 جلسه هفتم استاد: مهدي جعفري نگارنده: سید محمدرضا تاجزاد تعریف 1 بهینه سازي محدب : هدف پیدا کردن مقدار بهینه یک تابع ) min

Διαβάστε περισσότερα

فصل سوم جریان های الکتریکی و مدارهای جریان مستقیم جریان الکتریکی

فصل سوم جریان های الکتریکی و مدارهای جریان مستقیم جریان الکتریکی فصل سوم جریان های الکتریکی و مدارهای جریان مستقیم جریان الکتریکی در رساناها مانند یک سیم مسی الکترون های آزاد وجود دارند که با سرعت های متفاوت بطور کاتوره ای)بی نظم(در حال حرکت هستند بطوریکه بار خالص گذرنده

Διαβάστε περισσότερα

هر عملگرجبر رابطه ای روی يک يا دو رابطه به عنوان ورودی عمل کرده و يک رابطه جديد را به عنوان نتيجه توليد می کنند.

هر عملگرجبر رابطه ای روی يک يا دو رابطه به عنوان ورودی عمل کرده و يک رابطه جديد را به عنوان نتيجه توليد می کنند. 8-1 جبررابطه ای يک زبان پرس و جو است که عمليات روی پايگاه داده را توسط نمادهايی به صورت فرمولی بيان می کند. election Projection Cartesian Product et Union et Difference Cartesian Product et Intersection

Διαβάστε περισσότερα

اصول انتخاب موتور با مفاهیم بسیار ساده شروع و با نکات کاربردی به پایان می رسد که این خود به درک و همراهی خواننده کمک بسیاری می کند.

اصول انتخاب موتور با مفاهیم بسیار ساده شروع و با نکات کاربردی به پایان می رسد که این خود به درک و همراهی خواننده کمک بسیاری می کند. اصول انتخاب موتور اصول انتخاب موتور انتخاب یک موتور به در نظر گرفتن موارد بسیار زیادی از استانداردها عوامل محیطی و مشخصه های بار راندمان موتور و... وابسته است در این مقاله کوتاه به تاثیر و چرایی توان و

Διαβάστε περισσότερα

هندسه تحلیلی بردارها در فضای R

هندسه تحلیلی بردارها در فضای R هندسه تحلیلی بردارها در فضای R فصل اول-بردارها دستگاه مختصات سه بعدی از سه محور ozوoyوox عمود بر هم تشکیل شده که در نقطه ای به نام o یکدیگر را قطع می کنند. قرارداد: دستگاه مختصات سه بعدی راستگرد می باشد

Διαβάστε περισσότερα

مکانيک جامدات ارائه و تحليل روش مناسب جهت افزایش استحکام اتصاالت چسبي در حالت حجم چسب یکسان

مکانيک جامدات ارائه و تحليل روش مناسب جهت افزایش استحکام اتصاالت چسبي در حالت حجم چسب یکسان پائیز 2931/ سال ششم/ شماره ویژه دوم فصلنامه علمي پژوهشي مهندسي مکانيک جامدات فصلنامه علمي پژوهشي مهندسي مکانيک جامدات www.jsme.ir ارائه و تحليل روش مناسب جهت افزایش استحکام اتصاالت چسبي در حالت حجم چسب

Διαβάστε περισσότερα

یونیزاسیون اشعهX مقدار مو ثر یونی را = تعریف میکنیم و ظرفیت مو ثر یونی نسبت مقدار مو ثر یونی به زمان تابش هدف آزمایش: مقدمه:

یونیزاسیون اشعهX مقدار مو ثر یونی را = تعریف میکنیم و ظرفیت مو ثر یونی نسبت مقدار مو ثر یونی به زمان تابش هدف آزمایش: مقدمه: ر 1 یونیزاسیون اشعهX هدف آزمایش: تعیین مقدار ظرفیت مو ثر یونی هوا تحقیق بستگی جریان یونیزاسیون به جریان فیلامان و ولتاژ آند لامپ اشعه x مقدمه: اشعه x موج الکترومغناطیسی پر قدرت با محدوده انرژي چند تا چند

Διαβάστε περισσότερα

جلسه ی ۳: نزدیک ترین زوج نقاط

جلسه ی ۳: نزدیک ترین زوج نقاط دانشکده ی علوم ریاضی ا نالیز الگوریتم ها ۴ بهمن ۱۳۹۱ جلسه ی ۳: نزدیک ترین زوج نقاط مدر س: دکتر شهرام خزاي ی نگارنده: امیر سیوانی اصل ۱ پیدا کردن نزدیک ترین زوج نقطه فرض می کنیم n نقطه داریم و می خواهیم

Διαβάστε περισσότερα

دبیرستان غیر دولتی موحد

دبیرستان غیر دولتی موحد دبیرستان غیر دلتی محد هندسه تحلیلی فصل دم معادله های خط صفحه ابتدا باید بدانیم که از یک نقطه به مازات یک بردار تنها یک خط می گذرد. با تجه به این مطلب برای نشتن معادله یک خط احتیاج به داشتن یک نقطه از خط

Διαβάστε περισσότερα

تلفات خط انتقال ابررسی یک شبکة قدرت با 2 به شبکة شکل زیر توجه کنید. ژنراتور فرضیات شبکه: میباشد. تلفات خط انتقال با مربع توان انتقالی متناسب

تلفات خط انتقال ابررسی یک شبکة قدرت با 2 به شبکة شکل زیر توجه کنید. ژنراتور فرضیات شبکه: میباشد. تلفات خط انتقال با مربع توان انتقالی متناسب تلفات خط انتقال ابررسی یک شبکة قدرت با 2 به شبکة شکل زیر توجه کنید. ژنراتور فرضیات شبکه: این شبکه دارای دو واحد کامال یکسان آنها 400 MW میباشد. است تلفات خط انتقال با مربع توان انتقالی متناسب و حداکثر

Διαβάστε περισσότερα

مقدمه -1-4 تحليلولتاژگرهمدارهاييبامنابعجريان 4-4- تحليلجريانمشبامنابعولتاژنابسته

مقدمه -1-4 تحليلولتاژگرهمدارهاييبامنابعجريان 4-4- تحليلجريانمشبامنابعولتاژنابسته مقدمه -1-4 تحليلولتاژگرهمدارهاييبامنابعجريان -2-4 بامنابعجريانوولتاژ تحليلولتاژگرهمدارهايي 3-4- تحليلولتاژگرهبامنابعوابسته 4-4- تحليلجريانمشبامنابعولتاژنابسته 5-4- ژاتلو و 6-4 -تحليلجريانمشبامنابعجريان

Διαβάστε περισσότερα

آشنایی با پدیده ماره (moiré)

آشنایی با پدیده ماره (moiré) فلا) ب) آشنایی با پدیده ماره (moiré) توری جذبی- هرگاه روی ورقه شفافی چون طلق تعداد زیادی نوارهای خطی کدر هم پهنا به موازات یکدیگر و به فاصله های مساوی از هم رسم کنیم یک توری خطی جذبی به وجود می آید شکل

Διαβάστε περισσότερα

مود لصف یسدنه یاه لیدبت

مود لصف یسدنه یاه لیدبت فصل دوم 2 تبدیلهای هندسی 1 درس او ل تبدیل های هندسی در بسیاری از مناظر زندگی روزمره نظیر طراحی پارچه نقش فرش کاشی کاری گچ بری و... شکل های مختلف طبق الگویی خاص تکرار می شوند. در این فصل وضعیت های مختلفی

Διαβάστε περισσότερα

شبکه های عصبی در کنترل

شبکه های عصبی در کنترل شبکه های عصبی در کنترل دانشگاه نجف آباد درس: کنترل هوشمند در فضای سایبرنتیک مدرس: حمید محمودیان مدل ریاضی نرون مدل ریاضی یک نرون ساده به صورت روبرو است P: مقدار کمیت ورودی b: مقدار بایاس )عرض از مبدا تابع

Διαβάστε περισσότερα

آموزش SPSS مقدماتی و پیشرفته مدیریت آمار و فناوری اطالعات -

آموزش SPSS مقدماتی و پیشرفته مدیریت آمار و فناوری اطالعات - آموزش SPSS مقدماتی و پیشرفته تهیه و تنظیم: فرزانه صانعی مدیریت آمار و فناوری اطالعات - مهرماه 96 بخش سوم: مراحل تحلیل آماری تحلیل داده ها به روش پارامتری بررسی نرمال بودن توزیع داده ها قضیه حد مرکزی جدول

Διαβάστε περισσότερα

فصل چهارم : مولتی ویبراتورهای ترانزیستوری مقدمه: فیدبک مثبت

فصل چهارم : مولتی ویبراتورهای ترانزیستوری مقدمه: فیدبک مثبت جزوه تکنیک پالس فصل چهارم: مولتی ویبراتورهای ترانزیستوری فصل چهارم : مولتی ویبراتورهای ترانزیستوری مقدمه: فیدبک مثبت در تقویت کننده ها از فیدبک منفی استفاده می نمودیم تا بهره خیلی باال نرفته و سیستم پایدار

Διαβάστε περισσότερα

بسم هللا الرحمن الرحیم

بسم هللا الرحمن الرحیم بسم هللا الرحمن الرحیم نام سر گروه : نام اعضای گروه : شماره گروه : تاریخ انجام آزمایش : تاریخ تحویل آزمایش : هدف آزمایش : بررسی جریان و ولتاژ در مدارهای RLC و مطالعه پدیده تشدید وسایل آزمایش : منبع تغذیه

Διαβάστε περισσότερα

:موس لصف یسدنه یاه لکش رد یلوط طباور

:موس لصف یسدنه یاه لکش رد یلوط طباور فصل سوم: 3 روابط طولی درشکلهای هندسی درس او ل قضیۀ سینوس ها یادآوری منظور از روابط طولی رابطه هایی هستند که در مورد اندازه های پاره خط ها و زاویه ها در شکل های مختلف بحث می کنند. در سال گذشته روابط طولی

Διαβάστε περισσότερα

جلسه ی ۴: تحلیل مجانبی الگوریتم ها

جلسه ی ۴: تحلیل مجانبی الگوریتم ها دانشکده ی علوم ریاضی ساختمان داده ها ۲ مهر ۱۳۹۲ جلسه ی ۴: تحلیل مجانبی الگوریتم ها مدر س: دکتر شهرام خزاي ی نگارنده: شراره عز ت نژاد ا رمیتا ثابتی اشرف ۱ مقدمه الگوریتم ابزاری است که از ا ن برای حل مسا

Διαβάστε περισσότερα

مشخصه های نابجایی ها چگالی نابجایی: مجموع طول نابجاییها در واحد حجم و یا تعداد نابجایی هایی که یک واحد از سطح مقطع دلخواه را قطع می کنند.

مشخصه های نابجایی ها چگالی نابجایی: مجموع طول نابجاییها در واحد حجم و یا تعداد نابجایی هایی که یک واحد از سطح مقطع دلخواه را قطع می کنند. مشخصه های نابجایی ها نابجاییها و مشخصات آنها تاثیرات مهمی بر روی خواص مکانیکی فلزات دارند. مهمترین این مشخصات میدان کرنشی است که در اطراف نابجایی ها وجود دارد. این میدان کرنش بر تحرک سایر نابجایی ها و

Διαβάστε περισσότερα

آزمایش ۱ اندازه گیری مقاومت سیم پیچ های ترانسفورماتور تک فاز

آزمایش ۱ اندازه گیری مقاومت سیم پیچ های ترانسفورماتور تک فاز گزارش آزمایشگاه ماشینهای الکتریکی ۲ آزمایش ۱ اندازه گیری مقاومت سیم پیچ های ترانسفورماتور تک فاز شرح آزمایش ماژول تغذیه را با قرار دادن Breaker Circuit بر روی on روشن کنید با تغییر دستگیره ماژول منبع تغذیه

Διαβάστε περισσότερα

بسته بندی مواد غذایی بسته بندی برای صادرات خیار

بسته بندی مواد غذایی بسته بندی برای صادرات خیار بسته بندی مواد غذایی بسته بندی برای صادرات خیار 2011.11. Mitsuhiro SUMIMOTO Registered Engineer(No.15790, IPEJ) President & Chief Consultant SUMIMOTO PACKAGING CONSULTANT OFFICE E-mail: sumi1901@jcom.home.ne.jp

Διαβάστε περισσότερα

اسکلت سلول شبکه پیچیده از رشته های پروتئینی است که در رستارس سیتوپالسم گسرتده است. ساختاری فوق العاده پویاست که به طور دائم تجدید سازمان می کند.

اسکلت سلول شبکه پیچیده از رشته های پروتئینی است که در رستارس سیتوپالسم گسرتده است. ساختاری فوق العاده پویاست که به طور دائم تجدید سازمان می کند. فصل 17: اسکلت سلولی اسکلت سلول شبکه پیچیده از رشته های پروتئینی است که در رستارس سیتوپالسم گسرتده است. ساختاری فوق العاده پویاست که به طور دائم تجدید سازمان می کند. نقش های اسکلت سلولی ) اتخاذ شکل های

Διαβάστε περισσότερα

جریان نامی...

جریان نامی... مقاومت نقطه نوترال (NGR) مشخصات فنی فهرست مطالب 5 5... معرفی کلی... مشخصات... 1-2- ولتاژ سیستم... 2-2- ولتاژ نامی... -2- جریان نامی... -2- مقدار مقاومت -5-2 زمان... -2- جریان پیوسته... 7-2- ضریب دماي مقاومت...

Διαβάστε περισσότερα

ا و ن ع ه ب ن آ ز ا ه ک ت س ا ی ی ا ه ی ن و گ ر گ د ه ب ط و ب ر م ر ص ا ح م ی م ل ع ث ح ا ب م ی ا ه ه ی ا م ن و ر د ز ا ی ک ی ی

ا و ن ع ه ب ن آ ز ا ه ک ت س ا ی ی ا ه ی ن و گ ر گ د ه ب ط و ب ر م ر ص ا ح م ی م ل ع ث ح ا ب م ی ا ه ه ی ا م ن و ر د ز ا ی ک ی ی ه) ع ل ا ط م 5 9 ن ا ت س م ز / چهارم شماره / دهم سال شناختی جامعه پژوهشهای Journal of Sociological Researches, 2016 (Winter), Vol.10, No.4 ن د ب مدیریت و ن د ش نی ا ه ج بین ه ط ب ا ر تی خ ا ن ش ه ع م ا

Διαβάστε περισσότερα

دانشکده علوم ریاضی دانشگاه گیلان آزمون پایان ترم درس: هندسه منیفلد 1 باشد. دهید.f (gx) = (gof 1 )f X شده باشند سوالات بخش میان ترم

دانشکده علوم ریاضی دانشگاه گیلان آزمون پایان ترم درس: هندسه منیفلد 1 باشد. دهید.f (gx) = (gof 1 )f X شده باشند سوالات بخش میان ترم آزمون پایان ترم درس: هندسه منیفلد 1 زمان آزمون 120 دقیقه نیمسال: اول 95-94 رشته تحصیلی : ریاضی محض 1. نشان دهید X یک میدان برداري روي M است اگر و فقط اگر براي هر تابع مشتقپذیر f روي X(F ) M نیز مشتقپذیر

Διαβάστε περισσότερα

........................................................................................................................................................... حجم ومساحت ف ص ل 8.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Διαβάστε περισσότερα

عنوان: رمزگذاري جستجوپذیر متقارن پویا

عنوان: رمزگذاري جستجوپذیر متقارن پویا دانشگاه صنعتی شریف دانشکده مهندسی برق گزارش درس ریاضیات رمزنگاري عنوان: رمزگذاري جستجوپذیر متقارن پویا استاد درس: مهندس نگارنده: ز 94 دي ماه 1394 1 5 نماد گذاري و تعریف مسي له 1 6 رمزگذاري جستجوپذیر متقارن

Διαβάστε περισσότερα

ﻞﻜﺷ V لﺎﺼﺗا ﺎﻳ زﺎﺑ ﺚﻠﺜﻣ لﺎﺼﺗا هﺎﮕﺸﻧاد نﺎﺷﺎﻛ / دﻮﺷ

ﻞﻜﺷ V لﺎﺼﺗا ﺎﻳ زﺎﺑ ﺚﻠﺜﻣ لﺎﺼﺗا هﺎﮕﺸﻧاد نﺎﺷﺎﻛ / دﻮﺷ 1 مبحث بيست و چهارم: اتصال مثلث باز (- اتصال اسكات آرايش هاي خاص ترانسفورماتورهاي سه فاز دانشگاه كاشان / دانشكده مهندسي/ گروه مهندسي برق / درس ماشين هاي الكتريكي / 3 اتصال مثلث باز يا اتصال شكل فرض كنيد

Διαβάστε περισσότερα

نکنید... بخوانید خالء علمی خود را پر کنید و دانش خودتان را ارائه دهید.

نکنید... بخوانید خالء علمی خود را پر کنید و دانش خودتان را ارائه دهید. گزارش کار آزمایشگاه صنعتی... مکانیک سیاالت ( رینولدز افت فشار ) دانشجویان : فردین احمدی محمد جاللی سعید شادخواطر شاهین غالمی گروه یکشنبه ساعت 2::0 الی رینولدز هدف : بررسی نوع حرکت سیال تئوری : یکی از انواع

Διαβάστε περισσότερα

کانون فرهنگی آموزش امیر قاسمی

کانون فرهنگی آموزش امیر قاسمی *اسیدها: ph < 7 *ترش مزه اکسید نافلزات در آب کاغذ تورنسل را قرمز میکند. *الووازیه: O را عنصر اصلی اسید معرفی کرد. *از دیدگاه آرنیوس: هر مادهای که در آب تولید کند. + H *جوهر لیمو ( سیتریک اسید ) و سرکه

Διαβάστε περισσότερα

مقدمه الف) مبدلهای AC/DC ب) مبدلهای DC/AC ج) مبدلهای AC/AC د) چاپرها. (Rectifiers) (Inverters) (Converters) (Choppers) Version 1.0

مقدمه الف) مبدلهای AC/DC ب) مبدلهای DC/AC ج) مبدلهای AC/AC د) چاپرها. (Rectifiers) (Inverters) (Converters) (Choppers) Version 1.0 چرا خازن مقدمه اغلب دستگاهها و مصرفکنندگان الکتریکی برای انجام کار مفید نیازمند مقداری توان راکتیو برای مهیا کردن شرایط لازم برای انجام کار میباشند. به عنوان مثال موتورهای الکتریکی AC برای تبدیل انرژی

Διαβάστε περισσότερα

سطوح مرزی سیالها مقاومتی در برابر بزرگ شدن از خود نشان میدهند. این مقاومت همان کشش سطحی است. به

سطوح مرزی سیالها مقاومتی در برابر بزرگ شدن از خود نشان میدهند. این مقاومت همان کشش سطحی است. به کشش سطحی Surface Tension سطوح مرزی سیالها مقاومتی در برابر بزرگ شدن از خود نشان میدهند. این مقاومت همان کشش سطحی است. به صورت دقیقتر اگر یک مرز دو بعدی برای یک سیال داشته باشیم و یک خط فرضی از سیال با

Διαβάστε περισσότερα

ندرک درگ ندرک درگ شور

ندرک درگ ندرک درگ شور ٥ عددهای تقریبی درس او ل: تقریب زدن گردکردن در کالس چهارم شما با تقریب زدن آشنا شده اید. عددهای زیر را با تقریب دهگان به نزدیک ترین عدد مانند نمونه تقریب بزنید. عدد جواب را در خانه مربوطه بنویسید. 780

Διαβάστε περισσότερα

که روي سطح افقی قرار دارد متصل شده است. تمام سطوح بدون اصطکاك می باشند. نیروي F به صورت افقی به روي سطح شیبداري با زاویه شیب

که روي سطح افقی قرار دارد متصل شده است. تمام سطوح بدون اصطکاك می باشند. نیروي F به صورت افقی به روي سطح شیبداري با زاویه شیب فصل : 5 نیرو ها 40- شخصی به جرم جرم به وسیله طنابی که از روي قرقره بدون اصطکاکی عبور کرده و به یک کیسه شن به متصل است از ارتفاع h پایین می آید. اگر شخص از حال سکون شروع به حرکت کرده باشد با چه سرعتی به

Διαβάστε περισσότερα

ترمودینامیک ۲ مخلوط هوا بخار و تهویه مطبوع مدرس: علیرضا اسفندیار کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک - تبدیل انرژی دانشگاه امام حسین )ع( آموزش ترمودینامیک ۲

ترمودینامیک ۲ مخلوط هوا بخار و تهویه مطبوع مدرس: علیرضا اسفندیار کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک - تبدیل انرژی دانشگاه امام حسین )ع( آموزش ترمودینامیک ۲ ترمودینامیک ۲ مخلوط هوا بخار و تهویه مطبوع مدرس: علیرضا اسفندیار کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک - تبدیل انرژی دانشگاه امام حسین )ع( 1 هوای خشک و هوای جو: هوای جو: هوای خشک: در جو زمین که دارای مقداری رطوبت

Διαβάστε περισσότερα

هدف از این آزمایش آشنایی با برخی قضایاي ساده و در عین حال مهم مدار از قبیل قانون اهم جمع آثار مدار تونن و نورتن

هدف از این آزمایش آشنایی با برخی قضایاي ساده و در عین حال مهم مدار از قبیل قانون اهم جمع آثار مدار تونن و نورتن آزما ی ش سوم: ربرسی اقنون ا ه م و قوانین ولتاژ و جریان اهی کیرشهف قوانین میسقت ولتاژ و میسقت جریان ربرسی مدا ر تونن و نورتن قضیه ااقتنل حدا کثر توان و ربرسی مدا ر پ ل و تس ون هدف از این آزمایش آشنایی با

Διαβάστε περισσότερα

فصل 3 شیمی چهارم دبیرستان)اسیدها و بازها( )ویژه ی کنکورسراسری سال 1397 ( درسنامه ای کامل شامل بررسی خط به خط کتاب درسی

فصل 3 شیمی چهارم دبیرستان)اسیدها و بازها( )ویژه ی کنکورسراسری سال 1397 ( درسنامه ای کامل شامل بررسی خط به خط کتاب درسی بسم اهلل الرحمن الرحیم فصل 3 شیمی چهارم دبیرستان)اسیدها و بازها( )ویژه ی کنکورسراسری سال 1397 ( درسنامه ای کامل شامل بررسی خط به خط کتاب درسی بررسی تصاویر نمودارها شکل ها تمارین وسواالت کنکور و... گردآوری

Διαβάστε περισσότερα

جلسه 11 3 ١ حضور و غیاب ٣ یادآوری مطالب درس جلسات گذشته مرتبط با موضوع درس این جلسه موضوع: طبیعت و ساختمان فلزات

جلسه 11 3 ١ حضور و غیاب ٣ یادآوری مطالب درس جلسات گذشته مرتبط با موضوع درس این جلسه موضوع: طبیعت و ساختمان فلزات جلسه 11 3 ١ حضور و غیاب ٢ پیش آزمون از جلسه های قبل )به صورت شفاهی کتبی پاسخ کوتاه و غیره( ٣ یادآوری مطالب درس جلسات گذشته مرتبط با موضوع درس این جلسه موضوع: طبیعت و ساختمان فلزات برای درک بهتر مفاهیم

Διαβάστε περισσότερα

تئوری رفتار مصرف کننده : می گیریم. فرض اول: فرض دوم: فرض سوم: فرض چهارم: برای بیان تئوری رفتار مصرف کننده ابتدا چهار فرض زیر را در نظر

تئوری رفتار مصرف کننده : می گیریم. فرض اول: فرض دوم: فرض سوم: فرض چهارم: برای بیان تئوری رفتار مصرف کننده ابتدا چهار فرض زیر را در نظر تئوری رفتار مصرف کننده : می گیریم برای بیان تئوری رفتار مصرف کننده ابتدا چهار فرض زیر را در نظر فرض اول: مصرف کننده یک مصرف کننده منطقی است یعنی دارای رفتار عقالیی می باشد به عبارت دیگر از مصرف کاالها

Διαβάστε περισσότερα

جلسه دوم سوم چهارم: مقدمه اي بر نظریه میدان

جلسه دوم سوم چهارم: مقدمه اي بر نظریه میدان هو الحق دانشکده ي مهندسی کامپیوتر کدگذاري شبکه Coding) (Network سه شنبه 21 اسفند 1393 جلسه دوم سوم چهارم: مقدمه اي بر نظریه میدان استاد: مهدي جعفري نگارنده: علیرضا حیدري خزاي ی در این نوشته مقدمه اي بر

Διαβάστε περισσότερα

جلسه 14 را نیز تعریف کرد. عملگري که به دنبال آن هستیم باید ماتریس چگالی مربوط به یک توزیع را به ماتریس چگالی مربوط به توزیع حاشیه اي آن ببرد.

جلسه 14 را نیز تعریف کرد. عملگري که به دنبال آن هستیم باید ماتریس چگالی مربوط به یک توزیع را به ماتریس چگالی مربوط به توزیع حاشیه اي آن ببرد. تي وري اطلاعات کوانتمی ترم پاییز 39-39 مدرس: ابوالفتح بیگی و امین زاده گوهري نویسنده: کامران کیخسروي جلسه فرض کنید حالت سیستم ترکیبی AB را داشته باشیم. حالت سیستم B به تنهایی چیست در ابتداي درس که حالات

Διαβάστε περισσότερα

بخش غیرآهنی. هدف: ارتقاي خواص ابرکشسانی آلياژ Ni Ti مقدمه

بخش غیرآهنی. هدف: ارتقاي خواص ابرکشسانی آلياژ Ni Ti مقدمه بخش غیرآهنی هدف: ارتقاي خواص ابرکشسانی آلياژ Ni Ti مقدمه رفتار شبه کشسان )Pseudoelasticity( که به طور معمول ابرکشسان )superelasticity( ناميده می شود رفتار برگشت پذیر کشسان ماده در برابر تنش اعمالی است

Διαβάστε περισσότερα

شیمی عمومی دانشگاه فردوسی مشهد

شیمی عمومی دانشگاه فردوسی مشهد شیمی عمومی 1 ترموشیمی )گرماشیمی ) 2 انرژی گرمایی انرژی که مربوط به حرکت ذرات بوده و تابع دما می باشد 3 دما معیااری ام میاانایر انارژی ذراتای ذرات و معیاری ام سردی و گرمی اذسام می باشد. 4 گرما انرژی گرمای

Διαβάστε περισσότερα

آزمایش میلیکان هدف آزمایش: بررسی کوانتایی بودن بار و اندازهگیري بار الکترون مقدمه: روش مشاهده حرکت قطرات ریز روغن باردار در میدان عبارتند از:

آزمایش میلیکان هدف آزمایش: بررسی کوانتایی بودن بار و اندازهگیري بار الکترون مقدمه: روش مشاهده حرکت قطرات ریز روغن باردار در میدان عبارتند از: آزمایش میلیکان هدف آزمایش: بررسی کوانتایی بودن بار و اندازهگیري بار الکترون مقدمه: یک (R.A.Millikan) رابرت میلیکان 1909 در سال روش عملی براي اندازهگیري بار یونها گزارش کرد. این روش مشاهده حرکت قطرات ریز

Διαβάστε περισσότερα

به نام خدا. الف( توضیح دهید چرا از این تکنیک استفاده میشود چرا تحلیل را روی کل سیگنال x[n] انجام نمیدهیم

به نام خدا. الف( توضیح دهید چرا از این تکنیک استفاده میشود چرا تحلیل را روی کل سیگنال x[n] انجام نمیدهیم پردازش گفتار به نام خدا نیمسال اول 59-59 دکتر صامتی تمرین سری سوم پیشبینی خطی و کدینگ شکلموج دانشکده مهندسی کامپیوتر زمان تحویل: 32 آبان 4259 تمرینهای تئوری: سوال 1. می دانیم که قبل از انجام تحلیل پیشبینی

Διαβάστε περισσότερα

جلسه 16 نظریه اطلاعات کوانتمی 1 ترم پاییز

جلسه 16 نظریه اطلاعات کوانتمی 1 ترم پاییز نظریه اطلاعات کوانتمی ترم پاییز 39-39 مدرسین: ابوالفتح بیگی و امین زاده گوهري نویسنده: محم دحسن آرام جلسه 6 تا اینجا با دو دیدگاه مختلف و دو عامل اصلی براي تعریف و استفاده از ماتریس چگالی جهت معرفی حالت

Διαβάστε περισσότερα

در اين آزمايش ابتدا راهاندازي موتور القايي روتور سيمپيچي شده سه فاز با مقاومتهاي روتور مختلف صورت گرفته و س سپ مشخصه گشتاور سرعت آن رسم ميشود.

در اين آزمايش ابتدا راهاندازي موتور القايي روتور سيمپيچي شده سه فاز با مقاومتهاي روتور مختلف صورت گرفته و س سپ مشخصه گشتاور سرعت آن رسم ميشود. ك ي آزمايش 7 : راهاندازي و مشخصه خروجي موتور القايي روتور سيمپيچيشده آزمايش 7: راهاندازي و مشخصه خروجي موتور القايي با روتور سيمپيچي شده 1-7 هدف آزمايش در اين آزمايش ابتدا راهاندازي موتور القايي روتور

Διαβάστε περισσότερα

ترمودینامیک مدرس:مسعود رهنمون سال تحصیلى 94-95

ترمودینامیک مدرس:مسعود رهنمون سال تحصیلى 94-95 ترمودینامیک سال تحصیلى 94-95 رهنمون 1- مفاهیم اولیه ترمودینامیک: علمی است که به مطالعه ی رابطه ی بین کار و گرما و تبدیل آنها به یکدیگر می پردازد. دستگاه: گازی است که به مطالعه ی آن می پردازیم. محیط: به

Διαβάστε περισσότερα