ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΗΣ ΕΚΤΟΞΕΥΟΜΕΝΟΥ ΣΚΥΡΟ ΕΜΑΤΟΣ

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΗΣ ΕΚΤΟΞΕΥΟΜΕΝΟΥ ΣΚΥΡΟ ΕΜΑΤΟΣ Θ. Γ. Βουδικλάρης Πολιτικός Μηχανικός Α. Η έλλειψη µιας Προδιαγραφής Εκτοξευοµένου Σκυροδέµατος (ΕΣ), ήταν εµφανής και γίνεται ακόµα εµφανέστερη στις περιόδους µετά από ένα µεγάλο σεισµό, οπότε η χρήση της µεθόδου στις επισκευές που ακολουθούν, γίνεται πολλαπλάσια της συνήθους. Β. Εµφανέστερη γίνεται σ αυτές τις περιόδους και η άγνοια των κανόνων ορθής εφαρµογής της µεθόδου, για την οποία ο συνήθης χρήστης επαφίεται στις «γνώσεις» αυτών που δηλώνουν «ειδικοί» και διαθέτουν τα σχετικά (κατάλληλα άραγε;) συνεργεία. Γ. Η κάλυψη των σχετικών αναγκών από τους µελετητές, γίνεται (στην καλύτερη περίπτωση) επί τη βάσει της Αµερικανικής Προδιαγραφής ACI 506R-90 Guide to Shotcrete και της Ευρωπαϊκής European Specification for Sprayed Concrete.. Η κρινόµενη ελληνική Προδιαγραφή προφανώς δεν αγνόησε τις δύο προµνησθείσες, αν και δεν έχει ακολουθήσει τη διάταξη ούτε της µιας ούτε της άλλης, πράγµα το οποίον δεν αποτελεί ελάττωµα, κατά τη γνώµη µου. Ε. Κατά την άποψή µου, οι ανάγκες της ελληνικής «αγοράς» επί του υπ όψη αντικειµένου θα πρέπει να καλυφθούν από µία Προδιαγραφή που θα είναι πλήρης, απλή, επαρκώς αναλυτική στα σηµεία που πρέπει να καλύψει τα κενά άλλων, ελλειπουσών, επί µέρους προδιαγραφών, και προσανατολισµένη προς τις συνηθέστερες και µεγαλύτερες ανάγκες του χρήστη. ΣΤ. Κατά την σύνταξή της δεν θα πρέπει να λησµονείται, ότι ενδέχεται να χρησιµοποιηθεί και να ερµηνευθεί, όχι µόνον από µηχανικούς µελετητές και κατασκευαστές, αλλά επίσης από Πραγµατογνώµονες, ιαιτητές και ικαστές, και εποµένως πρέπει να είναι ακριβής και (κατά το δυνατόν) µονοσήµαντα σαφής. Αυτό σηµαίνει (πέραν των τεχνικών απαιτήσεων) και πολύ καλή διατύπωση κειµένου, καθώς ισχύουν αυτά που αναγράφονται όπως τα αντιλαµβάνεται ο «τρίτος» αναγνώστης και όχι αυτά που είχε στο νου του ο συντάκτης. Ζ. εν νοµίζω ότι το υπό κρίσιν Σχέδιο Προδιαγραφής καλύπτει επιτυχώς τις παραπάνω (προσωπικές µου) απαιτήσεις, για τους λόγους που θα προσπαθήσω να αναλύσω διεξοδικώτερα στα επόµενα. 1

1. Η Προδιαγραφή είναι προσανατολισµένη προς τα υπόγεια έργα και την «υγρή µέθοδο», που όµως εφαρµόζονται σήµερα µόνον στα µεγάλα ηµόσια Έργα. Εκεί όµως ο τρόπος εκτελέσεως των έργων, οι διεθνείς διαγωνισµοί, η αναφορά σε διεθνείς προδιαγραφές, η ύπαρξη Συµβούλων Μηχανικών, Managers κλπ. υπερκαλύπτει το κενό της ελλείψεως ελληνικής κρατικής Προδιαγραφής. Αντιθέτως το κενό είναι µεγάλο στις εργασίες επισκευών ενισχύσεων, ιδιωτικών κυρίως έργων, µε µικρές γενικώς ποσότητες υλικού, στις οποίες χρησιµοποιείται σχεδόν κατ αποκλειστικότητα η «ξερή µέθοδος», για λόγους οικονοµικής αξίας του εξοπλισµού, προφανώς. Και σ αυτήν την κατηγορία έργων, το κενό παραµένει και οι ανάγκες δεν καλύπτονται. 2. Η Προδιαγραφή ακολουθεί σε ένα µεγάλο τµήµα της τον ΚΤΣ-97, βάζοντας τις ίδιες απαιτήσεις στόχου µε αυτόν. Αυτό επιταχύνει ίσως την σύνταξη της Προδιαγραφής, διευκολύνει την υπερπήδηση ενός πλήθους εµποδίων και δίνει και µια επίφαση επιστηµονικότητας, αλλά δεν συµβαδίζει µε την αλήθεια και δεν έχει µεγάλη σχέση µε την πραγµατικότητα. Αµφισβητώ την σκοπιµότητα (όχι την «µαθηµατική» δυνατότητα) να ορίσουµε την αντοχή του εκτοξευοµένου σκυροδέµατος (ΕΣ) επί τη βάσει της χαρακτηριστικής αντοχής, καµµιά ξένη Προδιαγραφή δεν το τολµάει. Αντιθέτως, επισηµαίνουν όλες το ευρύ φάσµα τιµών αντοχής που µπορεί να δώσει η ίδια αναλογία υλικών (η ίδια µελέτη συνθέσεως), ανάλογα µε ένα πλήθος παραγόντων εφαρµογής, µεταξύ των οποίων τη µεγαλύτερη ίσως έχει ο χειριστής εκτοξεύσεως. Η χαρακτηριστική αντοχή όµως θα προϋπέθετε ενιαίο στατιστικό «πληθυσµό», δηλαδή τον ίδιο χειριστή της συσκευής εκτοξεύσεως, για όλα τα δοκίµια έργου και µελέτης συνθέσεως, και µάλιστα και για της δύο µεθόδους παραγωγής, «ξερή» και «υγρή». ιατίθεται αυτή η προϋπόθεση ; Ποια παραπάνω στοιχεία έχουµε εµείς, ποιες επί πλέον γνώσεις, για να τολµάµε να µιλούµε για χαρακτηριστική αντοχή ; Πώς τολµάµε να βάζουµε «κριτήρια συµµορφώσεως» και µάλιστα ίδια µε τα αντίστοιχα του ΚΤΣ-97 για το συµβατικό σκυρόδεµα ; Πώς είναι δυνατόν η ξερή και η υγρή µέθοδος να αντιµετωπίζονται µε τα ίδια κριτήρια ; Έχουν την ίδια διασπορά αποτελεσµάτων ; Ποια είναι τα πραγµατικά στατιστικά στοιχεία από τις διασπορές αποτελεσµάτων που έχουµε συγκεντρώσει για κάθε µέθοδο στη χώρα µας ; Η έλλειψη Αιτιολογικής Εκθέσεως είναι προφανής και καίρια. 2

3. εν επιτρέπεται να µας διαφεύγει ότι, κατ αντίθεσιν προς το συµβατικό σκυρόδεµα, στο ΕΣ δεν είναι δυνατός ο έλεγχος µόνον του υλικού, αναγκαστικά τα δοκίµια που θα πάρουµε και θα ελέγξουµε (µε τον προδιαγραφόµενο τρόπο) έχουν µέσα τους τις αβεβαιότητες και τα σφάλµατα και της εκτελέσεως - εφαρµογής, που στην πολύ µεγάλη τους πλειοψηφία οφείλονται στον χειριστή. Υπάρχει µάλιστα και η επί πλέον ιδιοµορφία, να µη ζητείται έλεγχος υλικού για την υγρή µέθοδο (για την οποία είναι εφικτός), ενώ στην ξερή µέθοδο, η σύνθεση του υλικού ως προς το νερό, να εξαρτάται και αυτή από τον χειριστή. Με τέτοιες διαφορές, που τις κάνει τεράστιες η διαφοροποίηση της διασποράς, πώς είναι δυνατόν να τολµάµε να θέτουµε τα ίδια κριτήρια συµµορφώσεως και τους ίδιους κανόνες αποδοχής µε το συµβατικό σκυρόδεµα, για το οποίο αυτά είναι φτιαγµένα µόνο για το πλήρως ελεγχόµενο υλικό ; 4. Ο προτεινόµενος τρόπος κατανοµής των αρµοδιοτήτων και των ευθυνών είναι εξωπραγµατικός και παράλογος. Στην πργρ. 5.2.1.2 αναγράφεται ότι «Στην περίπτωση που το εκτοξευόµενο σκυρόδεµα παρασκευάζεται επί τόπου.. την ευθύνη της εφαρµογής της µελέτης συνθέσεως στο εργοτάξιο ως προς τις προστιθέµενες ποσότητες των υλικών που µπαίνουν επί τόπου έχει ο επιβλέπων µηχανικός». Αυτό θα πει άραγε ότι στην περίπτωση εφαρµογής της ξερής µεθόδου ο επιβλέπων µηχανικός θα είναι υπεύθυνος για την χρησιµοποίηση άµµου µε τη σωστή κοκκοµετρική σύνθεση, για την ανάµιξη της σωστής ποσότητας και ποιότητας τσιµέντου και θα κρατάει τον χειριστή από το χέρι για να του ρυθµίζει (αν µπορεί) το νερό ή τα πρόσθετα ; Επίσης αναγράφεται ότι «ο επιβλέπων µηχανικός θα ασκεί πλήρη έλεγχο στη συγκέντρωση των υλικών, τον εργαστηριακό έλεγχο των υλικών, επίβλεψη στο συγκρότηµα παραγωγής, στη λήψη δοκιµίων, στη µεταφορά, τη διάστρωση και συντήρηση του σκυροδέµατος, στον πιθανό επανέλεγχο κλπ.» ενώ ο κατασκευαστής θα είναι υπεύθυνος µόνο «για την ποιότητα των υλικών και του σκυροδέµατος» ; Το σωστό είναι ότι ο επιβλέπων µηχανικός δικαιούται να κάνει όλους τους ελέγχους και ο κατασκευαστής είναι υπεύθυνος για το σύνολο των υλικών και εργασιών και για το τελικό αποτέλεσµα. 3

5. Η Προδιαγραφή δίνει, µεγαλύτερη απ ότι πρέπει, σηµασία στη µελέτη συνθέσεως. Χωρίς αµφιβολία η µελέτη συνθέσεως είναι σκόπιµη και χρήσιµη. Η επιβαλλόµενη όµως απαίτηση να προηγείται µελέτη συνθέσεως πριν από κάθε εφαρµογή εκτοξευοµένου σκυροδέµατος, ανεξαρτήτως ποσότητας εφαρµογής και σηµασίας έργου, ακόµα και για τις µικροποσότητες της ξερής µεθόδου, οδηγεί εκ του ασφαλούς στη δηµιουργία στρατιών παραβατών και πλήθους υποδίκων µηχανικών και κατασκευαστών. 6. Κατά τη γνώµη µου, θα έπρεπε να υπάρχει σαφέστερος διαχωρισµός στην καταγραφή υποδείξεων και την διατύπωση απαιτήσεων, για κάθε µια από τις δύο εφαρµοζόµενες µεθόδους, ανάλογα µε τις ιδιαιτερότητές τους. Για κάθε µια τους θα έπρεπε να καθορίζεται τουλάχιστον ο µέγιστος κόκκος αδρανούς, η ελάχιστη ποσότητα τσιµέντου ή ακόµα και άλλες παράµετροι που έχουν σχέση µε την ιδιαιτερότητα της κάθε µεθόδου και ίσως και µε το πάχος στρώσεως. 7. Πιστεύω ότι θα ήταν σκόπιµη η παράθεση µερικών «συνταγών» συνθέσεως, ικανών να καλύψουν τις απαιτήσεις τις απαιτήσεις παραγωγής µικρών ποσοτήτων ΕΣ (µε την ξερή µέθοδο κυρίως), για τις κατηγορίες αντοχών που συνήθως συναντώνται στην πράξη ή τις συνηθέστερες λειτουργικές απαιτήσεις, για την απαλλαγή του χρήστη ή του κατασκευαστή από την υποχρέωση µελέτης συνθέσεως, όταν αυτή γίνεται παράλογη για λόγους χρονικούς ή οικονοµικούς. 8. Ο τρόπος παραγωγής λήψεως και ελέγχου των δοκιµίων, πρέπει να περιλαµβάνεται στην Προδιαγραφή, στοιχειωδώς ίσως, αλλ επαρκώς. Η αναφορά σε ξένες προδιαγραφές, άγνωστες στον µέσο έλληνα µηχανικό, δεν βοηθεί στην βελτίωση της ποιότητας των κατασκευών, συµβάλλει µόνο στην παραγωγή ανυποψίαστων παραβατών. Υπογραµµίζω ότι σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Προδιαγραφή, δεν υπάρχει ούτε µία αναφορά σε αµερικανικό Πρότυπο. Και ας γίνει η διάκριση µεταξύ του δείγµατος (που λαµβάνεται στα «πανέλλα») και των δοκιµίων που λαµβάνονται από τα δείγµατα µε πυρηνοληψία. 9. Ο τρόπος λήψεως των δοκιµίων ελέγχου µιας παραγωγής, τόσο για την µελέτη συνθέσεως, όσο και για την αποδοχή ενός τµήµατος έργου, πρέπει να γίνει απλούστερος και σαφέστερος. Η κατασκευή δειγµάτων 70 Χ 70 Χ 12 cm (άραγε 4

γιατί µεγαλύτερων από τα αµερικανικά;) σηµαίνει βάρος περί τα 200 kg, που δεν είναι καθόλου εύκολο να µεταφερθούν για συντήρηση ωρίµανση σε εργαστήριο, κατά τις απαιτήσεις του Σχεδίου, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για υπαίθρια έργα επισκευών, µε την ξερή µέθοδο. Τα 60 δοκιµαστικά αναµίγµατα και όλες οι συναφείς προς τον ΚΤΣ-97 απαιτήσεις, είναι για το υπ όψη αντικείµενο απολύτως παράλογες. Γιατί µόνο δύο δοκίµια από κάθε δείγµα φάτνωµα ; Γιατί διαµέτρου 10 cm αποκλειστικά ; Η ερµηνεία των αποτελεσµάτων θραύσεως χρειάζεται διορθώσεις και βελτίωση. Ίσως ενδείκνυται η χορήγηση υποδείξεων για την ερµηνεία της οπτικής εµφανίσεως της κυλινδρικής επιφανείας του δοκιµίου. 10. Οι απαιτήσεις και υποδείξεις για τις απαιτούµενες στο Κεφ. 10 ενέργειες, στην περίπτωση που δεν θα επιτευχθεί η απαιτούµενη και προδιαγραφόµενη αντοχή ΕΣ, είναι αόριστες, ασαφείς, ατελείς και ανεπαρκείς. Χρειάζονται βελτίωση. 11. Θα έπρεπε να ορίζονται ελάχιστες ποσότητες τσιµέντου, αναλόγως ή ανεξαρτήτως της κατηγορίας του, συναρτήσει του επιδιωκοµένου στόχου αντοχής, ανθεκτικότητας, υδροπερατότητας, συνθηκών εκτοξεύσεως, λειτουργίας κλπ. και ανεξαρτήτως (ενδεχοµένως αµφισβητουµένων ή αναξιόπιστων) αποτελεσµάτων µελέτης συνθέσεως. Ενδεχοµένως, τότε θα ικανοποιούνταν αυτοµάτως η απαίτηση του ΚΤΣ (που µεταφέρεται αυτούσια στην παρούσα Προδιαγραφή), για 330 kg τσιµέντου για το παραθαλάσσιο σκυρόδεµα. 12. Ούτως ή άλλως, η Προδιαγραφή θα έπρεπε να αντιµετωπίζει πληρέστερα την ποιότητα και τις προϋποθέσεις χρήσεως καθ ενός από τα συνιστώντα υλικά, και όχι απλώς να αρκείται σε αναφορές στον ΚΤΣ ή άλλα Πρότυπα του τσιµέντου παραθέτω την επισήµανση της Ευρωπαϊκής Προδιαγραφής στην πργρ. 4.1 «Only cement with established suitability for sprayed concrete applications shall be used, καθώς και της πργρ. 5.1.1 του Appendix 1 The cement used shall have a C 3 A content of 7 by 11% by mass and a specific surface area of 320 400 m 2 /kg determined in accordance with EN 196-6. Ειδικά για το τσιµέντο, του οποίου οι προδιαγραφές παραγωγής τροποποιήθηκαν πρόσφατα, υπάρχει θέµα ερεύνης των νέων τύπων και των νέων χαρακτηριστικών τους, επί των ιδιοτήτων του παραγοµένου ΕΣ 5

των αδρανών - να ξεκαθαριστεί αν στην προδιαγραφή περιλαµβάνεται και το εκτοξευόµενο κονίαµα, να γίνει µνεία για την υδατοαπορροφητικότητα των αδρανών, τα ελαφρά αδρανή και την στρώση τελειωµάτων, καθώς επίσης και την υποχρέωση να υπάρχει ξεχωριστό κλάσµα λεπτών αδρανών όταν η µέγιστη διάµετρος υπερβαίνει κάποιο όριο του νερού µε διαχωρισµό για την παραγωγή και την συντήρηση και τη χρήση ή όχι θαλασσινού νερού, ανάλογα και µε τις αισθητικές απαιτήσεις της τελικής στρώσεως, την αποφυγή κηλίδων κλπ. των προσθέτων και προσµίκτων επιταχυντικών, επιβραδυντικών, µειωτών νερού, αερακτικών, αντιδιαβρωτικών, βελτιωτικών προσφύσεως, ιπτάµενης τέφρας και ποζολανών, πυριτικής άχνης, πολυµερών, αναστολέων ενυδατώσεως, πιγµέντων κλπ. οπλισµού, συµβατικού (ραβδόµορφου) και πλεγµάτων ινών, µεταλλικών και συνθετικών 13. Θα έπρεπε ακόµα να προδιαγράφει απαιτήσεις για τον ελάχιστο απαιτούµενο για κάθε µέθοδο εξοπλισµό. Το κρινόµενο σχέδιο δεν φαίνεται να απαγορεύει την ανάµιξη αδρανών τσιµέντου (στη ξερή µέθοδο) µε το φτυάρι, κατά τον τρόπο που «έσπαγαν τα χαρµάνια» πριν από 50 χρόνια. Είναι αυτό επιτρεπτό ; 14. Προδιαγραφές θα έπρεπε να υπάρχουν και για το προσωπικό εφαρµογής, την ικανότητα και την εµπειρία του, αλλά και µε καταγραφή των υποχρεώσεών του. Είναι νοµίζω κοινή αντίληψη, ότι τα περισσότερα σφάλµατα και αστοχίες οφείλονται στην ανεπάρκεια του προσωπικού. Είναι εποµένως σκόπιµο να συνεχιστεί η προσπάθεια που άρχισε µε τον Κανονισµό Τεχνολογίας Χαλύβων και να εισαγάγει και η παρούσα Προδιαγραφή την απαίτηση αποκτήσεως πτυχίου ικανότητας, τουλάχιστον για τον επί κεφαλής του συνεργείου και τον χειριστή του εκτοξευτήρα. Η αµερικανική προδιαγραφή απαιτεί, για τις θέσεις αυτές, εµπειρία 3000 ωρών ή Πιστοποιητικό Ικανότητας. Εναλλακτικά θα µπορούσε να γίνεται εξέταση του χειριστή από αρµόδιο όργανο ή τον Κύριο του Έργου. 15. Βελτίωση χρειάζεται στη διατύπωση των ενεργειών και διαδικασιών προετοιµασίας της επιφανείας υποδοχής του ΕΣ και ιδιαίτερα όταν χρησιµοποιούνται τύποι. Στην πργρ. 7.1.3 της ελληνικής Προδιαγραφής 6

αναφέρεται ότι απαγορεύεται το πελέκηµα, «σκαπιτσάρισµα» κλπ. της επιφανείας του σκυροδέµατος, επειδή τότε αναπτύσσονται µικρορηγµατώσεις που µειώνουν την ενεργό περιοχή, προκαλούν συγκεντρώσεις τάσεων κλπ. Ούτε καταλαβαίνω τις δικαιολογίες, ούτε συµφωνώ µε την υπόδειξη. Αντιθέτως, θεωρώ ότι αυτή η µέθοδος εκτραχύνσεως προσφέρει σηµαντικά στην πρόσφυση της στρώσεως του ΕΣ. Στην εκτράχυνση και τον καθαρισµό της επιφανείας υποδοχής, θα έπρεπε ίσως να αναφέρεται ότι αυτή πρέπει να γίνεται εκ των άνω προς τα κάτω. 16. Η διατύπωση της πργρ. 7.1.4 αφήνει την εντύπωση ότι µόνον επί λιθοδοµής πρέπει ή µπορεί να διαστρωθεί ΕΣ, πράγµα που δεν είναι αληθές. Ίσως θα έπρεπε να γίνει αναφορά στη µονόπλευρη ή αµφίπλευρη διάστρωση ΕΣ επί τοιχοποιίας και στην ανάγκη συνδέσεως των δύο µανδυών, στη δεύτερη περίπτωση. 17. εν φαίνεται ούτε η σκοπιµότητα ούτε η ορθότητα των χορηγουµένων ορισµών. Οι ορισµοί πρέπει και να βελτιωθούν και να συµπληρωθούν µε ένα σηµαντικό αριθµό όρων, εκ των οποίων ενδεικτικά αναφέρονται µερικοί, διέλευση ή «πέρασµα», στρώση, πάχος στρώσεως, στρώση περαιώσεως, θύλακας άµµου, διύγρανση αδρανών, ψευδο-πήξη κλπ. Θα πρέπει µάλιστα να γίνει προσπάθεια να αποδοθούν και οι ξένοι όροι sagging, sloughing, puddling, ground wire, alignment wire, screed wire κλπ. στη λογική ότι δεν αρκεί η κατά λέξιν µετάφραση. Τι σηµαίνει στα ελληνικά «σύρµα εδάφους»; Τι σηµαίνει «αστραπιαία επίστρωση»; Επίσης να δοθούν όροι για τον µηχανικό εξοπλισµό και το προσωπικό εφαρµογής. 18. Στην κρινόµενη Προδιαγραφή γίνεται αναφορά και «κατηγοριοποίηση», µε βάση µόνον την αντοχή του ΕΣ σε θλίψη. Ερευνητέον αν πρέπει να δοθούν στοιχεία και απαιτούµενες αντοχές σε κάµψη, διάτµηση και πρόσφυση. Θα πρέπει τότε να προσδιορισθεί και ο τρόπος ελέγχου. Και πάντως, δεν µπορούµε ασφαλώς να µιλάµε για «αντοχή πυρήνα» και «αντοχή δοκού». 19. Περισσότερα πράγµατα θα πρέπει να λεχθούν για την εκτέλεση της εργασίας µε απαιτήσεις ανθεκτικότητας, µειωµένης υδροπερατότητας κλπ. καθώς και την εκτέλεση και συντήρησή της σε περιβάλλον υψηλών ή χαµηλών θερµοκρασιών. εν αρκεί η απλή αναφορά στον ΚΤΣ 97, ιδιαίτερα όταν είναι γνωστό ότι οι 7

λεπτές στρώσεις του ΕΣ επισκευών, είναι πολύ περισσότερο ευαίσθητες στις ακραίες θερµοκρασίες, από τις ογκώδεις κατασκευές του συµβατικού σκυροδέµατος. 20. Κατά την προσωπική µου αντίληψη (και εν γνώσει των περιλαµβανοµένων στις ξένες προδιαγραφές), τα «πανέλλα» λήψεως των δειγµάτων από τα οποία θα αποκόπτονται οι πυρήνες - δοκίµια πρέπει, κατά τη λήψη, να τοποθετούνται υπό κλίση ή κατακόρυφα ή οριζόντια, ώστε να εξασφαλίζεται η ίδια κατεύθυνση διαστρώσεως που εφαρµόζεται στο έργο, ακόµα και όταν αυτή είναι εκ των κάτω προς τα άνω. Θεωρώ δικαιολογηµένη αυτήν την διαφοροποίηση από τα ξένα Πρότυπα, επειδή στη διάστρωση σε κεκλιµένες ή «υπέρ κεφαλήν» επιφάνειες, φαίνεται περισσότερο η ικανότητα του χειριστή εκτοξεύσεως, που στη χώρα µας δεν έχει ακόµα πτυχίο ή Πιστοποιητικό Ικανότητας. 21. εν θα πρέπει να αποκλεισθεί, αλλά και να επιδιωχθεί, η παράθεση ερµηνευτικών σχηµάτων που θα ήταν εξαιρετικά επιβοηθητικά για την κατανόηση του κειµένου. 22. Πιστεύω ότι µέσα στο σύνολο των υποχρεώσεων, θα µπορούσαν να τεθούν και οι υποδείξεις για την ασφάλεια και την προστασία της υγείας των εργαζοµένων και ενδεχοµένως και του φυσικού περιβάλλοντος. 23. Οι παραταθείσες παρά πάνω παρατηρήσεις και σχόλια αποτελούν µόνον την γενικώτερη αντίληψή µου για την σύνταξη µιας πλήρους προδιαγραφής ΕΣ (και µάλιστα διατυπωµένη υπό πίεση χρόνου), και δεν εξαντλούν τις διαφωνίες µου προς το κρινόµενο κείµενο, επί του οποίου ίσως έχω µία αντίρρηση σε κάθε παράγραφο. Αντιρρήσεις που είναι αµφίβολο αν µπορούν να συζητηθούν όλες σε µια Ηµερίδα ή αν µια Ηµερίδα είναι το κατάλληλο πλαίσιο για την συζήτησή τους. 24. Πολλές απ αυτές αφορούν την σύνταξη, την γραµµατική και την φραστική απόδοση του κειµένου που, κατά την άποψή µου, χρειάζεται βελτίωση. Βελτίωση χρειάζεται ακόµα, και η γενική οργάνωση του κειµένου. 8 Αθήνα Αύγουστος 2001 Θ. Γ. ΒΟΥ ΙΚΛΑΡΗΣ Πολιτικός Μηχανικός