Δηµοσθένης. Ὀλυνθιακοί. Μετάφραση-Σχόλια Νικ. Σ. Γκινόπουλος ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Transcript

1

2 Δηµοσθένης Ὀλυνθιακοί Μετάφραση-Σχόλια Νικ. Σ. Γκινόπουλος ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι Ολυνθιακοί είνε τρεις λόγοι του ηµοσθένους τρεις εκ των αρίστων του δαιµονίου ρήτορος και των κλασσικών εν γένει λόγων ωνοµάσθησαν δε τοιουτοτρόπως εκ της εν Θράκη πόλεως Ολύνθου, εναντίον της οποίας εξεστράτευσεν ο Φίλιππος. Οι Ολύνθιοι τότε στείλαντες πρέσβεις εις τας Αθήνας εζήτησαν βοήθειαν. Ο ηµοσθένης συνηγόρησε θερµώς υπέρ της αποστολής βοηθείας και εκφωνεί επί τη ευκαιρία ταύτη τους τρεις αυτούς λόγους, Εν τω Α' Ολυνθιακώ λέγει ότι ο µεταξύ Ολυνθίων και Φιλίππου πόλεµος είνε µία αρίστη δι' αυτούς ευκαιρία, της οποίας συµβουλεύει να επωφεληθώσι στέλλοντας αµέσως βοήθειαν προς τους Ολυνθίους τα δε αναγκαιούντα διά την εκστρατείαν χρήµατα υποδεικνύει ότι ευκόλως ηδύναντο να ευρεθούν, αν εγίνετο σκοπιµωτέρα χρήσις των στρατιωτικών χρηµάτων, τα οποία

3 εµοιράζοντο ως θεωρικά. Οι Αθηναίοι επείσθησαν και απεφάσισαν να βοηθήσουν, αλλ' εβράδυνεν να εκτελέσουν τα αποφασισθέντα, αφ' ενός µεν ένεκα της συνηθισµένης των αδρανείας, αφ' ετέρου δ' ένεκα του δισταγµού, τον οποίον ενέβαλλον οι αντίπαλοι του ηµοσθένους εκφοβίζοντες αυτούς περί του δυνατού της επιτυχίας. Τότε ο ηµοσθένης εκφωνεί τον Β' Ολυνθιακόν, εις τον οποίον αποδεικνύει ότι δεν είνε, όσον νοµίζεται, ο Φίλιππος φοβερός και ότι η δύναµις του είνε µάλλον φαινοµενική παρά πραγµατική. Αλλά πάλιν η έλλειψις χρηµάτων καθίστα τας βοηθείας των Αθηναίων ανεπαρκείς εκτός δε τούτου οι Αθηναίοι µετά την αποστολήν βοηθειών ανεπαύθησαν θεωρούντες βεβαίαν την νίκην. Τούτο όµως εξαναγκάζει τον ηµοσθένην να εκφωνήσει τον Γ' Ολυνθιακόν, διά του οποίου προτείνει γενναιότερα και ριζικώτερα µέτρα και προσπαθεί, µε πολλήν λεπτότητα και ένα ευφυά συνδυασµόν, να προδιαθέση τους Αθηναίους να µεταβάλωσι πάλιν τα θεωρικά εις στρατιωτικά. Και εστάλησαν µεν επανειληµµέναι βοήθειαι εις τους Ολυνθίους, αλλ' ούδέν κατώρθωσαν διότι τω 348 π. Χ. η πόλις εκυριεύθη

4 υπό του πολυµηχάνου Μακεδόνος. Αλλ' ενώ ο ηµοσθένης µε τας ενεργείας του τας πατριωτικάς δεν κατώρθωσε να σώση την Όλυνθον από τους όνυχας του Φιλίππου, έκαµε κάτι τι σπουδαιότερον δι' αυτήν κατώρθωσε να της φορέση της Αθανασίας το στέµµα και της Τέχνης την αλουργίδα µε τους τρεις αυτούς αθανάτους του λόγους!... ΝΙΚ. Σ. ΓΚΙΝΟΠΟΥΛΟΣ Εκδόσεις "ΦΕΞΗ", Αθήνα 1911(;) Ὀλυνθιακὸς Αʹ Νοµίζω, ώ Αθηναίοι, ότι σεις θα [1] ἀντὶ πολλῶν ἄν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, επροτιµούσατε να εγίνετο φανερόν χρηµάτων ὑµᾶς ἑλέσθαι νοµίζω, εἰ εκείνο, το οποίον θα ήτο ωφέλιµον φανερὸν γένοιτο τὸ µέλλον συνοίσειν τῇ εις την πόλιν µας, περί του ζητήµατος αυτού, περί του οποίου πόλει περὶ ὧν νυνὶ σκοπεῖτε. ὅτε τοίνυν την στιγµήν αυτήν σκέπτεσθε (1) τοῦθ οὕτως ἔχει, προσήκει προθύµως και θα επροτιµούσατε είµαι ἐθέλειν ἀκούειν τῶν βουλοµένων βέβαιος περισσότερον από πολλά συµβουλεύειν οὐ γὰρ µόνον εἴ τι χρήµατα. Αφού λοιπόν το πράγµα χρήσιµον ἐσκεµµένος ἥκει τις, τοῦτ ἂν είνε έτσι, πρέπει να θέλετε µε προθυµίαν να ακούσετε πάντα, ἀκούσαντες λάβοιτε, ἀλλὰ καὶ τῆς όστις θα παρουσιάζετο, διά να σας ὑµετέρας τύχης ὑπολαµβάνω πολλὰ τῶν το φανέρωση και όχι µόνον τούτο, δεόντων ἐκ τοῦ παραχρῆµ ἐνίοις ἂν αφού το ακούσετε, να το ἐπελθεῖν εἰπεῖν, ὥστ ἐξ ἁπάντων παραδεχθήτε, εκείνο δηλαδή το οποίον έρχεται κανείς επίτηδες να ῥᾳδίαν τὴν τοῦ συµφέροντος ὑµῖν

5 σας ειπή ότι είνε χρήσιµον, αφού προηγουµένως το εσκέφθη αλλά φρονώ επειδή είσθε τυχεροί άνθρωποι, ότι πολλαί γνώµαι συµφέρουσαι ηµπορούν να έλθουν έξαφνα εις µερικούς απροµελετήτως διά να τας είπουν, ώστε από όλας τας γνώµας να εκλέξετε ευκόλως εκείνην, η οποία θα είνε η περισσότερον συµφέρουσα εις την πόλιν µας. αἵρεσιν γενέσθαι. Η παρούσα λοιπόν περίστασις και [2] ὁ µὲν οὖν παρὼν καιρός, ὦ ἄνδρες ευκαιρία, ώ άνδρες Αθηναίοι, µόνον Ἀθηναῖοι, µόνον οὐχὶ λέγει φωνὴν που δεν το λέγει και το λέγει ἀφιεὶς ὅτι τῶν πραγµάτων ὑµῖν ἐκείνων βγάζουσα φωνήν ότι όχι µε µισθωτούς ανθρώπους, αλλά σεις οι αὐτοῖς ἀντιληπτέον ἐστίν, εἴπερ ὑπὲρ ίδιοι πρέπει να πάρετε εις τα χέρια σωτηρίας αὐτῶν φροντίζετε ἡµεῖς δ οὐκ σας τας υποθέσεις των Ολυνθίων, οἶδ ὅντινά µοι δοκοῦµεν ἔχειν τρόπον εάν βέβαια ενδιαφέρεσθε διά την πρὸς αὐτά. ἔστι δὴ τά γ ἐµοὶ δοκοῦντα, ιδικήν σας σωτηρίαν την σωτηρίαν ψηφίσασθαι µὲν ἤδη τὴν βοήθειαν, καὶ της πόλεως ηµείς όµως δεν γνωρίζω ποίαν σκέψιν και διάθεσιν παρασκευάσασθαι τὴν ταχίστην ὅπως έχοµεν διά τας υποθέσεις αυτάς ἐνθένδε βοηθήσετε (καὶ µὴ πάθητε διατί είµεθα τόσον άτολµοι! Η ταὐτὸν ὅπερ καὶ πρότερον), πρεσβείαν δὲ ιδική µου όµως γνώµη καθαρά είνε πέµπειν, ἥτις ταῦτ ἐρεῖ καὶ παρέσται η έξής να αποφασίσετε τώρα πλέον να βοηθήσετε τους Ολυνθίους και τοῖς πράγµασιν να προετοιµασθήτε όσον ηµπορείτε γρηγορώτερα και να τρέξετε εις βοήθειαν οι ίδιοι σεις και όχι µε µισθοφόρους, διά να µη πάθετε τα ίδια, τα οποία επάθατε πρωτύτερα και να στείλετε ακόµη απεσταλµένους, οι οποίοι να αναγγείλουν τας αποφάσεις σας αυτάς και να παρακολουθούν από πλησίον, να παρακολουθούν µε

6 προσοχήν την εξέλιξιν των πραγµάτων των Ολυνθίων. ιότι υπάρχει προ πάντων αυτός ο [3] ὡς ἔστι µάλιστα τοῦτο δέος, µὴ φόβος µήπως επειδή ο Φίλιππος πανοῦργος ὢν καὶ δεινὸς ἅνθρωπος είνε άνθρωπος, ο οποίος ηµπορεί να πράγµασι χρῆσθαι, τὰ µὲν εἴκων, ἡνίκ κάµνη τα πάντα άνθρωπος πονηρός και είνε φοβερός να ἂν τύχῃ, τὰ δ ἀπειλῶν (ἀξιόπιστος δ ἂν µεταχειρίζεται τας περιστάσεις, εἰκότως φαίνοιτο ), τὰ δ ἡµᾶς άλλοτε µεν υποχωρών όταν η διαβάλλων καὶ τὴν ἀπουσίαν τὴν περίστασις το καλή, άλλοτε δε ἡµετέραν, τρέψηται καὶ παρασπάσηταί απειλών και ευλόγως θα εφαίνετο τι τῶν ὅλων πραγµάτων. ότι είνε άξιος να πραγµατοποιήση τας απειλάς του, άλλοτε δε συκοφαντών ηµάς προς τους Ολυνθίους ότι δεν ετρέξαµεν προς βοήθειαν των, µήπως µετατρέψη τα πράγµατα και συµπαρασύρη µε το µέρος του κανένα σπουδαίον ωφέληµα εκ της όλης υποθέσεως των Ολυνθίων (3). Αλλά όχι, µη φοβήσθε, ω Αθηναίοι! ιότι εκείνα τα οποία είνε και το δυσκολώτατον να καταπολέµηση κανείς εκ των προσόντων του Φιλίππου την δραστηριότητα του και την πανουργίαν του ακριβώς αυτά είνε και πάρα πολύ ωφέλιµα και συµφέροντα διά σας. Και ιδού πώς. ιότι είνε τη αληθεία µέγα πλεονέκτηµα, βοηθεί πολύ την ταχυτέραν και επικαιροτέραν ενέργειαν και εκτέλεσιν των πολεµικών επιχειρήσεων το να είνε εκείνος, ένας µόνος, κύριος και εκείνων, τα οποία λέγονται και όσα δεν λέγονται, και να είνε συγχρόνως και στρατηγός και [4] οὐ µὴν ἀλλ ἐπιεικῶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦθ ὃ δυσµαχώτατόν ἐστι τῶν Φιλίππου πραγµάτων, καὶ βέλτιστον ὑµῖν τὸ γὰρ εἶναι πάντων ἐκεῖνον ἕν ὄντα κύριον καὶ ῥητῶν καὶ ἀπορρήτων καὶ ἅµα στρατηγὸν καὶ δεσπότην καὶ ταµίαν, καὶ πανταχοῦ αὐτὸν παρεῖναι τῷ στρατεύµατι, πρὸς µὲν τὸ τὰ τοῦ πολέµου ταχὺ καὶ κατὰ καιρὸν πράττεσθαι πολλῷ προέχει, πρὸς δὲ τὰς καταλλαγάς, ἃς ἂν ἐκεῖνος ποιήσαιτ ἄσµενος πρὸς Ὀλυνθίους, ἐναντίως ἔχει.

7 απόλυτος κύριος και ταµίας και να είνε πανταχού παρών εις το στράτευµα αλλά τούτο πάλιν είνε εναντίον, κάµνει σχεδόν αδύνατον πάσαν κερδοσκοπικήν συµφωνίαν και ανταλλαγήν του Φιλίππου µε τους Ολυνθίους πράγµατα τα οποία εκείνος µε πολλήν ευχαρίστησιν και ευκολίαν θα έκαµνεν, αν ηµπορούσε... ιότι είνε πλέον ολοφάνερον εις τους Ολυνθίους, ότι τώρα δεν διατρέχουν τον κίνδυνον να χάσουν την δόξαν των, ούτε ένα µέρος της χώρας των είνε πολύ φοβερώτερος ο κίνδυνος πρόκειται να αναστατωθή η πατρίς των και οι κάτοικοι της να πωληθούν ως δούλοι!... Και µάλιστα, αφού ηξεύρουν καλά τί έκαµε, ποίαν διαγωγήν έδειξεν ο Φίλιππος εις τους Αµφιπολίτας εκείνους, οι όποιοι του παρέδωκαν την πόλιν των, και εις όσους Πυδναίους έτρεξαν να τον υποδεχθούν (4) και είνε, καθώς νοµίζω, ο τύραννος εις τα δηµοκρατικά πολιτεύµατα πράγµα το οποίον δεν πρέπει καθόλου να εµπιστεύεται κανείς, και µάλιστα αν έχωσι χώραν γειτονικήν. Ταύτα λοιπόν επειδή από καιρόν πολύν έχετε εννοήσει, ώ Αθηναίοι, και αφού λάβετε υπ' όψιν σας όλα τα άλλα, όσα αρµόζει την δόξαν των προγόνων µας, την αξίαν της πόλεως, τας αδικίας του Φιλίππου [5] δῆλον γάρ ἐστι τοῖς Ὀλυνθίοις ὅτι νῦν οὐ περὶ δόξης οὐδ ὑπὲρ µέρους χώρας πολεµοῦσιν, ἀλλ ἀναστάσεως καὶ ἀνδραποδισµοῦ τῆς πατρίδος, καὶ ἴσασιν ἅ τ Ἀµφιπολιτῶν ἐποίησε τοὺς παραδόντας αὐτῷ τὴν πόλιν καὶ Πυδναίων τοὺς ὑποδεξαµένους καὶ ὅλως ἄπιστον, οἶµαι, ταῖς πολιτείαις ἡ τυραννίς, ἄλλως τε κἂν ὅµορον χώραν ἔχωσι. [6] ταῦτ οὖν ἐγνωκότας ὑµᾶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ τἄλλ ἃ προσήκει πάντ ἐνθυµουµένους φηµὶ δεῖν ἐθελῆσαι καὶ παροξυνθῆναι καὶ τῷ πολέµῳ προσέχειν εἴπερ ποτὲ καὶ νῦν, χρήµατ εἰσφέροντας

8 και του κινδύνου το µέγεθος, είµαι της γνώµης ότι πρέπει πρώτον να αποφασίσετε να στείλετε βοήθειαν, και δεύτερον να εξαφθήτε προς εκδίκησιν και απόκρουσιν των αδικιών του Φιλίππου και τρίτον να προσέχετε εις τον πόλεµον και να προσέχετε τώρα περισσότερον από κάθε άλλην περίστασιν προθύµως συνεισφέροντες χρήµατα και εκστρατεύοντες σεις οι ίδιοι και µη παραλείποντες τίποτε προς επιτυχίαν της εκστρατείας διότι άλλως δεν σας υπολείπεται τώρα πλέον, όχι µόνον αιτία πραγµατική, αλλ' ούτε και πρόφασις απλή διά πάσαν άρνησίν σας να πράξετε ό,τι πρέπει ό,τι το καθήκον σας επιβάλλει.. Ναι δεν υπάρχει αιτία, ούτε και πρόφασις, ώ Αθηναίοι, διότι τώρα δα έχει ελθεί, έχει γίνει µόνον του εκείνο το οποίον πάντες προ ολίγου επεθύµουν και εψιθύριζον ότι δηλαδή πρέπει να κινήσετε εις πόλεµον τους Ολυνθίους προς τον Φίλιππον και έχει γίνει µάλιστα κατά τον συµφερώτατον διά σας τρόπον. ιότι, εάν µεν πεισθέντες από σας έπαιρναν επάνω τους τον πόλεµον, όντες καθώς είνε σύµµαχοι άστατοι, ίσως θα είχαν αποφασίσει να πολεµώσι τον Φίλιππον και να είνε σύµµαχοι σαςαλλά θα.χ. είχαν αποφασίσει µέχρις ενός ορίου και όχι εις πάσαν προθύµως καὶ αὐτοὺς ἐξιόντας καὶ µηδὲν ἐλλείποντας. οὐδὲ γὰρ λόγος οὐδὲ σκῆψις ἔθ ὑµῖν τοῦ µὴ τὰ δέοντα ποιεῖν ἐθέλειν ὑπολείπεται. [7] νυνὶ γάρ, ὃ πάντες ἐθρύλουν τέως, Ὀλυνθίους ἐκπολεµῶσαι δεῖν Φιλίππῳ, γέγονεν αὐτόµατον, καὶ ταῦθ ὡς ἂν ὑµῖν µάλιστα συµφέροι. εἰ µὲν γὰρ ὑφ ὑµῶν πεισθέντες ἀνείλοντο τὸν πόλεµον, σφαλεροὶ σύµµαχοι καὶ µέχρι του ταῦτ ἂν ἐγνωκότες ἦσαν ἴσως ἐπειδὴ δ ἐκ τῶν πρὸς αὑτοὺς ἐγκληµάτων µισοῦσι, βεβαίαν εἰκὸς τὴν ἔχθραν αὐτοὺς ὑπὲρ ὧν φοβοῦνται καὶ πεπόνθασιν ἔχειν.

9 περίπτωσιν αλλά τώρα τώρα, που οι Ολύνθιοι µισούσι τον Φίλιππον, διά τας αδικίας τας οποίας έχει κάµει προς αυτούς, είνε φυσικόν πολύ φυσικόν να διατηρώσι την εναντίον του έχθραν σταθεράν και εξ αιτίας εκείνων τα οποία φοβούνται και εξ αιτίας εκείνων τα οποία έχουν πάθει απ' αυτόν. εν πρέπει λοιπόν, ώ Αθηναίοι, µίαν τοιαύτην ευκαιρίαν ευκαιρίαν, η οποία τυχαίως και ανελπίστως σας ήλθε να την αφήσετε, ούτε πρέπει να πάθετε το ίδιον πάθηµα, το οποίον πρωτύτερα πολλές φορές έως τώρα έχετε πάθει. ιότι, εάν ηµείς όταν εγυρίσαµεν εις τας Αθήνας, αφού εβοηθήσαµεν τους Ευβοείς, και παρουσιάσθησαν εις τούτο εδώ το βήµα οι Αµφιπολίται Ιέραξ και Στρατοκλής και προέτρεπον ηµάς να πλεύσωµεν και να παραλάβωµεν την πόλιν των εάν τότε εδείχναµε διά τον εαυτόν µας, διά το συµφέρον µας την ιδίαν προθυµίαν, την οποίαν ακριβώς εδείξαµεν διά την σωτηρίαν των Ευβοέων, θα είχετε τότε την Αµφίπολιν και θα ήσθε απηλλαγµένοι όλων των κατόπιν και των σηµερινών φροντίδων και περιπλοκών... Αλλά και πάλιν, όταν η Πύδνα και η Ποτείδαια, η Μεθώνη και αι Παγασαί (5) και τα άλλα µέρη παραλείπω τα ονόµατα των, ίνα µη χρονοτριβώ αναφέρων αυτά εν [8] οὐ δεῖ δὴ τοιοῦτον, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, παραπεπτωκότα καιρὸν ἀφεῖναι, οὐδὲ παθεῖν ταὐτὸν ὅπερ ἤδη πολλάκις πρότερον πεπόνθατε. εἰ γάρ, ὅθ ἥκοµεν Εὐβοεῦσιν βεβοηθηκότες καὶ παρῆσαν Ἀµφιπολιτῶν Ἱέραξ καὶ Στρατοκλῆς ἐπὶ τουτὶ τὸ βῆµα, κελεύοντες ἡµᾶς πλεῖν καὶ παραλαµβάνειν τὴν πόλιν, τὴν αὐτὴν παρειχόµεθ ἡµεῖς ὑπὲρ ἡµῶν αὐτῶν προθυµίαν ἥνπερ ὑπὲρ τῆς Εὐβοέων σωτηρίας, εἴχετ ἂν Ἀµφίπολιν τότε καὶ πάντων τῶν µετὰ ταῦτ ἂν ἦτ ἀπηλλαγµένοι πραγµάτων. [9] καὶ πάλιν ἡνίκα Πύδνα, Ποτείδαια, Μεθώνη, Παγασαί, τἄλλα, ἵνα µὴ καθ ἕκαστα λέγων διατρίβω, πολιορκούµεν ἀπηγγέλλετο, εἰ τότε τούτων ἑνὶ τῷ

10 προς εν ανηγγέλ-λετο εις ηµάς ότι πολιορκούνται, εάν, λέγω τότε προθύµως και όπως έπρεπε ηµείς οι ίδιοι και όχι µε µισθοφόρους εβοηθούσα-µεν εν εξ αυτών των µερών το πρώτον τυχόν, αδιάφορον ποίον, τώρα ασθενέστερον και πολύ ταπεινότερον θα µετεχειριζόµεθα τον Φίλιππον. Τώρα όµως διότι παραµελούµεν την εκάστοτε παρουσιαζοµένην ευκαιρίαν, τα δε µέλλοντα διότι νοµίζοµεν ότι µόνα των θα πάνε καλά ηµείς αυτοί εκάµαµε µεγάλον τον Φίλιππον, ώ Αθηναίοι και τον εκάµαµε τόσον µεγάλον, όσος δεν έγινε κανείς έως τώρα βασιλεύς εν Μακεδονία. Αλλά να! Τώρα που παρουσιάζεται εις την πόλιν µας µία σπουδαία ευκαιρία και παρουσιάζεται µονάχη της! εν την ξεύρετε; Να αυτή των Ολυνθίων! Ευκαιρία, η οποία είνε µεγαλύτερα από όλας τας άλλας, τας πρωτυτερινάς εκείνας ευκαιρίας, τας οποίας αδίκως ναι αδίκως αφήσαµεν να χαθούν... πρώτῳ προθύµως καὶ ὡς προσῆκεν ἐβοηθήσαµεν αὐτοί, ῥᾴονι καὶ πολὺ ταπεινοτέρῳ νῦν ἂν ἐχρώµεθα τῷ Φιλίππῳ. νῦν δὲ τὸ µὲν παρὸν ἀεὶ προϊέµενοι, τὰ δὲ µέλλοντ αὐτόµατ οἰόµενοι σχήσειν καλῶς, ηὐξήσαµεν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, Φίλιππον ἡµεῖς καὶ κατεστήσαµεν τηλικοῦτον ἡλίκος οὐδείς πω βασιλεὺς γέγονεν Μακεδονίας. νυνὶ δὴ καιρὸς ἥκει τις, οὗτος ὁ τῶν Ὀλυνθίων, αὐτόµατος τῇ πόλει, ὃς οὐδενός ἐστιν ἐλάττων τῶν προτέρων ἐκείνων. Και νοµίζω, εγώ τουλάχιστον, ώ [10] καὶ ἔµοιγε δοκεῖ τις ἄν, ὦ ἄνδρες Αθηναίοι, ότι, εάν κανείς ήθελε Ἀθηναῖοι, δίκαιος λογιστὴς τῶν παρὰ γίνει δίκαιος κριτής εκείνων όσα οι τῶν θεῶν ἡµῖν ὑπηργµένων καταστάς, θεοί µας έχουν κάµει αν και πολλά δεν ευρίσκονται το καίπερ οὐκ ἐχόντων ὡς δεῖ πολλῶν, οµολογώ εις την κατάστασιν, εις ὅµως µεγάλην ἂν ἔχειν αὐτοῖς χάριν, την οποίαν έπρεπε να εἰκότως τὸ µὲν γὰρ πόλλ ἀπολωλεκέναι ευρίσκωνται, εν τούτοις πρέπει να κατὰ τὸν πόλεµον τῆς ἡµετέρας ἀµελείας τους χρεωστή κανείς και δι' αυτά ἄν τις θείη δικαίως, τὸ δὲ µήτε πάλαι ακόµη µεγάλην χάριν και

11 ευλόγως! ιότι ναι µεν εχάσαµεν πολλά εις τον πόλεµον της Αµφιπόλεως, αλλ' αυτό θα ηµπορούσε κανείς και δικαίως να το θεωρήση ως αποτέλεσµα της ιδικής µας µάλλον αµελείας, το δε να µη έχωµεν πάθει το πάθηµα αυτό προ πολλού, µήτε να µας έχη ξεφυτρώσει καµµία συµµαχία, αντιστάθµισµα των ζηµιών αυτών αν θέλωµεν να κάµωµεν καλήν χρήσιν και της συµµαχίας αυτής αι αυτό, αν µε ερωτούσαν, εγώ τουλάχιστον θα το εθεω-ρούσα και δεν θα ήµην υπερβολικός ως ευεργεσίαν, την οποίαν µας εχάρισεν η εύνοια του θεού!... τοῦτο πεπονθέναι πεφηνέναι τέ τιν ἡµῖν συµµαχίαν τούτων ἀντίρροπον, ἂν βουλώµεθα χρῆσθαι, τῆς παρ ἐκείνων εὐνοίας εὐεργέτηµ ἂν ἔγωγε θείην. Αλλ' αυτό, θαρρώ, ότι είνε σχεδόν [11] ἀλλ, οἶµαι, παρόµοιόν ἐστιν ὅπερ όµοιον µε εκείνο το οποίον καὶ περὶ τῆς τῶν χρηµάτων κτήσεως ἂν συµβαίνει και περί της αποκτήσεως µὲν γάρ, ὅσ ἄν τις λάβῃ, καὶ σῴσῃ, χρηµάτων αν δηλαδή κανένας όχι µόνον λάβη από την τύχην, αλλά µεγάλην ἔχει τῇ τύχῃ τὴν χάριν, ἂν δ και διατήρησις όσα λάβη απ' αυτήν, ἀναλώσας λάθῃ, συνανήλωσε καὶ τὸ της χρεωστεί µεγάλην χάριν, εάν µεµνῆσθαι [τὴν χάριν]. καὶ περὶ τῶν όµως τα εξοδιάση και τα εξοδιάση πραγµάτων οὕτως οἱ µὴ χρησάµενοι τοῖς χωρίς να το καταλάβη, τα εξοδιάση καιροῖς ὀρθῶς, οὐδ εἰ συνέβη τι παρὰ ασκέπτως, αι τότε εξοδεύει συνήθως µαζί µε τα χρήµατα και τῶν θεῶν χρηστὸν µνηµονεύουσι πρὸς την ανάµνησιν της χάριτος ξεχάνει γὰρ τὸ τελευταῖον ἐκβὰν ἕκαστον τῶν την χάριν!... Το ίδιον συµβαίνει και πρὶν ὑπαρξάντων κρίνεται. διὸ καὶ µε τας πολιτικάς υποθέσεις, όσοι σφόδρα δεῖ τῶν λοιπῶν ὑµᾶς, ὦ ἄνδρες δεν µετεχειρίσθησαν ορθώς τας περιστάσεις, όχι µόνον δεν Ἀθηναῖοι, φροντίσαι, ἵνα ταῦτ ευγνωµονούν, αλλ' ούτε ἐπανορθωσάµενοι τὴν ἐπὶ τοῖς ενθυµούνται, ότι εκ µέρους του πεπραγµένοις ἀδοξίαν ἀποτριψώµεθα. θεού τους συνέβη κάτι τι καλόν διότι το τελευταίον συµβάν

12 χρησιµεύει ως πήχυς, µε τον οποίον οι άνθρωποι συγκρίνουν και µετρούν εκείνα τα οποία έγιναν πρωτύτερα τα περασµένα. ιά τον λόγον αυτόν πρέπει και πρέπει πάρα πολύ, ώ Αθηναίοι, να φροντίσωµεν περί των υποθέσεων της Ολύνθου ίνα, αφού επανορθώσωµεν αυτάς, αποπλύνωµεν την κακοφηµίαν µας δι' όσα έχοµεν πράξει έως τώρα. Αν δε εγκαταλείψωµεν, ώ Αθηναίοι, και τους ανθρώπους τούτους εδώ τους Ολυνθίους, και ύστερον εκείνος υποτάξη την Όλυνθον, τότε ας µου είπη καθένας καθαρά, ποίον θα είνε το εµπόδιον, το οποίον θα εµποδίζη πλέον τον Φίλιππον να βαδίση όπου θέλει; Άρα γε συλλογίζεται κανείς από σας, ώ Αθηναίοι, και εξετάζει τον τρόπον, µε τον οποίον ο Φίλιππος έχει γίνει µεγάλος, αν και ήτο αδύνατος κατ' αρχάς; Την πρώτην φοράν κατέλαβε την Αµφίπολιν, κατόπιν την Πύδναν, πάλιν την Ποτείδαιαν, ύστερον πάλιν την Μεθώνην, έπειτα έβαλε το πόδι του εις την Θεσσαλίαν ύστερ' απ' αυτά αφού ετακτοποίησεν όπως ήθελε τας Φεράς, τας Παγασάς και την Μαγνησίαν ανεχώρησε διευθυνόµενος εις Θράκην έπειτα δε εκεί αφού άλλους µεν εκ των βασιλέων εξεθρόνισεν, άλλους δε ανέβασεν εις τον θρόνον [12] εἰ δὲ προησόµεθ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ τούτους τοὺς ἀνθρώπους, εἶτ Ὄλυνθον ἐκεῖνος καταστρέψεται, φρασάτω τις ἐµοὶ τί τὸ κωλῦον ἔτ αὐτὸν ἔσται βαδίζειν ὅποι βούλεται. ἆρα λογίζεταί τις ὑµῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ θεωρεῖ τὸν τρόπον δι ὃν µέγας γέγονεν ἀσθενὴς ὢν τὸ κατ ἀρχὰς Φίλιππος; τὸ πρῶτον Ἀµφίπολιν λαβών, µετὰ ταῦτα Πύδναν, πάλιν Ποτείδαιαν, Μεθώνην αὖθις, εἶτα Θετταλίας ἐπέβη [13] µετὰ ταῦτα Φεράς, Παγασάς, Μαγνησίαν, πάνθ ὃν ἐβούλετ εὐτρεπίσας τρόπον ᾤχετ εἰς Θρᾴκην εἶτ ἐκεῖ τοὺς µὲν ἐκβαλὼν τοὺς δὲ καταστήσας τῶν βασιλέων ἠσθένησε πάλιν ῥᾴσας οὐκ ἐπὶ τὸ ῥᾳθυµεῖν ἀπέκλινεν, ἀλλ εὐθὺς Ὀλυνθίοις

13 ησθένησε καλλιτερεύσας δε πάλιν δεν έκλινεν εις τεµπελιάν, αλλ' αµέσως έβαλε χέρι κατά των Ολυνθίων παραλείπω δε και τας εκστρατείας αυτού εναντίον των Ιλλυριών, εναντίον των Παιάνων και εναντίον του ηγεµόνος των Μολοσσών Αρρύβα, και όπου αλλού ηµπορεί κανείς να είπη ότι εξεστράτευσεν. ἐπεχείρησεν. τὰς δ ἐπ Ἰλλυριοὺς καὶ Παίονας αὐτοῦ καὶ πρὸς Ἀρύββαν καὶ ὅποι τις ἂν εἴποι παραλείπω στρατείας. Αλλ' ηµπορεί να µου είπη κανείς [14] τί οὖν, ἄν τις εἴποι, ταῦτα λέγεις από σας: και τί µας τα λέγεις αυτά ἡµῖν νῦν; ἵνα γνῶτ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τώρα; Να, διατί σας τα λέγω σας τα καὶ αἴσθησθ ἀµφότερα, καὶ τὸ λέγω, διά να γνωρίσετε, ώ Αθηναίοι, και εννοήσετε τα δύο προΐεσθαι καθ ἕκαστον ἀεί τι τῶν αυτά πράγµατα: πρώτον πόσον είνε πραγµάτων ὡς ἀλυσιτελές, καὶ τὴν ανωφελές και επιζήµιον να φιλοπραγµοσύνην ᾗ χρῆται καὶ συζῇ παραµελώµεν τας περιστάσεις, που Φίλιππος, ὑφ ἧς οὐκ ἔστιν ὅπως παρουσιάζονται κάθε φοράν, ίνα ἀγαπήσας τοῖς πεπραγµένοις ἡσυχίαν πολεµήσωµεν τον Φίλιππον επιτυχώς και δεύτερον να σχήσει. εἰ δ ὁ µὲν ὡς ἀεί τι µεῖζον τῶν παραµελώµεν την πολυπραγµοσύνην, την οποίαν ὑπαρχόντων δεῖ πράττειν ἐγνωκὼς ἔσται, ἡµεῖς δ ὡς οὐδενὸς ἀντιληπτέον µεταχειρίζεται και την οποίαν έχει ἐρρωµένως τῶν πραγµάτων, σκοπεῖσθ αχώριστον σύντροφον ο Φίλιππος, και ένεκα της οποίας είνε αδύνατον εἰς τί ποτ ἐλπὶς ταῦτα τελευτῆσαι. να ησυχάση, αρκεσθείς εις όσα έχει κάµει. Κυττάξατε δε καλά να ιδήτε εις ποίον σηµείον υπάρχει ελπίς να φθάση η κατάστασις αυτή, εάν εκείνος µεν είνε αποφασισµένος να προσπαθή να κατορθώνη πάντοτε κάτι τι ανώτερον εκείνων, τα οποία έχει κατορθώσει, σείς δε πάλιν είσθε αποφασισµένοι να µη αναλαµβάνετε καµµίαν υπόθεσιν µε δύναµιν, µε σθένος!... Πού θα

14 φθάση; ιά το όνοµα των θεών! ποιός από σας είνε τόσον αφελής και απονήρευτος, ώστε να αγνοή, ότι, αν φανώµεν αµελείς, ο εν τη Ολύνθω πόλεµος θα φθάση από εκεί εδώ εις την Αττικήν; Αλλ' όµως, αν αµελήσωµεν και έτσι φθάση εδώ ο πόλεµος φοβούµαι, ώ Αθηναίοι, µήπως το πάθωµεν απαράλλαχτα καθώς οι δανειζόµενοι απερισκέπτως µε τους γνωστούς µεγάλους τόκους, οι οποίοι, αφού επ' ολίγον χρόνον έχουν άφθονα τα µέσα, έπειτα άνουν και τα κεφάλαια των! Έτσι και ηµείς αν προς µεγάλην µας ζηµίαν φανώµεν αµελείς χάριν της ησυχίας µας και επειδή τα ζητούµεν όλα προς ευχαρίστησιν φοβούµαι µήπως ύστερα έλθωµεν εις την ανάγκην να κάµνωµεν πολλά και βαρέα βαρύτερα εκείνων τα οποία δεν ηθέλαµεν και µήπως κινδυνεύσωµεν ακόµη περί των πραγµάτων της χώρας αυτής περί της Αττικής!... [15] πρὸς θεῶν, τίς οὕτως εὐήθης ἐστὶν ὑµῶν ὅστις ἀγνοεῖ τὸν ἐκεῖθεν πόλεµον δεῦρ ἥξοντα, ἂν ἀµελήσωµεν; ἀλλὰ µήν, εἰ τοῦτο γενήσεται, δέδοικ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, µὴ τὸν αὐτὸν τρόπον ὥσπερ οἱ δανειζόµενοι ῥᾳδίως ἐπὶ τοῖς µεγάλοις [τόκοις] µικρὸν εὐπορήσαντες χρόνον ὕστερον καὶ τῶν ἀρχαίων ἀπέστησαν, οὕτω καὶ ἡµεῖς [ἂν] ἐπὶ πολλῷ φανῶµεν ἐρρᾳθυµηκότες, καὶ ἅπαντα πρὸς ἡδονὴν ζητοῦντες πολλὰ καὶ χαλεπὰ ὧν οὐκ ἐβουλόµεθ ὕστερον εἰς ἀνάγκην ἔλθωµεν ποιεῖν, καὶ κινδυνεύσωµεν περὶ τῶν ἐν αὐτῇ τῇ χώρᾳ. Αλλ' ίσως µου είπη πάλιν κανείς [16] τὸ µὲν οὖν ἐπιτιµᾶν ἴσως φήσαι τις από σας, ότι το να επιτιµά κανείς ἂν ῥᾴδιον καὶ παντὸς εἶναι, τὸ δ ὑπὲρ είνε εύκολον πράγµα και ηµπορεί τῶν παρόντων ὅ τι δεῖ πράττειν να το κάµνη καθένας, το έργον όµως του δηµοσίου συµβούλου είνε ἀποφαίνεσθαι, τοῦτ εἶναι συµβούλου. άλλο το έργον του συµβούλου είνε ἐγὼ δ οὐκ ἀγνοῶ µέν, ὦ ἄνδρες τούτο να δίδη δηλαδή γνώµην τί Ἀθηναῖοι, τοῦθ ὅτι πολλάκις ὑµεῖς οὐ πρέπει να πράττωµεν περί των τοὺς αἰτίους, ἀλλὰ τοὺς ὑστάτους περὶ εκάστοτε παρουσιαζοµένων τῶν πραγµάτων εἰπόντας ἐν ὀργῇ ζητηµάτων.εγώ δε, ώ Αθηναίοι, αν

15 και ηξεύρω καλώς το εξής, ότι δηλαδή σεις πολλάκις, εάν καµµία υπόθεσις λάβη έκβασιν κακήν, δεν οργίζε-σθε εναντίον των αιτίων, αλλά εναντίον εκείνων, οι οποίοι ωµίλησαν τελευταίοι περί της υποθέσεως εκείνης, εν τούτοις όµως φρονώ, ότι δεν πρέπει, φροντίζων περί της ατοµικής µου ασφαλείας, να µαζεύσω την γλώσσαν µου και να κρύψω εκ φόβου την γνώµην µου περί των ζητηµάτων εκείνων, τα οποία νοµίζω ότι είνε συµφέροντα εις σας. Υποστηρίζω λοιπόν ότι κατά δύο τρόπους πρέπει να βοηθήσετε την Ολυνθιακήν υπόθεσιν, αφ' ενός µεν προσπαθούντες να διαφυλάξετε τας πόλεις της Χαλκιδικής χερσονήσου και να τας διαφυλάξετε χάριν των Ολυνθίων, µε τους οποίους είνε σύµµαχοι στέλλοντες προς τον σκοπόν αυτόν τους απαιτουµένους στρατιώτας, όπως κάµωσι το έργον τούτο αφ' ετέρου δε κακοποιούντες την χώραν του Φιλίππου και διά πολεµικών πλοίων και δι' άλλων στρατιωτών διαφορετικών από τους πρώτους εάν όµως παραµελήσετε εν εκ των δύο τούτων, φοβούµαι µήπως η εκστρατεία σας γίνη αδίκως, αποβή µαταία... Και ιδού διατί διότι, εάν µόνον σεις αρκεσθήτε να κακοποιήσετε την χώραν του, ποιεῖσθε, ἄν τι µὴ κατὰ γνώµην ἐκβῇ οὐ µὴν οἶµαι δεῖν τὴν ἰδίαν ἀσφάλειαν σκοποῦνθ ὑποστείλασθαι περὶ ὧν ὑµῖν συµφέρειν ἡγοῦµαι. [17] φηµὶ δὴ διχῇ βοηθητέον εἶναι τοῖς πράγµασιν ὑµῖν, τῷ τε τὰς πόλεις τοῖς Ὀλυνθίοις σῴζειν καὶ τοὺς τοῦτο ποιήσοντας στρατιώτας ἐκπέµπειν, καὶ τῷ τὴν ἐκείνου χώραν κακῶς ποιεῖν καὶ τριήρεσι καὶ στρατιώταις ἑτέροις [18] εἰ δὲ θατέρου τούτων ὀλιγωρήσετε, ὀκνῶ µὴ µάταιος ἡµῖν ἡ στρατεία γένηται. εἴτε γὰρ ὑµῶν τὴν ἐκείνου κακῶς ποιούντων, ὑποµείνας τοῦτ Ὄλυνθον παραστήσεται, ῥᾳδίως ἐπὶ τὴν

16 αυτός, εάν υποµείνη τούτο, θα κατορθώση να λάβη µε το µέρος του την Όλυνθον και έπειτα, αφού έλθη εις την ιδικήν του χώραν, ευκόλως θα σας αποκρούση εάν πάλιν σεις τρέξετε εις βοήθειαν της Ολύνθου µόνον, τότε ο Φίλιππος, επειδή θα βλέπη ότι τα πράγµατα της πατρίδος του δεν διατρέχουσι κανένα κίνδυνον, θα επιµείνη εις την πολιορκίαν της Ολύνθου και θα κάθεται πλησίον της παραφυλάττων µέχρις ότου µε τον καιρόν υπερισχύση των πολιορκουµένων και καταβάλη αυτούς. ι' όλα λοιπόν αυτά πρέπει η βοήθεια, η οποία θα σταλή εις τους Ολυνθίους, να είνε και πολλή και διπλή. οἰκείαν ἐλθὼν ἀµυνεῖται εἴτε βοηθησάντων µόνον ὑµῶν εἰς Ὄλυνθον, ἀκινδύνως ὁρῶν ἔχοντα τὰ οἴκοι, προσκαθεδεῖται καὶ προσεδρεύσει τοῖς πράγµασι, περιέσται τῷ χρόνῳ τῶν πολιορκουµένων. δεῖ δὴ πολλὴν καὶ διχῇ τὴν βοήθειαν εἶναι. Και όσον µεν αφορά την βοήθειαν, [19] καὶ περὶ µὲν τῆς βοηθείας ταῦτα αυτήν την γνώµην έχω την γιγνώσκω περὶ δὲ χρηµάτων πόρου, οποίαν σας εξέθεσα όσον δε αφορά ἔστιν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, χρήµαθ ὑµῖν, διά την εξεύρεσιν των απαιτουµένων χρηµάτων, έχετε ἔστιν ὅσ οὐδενὶ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων σεις, ώ άνδρες Αθηναίοι, χρήµατα [στρατιωτικά] ταῦτα δ ὑµεῖς οὕτως ὡς στρατιωτικά (6), και έχετε τόσα, βούλεσθε λαµβάνετε. εἰ µὲν οὖν ταῦτα όσα δεν έχει καµµία άλλη πόλις τα τοῖς στρατευοµένοις ἀποδώσετε, οὐδενὸς χρήµατα δε αυτά σεις τα παίρνετε ὑµῖν προσδεῖ πόρου, εἰ δὲ µή, προσδεῖ, έτσι όπως θέλετε... Εάν λοιπόν τα χρήµατα αυτά τα δώσετε πάλιν εις µᾶλλον δ ἅπαντος ἐνδεῖ τοῦ πόρου. τί τους εκστρατεύοντας εις τους οὖν; ἄν τις εἴποι, σὺ γράφεις ταῦτ εἶναι οποίους ανήκον από αρχαίαν στρατιωτικά µὰ Δί οὐκ ἔγωγε. εποχήν, δεν έχετε ανάγκην πλέον άλλων χρηµάτων, εάν όµως δεν τα δώσετε, τότε έχετε ανάγκην χρηµάτων ή καλύτερα σας λείπει ολόκληρον το ποσόν, το οποίον θα χρειασθή διά την εκστρατείαν... Τί

17 µας λέγεις λοιπόν θα ηµπορούσε κανείς να µου είπη συ προτείνεις τα θεωρικά να γίνουν στρατιωτικά; Εις τον θεόν µου όχι! δεν προτείνω τέτοιο πράγµα... Ναι, εγώ δεν προτείνω, αλλά φρονώ [20] ἐγὼ µὲν γὰρ ἡγοῦµαι στρατιώτας ότι πρέπει να κάµετε στρατιώτας και δεῖν κατασκευασθῆναι [καὶ ταῦτ εἶναι τα χρήµατα αυτά να είνε στρατιωτικὰ] καὶ µίαν σύνταξιν εἶναι στρατιωτικά και να ορισθώσι τοιουτοτρόπως τα πράγµατα διά τὴν αὐτὴν τοῦ τε λαµβάνειν καὶ τοῦ νόµου, ώστε όσοι λαµβάνουν ποιεῖν τὰ δέοντα, ὑµεῖς δ οὕτω πως ἄνευ χρήµατα να κάµνουν ό,τι πρέπει να πραγµάτων λαµβάνειν εἰς τὰς ἑορτάς. κάµνουν το καθήκόν των σείς δε ἔστι δὴ λοιπόν, οἶµαι, πάντας εἰσφέρειν, τί φρονείτε; φρονείτε ότι πρέπει να ἂν πολλῶν δέῃ, πολλά, ἂν ὀλίγων, παίρνετε τα χρήµατα τα στρατιωτικά, έτσι χωρίς έργα στα ὀλίγα. δεῖ δὲ χρηµάτων, καὶ ἄνευ τούτων τυφλά, διά να τα εξοδεύετε εις τας οὐδὲν ἔστι γενέσθαι τῶν δεόντων. εορτάς; Τότε λοιπόν νοµίζω ότι δεν λέγουσι δὲ καὶ ἄλλους τινὰς ἄλλοι υπολείπεται άλλο τι παρά να πόρους, ὧν ἕλεσθ ὅστις ὑµῖν συµφέρειν συνεισφέρετε όλοι εξ ίδιων το ανάλογον σας και να δοκεῖ καὶ ἕως ἐστὶ καιρός, ἀντιλάβεσθε συνεισφέρετε πολλά, αν τῶν πραγµάτων. χρειασθούν πολλά ή ολίγα, αν χρειασθούν ολίγα. εν ηξεύρω τί θα αποφασίσετε, ώ Αθηναίοι να συνεισφέρετε σεις, ή να µετατρέψετε τα θεωρικά εις στρατιωτικά, αλλ' ότι δήποτε και αν αποφασίσετε, τούτο µόνον ηξεύρω, ότι έχοµεν ανάγκην χρηµάτων και χωρίς χρήµατα δεν είνε δυνατόν να γίνη τίποτε από όσα χρειάζονται. Άλλοι προτείνουν και άλλα µέσα ευρέσεως χρηµάτων αυτό µου είνε αδιάφορον! Σεις εκλέξατε εκείνο το µέσον, το οποίον φαίνεται ότι σας συµφέρει καλύτερον και

18 φροντίσατε περί των πραγµάτων της Ολύνθου και των Αθηνών συγχρόνως, εφ' όσον υπάρχει καιρός... Αλλ' αξίζει τον κόπον να βάλετε εις τον νουν σας και να κρίνετε εις ποίαν κατάστασιν ευρίσκονται την στιγµήν αυτήν αι υπο-θέσεις του Φιλίππου. Αι υποθέσεις αυταί µη νοµίσετε ότι ευρίσκονται σήµερον εις τόσον καλήν κατάστασιν, δεν είνε τόσον συ-γυρισµέναι όσον θα ενόµιζε κανείς ή και όσον θα έλεγεν, εάν δεν τας εξήταζε µε ακρίβειαν αλλ' ούτε και εις καλλίστην κατάστασιν ευρίσκονται και ούτε θα επεχείρει ποτέ τον εναντίον της Ολύνθου πόλεµον ο Φίλιππος, εάν ενόµιζεν ότι θα ευρίσκετο εις την ανάγκην να πολεµήση, αλλ' ήλπιζεν ο άνθρωπος τότε ότι µε πρώτην έφοδον θα την σηκώση από τη µέση θα γίνη εντελώς κύριος της Ολύνθου! Αλλ' ατυχώς εβγήκεν έπειτα γελασµένος!.. Αυτή λοιπόν είνε η πρώτη αιτία, η οποία τον ταράσσει και τον ταράσσει, διότι έγινε το εναντίον από ό,τι ήθελε και του φέρει πολλήν λύπην και στενοχωρίαν, η δε δευτέρα αιτία είνε οι Θεσσαλοί! ιότι τους ανθρώπους αυτούς δεν ηµπορεί κανείς όπως άλλως τε είνε πασίγνωστον να τους εµπιστευθή, να τους δώση πίστι και είνε τοιούτοι εκ φύσεως και [21] ἄξιον δ ἐνθυµηθῆναι καὶ λογίσασθαι τὰ πράγµατ ἐν ᾧ καθέστηκε νυνὶ τὰ Φιλίππου. οὔτε γάρ, ὡς δοκεῖ καὶ φήσειέ τις ἂν µὴ σκοπῶν ἀκριβῶς, εὐτρεπῶς οὐδ ὡς ἂν κάλλιστ αὐτῷ τὰ παρόντ ἔχει, οὔτ ἂν ἐξήνεγκε τὸν πόλεµόν ποτε τοῦτον ἐκεῖνος, εἰ πολεµεῖν ᾠήθη δεήσειν αὐτόν, ἀλλ ὡς ἐπιὼν ἅπαντα τότ ἤλπιζε τὰ πράγµατ ἀναιρήσεσθαι, κᾆτα διέψευσται. τοῦτο δὴ πρῶτον αὐτὸν ταράττει παρὰ γνώµην γεγονὸς καὶ πολλὴν ἀθυµίαν αὐτῷ παρέχει, εἶτα τὰ τῶν Θετταλῶν. [22] ταῦτα γὰρ ἄπιστα µὲν ἦν δήπου φύσει καὶ ἀεὶ πᾶσιν ἀνθρώποις, κοµιδῇ δ, ὥσπερ ἦν, καὶ ἔστι νῦν τούτῳ. καὶ γὰρ Παγασὰς ἀπαιτεῖν αὐτόν εἰσιν

19 πάντοτε και εις όλους τους ανθρώπους πολύ δε περισσότερον όπως και ήσαν έτσι θα είνε τώρα εις αυτόν εδώ τον Φίλιππον. ιότι και τας Παγασάς (7) έχουν αποφασίσει να ζητήσουν πάλιν από αυτόν και την Μαγνησίαν (8) έχουν εµποδίσει από του να περιτειχίζη εγώ µάλιστα ήκουσα από µερικούς να λέγουν, ότι δεν θα επιτρέψουν πλέον να εξακολουθήση να καρπούται τα εισοδήµατα ούτε των λιµένων ούτε των αγορών αλλ' ότι έπρεπε να χρησιµεύσουν τα χρήµατα αυτά εις έξοδα της διοικήσεως του συνδέσµου των Θεσσαλικών πόλεων, και όχι να τα παίρνη ο Φίλιππος. Εαν δε ούτος στερηθή τα χρήµατα αυτά, θα ευρεθή εις πολύ στενόχωρον θέσιν θα δυσχολευθή µεγάλως να συντηρήση τα µισθοφορικά του στρατεύµατα. ἐψηφισµένοι, καὶ Μαγνησίαν κεκωλύκασι τειχίζειν. ἤκουον δ ἔγωγέ τινων, ὡς οὐδὲ τοὺς λιµένας καὶ τὰς ἀγορὰς ἔτι δώσοιεν αὐτῷ καρποῦσθαι τὰ γὰρ κοινὰ τὰ Θετταλῶν ἀπὸ τούτων δέοι διοικεῖν, οὐ Φίλιππον λαµβάνειν. εἰ δὲ τούτων ἀποστερήσεται τῶν χρηµάτων, εἰς στενὸν κοµιδῇ τὰ τῆς τροφῆς τοῖς ξένοις αὐτῷ καταστήσεται. Αλλ' προς τούτοις και οι Παίονες και [23] ἀλλὰ µὴν τόν γε Παίονα καὶ τὸν οι Ιλλυριοί και εν γένει όλοι οι Ἰλλυριὸν καὶ ἁπλῶς τούτους ἅπαντας υπήκοοι του Φιλίππου Θράκες, ἡγεῖσθαι χρὴ αὐτονόµους ἥδιον ἂν καὶ Ηπειρώται και άλλοι, δεν πρέπει να νοµίζη κανείς ότι ευχαριστότερον ἐλευθέρους ἢ δούλους εἶναι καὶ γὰρ θα ήθελον να ζουν µε τους νόµους ἀήθεις τοῦ κατακούειν τινός εἰσι, καὶ των και να µη υπακούουν εις ἅνθρωπος ὑβριστής, ὥς φασιν. καὶ µὰ Δί κανένα, παρά να είνε σκλάβοι, οὐδὲν ἄπιστον ἴσως τὸ γὰρ εὖ πράττειν αφού άλλως και ασυνήθιστοι είνε παρὰ τὴν ἀξίαν ἀφορµὴ τοῦ κακῶς να υπακούουν δουλικώς εις κανένα ο άνθρωπος αυτός είνε καθώς φρονεῖν τοῖς ἀνοήτοις γίγνεται διόπερ λέγουν αυθάδης και υπερήφανος. πολλάκις δοκεῖ τὸ φυλάξαι τἀγαθὰ τοῦ Και µα τον θεόν δεν είνε διόλου κτήσασθαι χαλεπώτερον εἶναι. απίστευτον να είνε τέτοιος διότι το

20 να ευτυχή κανείς χωρίς να το αξίζη γίνεται εις τους ανοήτους ανθρώπους αφορµή να σκέπτωνται όχι λογικά και µέτρια, αλλά να παίρνουν τα µυαλά των αέρα και δι' αυτό ακριβώς πολλάς φοράς φαίνεται ότι είνε δυσκολώτερον πράγµα να διαφυλάξη κανείς τα αγαθά παρά να αποκτήση νέα... Πρέπει λοιπόν σεις, ώ Αθηναίοι, την [24] δεῖ τοίνυν ὑµᾶς, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, κακήν περίστασιν εκείνου να την τὴν ἀκαιρίαν τὴν ἐκείνου καιρὸν θεωρήσετε ευκαιρίαν ιδικήν σας και ὑµέτερον νοµίσαντας ἑτοίµως να αναλάβετε το βάρος του πολέµου µαζί µε τους Ολυνθίους συνάρασθαι τὰ πράγµατα, καὶ και να στείλετε πρέσβεις εις όσα πρεσβευοµένους ἐφ ἃ δεῖ καὶ µέρη πρέπει και να εκστρατεύσετε στρατευοµένους αὐτοὺς καὶ σεις οι ίδιοι και όχι µε ξένους παροξύνοντας τοὺς ἄλλους ἅπαντας, µισθοφόρους και να παρακινήσετε λογιζοµένους, εἰ Φίλιππος λάβοι καθ όλους τους άλλους ανεξαιρέτως όχι µόνον Θεσσαλούς, Παίονας, ἡµῶν τοιοῦτον καιρὸν καὶ πόλεµος Ιλλυριούς, αλλά και όλους τους γένοιτο πρὸς τῇ χώρᾳ, πῶς ἂν αὐτὸν Έλληνας και λάβετε υπ' όψιν ότι, οἴεσθ ἑτοίµως ἐφ ὑµᾶς ἐλθεῖν; εἶτ οὐκ εάν ο Φίλιππος ήθελεν επιτύχει αἰσχύνεσθε, εἰ µηδ ἃ πάθοιτ ἄν, εἰ τοιαύτην ευκαιρίαν εναντίον µας, οποίαν έχετε σεις τώρα εναντίον δύναιτ ἐκεῖνος, ταῦτα ποιῆσαι καιρὸν εκείνου, και εγίνετο πόλεµος εις ἔχοντες οὐ τολµήσετε; την Αττικήν, µε πόσην ω µε πόσην προθυµίαν θα ήρχετο αυτός εναντίον σας! Ποιός ηµπορεί να το φαντασθή!... Και αφού είνε έτσι δεν εντρέπεσθε, αν, ενώ έχετε καιρόν, δεν θα έχετε την τόλµην όχι µεγαλύτερα, αλλά τουλάχιστον µήτε αυτά να κάµετε, τα οποία ηθέλατε πάθει, αν θα ηµπορούσε εκείνος; Αλλ' ακόµη µήτε τούτο, ώ άνδρες Αθηναίοι, ας µη σας διαφεύγη, ότι [25] ἔτι τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, µηδὲ τοῦθ ὑµᾶς λανθανέτω, ὅτι νῦν αἵρεσίς

21 δηλαδή σεις τώρα πρόκειται να εκλέξητε εν εκ των δύο: ή σεις να πολεµήσετε εκεί επάνω, ή εκείνος να πολεµήση πλησίον της ιδικής σας χώρας. ιότι, εάν µεν αντέχουν οι Ολύνθιοι, σεις θα πολεµήσετε εκεί και θα βλάψετε την χώραν του, αφόβως καρπούµενοι τας κτήσεις σας και την πατρικήν ταύτην χώραν σας αν όµως ο Φίλιππος καταλάβη την Όλυνθον, ποίος θα τον εµποδίση ενώ θα βαδίζη προς τα εδώ; Οι Θηβαίοι θα τον εµποδίσουν; φοβούµαι µήπως είνε πολύ πικρόν να είπω, ότι όχι µόνον δεν θα τον εµποδίσουν, αλλά και προθύµως θα εισβάλωσι µαζί του εις την χώραν µας! Αλλά οι Φωκείς θα τον εµποδίσουν; οι οποίοι χωρίς την ιδικήν σας βοήθειαν ούτε την πατρίδα των δεν είνε ικανοί να φυλάξουν; Ή κανείς άλλος; Αλλά, φίλε µου, δεν θα θελήση ο Φίλιππος να βαδίση προς τα εδώ. ιότι θα ήτο εν από τα παραλογώτερα πράγµατα, εάν ηµπορούσε να κατορθώση όσα τώρα διατυµπανίζει και φλυαρεί, αν και µε αυτά που λέγει κατακρίνεται ως ανόητος και αλαζών. Αλλ' όµως πόση είνε η διαφορά του εσωτερικού από τον εξωτερικόν πόλεµον, είνε τόσον το πράγµα φανερόν, ώστε νοµίζω ότι ούτε λέξις δεν χρειάζεται να προστεθή. ιότι, αν παραστή ανάγκη σεις οι ίδιοι θα µείνετε στρατοπεδεύοντες ἐστιν ὑµῖν πότερ ὑµᾶς ἐκεῖ χρὴ πολεµεῖν ἢ παρ ὑµῖν ἐκεῖνον. ἐὰν µὲν γὰρ ἀντέχῃ τὰ τῶν Ὀλυνθίων, ὑµεῖς ἐκεῖ πολεµήσετε καὶ τὴν ἐκείνου κακῶς ποιήσετε, τὴν ὑπάρχουσαν καὶ τὴν οἰκείαν ταύτην ἀδεῶς καρπούµενοι ἂν δ ἐκεῖνα Φίλιππος λάβῃ, τίς αὐτὸν κωλύσει δεῦρο βαδίζειν; Θηβαῖοι; [26] µὴ λίαν πικρὸν εἰπεῖν ᾖ-- καὶ συνεισβαλοῦσιν ἑτοίµως. ἀλλὰ Φωκεῖς; οἱ τὴν οἰκείαν οὐχ οἷοί τε ὄντες φυλάττειν, ἐὰν µὴ βοηθήσηθ ὑµεῖς. ἢ ἄλλος τις; ἀλλ, ὦ τᾶν, οὐχὶ βουλήσεται. τῶν ἀτοπωτάτων µέντἂν εἴη, εἰ ἃ νῦν ἄνοιαν ὀφλισκάνων ὅµως ἐκλαλεῖ, ταῦτα δυνηθεὶς µὴ πράξει. [27] ἀλλὰ µὴν ἡλίκα γ ἐστὶν τὰ διάφορ ἐνθάδ ἢ ἐκεῖ πολεµεῖν, οὐδὲ λόγου προσδεῖν ἡγοῦµαι. εἰ γὰρ ὑµᾶς δεήσειεν αὐτοὺς τριάκονθ ἡµέρας µόνας ἔξω γενέσθαι, καὶ ὅσ ἀνάγκη στρατοπέδῳ χρωµένους τῶν ἐκ τῆς χώρας λαµβάνειν,

22 έξω από την πόλιν όχι πολλάς, αλλά τριάκοντα µόνας ηµέρας, και να λαµβάνετε εκ των προϊόντων της χώρας όσα χρειάζονται, ζώντες ως στρατιώται, χωρίς δηλαδή να είνε εντός της χώρας κανείς εχθρός, εγώ νοµίζω ότι οι γεωργοί και οι κτηµατίαι θα ζηµιωθούν περισσότερα από όσα έχετε εξοδεύσει εις όλον τον µέχρι της εποχής αυτής χρόνον, Αν δε έλθη δα και κανείς πόλεµος, πόσα σας περνά ιδέα ότι θα ζηµιωθήτε; Αλλά µήπως θα είνε µόνη η ζηµία ή που θα προστεθή η περιφρόνησις των εχθρών, αλλ' ακόµη και η εντροπή διά τας πράξεις µας ζηµία µεγαλυτέρα από κάθε άλλην, τουλάχιστον διά τους φρονίµους ανθρώπους; µηδενὸς ὄντος ἐν αὐτῇ πολεµίου λέγω, πλείον ἂν οἶµαι ζηµιωθῆναι τοὺς γεωργοῦντας ὑµῶν ἢ ὅσ εἰς ἅπαντα τὸν πρὸ τοῦ πόλεµον δεδαπάνησθε. εἰ δὲ δὴ πόλεµός τις ἥξει, πόσα χρὴ νοµίσαι ζηµιώσεσθαι; καὶ πρόσεσθ ἡ ὕβρις καὶ ἔθ ἡ τῶν πραγµάτων αἰσχύνη, οὐδεµιᾶς ἐλάττων ζηµίας τοῖς γε σώφροσιν. Όλα λοιπόν αυτά, όσα απ' αρχής [28] πάντα δὴ ταῦτα δεῖ συνιδόντας είπα, αφού όλοι σας λάβετε υπ' ἅπαντας βοηθεῖν καὶ ἀπωθεῖν ἐκεῖσε τὸν όψιν, τρέξατε προς βοήθειαν της πόλεµον, τοὺς µὲν εὐπόρους, ἵν ὑπὲρ Ολύνθου και αποµακρύνατε τον πόλεµον εις την Μακεδονίαν και την τῶν πολλῶν ὧν καλῶς ποιοῦντες ἔχουσι Χαλκιδικήν οι µεν πλούσιοι, ίνα µίκρ ἀναλίσκοντες τὰ λοιπὰ καρπῶνται χάριν των πολλών χρηµάτων, τα ἀδεῶς, τοὺς δ ἐν ἡλικίᾳ, ἵνα τὴν τοῦ οποία έχουν και καλά κάνουν και πολεµεῖν ἐµπειρίαν ἐν τῇ Φιλίππου τάχουν!, ολίγα εξοδεύοντες χώρᾳ κτησάµενοι φοβεροὶ φύλακες τῆς εξακολουθήσουν να καρπούνται αφόβως τα υπόλοιπα οι δε έχοντες οἰκείας ἀκεραίου γένωνται, τοὺς δὲ ηλικίαν διά να υπηρετήσωσιν ως λέγοντας, ἵν αἱ τῶν πεπολιτευµένων στρατιώται, ίνα, αφού αποκτήσουν αὐτοῖς εὔθυναι ῥᾴδιαι γένωνται, ὡς την πείραν του πολέµου εκεί εις την ὁποῖ ἄττ ἂν ὑµᾶς περιστῇ τὰ χώραν του Φιλίππου, γίνουν έπειτα φοβεροί φρουροί της πατρίδος των, πράγµατα, τοιοῦτοι κριταὶ καὶ τῶν η οποία τότε δεν θα έχη πάθη πεπραγµένων αὐτοῖς ἔσεσθε. χρηστὰ δ

23 καµµίαν ζηµίαν από εισβολήν εχθρικήν, οι δε ρήτορες οι σύµβουλοί σας, ίνα ηµπορούν ευκόλως να δώσουν λόγον διά τας προτάσεις και τας συµβουλάς των, διότι οποιανδήποτε έκβασιν λάβουν αι υποθέσεις σας, τέτοιοι κριταί θα είσθε και σεις διά τας πράξεις των και θα είσθε επιεικείς, αν γίνουν καλά, θα είσθε δε αυστηροί, αν γίνουν άσχηµα. Εν τούτοις εγώ εύχοµαι να λάβουν αισίαν έκβασιν διά το καλόν όλων µας!... εἴη παντὸς εἵνεκα. 1) Το ζήτηµα ήτο αν έπρεπε να βοηθήσουν τους Ολυνθίους ή όχι. 2) Ό ηµοσθένης νέος ακόµη οµιλεί µετά τινος δειλίας. Εν τω κειµένω δεν σηµ. ο αριθµός. 3) Ήτο φόβος µήπως ο Φίλιππος συµφιλιωθή µε τους Ολυνθίους. 4) Τους εφόνευσε, διότι ηγάπα µεν την προδοσίαν, αλλ' ουχί και τους προδότας. 5) Εκυριεύθη υπό του Φιλίππου εντός των ετών ) Εννοεί τα χρήµατα, τα οποία είχε το στρατιωτικόν ταµείον, που είχεν ιδρύσει ο Περικλής αλλά τα χρήµατα αυτά τώρα εσπαταλώντο ως θεωρικά. 7) Αρχαίον επίνειον της Θεσσαλίας παρά τον σηµερινόν Βόλον. 8) Αυτήν και τας Παγασάς είχε καταλάβει ο Φίλιππος τω 352 π. Χ. Ὀλυνθιακὸς Βʹ

24 Εις πολλάς µεν περιστάσεις, ω [1] ἐπὶ πολλῶν µὲν ἄν τις ἰδεῖν, ὦ Αθηναίοι, µου φαίνεται ότι ηµπορεί ἄνδρες Ἀθηναῖοι, δοκεῖ µοι τὴν παρὰ κανείς να ίδη την προς την πόλιν µας τῶν θεῶν εὔνοιαν φανερὰν γιγνοµένην εύνοιαν του θεού, η οποία συχνά, πυκνά γίνεται φανερά και προ τῇ πόλει, οὐχ ἥκιστα δ ἐν τοῖς παροῦσι πάντων εις τας σηµερινάς µας πράγµασι τὸ γὰρ τοὺς πολεµήσοντας υποθέσεις. Και ιδού πώς: Το να Φιλίππῳ γεγενῆσθαι καὶ χώραν ὅµορον έχουν δηλαδή εκείνοι, που θα καὶ δύναµίν τινα κεκτηµένους, καὶ τὸ πολεµήσουν τον Φίλιππον, οι µέγιστον ἁπάντων, τὴν ὑπὲρ τοῦ Ολύνθιοι, και χώραν γειτονικήν προς την χώραν του και δύναµιν πολέµου γνώµην τοιαύτην ἔχοντας αρκετήν και το σπουδαιότατον εξ ὥστε τὰς πρὸς ἐκεῖνον διαλλαγὰς όλων να έχουν τοιαύτην ιδέαν περί πρῶτον µὲν ἀπίστους, εἶτα τῆς ἑαυτῶν του πολέµου, ώστε πάσαν πατρίδος νοµίζειν ἀνάστασιν, δαιµονίᾳ συµφιλίωσιν µε τον Φίλιππον να θεωρούν πρώτον µεν αναξίαν τινὶ καὶ θείᾳ παντάπασιν ἔοικεν εµπιστοσύνης, έπειτα δε εὐεργεσίᾳ. αναστάτωσιν και καταστροφήν της πατρίδος των, αι! αυτά δεν οµοιάζουν µε κάποιαν υπεράνθρωπον και εντελώς θείαν ευεργεσίαν; ι' αυτό λοιπόν πρέπει, ώ Αθηναίοι [2] δεῖ τοίνυν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τοῦτ αφού ο θεός µας ευεργετεί να ἤδη σκοπεῖν αὐτούς, ὅπως µὴ χείρους εξετάσωµεν και ηµείς το εξής πλέον: περὶ ἡµᾶς αὐτοὺς εἶναι δόξοµεν τῶν πώς δηλαδή να µη φανώµεν απέναντι του εαυτού µας ανάξιοι ὑπαρχόντων, ὡς ἔστι τῶν αἰσχρῶν, εκείνων, τα οποία ο θεός µας µᾶλλον δὲ τῶν αἰσχίστων, µὴ µόνον παρεχώρησε διότι είνε αισχρόν ή πόλεων καὶ τόπων ὧν ἦµέν ποτε κύριοι µάλλον είνε αισχρότατον να φαίνεσθαι προϊεµένους, ἀλλὰ καὶ τῶν φαινώµεθα ότι παραµελούµεν και ὑπὸ τῆς τύχης παρασκευασθέντων εγκαταλείποµεν όχι µόνον πόλεις και τόπους, των οποίων ήµεθα κύριοι συµµάχων καὶ καιρῶν. άλλοτε. αλλ' ακόµη και συµµάχους, ως είνε οι Ολύνθιοι, και καταλλήλους περιστάσεις, ως είνε η σηµερινή πράγµατα τα οποία αυτή η τύχη µας προητοίµασεν!...

25 Τώρα το να κάθωµαι να σας [3] τὸ µὲν οὖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὴν διηγούµαι µε λεπτοµέρειαν την Φιλίππου ῥώµην διεξιέναι καὶ διὰ δύναµιν του Φιλίππου και µε τα τούτων τῶν λόγων προτρέπειν τὰ λόγια αυτά να σας προτρέπω, ώ Αθηναίοι, να κάµνετε το καθήκον δέοντα ποιεῖν ὑµᾶς, οὐχὶ καλῶς ἔχειν σας αυτό νοµίζω ότι δεν είνε ἡγοῦµαι. διὰ τί; ὅτι µοι δοκεῖ πάνθ ὅσ σωστόν πράγµα. Αλλά διατί; Να σας ἂν εἴποι τις ὑπὲρ τούτων, ἐκείνῳ µὲν το είπω διότι µου φαίνεται ότι, όσα ἔχειν φιλοτιµίαν, ἡµῖν δ οὐχὶ καλῶς και αν είπη κανείς δι' αυτά, εις πεπρᾶχθαι. ὁ µὲν γὰρ ὅσῳ πλείον ὑπὲρ εκείνον µεν προξενούν τιµήν και δόξαν, ενώ εις σας τί προξενούν; Την τὴν ἀξίαν πεποίηκε τὴν αὑτοῦ, τοσούτῳ µοµφήν ίσως ότι δεν τα εκάµατε θαυµαστότερος παρὰ πᾶσι νοµίζεται καλά αν όχι τίποτε χειρότερον... ὑµεῖς δ ὅσῳ χεῖρον ἢ προσῆκε κέχρησθε ιότι εκείνος µεν, όσω τοῖς πράγµασι, τοσούτῳ πλείον περισσότερα περισσότερα από ό,τι αξίζει έχει κάµει, τόσω αἰσχύνην ὠφλήκατε. περισσότερον αξιοθαύµαστος εις τα µάτια όλων φαίνεται ενώ σεις όσω χειρότερα από ό,τι έπρεπεν έχετε διευθύνει τας υποθέσεις σας, από τόσω µεγαλυτέραν εντροπήν εσκεπάσθητε! Αλλ' αυτά θα τα παραλείψω. Και θα [4] ταῦτα µὲν οὖν παραλείψω. καὶ γὰρ εἰ τα παραλείψω, διότι εάν κανείς µετ ἀληθείας τις, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εξετάση τα πράγµατα από την σκοποῖτο, ἐνθένδ ἂν αὐτὸν ἴδοι µέγαν αληθινήν των όψιν, ία ίδη ότι αυτός έχει γίνει µεγάλος από εδώ τας γεγενηµένον, οὐχὶ παρ αὑτοῦ. ὧν οὖν Αθήνας από ηµάς(1) και όχι από ἐκεῖνος µὲν ὀφείλει τοῖς ὑπὲρ αὐτοῦ την ιδικήν του δύναµιν αφ' εαυτού πεπολιτευµένοις χάριν, ὑµῖν δὲ δίκην του! Και δεν θεωρώ τώρα προσήκει λαβεῖν, τούτων οὐχὶ νῦν ὁρῶ κατάλληλον την περίστασιν να τὸν καιρὸν τοῦ λέγειν ἃ δὲ καὶ χωρὶς οµιλήσω περί εκείνων, εις τους οποίους ο Φίλιππος χρεωστεί χάριν, τούτων ἔνι, καὶ βέλτιόν ἐστιν ἀκηκοέναι διότι εξυπηρέτησαν τα σχέδια του, πάντας ὑµᾶς, καὶ µεγάλ, ὦ ἄνδρες ενώ σεις πρέπει να τιµωρήσετε Ἀθηναῖοι, κατ ἐκείνου φαίνοιτ ἂν αυτούς αλλά θα προσπαθήσω να σας ὀνείδη βουλοµένοις ὀρθῶς δοκιµάζειν, είπω εκείνα µόνον, τα οποία, είνε δυνατόν να είπω και είνε ταῦτ εἰπεῖν πειράσοµαι.

26 συµφερώτερον να τα έχετε όλοι ακουσµένα και τα οποία θα εφαίνοντο διά τον Φίλιππον µία µεγάλη µα µεγάλη κατηγορία αν θέλετε να τα καλοεξετάσετε! Το να ονοµάζη κανείς τον Φίλιππον [5] τὸ µὲν οὖν ἐπίορκον κἄπιστον καλεῖν άνθρωπον επίορκον και ανάξιον ἄνευ τοῦ τὰ πεπραγµένα δεικνύναι εµπιστοσύνης, χωρίς να δείχνωµεν λοιδορίαν εἶναί τις ἂν φήσειε κενὴν και τας πράξεις του ηµπορεί να είπη κανείς δικαίως ότι είνε κάποια δικαίως τὸ δὲ πάνθ ὅσα πώποτ ἔπραξε κατηγορία αλλά κατηγορία διεξιόντα ἐφ ἅπασι τούτοις ἐλέγχειν, ανίσχυρος, κούφια το δε να καὶ βραχέος λόγου συµβαίνει δεῖσθαι, αναφέρη πάντα όσα έως τώρα καὶ δυοῖν ἕνεχ ἡγοῦµαι συµφέρειν έπραξε και εις όλα να τον εἰρῆσθαι, τοῦ τ ἐκεῖνον, ὅπερ καὶ αποδεικνύη τοιούτον επίορκον και αναξιόπιστον, το πράγµα αυτό ολίγα ἀληθὲς ὑπάρχει, φαῦλον φαίνεσθαι, καὶ λόγια χρειάζεται διότι, όπου τοὺς ὑπερεκπεπληγµένους ὡς ἄµαχόν φυσικά οµιλούν τα πράγµατα, είνε τινα τὸν Φίλιππον ἰδεῖν ὅτι πάντα περιττά τα λόγια! Αλλά και διά δύο διεξελήλυθεν οἷς πρότερον ακόµη λόγους θεωρώ συµφέρον να αναφερθούν αι πράξεις του, πρώτον παρακρουόµενος µέγας ηὐξήθη, καὶ µεν, ίνα εκείνος το οποίον άλλως πρὸς αὐτὴν ἥκει τὴν τελευτὴν τὰ είνε και αληθινόν φανή τιποτένιος, πράγµατ αὐτῷ. δεύτερον δε, ίνα ίδουν και οι καθ' υπερβολήν θαυµάζοντες και φοβούµενοι τον Φίλιππον ότι τάσωσεν όλα τα ψέµµατα και τα τεχνάσµατα, µε τα οποία πρωτύτερα εξαπατών κατώρθωσε να αυξηθή και να γίνη µεγάλος και ότι εις το ίδιον τέλος κοντεύει να φθάση και η δύναµις του! Αλλά και εγώ ο ίδιος θα εθεώρουν [6] ἐγὼ γάρ, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, σφόδρ τον Φίλιππον παρά πολύ φοβερόν ἂν ἡγούµην καὶ αὐτὸς φοβερὸν τὸν και αξιοθαύµαστον άνθρωπον, εάν Φίλιππον καὶ θαυµαστόν, εἰ τὰ δίκαια έβλεπον ότι έχει µεγαλώσει µε πράξεις δικαίας τώρα όµως δεν τον πράττονθ ἑώρων ηὐξηµένον νῦν δὲ θεωρώ τοιούτον, διότι παρατηρών θεωρῶν καὶ σκοπῶν εὑρίσκω τὴν µὲν

27 και σκεπτόµενος ευρίσκω ότι κατ' ἡµετέραν εὐήθειαν τὸ κατ ἀρχάς, ὅτ αρχάς µεν εξηπάτησε την αφέλειαν Ὀλυνθίους ἀπήλαυνόν τινες ἐνθένδε και ευπιστίαν µας κατά την εποχήν βουλοµένους ὑµῖν διαλεχθῆναι, τῷ τὴν κατά την οποίαν µερικοί απεδίωκον από του βήµατος Ἀµφίπολιν φάσκειν παραδώσειν καὶ τὸ αυτού ενθυµείσθε; τους θρυλούµενόν ποτ ἀπόρρητον ἐκεῖνο απεσταλµένους των Ολυνθίων, που κατασκευάσαι, ήθελον προφορικώς να διαπραγµατευθώσι µαζί σας και µας εξηπάτησε µε την ψευδή υπόσχεσιν ότι θα µας παραδώση την Αµφίπολιν και µε την εφεύρεσιν του περιφήµου εκείνου και πολυθρύλητου µυστικού (2) µας εξηπάτησε δε κατόπιν µε την [7] τούτῳ προσαγαγόµενον, τὴν δ άλωσιν της Ποτειδαίας, η οποία ήτο Ὀλυνθίων φιλίαν µετὰ ταῦτα τῷ ιδική σας, και τους µεν πρότερον Ποτείδαιαν οὖσαν ὑµετέραν ἐξελεῖν καὶ συµµάχους του σας ηδίκησε, παρέδωκε δε αυτήν εις τους τοὺς µὲν πρότερον συµµάχους [ὑµᾶς] Ολυνθίους, ίνα προσελκύση εις την ἀδικῆσαι, παραδοῦναι δ ἐκείνοις, συµµαχίαν των. Τους Θεσσαλούς δε Θετταλοὺς δὲ νῦν τὰ τελευταῖα τῷ τώρα τελευταία εξηπάτησε µε την Μαγνησίαν παραδώσειν ὑποσχέσθαι υπόσχεσιν ότι θα παραδώση εις καὶ τὸν Φωκικὸν πόλεµον πολεµήσειν αυτούς την Μαγνησίαν και µε την υπόσχεσιν ότι θα αναλάβη υπέρ ὑπὲρ αὐτῶν ἀναδέξασθαι. ὅλως δ αυτών τον Φωκικόν πόλεµον. Εν οὐδεὶς ἔστιν ὅντιν οὐ πεφενάκικ γένει δε δεν υπάρχει κανείς εξ ἐκεῖνος τῶν αὐτῷ χρησαµένων τὴν γὰρ όσων εσχετίσθησαν µε αυτόν τον ἑκάστων ἄνοιαν ἀεὶ τῶν ἀγνοούντων οποίον να µη εξηπάτησεν εκείνος διότι εξαπατών κάθε φοράν την αὐτὸν ἐξαπατῶν καὶ προσλαµβάνων ανοησίαν των λαών και των πόλεων οὕτως ηὐξήθη. που δεν τον γνωρίζουν και παίρνων αυτούς µε το µέρος του εµέγάλωσε τόσον πολύ... Όπως λοιπόν ο Φίλιππος υψώθη και [8] ὥσπερ οὖν διὰ τούτων ἤρθη µέγας, έγινε µεγάλος δι' εκείνων, οι οποίοι ἡνίχ ἕκαστοι συµφέρον αὐτὸν ἑαυτοῖς δεν τον ήξευραν και εγελάσθηκαν ᾤοντό τι πράξειν, οὕτως ὀφείλει διὰ τῶν διότι καθένας από αυτούς ενόµιζεν

28 ότι αυτός θα κάµη κάτι τι συµφέρον αὐτῶν τούτων καὶ καθαιρεθῆναι πάλιν, δι' αυτόν έτσι οφείλει δι' αυτών των ἐπειδὴ πάνθ εἵνεχ ἑαυτοῦ ποιῶν ιδίων αυτών που δεν τον ήξευραν ἐξελήλεγκται. καιροῦ µὲν δή, ὦ ἄνδρες και εγελάσθηκαν, να κρηµνισθή πάλιν από την θέσιν, εις την οποίαν Ἀθηναῖοι, πρὸς τοῦτο πάρεστι Φιλίππῳ είχεν υψώθη, αφού τέλος πάντων τὰ πράγµατα ἢ παρελθών τις ἐµοί, έχει τρανώς αποδειχθή ότι κάµνει τα µᾶλλον δ ὑµῖν δειξάτω, ἢ ὡς οὐκ ἀληθῆ πάντα χάριν του ιδικού του ταῦτ ἐγὼ λέγω, ἢ ὡς οἱ τὰ πρῶτ συµφέροντος! Εις τοιαύτην λοιπόν ἐξηπατηµένοι τὰ λοιπὰ πιστεύσουσιν, ἢ κακήν κατάστασιν κατήντησαν αι υποθέσεις του Φιλίππου εάν δε όσα ὡς οἱ παρὰ τὴν αὑτῶν ἀξίαν λέγω δεν είναι ορθά, τότε ας δεδουλωµένοι [Θετταλοὶ] νῦν οὐκ ἂν παρουσιασθή όποιος θέλει εις το ἐλεύθεροι γένοιντ ἄσµενοι. βήµα και ας αποδείξη εις εµέ ή καλλίτερα εις σας, ότι τάχα αυτά τα όποια λέγω εγώ δεν είναι αληθινά ή ότι εκείνο που εξηπατήθησαν κατ' αρχάς από τον Φίλιππον εις το µέλλον θα έχωσιν εµπιστοσύνην εις αυτόν ή ν' αποδείξη ότι οι Θεσσαλοί, οι οποίοι υπεδουλώθησαν, χωρίς να τους αξίζη, τώρα δεν θα εγίνοντο ελεύθεροι αν ήτο δυνατόν µε πολλήν χαράν και ευχαρίστησιν. Και όµως, αν κανείς από σας [9] καὶ µὴν εἴ τις ὑµῶν ταῦτα µὲν οὕτως παραδέχεται µεν ότι έτσι είναι ἔχειν ἡγεῖται, οἴεται δὲ βίᾳ καθέξειν όπως τα λέγω νοµίζη δε ότι διά της αὐτὸν τὰ πράγµατα τῷ τὰ χωρία καὶ βίας ο Φίλιππος θα ηµπορέση να συγκράτηση την αρχήν, τας λιµένας καὶ τὰ τοιαῦτα προειληφέναι, κατακτήσεις και τους συµµάχους, και οὐκ ὀρθῶς οἴεται. ὅταν µὲν γὰρ ὑπ ότι θα τα συγκράτηση, επειδή έχει εὐνοίας τὰ πράγµατα συστῇ καὶ πᾶσι προκαταλάβει τα φρούρια και τους ταὐτὰ συµφέρῃ τοῖς µετέχουσι τοῦ λιµένας και τα τοιαύτα, δεν πολέµου, καὶ συµπονεῖν καὶ φέρειν τὰς σκέπτεται ορθώς. ιότι όταν οι σύµµαχοι συνδεθώσιν εξ αγάπης συµφορὰς καὶ µένειν ἐθέλουσιν αµοιβαίας και όλοι οι συµµετέχοντες ἅνθρωποι ὅταν δ ἐκ πλεονεξίας καὶ εις τον πόλεµον έχωσι τα ίδια πονηρίας τις ὥσπερ οὗτος ἰσχύσῃ, ἡ συµφέροντα, είνε πρόθυµοι οι

29 άνθρωποι και να κοπιάζουν µαζί και πρώτη πρόφασις καὶ µικρὸν πταῖσµα να υποφέρουν τας συµφοράς και να ἅπαντ ἀνεχαίτισε καὶ διέλυσεν. µένουν σταθεροί εις τους συµµάχους των αλλ' όταν γίνη κανείς ισχυρός από αδικίαν και πλεονεξίαν όπως αυτός τότε η πρώτη µικρά αιτία και το παραµικρόν παραπάτηµα όλα τα ανατρέπει και τα διαλύει. ιότι δεν είνε δυνατόν, όχι δεν είνε, [10] οὐ γὰρ ἔστιν, οὐκ ἔστιν, ὦ ἄνδρες ώ Αθηναίοι, µε αδικίας και επιορκίας Ἀθηναῖοι, ἀδικοῦντα κἀπιορκοῦντα καὶ και ψεύδη να αποκτήση κανείς ψευδόµενον δύναµιν βεβαίαν δύναµιν σταθεράν, αλλ' ό,τι δήποτε αποκτάται κατ' αυτόν τον τρόπον διά κτήσασθαι, ἀλλὰ τὰ τοιαῦτ εἰς µὲν µίαν φοράν και δι' ολίγον καιρόν ἅπαξ καὶ βραχὺν χρόνον ἀντέχει, καὶ διαρκεί, και ηµπορεί να ακµάσουν σφόδρα γ ἤνθησ ἐπὶ ταῖς ἐλπίσιν, ἂν αν η τύχη τα βοηθήση, και να τύχῃ, τῷ χρόνῳ δὲ φωρᾶται καὶ περὶ ακµάσουν πολύ, τρεφόµενα µε αὑτὰ καταρρεῖ. ὥσπερ γὰρ οἰκίας, οἶµαι, ελπίδας, αλλ' όµως µε τον καιρόν ανακαλύπτονται και µόνα των καὶ πλοίου καὶ τῶν ἄλλων τῶν τοιούτων καταρρέουν. ιότι όπως καθώς τὰ κάτωθεν ἰσχυρότατ εἶναι δεῖ, οὕτω νοµίζω αι βάσεις της οικίας και του καὶ τῶν πράξεων τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς πλοίου και των άλλων τοιούτων ὑποθέσεις ἀληθεῖς καὶ δικαίας εἶναι πρέπει να είνε δυνατώταται, τοιουτοτρόπως και των πράξεων αι προσήκει. τοῦτο δ οὐκ ἔνι νῦν ἐν τοῖς αρχαί και τα θεµέλια πρέπει να είνε πεπραγµένοις Φιλίππῳ. αληθή και δίκαια. Αλλά τούτο δεν υπάρχει τώρα εις τας πράξεις του Φιλίππου... Φρονώ λοιπόν ότι πρέπει σεις να [11] φηµὶ δὴ δεῖν ἡµᾶς τοῖς µὲν Ὀλυνθίοις τρέξετε εις βοήθειαν των Ολυνθίων βοηθεῖν, καὶ ὅπως τις λέγει κάλλιστα καὶ και είµαι ευχαριστηµένος να βοηθήτε τάχιστα, οὕτως ἀρέσκει µοι πρὸς δὲ µε τον τρόπον µε τον οποίον και οιοσδήποτε άλλος ήθελε προτείνει, Θετταλοὺς πρεσβείαν πέµπειν, ἣ τοὺς αρκεί η βοήθεια να είνε καλλίστη και µὲν διδάξει ταῦτα, τοὺς δὲ παροξυνεῖ ταχύτατη προς δε τους Θεσσαλούς καὶ γὰρ νῦν εἰσιν ἐψηφισµένοι Παγασὰς φρονώ ότι πρέπει να στείλετε ἀπαιτεῖν καὶ περὶ Μαγνησίας λόγους απεσταλµένους, οι οποίοι εις µεν ποιεῖσθαι. τους µη γνωρίζοντας τον Φίλιππον

30 να γνωρίσουν τον χαρακτήρα του και το ετοιµόρροπον του κράτους του, τους δε γνωρίζοντας αυτόν, αλλ' εκ φόβου διστάζοντας, να παροξύνουν και ενθαρρύνουν διότι άλλως και τώρα έχουν αποφασίσει να ζητήσωσι πάλιν από αυτόν τας Παγασάς αλλά και περί της Μαγνησίας να κάµουν λόγον. Αλλά το εξής. ώ Αθηναίοι, να [12] σκοπεῖσθε µέντοι τοῦτ, ὦ ἄνδρες εξετάσετε πώς δηλαδή οι εκ µέρους Ἀθηναῖοι, ὅπως µὴ λόγους ἐροῦσιν µας στελλόµενοι απεσταλµένοι πώς µόνον οἱ παρ ἡµῶν πρέσβεις, ἀλλὰ καὶ να µη είπωσι λόγια µόνον, αλλά να έχουν και να επιδεικνύουν και έργον ἔργον τι δεικνύειν ἕξουσιν τι σπουδαίον και θα επιδεικνύουν ἐξεληλυθότων ὑµῶν ἀξίως τῆς πόλεως έργον τι σπουδαίον, αν ηµείς καὶ ὄντων ἐπὶ τοῖς πράγµασιν, ὡς ἅπας εκστρατεύσωµεν σύµφωνα µε την µὲν λόγος, ἂν ἀπῇ τὰ πράγµατα, αξίαν της πόλεως αυτοπροσώπως µάταιόν τι φαίνεται καὶ κενόν, µάλιστα δηλαδή και µε σπουδαίας δυνάµεις και όταν είµεθα παρόντες εις τα δ ὁ παρὰ τῆς ἡµετέρας πόλεως ὅσῳ έργα, διότι κάθε λόγος, όταν λείπουν γὰρ ἑτοιµότατ αὐτῷ δοκοῦµεν χρῆσθαι, τα έργα, φαίνεται πράγµα κούφιο και τοσούτῳ µᾶλλον ἀπιστοῦσι πάντες αὐτῷ. ανωφελές και προ πάντων ο εκ µέρους της πόλεως µας λόγος διότι, µε όσω µεγαλυτέραν ευκολίαν φαινόµεθα ότι τον µεταχειριζόµεθα, τόσω περισσότερον όλοι δυσπιστούσι προς αυτόν. Πρέπει λοιπόν να δείξωµεν ότι πολύ [13] πολλὴν δὴ τὴν µετάστασιν καὶ εγκατελείψαµεν τας παλαιάς µεγάλην δεικτέον τὴν µεταβολήν, µεθόδους και συνήθειας και ότι εἰσφέροντας, ἐξιόντας, ἅπαντα µεγάλως µετεβλήθηµεν και να το δείξωµεν συνεισφέροντες, ποιοῦντας ἑτοίµως, εἴπερ τις ὑµῖν εκστρατεύοντες, προθύµως προσέξει τὸν νοῦν. κἂν ταῦτ ἐθελήσηθ κάµνοντες ό,τι πρέπει αν βέβαια ὡς προσήκει καὶ δὴ περαίνειν, οὐ µόνον, θέλετε να σας δώσουν προσοχήν και ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὰ συµµαχικὰ να προσέξουν εις όσα θα τους ἀσθενῶς καὶ ἀπίστως ἔχοντα είπητε. Και αν θελήσετε να τα

31 εκτελέσετε αυτά και να τα φανήσεται Φιλίππῳ, ἀλλὰ καὶ τὰ τῆς εκτελέσετε αµέσως και όπως οἰκείας ἀρχῆς καὶ δυνάµεως κακῶς πρέπει αι τότε θα φανερωθούν ότι ἔχοντ ἐξελεγχθήσεται. όχι µόνον οι σύµµαχοι του Φιλίππου συνδέονται ασθενώς µε αυτόν και δεν έχουν εµπιστοσύνην, αλλά και η ιδική του εξουσία και δύναµις θα αποδειχθή ότι ευρίσκεται εις κακήν κατάστασιν, ότι είναι ετοιµόρροπος... ιότι εν γένει µεν η Μακεδόνικη [14] ὅλως µὲν γὰρ ἡ Μακεδονικὴ δύναµις και εξουσία προσθετοµένη δύναµις καὶ ἀρχὴ ἐν µὲν προσθήκῃ εις άλλην δύναµιν, είνε κάποια µερίς ἐστί τις οὐ µικρά, οἷον ὑπῆρξέ δύναµις µεγάλη, όπως υπήρξε µίαν φοράν εις σας επί Τιµοθέου, ποθ ὑµῖν ἐπὶ Τιµοθέου πρὸς εναντίον των Ολυνθίων όπως πάλιν Ὀλυνθίους πάλιν αὖ πρὸς Ποτείδαιαν έπειτα εις τους Ολυνθίους κατά της Ὀλυνθίοις ἐφάνη τι τοῦτο Ποτειδαίας (3) και µετά των δύο συναµφότερον νυνὶ δὲ Θετταλοῖς τούτων συµµαχήσασα εφάνη όντως νοσοῦσι καὶ τεταραγµένοις ἐπὶ τὴν δύναµις αξιόλογος και τώρα τελευταίως, που έτρεξεν εις τυραννικὴν οἰκίαν ἐβοήθησεν καὶ ὅποι βοήθειαν των Θεσσαλών τις ἄν, οἶµαι, προσθῇ κἂν µικρὰν ευρισκοµένων εις εµφυλίους έριδας δύναµιν, πάντ ὠφελεῖ αὐτὴ δὲ καθ και ταραχάς εναντίον των αὑτὴν ἀσθενὴς καὶ πολλῶν κακῶν ἐστι τυράννων Λυκόφρονος και Πυθολάου άλλως τε όπου και αν µεστή. προσθέση κανείς δύναµιν, έστω και µικράν, πάντα ωφέλειαν, καθώς εγώ φρονώ, προξενεί µόνη της όπως και χωρίς σύµµαχον η Μακεδονική δύναµις και εξουσία είνε αδύνατη και γεµάτη από πολλά κακά. ιότι και αυτός µε όλα εκείνα [15] καὶ γὰρ οὗτος ἅπασι τούτοις, οἷς ἄν ένεκα των οποίων θα ηµπορούσε τις µέγαν αὐτὸν ἡγήσαιτο, τοῖς κανείς να τον νοµίση µεγάλον τους πολέµοις καὶ ταῖς στρατείαις, ἔτ πολέµους και τας εκστρατείας την έκαµε ακόµη περισσότερον αδύνατον ἐπισφαλεστέραν ἢ ὑπῆρχε φύσει από ό,τι φυσικά ήτο. ιότι νοµίζετε, κατεσκεύακεν αὑτῷ. µὴ γὰρ οἴεσθ, ὦ