Από τον Κώστα Μαθιό Σύµβουλο Φωτισµού του LUCARTE Περιοδικό ΚΑΤΟΙΚΙΑ 1997 ΦΩΤΙΖΟΝΤΑΣ ΚΟΥΖΙΝΑ και ΠΑΙ ΙΚΑ ΩΜΑΤΙΑ...εκεί που τα λάθη γίνονται επικίνδυνα... Είναι,πιστεύω,γεγονός αναµφισβήτητο πως ενας ανεπαρκής ή ακατάλληλος φωτισµός ειναι ο πιό... σίγουρος τρόπος να υποβαθµίσουµε τον οποιονδήποτε χώρο στο σπίτι µας.θα εξαφανίσει σηµαντικές λεπτοµέρειες,θα αλλοιώσει χρώµατα χαλιών,πινάκων και υφασµάτων,θα δηµιουργήσει ανεπιθύµητες σκιές και παρασκιές,ενοχλητικές λαµπρότητες και γυαλάδες κλπ.κλπ...µε δυό λόγια θα κάνει να πάνε στράφι όλα όσα δαπανήσαµε γιά κατασκευή,έπιπλα,εξοπλισµό και διακόσµηση! Σε αντίθεση,φυσικά, µε έναν σωστά µελετηµένο και προσεκτικά σχεδιασµένο φωτισµό, που αναδεικνύει αναβαθµίζει και κάνει ελκυστικούς τους χώρους µας,εξασφαλίζοντας µιά άνετη και ευχάριστη "ατµόσφαιρα". Υπάρχουν όµως δύο χώροι σε κάθε σπίτι,όπου ο αντίκτυπος ενός λανθασµένου φωτισµού δεν εχει µόνο αισθητικές συνέπειες.στην ΚΟΥΖΙΝΑ και το ΠΑΙ ΙΚΟ ΩΜΑΤΙΟ ο φωτισµός έχει τον πρωτεύοντα ρόλο στην ασφάλεια τη δική µας και των παιδιών µας! Θέλω να πιστεύω ότι δεν υπάρχει άνθρωπος που να βάζει τις ανάγκες του γιά ασφάλεια σε δεύτερη µοίρα και κάτω από τις αισθητικές του προτιµήσεις...το πως πρέπει α γίνεται ο σωστός φωτισµός αυτών των δωµατίων θα προσπαθήσω να αναλύσω στην συνέχεια, σε γενικές γραµµές,βέβαια, και όσο µου επιτρέπει ο χώρος. Η ΚΟΥΖΙΝΑ Η κουζίνα είναι ο πιό επικίνδυνος χώρος του σπιτιού.στατιστικά τά περισσότερα οικιακά ατυχήµατα γίνονται µέσα σ'αυτήν. Η χρήση κοφτερών µαχαιριών, τό τρίψιµο σέ τρίφτες, η ανάµιξη καυτών υλικών, το άνοιγµα κονσερβών,κλπ. µπορούν νά γίνουν επικίνδυνες δραστηριότητες κάτω απο φτωχό ή ακατάλληλο φωτισµό. Η κουζίνα είναι χώρος εργασίας, και µάλιστα υψηλών απαιτήσεων σε φωτισµό.και πρέπεινα φωτίζεται όπως όλοι οι χώροι εργασίας. Οχι σαν θέατρο, ή µουσείο, ή βιτρίνα,ή καθιστικό... Αφήστε την οµορφιά,την ατµόσφαιρα και τα φωτιστικά εφφέ γιά αλλους χώρους µέσα στο σπίτι. Οµως δυστυχώς σήµερα µε την σποτοµανία που επικρατεί, πολλοί άνθρωποι εκτίθενται εν αγνοία τους σε σοβαρούς κινδύνους,παρασυρόµενοι ή από την µόδα, ή από τον µινιµαλισµό ή από διάφορους κατασκευαστές επίπλων κουζινών που ενσωµατώνουν στα έπιπλα αυτά σπότς "ελαφρά τη καρδία" και µε απότερο σκοπό να κάνουν το προϊόν τους
εντυπωσιακό και θελκτικότερο στά µάτια µας. Και βέβαια λίγοι µπαίνουν στον κόπο να κάνουν την απλή σκέψη ότι όποιος κατασκευάζει κουζίνες είναι ειδικός εκεί δηλ. στα έπιπλα κουζίνας και όχι στον φωτισµό!!! Τα σπότς είναι σε γενικές γραµµές επικίνδυνο φωτιστικό στην κουζίνα! Σπότ σηµαίνει σηµείο και η κουζίνα δεν απαιτεί φωτισµό σηµείων αλλά οµοιόµορφο γενικό και τοπικό (στους πάγκους) φωτισµό. Τα σπότς είναι κωνικές δέσµες φωτισµού (εύρους µέχρι 60 maximum),και αδιάφορα µε το πόσο κοντά-πυκνά θα τοποθετηθούν στην οροφή, δηµιουργούν περιοχές µε περισσότερο και λιγότερο φως δηλ. διαφορές φωτεινότητος µε τεράστια απόκλιση (από τα 100 στα 3000 lux µέσα σε λίγα εκατοστά!). Επειδή το φως είναι αόρατο (γίνεται αντιληπτό µόνο αφού κτυπήσει κάπου και αντανακλαστεί) αυτές οι διαφορές φωτεινότητας φαίνονται σαν νησίδες φωτισµού στό πάτωµα. Οµως δεν υπάρχουν µόνο στο...πάτωµα, αλλά µέσα σε όλο τον χώρο και µάλιστα εντονότερες στο επίπεδο των µατιών µας(eye-level) και αυτό βάζει τα µάτια µας σε ένα διαρκές στρέςς απότοµων προσαρµογών (ανοιγοκλείνει συνεχώς η κόρη). Κατά την διάρκεια όµως αυτών των προσαρµογών έχουµε παύσεις στην όραση και δεν βλέπουµε λεπτοµέρειες και καταλαβαίνετε τι µπορεί να σηµαίνει συχνές παύσεις στην όραση και τι µπορεί να συµβεί όταν κόβουµε µε ένα µαχαίρι ή τριβουµε σ ένα τρίφτη ή µετακινούµε κάτι ζεµατιστό... Μοναδική ίσως εξαίρεση για περιορισµένη χρήση σπότς (και µόνον εκεί) είναι η ύπαρξη πάσσου προς την κεντρική τραπεζαρία. Οπως προαναφέρθηκε η κουζίνα απαιτεί άπλετο και οµοιόµορφο γενικό φωτισµό και οριζόντιο και κάθετο. Η συνιστώµενη στάθµη είναι 250-300 lux.( το πόσα Watts απαιτούνται γιά να πετύχουµε αυτά τα lux είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων). Οι προσφορότερες λύσεις βρίσκονται στα επαγγελµατικά συστήµατα άµεσου φωτισµού µε λαµπτήρες φθορισµού, ή σε τουλάχιστον δύο πλαφονιέρες άµεσου ή έµµεσου ισχυρού φωτισµού µε λαµπτήρες ιωδίου. Ο γενικός φωτισµός εκτός των άλλων πρέπει να βοηθά να βλέπουµε και µέσα στα ντουλάπια και στις κάθετες επιφάνειες των ηλεκτρικών συσκευών. Αν έχετε την προκατάληψη οτι ο φθορισµός δηµιουργεί ψυχρή ατµόσφαιρα θα πρέπει να ξέρετε οτι σήµερα υπάρχουν λαµπτήρες φθορισµού µε πολυ θερµή χροιά( 2800 Κelvin) που προσοµοιάζει µε αυτήν των λαµπτήρων πυρακτώσεως. Υπάρχει και µιά ακόµη ιδιαιτερότητα. Στην κουζίνα δουλεύουµε συνήθως περιφεριακά. Ετσι το κλασσικό κρεµαστό φωτιστικό στη µέση του δωµατίου, δεν αρκεί όσο ισχυρό και άν είναι, γιατί θα βρίσκεται πάντα πίσω µας και η σκιά µας θα πέφτει πάνω σε κάθε δραστηριότητα που επιχειρούµε στους πάγκους εργασίας.( Θα δηµιουργούµε διαφορές φωτεινότητας µε το ίδιο µας το σώµα!) Χρειάζεται λοιπόν και επαρκής τοπικός φωτισµός,πάνω από τουςπάγκους εργασίας. Η συνιστώµενη στάθµη είναι 300-500 lux, µπορεί εύκολα να επιτευχθεί µε λάµπες φθορισµού ή linestra συνήθως κάτω απο τα ντουλάπια. Φωτισµός χρειάζεται και πάνω από τον νεροχύτη γιά σωστό πλύσιµο των λαχανικών,πιάτων, σκευών κλπ. Αν η κουζίνα περιλαµβάνει και καθηµερινή τραπεζαρία καλόν είναι να υπάρχει κάποιο κρεµαστό φωτιστικό πάνω από το τραπέζι. Θυµηθείτε οτι συχνά η κουζίνα γίνεται ο χώρος που χρησιµοποείται πιό συχνά, το ανεπίσηµο κέντρο ενός σπιτιού και απαιτεί σωστή "ατµόσφαιρα".
Σηµειώστε επίσης ότι η ύπαρξη καλού φυσικού φωτισµού την ηµέρα είναι πλεονέκτηµα µόνο όταν υπάρχει και καλός τεχνητός φωτισµός, για να εξισσοροπείται η υπεβολική φωτεινότητα του ήλιου που θα µπαίνει απο τα παράθυρα. Οσον αφορά, τέλος, την δαπάνη που απαιτείται για τον σωστό φωτισµό της κουζίνας σας θα πρέπει να την υπολογίζετε γύρω στο 15% του συνολικού κόστους της. Σε τελική ανάλυση δεν είναι λογικό να προσπαθείτε να φωτίσετε καλόγουστα έπιπλα από λάκα ή φορµάϊκα design, πανάκριβους γρανίτες ή µάρµαρα,και συσκευές τελευταίας τεχνολογίας µε...ευτελή φωτιστικά... ΤΟ ΠΑΙ ΙΚΟ ΩΜΑΤΙΟ Η ασφάλεια είναι το πρωταρχικό κριτήριο στο φωτισµό ενός παιδικού δωµατίου. Οχι βέβαια πως τα άλλα φωτιστικά στο σπίτι δεν πρέπει να είναι ασφαλή.!!!! Αλλά, όπως και να το κάνουµε δεν µπορούµε να περιµένουµε απο ένα παιδί να χειριστεί ηλεκτρικές συσκευές όπως ένας ενήλικας, άρα χρειάζονται ειδική µέριµνα και ειδικές προφυλάξεις. Εδώ ο µεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από την παιδική περιέργεια. Τα µικρά παιδιά στην προσπάθειά τους να εξερευνήσουν και να µάθουν το περιβάλλον τους, µπορουν να φτιάξουν ακόµη και αυτοσχέδιες σκάλες(καρέκλα και από πάνω ένα κουτί και από πάνω το σκαµνί...) προκειµένου να φθάσουν και να περιεργασθούν κάτι. Ακόµη, πολύ συχνά σκαλίζουν ξεβιδώνουν και αποσυναρµολογούν το οτιδήποτε προκειµένου να δούν τι έχει µέσα... και τα φωτιστικά δεν εξαιρούνται... Συνεπώς ο φωτισµός πρέπει να γίνεται µε φωτιστικά οπου δύσκολα µπορεί να φθάσει η παιδική περιέργεια. Και αυτό αφορά και το είδος των φωτιστικών και την ποιότητα κατασκευής τους και την τοποθέτησή τους στον χώρο. Από την άλλη µεριά το παιδικό δωµάτιο είναι ο πιό γρήγορα εξελισσόµενος χώρος ενός σπιτιού. Αρα µετά την ασφάλεια το δεύτερο κριτήριο είναι η προοπτική. Το παιδικό δωµάτιο αλλάζει στο τρόπο χρήσης του πολύ πιό γρήγορα απ'όλα τα άλλα δωµάτια του σπιτιού, καθώς ο "κάτοικός του" µεγαλώνοντας έχει νέες ανάγκες να καλύψει και αναπτύσσει νέα ενδιαφέροντα και ικανότητες.το απλό παιχνίδι γίνεται πιό περίπλοκο, αρχίζει να ζωγραφίζει, να διαβάζει, να γράφει, να µελετάει, να ντύνεται προσεκτικότερα, να καλλωπίζεται...κοκ. Στην πορεία µωρό-νήπιο-παιδί-έφηβος οι ανάγκες φωτισµού µεταβάλλονται ραγδαία. Συνεπώς ο σχεδιασµός του φωτισµού πρέπει να γίνεται έχοντας κατά νου και τις µελλοντικές ανάγκες. Τέλος όλα τα πράγµατα σε ένα παιδικό δωµάτιο υφίστανται...σκληρές δοκιµασίες µε αναπόφευκτες ζηµιές. Το τρίτο λοιπόν κριτήριο ειναι η αντοχή. Μόνο η στερεότητα της κατασκευής και η δυνατότητα επισκευής πιθανών ζηµιών µπορούν να εγγυηθούν ενα µεγάλο χρόνο ζωής στα φωτιστικά. Συνεπώς η επιλογή των φωτιστικών πρέπει να βασίζεται στην ποιότητα κατασκεής τους και στην ύπαρξη service και ανταλλακτικών. Τα είδη του φωτισµού που απαιτεί ενα παιδικό δωµάτιο είναι κατ'αρχάς γενικός φωτισµός σε επίπεδο 150-200 lux,κατα προτίµηση έµµεσος και ρυθµιζόµενος µε ροοστάτη(dimmer).
Ο έµµεσος φωτισµός είναι απαραίτητος στην µωρουδιακή ηληκία επειδή το µωρό αλλάζεται και ταϊζεται ανάσκελα και ένας άµεσος φωτισµός θα ερεθίζει τα ευαίσθητα µάτια του µε φυσική συνέπεια να µας... παιδεύει µετά για να κοιµηθεί! Οι καλλίτερες λύσεις είναι πλαφονιέρες και ειδικά φωτιστικά οροφής έµµεσου φωτισµού ή απλίκες uplighters που σε κάθε περίπτωση καλύπτουν και τα δύο πρώτα κριτήρια(ασφάλειαπροοπτική). Στην συνέχεια απαιτείται τοπικός φωτισµός στην θέση εργασίας-γραφείο αν υπάρχει (300-500 lux) και στο κοµοδίνο(70-120 lux). Καλλίτερες λύσεις εδώ είναι τα ευέλικτα φωτιστικά γραφείου και τα µικρά µεταλλικά ή πλαστικά φωτιστικά κοµοδίνου που βιδώνουν στο έπιπλο ή στερεώνονται στόν τοίχο (αποφυγή ανατροπής) και κατά προτίµηση µε µικρές λάµπες φθορισµού(pl,gl κλπ.) που έχουν χαµηλή θερµοκρασία (αποφυγή πιθανών εγκαυµάτων µικρών παιδιών). Ο φωτισµός νυκτός (µε µικρά φωτιστικά που µπαίνουν στην πρίζα) πέρα από την πρόσθετη ασφάλεια που παρέχει σε περίπτωση που το παιδί σηκωθεί την νύκτα από το κρεββάτι και µισοκοιµισµένο προσπαθεί να βρεί τον προσανατολισµό του, έχει θετικό ψυχολογικό αντίκτυπο σε πολλά µικρά παιδιά που φυσιολογικά φοβούνται το απόλυτο σκοτάδι και παρουσιάζουν πολλά προβλήµατα ύπνου από αυτόν και µόνο τον λόγο. Ο θεατρικός φωτισµός µε σπότς (αν και πολλά παιδιά τον επιζητούν γιατί τους θυµίζει discotheque...)πρέπει να αποφεύγεται σαν ακατάλληλος, ερεθιστικός και ανθυγειινός (διαφορές φωτεινότητας,θάµβωση κλπ.) και ο ατµοσφαιρικός φωτισµός δεν έχει νόηµα στο παιδικό δωµάτιο. Ευνόητο είναι επίσης ότι τα φωτιστικά εδάφους και τα εύθραυστα κρυστάλλινα φωτιστικά κάθε είδους δεν έχουν θέση σ'αυτόν τον χώρο. Αν όµως υπάρχει κάτι που πρέπει να αποφεύγουµε ΟΠΩΣ ΗΠΟΤΕ,είναι η χρήση προχειροφτιαγµένων φτηνοκατασκευών. Μου κάνει φοβερή εντύπωση πως ορισµένοι γονείς επιζητούν και διακινδυνεύουν µιά "φθηνή" λύση στο δωµάτιο των παιδιών τους! Οπως και σε κάθε προϊόν, φθηνό φωτιστικό αναπόφευκτα σηµαίνει φθηνά υλικά ή ανεπαρκή µόνωση ή ακατάλληλα καλώδια και φίς ή απρόσεκτη και βιαστική συναρµολόγηση ή παντελή έλλειψη προδιαγραφών ασφαλείας ή...όλα αυτά µαζί!! Οπως και να το κάνουµε "καλά και φθηνά"πράγµατα υπάρχουν µόνο στα παραµύθια! Η καλύτερη προφύλαξη είναι η επιλογή φωτιστικών ποιότητας, δηλ. επώνυµων προϊόντων που ανταποκρίνονται σε διεθνείς προδιαγραφές ασφαλείας και ποιότητας και φέρουν στο σώµα τους το όνοµα του κατασκευαστή και τουλάχιστον ένα σύµβολο καταλληλότητας ιεθνούς Ινστιτούτου (SEV,TUV,IMQ,KEMA,EUR,UL κλπ). Θέλω να πιστεύω οτι η ασφάλεια των παιδιών µας αξίζει απείρως περισσότερα απ'το "κάτι παραπάνω" που θα κληθούµε να ξοδέψουµε γιά µιά τέτοια ποιότητα... Είναι τουλάχιστον σχήµα οξύµωρο να θέλουµε πρίζες ασφαλείας και να βάζουµε σ αυτές... ανασφαλή φωτιστικά!!! Αν είναι ένα µόνο πράγµα που πρέπει να θυµάστε απ'όλο αυτό το άρθρο, προτιµώ να θυµάστε, πως τα φωτιστικά είναι ηλεκτρικές συσκευές και µπορούν εύκολα να µετατρέψουν µιά ΦΘΗΝΗ ΤΙΜΗ ΑΓΟΡΑΣ σε ΤΡΑΓΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ... Πρίν κλείσω αυτό το άρθρο θεωρώ απαραίτητη µιά διευκρύνιση: Οι προτεινόµενες ανωτέρω στάθµες φωτισµού σε lux ειναι συνιστώµενες προδιαγραφές CIE/IES/DIN γιά τις συγκεκριµένες δραστηριότητες. Μη τα µπερδέψετε µε τα Watts!. Το πόσα
Watts-κατανάλωση- απαιτούνται για να επιτευχθούν αυτές οι στάθµες είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων (διαστάσεων χώρου, χρωµάτων τοίχων-οροφής-δαπέδου,είδους φωτισµού, τρόπου και κατεύθυνσης του φωτός, τύπου και χροιάς λαµπτήρα, συντελεστών απόδοσης των υποψήφιων φωτιστικών κλπ.) Η σύνθεση αυτών των παραγόντων είναι το αντικείµενο µιάς µελέτης φωτισµού που ενώ ουσιαστικά δεν στοιχίζει τίποτε, σίγουρα βοηθά στις κατάλληλες επιλογές και οδηγεί στην επίτευξη µιάς "σωστής" λύσης φωτισµού. Παρότι οι σταστικές και οι έρευνες δείχνουν ότι ακόµη και σήµερα ο φωτισµός εξακολουθεί να είναι η πιό παραµεληµένη πλευρά στον σχεδιασµό ενός σπιτιού, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν πως ο "σωστός φωτισµός" είναι το µυστικό στη σωστή διακόσµηση. Το µυστικό για µιά άνετη ευχάριστη ατµόσφαιρα. Και όπως είδαµε πιό πάνω το µυστικό γιά µιά λειτουργική υγειινή και ασφαλή διαβίωση. Το µυστικό που τελικά θα αξιοποιήσει όλη τους την προσπάθεια και επένδυση (χρηµατική και χρονική) γιά να εξασφαλίσουν µιά καλλίτερη ποιότητα ζωής...