Η ΑΝΙΣΟΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ: ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ, ΤΟ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΑΧΑΪΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Βασίλης Παππάς Η παρούσα εργασία εστιάζεται στη µελέτη της κατανοµής του πληθυσµού και στις ενδονοµαρχιακές διαφοροποιήσεις του και στοχεύει να συµβάλει στην απάντηση του επόµενου ερωτήµατος: Με δεδοµένο τον πληθυσµιακό χαρακτήρα και ρόλο της Πρωτεύουσας και της Θεσσαλονίκης, πόσο ισόρροπη είναι η κατανοµή του πληθυσµού στην υπόλοιπη Ελλάδα; Η πληθυσµιακή ανισοκατανοµή στην Ελλάδα είναι ένα από τα κρισιµότερα ζητήµατα που καθορίζουν την ισόρροπη ανάπτυξη της χώρας (Κουτσόπουλος Κ, 2001). Παρ ότι η αναφορά στην πληθυσµιακή συσσώρευση (υδροκεφαλισµό) της Αθήνας κυρίως, αλλά και της Θεσσαλονίκης δευτερευόντως, είναι συνεχής για την εξήγηση των διάφορων δυσλειτουργιών και προβληµάτων που ανακύπτουν σε εθνικό επίπεδο, η αναφορά στο ρόλο των λοιπών αστικών κέντρων και η επίδρασή τους σε ενδονοµαρχιακό επίπεδο είναι περιορισµένη, και κυρίως δεν έχει επαρκώς µετρηθεί (ποσοτικοποιηθεί). Με δεδοµένο ότι οι µεγάλες πληθυσµιακές συγκεντρώσεις συνεπάγονται και συγκεντρώσεις οικονοµικών και άλλων δραστηριοτήτων (Πολυδωρίδης Ν., 1992) µε προφανείς επιπτώσεις στην διαµόρφωση του όλου χαρακτήρα µίας περιοχής, επιχειρείται η ποσοτικοποίηση της πληθυσµιακής ανισοκατανοµής διαχρονικά - στο εσωτερικό επιλεγµένων Νοµών της χώρας και η συγκριτική κατηγοροποίησή τους. Αφετηρία του παρουσιαζόµενου προβληµατισµού αποτελεί η διαπίστωση ότι από το σύνολο των 12.817 οικισµών της χώρας (ΕΣΥΕ,1991) 1, και όπως φαίνεται από τον πίνακα και τα αντίστοιχα γραφήµατα που ακολουθούν, σε µόνο οκτώ (8) ή στο 0,06% του συνόλου των οικισµών, αντιστοιχεί το 12,2 % (1.970.702 άτοµα) του συνολικού πληθυσµού και αντίστοιχα σε 128 οικισµούς (ή το 1% του συνόλου των οικισµών) αντιστοιχεί το 56,3% του συνολικού πληθυσµού της χώρας. 1 Τα δηµοσιευµένα προσωρινά αποτελέσµατα της απογραφής της ΕΣΥΕ του 2001 δεν αναφέρονται προς το παρόν σε επίπεδο οικισµού.
Κατανοµή των Οικισµών της Ελλάδος σύµφωνα µε το πληθυσµιακό τους µέγεθος, 1991 Αντίστοιχα, σε επίπεδο ανάλυσης τους παλαιούς ΟΤΑ, 561 ΟΤΑ (ή ποσοστό 9,5%) συγκεντρώνουν το 73,3 % του συνολικού πληθυσµού, ενώ 3.287 (55,5%) συγκεντρώνουν µόλις το 8,2% (836.892 κατοίκους). Στα νέα διοικητικά όρια του προγράµµατος «Ι. Καποδίστριας», παρουσιάζεται πιο σύµµετρη εικόνα χωρίς βεβαίως να έχουν σηµειωθεί πληθυσµιακές ανακατατάξεις, όπου σε 867 (83,9%) Νέους ήµους συγκεντρώνεται το 98,3% του πληθυσµού (10.088.115 κατ.).
Κατανοµή των παλαιών ΟΤΑ και νέων ήµων της χώρας σύµφωνα µε το πληθυσµιακό τους µέγεθος, 1991 Η ίδια περίπου κατανοµή ισχύει και για το 2001 σύµφωνα µε τα στοιχεία του επόµενου πίνακα, όπου ενδιαφέρον παρουσιάζει η µικρή ποσοστιαία πτώση του ειδικού πληθυσµιακού βάρους (ΕΠΒ) των οκτώ µεγαλύτερων πληθυσµιακά δήµων της χώρας, όπου από 19,2 % υποχώρησε στο 17,8 %. Πρόκειται για τους ήµους Αθηναίων, Θεσσαλονίκης, Πειραιά, Πατρών, Περιστερίου, Ηρακλείου, Λάρισας και Καλλιθέας. Το ποσοστό αυτό µείωσης θα ήταν ακόµα µεγαλύτερο αν δεν προσµετρούσαν οι περιφερειακοί δήµοι των Πατρών, Ηρακλείου και Λάρισας που παρουσίασαν θετική εξέλιξη του ΕΠΒ που έφτασε και στο 14.3 % (Ηράκλειο).
Κατανοµή των νέων ήµων της χώρας σύµφωνα µε το πληθυσµιακό τους µέγεθος, 2001 Οι παραπάνω ποσοτικοποιήσεις δείχνουν το έντονο φαινόµενο της πληθυσµιακής ανισοκατανοµής που επικρατεί στο σύνολο του ελληνικού χώρου όπου, πέρα από την όποια πλαστή εξοµάλυνση 2 δηµιουργούν τα νέα διοικητικά όρια του προγράµµατος «Καποδίστρια», οι πληθυσµιακές συγκεντρώσεις δεν έχουν µεταβληθεί. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η µέση πληθυσµιακή πυκνότητα το 1991 για το σύνολο των παλαιών Ο.Τ.Α. ήταν 15,7 άτοµα ανά εκτάριο (µε τυπική απόκλιση 111,6), ενώ η αντίστοιχη για τους νέους δήµους, µε αναγωγή του πληθυσµού για την ίδια χρονιά, έπεσε στα 8,15 ατ./εκτ. (µε τυπική απόκλιση 66,4). Αντίστοιχα η µέση πληθυσµιακή πυκνότητα για τους νέους Ο.Τ.Α. το 2001, και πάντα σύµφωνα µε τα προσωρινά αποτελέσµατα της απογραφής της Ε.Σ.Υ.Ε., παρ όλο που σηµείωσε ελαφριά άνοδο, ουσιαστικά παρέµεινε στα ίδια επίπεδα: 8,5 ατ./εκτ. (µε τυπική απόκλιση 64,04). Αντίστοιχα και η ανάγνωση του γραφήµατος του κανόνα ιεραρχίας µεγέθους (RSR: Rank Size Rule) συντείνει στην ίδια κατεύθυνση. Όπως είναι γνωστό ο κανόνας αυτός εκφράζει µια γενική θεωρητική αρχή κατανοµής του πληθυσµού στα µεγάλα αστικά κέντρα και σηµασία έχουν οι παραλλαγές της πραγµατικής κατανοµής, όπου η ερµηνεία τους µας δίνει εκτός από την ιεράρχηση των οικισµών και στοιχεία της πληθυσµιακής ανισοκατανοµής 2 Πλαστή µε την έννοια ότι η διοικητική αναδιάρθρωση δεν συνοδεύτηκε και από πληθυσµιακές µετακινήσεις.
Στο επόµενο διάγραµµα παρουσιάζονται σε σειρά ιεραρχίας µεγέθους όλοι τα αστικά κέντρα που έχουν πληθυσµό πάνω από 15.000 κατοίκους, σύµφωνα µε την απογραφή του 2001 (προσωρινά στοιχεία). Φαίνεται έντονα ότι τα δύο µεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) έχουν πληθυσµό µεγαλύτερο από τον αναµενόµενο της αντίστοιχης θεωρίας, ενώ όλες οι υπόλοιπες πόλεις υπολείπονται του αντίστοιχου θεωρητικού. Η ίδια εικόνα ίσχυε και για την πληθυσµιακή ιεραρχία των αστικών κέντρων για το 1991 όπου όµως οι παρεκκλίσεις από την θεωρητική κατανοµή ήταν λιγότερο έντονες (Παππάς Β., 2001). Πρέπει να σηµειωθεί ότι στις περιοχές όπου υπάρχουν Πολεοδοµικά Συγκροτήµατα υπολογίστηκε ο συνολικός πληθυσµός του αντίστοιχου Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η µεγάλη διαφορά µεταξύ πρώτης και δεύτερης περίπτωσης (Αθήνα Θεσσαλονίκη) καθώς και δεύτερης και τρίτης (Θεσσαλονίκης Πάτρας). Πάντως αντίστοιχο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι αν δεν ληφθούν υπόψη τα Πολεδοµικά Συγκροτήµατα αλλά µόνο η διοικητική διαίρεση σε επίπεδο νέων Ο.Τ.Α. (γεγονός όµως που δεν λαµβάνει υπόψη την πραγµατική πληθυσµιακή συγκέντρωση των πόλεων) τότε το αντίστοιχο γράφηµα παρουσιάζει µία ιδιαίτερα θετική εικόνα της κατανοµής του πληθυσµού όπου οι µεγάλοι δήµοι έχουν πληθυσµό µικρότερο από αυτόν που τους αντιστοιχεί στη θεωρητική κατανοµή ενώ οι µικροί δήµοι µεγαλύτερο.
ΕΙ ΙΚΑ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΒΑΡΗ Το φαινόµενο αυτό της έντονης πληθυσµιακής ανισοκατανοµής, για το σύνολο της χώρας πιστοποιείται και από την εξέλιξη του πληθυσµιακού ειδικού βάρους της Περιοχής Πρωτευούσης καθώς και από την εξέλιξη του σταθµισµένου πληθυσµού της, όπου ενώ ο πληθυσµός της χώρας αυξήθηκε περίπου στο µισό, της Περιοχής Πρωτεύουσης υπερδιπλασιάστηκε. Αναλυτικά η εξέλιξη των τιµών και των δύο µεγεθών φαίνεται στον επόµενο πίνακα και διάγραµµα. Εξέλιξη Ειδικού Πληθυσµιακού Βάρους Περιοχής Πρωτεύουσας, 1951-2001 Πρέπει να σηµειωθεί, ότι οι έντονες τάσεις πληθυσµιακής συσσώρευσης που παρατηρήθηκαν στην Πρωτεύουσα, τις δεκαετίες 1950 1970, και κυρίως την δεκαετία του 1960, έχουν µειωθεί και διαφαίνεται η τάση της κάποιας αναστροφής την εικοσαετία του 1980-2000. Το φαινόµενο αυτό
τεκµηριώνεται και από το γεγονός ότι το Πολεοδοµικό Συγκρότηµα Αθηνών παρουσίασε µία από τις µικρότερες πληθυσµιακές µεταβολές από τα δεκαοκτώ Πολεοδοµικά Συγκροτήµατα της Χώρας, όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί. Στην πορεία εξετάστηκε το ειδικό πληθυσµιακό βάρος της κάθε πόλης (δήµος ή Π.Σ.). Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι υπήρξε µεγάλη προβληµατική όσον αφορά τον τρόπο υπολογισµού του ειδικού πληθυσµιακού βάρους µε την έννοια ότι ο χώρος αναφοράς της κάθε πόλης 3 πρέπει να ταυτίζεται και µε τον χώρο επιρροής της (οικονοµική, κοινωνική, πολιτιστική, κλπ.). Ο υπολογισµός του χώρου επιρροής της κάθε πόλης είναι διαδικασία που ξεπερνά το πλαίσιο και τους στόχους της παρούσας εργασίας και ο καθορισµός του στηρίχθηκε κυρίως σε εµπειρικά και βιβλιογραφικά κριτήρια (ΥΧΟΠ, 1984). Για την Περιφέρεια Πρωτεύουσας ο χώρος αναφοράς ορίστηκε το σύνολο της χώρας, για τη Θεσσαλονίκη η Βόρειος Ελλάδα, και για την Πάτρα, το Ηράκλειο και τη Λάρισα οι αντίστοιχες Περιφέρειες. Επίσης υπολογίστηκε το ΕΠΒ για κάθε αντίστοιχο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα και ως προς τον Νοµό και ως προς την αντίστοιχη Περιφέρεια. Όλες οι υπόλοιπες πρωτεύουσες Νοµών θεωρήθηκε ότι έχουν νοµαρχιακή επιρροή. Αναλυτικά όλα τα στοιχεία φαίνονται στον πίνακα στο παράρτηµα της παρούσης εργασίας, ενώ για επιλεγµένους χώρους αναφοράς που αποτελούν και χαρακτηριστικές περιπτώσεις παρουσιάζονται στον επόµενο πίνακα. 3 ηλαδή ο σχετικός χώρος υπολογισµού του ΕΠΒ
Το µεγαλύτερο ΕΠΒ, για το 2001, παρουσιάζουν τα τέσσερα Πολεοδοµικά συγκροτήµατα Πατρών, Χίου, Βόλου και Χανίων ως προς το Νοµό, γεγονός που ίσχυε και για το 1991 αλλά µε άλλη σειρά: Βόλου, Χίου, Πατρών και Χανίων (Παππάς Β., 2001). Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνεχής µείωση του ΕΠΒ της Περιοχής Πρωτεύουσας ως προς το σύνολο της χώρας για την εικοσαετία 1981 2001. Αντίστοιχα το ΕΠΒ του Π.Σ. Θεσσαλονίκης ως προς τη Βόρειο Ελλάδα αν και παρουσιάζει αύξηση την δεκαετία 1981 91(1,64 %) µειώνεται κατά την δεκαετία 1991 2001 (-2,3 %). Το µικρότερα ΕΠΒ παρουσιάζουν οι ήµοι Ι.Π. Μεσολογγίου, Πολυγύρου και Ερµουπόλεως. Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί ο ήµος Αγίου Νικολάου του Νοµού Λασιθίου, όπου ενώ το 1991 παρουσίαζε ένα από τα µικρότερα ΕΠΒ (12,03 %, τέταρτο από το τέλος) το 2001 ανήλθε στο 25,92 %. Εδώ σαφώς επέδρασε η διοικητική αναδιάρθρωση και η όποια αντίστοιχη επακόλουθη πληθυσµιακή αύξηση. Η παρατήρηση αυτή επιτάσσει τη διεξαγωγή αντίστοιχης έρευνας όπου να λαµβάνεται υπόψη το ποσοστό του συγκεντρωµένου πληθυσµού της κάθε πόλης και όχι τα όποια διοικητικά της όρια.
Τη µεγαλύτερη µεταβολή ΕΠΒ κατά την δεκαετία 1991-2001 έχουν οι ήµοι Αλεξανδρουπόλεως και Κιλκίς, ενώ την µικρότερη οι ήµοι Ερµουπόλεως και Θεσσαλονίκης ως προς τους αντίστοιχους Νοµούς. Παρατήρηση απολύτως διαφορετική από αυτή που ίσχυε για τη µεταβολή του ΕΠΒ για την δεκαετία 1981 1991 όπου αντίστοιχα τη µεγαλύτερη µεταβολή παρουσίαζαν οι ήµοι Μεσολογγίου και Αγίου Νικολάου και τη µικρότερη οι ήµοι Καστοριάς και Θεσσαλονίκης ως προς τους αντίστοιχους Νοµούς, και της Αθήνας ως προς το σύνολο της χώρας (Παππάς Β., 2001). Επίσης ενδιαφέρον έχει η σύγκριση των ΕΠΒ των σαράντα περιπτώσεων ( ήµων ή Πολεοδοµικών Συγκροτηµάτων) µε το ΕΠΒ της Πρωτεύουσας ως προς τη χώρα, που ενισχύει την αρχική υπόθεση της έρευνας ότι υπάρχουν αστικά κέντρα που διαδραµατίζουν σηµαντικότερο πληθυσµιακό ρόλο στο εσωτερικό του Νοµού αναφοράς τους από ότι η πρωτεύουσα σε επίπεδο χώρας. Η διαπίστωση αυτή ενισχύεται και από τα πορίσµατα σειράς µελετών «Τοπικών Αναπτυξιακών Προγραµµάτων» και άλλων αντίστοιχων µελετών, κυρίως στη υτική Ελλάδα και στην Πελοπόννησο, µε κύριο µελετητή χωροτάκτη τον υπογράφοντα (βλέπε αναλυτικό κατάλογο στις «Πηγές» του παρόντος).
Ειδικά πληθυσµιακά βάρη 2001 των Πρωτευουσών των Νοµών ως προς τον Νοµό (η Περιοχή Πρωτευούσης ως προς το σύνολο της χώρας) 4 Πηγή: ιδία επεξεργασία στοιχείων της ΕΣΥΕ Ειδικότερα το ενδιαφέρον εστιάζεται στο γεγονός του ότι υπάρχουν µία σειρά από ήµοι (ή Πολεοδοµικά συγκροτήµατα) Πρωτεύουσες Νοµών, οι οποίοι παρουσιάζουν υψηλότερο ειδικό πληθυσµιακό βάρος από ότι η Πρωτεύουσα σε επίπεδο χώρας ή το Π.Σ. Θεσσαλονίκης σε επίπεδο Βορείου Ελλάδος (Μακεδονία και Θράκη), όπως τα Π.Σ. Πατρών, Ηρακλείου, Βόλου, Ιωαννίνων, Χανίων, Ξάνθης, Χίου και ράµας και το οποίο µπορεί να ερµηνευτεί ότι ο ενδονοµαρχιακός (ή και περιφερειακός τους) ρόλος είναι ιδιαίτερα ισχυρός και που µπορεί να επισκιάζει και αυτόν ακόµα το ρόλο της Αθήνας. 4 Στον προηγούµενο χάρτη πρέπει να αναφερθεί ότι ως πρωτεύουσα του κάθε Νοµού θεωρήθηκε ο αντίστοιχος ήµος ή το αντίστοιχο Πολεοδοµικό Συγκρότηµα. Αυτό δεν έγινε για την περιοχή της Πρωτεύουσας καθώς και για το Π.Σ. Θεσσαλονίκης για προφανείς λόγους.
Μεταβολή Ειδικών πληθυσµιακών βαρών 1991 2001 των Πρωτευουσών των Νοµών ως προς τον Νοµό (η Πρωτεύουσα ως προς το σύνολο της χώρας) Πηγή: ιδία επεξεργασία στοιχείων της ΕΣΥΕ Η προηγούµενη παρατήρηση ισχύει και για όλα τα Πολεοδοµικά Συγκροτήµατα ή ήµους που έχουν πληθυσµό πάνω από 80.000 κατοίκους και το ΕΠΒ τους υπολογίζεται ως προς τον αντίστοιχο Νοµό. Όµως κανένα δεν έχει ΕΠΒ µεγαλύτερο από της πρωτεύουσας (29.2) ως προς χώρο αναφοράς µεγαλύτερο από το Νοµό (π.χ. οι αντίστοιχες Περιφέρειες). Αρκετά κοντά βρίσκεται το Π.Σ.Πατρών µε 27.5, ως προς τη υτική Ελλάδα, και του Π.Σ. Ηρακλείου ως προς την Κρήτη (25.0). Το Π.Σ. Θεσσαλονίκης ως προς τη Βόρειο Ελλάδα βρίσκεται στο 28.4. Η παρούσα εργασία δεν έχει λάβει υπόψη της το ρόλο των υπαρχόντων δίπολων, όπως: Πάτρα Αιγίου, Μεσολογγίου Αγρινίου, Πύργου Αµαλιάδας, κλπ. στο πλαίσιο που πρέπει να εξεταστούν οι εσωτερικοί δεσµοί των δίπολων αυτών και η συνεκτικότητά τους. Είναι προφανές ότι η
διαπίστωση αυτή απαιτεί εργασία σε βάθος και διερεύνηση του ρόλου και άλλων - οικονοµικών κυρίως παραµέτρων στο πλαίσιο της περιφερειακής ανάλυσης και λειτουργίας των αστικών αυτών κέντρων (ή δίπολων). Η διαπίστωση ότι η µεγαλύτερη θετική µεταβολή του ΕΠΒ παρουσιάζεται σε νοµούς που στην πλειοψηφία τους το πληθυσµιακό τους µέγεθος είναι µικρό (Παππάς Β., 2001) δεν φαίνεται να ισχύει πλέον στο πλαίσιο που η όποια στατιστική ανάλυση (δείκτης συσχέτισης) δεν έδειξε ορατά αποτελέσµατα. Αναφορικά µε τη µεταβολή 1991 2001 του ΕΠΒ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι επόµενες περιπτώσεις: Α) Ο Νοµός Ευρυτανίας, όπου ενώ ο πληθυσµός του νοµού στο σύνολό του παρουσιάζει αύξηση 31,8 %, το ειδικό πληθυσµιακό βάρος του Καρπενησίου ως προς το νοµό µειώθηκε κατά 13,6 % γεγονός που µεταφράζεται ότι οι οποίες πληθυσµιακές εισροές ή πληθυσµιακή αύξηση δεν έγινε συγκριτικά στην πόλη, αλλά έγινε κυρίως στην περιφέρεια του νοµού. Β) Αντίστοιχα συµπεράσµατα ισχύουν για τους νοµούς Κυκλάδων, Ζακύνθου και Χαλκιδικής. Γ) Ο Νοµός Τριπόλεως που ενώ παρουσιάζει πληθυσµιακή µείωση, το ΕΠΒ της πρωτεύουσας του αυξήθηκε (µάλιστα η πόλη της Τρίπολης παρουσιάζει και απόλυτη πληθυσµιακή αύξηση), γεγονός που µεταφράζεται ότι οι οποίες πληθυσµιακές εκροές ή µειώσεις γίνανε στην περιφέρειά του. ) Αντίστοιχα συµπεράσµατα ισχύουν και για το νοµό Αιτωλοακαρνανίας, όχι µόνο για τον ήµο Μεσολογγίου αλλά και για το Π.Σ. Αγρινίου, καθώς και για το νοµό Βοιωτίας.
Ε) Στον νοµό Αρταίων και οι δύο εξελίξεις είναι αρνητικές (µείωση πληθυσµού του Νοµού αλλά και του ΕΠΒ) που µεταφράζεται κατ αρχήν ότι η πληθυσµιακή µείωση συντελέστηκε κυρίως στην πρωτεύουσα του νοµού. ΣΤ) Ο ήµος Αλεξανδρουπόλεως παρουσιάζει τη µεγαλύτερη µεταβολή ΕΠΒ (21.2%) και αυτό οφείλεται στη επταπλάσια πληθυσµιακή αύξηση του ήµου ως προς αυτή του νοµού, ενώ αντίστοιχα ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί και ο ήµος Αργοστολίου όπου η περιφέρεια του Νοµού συναγωνίστηκε επαξίως την µεγάλη πληθυσµιακή αύξηση της πρωτεύουσάς του, µε αποτέλεσµα η µεταβολή του ΕΠΒ να περιοριστεί στο 5.3%. Ζ) Την πλέον ισόρροπη πληθυσµιακή µεταβολή παρουσιάζει ο νοµός Κορίνθου µε αποτέλεσµα η αύξηση του ΕΠΒ της πρωτεύουσάς του να είναι κοντά στο µηδέν (0.4%). Η) Τέλος το ΕΠΒ της περιφέρειας Πρωτεύουσας ως προς το σύνολο της χώρας µειώθηκε κατά - 2,6% συνεχίζοντας την αρνητική µεταβολή που υπήρχε και για την δεκαετία του 1981 1991. ΚΑΜΠΥΛΕΣ LORENZ Είναι σαφές ότι όταν γίνεται αναφορά στην πληθυσµιακή ανισοκατανοµή ουσιαστικά καταγράφεται η σχέση που παρουσιάζει η κατανοµή του πληθυσµού ως προς την έκταση των χωρικών υποενοτήτων της δεδοµένης περιοχής (Κοτζαµάνης Β., Ανδρουλάκη Ε., 1999). Ένα από τα πλέον δυναµικά εργαλεία εξέτασης της σχέσης δύο µεταβλητών είναι και η αντιπαράθεση των ποσοστιαίων κατανοµών τους και η αντίστοιχη γραφική παράσταση της καµπύλης Lorenz. Η καµπύλη Lorenz σχεδιάζεται, εκφράζοντας τη συχνότητα κάθε κατηγορίας της κατανοµής ως ποσοστό του συνόλου των συχνοτήτων, ενώ το γραφικό αποτέλεσµα απεικονίζεται µε τη µορφή καµπύλης των προσθετικών συχνοτήτων. Με τον τρόπο αυτό όσο πιο µακριά από τη διαγώνιο βρίσκεται η δηµιουργηµένη καµπύλη, τόσο πιο άνιση είναι η σχέση κατανοµής ανάµεσα στις δύο µεταβλητές ενώ η διαγώνιος εκφράζει την πλήρη ισοκατανοµή (Πολυδωρίδης Ν., 1992).
Καµπύλες LORENZ της Ελλάδας 1951 2001, υπολογισµένες σε επίπεδο Νοµού (για λόγους αναγνωσιµότητας παρουσιάζονται οι καµπύλες για τρεις µόνον χρονιές) Πηγή: Ιδία επεξεργασία στοιχείων της ΕΣΥΕ Η ποσοτικοποίηση της καµπύλης Lorenz εκφράζεται από ένα συντελεστή που ονοµάζεται συντελεστής Gini και που ισούται µε το διπλάσιο του εµβαδού που περιέχεται ανάµεσα στη διαγώνιο και την υπόψη καµπύλη. Ο συντελεστής λαµβάνει τιµές µηδέν (0) στην περίπτωση της πλήρους ισοκατανοµής και ένα (1) για την περίπτωση της θεωρητικά µέγιστης ανισοκατανοµής. Στη συγκεκριµένη εργασία εξετάστηκε η σχέση πληθυσµού και έκτασης, µε τη χρήση της καµπύλης Lorenz, για διάφορους χώρους αναφοράς και επίπεδα ανάλυσης. Σε πρώτη προσέγγιση δηµιουργήθηκε η καµπύλη Lorenz πληθυσµού έκτασης για το σύνολο της χώρας, σε επίπεδο ανάλυσης τον νοµό και για έξη διακριτές χρονιές 1951-61-71-81-91-2001. Όπως δείχνει και το προηγούµενο διάγραµµα της εξέλιξης του συντελεστή Gini η ανισοκατανοµή είναι έντονη µε συνεχώς αυξητικές τάσεις που όµως την εικοσαετία 1981 2001 έχει κάπως σταθεροποιηθεί σε χαµηλότερους ρυθµούς περαιτέρω αύξησης.
Καµπύλες LORENZ για το σύνολο της χώρας σε επίπεδο παλαιών ΟΤΑ, 1981-91 % ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 1991 1981 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% % ΕΚΤΑΣΗΣ Πηγή: Ιδία επεξεργασία στοιχείων της ΕΣΥΕ 0,9 0,85 0,8 0,75 0,7 ΚΑΜΠΥΛΕΣ LORENZ 1981-1991 ΕΛΛΑ Α - ΕΠΙΠΕ Ο ΟΤΑ 1991 1981 Gini 0,771333829 0,763644562 Αντίστοιχα σε επίπεδο παλαιών ΟΤΑ η ανάγνωση των καµπύλων Lorenz δείχνει µία συνεχή αύξηση της πληθυσµιακής ανισοκατανοµής αλλά όχι σε έντονους ρυθµούς. Ο συντελεστής Gini αυξήθηκε από 0.763, για το 1981, σε 0,771 το 1991. Όµως τα στοιχεία αυτά δεν είναι συγκρίσιµα µε αυτά του 2001 λόγω του ότι η ΕΣΥΕ διαθέτει πλέον τα στοιχεία της σε επίπεδο νέων ήµων όπου η αναγωγή τους σε επίπεδο παλαιών ΟΤΑ δεν είναι προς το παρόν δυνατή στο πλαίσιο που τα προσωρινά αποτελέσµατα της απογραφής δεν ήταν διαθέσιµα σε επίπεδο οικισµών. Στο στάδιο αυτό υπήρξε προβληµατισµός του κατά πόσον οι πρόσφατες διοικητικές αλλαγές του προγράµµατος «Ι. Καποδίστριας», µε την de facto αλλαγή του µοναδιαίου χώρου ανάλυσης και αναφοράς, επηρεάζουν αυτού του είδους την ανάλυση και κατά πόσο. Στο πλαίσιο αυτό κατασκευάστηκε η καµπύλη Lorenz για το σύνολο της χώρας και σε επίπεδο ανάλυσης τους νέους ήµους για το 1991 (αναγωγή πληθυσµού) και το 2001 (προσωρινά αποτελέσµατα) µε στόχο τη σύγκρισή τους µε τα αντίστοιχα διαγράµµατα των παλαιών Ο.Τ.Α.
Καµπύλες LORENZ για το σύνολο της χώρας σε επίπεδο νέων ήµων, 2001 Πηγή: Ιδία επεξεργασία στοιχείων της ΕΣΥΕ Η σύγκριση των δύο συντελεστών Gini (1991, παλαιοί ΟΤΑ: 0.771 νέοι ήµοι: 0.703) δείχνει µία µείωση της τάξης του 8.8% που µεταφράζεται κατ αρχήν ως υποχώρηση της πληθυσµιακής ανισοκατανοµής, γεγονός το οποίο δεν ευσταθεί εφ όσον υπάρχουν διαφορετικές χωρικές υποενότητες. Παράλληλα υπολογίστηκαν οι αντίστοιχοι συντελεστές Gini για επιλεγµένες περιφέρειες της Ελλάδος καθώς και για τον Νοµό Αχαΐας (τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον επόµενο πίνακα) όπου η απόκλιση είναι ακόµη µεγαλύτερη δηµιουργώντας µία σαφέστατη πλαστή εικόνα που οφείλεται στην κατά τεκµήριο χωρική διεύρυνση των νέων διοικητικών υπο-ενοτήτων (βλέπε πίνακα µε την µέση έκταση των ΟΤΑ και των νέων ήµων στη συνέχεια του παρόντος). Μεταβολή συντελεστών Gini λόγων της διοικητικής αλλαγής «Καποδίστρια», 1991 Παρ όλα αυτά, στις νέες διοικητικές ενότητες, και για το σύνολο της χώρας, παρουσιάζεται µία µικρή µείωση της ανισοκατανοµής στη δεκαετία 1991 2001, (συντελεστής Gini 1991: 0.703, 2001: 0.695) που εκτιµάται ότι οφείλεται στη µικρή πληθυσµιακή αύξηση της Περιφερείας της
Πρωτεύουσας και στον παράλληλα µεγαλύτερο πληθυσµιακό δυναµισµό των περιφερειακών αστικών πόλων. Η διαπίστωση αυτή εξάγεται και από το γεγονός ότι οι αντίστοιχοι συντελεστές Gini σε χώρο αναφοράς µικρότερο της Ελλάδας παρουσιάζουν αυξητική τάση σε αντίθεση µε το σύνολο της χώρας (βλέπε επόµενο πίνακα). Προχωρώντας σε µεγαλύτερο επίπεδο ανάλυσης υπολογίστηκαν οι αντίστοιχοι συντελεστές Gini σε επίπεδο παλαιών ΟΤΑ για επιλεγµένο Νοµό της χώρας (Νοµός Αχαΐας) µε στόχο τη σύγκριση µε αυτόν της χώρας. Ο υπολογισµός έγινε για τρεις χρονιές 1981, 1991 και 2001 αλλά τα συµπεράσµατα εξάγονται σε δύο φάσεις λόγω των διαφορετικών χώρων αναφοράς. Συντελεστές Gini Πηγή: ίδια επεξεργασία στοιχείων ΕΣΥΕ και ΥΠΕΣ Α Για την δεκαετία 1981-1991, ο συντελεστής Gini καθώς και οι υπολογισµένες καµπύλες Lorenz δείχνουν ότι η πληθυσµιακή ανισοκατανοµή είναι εντονότερη στο Νοµό Αχαΐας, από ότι στο σύνολο της χώρας, και στις δύο χρονιές, στο πλαίσιο που οι αντίστοιχοι συντελεστές Gini για τον Νοµό είναι µεγαλύτεροι από αυτούς της Ελλάδας. Η παρατήρηση αυτή µεταφράζεται στο ότι ο ρόλος της Πάτρας σε Νοµαρχιακό επίπεδο, είναι πιο υδροκεφαλικός από αυτόν της Αθήνας σε επίπεδο χώρας (εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι η καµπύλη Lorenz δηµιουργήθηκε στηριζόµενη στους ΟΤΑ και δεν έλαβε υπ όψη της το Π.Σ. Πατρέων που προφανώς θα έδινε ακόµη πιο έντονα αποτελέσµατα).
Μέση έκταση ΟΤΑ και Νέων ήµων, 1991 Περιοχή Αχαΐα Ελλάδα Επίπεδο ανάλυσης ΟΤΑ Ν. ήµοι Μεταβολή (%) ΟΤΑ Ν. ήµοι Μεταβολή (%) Μέσος Όρος 13,8 164,2 1089,9% 22,3 125,8 464,1% Σταθερή απόκλιση 10,2 107,9 957,8% 25,1 106,7 325,1% Πηγή: ιδία επεξεργασία στοιχείων ΕΣΥΕ και ΥΠΕΣ Α Όσον αφορά τώρα τους νέους ήµους και για τις αντίστοιχες χρονιές ο συντελεστής Gini για την Αχαΐα υστερεί σαφώς από αυτόν της Ελλάδας. Όµως το γεγονός ότι αφ ενός υπάρχει αυξητική τάση στο εσωτερικό του Νοµού, ενώ για την Ελλάδα υπάρχει µείωση, και αφ ετέρου ότι η µέση αύξηση του εµβαδού των Νέων ήµων είναι µεγαλύτερη σε επίπεδο Νοµού από ότι στο επίπεδο της χώρας (βλέπε επόµενο πίνακα) και σε συνδυασµό ότι η διαφορά του συντελεστή Gini είναι σε επίπεδο του τριάντα εκατοστών οι προηγούµενες παρατηρήσεις δεν διαφοροποιούνται. Το συµπέρασµα αυτό ενισχύεται και από τη σύγκριση των συντελεστών Gini για το σύνολο της χώρας, και στα επίπεδα Νοµών, Νέων ήµων και ΟΤΑ, όπου ο συντελεστής µειώνεται από τον µικρότερο (µέσος όρος έκτασης) µοναδιαίο χώρο αναφοράς προς τον µεγαλύτερο 5. Τα προηγούµενα συµπεράσµατα αναφέρονται καθαρά και µόνο στο πληθυσµιακό επίπεδο, αλλά ταυτόχρονα ανοίγουν ένα ερευνητικό πεδίο, µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προοπτική, που αφορά την ανάδειξη των χωρικών διαφοροποιήσεων που να αναδεικνύουν τις όποιες περιφερειακές ανισότητες στο εσωτερικό της Ελλάδας, σε επίπεδο ανάλυσης Νοµού ή ακόµη µικρότερου. Ερευνητικό αντικείµενο µε ελάχιστη βιβλιογραφία, αλλά µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προοπτική (Β. Κοτζαµάνης, Ε. Ανδρουλάκη, 2000). 5 Αντίστοιχα συµπεράσµατα εξάγονται από την συµπεριφορά του συντελεστή Gini σε νοµαρχιακό επίπεδο για την Περιφέρεια Θεσσαλίας (Τσιγγάνη Σ., 1999)
Καµπύλες LORENZ του Νοµού Αχαΐας σε επίπεδο παλαιών ΟΤΑ, 1971-1991 % ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 1991 1981 1971 0% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% %ΕΚΤΑΣΗΣ Πηγή: Ιδία επεξεργασία στοιχείων της ΕΣΥΕ ΧΩΡΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ Αντίστοιχα ένα άλλο µέτρο της διαχρονικής κατανοµής του πληθυσµού είναι και ο δείκτης βαρύτητας του κατανεµηµένου σε µία περιοχή πληθυσµού που επιτρέπει τη σύγκριση των µετατοπίσεών του στο χρόνο (Κοτζαµάνης Β., Ανδρουλάκη Ε., 1999). ΚΑΜΠΥΛΕΣ LORENZ 1971-1991 ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΙΑΣ - ΕΠΙΠΕ Ο ΟΤΑ Οι κεντρογραφικές τεχνικές είναι επέκταση και εφαρµογή της περιγραφικής στατιστικής σε δεδοµένα που αναφέρονται στον δισδιάστατο χώρο. Για την διαδικασία υπολογισµού των µέτρων κεντρικής τάσης και πλέον συγκεκριµένα του αριθµητικού µέσου και της τυπικής απόστασης χρησιµοποιείται κυρίως ο όρος Γεοστατιστική (Shaw G., Wheeler D., 1985). Το µέσο κέντρο (αριθµητικός χωρικός µέσος ή κεντροειδές) χρησιµοποιείται συνήθως για την συνοπτική περιγραφή χωρικών κατανοµών είτε διαφόρων τύπων σηµείων είτε δεδοµένων που αναπαρίστανται σε χάρτες µέσω αθροιστικών (aggregate) κατανοµών. Ιδιαίτερη σηµασία (φυσική και ποιοτική) παρουσιάζει η διαχρονική µεταβολή του. Για παράδειγµα ο Γ. Σαρηγιάννης (_, 1969) αναφέρει ότι η διαχρονική µετακίνηση του πολεοδοµικού κέντρου βάρους µίας πόλης γίνεται κυρίως προς την κατεύθυνση της γειτονικής πόλης µε την οποία υπάρχουν ισχυρές οικονοµικές και πολιτικές σχέσεις. Ο υπολογισµός του µέσου κέντρου στηρίζεται στον υπολογισµό των µέσων συντεταγµένων του κάθε διακριτού σηµείου της υπόψη σηµειακής κατανοµής. Στην περίπτωση που κάθε σηµείο GINI 0,90 0,85 0,80 0,75 0,70 0,65 0,60 1970 1980 1990 2000 ÅÔÏ Ó ÅÎ ÅË ÉÎÇ ÓÕÍ ÔÅËÅÓÔÇ GINI 1971 0,7385514 1981 0,7796321 1991 0,7963129
αντιπροσωπεύει και µία µεταβλητή µε διαφορετική τιµή (π.χ. πληθυσµός) τότε υπολογίζεται ο σταθµισµένος µέσος της κατανοµής (Shaw G., Wheeler D.,1985). Το σταθµισµένο µέσο κέντρο συχνά αναφέρεται και ως κέντρο βάρους της συγκεκριµένης µεταβλητής, πχ. πληθυσµιακό κέντρο βάρους (Πολυδωρίδης N., 1992), ενώ ο χωρικός µέσος χωρίς βάρη, ως κεντροειδές (Κουτσόπουλος Κ., 1990). Αντίστοιχη είναι και η προβληµατική υπολογισµού της τυπικής απόστασης, η οποία έρχεται συµπληρωµατικά του χωρικού µέσου και εκφράζει ακριβώς αυτό που εκφράζει και η διασπορά στον µονοδιάστατο χώρο. Η µέτρηση της χωρικής κεντρικότητας χωρίς τον υπολογισµό και των δύο παραπάνω δεικτών είναι ελλιπής (Κουτσόπουλος Κ., 1990). Χωρικοί δείκτες Νοµού Αχαίας 1971 91, υπολογισµένοι σε επίπεδο παλαιών ΟΤΑ και Οικισµών Σύµφωνα µε την προηγούµενη προβληµατική δηµιουργήθηκε και ο χάρτης των χωρικών δεικτών του νοµού Αχαΐας, όπου η ανάγνωσή του συµβάλει στην ίδια κατεύθυνση, δηλαδή στην πιστοποίηση της έντονης πληθυσµιακής ανισοκατανοµής στο εσωτερικό του Νοµού. Η µετακίνηση του πληθυσµιακού κέντρου βάρους είναι συνεχής προς την κατεύθυνση του Π.Σ. Πατρών, είτε αυτό υπολογισθεί µε µοναδιαίο χώρο αναφοράς τους οικισµούς είτε τους παλαιούς ΟΤΑ.
Αντίστοιχα έγινε και ο υπολογισµός του πληθυσµιακού κέντρου βάρους σε επίπεδο ανάλυσης τους νέους ήµους, για το 2001, ο οποίος όµως έχει σηµαντικά διαφορετική συµπεριφορά από ότι ισχύει για τους παλαιούς Ο.Τ.Α. και τους οικισµούς. Χωρικοί δείκτες Νοµού Αχαΐας 1971 2001, υπολογισµένοι σε επίπεδο παλαιών Ο.Τ.Α. και Νέων ήµων Ενώ στο επίπεδο των παλαιών Ο.Τ.Α. και οικισµών, το πληθυσµιακό βάρος της Πάτρας συνέβαλε καθοριστικά στην έντονη βορειοδυτική µετακίνηση του πληθυσµιακού κέντρου βάρους δεν συµβάλει µε την ίδια ένταση στο ΠΚΒ που αντιστοιχεί στους Νέους ήµους, όπου ενώ υπάρχει µία αντίστοιχη µετακίνηση µεταξύ 1991 2001, η µετατόπιση του πληθυσµιακού κέντρου βάρους από το αντίστοιχο κεντροειδές που σηµειωτέον είναι πολύ κοντά σε αυτό που αντιστοιχεί στους ΟΤΑ δηµιουργεί έντονο προβληµατισµό. Σε συνδυασµό δε ότι η µετακίνηση του ΠΚΒ που αντιστοιχεί στους παλαιούς ΟΤΑ είναι αντίστοιχη µε αυτή που αντιστοιχεί στους οικισµούς, µπορεί να ειπωθεί µε σιγουριά ότι για τέτοιου είδους αναλύσεις το επίπεδο των Νέων ήµων δεν προσφέρεται και δηµιουργεί σηµαντικές στρεβλώσεις. ιαπίστωση που ήδη διατυπώθηκε και προηγουµένως κατά τη µελέτη της κατανοµής των ειδικών πληθυσµιακών βαρών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Σύµφωνα µε τα προηγούµενα διαφαίνεται κατ αρχήν ότι σε αρκετούς νοµούς της χώρας πληθυσµιακός ρόλος, και συνεπώς και ο ευρύτερος ρόλος, της πρωτεύουσας του κάθε Νοµού είναι ιδιαίτερα έντονος και σε πολλές περιπτώσεις (Πάτρα, Βόλος, κλπ.) πιο έντονος από το ρόλο της πρωτεύουσας της χώρας. Η παραπάνω διαπίστωση στηρίζεται σε αρχικά πορίσµατα µη επιδοτούµενης έρευνας που βρίσκεται σε εξέλιξη και συνεπώς παρουσιάζονται µε κάθε επιφύλαξη. Απαιτείται η διεύρυνση της έρευνας και η µελέτη της συµβολής και άλλων παραµέτρων, όπως χρήσεις γης, οικονοµικοί παράµετροι, κλπ. για την πιστοποίηση των αρχικών αυτών συµπερασµάτων. Παράλληλα πρέπει να αναφερθεί ότι όπως διαφαίνεται από την παρούσα εργασία αλλά και από άλλες παρόµοιες (Παππάς Β., 2000) ο υπολογισµός των χωρικών δεικτών αποτελεί ένα ιδιαίτερα δυναµικό εργαλείο στη διαδικασία διερεύνησης και ερµηνείας χωρικών φαινοµένων και µεταβλητών, αλλά απαιτεί τη διαχείριση µεγάλου όγκου χωρικά εξαρτηµένων δεδοµένων, που µε τη σειρά τους προϋποθέτουν τη χρήση σύγχρονων εργαλείων και τεχνολογιών διαχείρισης και ανάλυσης. Τα νέα υπολογιστικά εργαλεία (Συστήµατα διαχείρισης βάσεων δεδοµένων, Γεωγραφικά Συστήµατα Πληροφοριών, κλπ.) καλύπτουν πλέον την µέχρι πρότινος έλλειψη ευέλικτων και δυναµικών υπολογιστικών και διαχειριστικών εργαλείων, αλλά βεβαίως παραµένει η απαίτηση µεγάλου όγκου ψηφιακών χαρτογραφικών και θεµατικών δεδοµένων σε ιδιαίτερα αναλυτικό επίπεδο και µε ότι αυτό συνεπάγεται. Στη χώρα µας, και κυρίως στο επίπεδο της εφαρµοσµένης εµπειρικής έρευνας, δεν συναντάται συχνά η χρήση των χωρικών δεικτών και η ποιοτική τους ερµηνεία, σε αντίθεση µε τα διαφαινόµενα από την παρούσα εργασία ότι έχουν πολλά να προσφέρουν στην υπόθεση της χωρικής ανάλυσης και σχεδιασµού και κυρίως στην ερµηνεία της διαχρονικής συµπεριφοράς χωρικά εξαρτηµένων ποσοτικών µεταβλητών. Ολοκληρώνοντας, και αναφορικά µε το κύριο θεµατικό αντικείµενο της παρούσας, πρέπει να τονιστεί η ανάγκη περαιτέρω µελέτης του φαινοµένου της πληθυσµιακής ανισοκατανοµής, όχι µόνο σε επίπεδο σύγκρισης των παρατηρούµενων δύο µεγάλων πληθυσµιακών συγκεντρώσεων, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, αλλά και στη µελέτη της πληθυσµιακής κατανοµής στο εσωτερικό των νοµών, όπου, όπως ήδη έχει διαφανεί, οι πληθυσµιακές ανισότητες είναι ιδιαίτερα µεγάλες µε αποτέλεσµα την περαιτέρω υποβάθµιση του µη αστικού περιβάλλοντος του Ελληνικού χώρου η οποία σαφέστατα δρα ως τροχοπέδη στη διαδικασία ανάπτυξης της χώρας. ο
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κοτζαµάνης Β., Ανδρουλάκη Ε., 1999, Στοιχεία ηµογραφίας, ιδακτικές Σηµειώσεις, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδοµίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Κοτζαµάνης Β., Ανδρουλάκη Ε., 2000, Οι χωρικές διαστάσεις των δηµογραφικών εξελίξεων της Ελλάδος 1981 1991, µια πρώτη προσέγγιση, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, Τµήµα Μηχανικών Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας Κουτσόπουλος Κωστής, 1990, Γεωγραφία: Μεθοδολογία και Μέθοδοι Ανάλυσης Χώρου, Εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα. Κουτσόπουλος Κωστής, 2001, Η δηµογραφική οπτική στον Πολεοδοµικό Σχεδιασµό: Η περίπτωση του Π.Σ. Πρωτεύουσας, στο Κοτζαµάνης Β., Παππάς Β. (επ.), Οι χωρικές διαστάσεις των δηµογραφικών φαινοµένων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος Παππάς Β., 2000, Μεθοδολογική προσέγγιση υπολογισµού χωρικών δεικτών: Παραδείγµατα από τον Ελλαδικό χώρο, στο εκαεπτά κείµενα για το σχεδιασµό, τις πόλεις, και την ανάπτυξη, Πανεπιστηµιακές εκδόσεις Θεσσαλίας, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος Παππάς Βασίλης, 2001, Η πληθυσµιακή ανισοκατανοµή στον ελληνικό χώρο. Προσέγγιση µε τη χρήση Γ.Σ.Π., στο Κοτζαµάνης Β., Παππάς Β. (επ.), Οι χωρικές διαστάσεις των δηµογραφικών φαινοµένων, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας, Βόλος Πολυδωρίδης Νίκος, 1992, Χωροταξία Περιφερειακή Ανάπτυξη, Σηµειώσεις για το µάθηµα επιλογής, Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Πατρών, Πάτρα. Σαρηγιάννης Γεώργιος, 1969, Πολεοδοµικόν κέντρον βάρους, Τεχνικά Χρονικά 3/69, Αθήνα Shaw Gareth, Wheeler Dennis, 1985, Statistical Techniques in Geographical Analysis, John Wiley and Sons. Τσιγγάνη Σ., 1999, Συγκριτική παρουσίαση αναπτυξιακών δεικτών στην Περιφέρεια Θεσσαλίας πριν και µετά το Νόµο Ι. Καποδίστρια, Μεταπτυχιακή ιατριβή, ΤΜΧΠΠΑ, Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας
ΠΗΓΕΣ Ε.Σ.Υ.Ε., 1995, Λεξικό των ήµων, Κοινοτήτων και Οικισµών της Ελλάδος, Αθήνα Ε.Σ.Υ.Ε., 1996, Στατιστική επετηρίδα 1994 95, Αθήνα Ε.Σ.Υ.Ε., 2000, Στατιστική επετηρίδα 1999, Αθήνα Ε.Σ.Υ.Ε., 2002, Προσωρινά αποτελέσµατα απογραφής πληθυσµού 2001, www.statistics.gr ΥΠ.ΕΣ...Α., 1998, ιοικητική ιαίρεση της Ελλάδος, /νση Οργάνωσης και Λειτουργίας Ο.Τ.Α., Αθήνα Υπουργείο Χωροταξίας, Οικισµού και Περιβάλλοντος, Προτάσεις Χωροταξικής Οργάνωσης, 1984 (διαφόρων νοµών) Παππάς Β., Κυριαζής Κ., κ.α., 1996, Αναπτυξιακή Μελέτη Νοµού Αχαίας, Α ΕΠ, Πάτρα Τοπικό Αναπτυξιακό πρόγραµµα 7ης Εδαφικής Περιφέρειας Ν. Αχαίας, 1997-98. Τοπικό Αναπτυξιακό πρόγραµµα Γεωγραφικής Περιοχής Λυρκείας, Ν. Αργολίδας 1996-98 Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραµµα 3ης Γεωγραφικής Ενότητας Ν. Ηλείας, 1995-96 Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραµµα 7ης Γεωγραφικής Ενότητας Ν. Ηλείας, 1995-96 Τοπικό Αναπτυξιακό Πρόγραµµα 9ης Γεωγραφικής Ενότητας Ν. Ηλείας, 1995-96 "Μελέτη Στρατηγικής Ανάπτυξης υτικής Αχαίας", 1994-95 "Τοπικό αναπτυξιακό πρόγραµµα 1ης Γεωγραφικής Ενότητας Ν. Ηλείας", 1992-93 "Τοπικό αναπτυξιακό πρόγραµµα 4ης Γεωγραφικής Ενότητας Ν. Ηλείας", 1992-93 "Τοπικό αναπτυξιακό πρόγραµµα 12ης Γεωγραφικής Ενότητας Ν. Ηλείας, 1992-93 "Τοπικό αναπτυξιακό πρόγραµµα 14ης Γεωγραφικής Ενότητας Ν. Ηλείας", 1992-93 "Αναπτυξιακή µελέτη ευρύτερης περιοχής του Βαρθολοµιού Νοµού Ηλείας", 1992
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΕΙ ΙΚΑ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΒΑΡΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΩΝ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ (παρουσιάζονται σε φθίνουσα σειρά ως προς το Ειδικό πληθυσµιακό βάρος του 2001) ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 1991 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2001 (προσωρινά στοιχεία) ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ 1991-2001 ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΗΜΟΣ ή Π.Σ. ΗΜΟΣ ή Π.Σ. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 2001 ΜΕΤΑΒΟΛΗ 1991 (προσωρινά 1991-2001 στοιχεία) ΕΙ ΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΟ ΒΑΡΟΣ 1991 ΕΙ ΙΚΟ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚ Ο ΒΑΡΟΣ 2001 300.078 323.794 7,90 Ν. ΑΧΑΙΑΣ Π.Σ. ΠΑΤΡΩΝ 185.481 203.273 9,59 61,81 62,78 1,57 ΜΕΤΑΒΟΛ Η ΕΙ. ΠΛΗΘ. ΒΑΡΟΥΣ 1991-2001 52.184 52.290 0,20 Ν. ΧΙΟΥ Π.Σ. ΧΙΟΥ 32.783 32.618-0,50 62,82 62,38-0,71 198.434 207.336 4,49 Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ Π.Σ. ΒΟΛΟΥ 119.975 128.696 7,27 60,46 62,07 2,66 133.774 149.163 11,50 Ν. ΧΑΝΙΩΝ Π.Σ. ΧΑΝΙΩΝ 75.552 84.900 12,37 56,48 56,92 0,78 96.554 103.763 7,47 Ν. ΡΑΜΑΣ. ΡΑΜΑΣ 48.716 55.214 13,34 50,45 53,21 5,46 158.193 170.244 7,62 Ν, ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Π.Σ. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 79.065 87.321 10,44 49,98 51,29 2,62 264.906 294.312 11,10 Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Π.Σ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 131.901 150.434 14,05 49,79 51,11 2,66 91.063 101.510 11,47 Ν. ΞΑΝΘΗΣ. ΞΑΝΘΗΣ 41.779 51.737 23,83 45,88 50,97 11,09 300.078 323.794 7,90 Ν. ΑΧΑΙΑΣ. ΠΑΤΡΩΝ 155.697 164.534 5,68 51,89 50,81-2,06 21.111 22.536 6,75 Ν. ΛΕΥΚΑ ΑΣ. ΛΕΥΚΑ ΑΣ 9.589 10.872 13,38 45,42 48,24 6,21 116.763 128.950 10,44 Ν. ΠΙΕΡΙΑΣ Π.Σ. ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ 53.138 62.035 16,74 45,51 48,11 5,71 103.190 111.038 7,61 Ν. ΡΟ ΟΠΗΣ. ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ 45.934 52.546 14,39 44,51 47,32 6,31 264.906 294.312 11,10 Ν. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 120.563 137.766 14,27 45,51 46,81 2,85 70.095 81.781 16,67 Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ Π.Σ. ΡΕΘΥΜΝΗΣ 31.305 37.163 18,71 44,66 45,44 1,75 τήριο Δημογραφικών & Κοινωνικών Αναλύσε
270.612 277.973 2,72 Ν. ΛΑΡΙΣΑΣ. ΛΑΡΙΣΗΣ 114.334 124.376 8,78 42,25 44,74 5,90 135.937 144.920 6,61 Ν. ΚΑΒΑΛΑΣ. ΚΑΒΑΛΑΣ 60.187 63.774 5,96 44,28 44,01-0,61 52.184 52.290 0,20 Ν. ΧΙΟΥ. ΧΙΟΥ 22.894 22.836-0,25 43,87 43,67-0,46 116.763 128.950 10,44 Ν. ΠΙΕΡΙΑΣ. ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ 48.673 55.560 14,15 41,69 43,09 3,36 32.557 38.680 18,81 Ν. ΖΑΚΥΝΘΟΥ. ΖΑΚΥΝΘΙΩΝ 14.064 16.174 15,00 43,20 41,81-3,20 158.193 170.244 7,62 Ν. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 63.725 70.214 10,18 40,28 41,24 2,38 36.797 38.481 4,58 Ν. ΓΡΕΒΕΝΩΝ. ΓΡΕΒΕΝΩΝ 14.956 15.821 5,78 40,64 41,11 1,15 198.434 207.336 4,49 Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ. ΒΟΛΟΥ 77.192 82.374 6,71 38,90 39,73 2,13 70.095 81.781 16,67 Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ. ΡΕΘΥΜΝΗΣ 26.560 31.511 18,64 37,89 38,53 1,69 138.946 139.548 0,43 Ν. ΤΡΙΚΑΛΩΝ. ΤΡΙΚΚΑΙΩΝ 48.962 51.672 5,53 35,24 37,03 5,08 107.592 113.479 5,47 Ν. ΚΕΡΚΥΡΑΣ Π.Σ. ΚΕΡΚΥΡΑΣ 40.966 41.048 0,20 38,08 36,17-5,00 133.774 149.163 11,50 Ν. ΧΑΝΙΩΝ. ΧΑΝΙΩΝ 50.077 53.046 5,93 37,43 35,56-5,00 143.752 149.023 3,67 Ν. ΕΒΡΟΥ. ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΥΠΟΛΕΩΣ 41.860 52.586 25,62 29,12 35,29 21,18 166.964 172.825 3,51 Ν. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ Π.Σ. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 53.601 59.966 11,87 32,10 34,70 8,08 946.864 1.046.851 10,56 Ν. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ 383.967 355.953-7,30 40,55 34,00-16,15 139.934 144.172 3,03 Ν. ΗΜΑΘΙΑΣ. ΒΕΡΟΙΑΣ 42.910 47.619 10,97 30,66 33,03 7,71 166.964 172.825 3,51 Ν. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 50.641 56.914 12,39 30,33 32,93 8,58 58.628 59.334 1,20 Ν. ΠΡΕΒΕΖΑΣ. ΠΡΕΒΕΖΗΣ 16.886 19.535 15,69 28,80 32,92 14,31 171.274 178.896 4,45 Ν. ΦΘΙΩΤΙ ΑΣ. ΛΑΜΙΕΩΝ 55.445 58.698 5,87 32,37 32,81 1,36 105.082 108.294 3,06 Ν. ΛΕΣΒΟΥ. ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ 32.146 35.514 10,48 30,59 32,79 7,20 τήριο Δημογραφικών & Κοινωνικών Αναλύσε
32.474 39.579 21,88 Ν. ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑΣ. ΑΡΓΟΣΤΟΛΙΟΥ 9.918 12.722 28,27 30,54 32,14 5,25 208.408 217.278 4,26 Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ Π.Σ. ΧΑΛΚΙ ΑΣ 64.018 69.555 8,65 30,72 32,01 4,21 53.147 54.751 3,02 Ν. ΦΛΩΡΙΝΑΣ. ΦΛΩΡΙΝΗΣ 14.873 17.069 14,77 27,98 31,18 11,40 44.188 45.508 2,99 Ν. ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ. ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΗΣ 11.608 14.047 21,01 26,27 30,87 17,50 150.386 156.464 4,04 Ν. ΚΟΖΑΝΗΣ. ΚΟΖΑΝΗΣ 43.426 48.136 10,85 28,88 30,76 6,54 52.685 53.054 0,70 Ν. ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ 15.710 15.931 1,41 29,82 30,03 0,70 78.719 77.334-1,76 Ν. ΑΡΤΑΣ. ΑΡΤΑΙΩΝ 23.710 22.816-3,77 30,12 29,50-2,05 10.259.900 10.939.605 6,62 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ ΠΕΡ. ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΗΣ 3.072.922 3.192.606 3,89 29,95 29,18-2,56 126.854 129.536 2,11 Ν. ΚΑΡ ΙΤΣΑΣ. ΚΑΡ ΙΤΣΗΣ 36.168 37.707 4,26 28,51 29,11 2,10 24.307 32.026 31,76 Ν. ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ. ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ 8.185 9.321 13,88 33,67 29,10-13,57 163.476 190.564 16,57 Ν. Ω ΕΚΑΝΗΣΟΥ. ΡΟ ΟΥ 43.558 54.802 25,81 26,64 28,76 7,93 105.309 101.223-3,88 Ν. ΑΡΚΑ ΙΑΣ. ΤΡΙΠΟΛΕΩΣ 26.432 28.950 9,53 25,10 28,60 13,95 2.574.024 2.774.921 7,80 ΒΟΡΕΙΟΣ ΕΛΛΑ Α Π.Σ. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ 746.760 786.550 5,33 29,01 28,34-2,30 41.965 43.574 3,83 Ν. ΣΑΜΟΥ. ΒΑΘΕΟΣ 11.997 12.346 2,91 28,59 28,33-0,89 81.710 89.611 9,67 Ν. ΚΙΛΚΙΣ. ΚΙΛΚΙΣ 19.358 25.134 29,84 23,69 28,05 18,39 192.828 200.561 4,01 Ν. ΣΕΡΡΩΝ. ΣΕΡΡΩΝ 51.682 56.030 8,41 26,80 27,94 4,23 707.687 739.118 4,44 ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α Π.Σ. ΠΑΤΡΩΝ 185.481 203.273 9,59 26,21 27,50 4,93 228.180 222.984-2,28 Ν. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ Π.Σ. ΑΓΡΙΝΙΟΥ 57.619 58.618 1,73 25,25 26,29 4,10 71.279 75.903 6,49 Ν. ΛΑΣΙΘΙΟΥ. ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΙΟΛΑΟΥ 16.639 19.677 18,26 23,34 25,92 11,05 208.408 217.278 4,26 Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ. ΧΑΛΚΙ ΕΩΝ 51.646 54.921 6,34 24,78 25,28 2,00 τήριο Δημογραφικών & Κοινωνικών Αναλύσε
540.054 601.159 11,31 ΚΡΗΤΗ Π.Σ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 131.901 150.434 14,05 24,42 25,02 2,46 339.728 352.420 3,74 ΗΠΕΙΡΟΣ Π.Σ. ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 79.065 87.321 10,44 23,27 24,78 6,46 141.823 153.941 8,54 Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ. ΚΟΡΙΝΘΟΥ 33.435 36.432 8,96 23,58 23,67 0,39 540.054 601.159 11,31 ΚΡΗΤΗ. ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 120.563 137.766 14,27 22,32 22,92 2,65 95.696 99.671 4,15 Ν. ΛΑΚΩΝΙΑΣ Π.Σ. ΣΠΑΡΤΗΣ 20.904 22.624 8,23 21,84 22,70 3,91 707.687 739.118 4,44 ΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑ Α. ΠΑΤΡΩΝ 155.697 164.534 5,68 22,00 22,26 1,18 44.183 48.526 9,83 Ν. ΦΩΚΙ ΑΣ, ΑΜΦΙΣΣΗΣ 9.469 9.569 1,06 21,43 19,72-7,99 3.523.407 3.764.348 6,84 Ν. ΑΤΤΙΚΗΣ. ΑΘΗΝΑΙΩΝ 772.072 736.406-4,62 21,91 19,56-10,72 179.429 192.340 7,20 Ν. ΗΛΕΙΑΣ. ΠΥΡΓΟΥ 39.183 35.681-8,94 21,84 18,55-15,05 95.696 99.671 4,15 Ν. ΛΑΚΩΝΙΑΣ. ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ 16.242 18.025 10,98 16,97 18,08 6,55 138.761 144.340 4,02 Ν. ΠΕΛΛΑΣ. Ε ΕΣΣΗΣ 25.007 25.307 1,20 18,02 17,53-2,71 734.846 754.393 2,66 ΘΕΣΣΑΛΙΑ. ΛΑΡΙΣΗΣ 114.334 124.376 8,78 15,56 16,49 5,96 134.108 131.129-2,22 Ν. ΒΟΙΩΤΙΑΣ. ΛΕΒΑ ΕΩΝ 20.210 21.501 6,39 15,07 16,40 8,80 97.636 105.295 7,84 Ν. ΑΡΓΟΛΙ ΑΣ. ΝΑΥΠΛΙΕΩΝ 14.680 16.985 15,70 15,04 16,13 7,29 94.005 111.181 18,27 Ν. ΚΥΚΛΑ ΩΝ Π.Σ. ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ 17.305 17.214-0,53 18,41 15,48-15,89 2.574.024 2.774.921 7,80 ΒΟΡΕΙΟΣ ΕΛΛΑ Α. ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ 383.967 355.953-7,30 14,92 12,83-14,01 94.005 111.181 18,27 Ν. ΚΥΚΛΑ ΩΝ. ΕΡΜΟΥΠΟΛΕΩΣ 14.288 13.797-3,44 15,20 12,41-18,35 92.117 105.156 14,15 Ν. ΧΑΛΚΙ ΙΚΗΣ. ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ 10.278 10.639 3,51 11,16 10,12-9,32 228.180 222.984-2,28 Ν. ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ. Ι. Π. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ 16.858 17.597 4,38 7,39 7,89 6,82 Πηγή: ιδία επεξεργασία στοιχείων της ΕΣΥΕ τήριο Δημογραφικών & Κοινωνικών Αναλύσε