ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΧΡΕΟΥΣ. «Την ιστορία μελέτα παιδί μου, γιατί έτσι όχι μόνο τον εαυτό σου και τη ζωή σου θα κάμεις ένδοξη και χρήσιμη στην ανθρώπινη κοινωνία, αλλά και το μυαλό σου οξυδερκέστερο και διαυγέστερο.» Τάδε έφη Ιπποκράτης Αιδεσιμώτατε, Αξιότιμε κ. Υπουργέ, Πρόεδρε και Τοπικοί Σύμβουλοι της Κοινότητας Παρ. Άστρους, κυρίες και κύριοι Σαν σήμερα πριν από εκατόν ογδόντα έξι (186) χρόνια αποκρούστηκε η επίθεση του Ιμπραήμ στις 5 και 6 Αυγούστου του 1826. Ο Ιμπραήμ με 25.000 στρατό είχε αρχικά επιχειρήσει να βαδίσει ε- ναντίον του ελληνικού στρατοπέδου στα Βέρβαινα. Το πληροφορήθηκαν, όμως, αυτό οι Έλληνες και αναδιπλώθηκαν στην οχυρή περιοχή του Αγίου Πέτρου. Επειδή όμως ο εχθρός απειλούσε άμεσα και τις νέες αυτές θέσεις στον Άγιο Πέτρο χρησιμοποιώντας άλλες διόδους και επιδιδόμενος σε εμπρησμούς, λεηλασίες και αιχμαλωσίες, οι δυνάμεις των Ελλήνων διαιρέθηκαν σε δύο τμήματα που αποσύρθηκαν το ένα προς το Μαρί και το άλλο προς τον Κοσμά. Η απάντηση του Ιμπραήμ, όταν απέτυχε να εξουδετερώσει τον ελληνικό στρατό στον Άγιο Πέτρο, ήταν να πυρπολήσει τον Άγιο Πέτρο, το Καστρί, τον Άγιο Ιωάννη και την ορεινή Μελιγού. Είναι χαρακτηριστικό το ότι από τα 400 σπίτια του Αγίου Πέτρου διασώθηκαν λιγότερα από δέκα. Από το Άστρος οι μαχητές και οι άμαχοι, που από στιγμή σε στιγμή περίμεναν την εισβολή στην περιοχή τους και την επίθεση του φοβερού μακελάρη, έβλεπαν με δέος τους καπνούς από τους εμπρησμούς των ορεινών χωριών να σηκώνονται πίσω από τα βουνά. Παράλληλα οι ελληνικές δυνάμεις, μέσα από τα δύσβατα εκείνα περάσματα, παρενοχλούσαν τον εχθρό χτυπώντας τον αιφνιδιαστικά από πίσω και από τα πλάγια, προκαλώντας του σοβαρές φθορές και απελευθερώνοντας αιχμαλώτους. 1
Στη συνέχεια, ο Ιμπραήμ αποφάσισε να επιτεθεί εναντίον του κάστρου του Άστρους, ώστε να εξασφαλίσει τα νώτα του για τις μελλοντικές στρατιωτικές επιχειρήσεις του. Το κάστρο διέθετε ορισμένα -λίγα πάντως- κανόνια και πολεμοφόδια. Ένα μέρος από αυτά το είχε προμηθεύσει η Ελληνική Κυβέρνηση, ενώ τα υπόλοιπα εξασφαλίστηκαν με δαπάνες του ίδιου του Ζαφειρόπουλου. Στο κάστρο και γύρω από αυτό είχαν καταφύγει για να προφυλαχθούν περίπου πέντε χιλιάδες άμαχοι, γυναίκες και παιδιά από τα γύρω χωριά, από την επαρχία Καρύταινας, από τη Σπάρτη, την Τριπολιτσά, το Άργος ακόμη και από το Ναύπλιο, καθώς σπαρασσόταν από τον εμφύλιο (Οι Γρίβας, Στράτος και Φωτομάρας βομβάρδιζαν το Ναύπλιο από το Παλαμήδι). Μεταξύ αυτών ήταν οικογένειες επισήμων από το Ναύπλιο, όπως η οικογένεια του Κανέλλου Δεληγιάννη, ο Γερουσιαστής Ρήγας Παλαμήδης, ο γέρων Σπηλιάδης κ.ά. Στο κάστρο επίσης φιλοξενήθηκε και διασώθηκε ολόκληρη η βιβλιοθήκη του σχολείου του Αγίου Ιωάννη με όλα τα όργανα για τα πειράματα φυσικής. Ο Κολοκοτρώνης, όπως αναφέρει στα Απομνημονεύματά του, έμαθε την είδηση της επικείμενης επίθεσης του Ιμπραήμ από τον ί- διο τον Παναγιώτη Ζαφειρόπουλο και έστειλε στο κάστρο ισχυρές δυνάμεις για να το υπερασπιστούν. Το Νικηταρά με 200 άνδρες, το Γενναίο Κολοκοτρώνη με 1.000, τον Κολιόπουλο με άλλους 1.000 και τον Κανέλλο Δεληγιάννη με 500. Υπήρχαν και δύο Σπετσιώτικαπλοία που βοήθησαν τους αμυνομένους με τα πυροβόλα τους. Οι Έλληνες μαχητές αντέταξαν επί δύο ημέρες σθεναρή αντίσταση στον Ιμπραήμ, ο οποίος, μετά από δύο άκαρπες επιθέσεις, α- ναγκάστηκε τελικά να αποχωρήσει. Όπως αναφέρει ο Σπηλιάδης εις τα Απομνημονεύματα του «Την 5 η το πρωϊ ο εχθρός επλησίασεν εις τους παρακειμένους αμπελώνας δια να το προσβάλει σπουδαιότερον. Ενώ δε επυρπόλει κατ αυτού από το τείχος ο Ζαχαρίας λεγόμενος, όστις και εφονεύθη από το πυροβόλον αυτού διαρραγέν, ε- ξώρμησαν ως πενήντα Έλληνες μόνον και εφόνευσαν τινάς εκ των ιππέων, αλλά την επιούσαν ο εχθρός ανεχώρησε προς τον Άγιάννην, και λυσσών δια την αποτυχίαν, εκινήθη κατά του μοναστηρίου του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, όπου ευρίσκοντο ασθενείς τινές και πληγωμένοι στρατιώται και πολλαί οικογένειαι και οι ευρεθέντες φρουροί ήσαν ολίγιστοι, εκείνοι τον αντέκρουσαν ανδρείως και τον εβίασαν να αποχωρήσει. Στη μνήμη όσων εφονεύθησαν από 2
τον Ιμπραήμ κτίστηκε ο ναός του Αγ. Ιωάννου του Προδρόμου ό- που και το νεκροταφείο του χωριού. Η νίκη αυτή διατήρησε το φρούριο του Άστρους απόρθητο. Ήταν η πρώτη φορά που ο Ιμπραήμ απέτυχε να καταλάβει ελληνικό κάστρο. Επιπλέον η νίκη στο Άστρος, μετά τις ελληνικές ήττες στο Μανιάκι, στο Κρεμμύδι και στο Μεσολόγγι, αναπτέρωσε τις ελπίδες του αγωνιζόμενου Γένους σε μια πολύ δύσκολη στιγμή για τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του 1821 και συνέβαλε αποφασιστικά στην προσπάθεια του Έθνους για ελευθερία και κρατική αποκατάσταση. Οι λαοί επιβιώνουν όταν μελετούν την ιστορία τους και εμπνέονται από αυτήν. Το ίδιο ισχύει και για τις τοπικές κοινωνίες, όπως η δική μας. Βιώνοντας το παρελθόν μας, τονώνουμε την βούλησή μας να συνεχίσουμε το έργο των προηγούμενων γενεών και να καταθέσουμε τη δική μας συμβολή στην κοινή προσπάθεια για ελευθερία και πρόοδο. Με τις σκέψεις λοιπόν, αυτές τιμούμε σήμερα τους αδερφούς Ζαφειρόπουλου. Η δοξολογία που προηγήθηκε έρχεται να ΣΥΝΕΧΙΣΕΙ μια σημαντική απόφαση που είχε ληφθεί και πραγματωθεί προ ετών στο Παράλιο Άστρος και τελέστηκε εις ανάμνηση της ελληνικής νίκης εναντίον του Ιμπραήμ στον Ιερό Ναό του Αγίου Βασιλείου. Η εκκλησία αυτή δημιουργήθηκε σε αντικατάσταση της εκκλησίας του Αγίου Βασιλείου που υπήρχε στον Αγιάννη (τα ερείπια της σώζονται και σήμερα) και την έκαψε ο Ιμπραήμ στην επιδρομή ε- ναντίον της Κυνουρίας τον Αύγουστο του 1826, όπως διηγείται γλαφυρά στο υπόμνημα του ο Λογοθέτης. Τιμούμε τον Παναγιώτη Ζαφειρόπουλο του ήρωα της επανάστασης του 1821 και οικιστή του χωριού μας, η προτομή του οποίου έχει στηθεί στην πλατεία του Παραλίου Άστρους. Όμως μαζί με αυτον θα πρέπει να θυμόμαστε και τους άλλους δύο αδερφούς του, τον Κωνσταντίνο και τον Ιωάννη. Οι Ζαφειρόπουλοι κατάγονταν από τον Άγιο Ιωάννη Κυνουρίας, ήταν και οι τρεις μέλη της Φιλικής Εταιρείας και είχαν διαπρέψει ως έμποροι στο εξωτερικό, και συγκεκριμένα ο Παναγιώτης στην Κωνσταντινούπολη, ο Κωνσταντίνος στην Τεργέστη και ο Ιωάννης στη Μασσαλία. Με την έναρξη της Επανάστασης έσπευσαν να επιστρέψουν και οι τρεις στην Ελλάδα και στρατεύτηκαν στην υπη- 3
ρεσία του ιερού αγώνα καταλαμβάνοντας υπεύθυνες θέσεις και δαπανώντας, με τα τότε δεδομένα, τεράστια ποσά υπέρ της επιτυχίας του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Ο Κωνσταντίνος Ζαφειρόπουλος έγινε γερουσιαστής της Πελοποννήσου, πληρεξούσιος των Εθνοσυνελεύσεων και βουλευτής, ενώ ο Ιωάννης Ζαφειρόπουλος είχε επιφορτιστεί με την προμήθεια όπλων, πυρομαχικών και τροφίμων στους μαχομένους. Διετέλεσε δε μετέπειτα Δήμαρχος Θυρέας επί τρεις θητείες και γερουσιαστής. Ωστόσο, δικαιωματικά πρέπει να σταθούμε πρωτίστως στο στρατηγό Παναγιώτη Ζαφειρόπουλο και στρατιωτικό διοικητή της περιοχής Αγίου Πέτρου, λόγω της ηγετικής του παρουσίας και των ηρωικών του αγώνων. Άνθρωπος αποφασιστικός και ιδεαλιστής, είχε οραματιστεί την απελευθέρωση της πατρίδας του, και μάλιστα είχε αποφασίσει να παραμείνει «άκουρος» ώσπου να πραγματωθεί το όνειρό του, πράγμα που του προσέδωσε και τη σχετική προσωνυμία. Αμέσως μετά την επιστροφή του από την Κωνσταντινούπολη, παρουσιάστηκε στο στρατόπεδο των Ελλήνων στα Βέρβαινα και στη συνέχεια συγκρότησε στρατόπεδο στο χωριό Στενό, όπου για καιρό πολύ σώζονταν τα λεγόμενα «ταμπούρια του Άκουρου». Ο ηρωισμός του, ο ζήλος του και η προσήλωσή του στη μεγάλη υπόθεση του αγώνα τον ανέδειξαν άξιο του σεβασμού των οπλαρχηγών και των καπεταναίων, ενώ αμέριστη ήταν και η εκτίμηση που έτρεφε προς το πρόσωπό του ο ίδιος ο Δημήτριος Υψηλάντης. Ο Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος διακρίθηκε σε διάφορες μάχες γύρω από την Τρίπολη, για παράδειγμα στη ράχη της Βολιμής αλλά και στην άλωση της Τριπολιτσάς, όπου και μπήκε πρώτος στη πόλη μόλις ανοίχτηκαν οι πόρτες από τον Δούνια, (ξιφήρης) από την πύλη του Ναυπλίου, επικεφαλής των Κυνουριατών. Στη συνέχεια θα βρεθεί στη Ρούμελη, όπου έλαβε μέρος στις μάχες της Αγίας Μαρίνας και της Στυλίδας, με αρχηγό το στρατηγό Νικήτα Σταματελόπουλο (τον Νικηταρά), στις οποίες ο ίδιος και οι άνδρες του αρίστευσαν. Μετά την επιστροφή από τη Ρούμελη προήχθη αρχικά σε αντιστράτηγο και στη συνέχεια σε στρατηγό «δια τας προς την πατρίδα εκδουλεύσεις του και της προς τας σεβαστάς επιταγάς της υπερτάτης Διοικήσεως πατριωτικής υποκλίσεως» και ανέλαβε πολεμική υπηρεσία στην Αργολιδοκορινθία όπου έλαβε μέρος σε μάχες κατά την εισβολή του Δράμαλη. Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Ζαφειρόπουλος σε ιδιόγραφο σημείωμά του «1822, Ιουλίου αρχάς εστρατολόγησα εκ τρίτου δια την ανατολικήν Ελλάδα 850 στρατιώτας με διαταγήν της υπερτάτης Διοικήσεως και της Πελοποννησιακής Γερουσίας. Το 4
στρατολογηθέν προς τον σκοπόν αυτόν Κυνουριακόν σώμα δεν ε- ξήλθε της Πελοποννήσου. Όταν τούτο έφθασεν εις Άργος, εισέβαλεν εις την Πελοπόννησον ο Δράμαλης και το στρατιωτικόν τούτο σώμα εχρησιμοποιήθη εις τας εκεί κατά Δράμαλη μάχας». Να σημειωθεί ότι ο Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος πήρε μέρος, μαζί με τον Κίτσο Τζαβέλα, τον Κίτσο Μπότσαρη και τον Καραϊσκάκη, στη μάχη στο Κρεμμύδι της Πύλου, στις 7 Απριλίου του 1825. Η έκβαση της μάχης εκείνης ήταν καταστρεπτική για τους Έλληνες. Χάθηκαν πολλοί μαχητές, ενώ ο ίδιος ο Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος αιχμαλωτίστηκε από τους εχθρούς του. Την ίδια τύχη είχε και ο α- δερφός του Κωνσταντίνος που έσπευσε να τον απελευθερώσει. Τελικά οι δύο αδελφοί αφέθηκαν ελεύθεροι χάρη στις ενέργειες του τρίτου αδερφού τους Ιωάννη, που τους αντήλλαξε με τα επίσης α- ιχμάλωτα παιδιά ενός Τούρκου αξιωματούχου. Αλλά η δράση του Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου παρουσιάζει μια πρόσθετη και πολύ πιο σημαντική- διάσταση, που σχετίζεται άμεσα με το χωριό μας. Διορατικός καθώς ήταν, είχε διαβλέψει τον κίνδυνο που αντιπροσώπευε για την περιοχή αλλά και για ολόκληρη την ιερή υπόθεση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα η εκστρατεία του Ιμπραήμ. Βλέποντάς τον μάλιστα να σημειώνει αλλεπάλληλες επιτυχίες εναντίον των Ελλήνων, αποφάσισε το 1824 να οχυρώσει την περιοχή του Άστρους, ώστε να αποκρούσει τη μελλοντική επίθεση του εισβολέα, την οποία θεωρούσε βέβαιη. Επέλεξε, λοιπόν, ως επίκεντρο της οχύρωσης την κορυφή του υψώματος της αστεροειδούς χερσονήσου του Παραλίου Άστρους. Εκεί βρισκόταν ένα παλαιό μεσαιωνικό φρούριο, που, λόγω της θέσης του, παρείχε τη δυνατότητα της οπτικής επαφής και της επικοινωνίας με «φρυκτωρίες», δηλαδή συνθηματικές φωτιές, με διάφορα απομακρυσμένα οχυρά της ευρύτερης περιφέρειας. Επί φραγκοκρατίας, και συγκεκριμένα το 1256 μ.χ. ο Γουλιέλμος Βιλεαρδουίνος τελειοποίησε το φρούριο αυτό, του έδωσε τη μορφή κάστρου και το ονόμασε «Castello della estella» (δηλαδή κάστρο του αστεριού, του άστρου). Πρόκειται για ένα ισχυρό αμυντικό συγκρότημα. Έχει τετράπλευρη κάτοψη, διατηρεί μεγάλο τμήμα του οχυρωματικού περίβολου και έναν από τους οχυρούς πύργους. Σώζονται επίσης δύο εξωτερικές πύλες. Μέσα σε δύο χρόνια οι Ζαφειρόπουλοι οικοδόμησαν στο χώρο του κάστρου τρεις κατοικίες, από μία για τον κάθε αδερφό, και διαμόρφωσαν παράλληλα το εσωτερικό του. Από τις τρεις αυτές κατοικίες, οι οποίες είναι χαρακτηριστικά δείγματα της προεπαναστατικής αρχιτεκτονικής της περιοχής, οι δύο πρώτες σώζονται μέχρι σή- 5
μερα, σε ημιερειπωμένη κατάσταση, ενώ η Τρίτη είναι προ πολλού ερείπιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η αποπεράτωση των έργων έγινε το 1826, μετά την επιστροφή των αδελφών Παναγιώτη και Κωνσταντίνου Ζαφειρόπουλου από την αιχμαλωσία, ωστόσο και κατά τη διάρκεια της απουσίας τους οι εργασίες είχαν συνεχιστεί κανονικά, σύμφωνα με τα σχέδια που είχαν καταρτιστεί. Επιπλέον πρέπει να τονιστεί ότι ταυτόχρονα με τις εργασίες στο κάστρο αλλά έξω από τον περίβολό του ανακαινίστηκε από τους αδελφούς Ζαφειρόπουλου ο μικρός ναός της Ευαγγελίστριας, που είναι και η πολιούχος του χωριού μας. Η ευεργετική παρουσία του Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου για το Παράλιο Άστρος συνεχίστηκε και κατά την περίοδο της ειρήνης, στα έργα της οποίας έχει επίσης να επιδείξει αξιόλογες επιτυχίες. Το 1828, και προτού ο Ιμπραήμ εγκαταλείψει την Ελλάδα, άρχισε να αναπτύσσει τον οικισμό μας με προοπτική να τον καταστήσει μεγάλο εμπορικό λιμάνι. Επίσης, αξιοποιώντας τη φιλία του με το βασιλιά Όθωνα, ο Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος θα πετύχει: α. να οριστεί το Παράλιο Άστρος ως έδρα των τοπικών δημόσιων υπηρεσιών και β. να συνταχθεί σχέδιο πόλεως από το 1864. Κυρίες και Κύριοι, Η σημερινή εκδήλωση είναι γιορτή μνήμης και ταυτόχρονα εκπλήρωση χρέους προς τον Παναγιώτη Ζαφειρόπουλο και τους α- δερφούς του. Η βιωματική επαφή μας με την ιστορία μας είναι πολύτιμη είτε γίνεται σε εθνική και πανελλήνια κλίμακα είτε γίνεται σε επίπεδο τοπικό. Δεν μπορούμε να ανεχόμαστε το ιστορικό φρούριο, που θα έπρεπε να αποτελεί το καύχημα του χωριού μας, να παρουσιάζει τη θλιβερή σημερινή εικόνα: Από τα τρία σπίτια του τα δύο βρίσκονται σε ημιερειπωμένη κατάσταση, το τρίτο είναι ερείπιο προ πολλού και ο πέτρινος περίβολός του ξεφτίζει καθημερινά και καταρρέει. Δεν ανεχόμαστε να λεηλατούνται κυριολεκτικά οι πέτρες και τα αγκωνάρια του κάστρου. Δεν θα πρεπε να είχαμε ανεχθεί να καταστραφεί και να χαθεί οριστικά το μνημείο του ήρωα της επανάστασης και οικιστή του χωριού μας Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου, του θρυλικού Άκουρου, το 6
οποίο θα έπρεπε να το προσέχουμε και να το περιφρουρούμε ως κόρην οφθαλμού. Τον Οκτώβρη που πέρασε, συντάξαμε επιστολή με την οποία ζητούσαμε την αναστήλωση του κάστρου και την οποία υπέγραψαν πάνω από εξακόσιοι (600) κάτοικοι και φίλοι του χωριού μας. Την απευθύναμε σε όλους τους αρμόδιους φορείς και αναμένοντας τα αποτελέσματα θα συνεχίσουμε την προσπάθεια για να μη χαθεί αυτο το ιστορικό μνημείο, που αποτελεί σημείο αναφοράς για όλη την περιοχή. Ως προς το θέμα της μελέτης, ανάδειξης και συγγραφής της μακραίωνης ιστορίας (αρχαίας και σύγχρονης) και των παραδόσεων του τόπου μας, που είχαμε αναφερθεί στην περσινή μας ομιλία συνεχίζουμε την προσπάθεια και ελπίζουμε στη συνδρομή όλων των συμπατριωτών αλλά και των φίλων του χωριού μας. Η σημερινή λιτή και απέριττη εκδήλωση αποτελεί ένα λιθαράκι ιστορικής μνήμης και πολιτισμού και θα προσπαθήσουμε να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια. Πηγές: Απομνημονεύματα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Απομνημονεύματα Γενναίου Κολοκοτρώνη, υπόμνημα Λογοθέτη, Κυνουριακά, Η ΚΥΝΟΥΡΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ,1930- (Μουσείο Μπενάκη). Ιστορία: Σπηλιάδη, Φρατζή, Κόκκινου. ΒΙΟΙ ΠΕΛΟΠΟΝ- ΝΗΣΙΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΞΩΘΕΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΝ ΕΛΘΟΝΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΤΩΝ ΑΓΩ- ΝΙΣΑΜΕΝΩΝ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ» συγγραφέντες μεν υπό Φωτίου Χρυσανθόπουλου ή Φωτάκου πρώτου υπασπιστού του Θ. Κολοκοτρώνη, Ομιλία δρ. Ευαγγέλου Κούκλη την 7-8-2011. 7