Η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο

Transcript

1 Η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο Χρυσοπούλου Σοφία 1, Λεφάκης Παναγιώτης 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Ο χώρος της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελεί έναν από τους πιο ενδιαφέροντες κλάδους του ιδιωτικού δικαίου γιατί έχει σχέση με τα γράμματα, την τέχνη, τον πολιτισμό και την τεχνολογία (Καλλινίκου, 2005). Συγκεκριμένα πνευματική ιδιοκτησία ονομάζεται το δικαίωμα που η έννομη τάξη απονέμει στον δημιουργό ενός πνευματικού έργου πάνω στο έργο αυτό. Η μετάβαση από τη βιομηχανική κοινωνία στη λεγόμενη κοινωνία των πληροφοριών, της ψηφιακής τεχνολογίας και επικοινωνίας προκαλεί βαθιές επικοινωνιακές, πολιτισμικές και οικονομικές αλλαγές. Η αξία και η οικονομική σημασία των άυλων αγαθών και των πληροφοριών έχει πολλαπλασιασθεί σε μια κοινωνία της οποίας η οικονομία και η επικοινωνία έχει διεθνοποιηθεί. Η πνευματική ιδιοκτησία παρέχει την κινητήρια δύναμη στην κοινωνία της διασκέδασης και της παγκόσμιας επικοινωνίας ( Την κύρια πηγή του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα αποτελεί ο Νόμος 2121/1993 με τίτλο «Πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα.». Στον νόμο αυτόν περιέχονται μεταξύ άλλων και διατάξεις σχετικές με τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και τις βάσεις δεδομένων και φωτογραφιών. O νόμος 3057 με τίτλο Τροποποίηση και συμπλήρωση του Ν. 2725/1999, ρύθμιση θεμάτων Υπουργείου Πολιτισμού και άλλες διατάξεις. Το άρθρο 81 αυτού του νόμου αποτελεί εναρμόνιση της Ελληνικής νομοθεσίας με την Οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η συγκεκριμένη οδηγία προβλήθηκε σαν προσπάθεια καταπολέμησης της παραβίασης των πνευματικών δικαιωμάτων, της λεγόμενης πειρατείας και προσαρμογή της σχετικής νομοθεσίας στη σύγχρονη τεχνολογία ( 1.2 Σκοπός της εργασίας Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να μελετήσει τις διατάξεις του νόμου 2121/93 όπως εναρμονίσθηκε με την Οδηγία 2001/29/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής της 22 ης Μαΐου 2001 για την εναρμόνιση συγκεκριμένων θεμάτων για το copyright και τα συγγενικά δικαιώματα στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η οδηγία αποσκοπεί στη δημιουργία ενός ασφαλούς πλαισίου για το διασυνοριακό εμπόριο προϊόντων και υπηρεσιών που απολαύουν του δικαιώματος του δημιουργού και των συγγενικών δικαιωμάτων καθώς και στη 1 Ε.Τ.Ε.Π. Εργ. Δασικής Πληροφορικής, Σχολή Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ. 2 Επ. καθηγητής Εργ. Δασικής Πληροφορικής, Σχολή Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος, Α.Π.Θ

2 διευκόλυνση της ανάπτυξης του ηλεκτρονικού εμπορίου, το νέο κείμενο εναρμονίζει τα δικαιώματα αναπαραγωγής, διανομής και διάθεσης στο κοινό, τη νομική προστασία των μηχανισμών κατά της αντιγραφής καθώς και τα συστήματα πληροφόρησης σχετικά με το καθεστώς των δικαιωμάτων. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ 2.1 Δικαιώματα Δικαίωμα αναπαραγωγής Το άρθρο 3, παράγραφος 1 του Ν.2121/1993 αναφέρεται στις περιουσιακές εξουσίες του δημιουργού. Συγκεκριμένα, «το περιουσιακό δικαίωμα δίνει στους δημιουργούς ιδίως την εξουσία (δικαίωμα) να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την εγγραφή και την άμεση ή έμμεση, προσωρινή ή μόνιμη αναπαραγωγή των έργων τους με οποιοδήποτε μέσο και μορφή, εν όλω ή εν μέρει». Προσωρινή ή φευγαλέα αναπαραγωγή, νοείται μόνο στο ψηφιακό περιβάλλον, μπορεί να γίνει με τη χρήση του Διαδικτύου δημιουργώντας μη ορατά αντίγραφα στις μνήμες του Η/Υ ή σε οποιαδήποτε εμφάνιση του έργου στην οθόνη του υπολογιστή. Φευγαλέο είναι το ψηφιακό αντίγραφο που παύει να υφίσταται μόλις ο χρήστης κλείσει τον υπολογιστή του. Σταθερή ή μόνιμη αναπαραγωγή είναι η δημιουργία σταθερών υλικών αντιγράφων, όπως τα αναλογικά μέσα βιβλία, δίσκοι, κασέτες και τα ψηφιακά μέσα CDs, DVDs. Η διαδικασία του downloading και σάρωσης υπάγονται στην κατηγορία της σταθερής ψηφιακής αναπαραγωγής γιατί τα έργα αποθηκεύονται στο σκληρό δίσκο του Η/Υ. Η αναφορά στην «εν μέρει» αναπαραγωγή έχει την έννοια ότι η αναπαραγωγή του μέρους ενός έργου απαγορεύεται μόνον εφόσον αυτό εμφανίζει πρωτοτυπία με την έννοια του άρθρου 2 1 ν. 2121/93 (Δεσποτίδου, 2003). Θα πρέπει να σημειωθεί πως στο άρθρο 3 1 ν.2121/93 ενισχύει την εξουσία του δημιουργού στο ψηφιακό περιβάλλον, περιλαμβάνοντας και την αναφορά της προσωρινής αναπαραγωγής στο περιβάλλον του διαδικτύου που καταστεί αναγκαία την προηγούμενη λήψη άδειας του δημιουργού. Στην πράξη αναπαραγωγής εμπίπτουν τόσο τα προσωρινά, όσο και τα μόνιμα αντίγραφα. Δικαιούχοι των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι οι δημιουργοί, οι αντιπρόσωποί τους, καθώς και τα πρόσωπα που έχουν την άδεια να χρησιμοποιούν τα δικαιώματα αυτά σύμφωνα με την εφαρμοστέα νομοθεσία, ώστε να εκμεταλλεύονται οικονομικά τα μέσα ενημέρωσης στα οποία δημοσιεύονται τα έργα ( Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στον ν.2121/93 είναι οι ερμηνευτές ή οι εκτελεστές καλλιτέχνες, οι παραγωγοί φωνογραφημάτων, οι παραγωγοί οπτικοακουστικών έργων και οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί.

3 Ο ορισμός των δικαιούχων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι πολύ ευρύς, γιαυτό και είναι αναγκαίος ο περιορισμός με το άρθρο 28Β 3. Εξαίρεση ορισμένων πράξεων, όπως αναφέρεται στο κεφάλαιο για τους περιορισμούς, επιτρέπουν τη ψηφιακή χρήση των έργων κατά τη λειτουργία του διαδικτύου, άρθρο 28Β Δικαίωμα παρουσίασης έργων και δικαίωμα διάθεσης άλλων αντικειμένων στο κοινό Μία ακόμα μεταβολή στη ρύθμιση του περιουσιακού δικαιώματος, έχει εισαχθεί στο άρθρο 3 1, η ν. 2121/93. Το περιουσιακό δικαίωμα δίνει στους δημιουργούς ιδίως την εξουσία (δικαίωμα) να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την παρουσίαση στο κοινό των έργων τους, ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, καθώς και να καθιστούν προσιτά τα έργα τους στο κοινό κατά τρόπο ώστε οποιοσδήποτε να έχει πρόσβαση στα έργα αυτά, όπου και όταν επιλέγει ο ίδιος. Πρόκειται για δύο εξουσίες που αναφέρονται σε δύο τρόπους παρουσίασης του έργου. Η εξουσία παρουσίασης του έργου στο κοινό σχετίζεται με την παρουσίαση σε μη διαδραστικό περιβάλλον όπως αναφέρεται στο Προοίμιο της Οδηγίας (αιτιολ. Σκέψη 23), «δεν παρίσταται στον τόπο της παρουσίασης» και με μη διανομή υλικών αντιτύπων, για παράδειγμα κυκλοφορία βιβλίων. Έγκριση του δημιουργού πρέπει να παρέχεται σε οποιαδήποτε φάση της μετάδοσης ή κατά το τέλος μιας μετάδοσης όπου το έργο παρουσιάζεται στο κοινό, συμπεριλαμβανομένης της δημόσιας έκθεσης στο κοινό (Δεσποτίδου, 2003). Η εξουσία που δίνει ο δημιουργός για τη ψηφιακή παρουσίαση όπου η πρόσβαση στα έργα γίνεται κατ αίτηση του χρήστη είναι γνωστό ως making available right ή digital transmission right. Πρόκειται για μετάδοση κειμένων, μουσικών ή εικαστικών έργων, προγραμμάτων Η/Υ, πολυμεσικών προϊόντων, μέσω διαδικτύου στον προσωπικό υπολογιστή του χρήστη. Το δικαίωμα του making available right, δημιουργείται όταν ο δημιουργός κάνει upload το έργο στο διαδίκτυο. Επειδή, σε αντίθεση με την κλασική έννοια της παρουσίασης στο κοινό ή της μετάδοσης, κατά τη διαδικασία αυτή υπάρχει διαφοροποίηση στην έννοια του κοινού, κρίθηκε σκόπιμη η εισαγωγή αυτής της διάταξης για να μην υπάρχουν αμφιβολίες υπαγωγής της νέας αυτής εξουσίας στις ήδη γνωστές (Ιντζεσίλογλου, 2006). 3 Εξαιρούνται από το δικαίωμα αναπαραγωγής, οι προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής, οι οποίες είναι μεταβατικές ή παρεπόμενες και οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο και ουσιώδες τμήμα μιας τεχνολογικής μεθόδου, έχουν δε ως αποκλειστικό σκοπό να επιτρέψουν: α) την εντός δικτύου μετάδοση μεταξύ τρίτων μέσω διαμεσολαβητή ή β) τη νόμιμη χρήση ενός έργου ή άλλου προστατευομένου αντικειμένου και οι οποίες δεν έχουν καμία ανεξάρτητη οικονομική σημασία.. Εξαίρεση από το δικαίωμα αναπαραγωγής, Άρθρο 28Β ν.2121/93

4 Μια κλασική παρουσίαση έργου σε κοινό προϋποθέτει την παρουσία του κοινού στον ίδιο χώρο ή σε διαφορετικό χώρο με το έργο ενώ με την ψηφιακή παρουσίαση υπάρχει τοπική και χρονική διαμόρφωση του όρου κοινό, γιατί η δημόσια παρουσίαση του έργου γίνεται σε διαφορετικό χρόνο, τον οποίο μπορεί να επιλέξει ο κάθε χρήστης. Η εξουσία της ψηφιακής παρουσίασης μαζί με τη φευγαλέα αναπαραγωγή αποτελεί τον πυρήνα της προσαρμογής του περιουσιακού δικαιώματος του δημιουργού στην κοινωνία της πληροφορίας (Μαρίνος, 2004). Οι δικαιούχοι εδώ είναι ο δημιουργός, οι ερμηνευτές, οι εκτελεστές καλλιτέχνες, οι παραγωγοί φωνογραφημάτων ή οπτικοακουστικών έργων καθώς και οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί Δικαίωμα διανομής Μία ακόμα εναρμόνιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο στη ρύθμιση του περιουσιακού δικαιώματος, προβάλλεται στο άρθρο 3 1, δ ν. 2121/93. Το περιουσιακό δικαίωμα δίνει στους δημιουργούς ιδίως την εξουσία (δικαίωμα) να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν «όσον αφορά το πρωτότυπο ή τα αντίτυπα των έργων τους, τη διανομή στο κοινό με οποιαδήποτε μορφή μέσω πώλησης ή με άλλους τρόπους». Εναρμονίζεται σε κοινοτικό επίπεδο το θέμα της ανάλωσης και προβλέπεται ότι το δικαίωμα διανομής του πρωτότυπου ή αντιγράφων ενός έργου εντός της Κοινότητας αναλώνεται μόνο εάν η πρώτη πώληση ή η κατ άλλο τρόπο πρώτη μεταβίβαση της κυριότητας εντός της Κοινότητας πραγματοποιείται από το δικαιούχο ή με τη συγκατάθεσή του (άρθρο 3 1, δ ν. 2121/93). Οι όροι πρωτότυπο και αντίτυπα ή αντίγραφα αναφέρονται αποκλειστικά σε έργα που έχουν ενσωματωθεί σε σταθερούς υλικούς φορείς και μπορούν να κυκλοφορούν ως ενσώματα αντικείμενα, άρα δεν περιλαμβάνεται η διανομή έργων on line μέσω ψηφιακών δικτύων. Η διανομή στο κοινό με άλλους τρόπους είναι τρόποι μεταβίβασης κυριότητας επί του υλικού φορέα του έργου, όπως η δωρεά ή η ανταλλαγή. Η διάταξη αυτή δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να εφαρμόσουν την αρχή της διεθνούς ανάλωσης, σύμφωνα με την οποία η πρώτη πώληση ενός προστατευόμενου αντικειμένου σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου από το δικαιούχο ή με τη συναίνεσή του αναλώνει διεθνώς το δικαίωμα διανομής για το συγκεκριμένο αντικείμενο (Καλλινίκου, 2005). Νέα διάταξη προστέθηκε στο άρθρο 3 1, ε ν. 2121/93, όπου δίνεται στους δημιουργούς το περιουσιακό δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν «την εκμίσθωση και το δημόσιο δανεισμό», όσον αφορά στο πρωτότυπο ή στα αντίτυπα των έργων τους. Τα δικαιώματα αυτά δεν αναλώνονται από οποιαδήποτε πώληση ή άλλη πράξη διανομής του πρωτοτύπου ή των αντιτύπων. Τα δικαιώματα αυτά δεν εφαρμόζονται σε σχέση με τα έργα αρχιτεκτονικής και τα έργα των εφαρμοσμένων τεχνών. Η εκμίσθωση και ο δημόσιος δανεισμός νοούνται σύμφωνα με τα οριζόμενα στην Οδηγία 92/100 του Συμβουλίου. Η εκμίσθωση και ο δημόσιος δανεισμός αποτελούν τρόπους οικονομικής εκμετάλλευσης, σε μια ξεχωριστή αγορά και δημιουργούν υπεραξίες στο έργο και όχι απλές παραλλαγές της ενσώματης κυκλοφορίας του, λόγω πώλησης ή δωρεάς. Η

5 εκμίσθωση και ο δημόσιος δανεισμός νοούνται ως τρόποι υλικής εκμετάλλευσης των έργων που επιφέρουν την προσωρινή παραχώρηση χρήσης των υλικών φορέων τους (πρωτότυπου ή αντιγράφων), έναντι ανταλλάγματος στην πρώτη περίπτωση, και χωρίς αντάλλαγμα στη δεύτερη (Δεσποτίδου,2003). 2.2 Περιορισμοί και εξαιρέσεις Οι περιορισμοί των άρθρων 28Α, 28Β, 28Γ, είναι περιορισμοί των περιουσιακών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και παρέχουν σε τρίτους μη δικαιούχους τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν το έργο χωρίς άδεια του δικαιούχου και χωρίς αντάλλαγμα (Κουμάντος, 2003). Οι εξαιρέσεις αυτές δημιουργήθηκαν για εξυπηρέτηση των εκπαιδευτικών και ερευνητικών σκοπών, προς όφελος δημόσιων ιδρυμάτων, όπως βιβλιοθήκες και αρχεία, για τη μετάδοση ειδήσεων, για την παράθεση αποσπασμάτων, για άτομα με ειδικές ανάγκες, για λόγους δημόσιας ασφάλειας και στα πλαίσια διοικητικών ή δικαστικών διαδικασιών. (αιτ. σκέψη 34). Από τους περιορισμούς του άρθρου 5 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, υποχρεωτικό χαρακτήρα (mandatory exceptions) έχει η παράγραφος 1 για τις προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής, η οποία και μεταφέρθηκε στην ελληνική νομοθεσία με το άρθρο 28Β, εξαίρεση από το δικαίωμα αναπαραγωγής. Ειδικότερα εξαιρούνται από το δικαίωμα αναπαραγωγής οι προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής, οι οποίες είναι μεταβατικές ή παρεπόμενες και οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο και ουσιώδες τμήμα μιας τεχνολογικής μεθόδου, έχουν δε ως αποκλειστικό σκοπό να επιτρέψουν: α) την εντός δικτύου μετάδοση μεταξύ τρίτων μέσω διαμεσολαβητή ή β) τη νόμιμη χρήση, ενός έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου, και οι οποίες δεν έχουν καμία ανεξάρτητη οικονομική σημασία. (άρθρο 28Β ν. 2121/93). Η πράξη αυτή καλύπτει την περίπτωση της προσωρινής αποθήκευσης των προστατευόμενων έργων στην κρυφή μνήμη ή άλλες μνήμες του Η/Υ κατά την πλοήγηση των χρηστών στη σχετική ιστοσελίδα (Σιδηρόπουλος, 2003), πράξεις που καθιστούν αποτελεσματική τη λειτουργία των σημάτων μετάδοσης, όπως το proxy storage, τη μεταφορά δεδομένων μέσω διαδικτύου με τη διαδικασία του routing (Οικονομίδης, 2003). Πρέπει να εξαιρεθούν από το αποκλειστικό δικαίωμα ορισμένες προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής, εφόσον ο διαμεσολαβητής δεν τροποποιεί τις πληροφορίες και δεν παρεμποδίζει τη νόμιμη χρήση της τεχνολογίας, η οποία αναγνωρίζεται ευρέως και χρησιμοποιείται από τη βιομηχανία, προκειμένου να αποκτήσει δεδομένα σχετικά με τη χρησιμοποίηση των πληροφοριών η χρήση θεωρείται νόμιμη εφόσον επιτρέπεται από τον δικαιούχο ή δεν περιορίζεται από το νόμο. (αιτ. σκέψη 33). Για τις υπόλοιπες παραγράφους του άρθρου 5 της Οδηγίας 2001/29/ΕΚ, ο χαρακτήρας των εξαιρέσεων είναι δυνητικός. Τα κράτη μέλη έχουν το δικαίωμα να θεσπίσουν ή όχι τους προβλεπόμενους περιορισμούς που αφορούν το δικαίωμα αναπαραγωγής, δικαίωμα παρουσίασης/διάθεσης στο κοινό, και το δικαίωμα διανομής στο μέτρο που δικαιολογείται από το σκοπό της αναπαραγωγής. Οι περιορισμοί με δυνητικό χαρακτήρα αφορούν το δικαίωμα αναπαραγωγής και διανομής στο βαθμό που δικαιολογείται από το σκοπό της επιτρεπόμενης πράξης

6 αναπαραγωγής και με τον όρο ότι τηρείται η διαδικασία των τριών σταδίων (δηλαδή προβλέπονται σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις, δεν βλάπτεται η κανονική εκμετάλλευση του έργου και δεν προκαλείται αδικαιολόγητη βλάβη στα νόμιμα συμφέροντα του δημιουργού, όπως αναφέρεται και στο άρθρο 5 5 της Οδηγίας 2001/29 (αιτ.σκ.44) ), αφορούν ειδικές περιπτώσεις και δε συνεπάγονται βλάβη στην κανονική εκμετάλλευση του έργου ούτε στα νόμιμα συμφέροντα του δημιουργού (άρθρο 28Γ ν. 2121/93) (Καλλινίκου, 2005). Επιπρόσθετα, επιτρέπεται η αναπαραγωγή προστατευόμενων έργων, όταν πραγματοποιείται προς όφελος τυφλών και κωφάλαλων (άρθρο 28Α ν. 2121/93), πρέπει να σημειωθεί πως πρώτη φορά γίνεται σε κοινοτικό νόμο πρόβλεψη κοινωνικού χαρακτήρα (Κουμάντος, 2003). Σχετικά με ορισμένες μόνιμες πράξεις αναπαραγωγής τα κράτη μέλη μπορούν να προβλέπουν εξαιρέσεις ή περιορισμούς από το δικαίωμα αναπαραγωγής που προβλέπεται στο άρθρο 5 2 α-ε της Οδηγίας και αν οι δικαιούχοι θα λαμβάνουν εύλογη αποζημίωση. Οι εξαιρέσεις αυτές δεν προβλέπονται από το νόμο 3057/2002 γιατί ήδη υπάρχουν στον νόμο 2121, και εξακολουθούν να ισχύουν συγκεκριμένα, τα άρθρα 18 (αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση), 22 (αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες ή αρχεία κ.λπ.) και 26 (χρήση έργων με εικόνες σε δημόσιους χώρους). Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, στις εξαιρέσεις αυτές δεν καταβάλλεται στους δικαιούχους πνευματικής ιδιοκτησίας εύλογη αποζημίωση. Εξαίρεση αποτελεί το άρθρο 18 στο οποίο καταβάλλεται αποζημίωση 1-3 και ορίζεται σύμφωνα με το άρθρο το τρόπος και η διαδικασία Οι υπάρχουσες εξαιρέσεις στο ν. 2121/1993 εμφανίζονται στα άρθρα 18-28Γ και είναι η αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση, η παράθεση αποσπασμάτων, τα σχολικά βιβλία και ανθολογίες, η αναπαραγωγή για διδασκαλία (καλύπτονται από τα άρθρα 5 3α, 3δ και 2γ της Οδηγίας 2001/29). Η αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και αρχεία, η αναπαραγωγή κινηματογραφικών έργων, η αναπαραγωγή για σκοπούς δικαστικούς ή διοικητικούς, η χρήση για λόγους ενημέρωσης, η χρήση εικόνων με έργα σε δημόσιους χώρους, η δημόσια παράσταση ή εκτέλεση σε ειδικές περιστάσεις, η έκθεση και αναπαραγωγή εικαστικών έργων, η αναπαραγωγή προς όφελος τυφλών και κωφαλάλων, η εξαίρεση από το δικαίωμα αναπαραγωγής και η ρήτρα γενικής εφαρμογής επί των περιορισμών(καλύπτεται από το άρθρο 5 2γ, 3γ, 3ε, 3στ, 3η, 3ζ, 3ι, 3β, 1 και 5 της Οδηγίας 2001/29). Ο Έλληνας νομοθέτης στο πλαίσιο των θέσεων που έχει ακολουθήσει, φαίνεται να προκρίνει το σύστημα προστασίας των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας όχι μέσω της καθιέρωσης εύλογης αποζημίωσης αλλά μέσω της νομοθετικής πρόβλεψης αποτελεσματικών τεχνολογικών μέτρων προστασίας (Οικονομίδης, 2003). Τα μέτρα αυτά προβλέπονται στο άρθρο 64Α στο Ν. 2121/ Προστασία των τεχνολογικών μέτρων και ενημέρωση για το καθεστώς των δικαιωμάτων Τεχνολογικά μέτρα προστασίας

7 Ο ορισμός των τεχνολογικών μέτρων περιλαμβάνει κάθε είδους τεχνολογία, όπως προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών, τεχνικές μεθόδους, οι οποίες βασίζονται στην κρυπτογράφηση ή στεγανογράφηση, κωδικούς, αριθμούς πιστοποίησης, μηχανισμούς που ενσωματώνονται σε προγράμματα Η/Υ και οι οποίοι συνιστούν hardware, και γενικότερα οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία ενδέχεται να παρουσιαστεί στο μέλλον, είτε βασίζεται στο λογισμικό είτε στο hardware, η οποία αποβλέπει στην παρεμπόδιση πράξεων που αντίκεινται στο νόμο, όπως πρόσβαση σε έργα, χρήση, αναπαραγωγή και εκμετάλλευση έργων (Κουμάντος κ.α, 2003). Ο ορισμός αυτός περιορίζεται σε τεχνολογικά μέτρα που εμφανίζονται στην κοινωνία της πληροφορίας, που σκοπό έχουν την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας. Τα τεχνολογικά μέτρα θεωρούνται "αποτελεσματικά" όταν η χρήση του προστατευόμενου έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου ελέγχεται από τους δικαιούχους μέσω της εφαρμογής διαδικασίας ελέγχου της πρόσβασης ή προστασίας, όπως κρυπτογράφησης, διατάραξης της μετάδοσης ή άλλης μετατροπής του έργου ή άλλου προστατευομένου αντικειμένου, ή προστατευτικού μηχανισμού ελέγχου της αντιγραφής, ο οποίος επιτυγχάνει το στόχο της προστασίας (άρθρο 66Α, 1 ν. 2121/93/ΕΚ). Σύμφωνα με την αιτιολ. σκέψη 47, οι τεχνολογικές εξελίξεις θα επιτρέπουν στους δικαιούχους να χρησιμοποιούν τεχνολογικά μέτρα για την παρεμπόδιση ή τον περιορισμό παράνομων πράξεων ενώ παράλληλα είναι δυνατή η άσκηση δραστηριοτήτων που θα επιτρέπουν ή θα διευκολύνουν την εξουδετέρωση της τεχνολογικής προστασίας που παρέχουν τα μέτρα αυτά. Προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος αυτός η Οδηγία προβλέπει μια εναρμονισμένη έννομη προστασία. Η προστασία αυτή έχει δυο σκέλη το πρώτο αφορά την εξουδετέρωση και το δεύτερο τις προπαρασκευαστικές και βοηθητικές πράξεις που θα διευκόλυναν την εξουδετέρωση των τεχνολογικών μέτρων, συγκεκριμένα: 1. Κατά της εξουδετέρωσης κάθε αποτελεσματικού τεχνολογικού μέτρου την οποία πραγματοποιεί κάποιος εν γνώσει του ή έχοντας βάσιμους λόγους που του επιτρέπουν να γνωρίζει ότι επιδιώκει αυτό το σκοπό. (άρθρο 66Α, 2, Ν. 2121/93). Παράνομη κρίνεται μια πράξη εξουδετέρωσης τεχνολογικών μέτρων εάν δεν υπάρχει η άδεια του δικαιούχου ή δεν προβλέπονται από το νόμο, όπως επίσης και οι πράξεις που γίνονται εν γνώσει του τελούντος την πράξη, ή όταν αυτός έχει λόγους να γνωρίζει ότι επιδιώκει το σκοπό αυτό. Το τελευταίο μπορεί να ερμηνευτεί πως ο τελών τη πράξη έχει θετική γνώση ή και βαριά αμέλεια, με την οποία αποκτά τη συσκευή ή βρίσκει πρόσβαση στο τεχνικό σύστημα εξουδετέρωσης στην αγορά ή όταν οι συσκευές και οι υπηρεσίες σχεδιάστηκαν και παράχθηκαν για την εξουδετέρωση ενός τεχνολογικού μέτρου. Η πρώτη παράγραφος επικεντρώνεται στην εξουδετέρωση των αποτελεσματικών μέτρων και όχι στο αποτέλεσμα της εξουδετέρωσης αυτής. Είναι δηλαδή αδιάφορο αν πρόκειται για εξουδετέρωση που έχει ως σκοπό την ενάσκηση νόμιμου δικαιώματος ή όχι. Η πράξης της εξουδετέρωσης είναι παράνομη μόνον αν έχει ως αντικείμενο αποτελεσματικά τεχνολογικά μέτρα (Σταματούδη, 2003). 2. Κατά της κατασκευής, εισαγωγής, διανομής, πώλησης, εκμίσθωσης, διαφήμισης για πώληση ή εκμίσθωση, ή κατοχής για εμπορικούς σκοπούς, συσκευών,

8 προϊόντων, συστατικών στοιχείων ή παροχής υπηρεσιών οι οποίες α)αποτελούν αντικείμενο προώθησης, διαφήμισης ή εμπορίας, β) με σκοπό την εξουδετέρωση της προστασίας, ή πέρα από την εξουδετέρωση της προστασίας, έχουν εμπορικό σκοπό ή χρήση περιορισμένης σημασίας, ή γ) έχουν πρωτίστως σχεδιασθεί, παραχθεί, προσαρμοσθεί ή πραγματοποιηθεί για να επιτρέψουν ή να διευκολύνουν την εξουδετέρωση της προστασίας, οποιωνδήποτε αποτελεσματικών τεχνολογικών μέτρων. (άρθρο 66Α, 3, Ν. 2121/93). Το άρθρο αυτό καλύπτει όλες τις προπαρασκευαστικές και βοηθητικές πράξεις που θα διευκόλυναν την εξουδετέρωση των τεχνολογικών μέτρων. Οι διατάξεις αυτές δίνουν ασφάλεια και προστασία στα δικαιώματα του δημιουργού. Τα σημαντικότερα στοιχεία είναι το α) και β) με τα οποία προλαμβάνεται ο κίνδυνος να καταδικαστούν ως παράνομες αυτές οι συσκευές. Οι συσκευές αυτές μπορούν και να χρησιμοποιηθούν για την εξουδετέρωση τεχνολογικών μέτρων ή να θεωρηθούν ως παράνομες γιατί δεν καλύπτουν όλα τα πιθανά τεχνολογικά μέτρα. Πράγμα που δεν μπορεί να συμβεί γιατί μια συσκευή είναι παράνομη μόνο αν ο κύριος σκοπός της είναι η εξουδετέρωση τεχνολογικών μέτρων και γιατί σε περίπτωση καταγγελίας θα υπερισχύσει η αιτ. σκέψη 48 της Οδηγίας. Η παράγραφος 5 του άρθρου 66Α, προβλέπει ότι εάν οι δικαιούχοι δεν λάβουν εκούσια μέτρα, στα οποία συμπεριλαμβανομένων συμφωνιών μεταξύ δικαιούχων και τρίτων, τα κράτη μέλη μπορούν να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να διασφαλίσουν τις εξαιρέσεις ή τους περιορισμούς, και αφορούν τη φωτοτυπική αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση (άρθρο 18), την αναπαραγωγή για διδασκαλία (άρθρο 21), την αναπαραγωγή από βιβλιοθήκες και αρχεία (άρθρο 24), την αναπαραγωγή για σκοπούς δικαστικούς ή διοικητικούς (άρθρο 24), καθώς και την αναπαραγωγή προς όφελος προσώπων με ειδικές ανάγκες (άρθρο 28Α). Εάν οι δικαιούχοι δεν λάβουν εκούσια μέτρα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και οι συμφωνίες μεταξύ δικαιούχων και τρίτων που επωφελούνται από τους περιορισμούς, τόσο οι δικαιούχοι όσο και οι τρίτοι που επωφελούνται από τους παραπάνω περιορισμούς, ζητούν τη συνδρομή ενός ή περισσοτέρων μεσολαβητών που επιλέγονται από πίνακα μεσολαβητών τον οποίο καταρτίζει ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας. Οι μεσολαβητές υποβάλλουν προτάσεις προς τα ενδιαφερόμενα μέρη. Θεωρείται ότι όλα τα μέρη αποδέχονται την πρόταση αυτή, εάν κανένα από αυτά δεν προβάλλει αντίρρηση μέσα σε προθεσμία ενός μηνός από την κοινοποίηση της πρότασης. Στην αντίθετη περίπτωση η διαφορά επιλύεται από το Εφετείο Αθηνών το οποίο δικάζει σε πρώτο και τελευταίο βαθμό Οι ρυθμίσεις αυτές δεν εφαρμόζονται σε έργα ή άλλα προστατευόμενα αντικείμενα τα οποία διατίθενται στο κοινό βάσει όρων που έχουν συμφωνηθεί συμβατικά, κατά τρόπο ώστε το κοινό να έχει πρόσβαση σε αυτά, όπου και όταν θέλει (νέο άρθρο 66 Α παρ. 5 Ν. 2121/1993 που προστέθηκε με το άρθρο 81 παρ. 11 Ν. 3057/2002). Η παραπάνω διάταξη αφορά έργα ή άλλα αντικείμενα τα οποία προστατεύονται με τεχνολογικά μέτρα. Η ρύθμιση αυτή δεν έχει πρακτικά εφαρμοσθεί, έχει όμως στόχο να καταστήσει δυνατή την πρόσβαση στα έργα, σύμφωνα με την επιταγή του κοινοτικού κεκτημένου (άρθρο 6 4 Οδηγίας 2001/29), αλλά και σύμφωνα με την ηθική υποχρέωση του copy-duty αντί του copy-right που

9 αποσκοπεί στην αποφυγή του τεχνολογικού κλειδώματος, χωρίς να ανάγονται οι εξαιρέσεις σε δικαιώματα χρήσης (Καλλινίκου, 2005). Τα Ψηφιακά Συστήματα Διαχείρισης Δικαιωμάτων (Digital Rights Management D.R.M.) αποτελούν σήμερα το σημείο στο οποίο επικεντρώνονται όλοι οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τις νέες τεχνολογίες. Αν τα ψηφιακά προϊόντα κυκλοφορούν με D.R.M., γιατί θα πρέπει να καταβάλλεται εύλογη αμοιβή για την ιδιωτική αναπαραγωγή; Σε περίπτωση που ο καταναλωτής έχει νόμιμα αγοράσει το προϊόν, αλλά δεν μπορεί να προβεί σε καμία αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση λόγω των τεχνολογικών μέτρων, παρά το ότι καταβάλλεται η σχετική εύλογη αμοιβή (άρθρο 18 Ν.2121/1993) ή δίκαιη αποζημίωση, κατά τη διατύπωση του κοινοτικού κεκτημένου (άρθρο 5 2 στοιχεία α και β), ποι;oς ο λόγος θέσπισης του συστήματος επιβολής τελών για την ιδιωτική χρήση; Η Οδηγία 2001/29 προβλέπει ρητά ότι για τον προσδιορισμό της δίκαιης αποζημίωσης συνεκτιμάται η εφαρμογή ή όχι των τεχνολογικών μέτρων (βλ. άρθρο 5 2 στοιχείο β Οδηγίας 2001/29), ενώ από τις αιτιολογικές σκέψεις 35, 38 και 39 της Οδηγίας αυτής διαφαίνεται το ίδιο πνεύμα, ότι δηλαδή η εύλογη αμοιβή για ιδιωτική χρήση δεν αποκλείει τη χρήση τεχνολογικών μέτρων. Θα πρέπει όμως να λαμβάνεται υπόψη ο βαθμός χρήσης των τεχνολογικών μέτρων, οπότε στις περιπτώσεις που η ζημία είναι ασήμαντη να μην προκύπτει αμοιβή υπέρ των δικαιούχων. Δεν έχει βρεθεί μια λύση και η συζήτηση για τα D.R.M. συνεχίζεται σε κοινοτικό επίπεδο. Ο μηχανισμός του άρθρου 66 Α 5 αποτελεί έναν οδηγό για την αποφυγή του τεχνολογικού κλειδώματος των έργων. Θα ήταν καλύτερο να εξετασθεί η ενδεχόμενη επέκταση του άρθρου στην αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση ακουστικού και οπτικοακουστικού περιεχομένου. Δεν υπάρχει στην ελληνική νομολογία κάτι που να προβλέπει κάτι ανάλογο Καθεστώς διαχείρισης δικαιωμάτων Ο όρος πληροφορία για το καθεστώς των δικαιωμάτων καλύπτει κάθε παρεχόμενη από το δικαιούχο πληροφορία η οποία επιτρέπει την αναγνώριση του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου που αφορά τα συγγενικά δικαιώματα ή το siu generis δικαίωμα σε βάσεις δεδομένων. Στην έννοια αυτή εμπίπτουν επίσης οι πληροφορίες που αφορούν στο δημιουργό ή άλλο δικαιούχο, τους όρους ή τις προϋποθέσεις χρήσης του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου, καθώς και κάθε αριθμός ή κωδικός που αντιπροσωπεύει τις πληροφορίες αυτές. Στο άρθρο 66Β 2 αναφέρεται η απαγόρευση κάθε προσώπου να προβαίνει εν γνώσει του χωρίς την άδεια του δικαιούχου σε οποιαδήποτε από τις ενέργειες της: α) αφαίρεσης ή αλλοίωσης οποιασδήποτε πληροφορίας με ηλεκτρονική μορφή σχετικά με τη διαχείριση των δικαιωμάτων, β) διανομής, εισαγωγής προς διανομή, ραδιοτηλεοπτικής μετάδοσης, παρουσίασης στο κοινό ή διάθεση στο κοινό έργων ή άλλων προστατευομένων αντικειμένων με συγγενικό δικαίωμα ή με το δικαίωμα ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων siu generis, από τα οποία έχουν αφαιρεθεί ή αλλοιωθεί άνευ αδείας οι πληροφορίες ηλεκτρονικής μορφής σχετικά με τη διαχείριση των δικαιωμάτων, αν το πρόσωπο αυτό γνωρίζει ή έχει βάσιμο λόγο να

10 γνωρίζει ότι με την ενέργεια αυτή προτρέπει, επιτρέπει, διευκολύνει ή συγκαλύπτει προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού ή των συγγενικών δικαιωμάτων ή του δικαιώματος ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων. Στην έννοια αυτή εμπίπτουν επίσης οι πληροφορίες που αφορούν στο δημιουργό ή άλλο δικαιούχο, στους όρους ή στις προϋποθέσεις χρήσης του έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου, καθώς και κάθε αριθμός ή κωδικός που αντιπροσωπεύει τις πληροφορίες αυτές Κυρώσεις Η Οδηγία 2001/29 επιβάλλει τη θέσπιση καταλλήλων κυρώσεων και μέσων έννομης προστασίας σε περιπτώσεις προσβολής των δικαιωμάτων (άρθρο 8 Οδηγίας 2001/29). Οι κυρώσεις πρέπει να είναι αποτελεσματικές, ανάλογες και αποτρεπτικές. Οι δικαιούχοι των οποίων τα δικαιώματα προσβάλλονται θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα άσκησης αγωγής αποζημίωσης και λήψης ασφαλιστικών μέτρων, καθώς και κατάσχεσης του σχετικού υλικού και των προϊόντων, συσκευών ή συστατικών στοιχείων τα οποία έχουν σκοπό την εξουδετέρωση των τεχνολογικών μέτρων προστασίας. Οι δικαιούχοι θα πρέπει επίσης να μπορούν να ζητούν τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά των διαμεσολαβητών, οι υπηρεσίες των οποίων χρησιμοποιούνται από τρίτους για την προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας ή των συγγενικών δικαιωμάτων. Η ελληνική νομοθεσία με το Ν. 2121/1993 είχε προβλέψει προληπτικά μέτρα και κυρώσεις που εξασφαλίζουν αποτελεσματική και επαρκή προστασία όσον αφορά την επιβολή των δικαιωμάτων με τα άρθρα και Ειδική ρύθμιση προβλέπεται τώρα με το νέο άρθρο 64 Α που προστέθηκε με το άρθρο 81 παρ. 8 Ν. 3057/2002, που αφορά τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά των διαμεσολαβητών, οι υπηρεσίες των οποίων χρησιμοποιούνται από τρίτο για την προσβολή του δικαιώματος του δημιουργού, των συγγενικών δικαιωμάτων, καθώς και του δικαιώματος ειδικής φύσης του κατασκευαστή βάσης δεδομένων. Αναδιατυπώθηκε επίσης το άρθρο 66 παρ.1 και 2 Ν. 2121/1993 που αφορά τις ποινικές κυρώσεις, έτσι ώστε τα αδικήματα να συμπίπτουν με τα προστατευόμενα δικαιώματα, ενώ οι προβλεπόμενες χρηματικές ποινές μετατράπηκαν σε ευρώ. (άρθρο 81 9 και 10 Ν. 3057/2002). Με ειδική ρύθμιση η προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων σε μορφή κακουργήματος εκδικάζεται από το αρμόδιο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων (άρθρο Ν. 3057/2002). Η Οδηγία 2001/29 δεν θίγει τους κανόνες περί ευθύνης των μεσαζόντων παροχής υπηρεσιών όπως έχουν διαμορφωθεί στην Οδηγία 2000/31 για το ηλεκτρονικό εμπόριο. Η ευθύνη για τις δραστηριότητες των παροχέων υπηρεσιών αντιμετωπίζονται σε οριζόντιο επίπεδο από την Οδηγία 2000/31 στα άρθρα που προβλέπουν τις περιπτώσεις της απλής μετάδοσης (mere conduit), της αποθήκευσης σε κρυφή μνήμη (caching), και της φιλοξενίας (hosting) (Καλλινίκου, 2005). H Οδηγία 2000/31 δεν επιβάλλει στους φορείς παροχής υπηρεσιών γενική υποχρέωση ελέγχου των πληροφοριών που μεταδίδουν ή αποθηκεύουν, ούτε γενική υποχρέωση

11 αναζήτησης γεγονότων ή περιστάσεων που δείχνουν ότι πρόκειται για παράνομες δραστηριότητες (αρθρο 15 1 Οδηγίας 2000/31). ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το διαδίκτυο λειτουργεί ως μια μεγάλη δυνατότητα διάδοσης των έργων και των πληροφοριών, αλλά συγχρόνως και ως απειλή για την πνευματική ιδιοκτησία. Η ψηφιακή τεχνολογία και η δυνατότητα του «τεχνολογικού κλειδώματος» του περιεχομένου δημιούργησαν νέα ρεύματα ως προς την προστασία των έργων. Ξεκινώντας από τα προγράμματα «ανοιχτού κώδικα» ή «ανοιχτής πηγής», φθάσαμε στην ελεύθερη κουλτούρα και στα Creative Commons (CC) που υποστηρίζουν τον επαναπροσδιορισμό των κανόνων της πνευματικής ιδιοκτησίας με στόχο της χορήγηση άδειας χρήσης από το δημιουργό με πιο ελεύθερο και ανοιχτό τρόπο. Το λογισμικό ανοιχτού κώδικα (open source) διατίθεται, χρησιμοποιείται, αναπαράγεται, τροποποιείται και διανέμεται περαιτέρω, με βάση τους όρους που προβλέπονται στη γενική δημόσια άδεια (general public license) και ιδίως με τον όρο ότι ο πηγαίος κώδικας και η μετατροπή του προγράμματος θα διατίθενται ελεύθερα και δωρεάν σε όλους. Βασική αρχή, είναι ότι κανείς δεν αποκτά δικαιώματα και κατά συνέπεια κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την περαιτέρω χρήση και εφαρμογή του προγράμματος που διατίθεται πάντοτε με βάση τους όρους της γενικής δημόσιας άδειας. Η γενική άδεια Creative Commons (CC) επιτρέπει την ελεύθερη χρήση πέρα από τα όρια της δίκαιης χρήσης (fair use). Προτείνει κυρίως τη μικρότερη διάρκεια προστασίας, την τήρηση διατυπώσεων, την καταχώρηση και το μαρκάρισμα των έργων. Σκοπός των προτάσεων αυτών δεν είναι η ανατροπή και κατάργηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά ο επαναπροσδιορισμός των κανόνων της και η δημιουργία νέας ισορροπίας με βάση τις αρχές του διαδικτύου. Τα νομικά προβλήματα που τίθενται είναι αρκετά, όπως η δυσχέρεια προστασίας του ηθικού δικαιώματος ειδικότερα όσον αφορά την εξουσία περιφρούρησης του έργου, η δημιουργία παραγώγων έργων με βάση το αρχικό, η σύγκρουση με τους κανόνες για τις συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης που διαφέρουν σε κάθε έννομη τάξη. Το προτεινόμενο σύστημα βασίζεται στη λογική των αδειών χρήσης από τη μεριά του δικαιούχου και θα μπορούσε να βρει πεδίο εφαρμογής σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως ηλεκτρονικοί κόμβοι με επιστημονικά στοιχεία ή δεδομένα που είναι εκτός προστασίας όπως νόμοι, διατάγματα, δικαστικές αποφάσεις, μαθηματικές ασκήσεις κ.λπ. Αν μάλιστα τεθούν τα κατάλληλα τεχνολογικά μέτρα στο ψηφιακό περιεχόμενο θα είναι εύκολο να εντοπισθούν οι τυχόν παραβιάσεις των όρων διάθεσης στο διαδίκτυο. Πολλές σημαντικές λεπτομέρειες δεν εξειδικεύτηκαν στην Οδηγία, σε σχέση με τα τεχνολογικά μέτρα και το καθεστώς των δικαιωμάτων. Η επιτυχία των τεχνολογικών μέτρων προϋποθέτει την τυποποίηση και μαζικοποίηση αυτών. Δηλαδή α) για τη δημιουργία τεχνολογικών μέτρων που θα είναι συμβατά με τις υπάρχουσες τεχνολογικές συσκευές και συστήματα και β) τον έλεγχο των συσκευών που

12 κυκλοφορούν στην αγορά σε σχέση με τις δυνατότητες εξουδετέρωσης που παρέχουν συγκεκριμένων τυποποιημένων τεχνολογικών μέτρων αντί ενός μεγάλου αριθμού διαφορετικών τεχνολογικών μέτρων. Έτσι θα αποκλείεται η υποχρέωση των παραγωγών να παράγουν συσκευές που θα λαμβάνουν όλα τα τυχόν τεχνολογικά μέτρα υπόψη τους κατά την παραγωγή των προϊόντων τους. Ένα τέτοιο σύστημα θα είναι δύσκολο να λειτουργήσει λόγω των εγγενών τεχνικών δυσκολιών που πρέπει να προσαρμοστεί στις διαφορετικές ανάγκες χρηστών. Το καθεστώς χρήσης των τεχνολογικών μέτρων θα πρέπει να είναι σύμφωνο με τις διατάξεις του ελεύθερου ανταγωνισμού, και το κόστος πρόσβασης στα έργα και στην πληροφορία θα πρέπει να είναι το λιγότερο δυνατό. Ο νόμος δεν αφήνει πολλά περιθώρια ελεύθερης χρήσης και πολλές από τις πράξεις που ενεργούνται στο πλαίσιο λειτουργίας και διαχείρισης των αρχείων, εφόσον έχουν σχέση με έργα ή άλλα προστατευόμενα αντικείμενα προϋποθέτουν την άδεια των δικαιούχων. Για τις ηλεκτρονικές εκδόσεις και γενικότερα για υλικό το οποίο δημιουργείται για να διατεθεί σε ηλεκτρονική μορφή, οι όροι χρήσης του έργου μπορούν εξαρχής να προσδιορισθούν συμβατικά, ώστε να εξασφαλισθεί ο σεβασμός της πνευματικής ιδιοκτησίας και της ελεύθερης πρόσβασης και ενημέρωσης του κοινού. Για τη ψηφιοποίηση υλικού που υπάρχει σε αναλογική μορφή και αποτελείται από έργα τα οποία δεν έχουν πέσει στο δημόσιο τομέα είναι αναγκαία η άδεια των δικαιούχων για την αναπαραγωγή, διανομή με μορφή ψηφιακών υλικών φορέων, καθώς και για την παρουσίαση στο κοινό μέσω του διαδικτύου. Μια μελετημένη και δίκαιη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων η οποία θα λαμβάνει υπόψη της την ιδιαιτερότητα των δημιουργών και των έργων και τις ανάγκες των χρηστών, θα προωθούσε την ανάπτυξη και νόμιμη χρήση των έργων του πνεύματος. Η ανάπτυξη και εφαρμογή τυποποιημένων και παγκοσμιοποιημένων συστημάτων προστασίας θα βοηθούσε να ξεπεραστούν τα διάφορα προβλήματα. Το κλασικό νομικό πλαίσιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι αδύναμο να ανταποκριθεί στις ανάγκες της κοινωνίας της πληροφορίας. Είμαστε σε μια φάση εξέλιξης όπου το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας γίνεται επιτακτικό, και η νομοθεσία γίνεται υπό την πίεση πολιτικών συμφερόντων χωρίς την δυνατότητα της πρόβλεψης των συνεπειών των ρυθμίσεων για το μέλλον. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Αντωνόπουλος Β. Γ. (2000) Εμπορικός Κώδικας, Εκδόσεις Σάκκουλα 2. Δεσποτίδου Α. (2003). Κοινωνία των πληροφοριών & Πνευματική ιδιοκτησία. 3. Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (τεύχος πρώτο), ΦΕΚ 239/ , Ν. 3057/ Ιντζεσίλογλου Ν.(2006) Δίκαιο Πληροφορικής. Πανεπιστημιακές σημείωσεις. Α.Π.Θ. 5. Καλλινίκου Δ. (2005) Αρχεία, βιβλιοθήκες και πνευματική ιδιοκτησία. Μυτιλήνη

13 6. Καλλινίκου Δ. (2005) Πνευματική ιδιοκτησία και συγγενικά δικαιώματα. Β έκδοση. Εκδόσεις Σάκκουλα. 7. Κουμάντος Γ. Α., Α. Δεσποτίδου, Μ.Θ. Μαρίνος, Δ. Οικονομίδης, Π. Κοριατοπούλου, Σ. Σταυρίδου, Ε. Σταματούδη (2003) Κοινωνία των πληροφοριών & πνευματική ιδιοκτησία, η ελληνική ρύθμιση. Εκδόσεις Σάκκουλα 8. Μαρίνος Μ.Θ. (2004) Πνευματική ιδιοκτησία. Β έκδοση Εκδόσεις Σάκκουλα. 9. Οδηγία 92/100/ΕΟΚ σχετικά με το δικαίωμα εκμίσθωσης, το δικαίωμα δανεισμού και ορισμένα δικαιώματα συγγενικά προς την πνευματική ιδιοκτησία στον τομέα των προϊόντων της διανοίας, ΕΕΕΚ Αριθ. L. 346/ Σιδηρόπουλος Θ. (2003) Το δίκαιο του Διαδικτύου. Εκδόσεις Σάκκουλα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ scadplus intellectual property introduction Σεβασμός των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας πνευματική ιδιοκτησία εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την κοινοτική οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου) πνευματική ιδιοκτησία και Ιντερνετ ψηφιακό κέντρο έρευνας, προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας World Intellectual Property Organisation (WIPO) ΠΕΡΙΛΗΨΗ Την κύρια πηγή του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ελλάδα αποτελεί ο Νόμος 2121/1993 με τίτλο «Πνευματική ιδιοκτησία, συγγενικά δικαιώματα και πολιτιστικά θέματα.». Στο νόμο αυτόν περιέχονται μεταξύ άλλων και διατάξεις σχετικές με τα προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών και τις βάσεις δεδομένων και φωτογραφιών. Ο Νόμος τροποποιήθηκε και εναρμονίσθηκε με την Οδηγία 2001/29/EΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής της 22 ης Μαΐου 2001 για την εναρμόνιση συγκεκριμένων θεμάτων για την αντιγραφή (copyright) και τα συγγενικά δικαιώματα στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Στην παρούσα εργασία μελετάται το άρθρο 3, παράγραφος 1 του Ν.2121/1993 που αναφέρεται στις περιουσιακές εξουσίες του δημιουργού και εμπερικλείεται το δικαίωμα αναπαραγωγής, το δικαίωμα παρουσίασης έργων στο κοινό και δικαίωμα διάθεσης άλλων αντικειμένων στο κοινό και το δικαίωμα διανομής. Σε επόμενη ενότητα αναλύονται οι περιορισμοί και εξαιρέσεις κατά την τροποποίηση του Νόμου. Η προστασία των τεχνολογικών μέτρων και ενημέρωση για το καθεστώς των δικαιωμάτων που αποτελούν συμπλήρωση στον Νόμο σύμφωνα με την Οδηγεία και αναλύονται τα τεχνολογικά μέτρα προστασίας στο άρθρο 66Α, το καθεστώς διαχείρισης δικαιωμάτων στο άρθρο 66Β και οι κυρώσεις στο άρθρο 81 και 64 Α.

14