Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Παιδαγωγική Σχολή Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σχολή Επιστημών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Διαπανεπιστημιακό Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: "Γνωστική και Κινητική Ανάπτυξη" Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της Παθογενούς Αριστεροχειρίας και της Σχολικής Επίδοσης σε παιδιά Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Νίκας Αθανάσιος Θεσσαλονίκη 2015

2 i ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Παιδαγωγική Σχολή - Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Σχολή Επιστημών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού Διαπανεπιστημιακό - Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: "Γνωστική και Κινητική Ανάπτυξη" Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της Παθογενούς Αριστεροχειρίας και της Σχολικής Επίδοσης σε παιδιά Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Νίκας Αθανάσιος Υποβάλλεται στο καθηγητικό σώμα για τη μερική ολοκλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση του μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών «Γνωστική και Κινητική Ανάπτυξη» της Παιδαγωγικής Σχολής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και της Σχολής Επιστημών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Επιβλέπων: Γεώργιος Γρούϊος, Καθηγητής Σ.Ε.Φ.Α.Α. / Α.Π.Θ. Μέλη: Τσορμπατζούδης Χαράλαμπος, Καθηγητής Σ.Ε.Φ.Α.Α. / Α.Π.Θ. Μπαρκούκης Βασίλειος, Επίκουρος Καθηγητής Σ.Ε.Φ.Α.Α. / Α.Π.Θ. Θεσσαλονίκη 2015

3 ii Ευχαριστίες Με την ολοκλήρωση της µεταπτυχιακής µου διπλωματικής εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον καθηγητή και κύριο επιβλέποντα κ. Γεώργιο Γρούϊο, για την πολύτιμη καθοδήγησή του. Με το αδιάλειπτο ενδιαφέρον του και τις εύστοχες παρατηρήσεις του στάθηκε σηµαντικός αρωγός µέχρι το πέρας αυτής της προσπάθειας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ. Χαράλαμπο Τσορμπατζούδη και τον επίκουρο καθηγητή κ. Βασίλειο Μπαρκούκη, μέλη της τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής για τις εποικοδομητικές υποδείξεις τους.

4 iii στους δικούς μου ανθρώπους

5 iv Περίληψη Τις τελευταίες δεκαετίες πολλές μελέτες έχουν εστιάσει την προσοχής τους στη λειτουργία των εγκεφαλικών ημισφαιρίων σε σχέση με την προτίμηση χεριού και τις επιπτώσεις που έχει η λειτουργία αυτή κατά τη διαδικασία της μάθησης και τη διδακτική. H παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε με σκοπό να διερευνήσει τη σχέση μεταξύ της παθογενούς αριστεροχειρίας και της σχολικής επίδοσης σε παιδιά της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Ειδικότερα, εξετάστηκε εάν μαθητές με παθογενή αριστεροχειρία χρονικής ηλικίας 8 έως 12 ετών που κατοικούν και φοιτούν σε δημόσια δημοτικά σχολεία στην πόλη της Ανατολικής Θεσσαλονίκης έχουν την ίδια σχολική επίδοση με δεξιόχειρες συμμαθητές τους συγκρίνοντας τις επιδόσεις τους σε τέσσερα μαθήματα, της Νεοελληνικής Γλώσσας, των Μαθηματικών, της Μουσικής και των Εικαστικών του Αναλυτικού Προγράμματος Σπουδών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης.Για τη διερεύνηση του σκοπού αυτού, διατυπώθηκαν εννέα ερευνητικές υποθέσεις και εξετάστηκε η ισχύς τους. Αναλυτικότερα η παρούσα μελέτη επιβεβαιώνει τις τρεις πρώτες υποθέσεις ότι οι παθογενείς μη δεξιόχειρες μαθητές δεν διαφέρουν σημαντικά στην σχολική επίδοσή τους σε σχέση με τους δεξιόχειρες στο σύνολο του δείγματος. Αυτό ισχύει τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια, με μοναδική εξαίρεση την επίδοση μεταξύ των δεξιόχειρων και μη δεξιόχειρων αγοριών στο μάθημα της Μουσικής. Τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η προτίμηση του αριστερού χεριού δεν επηρεάζει την επίδοση των μαθητών στα τέσσερα γνωστικά αντικείμενα. Στις επόμενες έξι υποθέσεις που αξιολογήθηκε η σχολική επίδοση των δεξιόχειρων μαθητών και μαθητριών καθώς και των παθογενών μη δεξιόχειρων, βρέθηκε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ του φύλλου και της σχολικής επίδοσης. Στο σημείο αυτό, και με αφορμή τις διαφορές που διαπιστώσαμε στην έρευνά μας, τόσο μεταξύ των φύλων, όσο και μεταξύ των μαθημάτων θεωρούμε απαραίτητο να σημειώσουμε ότι οι όποιες διαφορές μεταξύ των μέσων όρων στις επιδόσεις δύο ή περισσοτέρων ομάδων, δε μας οδηγούν σε άμεσα συμπεράσματα για τα άτομα που απαρτίζουν αυτές τις ομάδες. Θα πρέπει οι ατομικές διαφορές και οι ειδικές ικανότητες που τυχόν παρουσιάζουν να λαμβάνονται υπόψη και να αξιοποιούνται κατάλληλα από την εκπαιδευτική διαδικασία με κατάλληλη διαφοροποίηση των αναλυτικών προγραμμάτων και των μεθόδων διδασκαλίας, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η πληρέστερη αντιμετώπιση των εκπαιδευτικών αναγκών του κάθε ατόμου. Λέξεις κλειδιά: εγκεφαλική λειτουργική ασυμμετρία, πλευρίωση, προτίμηση χεριού, παθογενής αριστεροχειρία, σχολική επίδοση

6 v Abstract In recent decades many studies have focused attention on the functioning of the cerebral hemispheres in relation to handedness and the effects of this function in the process of learning and teaching. This survey was conducted to investigate the relationship between pathological sinistrality and scholastic performance in children of primary school. In particular, it examined whether pathological left-handed students aged between 8-12 who are studying in public elementary schools in the city of East Thessaloniki have the same school performance with their right-handed peers. This was done by comparing their performance in the subjects of Modern Greek Language, Mathematics, Music and the Arts based on the Primary School Curriculum. To investigate this aim, we made nine research hypotheses and tested their validity. Specifically, the present study confirms the first three hypotheses that the pathological non-right handed students do not differ significantly in school performance in relation to right-handed students in the whole sample. This finding applies to both boys and girls, with the only exception being the performance between right-handed and non-right-handed boys in Music. The data suggests that the preference of the left hand does not affect the performance of students in all four subjects. In the following six hypotheses where school performance of right-handed and pathological non-right handed students were evaluated relationship between gender and school performance was found. However, the differences that were found in our research both between gender and amongst subject performance cannot lead us to any foregone conclusions. Thus, what needs to be taken into account in the educational process are students individual differences, abilities and talents. Educators need to embrace appropriate differentiation of the curriculum and teaching methods, to ensure they are completely meeting the educational needs of every individual. Keywords: functional cerebral asymmetry, laterality, handedness, pathological sinistrality, school performance

7 vi Πίνακας περιεχομένων ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅰ... 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 Λειτουργική Εγκεφαλική Ασυμμετρία-Πλευρίωση... 1 Είδη Εγκεφαλικής Ασυμμετρίας... 2 Μέτρηση και Αξιολόγηση της Προτίμησης Χεριού... 4 Θεωρίες της Κινητικής Ασυμμετρίας... 7 Σχολική επίδοση και Αξιολόγηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅱ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅲ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Σημασία της έρευνας Οριοθετήσεις Περιορισμοί Ερευνητικές υποθέσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅳ ΜΕΘΟΔΟΣ Δείγμα Όργανα μέτρησης Διαδικασία ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅴ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ... 62

8 vii Δημογραφικά χαρακτηριστικά για το σύνολο των παιδιών του δείγματος Δημογραφικά χαρακτηριστικά των δεξιόχειρων παιδιών του δείγματος Δημογραφικά χαρακτηριστικά των παθογενών μη δεξιόχειρων παιδιών του δείγματος ΕΠΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅵ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

9 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅰ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Λειτουργική Εγκεφαλική Ασυμμετρία-Πλευρίωση Ο όρος λειτουργική εγκεφαλική ασυμμετρία αναφέρεται στην εξειδίκευση των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων και στο διαφορετικό τρόπο επεξεργασίας μιας γνωστικής λειτουργίας (Halpern, Haνiland & Killian, 1998). Θεωρείται ταυτόσημη έννοια με τους όρους εγκεφαλική πλευρίωση, ημισφαιρικότητα, ημισφαιρική εγκεφαλική ασυμμετρία, λειτουργική εγκεφαλική εξειδίκευση, και ημισφαιρική εγκεφαλική κυριαρχία, πλαγίωση, πλευρική προτίμηση και πλευρική κυριαρχία (Gazzaniga, 2000 McManus, 2002). Η τάση του ανθρώπου να επιδεικνύει προτίμηση (επιλεκτική λειτουργική χρήση) σε ένα από τα μέλη του σώματός του που είναι συμμετρικά τοποθετημένα σε ζεύγη κατά μήκος του οβελιαίου επιπέδου του σώματός τους όπως, για παράδειγμα, στο ένα άνω ή κάτω του άκρου, ονομάζεται πλευρίωση (Grouios, Tsorbatzoudis, Alexandris & Barkoukis, 2000).Η τάση αυτή συνδέεται με την ιδιότητα του εγκεφάλου του, που ονομάζεται λειτουργική εγκεφαλική ασυμμετρία (Corballis, 1998). Η πλευρική ασυμμετρία και η προτίμηση προς κάποια πλευρά είναι κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα των ζωντανών οργανισμών (Nelson, 2003). Δεν εμφανίζεται μόνο σε ανθρώπους αλλά και σε πλήθος σπονδυλωτών ζώων, όπως τα θηλαστικά, τα πουλιά, τα ψάρια και τα ερπετά, το αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου εξειδικεύεται στην κατηγοριοποίηση των πληροφοριών και τον έλεγχο της καθημερινής, συνηθισμένης συμπεριφοράς, και το δεξί ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για συμπεριφορές σε καινούργια γεγονότα και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως η διαφυγή από κάποιο κίνδυνο (Hegstrom & Kondequidi, 1990 Vallortigara, 2006). Στον άνθρωπο η εγκεφαλική ασυμμετρία θεωρείται αντιπροσωπευτική της εξέλιξης του νευρικού συστήματος από ένα απλό συμμετρικό σύστημα σε ένα πολύπλοκο και οργανωμένο με ακρίβεια σύστημα (Corballis, 1991), ενώ η πλευριωμένη συμπεριφορά αρχίζει να παρατηρείται μόλις δέκα εβδομάδες μετά τη σύλληψη του εμβρύου (Hepper, McCathey & Shannon, 1998). Από την βιβλιογραφική ανασκόπηση της λειτουργικής εγκεφαλικής ασυμμετρίας έχει διαπιστωθεί ότι τα δύο εγκεφαλικά ημισφαίρια διαφοροποιούνται ως προς α) το είδος επεξεργασίας των πληροφοριών και β) τον τρόπο επεξεργασίας αυτών. Ειδικότερα, το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο, για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, επεξεργάζεται όλες τις λεκτικές πληροφορίες με τις επιμέρους παραμέτρους τους (π.χ. ανάγνωση, γραφή). Αντίστοιχα, το δεξιό

10 2 εγκεφαλικό ημισφαίριο, για τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού, ελέγχει τους μη λεκτικούς οπτικοχωρικούς μετασχηματισμούς με τις επιμέρους παραμέτρους τους (π.χ. απτική και οπτική αναγνώριση των σχημάτων). Το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο έχει την τάση να τεμαχίζει την οπτική αντίληψη σε λεπτομέρειες που μπορούν να καθοριστούν λεκτικά (π.χ. αριθμός και μήκος γραμμών). Αντίστοιχα, το δεξιό εγκεφαλικό ημισφαίριο έχει την τάση να επεξεργάζεται τα οπτικά ερεθίσματα σαν ολότητες που είναι χωρικά συσχετισμένες (π.χ. σχηματισμός ολοκληρωμένων εντυπώσεων από τεμαχισμένες πληροφορίες). Συνολικά, η βασική δραστηριότητα του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου αφορά την επεξεργασία των εισερχόμενων πληροφοριών με βάση την εννοιολογική τους ομοιότητα. Αντίθετα, η βασική δραστηριότητα του δεξιού εγκεφαλικού ημισφαιρίου αφορά την επεξεργασία των εισερχόμενων πληροφοριών με βάση την δομική τους ομοιότητα (Grouios & Tzorbatzoudis, 1998).).Ταυτόχρονα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η ασυμμετρία των εγκεφαλικών ημισφαιρίων είναι σχετική και όχι απόλυτη (με μοναδική, πιθανώς, εξαίρεση την κατανόηση και έκφραση του λόγου) και ότι οι λειτουργικές του διαφοροποιήσεις είναι, κυρίως, ποσοτικές και όχι ποιοτικές (Hugdahl, 2000). Η εγκεφαλική ασυμμετρία υπήρξε αντικείμενο έρευνας στις μελέτες των ψυχολόγων και των νευροφυσιολόγων από τις αρχές του 20ου αιώνα, κατ' αρχάς για παθολογικές καταστάσεις, που οφείλονταν σε ασθένειες ή τραυματισμούς και εντοπίζονταν σε ένα από τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου. Στη συνέχεια οι έρευνες ασχολήθηκαν κυρίως με λειτουργικές ασυμμετρίες και ιδιαίτερα, κινητικής και αισθητηριακής υφής, καθώς και με αυτές του κεντρικού νευρικού συστήματος (UIImann, 2001). Είδη Εγκεφαλικής Ασυμμετρίας Οι λειτουργικές εγκεφαλικές ασυμμετρίες διακρίνονται σε τρία κύρια είδη (Annett, 1985 Corballis, 1983): α) τις αντιληπτικές ασυμμετρίες, οι οποίες περιλαμβάνουν οπτικές (Dutta & Mandal, 2002), ακουστικές (McFadden, 1993), οσφρητικές (Mildner, 2008), γευστικές (Aglioti, Tassinari, Fabri, Del Pesce, Quattrini, και συν., 2001) και απτικές ασυμμετρίες (Fagot, Lacreuse & Vauclair, 1997), β) τις γνωστικές ασυμμετρίες, οι οποίες αναφέρονται στον εντοπισμό διαφορών των γνωστικών λειτουργιών του εγκεφάλου (Martin, 2006) και περιλαμβάνουν ασυμμετρίες στη γλώσσα, στη μνήμη, στην προσοχή, στην αντίληψη της μουσικής και στη μαθηματική γνώση (Martin, 2003) και γ) τις κινητικές ασυμμετρίες, οι οποίες περιλαμβάνουν τη διαφορετική χρήση και τον έλεγχο των άνω και κάτω άκρων, καθώς και τη συνολική περιστροφή του σώματος (Grouios, Sakadami, Poderi & Alevriadou, 2000).

11 3 Δείκτες των κινητικών ασυμμετριών είναι το χέρι, το πόδι, το μάτι και το αυτί. Η σχέση της προτίμησης χεριού και της εγκεφαλικής ασυμμετρίας στο πλαίσιο των γνωστικών λειτουργιών έχει συγκεντρώσει το μεγαλύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον (Annett,1993 Inglis & Lawson, 1984). Για μια πληθώρα ερευνητών ο όρος κινητική ασυμμετρία είναι ταυτόσημος με τον όρο προτίμηση χεριού και αυτό γιατί υπάρχει υψηλός συσχετισμός των όρων. Ως εκ τούτου χαρακτηρίζεται από τους ερευνητές ως ο καλύτερος δείκτης της εγκεφαλικής ασυμμετρίας (Caνill & Bryden, 2003). Αναλυτικότερα, για την πλειοψηφία των δεξιόχειρων, παρατηρείται σημαντική η εμπλοκή και δραστηριοποίηση του αριστερού ημισφαιρίου στις γλωσσικές λειτουργίες (Pratt & Warrington, 1972 Wada & Rasmussen, 1960).Αντίστοιχα, και για την πλειοψηφία των αριστερόχειρων, παρατηρείται η ίδια σημαντική εμπλοκή και δραστηριοποίηση του αριστερού ημισφαιρίου στις γλωσσικές λειτουργίες. Το υπόλοιπο ποσοστό των αριστερόχειρων παρουσιάζουν μια λιγότερο σαφή σχέση ανάμεσα στην προτίμηση χεριού τους και την εγκεφαλική εξειδίκευση αναφορικά με τις γλωσσικές λειτουργίες (Milner, 1974 Zurif & Bryden, 1969). Υποστηρίζεται ότι επιδεικνύουν είτε δεξιά εγκεφαλική κυριαρχία (ποσοστό 15%-30%) είτε αμφίπλευρη εγκεφαλική αντιπροσώπευση (ποσοστό 7-16%) (Milner, Branch & Rasmussen, 1964 Rasmussen & Milner,1975 Warrington & Pratt, 1973). Επίσης, οι μη-γλωσσικές (οπτικό-χωρικές, οπτικό-κατασκευαστικές) λειτουργίες όπου η εμπλοκή του δεξιού ημισφαιρίου είναι σημαντική (Bryden, 1964 Leνy & Sperry, 1968), είναι δυνητικά εξίσου ανεπτυγμένες τόσο στους δεξιόχειρες όσο και στους αριστερόχειρες. Η σχέση της προτίμησης χεριού και της λειτουργικής εγκεφαλικής ασυμμετρίας δεν έχει διασαφηνιστεί με ακρίβεια, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ερευνητών. Αναλυτικότερα, η πλειοψηφία των μελετών υποστηρίζει την υπεροχή των αριστερόχειρων έναντι των δεξιόχειρων στις μη γλωσσικές (οπτικο-χωρικές) λειτουργίες (Annett & Turner, 1974 Briggs, Nebes & Kinsbourne, 1976 Leνy, 1969 McManus, Shergill & Bryden, 1993 Newcombe & Ratcliff, 1973), και αντίστοιχα την υπεροχή των δεξιόχειρων στις γλωσσικές λειτουργίες (Natsopoulos, Koutselini, Kiosseoglou & Koundouris, 2002). Εντούτοις, ένας μικρός αριθμός μελετών διατείνεται την μειονεκτική θέση των αριστερόχειρων στις μη-γλωσσικές ικανότητες (Gregory, Alley & Morris, 1980 Nebes, 1971) και των δεξιόχειρων στις γλωσσικές ικανότητες (Natsopoulos, Kiosseoglou, Xeromeritou & Aleνriadou, 1998). Τα αντικρουόμενα συμπεράσματα πιθανώς να αντανακλούν μεθοδολογικές διαφορές, όπως α) μικρό δείγμα (Leνy, 1969), β) δοκιμασίες που δεν επιτρέπουν την αξιολόγηση της εξεταζόμενης λειτουργίας αλλά και άλλων λειτουργιών που

12 4 εμπλέκονται σε αυτήν (Newcombe & Ratcliff,1973) γ) μέτρηση της προτίμησης χεριού (π.χ. χρήση αυτο-αναφορών, προτιμώμενο χέρι γραφής) (Annett, 1992) και δ) αξιολόγηση της προτίμησης χεριού, κατεύθυνση ή/και βαθμός. (Gregory, Alley & Morris, 1980). Σήμερα, επιμέρους κλάδοι των νευροεπιστημών εξετάζουν, υπό το δικό τους πρίσμα έκαστος, την προτίμηση χεριού και συμβάλλουν σημαντικά προς μια πολύπλευρη προσέγγισή της (Hugdahl & Davidson, 2004). Η προτίμηση χεριού δηλαδή, διερευνάται σε σχέση με την ύπαρξη: α) συγκεκριμένων ψυχιατρικών και ψυχοπαθολογικών διαταραχών (Dollfus, Buijsrogge,Benali, Delamillieure & Brazo, 2002), β) συγκεκριμένων νευρολογικών νοσημάτων (Doody, Vacca, Massman, & Liao, 1999), γ) αναπτυξιακών διαταραχών (Locke & Macaruso, 1999) και δ) ατομικών ιδιαιτεροτήτων (Grouios, Sakadami, Poderi & Aleνriadou, 1999). Οι ασύμμετρες λειτουργίες των χεριών αντανακλούν κυρίως στο νευρικό έλεγχο της ασυμμετρίας. Το εγκεφαλικό ημισφαίριο που συγκεντρώνει την μεγαλύτερη προτίμηση παρουσιάζει ανατομικές διαφορές και είναι, σύμφωνα με τα βιβλιογραφικά δεδομένα, μεγαλύτερο σε αντίθεση με το μη προτιμώμενο που φαίνεται να είναι αρκετά μικρότερο. Η θεωρία των Geschwind, Behan και Galaburda (1987) όσον αφορά την εγκεφαλική ασυμμετρία και τη σπουδαιότητα αυτής για την προτίμηση χεριού, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις σχέσεις που αναπτύσσονται σε δομικό και λειτουργικό επίπεδο. Σύμφωνα με το McManus (1991), οι δύο πιο χαρακτηριστικές πλευριωμένες συμπεριφορές στον άνθρωπο είναι η χρήση του λόγου και η ισχυρή προτίμηση του δεξιού χεριού έναντι του αριστερού. Η προτίμηση χεριού και το νευροβιολογικό υπόστρωμα της γλώσσας είναι, άλλωστε, δύο φαινόμενα στενά συνδεδεμένα, με το πρώτο να αποτελεί έμμεσο συμπεριφορικό δείκτη για την γλωσσική πλευρίωση στον εγκέφαλο (Knecht, Dräger, Deppe, Bobe, Lohmann και συν., 2000). Μέτρηση και Αξιολόγηση της Προτίμησης Χεριού Η προτίμηση χεριού μπορεί να ορισθεί: α) από τη σταθερή προτίμηση του ενός χεριού, έναντι του άλλου (Annett, 1970 Peters, 1998), β) από το ποιο είναι το πιο επιδέξιο χέρι στη εκτέλεση σύνθετων κινητικών δοκιμασιών συνολικά ή μεμονωμένα (Annett, 1970 Peters, 1998) και γ) από το χέρι που επιδεικνύει τη μεγαλύτερη δύναμη (Bowmann & Katz, 1984). Κατά συνέπεια μπορεί να μην είναι πάντα το προτιμώμενο χέρι αυτό που χρησιμοποιείται για την εκτέλεση ορισμένων σύνθετων κινητικών δοκιμασιών όπως το γράψιμο, ή το πιο επιδέξιο χέρι (Mathiowetz και συν., 1986), ή το ισχυρότερο χέρι (Crosby & Wehbe, 1994 Hanten

13 5 και συν., 1999). Επίσης το προτιμώμενο χέρι δεν είναι πάντα το σταθερότερο (Simon, 1964).Παρά την έντονη ερευνητική δραστηριότητα που παρατηρείται στο γνωστικό πεδίο της προτίμησης χεριού, εντούτοις δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ερευνητών για τα ακριβή κριτήρια μέτρησης και αξιολόγησης της. Οι ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει, κατά καιρούς, κριτήρια που διαφέρουν τόσο ως προς το είδος τους (ποιοτικά-ποσοτικά), όσο και ως προς τον αριθμό τους (Annett, 1985 Schachter, 1994). Οι μελέτες που διερευνούν την προτίμηση χεριού μέσω ποιοτικών μετρήσεων εστιάζονται στην εφαρμογή της αυτοαξιολόγησης: α) χωρίς την χρήση δομημένων ερωτηματολογίων (π.χ., συνέντευξη) και β) με την χρήση δομημένων αυτόσυμπληρούμενων ερωτηματολογίων. Τα πιο γνωστά ερωτηματολόγια που έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως στον ερευνητικό χώρο είναι των Crovitz-Zener (1962), της Annett (1970a), του Oldfield (1971), των Raczkowski, Kalat και Nebers (1974), των Briggs και Nebes (1975), των Steenhuis και Bryden (1989).Τα ερωτηματολόγια επιτρέπουν τη λήψη δυο παραμέτρων της προτίμησης χεριού: α) της κατεύθυνσης, που αφορά τα απόλυτα άκρα της κλίμακας της προτίμησης χεριού (δεξιοχειρία και αριστεροχειρία) (Annett, 1976 Oldfield, 1971) ή/και β) του βαθμού, που καλύπτει όλο το εύρος της κλίμακας της προτίμησης χεριού (συνεπή δεξιοχειρία/αριστεροχειρία, μη-συνεπή δεξιοχειρία/αριστεροχειρία ή αμφιδεξιότητα) (Annett & Kilshaw, 1990 Schachter, Ransil & Geschwind, 1987). Η πιο ευρέως χρησιμοποιούμενη μέτρηση της προτίμησης χεριού, με την χρήση ερωτηματολογίου, θεωρείται το "Laterality Quotient" (Πηλίκο Πλευρίωσης) (Bryden, 1977 Oldfield, 1971 Schachter, Ransil, & Geschwind, 1987) γιατί καταλήγει σε έναν αριθμητικό βαθμό πάνω σε μια συνεχή κλίμακα, που κυμαίνεται από το -100 έως το Συνεπώς, το Πηλίκο Πλευρίωσης επιτρέπει τη λήψη τόσο της κατεύθυνσης όσο και του βαθμού της προτίμησης χεριού και το συσχετισμό δεδομένων μιας έρευνας με άλλα ερευνητικά δεδομένα. Οι μελέτες που διερευνούν την προτίμηση χεριού μέσω ποσοτικών μετρήσεων εστιάζονται σε χαρακτηριστικά της επίδοσης του ατόμου σε ποικίλες κινητικές δοκιμασίες. Αυτά τα χαρακτηριστικά και τα αντίστοιχα έργα διερεύνησής τους είναι: α) η ταχύτητα [π.χ. "handwriting" (Proνins & Magliaro, 1993), "dot tapping task", (Τapley & Bryden, 1985), "finger tapping task" (Peters, 1980), "peg or disk moνing" (Annett, 1976, 1985a Roy, 1996), grooνed pegboard task (Annett, 1985), "Hand - Dominance Test" (ΗDΤ) ("tracing lines", "dotting circles", "dotting squares") (Jancke, Steingruber, 1975)], β) η ακρίβεια [(π.χ. "square-tracing task" (Bishop, 1990), "throwing at targets" (Watson & Kimura, 1989). "manual aiming" (Roy & Elliott, 1986)] γ) η δύναμη [(π.χ. "dynamometer" (Corey, Hurley & Foundas, 2001 Provins &

14 6 Magliaro, 1989)]. Οι δοκιμασίες δεξιότητας χεριού συνίστανται περισσότερο σε πληθυσμούς, όπως τα παιδιά ή οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι δυσκολεύονται να χειριστούν γραπτά ερωτηματολόγια και να θυμηθούν με ποιο χέρι επιλέγουν να εκτελέσουν κάποια δραστηριότητα (Bryden και συν., 2000). Επιπρόσθετα, με τις δοκιμασίες δεξιότητας χεριού τα αποτελέσματα είναι συγκρίσιμα, ενώ επιτυγχάνεται εκτίμηση όχι μόνο του βαθμού, αλλά και της κατεύθυνσης προτίμησης/δεξιότητας χεριού. Σημαντικό μειονέκτημα των δοκιμασιών αυτών αποτελεί το γεγονός ότι απαιτείται ατομική χορήγηση εν αντιθέσει με τα ερωτηματολόγια προτίμησης χεριού, τα οποία μπορούν εύκολα να χορηγηθούν μαζικά (Κουφάκη & Παπαδάτου-Παστού, 2011). Πληθώρα μελετών διερευνούν την προτίμηση χεριού συνδυαστικά, με την εφαρμογή τόσο ποιοτικών όσο και ποσοτικών μετρήσεων. Τα πορίσματά τους επιβεβαιώνουν μια ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στις δυο εν λόγω μετρήσεις. Συγκεκριμένα, στα άτομα με τις ισχυρότερες προτιμήσεις χεριού παρατηρούνται και οι μεγαλύτερες διαφορές επίδοσης των δυο χεριών κατά την εκτέλεση συγκεκριμένων κινητικών δοκιμασιών (Annett, 1976 Corey, Hurley & Foundas, 2001). Από την εφαρμογή και των δυο προσεγγίσεων μέτρησης της προτίμησης χεριού μπορούν να επισημανθούν μια σειρά πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων για την καθεμία προσέγγιση, χωριστά. Όσον αφορά την προτίμηση χεριού στα παιδιά αρκετοί ερευνητές έχουν χρησιμοποιήσει τη μέθοδο των ερωτηματολογίων. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται πως η παραπάνω μέθοδος δεν είναι κατάλληλη για παιδιά ηλικίας μέχρι 5 ετών, διότι τα μικρά παιδιά αυτής της ηλικίας, δεν είναι σε θέση να επιδείξουν το χέρι προτίμησης τους, απαντώντας σε τέτοιου τύπου ερωτήσεις (Ozturk, Durmazlar, Ural, Karaagaoglu, Yalaz, & Anlar, 1999). Ο ισχυρισμός ότι κατά τη νηπιακή και την παιδική ηλικία δεν έχει ξεκαθαριστεί στα παιδιά ακόμη η επιδεξιότητα του ενός ή του άλλου χεριού βασίζεται στο γεγονός ότι χρησιμοποιούνται και τα δύο χέρια, ενώ οι κινήσεις των παιδιών δεν παρουσιάζουν καμία συναρμογή και είναι εκούσιες. Μια άλλη κριτική που έχουν δεχθεί τα ερωτηματολόγια ως μέθοδος προσέγγισης αυτού του φαινομένου είναι πως επιβάλλουν κατά κάποιο τρόπο την καλλιέργεια της μνήμης σε γνωστικό επίπεδο και αποσκοπούν σε πολύ συγκεκριμένες κινήσεις ενώ από την άλλη πλευρά οριοθετούν και περιορίζουν αρκετά περιθώρια επέκτασης των αποτελεσμάτων. Συγκρίσεις διαφόρων ερωτηματολογίων έχουν δείξει ότι το μέγεθος και η κατεύθυνση της προτίμησης χεριού εξαρτάται από το είδος της κινητικής δοκιμασίας που εξετάζεται, μερικές φορές όμως τα αποτελέσματα διαφοροποιούνται εξαιτίας του τρόπου και της μεθόδου της έρευνας που ακολουθείται (Steenhuis & Bryden,1999). Συμπερασματικά, για την αξιολόγηση

15 7 της προτίμησης χεριού η χρήση ερωτηματολογίων σε συνδυασμό με κινητικές δοκιμασίες θεωρείται ως πιο αξιόπιστος και ολοκληρωμένος τρόπος (Rigal, 1992). Θεωρίες της Κινητικής Ασυμμετρίας Η αιτιολογία και η προέλευση της ασύμμετρης χρήσης των άνω άκρων αποτελεί αντικείμενο μακροχρόνιου ερευνητικού ενδιαφέροντος και επιστημονικών διενέξεων (Annett, 1985 Geschwind & Galaburda, 1985 McManus, 1985). Σ' αυτή την ερευνητική προσπάθεια της μελέτης της ασύμμετρης χρήσης των άνω και κάτω άκρων έχουν διατυπωθεί αρκετές θεωρίες (Satz, 1972 Annett, 1985 Porac & Coren, 1981 Geschwind & Behan, 1982). Πιο συγκεκριμένα, οι θεωρίες που ερμηνεύουν το φαινόμενο της κινητικής ασυμμετρίας συνοψίζονται : α) οι γενετικές θεωρίες (Annett, 1985 Leνy & Nagylaki, 1972 McManus, 1985), β) οι αναπτυξιακές-παθολογικές θεωρίες (Bakan, 1973 Geschwind & Galaburda, 1987), γ) οι εξελικτικές θεωρίες (Corballis, 1983), δ) οι περιβαλλοντικές θεωρίες (Porac & Coren, 1981) και ε) οι κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες (Shimizu & Endo, 1983). Οι γενετικές θεωρητικές προσεγγίσεις υποστηρίζουν ότι η εγκεφαλική ασυμμετρία είναι εγγενώς προσδιορισμένη και ότι ο καθορισμός της ασυμμετρίας προκύπτει σε γονιδιακό επίπεδο (Annett, 1985 McManus, 1985 McManus & Bryden, 1992 Yeo & Gangestad, 1993). Την εξήγηση και την απάντηση στο θέμα της προτίμησης χεριού προσπάθησαν να δώσουν δύο γενετικά μοντέλα, της Annett (1985) και του McManus (1985). Η θεωρία της δεξιάς μετατόπισης (Right Shift Theory) της Annett (1985) στηρίζεται στον εντοπισμό ή την έλλειψη ενός γονιδίου του (rs). Σε κάποια ευαίσθητη φάση ανάπτυξης του εγκεφάλου (πιθανότατα στην εμβρυακή καθώς και στη μετέπειτα βρεφική και νηπιακή φάση ανάπτυξης) η εμφάνιση του γονιδίου (rs) επιδρά αρνητικά στο δεξί εγκεφαλικό ημισφαίριο δίνοντας έτσι ένα μεγάλο πλεονέκτημα στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο να ελέγχει τις λειτουργίες της γλώσσας. Αποτέλεσμα της ύπαρξης του γονιδίου αυτού, που προωθεί τη γλώσσα είναι η δεξιοχειρία ή καλύτερα η τάση προτίμησης του δεξιού χεριού. Τα άτομα ελλείψει του γονιδίου αυτού παρουσιάζουν τυχαία προδιάθεση τόσο για την εγκεφαλική ασυμμετρία όσο και για την προτίμηση χεριού. Σύμφωνα με το γενετικό μοντέλο της Annett (1985),προβλέπονται τρεις γονότυποι σχετικά με το γνωστικό επίπεδο των ατόμων, οι οποίοι είναι (rs+-), οι ετεροζυγώτες με εντοπισμό της γλώσσας στο αριστερό ημισφαίριο, και τους (rs++, rs--) ομοζυγώτες.

16 8 Επίσης, το γενετικό μοντέλο της Annett (1985) διατυπώνει προβλέψεις αναφορικά με το γνωστικό επίπεδο των ατόμων, φορέων ενός εκ των τριών γενότυπων. Διατείνεται την πλεονεκτική θέση των ετεροζυγωτών σε επιμέρους γνωστικές ικανότητες και αντίστοιχα, τη θέση επικινδυνότητας των ομοζυγωτών σε αυτές. Ειδικότερα, η προδιάθεση προς την κυριαρχία του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου στη γλώσσα και προς το δεξί χέρι προκαλεί μειωμένες μαθηματικές, οπτικό-χωρικές και γλωσσικές ικανότητες. Συνεπώς, τα άτομα που επιδεικνύουν απόλυτη προτίμηση του δεξιού χεριού κινδυνεύουν να αναπτύξουν χαμηλού επιπέδου ικανότητες. Οι πιο προνομιούχοι δεν θα πρέπει να είναι οι απόλυτοι αριστερόχειρες, αλλά αυτοί με μια ήπια προδιάθεση προς την αριστεροχειρία ή δεξιοχειρία. Αυτό το προνόμιο είναι το γνωστό ως πολυμορφία, ένας επιλεκτικός μηχανισμός της φυσιολογικής γενετικής απόκλισης που εξυπηρετεί προσαρμοστικές διεργασίες. Στις προηγούμενες διατυπώσεις του μοντέλου η Annett υποστήριξε ότι το γονίδιο rs είναι κυρίαρχο έτσι ώστε αυτοί πού φέρουν τουλάχιστον ένα αντίγραφο του γονιδίου είναι κυρίως δεξιόχειρες ενώ εκείνοι που το στερούνται διαιρούνται εξ ίσου σε αριστερόχειρες και δεξιόχειρες. Για να το καταδείξει αυτό μελέτησε την τάση χρήσης ενός μόνο χεριού σε παιδιά με και τους δύο γονείς αριστερόχειρες. Αφού απέκλεισε όσα είχαν έστω έναν γονέα με ιστορικό από δύσκολη γέννα ή πρόωρο τραυματισμό, τα υπόλοιπα μοιράστηκαν σχεδόν εξ ίσου σε αριστερόχειρες και δεξιόχειρες. Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν ότι η αριστεροχειρία είναι κυρίως περιορισμένη σ' αυτούς που στερούνται το γονίδιο rs και είναι ουσιαστικά ένα περιστατικό πιθανότητας. Στις πιο πρόσφατες θεωρίες του μοντέλου της η Annett προτείνει ότι η αρχική επιρροή του γονιδίου rs είναι στην εγκεφαλική κυριαρχία παρά στην τάση προτίμησης χεριού και ότι το γονίδιο rs στην τάση προτίμησης χεριού είναι μια δευτερεύουσα συνέπεια εξ αιτίας της εγκεφαλικής προτίμησης. Το μέγεθος του ποσοστού του πληθυσμού με rs- μπορεί να προκύψει να είναι διπλάσιο του ποσοστού των ατόμων στα οποία οι λειτουργίες της ομιλίας ελέγχονται από το δεξιό εγκεφαλικό ημισφαίριο. Έρευνες έχουν δείξει ότι περίπου το 90%του πληθυσμού παρουσιάζει προτίμηση του δεξιού χεριού ενώ μόλις το 10%παρουσιάζει προτίμηση του αριστερού ή και των δύο χεριών (Annett, 1985 Bryden, 1982). Το δεύτερο γενετικό μοντέλο του McManus (1985) παρουσιάζει κάποια κοινά χαρακτηριστικά με αυτό της Annett. Σύμφωνα με τον ερευνητή η ημισφαιρική εγκεφαλική ασυμμετρία στηρίζεται στον εντοπισμό δύο αλλήλιων, το αλλήλιο D και το C. Το δεξιόστροφο αλλήλιο DD είναι υπεύθυνο για την εμφάνιση της δεξιοχειρίας στον άνθρωπο, και την εξειδίκευση του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου. Η

17 9 ημισφαιρική ασυμμετρία για τους φορείς των αλλήλιων CC είναι τυχαία και δύσκολα προσδιορίζεται. Οι θεωρίες της Annett και του McManus απασχόλησαν ιδιαίτερα τους επιστήμονες, αν και έχουν κοινά σημεία, παρουσιάζουν όμως και ορισμένες διαφορές. Οι βασικές διαφορές των μοντέλων των προαναφερθέντων ερευνητών έγκεινται στα εξής: για την Annett (1985), η αριστεροχειρία είναι μια φυσιολογική γενετική απόκλιση (Annett & Manning, 1989) με επιπτώσεις στην ανάπτυξη τόσο στις γλωσσικές λειτουργίες όσο και στο γενικότερο γνωστικό επίπεδο (Annett, 1985 Annett & Kilshaw, 1982 Annett & Manning, 1989). Αντίστοιχα, για τον McManus (1985), η αριστεροχειρία είναι αποτέλεσμα τροποποιημένων γονιδίων που απέτυχαν να εκφραστούν φυσιολογικά και επίσης, αρνείται οποιαδήποτε επίδραση της προτίμησης χεριού στην εγκεφαλική λειτουργία (McManus, Shergill & Bryden, 1993).Τις γενετικές θεωρίες των Annett και McManus, έρχονται να υποστηρίξουν οι Gangestand και Yeo (1994) οι οποίοι αφού εξέτασαν 225 προπτυχιακούς φοιτητές, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο βαθμός της τάσης χρήσης ενός μόνο χεριού είναι κληρονομήσιμος. Πέρα από τις γενετικές θεωρίες που αναφέρονται στην εξήγηση του φαινομένου της εγκεφαλικής εξειδίκευσης και κατ' επέκταση στην εξήγηση του φαινομένου της προτίμησης χεριού υπάρχουν και οι παθολογικές θεωρίες. Οι παθολογικές ερμηνείες διατείνονται ότι η αριστερή εξειδίκευση και η δεξιοχειρία είναι βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων οργανισμών. Εντούτοις, η εκδήλωσή τους παραποιείται από μια σειρά παραγόντων που επηρεάζουν αρνητικά τους φυσιολογικούς μηχανισμούς της φυσιολογικής ανάπτυξης και συνακόλουθα, προκαλούν άτυπη εγκεφαλική κυριαρχία και την αριστεροχειρία. Οι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί είναι οι ακόλουθοι: α) η σειρά της γέννησης και η πίεση κατά τη γέννηση (Bakan, 1978), β) επιβράδυνση της ωρίμασης (Bishop, 1986, 1990) και γ) προγεννητικές, περιγεννητικές ή/και μεταγεννητικές εγκεφαλικές βλάβες (Satz, 1972 Satz, Orsini, Saslow, & Henry, 1985).Από όλους τους προαναφερθέντες παράγοντες, η επιρροή των ορμονών κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ανάπτυξης έχει τύχει της μεγαλύτερης αποδοχής από πληθώρα μελετών. Αυτός ο παράγοντας, δηλαδή, των ορμονικών επιρροών, εμπίπτει στο θεωρητικό μοντέλο των Geschwind και Galaburda (1985) και Geschwind και Behan (1982). Αναλυτικότερα, σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, για την πλειοψηφία των ανθρώπων, υφίσταται μια εκ γενετής προδιάθεση προς την κυριαρχία του αριστερού ημισφαιρίου, αλλά ορμονικές επιρροές (π.χ. επίπεδα τεστοστερόνης) κατά την εμβρυϊκή φάση, δρουν προς την εξάλειψη αυτής της εκ γενετής προδιάθεσης και συνεπώς, προς τη

18 10 τυχαία (συμπτωματική) εγκεφαλικής ασυμμετρίας. Συνεπώς, η αριστερή εγκεφαλική εξειδίκευση και συνακόλουθα, η δεξιοχειρία προκύπτουν φυσιολογικά στον ανθρώπινο οργανισμό. Η έκφρασή τους όμως, παραποιείται από σειρά μη γενετικών, τυχαίων ορμονικών επιρροών που αυξάνουν την τυχαιότητα και συνακόλουθα, προκαλούνται οι μη-τυπικές ασυμμετρίες. Ποικίλα νευροπαθολογικά σύνδρομα όπως η επιληψία, η διανοητική καθυστέρηση, γλωσσικά προβλήματα και η εγκεφαλική παράλυση, έχει βρεθεί να συνδέονται με αυξημένη συχνότητα αριστεροχειρίας και αμφιδεξιότητας. Αυτοί οι όροι, στη συνέχεια, συνδέονται με τις περιπλοκές κατά την εγκυμοσύνη και τη γέννηση (Montagu,1962), αλλά και η προτίμηση του αριστερού χεριού και η αμφιδεξιότητα έχουν επίσης συνδεθεί με τις περιπλοκές κατά την εγκυμοσύνη και τη γέννηση (Bakan, 1971). Οι Searleman, Porac και Coren (1989) προχώρησαν σε μία κριτική ανασκόπηση 23 μελετών που εξέταζαν τη σχέση μεταξύ δεικτών της περιγεννητικής πίεσης και της προτίμησης χεριού και βρήκαν ότι η ασυμβατότητα του παράγοντα Ρέζους (Rh - αντιγόνο του αίματος), το χαμηλό βάρος κατά τη γέννηση και ο τοκετός με καισαρική πιθανώς να σχετίζονται με αυξημένη εμφάνιση μη δεξιοχειρίας στους άρρενες. Ο σημαντικότερος, όμως, περιγεννητικός δείκτης που φαίνεται να συνδέεται με την αριστεροχειρία είναι το χαμηλό βάρος κατά τη γέννηση (Bishop, O'Callaghan, Tudehope, Dugdale, Mohay, Burns, & συν., 1987). Επίσης, συσχέτιση έχει βρεθεί μεταξύ της προτίμησης χεριού και κάποιων τύπων περιγεννητικού άγχους, όπως η υψηλή πίεση του αίματος της μητέρας ή η ανάγκη ανάνηψης του βρέφους μετά τη γέννηση (Scheirs & Schijndel, 1996). Τέλος, ο Previc (1991) θεωρεί ότι η προτίμηση χεριού σχετίζεται με την ασύμμετρη τοποθέτηση του εμβρύου στη μήτρα κατά τη διάρκεια του τελευταίου τριμήνου της κύησης και ότι η αριστεροχειρία είναι το αποτέλεσμα μιας παρέκκλισης από την τυπική τοποθέτηση του εμβρύου. Ο Bakan (1973), σε έρευνα μεταξύ 47 αλκοολικών ανδρών ασθενών ενός γενικού νοσοκομείου, βρήκε το 15% να είναι αριστερόχειρες ενώ μαζί με τους αμφιδέξιους έφθαναν το 25% του δείγματος, ποσοστό πολύ υψηλότερο απ' αυτό που συναντάται στον γενικό πληθυσμό (8,6%). Η υψηλή συχνότητα αριστερόχειρων ατόμων σε ένα δείγμα των αλκοολικών υποστηρίζει την υπόθεση ότι η παθολογία του εγκεφάλου ως αποτέλεσμα της ανοξίας που συνδέεται με τις περισσότερες προγεννητικές, περιγεννητικές και μεταγεννητικές καταστάσεις μπορεί να είναι ένας πρόδρομος του αλκοολισμού. Επίσης η τάση χρήσης του αριστερού μόνο χεριού, συνδέεται με τις αναταραχές της κυτταρικής ανοσίας οι οποίες περιλαμβάνουν τις αυτοάνοσες ασθένειες και τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν ιούς, μύκητες ή καρκίνο. Οι γυναίκες

19 11 με τάση χρήσης του αριστερού μόνο χεριού αναπτύσσουν το καρκίνο του μαστού νωρίτερα από τις γυναίκες με τάση χρήσης του δεξιού μόνο χεριού (Kramer, Albrecht, & Miller, 1985). Επίσης τα άτομα με τάση χρήσης του αριστερού μόνο χεριού έχουν υψηλότερα ποσοστά άνοσων αναταραχών του θυροειδή, τύπου I ή ινσουλίνηςεξαρτώμενου διαβήτη. Οι Halpern και Coren (1988), περιέγραψαν μια σχέση μεταξύ της τάσης χρήσης του αριστερού χεριού και μιας χαμηλότερης υπολογιζόμενης διάρκειας ζωής. Αυτή η αναφορά δεν ήταν απροσδόκητη επειδή η τάση χρήσης του αριστερού χεριού έχει συνδεθεί με τρεις κύριες αιτίες θανάτου, τον αλκοολισμό, το κάπνισμα και τον καρκίνο του μαστού καθώς επίσης και με διάφορες νευρολογικές και άνοσες αναταραχές. Σύμφωνα με τον Halpern (1988) υπήρχαν αναλογικά περισσότεροι καπνιστές με προτίμηση του αριστερού χεριού, που κάπνιζαν περισσότερα από 10 τσιγάρα ανά ημέρα, ενώ όσοι απείχαν από το κάπνισμα και το ποτό περιγράφηκαν ως δεξιόχειρες.μια πιθανή χαμηλότερη υπολογιζόμενη διάρκεια ζωής που συνδέθηκε με την τάση χρήσης του αριστερού χεριού μπορεί επίσης να ισχύει για άτομα που είναι δεξιόχειρες αλλά που έχουν έναν συγγενή πρώτου βαθμού αριστερόχειρα (London, 1987). Η ύπαρξη αριστεροχειρίας έχει συνδεθεί επίσης με τη δυσλεξία, το τραύλισμα, την υπερδραστηριότητα ή την αναταραχή της διάσπασης της προσοχής, τον αυτισμό, τη σχιζοφρένεια, την όψιμη δυσκινησία, τη διανοητική καθυστέρηση, την επιληψία, την πρόωρη αρχή της ασθένειας του Alzheimer,με σκελετικές ανωμαλίες, με τη σοβαρή πρώιμη ωριμότητα και με χρωμοσωμικές ανωμαλίες (Geschwind & Galaburda, 1987 London, 1987 Searleman & Fugagli, 1987 Seltzer, Burres & Sherwin, 1984). Τα συμπεράσματα σχετικά με την τάση χρήσης του αριστερού μόνο χεριού δεν είναι μόνο αποθαρρυντικά καθώς η ύπαρξη αριστεροχειρίας συνδέεται επίσης με πολλά ανώτερα ταλέντα. Οι αριστερόχειρες (που περιλαμβάνουν λιγότερο από το 10% του πληθυσμού),υπεραντιπροσωπεύονται στα δείγματα των μαθηματικών, των μουσικών, των καλλιτεχνών, των αθλητών, και των επαγγελματιών (Geschwind & Galaburda1987). Μία δεύτερη υπόθεση έχει προταθεί από τον Bakan (1971), σύμφωνα με την οποία η αριστεροχειρία μπορεί να οφείλεται σε εγκεφαλική βλάβη κατά τη διάρκεια του τοκετού εξαιτίας του περιγεννητικού άγχους (perinatal stress). Επίσης, παρατηρώντας την προτίμηση χεριού σε σχέση με τη σειρά γέννησης των παιδιών, ο Bakan (1971) κατέληξε ότι τα πρωτότοκα παιδιά ή τα παιδιά που γεννήθηκαν από μεγαλύτερες μητέρες είναι περισσότερο πιθανό να είναι αριστερόχειρες κι ότι η

20 12 εγκεφαλική ανοξία που σχετίζεται με την εγκυμοσύνη και τις επιπλοκές κατά τη διάρκεια του τοκετού μπορεί να προκαλέσει κάποια νευρολογική διαταραχή, με την αριστεροχειρία να είναι ένα ήπιο σύμπτωμα ή ένδειξη αυτής της νευρολογικής διαταραχής (Bakan Bakan, Dibb & Reed, 1973). Ο Corbalis (1997) υποστηρίζει ότι σε κάποιο σημείο στην εξέλιξη των ανθρωποειδών, μια μεταλλαγή μπορεί να είχε παράγει ένα "δεξιόστροφο" (D) αλληλόμορφο γονίδιο, προκαταλαμβάνοντας έντονα την τάση χρήσης ενός μόνου χεριού υπέρ του δεξιού χεριού και του ελέγχου της ομιλίας προς το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο. Ένα εναλλακτικό [πιθανότατα (C)] αλληλόμορφο γονίδιο θεωρείται ως προς τη κατεύθυνση ουδέτερο, αν και υπάρχουν πιθανώς άλλα γονίδια που επηρεάζουν τις ασυμμετρίες και που μπορούν να δημιουργήσουν μια αδύνατη προκατάληψη προς τη δεξιά τάση χρήσης ενός μόνου χεριού (και άλλες aσυμμετρίες). Οι προσομοιώσεις δείχνουν ότι το αλληλόμορφο γονίδιο D, θα μπορούσε να έχει διαδοθεί αρκετά γρήγορα μέσω ενός πληθυσμού, λαμβάνοντας υπόψη ακόμη και ένα μικροσκοπικό πλεονέκτημα των ετεροζυγωτών του CD πέρα από τους ομοζυγώτες CC και DD από την άποψη της αναπαραγωγικής ικανότητας. Αυτό το υποθετικό πλεονέκτημα των ετεροζυγωτών θα εξηγούσε επίσης την προφανή σταθερότητα στα σχετικά ποσοστά των αριστερόχειρων και δεξιόχειρων. Αυτό το υποθετικό αλληλόμορφο γονίδιο μπορεί να είχε προκύψει με την εξέλιξη Homo sapiens στην Αφρική περίπου έως έτη πριν. Έχει αποδειχθεί ότι η προτίμηση χεριού επηρεάζεται από κοινωνικοπολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς παράγοντες (Collins, 1970, Porac, Coren & Searleman, 1986) κυρίως όσον αφορά: α) την ρίψη αντικειμένων (ειδικότερα όταν επηρεάζεται από προπόνηση παρατήρηση και κατάλληλο εξοπλισμό) και β) το γράψιμο (Peters, 1986). Κατά τους Porac και Coren (1981) η προτίμηση χεριού συνδέεται με: α) τις περιβαλλοντικές επιδράσεις, δηλαδή την εμπειρία, την εκπαίδευση και μάθηση, τα ατυχήματα, την κοινωνική πίεση και την προσωπική κινητοποίηση (Ashton, Preνic, Searleman, Porac &Coren, 1982), β) το οικογενειακό πρότυπο της προτίμηση χεριού (Leiber &Axelrod, 1981) και γ) τις εκάστοτε πολιτισμικές συνθήκες (Porac & Coren,1981 ). Η εκδήλωση της προτίμησης προς το δεξί ή αριστερό χέρι ενδεχομένως να προκαλείται από έναν ή περισσότερους από τους παραπάνω παράγοντες (Searleman, Porac & Coren, 1982). Ειδικότερα οι Porac, Izaak, και Rees (1990), μελέτησαν διαφορετικούς πολιτισμούς και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η συχνότητα εμφάνισης της αριστεροχειρίας είναι χαμηλότερη σε ασιατικούς πολιτισμούς συγκριτικά με τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη, καθώς οι πληθυσμοί αυτοί υπόκεινται περισσότερο σε

21 13 πολιτιστικές πιέσεις κατά της χρήσης του αριστερού χεριού. Σε παρόμοια αποτελέσματα έχουν καταλήξει και άλλες παρόμοιες μελέτες σε αυστηρές ανατολικές κοινωνίες, στις οποίες τα ποσοστά εμφάνισης αριστεροχειρίας στο γράψιμο φτάνουν να είναι ακόμη και χαμηλότερα του 1% του γενικού πληθυσμού (Hung, Tu, Chen, & Chen, 1985). Οι Shimizu και Endo (1983) σε ερευνά τους σε 4282 γιαπωνέζους τελειόφοιτους μαθητές Λυκείου έδειξαν ότι το του 7,2% ήταν αριστερόχειρες με τους άνδρες περισσότερους από τις γυναίκες. Υπήρχε όμως ένα ποσοστό ατόμων που μετατράπηκαν σε δεξιόχειρες και ήταν υψηλότερο στις γυναίκες έναντι των ανδρών. Αν συχνότητα αυτή προστεθεί με αυτή των αριστερόχειρων το ποσοστό τους ανεβαίνει στο 11%. Όμως τα άτομα που χρησιμοποιούσαν πάντα το αριστερό χέρι για γράψιμο και κατανάλωση ήταν μόνο το 0,7% και 1,7% αντίστοιχα. Αυτό προτείνει ότι η κοινωνική πίεση για γράψιμο και κατανάλωση με το δεξί χέρι παραμένει υψηλή στην Ιαπωνία. Σχολική επίδοση και Αξιολόγηση Ο όρος σχολική επίδοση αναφέρεται σε ένα σύνολο ενεργειών και δραστηριοτήτων τις οποίες αναπτύσσει ο μαθητής, αναπαράγοντας και αξιοποιώντας τις πληροφορίες που έχει προσλάβει κατά τη διάρκεια της μάθησης που συντελείται στο σχολείο. Σύμφωνα με τον Γκότοβο (1986), η αρχή της επίδοσης αναφέρεται στην υποχρέωση παραγωγής έργου στην τάξη ανάγεται στο στοιχείο του μαθητικού ρόλου «μάθηση» και οφείλει να είναι προσανατολισμένη στην ατομική διαδικασία μάθησης και εξέλιξης του μαθητή (Κωνσταντίνου, 2002). Η έννοια της σχολικής επίδοσης στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει συνδεθεί άμεσα με το επίπεδο στο οποίο οι μαθητές έχουν κατακτήσει τους σκοπούς των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων. Η κατάκτηση αυτή μεταφράζεται, ποσοτικά, μέσω του βαθμού (σε 10βαθμη ή 20βαθμη κλίμακα) που πετυχαίνουν στα διάφορα μαθήματα του σχολείου και μπορεί να γίνει μέσα από διάφορες μεθόδους και τεχνικές (Αβδάλη, 1989). Πλήθος μελετών καταδεικνύουν ότι η σχολική επίδοση επηρεάζεται από τις γνωστικές λειτουργίες του παιδιού, από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του, από τις εκπαιδευτικές πρακτικές που εφαρμόζονται στην τάξη και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Με βάση την επίδοση τους οι μαθητές χαρακτηρίζονται, από το στενό ή ευρύτερο περιβάλλον τους, ως κακοί ή μέτριοι, καλοί, άριστοι (Λάππα & Βαρδούλης, 2006). Αξιολόγηση είναι η διαδικασία που αποσκοπεί στο να προσδιορίσει, κατά τρόπο συστηματικό και αντικειμενικό, το αποτέλεσμα ορισμένης δραστηριότητας σε

22 14 σχέση με τους στόχους τους οποίους αυτή επιδιώκει και την καταλληλότητα των μέσων και μεθόδων που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη τους. Στο χώρο της εκπαίδευσης αξιολόγηση είναι η συστηματική διαδικασία ελέγχου του βαθμού επίτευξης των επιδιωκόμενων από το εκπαιδευτικό σύστημα σκοπών και ειδικών στόχων. Η αξιολόγηση αυτή μπορεί να γίνει σε ατομικό επίπεδο, σε επίπεδο σχολικής τάξης ή σχολικής μονάδας, σε περιφερειακό και σε εθνικό επίπεδο, με μέσα και μεθόδους κατάλληλα σε κάθε περίπτωση. Με το Π.Δ. 8/95 (ΦΕΚ 3/ , τ. Α ) καθώς και στις συμπληρωματικές διατάξεις του Π.Δ. 121/95 (ΦΕΚ 75/ , τ. Α ) (βλ. Παράρτημα 5) η αξιολόγηση καθορίζεται ως εξής: Άρθρο 1. Έννοια και σκοπός της αξιολόγησης, Άρθρο 2. Διαδικασία Αξιολόγησης, Άρθρο 3. Περιγραφική Αξιολόγηση, Άρθρο 4. Κλίμακα βαθμολογίας Σύμφωνα με τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου (Π.Ι., 1994) ο μαθητής αξιολογείται: 1) Μέσα από τη συμμετοχή του στην καθημερινή εργασία της τάξης. Εκτός από τα συγκεκριμένα μαθησιακά του επιτεύγματα, αξιολογούνται ακόμη: η προσπάθεια που καταβάλλει, το ενδιαφέρον του και η ικανότητα συμμετοχής του στον διάλογο που πραγματοποιείται στην τάξη, τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί κατά τη διάρκεια του μαθήματος, η ακρίβεια στον λόγο, η κριτική αντιμετώπιση προσώπων, γεγονότων και καταστάσεων, η διατύπωση υποθέσεων και η διαδικασία επαλήθευσής τους και η ικανότητα εφαρμογής των γνώσεων σε καταστάσεις της καθημερινής πραγματικότητας κ.τ.λ.. 2) Από τα αποτελέσματα της επίδοσής του στα κριτήρια αξιολόγησης και τα επαναληπτικά μαθήματα. Τα κριτήρια αυτά βρίσκονται στο τέλος κάθε γενικής ενότητας των βιβλίων ή σε ξεχωριστά για κάθε μάθημα φυλλάδια και αποτελούν μέσο συστηματικής συγκέντρωσης πληροφοριών για την αποτελεσματικότητα της αντίστοιχης διδασκαλίας. Κύριος σκοπός τους είναι: να επαναλάβουν οι μαθητές τα βασικότερα σημεία της ενότητας που προηγήθηκε, να διαπιστωθούν οι τυχόν ελλείψεις των μαθητών, οι οποίες και συζητούνται στην τάξη, να αντλήσει ο δάσκαλος χρήσιμες πληροφορίες για την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας που προηγήθηκε και να αναπροσαρμόσει τη διδασκαλία του, και τέλος, να παρακολουθήσει σταδιακά την επίδοση των μαθητών του στο κάθε μάθημα. 3) Από τα αποτελέσματα της επίδοσής του σε κριτήρια αξιολόγησης που εκπονεί ο ίδιος ο εκπαιδευτικός. Πρόκειται για πρόσθετα κριτήρια, ανακεφαλαιωτικού χαρακτήρα, τα οποία αξιοποιούνται στο τέλος δύο-τριών γενικών ενοτήτων. Συνήθως χρησιμοποιούνται στην Ε' και Στ' τάξη. 4) Από τις εργασίες που πραγματοποιεί ο μαθητής στο σχολείο και στο σπίτι. Σύμφωνα με το Άρθρο 4 στις τάξεις Α' και Β' γίνεται μόνο περιγραφική αξιολόγηση. Στο βιβλίο Μητρώου και Προόδου δεν καταχωρίζεται καμία βαθμολογία.

23 15 Οι στήλες για τις τάξεις αυτές στο παραπάνω βιβλίο παραμένουν κενές και συμπληρώνονται στο τέλος του διδακτικού έτους με την ένδειξη "προάγεται" ή "επαναλαμβάνει την τάξη". Στις τάξεις Γ' και Δ' εκτός από την Περιγραφική αξιολόγηση χρησιμοποιείται κλίμακα βαθμολογίας που έχει ως εξής: Άριστα (Α), Πολύ Καλά (Β), Καλά (Γ), Σχεδόν Καλά (Δ). Με το "Σχεδόν Καλά (Δ)" βαθμολογούνται όσοι εμφανίζουν σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. 3. Στις τάξεις Ε' και ΣΤ' εκτός από την περιγραφική αξιολόγηση χρησιμοποιείται κλίμακα βαθμολογίας που είναι λεκτική και αριθμητική και έχει ως εξής: Άριστα (9-10), Πολύ Καλά (7-8), Καλά (5-6), Σχεδόν Καλά (1-4). Στο βιβλίο Μητρώου και Προόδου η βαθμολογία καταχωρίζεται με αριθμητικό σύμβολο. Με "Σχεδόν Καλά" βαθμολογούνται όσοι εμφανίζουν σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. Συγκεκριμένες οδηγίες για την αξιολόγηση του μαθητή δίνονται επίσης στο Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Ε.Π.Π.Σ., 1998), στο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (Δ.Ε.Π.Π.Σ.) και στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ., 2002), που συνέταξε το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Αποτιμώντας την υπάρχουσα κατάσταση σε σχέση με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο γενικά, εκτιμάται ότι ο βαθμός του μαθητή δεν αποτυπώνει μόνο την ακαδημαϊκή επίδοση του, αλλά επηρεάζεται και από μια σειρά άλλους παράγοντες ( συμπεριφορά, φύλο κ.ά.) που οι δάσκαλοι κρίνουν σημαντικούς. Η τάση προς επιείκεια των δασκάλων έχει καταδειχθεί επανειλημμένως. Οι Έλληνες δάσκαλοι έχουν εμφανιστεί να δηλώνουν πρόθυμοι να βάλουν μεγαλύτερους βαθμούς από την επίδοση των μαθητών επηρεαζόμενοι από μια σειρά από χαρακτηριστικά των μαθητών που ποικίλουν από την εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους, μέχρι τα κίνητρα και τη νοημοσύνη τους. (Zbainos & Hallam, 2002). Μολονότι η θεσμοθετημένη αξιολόγηση του μαθητή στο Δημοτικό Σχολείο ορίζει ότι οι σκοποί της αξιολόγησης πρέπει να είναι κυρίως γνωστικοί, ψυχοκινητικοί (απόκτηση δεξιοτήτων κ.τ.λ.), στη διδακτική πράξη φαίνεται πως οι δάσκαλοι τους ιεραρχούν διαφορετικά. Έτσι -συνεχώς και άτυπα- αξιολογούν πρωτίστως για διοικητικούς, διαχειριστικούς σκοπούς, στην προσπάθεια να ελέγξουν τη συμπεριφορά των μαθητών, ώστε να τηρούν ήπιο κλίμα -πειθαρχία-στην τάξη. Κατόπιν, αξιολογούν τη συμμετοχή στο μάθημα και για γνωστικούς σκοπούς, παρακολουθώντας τον βαθμό επίτευξης των γνωστικών διδακτικών στόχων και ελέγχοντας περισσότερο τις απομνημονευθείσες γνώσεις και όχι τόσο την κριτική σκέψη, τη δημιουργικότητα και τα λοιπά ποιοτικά χαρακτηριστικά.

24 16 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ⅱ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον πεδίο μελέτης αποτελεί η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της παθογενούς αριστεροχειρίας και της σχολικής επίδοσης σε παιδιά της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Το συγκεκριμένο πεδίο συναντά ερευνητικό ενδιαφέρον τα τελευταία 50 χρόνια, χωρίς όμως να υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία. Ειδικότερα, οι Newcombe και Ratcliff (1973) εξέτασαν την υπόθεση ότι οι επιδόσεις των αριστερόχειρων ενός κανονικού πληθυσμού σε γνωστικές δοκιμασίες είναι ίδιες με αυτές των δεξιόχειρων. Στην έρευνα συμμετείχαν 15 άντρες και 11 γυναίκες αριστερόχειρες, 92 άντρες και 47 γυναίκες αμφιδέξιοι και 302 άντρες και 356 γυναίκες δεξιόχειρες. Η προτίμηση χεριού αξιολογήθηκε με ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο περιείχε μια λίστα με επτά συγκεκριμένες δραστηριότητες και η αξιολόγηση του IQ έγινε με το WAIS και τέσσερις επιμέρους γλωσσικές δοκιμασίες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα δεν βρέθηκαν ότι υπάρχουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις γνωστικές ικανότητες, σε συνδυασμό με την ηλικία, το φύλο, την κοινωνική τάξη και τα χρόνια της σχολικής εκπαίδευσης. Τα στοιχεία της έρευνας από το φυσιολογικό πληθυσμό δεν παρέχουν καμία υποστήριξη στην άποψη ότι οι αριστερόχειρες ή οι αμφιδέξιοι είναι λιγότερο αποτελεσματικοί από τους δεξιόχειρες σε οποιεσδήποτε γλωσσικές ή χωρικές διεργασίες. Αλλά επισημαίνουν ότι οφείλουμε να παρατηρήσουμε μια πρόσφατη έρευνα των McGlone και Davidson (1973) μεγάλου ενδιαφέροντος, η οποία υποδηλώνει το γεγονός ότι η εξασθενημένη χωρική ικανότητα μπορεί να σχετίζεται με την αλληλεπίδραση μεταξύ κυριαρχίας και της προτίμησης χεριού, ιδιαίτερα στις γυναίκες. Οι ερευνητές, επίσης τονίζουν ότι οι μελλοντικές έρευνες για την προτίμηση χεριού πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τόσο τις διαφορές του φύλου όσο και τις διαφορές στη διαμόρφωση της εγκεφαλικής κυριαρχίας-ασυμμετρίας. Ο Byrne (1974) πραγματοποίησε μια έρευνα σχετικά με τις μουσικές ικανότητες και την προτίμηση χεριού. Σκοπός της έρευνας ήταν να υποστηρίξει την υπόθεση για την αυτοτέλεια των μουσικών ικανοτήτων και της προτίμησης χεριού. Στην έρευνα στην οποία συμμετείχαν 30 αμφιδέξιοι (18 γυναίκες, 12 άνδρες) και 41 δεξιόχειρες (24 και 17 ). Για την αξιολόγηση της προτίμησης χεριού χρησιμοποιήθηκε το ερωτηματολόγιο του Εδιμβούργου (Edinburgh Handedness Inventory, ΕΗΙ,Oldfield,1971). Η η χροιά και η τονική μνήμη μετρήθηκε με μια σειρά επιμέρους δοκιμασιών, χρησιμοποιώντας το Seashore, ενώ η Λεκτική νοημοσύνη μετρήθηκε, επίσης, χρησιμοποιώντας τη δοκιμασία ACER AL. Τα αποτελέσματα των μέσων όρων της σύγκρισης με t τεστ ανάμεσα στους δεξιόχειρες και στους αμφιδέξιους

25 17 ήταν: για Λεκτικό Δείκτη Νοημοσύνης, IQ, (121,5 και 120,8, αντίστοιχα), και στις επιμέρους δοκιμασίες Seashore (ηχόχρωμα, 40.8 και 40.1 (μέγιστο 50), Τονική μνήμη, 18.7 και 17.9 (30). Καμία από τις διαφορές δεν αποδείχθηκαν στατιστικά σημαντικές. Τα δεδομένα της έρευνας υποστηρίζουν την υπόθεση για την αυτοτέλεια των μουσικών ικανοτήτων και της προτίμησης χεριού. Αρκετές εναλλακτικές ερμηνείες αυτού του συμπεράσματος μπορεί να υπάρξουν. Ίσως η πιο άμεση είναι απλώς ότι η αμφίπλευρη αντιπροσώπευση της γλώσσας συμβαίνει εις βάρος κάποιων λειτουργιών (χωρικές) του δεξιού ημισφαιρίου, αλλά όχι για άλλες (μουσικές). Γιατί αυτό θα πρέπει να είναι έτσι, δεν είναι προφανές, αλλά μια πιθανότητα είναι ότι ο ιστός του δεξιού ημισφαιρίου που οργανώνεται για τη γλώσσα δεν υπεισέρχεται σε τομείς που διέπουν τις μουσικές δεξιότητες. Η Piazza (1980) επιχείρησε να τεκμηριώσει την επίδραση του φύλου και της προτίμησης χεριού στην ημισφαιρική εξειδίκευση των λεκτικών και των μη λεκτικών λειτουργιών. Κατά τη διάρκεια της μελέτης, 64 φοιτητές από το Brown University. που συμμετείχαν, συμπλήρωσαν το Ερωτηματολόγιο προτίμησης χεριού των Briggs και Nebes (1975). Οι Λεκτικές λειτουργίες αξιολογήθηκαν με δύο επιμέρους δοκιμασίες του Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS). Δείκτης Λεκτικής Κατανόησης Verbal Comprehension Index (VCI). Τα αποτελέσματα κατέδειξαν τις εξής βαθμολογίες: Άντρες Δεξιόχειρες (FS-) Λεκτικά 15.9 Μη-Λεκτικά 14.3, οι Αριστερόχειρες (FS-) Λεκτικά 15.9 Μη-Λεκτικά 13.3 Γυναίκες Δεξιόχειρες (FS-) Λεκτικά 16.6 Μη-Λεκτικά 14.9 Αριστερόχειρες (FS-) Λεκτικά 14.3 Μη-Λεκτικά Σύμφωνα με τα ευρήματα, δεν βρέθηκε να υπάρχει καμία άμεση σχέση μεταξύ του βαθμού της πλευρίωσης και των νοητικών ικανοτήτων, όπως αξιολογήθηκε από τις γλωσσικές δοκιμασίες που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη μελέτη. Οι Caplan και Kinsbourne (1981) πραγματοποίησαν έρευνα με σκοπό να διερευνήσουν την σχέση μεταξύ της προτίμησης χεριού και των επιδόσεων σε οποιοδήποτε από τα τεστ νοημοσύνης ή ανάγνωσης. Η απουσία σχέσης είχε επιβεβαιωθεί, σύμφωνα με τους ερευνητές, από άλλες πρόσφατες αναφορές (Fagan- Dubin, 1974 Hardyck, Petrinovich & Goldman, 1976 Heim & Watts, 1976 Nebes, Briggs & Kinsbourne, 1976 Newcombe & Ratcliff, 1973 Roberts & Engle, 1977 Richardson & Firlej, 1979), στις οποίες διαψεύδεται η μακροχρόνια άποψη για παρέκκλιση από τις νοητικές ικανότητες των μη δεξιόχειρων ατόμων. Σε προηγούμενες έρευνες ο δυσανάλογος αριθμός των αριστερόχειρων και των αμφιδέξιων μεταξύ των ομάδων με νοητική υστέρηση, με μειωμένες αναγνωστικές ικανότητες, άτομα που τραυλίζουν, και άλλους παθολογικούς πληθυσμούς αποτελούν αντικείμενο κριτικής στην μέθοδο δειγματοληψίας. Συνεπώς, οι