ΕΝΟΤΗΤΑ 9 - «του γάµου» Τραγούδι 1 Σήµερα γάµος γίνεται, σ' ωραίο περιβόλι. Σήµερα αποχωρίζεται η µάνα από την κόρη. Γαµπρέ τη νύφη ν' αγαπάς, να µην τήνε µαλώνεις. Σαν το βασιλικό στη γη, να τήνε καµαρώνεις. Σήµερα γάµος γίνεται Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Σήκω περήφανε αϊτέ και άνοιξε τα φτερά σου να πεταχτεί η πέρδικα, που 'χεις στην αγκαλιά σου. παραδοσιακός κυπριακός γάµος Λεξιλόγιο Περιβόλι: κήπος, κτήµα. Π.χ.: Το περιβόλι µας γύρω γύρω κλείνεται από έναν πανέµορφο ξύλινο φράχτη. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το περιβόλι, - ιού) το περιβόλι τα περιβόλια του περιβολιού των περιβολιών το περιβόλι τα περιβόλια περιβόλι περιβόλια Αποχωρίζεται: αποµακρύνεται από κάποιον ή κάτι αγαπητό. Π.χ.: Αποχωρίζοµαι δύσκολα την κόρη µου όταν φεύγει για τις σπουδές της. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου γ, αριθµού ενικού, συζυγίας α (αποχωρίζοµαι) Αρχικοί χρόνοι: αποχωρίζοµαι, αποχωριζόµουν, θα αποχωρίζοµαι, θα αποχωριστώ, αποχωρίστηκα, έχω αποχωριστεί, είχα αποχωριστεί, θα έχω αποχωριστεί Να µαλώνεις: να λογοµαχείς, να καβγαδίζεις, να επιπλήττεις κάποιον. Π.χ.: Θα µε µαλώσει η µάνα µου αν δεν κάνω αυτό που µου λέει. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, συζυγίας α (µαλώνω) Αρχικοί χρόνοι: µαλώνω, µάλωνα, θα µαλώνω, θα µαλώσω, µάλωσα, έχω µαλώσει, είχα µαλώσει, θα έχω µαλώσει 149
Βασιλικό: αρωµατικό φυτό. Π.χ.: Έχει τόσο ευχάριστη µυρωδιά ο βασιλικός και δίνει µοναδική γεύση στα φαγητά! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (ο βασιλικός, - ού) ο βασιλικός οι βασιλικοί του βασιλικού των βασιλικών το βασιλικό τους βασιλικούς βασιλικέ βασιλικοί Να καµαρώνεις: να δείχνεις την ικανοποίησή σου για κάτι, να βλέπεις κάτι µε θαυµασµό και υπερηφάνεια, να παινεύεις. Π.χ.: Καµαρώνω για τους καλούς βαθµούς που πήρε ο γιος µου στις εξετάσεις! Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, συζυγίας α (καµαρώνω) Αρχικοί χρόνοι: καµαρώνω, καµάρωνα, θα καµαρώνω, θα καµαρώσω, καµάρωσα, έχω καµαρώσει, είχα καµαρώσει, θα έχω καµαρώσει Περήφανε: αξιοπρεπή, µε καµάρι, µε υπερηφάνεια. Π.χ.: Είναι τόσο περήφανος, που δεν θα καταδεχτεί να πάρει χρήµατα από κανέναν. Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (περήφανος-η-ο) περήφανος περήφανη περήφανο περήφανου περήφανης περήφανου περήφανο περήφανη περήφανο περήφανε περήφανη περήφανο περήφανοι περήφανες περήφανα περήφανων περήφανων περήφανων περήφανους περήφανες περήφανα περήφανοι περήφανες περήφανα Αϊτέ: σαρκοφάγο πουλί, περήφανο και επιβλητικό, ο βασιλιάς των πουλιών. Π.χ.: Είναι τόσο µοναδικό θέαµα να παρατηρείς το περήφανο πέταγµα των αϊτών! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (ο αϊτός, -ού) ο αϊτός οι αϊτοί του αϊτού των αϊτών τον αϊτό τους αϊτούς - αϊτέ - αϊτοί Να πεταχτεί: να απορρίψει κάτι φθαρµένο ή άχρηστο, να αποβάλει, να διώξει. Π.χ.: Όλα αυτά τα αντικείµενα είναι τελείως άχρηστα! Πρέπει να πεταχτούν στα σκουπίδια. 150
Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου γ, συζυγίας β (πετιέµαι / πετάγοµαι) Αρχικοί χρόνοι: πετιέµαι / πετάγοµαι, πεταγόµουν, θα πετιέµαι / θα πετάγοµαι, θα πεταχτώ, πετάχτηκα, έχω πεταχτεί, είχα πεταχτεί, θα έχω πεταχτεί Πέρδικα: πουλί του βουνού και του κάµπου, από τα καλύτερα θηράµατα, ονοµαστό για το χαρακτηριστικό του περπάτηµα. Π.χ.: Όλοι στην γειτονιά την θαυµάζουν! Περπατά σαν πέρδικα καµαρωτή! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η πέρδικα, - ας) η πέρδικα οι πέρδικες της πέρδικας των περδίκων την πέρδικα τις πέρδικες πέρδικα πέρδικες Αγκαλιά: το άνοιγµα των χεριών µου προκειµένου να αγκαλιάσω κάποιον, να τον χαιρετίσω, να τον προστατεύσω. Π.χ.: Μας περίµενε µε ανοιχτή αγκαλιά! Είχε τόσο καιρό να µας δει! Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η αγκαλιά, -ιάς) η αγκαλιά οι αγκαλιές της αγκαλιάς την αγκαλιά τις αγκαλιές - αγκαλιά - αγκαλιές 1. Αντιστοιχίστε τις παρακάτω λέξεις: Ασκήσεις Λεξιλογίου αποχωρίζοµαι να µαλώνεις να καµαρώνεις περιβόλι περήφανε να παινεύεις καµαρωτέ αποµακρύνοµαι να καβγαδίζεις κήπος 2. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: α) Η µυρωδιά είναι µοναδική! (της πέρδικας, του βασιλικού, της πατάτας) β) Οι είναι ονοµαστές τόσο για το περπάτηµά τους όσο και το νόστιµο κρέας τους.(αρκούδες, πέρδικες, αϊτοί) γ) Στο µας έχουµε ένα σωρό πορτοκαλιές και λεµονιές. Την Άνοιξη όλα µοσχοβολούν! (γάµο, γαµπρό, περιβόλι) δ) Λόγω της δουλειάς του φεύγει συχνά. για µέρες, πράγµα που µε στενοχωρεί πολύ.(µαλώνουµε, αποχωριζόµαστε, πεταγόµαστε) 151
ε) Όλα όσα βλέπεις σε αυτό το δωµάτιο πρέπει. Είναι όλα τόσο παλιά, που δεν τα χρησιµοποιούµε πια! (να µαλώσουν, να καµαρώσουν, να πεταχτούν) Γραµµατική α. Θεωρία Αρσενικά ανισοσύλλαβα Ουσιαστικά Ανισοσύλλαβα είναι τα ουσιαστικά, που έχουν µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό. κατάληξη στον ενικό αριθµό κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό παραδείγµατα -άς -άδες ο ψαράς οι ψαράδες -ης -ηδες ο µανάβης οι µανάβηδες -ές -έδες ο καφές οι καφέδες -ους -ούδες ο παππούς οι παππούδες Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική ο ψαράς µανάβης καφές παππούς γενική του ψαρά µανάβη καφέ παππού αιτιατική τον ψαρά µανάβη καφέ παππού κλητική -- ψαρά µανάβη καφέ παππού πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι ψαράδες µανάβηδες καφέδες παππούδες γενική των ψαράδων µανάβηδων καφέδων παππούδων αιτιατική τους ψαράδες µανάβηδες καφέδες παππούδες κλητική -- ψαράδες µανάβηδες καφέδες παππούδες Κατά το ψαράς κλίνονται: βοριάς, παπάς, γαλατάς κ.ά. Κατά το µανάβης κλίνονται: βαρκάρης, φούρναρης, χασάπης, ταξιτζής κ.ά. Κατά το καφές κλίνονται: καναπές, µπουφές κ.ά. Κατά το παππούς κλίνονται: νους και Ιησούς (χωρίς πληθυντικό αριθµό) β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού που είναι στην παρένθεση: α) Υπάρχουν πολλοί στην γειτονιά µου. (ο µπακάλης) β) ήταν ο πατέρας του. Κι αυτόν το επάγγελµα τον κέρδισε. Την αγαπούσε την θάλασσα.(ο ψαράς) 152
γ) Μου αρέσει πολύ η µυρωδιά του ελληνικού!(ο καφές) δ) Είναι χρήσιµες οι συµβουλές! Μας ακολουθούν σε όλη µας την ζωή.(ο παππούς) ε) Το χρώµα δεν ταίριαζε καθόλου µε το χρώµα του τοίχου. Το αλλάξαµε σε πιο ανοιχτό κίτρινο. (ο καναπές) 2. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: 1. Στον υπάρχουν ένα σωρό γλυκίσµατα. α) µπουφέδες β) µπουφές γ) µπουφέ 2. Στις 25 εκεµβρίου γιορτάζουµε κάθε χρόνο, την γέννηση. α) τον Ιησού β) ο Ιησούς γ) του Ιησού 3. Όταν κατεβαίνουµε στο κέντρο της πόλης αγοράζουµε κουλούρια από. α) τους κουλουρτζήδες β) οι κουλουρτζήδες γ) των κουλουρτζήδων 4. ήταν τόσο δυνατοί, που τα πλοία έµειναν στα λιµάνια. α) οι βοριάδες β) τους βοριάδες γ) των βοριάδων 5. Ήταν µαγευτικό το θέαµα! έπλεαν µε τις βάρκες τους στο µικρό λιµάνι! α) βαρκάρηδων β) βαρκάρηδες γ) βαρκάρης Τραγούδι 2 Να το πάρεις το κορίτσι Κάποιο βραδάκι στις οκτώ σας είδα πάνω στον Λυκαβηττό, εσένανε κι εκείνη και είδα να σου δίνει χίλια φιλάκια στο λεπτό. Στίχοι: Κώστας Νικολαΐδης Μουσική: Ζακ Ιακωβίδης Σαν ήρθατε στη γειτονιά, θαρρώ η ώρα ήτανε εννιά και οι κοπέλες όλες, που ήταν κουτσοµπόλες, φωνάζανε απ' τη γωνιά: Να το πάρεις το κορίτσι, να το πάρεις, µην το παιδεύεις, να το πάρεις το κορίτσι, είναι κρίµα, να κοροϊδεύεις. Είν' κορίτσι από σπίτι και δεν είναι όπως τα άλλα κι όταν σου µιλά για γάµο, µην τροµάζεις και µη θαρρείς πως είν' κρεµάλα. εν σου λέµε να το πάρεις µε τη βία, να το πάρεις, επειδή το αγαπάς κι αν δεν ξέρεις τον χορό του Ησαΐα, µη φοβάσαι, θα στον µάθει ο παπάς. Έλα πάρ το, το κορίτσι και µην κάνεις σαν πεισµατάρης, όλη η γειτονιά φωνάζει να το πάρεις, βρε το κορίτσι, να το πάρεις. Λεξιλόγιο Θαρρώ: θεωρώ, νοµίζω, πιστεύω, φαντάζοµαι, έχω την γνώµη. 153
Π.χ.: Μιλούσε µε τέτοιο ύφος! Θαρρείς ότι όλοι τον υπηρετούν! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας β (θαρρώ) Αρχικοί χρόνοι: θαρρώ, θαρρούσα, θα θαρρώ Κουτσοµπόλες: αυτές που σχολιάζουν την συµπεριφορά ή τις ενέργειες άλλων. Π.χ.: Είναι τόσο κουτσοµπόλα που γνωρίζει τα πάντα στην γειτονιά! Επίθετο, γένους θηλυκού, αριθµού πληθυντικού, πτώσης ονοµαστικής (κουτσοµπόλης-α-ικο) κουτσοµπόλης κουτσοµπόλα κουτσοµπόλικο κουτσοµπόλη κουτσοµπόλας κουτσοµπόλικου κουτσοµπόλη κουτσοµπόλα κουτσοµπόλικο κουτσοµπόλη κουτσοµπόλα κουτσοµπόλικο κουτσοµπόληδες κουτσοµπόλες κουτσοµπόλικα κουτσοµπόληδων κουτσοµπόλικων κουτσοµπόληδες κουτσοµπόλες κουτσοµπόλικα κουτσοµπόληδες κουτσοµπόλες κουτσοµπόλικα Φωνάζανε: έλεγαν κάτι, καλούσαν µε δυνατή φωνή. Π.χ.: Σταµάτα να φωνάζεις, σε ακούσαµε! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου παρατατικού, φωνής ενεργητικής, προσώπου γ, αριθµού πληθυντικού, συζυγίας α (φωνάζω) Αρχικοί χρόνοι: φωνάζω, φώναζα, θα φωνάζω, θα φωνάξω, φώναξα, έχω φωνάξει, είχα φωνάξει, θα έχω φωνάξει Παιδεύεις: κουράζεις πολύ. Π.χ.: Η τελευταία άσκηση µε παίδεψε πολύ, αλλά κατάφερα να την λύσω. Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (παιδεύω) Αρχικοί χρόνοι: παιδεύω, παίδευα, θα παιδεύω, θα παιδέψω, παίδεψα, έχω παιδέψει, είχα παιδέψει, θα έχω παιδέψει Κρίµα: αµάρτηµα, παράπτωµα, αδικία, ατυχία. Π.χ.: Θα είναι κρίµα να έρθει και να µη µας βρει εδώ! Έκανε τόσο δρόµο! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το κρίµα, - µατος) Κλίση*: το κρίµα *δεν έχει πληθυντικό του κρίµατος το κρίµα κρίµα 154
Να κοροϊδεύεις: να λες ή να κάνεις κάτι που ενοχλεί κάποιον ή τον γελοιοποιεί. Π.χ.: εν είναι σωστό να κοροϊδεύεις τους άλλους, όταν είναι διαφορετικοί από εσένα. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (κοροϊδεύω) Αρχικοί χρόνοι: κοροϊδεύω, κορόιδευα, θα κοροϊδεύω, θα κοροϊδέψω, κορόιδεψα, έχω κοροϊδέψει, είχα κοροϊδέψει, θα έχω κοροϊδέψει Τροµάζεις: φοβίζεις ξαφνικά κάποιον, του προκαλείς έντονο ή ξαφνικό φόβο. Π.χ.: εν σε άκουσα που µπήκες και µε τρόµαξες! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας α (τροµάζω) Αρχικοί χρόνοι: τροµάζω, τρόµαζα, θα τροµάζω, θα τροµάξω, τρόµαξα, έχω τροµάξει, είχα τροµάξει, θα έχω τροµάξει Κρεµάλα: ονοµασία παιχνιδιού, όργανο θανατικών εκτελέσεων Π.χ.: ιασκεδάζουµε µε τις ώρες τα κυριακάτικα απογεύµατα παίζοντας κρεµάλα και διάφορα άλλα επιτραπέζια παιχνίδια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (η κρεµάλα, - ας) η κρεµάλα οι κρεµάλες της κρεµάλας την κρεµάλα τις κρεµάλες κρεµάλα κρεµάλες Φοβάσαι: ανησυχώ µήπως γίνει κάτι δυσάρεστο ή δεν γίνει κάτι που θέλω. Π.χ.: Φοβάµαι µήπως δεν πετύχω στις εξετάσεις! ιάβασα τόσο πολύ! Ρήµα, έγκλισης προστακτικής συνεχούς, χρόνου ενεστώτα, φωνής παθητικής, προσώπου β, αριθµού ενικού, συζυγίας β (φοβάµαι) Αρχικοί χρόνοι: φοβούµαι, φοβόµουν, θα φοβάµαι, θα φοβηθώ, φοβήθηκα, έχω φοβηθεί, είχα φοβηθεί, θα έχω φοβηθεί Πεισµατάρης: αυτός που έχει πείσµα, ισχυρογνώµων. Π.χ.: Είναι τόσο πεισµατάρικο παιδί! Τα θέλει όλα δικά του και δεν αλλάζει µε τίποτα γνώµη! Επίθετο, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (πεισµατάρης-αικο) πεισµατάρης πεισµατάρα πεισµατάρικο πεισµατάρη πεισµατάρας πεισµατάρικου πεισµατάρη πεισµατάρα πεισµατάρικο πεισµατάρη πεισµατάρα πεισµατάρικο πεισµατάρηδες πεισµατάρες πεισµατάρικα 155
πεισµατάρηδων πεισµατάρικων πεισµατάρηδες πεισµατάρες πεισµατάρικα πεισµατάρηδες πεισµατάρες πεισµατάρικα Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε φράσεις από το τραγούδι οι οποίες είναι συµβουλές για το αγόρι: α) β) γ) δ) ε) στ) 2. Βάλτε τις λέξεις στην σωστή σειρά για να σχηµατίσετε σωστές προτάσεις: α) είδα, τον, θαρρώ, πως β) κάνω, να, αρέσει, να, µε, κουτσοµπόλες, δεν, παρέα, µου γ) στο, παιδιά, της, τα, φώναξε, τραπέζι δ) κόπους, αποτύχει, κρίµα, έπειτα, τόσους από, να Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά Θηλυκά ανισοσύλλαβα Όπως και στην περίπτωση των αρσενικών, θηλυκά ανισοσύλλαβα ουσιαστικά είναι αυτά που έχουν µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό. κατάληξη στον ενικό αριθµό κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό παραδείγµατα -ά -άδες η µαµά οι µαµάδες -ού -ούδες η αλεπού οι αλεπούδες 156
Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική η µαµά αλεπού γενική της µαµάς αλεπούς αιτιατική την µαµά αλεπού κλητική -- µαµά αλεπού πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι µαµάδες αλεπούδες γενική των µαµάδων αλεπούδων αιτιατική τις µαµάδες αλεπούδες κλητική -- µαµάδες αλεπούδες Κατά το µαµά κλίνονται: γιαγιά, κυρά κ.ά. Κατά το αλεπού κλίνονται: µαϊµού, γλωσσού, υπναρού, φωνακλού κ.ά. Ουδέτερα σε -ος κατάληξη στον ενικό αριθµό κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό παραδείγµατα -ος -η το µέρος τα µέρη το έδαφος τα εδάφη Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική το µέρος έδαφος γενική του µέρους εδάφους αιτιατική το µέρος έδαφος κλητική -- µέρος έδαφος πληθυντικός αριθµός ονοµαστική τα µέρη εδάφη γενική των µερών εδαφών αιτιατική τα µέρη εδάφη κλητική -- µέρη εδάφη Κατά το µέρος κλίνονται: άλσος, βάρος, γένος, δάσος, έθνος, είδος, κέρδος, κράτος, λάθος, µήκος, πλάτος, πλήθος, τέλος, ύψος κ.ά. Κατά το έδαφος κλίνονται: έλεος, µέγεθος, πέλαγος κ.ά. Παρατήρηση Τα ουδέτερα σε -ος κατεβάζουν τον τόνο τους στην πρώτη από το τέλος συλλαβή, στην γενική πληθυντικού. Π.χ.: το µέρος των µερών το έδαφος των εδαφών Όσα τονίζονται στην τρίτη από το τέλος συλλαβή, κατεβάζουν τον τόνο τους στην δεύτερη από το τέλος συλλαβή, στην γενική ενικού και την ονοµαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού αριθµού. Π.χ.: το έδαφος του εδάφους, τα εδάφη, των εδαφών, εδάφη 157
β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τις παρακάτω προτάσεις µε τον σωστό τύπο του ουσιαστικού από την παρένθεση: α) εν συµπαθώ καθόλου γειτόνισσά σου. Με κουράζει πολύ! (η φωνακλού) β) Μόλις άκουσε την φωνή η Μαρία έφυγε τρέχοντας.(η µαµά) γ) Κοιµούνται εύκολα τα παιδάκια µε τα παραµύθια.(η γιαγιά) δ) Χτες είδα στον κάµπο δύο µικρές! (η αλεπού) ε) εν µου αρέσει να κάνω παρέα µε! (η πολυλογού) 2. Συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων, µε την κατάλληλη λέξη στον σωστό τύπο: άλσος, λάθος, µέρος, πέλαγος, πλήθος α) Έχει ταξιδέψει σε πολλά του κόσµου! Πόσο τον ζηλεύω! β) Είναι ειλικρινής και πάντα αναγνωρίζει του. γ) Το µικρό κοντά στο σπίτι µας είναι πηγή ζωής. δ) ύο είναι τα µεγαλύτερα της Ελλάδας, το Αιγαίο και το Ιόνιο. ε) κόσµου επισκέφτηκε την έκθεση του Μουσείου. Κείµενο Ο παραδοσιακός γάµος στην Αλόννησο Ο παραδοσιακός γάµος είναι ένα έθιµο, το οποίο διατηρείται από παλιά στο νησί. Την ηµέρα του γάµου, συγγενείς και φίλοι µε συνοδεία οργάνων, παίρνουν τον γαµπρό από το σπίτι του και πηγαίνουν στο σπίτι της νύφης. Φθάνοντας εκεί, όµως, ο γαµπρός βρίσκει την πόρτα του σπιτιού κλειστή. Σύµφωνα µε το έθιµο, πρέπει να τάξει κάτι στην µάνα της νύφης, ώστε να την πείσει να του ανοίξει και να του δώσει την κόρη της. Όταν µπει στο σπίτι της νύφης, πατάει πάνω σε µια κουρελού, κάτω από την οποία έχουν βάλει ένα ρόδι και ένα τσεκούρι για τύχη και ευτυχία στο ζευγάρι. Μετά, ο γαµπρός και η νύφη συνοδεύονται από τον κουµπάρο, τους συγγενείς, τους φίλους και τους οργανοπαίκτες προς την εκκλησία. Η νύφη φοράει τα «µόρκα», την επίσηµη και νυφική παραδοσιακή ενδυµασία των γυναικών του νησιού. Μετά το µυστήριο ακολουθεί γλέντι, όπου χορεύουν συρτό και όλοι περνάνε από τον «κάβο», όπως λέγεται η θέση του πρώτου στον χορό. Το γλέντι κρατάει µέχρι το πρωί, µερικές φορές και παραπάνω. (Agrotravel.gr, µε αλλαγές) Ο παραδοσιακός γάµος στην Σκύρο Μετά τον αρραβώνα, ορίζεται η ηµεροµηνία της επίσκεψης της νύφης στο σπίτι του γαµπρού. Την ηµέρα αυτή, η νύφη µε τους συγγενείς της ξεκινά τραγουδώντας, µε την συνοδεία µουσικής, ενώ ο γαµπρός και οι δικοί του συγγενείς περιµένουν στην 158
εξώπορτα του σπιτιού. Φθάνοντας στο σπίτι, η συνοδεία της νύφης αρχίζει τα τραγούδια, τα «παινέµατα του γαµπρού», και ο γαµπρός µε την δική του απαντά. Άλλοτε, συνήθιζαν να δίνουν στην νύφη νοµίσµατα και ρύζι, ή ακόµη πριν µπει στο σπίτι, την έβαζαν να πατήσει σε ένα κοµµάτι σίδερο, για να «στεριώσει» το καινούργιο σπιτικό. Την Παρασκευή και το Σάββατο, τις παραµονές του γάµου, οι γυναίκες φτιάχνουν τα παραδοσιακά σκυριανά γλυκίσµατα, τις «τηγανίτες», µε ζύµη σε στρογγυλό σχήµα. Την Κυριακή µε τους οργανοπαίκτες µπροστά, η νύφη, ο γαµπρός και η συνοδεία τους πηγαίνουν στην εκκλησία. Η νύφη φοράει την παραδοσιακή σκυριανή φορεσιά και όλοι µαζί τραγουδούν την «πατινάδα του γάµου»: υο ήλιοι, δυο φεγγάρια βγήκανε σήµερα, το να στο πρόσωπό σου, τ άλλο στα σύννεφα. Ο ήλιος βασιλεύει στα παρεθύρια σου, ξανθά ναι τα µαλλιά σου, µαύρα ν τα φρύδια σου. Σγουρέ βασιλικέ µου, γέρν η κορφάδα σου, ποιος θα τήνε γλεντήσει την οµορφάδα σου. Τα τραγούδια του γάµου είναι γεµάτα συµβολισµούς. Η νύφη αναφέρεται ως πέρδικα ή περιστέρα, ο γαµπρός ως αϊτός. Ο χορός αποτελεί σηµαντικό στοιχείο της γαµήλιας γιορτής. Κατά την παράδοση, οι µουσικοί πρέπει να παίξουν χωρίς διακοπή, ώστε να δοθεί σε όλους η ευκαιρία να σύρουν τον χορό. Ο παραδοσιακός δε, χορός στους γάµους της Σκύρου είναι αργός και ονοµάζεται «καλές». (www.inskyros.gr, Σωτήριος Τσιάνης, ηµοτικά Τραγούδια της Σκύρου, µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Έθιµο: συνήθεια της κοινωνικής ζωής που παραδίδεται από γενιά σε γενιά. Π.χ.: Τα έθιµα του γάµου διαφέρουν από τον ένα λαό στον άλλο. Συνοδεία: το να πηγαίνει κάποιος µαζί µε άλλον, οι ακόλουθοι, µουσική υπόκρουση. Π.χ.: Τραγουδάει πάντα µε συνοδεία κιθάρας. Οργάνων: µουσικών κατασκευασµάτων για παραγωγή ήχων, εργαλείων. Π.χ.: Τα µουσικά όργανα είναι πνευστά, έγχορδα, κρουστά κλπ. Να τάξει: να υποσχεθεί, να προσφέρει ή να κάνει κάτι Π.χ.: Μου έταξε πως θα µε βοηθήσει, αλλά δεν κράτησε την υπόσχεσή του! Ρόδι: καρπός της ροδιάς (οπωροφόρο δέντρο). Π.χ.: Τα ρόδια έχουν έναν ιδιαίτερο κόκκινο χυµό! Τα παιδιά τρελαίνονται γι αυτόν! Τσεκούρι: εργαλείο για κόψιµο ξύλων. Π.χ.: Τα τελευταία χρόνια δεν χρησιµοποιείται πια το τσεκούρι στο κόψιµο των δέντρων. Υπάρχουν µηχανές που κάνουν πιο εύκολη την δουλειά. Κουµπάρο: αυτός που αλλάζει τα στέφανα του γάµου, που παντρεύει το ζευγάρι. Π.χ.: Ο κουµπάρος τους είναι αυτός που βάφτισε και το πρώτο τους παιδί. Οργανοπαίκτες: πρόσωπα που παίζουν µουσικά όργανα. 159
Π.χ.: Η ορχήστρα που παρακολουθήσαµε αποτελούνταν από πολλούς οργανοπαίκτες. Ενδυµασία: το εξωτερικό ντύσιµο, η φορεσιά. Π.χ.: Η εκδήλωση είναι επίσηµη και η ενδυµασία σας πρέπει να είναι ανάλογη. Μυστήριο: καθετί που είναι ανεξήγητο, άγνωστο για τους πολλούς, µία από τις επτά ιερές τελετές των χριστιανών. Π.χ.: Το βάφτισµα είναι σηµαντικό µυστήριο, γιατί µε αυτό κάθε άνθρωπος γίνεται µέλος της εκκλησίας και θεωρείται χριστιανός. Ορίζεται: καθορίζεται χρονικά, αποφασίζεται ποιο ακριβώς είναι ή πότε θα γίνει κάτι. Π.χ.: εν έχει οριστεί ακόµη η ηµεροµηνία των εκλογών. Μάλλον όµως θα είναι µέσα στο φθινόπωρο. Επίσκεψης: ο ερχοµός σε ένα µέρος για χαιρετισµό. Π.χ.: Κάνει συχνά επισκέψεις στην γιαγιά της. Την αγαπάει τόσο πολύ! Παινέµατα: έπαινοι, εγκώµια. Π.χ.: Κάθε φορά που την συναντώ, αρχίζει τα παινέµατα για τα παιδιά της! Νοµίσµατα: χρήµα σε κέρµα ή σε χαρτί που κυκλοφορεί σε ένα κράτος. Π.χ.: Το κοινό νόµισµα των χωρών-µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το ευρώ. Να στεριώσει: να κάνει κάτι σταθερό, να µένει κάπου µόνιµα ή για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Π.χ.: εν µπορεί να στεριώσει σε καµιά δουλειά. Έπειτα από ένα µήνα βαριέται και φεύγει. Γλυκίσµατα: γλυκά, παρασκευάσµατα µε βάση την ζάχαρη, το µέλι ή άλλη γλυκαντική ουσία. Π.χ.: Τα γλυκίσµατα της µητέρας µου δεν συγκρίνονται µε κανενός! Ζύµη: ζυµάρι, µαγιά, προζύµι. Π.χ.: Η ζύµη της πίτσας είναι αρκετά εύκολη! Μετά προσθέτεις ό,τι θέλεις. Συµβολισµούς: η χρήση συµβόλων στην έκφραση ιδεών, λέξεις µε συµβολική αξία, εικόνες ή αντικείµενα που παριστάνουν έννοιες. Π.χ.: Ο συµβολισµός στην λογοτεχνία είναι η τεχνοτροπία κατά την οποία ο εσωτερικός κόσµος, οι ιδέες εκφράζονται µε εικόνες. Γαµήλιας: αυτή που αναφέρεται ή ανήκει στον γάµο. Π.χ.: έχτηκαν πολλά γαµήλια δώρα. εν είχαν πού να τα βάλουν. Να σύρουν: να τραβήξουν. Π.χ.: Την άµαξα έσερνε ένα κουρασµένο, γέρικο άλογο. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Ο παραδοσιακός γάµος είναι ένα από τα πολλά που διατηρούνται και σήµερα στα ελληνικά νησιά. 160
α) έθιµα β) παραµύθια γ) όργανα 2. Η νύφη στην Αλόννησο φοράει τα «µόρκα», την παραδοσιακή νυφική. α) τούρτα β) συνοδεία γ) ενδυµασία 3. «Κάβος» στην Αλόννησο είναι του πρώτου στον χορό. α) η φίλη β) η θέση γ) το παιχνίδι 4. Στην Σκύρο τα «παινέµατα του γαµπρού» είναι. α) τραγούδια β) χοροί γ)γλυκίσµατα 5. Τα παραδοσιακά σκυριανά γλυκίσµατα στην Σκύρο είναι. α) οι τηγανίτες β) τα ρόδια γ) το ρύζι Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 1 1 2 2 3 Οριζόντια 1. Είναι η τελετή του γάµου. 2. Το ντύσιµο, η φορεσιά. 3. Αυτός που έχει σχέση µε τον γάµο. Κάθετα 1. Σε έναν παραδοσιακό γάµο η νύφη πηγαίνει στην εκκλησία µε µουσικής. 2. Αρωµατικό φυτό. 161
2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: 1. Χρήµα σε κέρµα ή σε χαρτί. 2. Υπόσχοµαι σε κάποιον να κάνω κάτι. 3. Είναι αυτός που παντρεύει το ζευγάρι. Ν Τ _ Κ 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( είναι ο άντρας στον γάµο ): 1. Μουσικό κατασκεύασµα για παραγωγή ήχων. 2. Λέω κάτι, καλώ κάποιον. 3. Αυτός που σχολιάζει την συµπεριφορά των άλλων. 4. Πρόσωπο που παίζει µουσικό όργανο. 5. Πουλί ονοµαστό για το περπάτηµα και το νόστιµο κρέας του. 6. Αυτός που έχει σχέση µε τον γάµο. 7. Εργαλείο για κόψιµο ξύλων. 1 2 3 4 5 6 7 162
4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Σήµερα γάµος γίνεται Σήµερα γάµος γίνεται, σ' ωραίο. Σήµερα η µάνα από την κόρη. Στίχοι: Παραδοσιακό Μουσική: Παραδοσιακό Γαµπρέ τη νύφη ν' αγαπάς, µην τήνε. Σαν το στη γη, τήνε. Σήκω και άνοιξε τα φτερά σου η, που 'χεις στην σου. παραδοσιακός κυπριακός γάµος Να το πάρεις το κορίτσι Κάποιο βραδάκι στις οκτώ σας είδα πάνω στον Λυκαβηττό, εσένανε κι εκείνη και είδα να σου δίνει χίλια φιλάκια στο λεπτό. Στίχοι: Κώστας Νικολαΐδης Μουσική: Ζακ Ιακωβίδης Σαν ήρθατε στη γειτονιά, η ώρα ήτανε εννιά και οι κοπέλες όλες, που ήταν, απ' τη γωνιά: Να το πάρεις το κορίτσι, να το πάρεις, µην το, να το πάρεις το κορίτσι, είναι,. Είν' κορίτσι από σπίτι και δεν είναι όπως τα άλλα κι όταν σου µιλά για γάµο, µην και µη θαρρείς πως είν'. εν σου λέµε να το πάρεις µε τη βία, να το πάρεις, επειδή το αγαπάς κι αν δεν ξέρεις τον χορό του Ησαΐα, µη, θα στον µάθει ο παπάς. Έλα πάρ το, το κορίτσι και µην κάνεις σαν, όλη η γειτονιά φωνάζει να το πάρεις, βρε το κορίτσι, να το πάρεις. 163
Λεξιλόγιο ενότητας Αγκαλιά, η Αϊτός, ο Αποχωρίζοµαι Βασιλικός, ο Γαµήλιος-α-ο Γλύκισµα, το Έθιµο, το Ενδυµασία, η Επίσκεψη, η Ζύµη, η Θαρρώ Καµαρώνω Κοροϊδεύω Κουµπάρος, ο Κουτσοµπόλης-α-ικο Κρεµάλα, η Κρίµα Μαλώνω Μυστήριο, το Νόµισµα, το Όργανο, το Οργανοπαίκτης, ο Ορίζοµαι Παιδεύω Παίνεµα, το Πεισµατάρης-α-ικο Πέρδικα, η Περήφανος-η-ο Περιβόλι, το Πετάγοµαι Ρόδι, το Σέρνω Στεριώνω Συµβολισµός, ο Συνοδεία, η Τάζω Τροµάζω Τσεκούρι, το Φοβάµαι Φωνάζω 164