Παρασκευή, 13 Απριλίου 2018 Θοδωρής Παπαθεοδώρου Γυναίκες Της Μικρής Πατρίδας Γυναίκες Της Μικρής Πατρίδας (1), Θοδωρής Παπαθεοδώρου Είδος:Iστορική Τριλογία Βαθμολογία:10/10 Μετά την εμβληματική Τετραλογία για το δράμα των Γυναικών του Εμφυλίου κι ένα δίτομο μυθιστόρημα γύρω από την εποχή της Χούντας ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου επανέρχεται στο ιστορικό πεδίο, με ένα έργο βαθιά ανθρώπινο, γεμάτο αγάπη στην πατρίδα και σέβασμο στα βάσανα των απλών ανθρώπων, που αλέθονται στις μυλόπετρες της Ιστορίας. Αυτή τη φορά επιλέγει ένα θέμα δύσβατο, που έπειτα από τη θρυλική Πηνελόπη Δέλτα ("Μυστικά Του Βάλτου" κλπ), περίμενε έναν περίπου αιώνα και "Τη Σκιά Της
Πεταλούδας" του Ισίδωρου Ζουργού για να αναδειχθεί, σε υψηλό επίπεδο, από τη σύγχρονη μυθιστοριογραφία.πεδίο που δεν έχει κορεστεί δηλαδή και παραμένει σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό: Στην ταραγμένη πολιτική συγκυρία, που όνομα κι εδάφη της Μακεδονίας μας περιφέρονται ξανά στα σαλόνια των Διαπραγματεύσεων σαν "ιμάτια προς διαμερισμό", το νέο βιβλίο του Θοδωρή Παπαθεοδώρου φαντάζει δραματικά επίκαιρο και φιλοδοξεί να παρουσιάσει ολοκληρωμένα, όσο ποτέ άλλοτε, την πορεία του ελληνισμού στην ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας, που εκτεινόταν ως την Ανατολίκή Ρωμυλία, στη χαραυγή του 20ου αιώνα. Με τις "Γυναίκες της Μικρής Πατρίδας" ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου έρχεται να εμφυσήσει ανθρωπιά αλλά- κυρίως- να αφυπνίσει την ιστορική μνήμη, στοιχειοθετώντας μια εθνική συνείδηση χτισμένη στον πόθο για την ελευθερία, την τιμή προς τους προγόνους και την αυτοκριτική... ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αρχές του αιώνα, στην Αθήνα, στις λάσπες μιας φτωχογειτονιάς, γεννιέται ένα κοριτσάκι, χωρίς να υποψιάζεται ότι, από τη βρεφοδόχο,τα βήματά της θα την οδηγήσουν σε μια από τις πιο φημισμένες αθηναϊκές οικογένειες που την κοσμεί η παρουσία του Ίωνα Δραγούμη: Είναι η Αρετή, που θα αντισταθεί στις επιταγές της υψηλής κοινωνίας, αναζητώντας την ταυτότητά της στο όνειρο να γίνει δασκάλα και να στηρίξει τον χειμαζόμενο ελληνισμό της Μακεδονίας που ζει κάτω από τον ασθμαίνοντα τουρκικό ζυγό και τη βουλγαρική τρομοκρατία! Στην αναζήτηση της αυτήν, θα γνωρίσει και τον Μανώλη από τη σκλαβωμένη Κρήτη, που επέλεξε να γίνει αξιωματικός, αποζητώντας να ξεπλύνει την ντροπή του για όσα δεν μπόρεσε κάποτε να προασπίσει. Παράλληλα, η Φωτεινή από την Ανατολική Ρωμυλία γαλουχείται στα ιδανικά της προσφοράς από τον γιατρό πατέρα της, ενόσο ο βουλγαρικός εθνικισμός απειλεί να εκριζώσει το ελληνικό στοιχείο από περιοχές διαποτισμένες για αιώνες από την πολιτισμική του αίγλη. Η Φωτεινή θα βρεθεί σημαδεμένη από μια ανεπούλωτη απώλεια στη Θεσσαλονίκη των κοινωνικών αναταραχών, των ιδεολογικών ζυμώσεων, των εθνοτήτων... Ο έρωτας θα έρθει μες στους χαλεπούς καιρούς να παίξει τα δικά του παιχνίδια, χωρίζοντας και διασταυρώνοντας ζωές, μέχρι να αναμετρηθεί με το καθήκον.. Ζωές στιγματισμένες από τα σημεία των καιρών και άσβεστη στην ψυχή την αγάπη για αυτήν την πατρίδα τη μικρή με το αιώνιο μεγαλείο... ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ Μετά την Τετραλογία του για τον Εμφύλιο, ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου επανέρχεται με ένα αντίστοιχης βαρύτητας ιστορικό έργο, που επιφυλάσσει ανάλογες συγκινήσεις. Αυτή τη φορά μας ταξιδεύει στην πολύπαθη Μακεδονία αρχές του 20ου αιώνα κι η επιλογή του, με την ονοματολογία των Σκοπίων στο προσκήνιο, φαντάζει περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ. Εν πρώτοις, "Οι Γυναίκες της Μικρής Πατρίδας" φαίνονται όπως το προδιαγράφει ο τίτλος τους, έναγυναικοκεντρικό μυθιστόρημα ιστορικής χροιάς, με ισχυρές συναισθηματικές εντάσεις. Μια ιστορία που ξετυλίγεται σε μια ευέλικτη και άρτια σκηνοθετημένη παραλληλία ανάμεσα στην Φωτεινή, πρόσφυγοπούλα από την Ανατολική Ρωμυλία και
μετέπειτα νοσοκόμα, και την Αρετή, κόρη μιας φημισμένης οικογένειας που αναζητά την χειραφέτησή της... Οι δυο ζωές αυτες, ενόσο υπηρετούν την Ωραία Ιδέα, θα βρουν σημείο τομής σε ένα σατανικό πάιγνιο της μοίρας με απρόβλεπτες συνέπειες που κόβουν την ανάσα. Κυρίαρχο ρόλο στις "Γυναίκες της Μικρής Πατρίδας" παίζει το Μακεδονικό Ζήτημα, που αφορούσε φυσικά όχι μόνο στο ομώνυμο γεωγραφικό διαμέρισμα της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά σε όλα τα εδάφη από το Μοναστήρι στα βορειοδυτικά ως την Ανατολική Ρωμυλία (περιοχή Φιλιππούπολης σήμερα). Αρχές του αιώνα,με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να φυλλορροεί κάτω από τη σήψη της και τα δυτικά συμφέροντα, η ευρύτερη περιοχή της Μακεδονίας έγινε μήλον της έριδος για μελλοντική προσάρτηση σε αναδυόμενες κρατικές οντότητες, αλλα κυρίως στα τότε εδαφικώς περιορισμένα κράτη της Ελλάδας και της Βουλγαρίας. Η τελευταία είχε τη στενή κηδεμονία της Ρωσίας που- στα πλαίσια του πανσλαβισμού- ήθελε πρόσβαση στο Αιγαίο και τη συνέφερε μια βουλγαρική Μακεδονία. Γι αυτό η Βουλγαρία αποδύθηκε σε έναν λυσσαλέο αγώνα εκρίζωσης του μακραίωνου ελληνικού στοιχείου στις περιοχές αυτές με όχημα τον προσηλυτισμο στο δικό της αυτόνομο Πατριαρχείο (Εξαρχία). Για τον σκοπό αυτό επιστρατεύτηκαν άτακτα ένοπλα σώματα (κομιτατζήδες) που σκόρπισαν τρομοκρατία, θέτοντας στο στόχαστρο την πνευματική ελίτ -ιερείς και δασκαλους που κρατούσαν τη φλόγα της ελληνικής συνείδησης και τη γλώσσα... Οι Έλληνες της Μακεδονίας πάλευαν μόνοι κι αποκομμένοι από το αδιάφορο ελλαδικό κράτος- με φάρους κάποιους πεφωτισμένους ανθρώπους-σαν τον Δραγούμη, τον Παύλο Μελά, τον σλαβόφωνο Καπετάν Κώττα, τον ποιητή Τέλλο Αγρα κι αλλους αγωνιστές των όπλων και της πένας... Παράλληλα η Κρήτη διεκδικεί την απαλλαγή της από το οθωμανικό γιαταγάνι,αναδεικνύοντας στη φωτιά της Θερισού τον κορυφαίο πολιτικό του αιώνα... Αυτό είναι το ιστορικό πλαίσιο που ο Θοδωρής Παπαθεοδώρου διαφωτίζει ολόπλευρα, ιχνηλατώντας μέσα από αυτό το πορτρέτο μιας εποχής και μιας Ελλάδας που διήυνυε τις πρωτες της δεκαετίες ως ένα κράτος νεοσύστατο- έρμαιο καιροσκοπισμού και δόλιων ξένων συμφερόντων. Οι άρτια τεκμηριωμένες αναφορές του συγγραφέα (κι οι επεξηγηματικές υποσημειώσεις του, στο τελος)αναδεικνύουν τη φιλοπονία του και τον πλούτο της βιβλιογραφίας, που μελέτησε- με ευθύνη απέναντι στις θουκυδίδειες επιταγές της ιστορικής αντικειμενικότητας, που ένα πραγματικά σημαντικό Βιβλίο του είδους οφείλει να υπηρετέι. Μια απαθής μπουρζουαζία από τη μια, κατευθύνει το κράτος των Αθηνών, κι ο συγγραφέας την κατακρίνει με οξυδέρκεια μέσα από το σπινθηροβόλο παράδειγμα της κεντρικής του ηρωίδας Αρετής, που ασφυκτιά και αποφασίζει να υπηρετήσει την πατρίδα στην πρώτη γραμμή. Παράλληλα, στη Θεσσαλονίκη της Φωτεινής- κέντρο προσφυγιάς αλλά και καπιταλιστικών όρων παραγωγής,αναφύονται τα πρώτα εργατικά κινήματα, που όμως κάποιες φορές τα οικειοποιήθηκαν αντεθνικοί κύκλοι. Ο συγγραφέας αναδεικνύει την κοινωνική αναγκαιότητα της συσπειρωσης των Εργατώναναδεικνύοντας τις συνθήκες απόλυτης και αδικής εξαθλίωσης τους. Ταυτόχρονα μας ενημερώνει για τις ύπουλες μεθοδεύσεις πρακτόρων σε κάποιες από τις συνδικαλιστικές ενώσεις, μεσα από μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που διατηρεί το μυστηρίο της. Παράλληλα τα ελληνικά χωριά στη Μακεδονία- προμαχώνες του εθνικού ιδεώδους- θα
σηκώσουν το βάρος της βουλγαρικής θηριωδίας, καθώς οι πιο αθώοι θα δοκιμάσουν τη λάμα του κομιτατζή, που έχει κηρύξει πόλεμο στην ιστορική αλήθεια και διώκει με μανία κάθε Έλληνα ιερέα και δάσκαλο- θεματοφυλακα της ειρήνης, της τιμής και της φιλοπατρίας. Εκείνο που γενικά γοητεύει στον Παπαθεοδώρου είναι πως η ιστορική αλήθεια ρέει χωρίς βερμπαλισμούς, ενταγμένη αρμονικά στο κάδρο της πλοκής του. Ο συγγραφέας αποφεύγει την παγίδα της αποστείρωσης που ελλοχεύει όταν διακύβευμα είναι η ιστορική αλήθεια, εμφυσώντας πνοή ζώσα στις αναφορές του με χαρακτήρες άρτια σκιαγραφημένους και πειστικούς στα παθη και τις αδυναμίες τους.. Το δράμα των ανθρώπων εδώ, συμβαδίζει ισότιμα με τις μεγάλες εθνικές τραγωδίες. Η ατομικότητα δεν συνθλίβεται από τη συλλογικότητα- αλλά αναδεικνύει τη μοναδικότητά της μέσα στην εξέλιξη της Ιστορίας. Βαθύ συναίσθημα διαπνέει τις σελίδες του Παπαθεοδώρου, που συμπάσχει με τους ήρωές του... Και σε αυτό το έργο του Παπαθεοδώρου δεσπόζει η φιγούρα της Γυναίκας με τα πολλαπλά της πρόσωπα. Μάνα, Ερωτευμένη Δεσποσύνη, Λειτουργός, Ένθερμη Πατριώτισσα... Είναι συγκλονιστικό πώς μια αντρική πένα αντιμετωπίζει με τόσο βαθιά ενσυναίσθηση την τραγικότητα και τη γοητεία της γυναικείας ύπαρξης- όπως είδαμε και στην "Τετραλογία του Εμφυλίου"φυσικά. Ο Παπαθεοδώρου αγαπά ειλικρινά τη Γυνάικα και το εργο του αναβλύζει αυτήν του την αγάπη. Συμμερίζεται τους αγώνες της για χειραφέτηση- όπως συμπυκνώθηκαν στην εμβληματική Καλλιρρόη Παρρέν κ προσωποποιήθηκαν από την ατίθαση Αρετή του. Οσμίζεται την αρωματισμένη αλληλογραφία της ερωτευμένης έφηβης με τον μακρινό αγαπημένο της. Παράλληλα αφουγκράζεται τον πόθο της Μητροτητας, ψηλαφώντας ευλαβικά το μεγαλείο της... Στα πλαίσια της θεματολογίας του αποτείει φόρο τιμής στην Ελληνίδα Δασκάλα που αντιστάθηκε στον βουλγαρικό επεκτατισμό με όπλο την Αγάπη στο Παιδί και την Ελλάδα. Το μαρτυρολόγιο των αφανών ηρωίδων δασκαλισσών της Μακεδονίας μακρύ: Προεξάρχουσα η Βελίκα Τράικου που σφαγιάστηκε κ διαμελίστηκε από τα βουλγαρικά στύφη... Πλάι της η 22χρονη Αικατερίνη Χατζηγεωργίου, που την έκαψαν το 1904 ζωντανή οι κομιτατζήδες στη Γευγελή, «υπέρ της εις τον Θεόν των Ελλήνων πίστεως αγωνιζομένη", όπως αναγράφει ο τύμβος της. Εδω θα προστεθεί ταπεινά κι η ηρωίδα του συγγραφέα μας ως υπόμνηση του ιερού Χρεόυς που κάθε Δάσκαλος έχει απέναντι στα υπό διωγμόν Ιδανικά και την εν γένει Υπόθεση του Ανθρώπου. Εμφανής ειναι η ευαισθησια του Θοδωρή Παπαθεοδώρου προς το κοινωνικό περιθώριο, με στιγμιότυπα που ραγίζουν την καρδιά σου και διεκδικούν από τον εφησυχασμό μας τη χαμένη μας ευσυνειδήσία. Είναι τόσα αυτά που μπορεί κανείς να πει για τις "Γυναίκες της Μικρής Πατρίδας", γιατί όπως κάθε διαχρονικό βιβλίο, εγείρει πλήθος προβληματισμών γύρω από τη ζωή, την πολιτική και την πατρίδα! Το βέβαιο είναι πως το βιβλίο αυτό ήρθε στην ιδανική χρονική συγκυρία. Σήμερα, που αλυτρωτισμοί έχουν φουντώσει πάλι ενσπείροντας μεγαλομανείς επεκτατισμούς, κάθε Ελληνας κι Ελληνίδα -πλάι στον αδιαφιλονικητο πόθο της ειρηνικής
γειτνίασης- πρέπει να προτάσσει ψυχραιμία,αυτοσεβασμό και προπάντων νηφάλια, ιστορική γνώση. Βιβλία σαν τις "Γυνάικες της Μικρής Πατρίδας" Παπαθεοδώρου, είναι πειστικός αντίλογος σε φωνές φανατισμού, προασπίζοντας τα ιδανικά της Συνύπαρξης και της Επίγνωσης, που γαλουχούν πολίτες με κοινωνική ευαισθησία κι εθνική συνείδηση. Προσωπικά, ευχαριστώ τον κ Παπαθεοδώρου ως Ελληνίδα και Γυναίκα για τη σπουδαία εμπειριά Ψυχής και Σκέψης που πρόσφερε, και ενημερώνω το κοινό ότι- δυστυχώς - πρέπει να αναμένει ως το Φθινόπωρο για τη Συνέχεια που αναμένεται συναρπαστική...