Εκθεση Ενδιάµεσης Αξιολόγησης Επιχειρησιακού Προγράµµατος Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader +

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΕΙ ΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Γ ΚΠΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Ε.Π. Κ.Π. LEADER + Εκθεση Ενδιάµεσης Αξιολόγησης Επιχειρησιακού Προγράµµατος Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader + ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΕΝΩΣΗ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ : ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. ΕΥΡΩΤΕΚ Α.Ε. ΕΤ.Α.Μ. Ε.Π.Ε. ΑΘΗΝΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Η παρούσα έκδοση συγχρηµατοδοτείται από το ΕΓΤΠΕ-Π κατά 75%.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Επιτελική σύνοψη ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 3 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 17 2. Εισαγωγή... 22 3. Εκθεση Αξιολόγησης... 43 3.1. Αξιολόγηση του προγραµµατικού σχεδιασµού... 43 3.1.1. Αξιολόγηση της εγκυρότητας της ανάλυσης για τα πλεονεκτήµατα, αδυναµίες, κινδύνους και δυνατότητες του αγροτικού χώρου... 43 3.1.1.1. Μεθοδολογία... 43 3.1.1.2. Επικαιροποίηση στοιχείων υφιστάµενης κατάστασης... 45 3.1.1.3. Συνοπτική παρουσίαση των περιοχών εφαρµογής της Κ.Π. LEADER+... 49 3.1.2. Αξιολόγηση της καταλληλότητας και επικαιρότητας της στρατηγικής.. 59 3.1.2.1. Μεθοδολογία... 59 3.1.2.2. Εξέταση της καταλληλότητας της στρατηγικής σε σχέση µε τα πλεονεκτήµατα, αδυναµίες, ευκαιρίες, απειλές των Αγροτικών Περιοχών... 62 3.1.2.3. Εξέταση της εσωτερικής συνοχής του Προγράµµατος... 67 3.1.2.4. Συµβατότητα του Προγράµµατος µε οριζόντιες πολιτικές... 82 3.1.3. Συµπεράσµατα συστάσεις... 93 3.2. Ερωτήµατα, Κριτήρια και είκτες Αξιολόγησης. Ποσοτικός προσδιορισµός και επικαιροποίηση των στόχων (εκροές αποτελέσµατα αρχικές επιπτώσεις) 96 3.2.1. Κοινά Ερωτήµατα Αξιολόγησης... 96 3.2.1.1. Μεθοδολογία... 96 3.2.1.2. Απαντήσεις στα Κοινά Ερωτήµατα Αξιολόγησης... 99 3.2.2. Ειδικά Ερωτήµατα... 129 3.2.3. Ποσοτικός προσδιορισµός και επικαιροποίηση των στόχων... 133 3.2.3.1. Μεθοδολογία... 133 3.2.3.2. Αξιολόγηση του συστήµατος ποσοτικών δεικτών µεταξύ εγκεκριµένου Ε.Π. Κ.Π. LEADER + και Συµπληρώµατος Προγραµµατισµού 134 3.2.3.3. Αξιολόγηση του συστήµατος ποσοτικών δεικτών µεταξύ του Συµπληρώµατος Προγραµµατισµού και εγκεκριµένων Τοπικών Προγραµµάτων των ΟΤ... 139 3.2.4. Συµπεράσµατα - συστάσεις... 160 3.3. Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας της παρέµβασης... 165 3.3.1. Μεθοδολογία... 165 3.3.2. Πορεία υλοποίησης του Ε.Π. Κ.Π. LEADER+... 165 ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 1

3.3.2.1. Στο σύνολο του Προγράµµατος... 165 3.3.2.2. Ανά Αξονα Προτεραιότητας και Μέτρο... 169 3.3.3. Συµπεράσµατα - συστάσεις... 183 3.4. Αξιολόγηση των µηχανισµών παρακολούθησης, διαχείρισης και ελέγχου των παρεµβάσεων... 184 3.4.1. Μεθοδολογία... 184 3.4.2. Σαφήνεια του συστήµατος διαχείρισης διαχειριστικές και εκτελεστικές αρµοδιότητες και διαδικασίες διαβούλευσης... 185 3.4.3. Μηχανισµοί ελέγχου... 187 3.4.4. ιαδικασίες και κριτήρια επιλογής έργων... 188 3.4.5. Συµβολή της εταιρικής σχέσης στην ποιότητα της παρακολούθησης και υλοποίησης του Προγράµµατος... 189 3.4.6. Επάρκεια του συστήµατος διαχείρισης για την εξασφάλιση της συµβατότητας µε τις Κοινοτικές Πολιτικές... 190 3.4.7. Επάρκεια και αποτελεσµατικότητα των µηχανισµών παρακολούθησης, διαχείρισης και ελέγχου των παρεµβάσεων... 190 3.4.8. Συµπεράσµατα - συστάσεις... 198 3.5. ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ... 201 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ..204 ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 2

ΕΠΙΤΕΛΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το παρόν τεύχος αποτελεί την Εκθεση Ενδιάµεσης Αξιολόγησης του Ε.Π. Κ.Π. LEADER+. Στόχος της ενδιάµεσης αξιολόγησης είναι να παρέχει στους αρµόδιους φορείς λήψης αποφάσεων (Επιτροπή Παρακολούθησης, Υπηρεσία ιαχείρισης κλπ) τις κατάλληλες πληροφορίες, στοιχεία και εκτιµήσεις σχετικά µε την αποτελεσµατικότητα, την αποδοτικότητα και τις αρχικές επιπτώσεις των υλοποιούµενων παρεµβάσεων, που να επιτρέπουν τη διαµόρφωση έγκαιρης και αντικειµενικής εικόνας τόσο για το βαθµό που επιτυγχάνονται σταδιακά οι προβλεπόµενοι στόχοι του Προγράµµατος όσο και για την επικαιρότητα τους. Επιπλέον, διατυπώνει προτάσεις που αποσκοπούν στη βελτίωση τόσο της υλοποίησης του Προγράµµατος όσο και των διαδικασιών διαχείρισης, ελέγχου και παρακολούθησης του. Η ενδιάµεση αξιολόγηση λαµβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες της Κ.Π. LEADER+, δηλαδή την τοπική προσέγγιση, την προσέγγιση από τη «βάση προς τη κορυφή», την Τοπική Οµάδα, τις ολοκληρωµένες και βιώσιµες πιλοτικές στρατηγικές ανάπτυξης διαρθρωµένες γύρω από θέµατα µε ικανότητα συσπείρωσης, τη διατοπική και διακρατική συνεργασία µεταξύ των αγροτικών περιοχών, καθώς και τη ικτύωση. Η µεθοδολογία που αναπτύχθηκε για την εκπόνηση της παρούσας Εκθεσης Αξιολόγησης περιλαµβάνει τα ακόλουθα βασικά σηµεία : H αξιολόγηση του προγραµµατικού σχεδιασµού αφορά την αξιολόγηση της εγκυρότητας της ανάλυσης για τα πλεονεκτήµατα, αδυναµίες, ευκαιρίες και απειλές των αγροτικών περιοχών (SWOT ανάλυση) καθώς και την αξιολόγηση της καταλληλότητας και επικαιρότητας της στρατηγικής του Προγράµµατος. Ειδικότερα : Η SWOT ανάλυση του Εθνικού Προγράµµατος επικαιροποιήθηκε λαµβάνοντας υπόψη το περιεχόµενο των επιµέρους SWOT αναλύσεων των 39 εγκεκριµένων Τοπικών Προγραµµάτων. Για την αξιολόγηση της καταλληλότητας της στρατηγικής διερευνήθηκε ο βαθµός στον οποίο οι γενικοί και ειδικοί στόχοι του εθνικού Προγράµµατος εξυπηρετούνται από τους αντίστοιχους των Τοπικών Προγραµµάτων, τόσο στο επίπεδο του σχεδιασµού όσο και στη φάση της υλοποίησης, που στην παρούσα φάση αφορά τη ζήτηση των εν δυνάµει δικαιούχων. Για τον σκοπό αυτό έγινε αναλυτική εξέταση 14 Τοπικών Προγραµµάτων, που επιλέχθηκαν µε τη µέθοδο της απλής τυχαίας δειγµατοληψίας. Στο δείγµα έχουν επιλεγεί Τοπικά Προγράµµατα που καλύπτουν και τις 13 Περιφέρειες της χώρας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 3

η αντιπροσωπευτικότητα του και κατά συνέπεια η εγκυρότητα των συµπερασµάτων. Για να απαντηθούν τα Κοινά Ερωτήµατα Αξιολόγησης διενεργήθηκε έρευνα πεδίου, που απευθύνθηκε στο σύνολο των Οµάδων Τοπικής ράσης. Εγινε χρήση ερωτηµατολογίων µικτού τύπου (ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις) καθώς και ηµι-κατευθυνόµενων συνεντεύξεων. Για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του Προγράµµατος διερευνήθηκε ο βαθµός επίτευξης των προγραµµατικών στόχων του Ε.Π. µε βάση στοιχεία φυσικής και οικονοµικής υλοποίησης (για όσα Μέτρα υπάρχει µέτρηση φυσικών εκροών και αποτελεσµάτων µέχρι τον Οκτώβριο 2003), που προέρχονται από το Ολοκληρωµένο Πληροφοριακό Σύστηµα (ΟΠΣ/ΕΡΓΟΡΑΜΑ) του ΥΠ.ΟΙ.Ο. Αντίθετα, η µέτρηση της αποδοτικότητας στην παρούσα φάση δεν ήταν εφικτή, λόγω της αρχικής φάσης υλοποίησης του Προγράµµατος. Τέλος, για την αξιολόγηση του συστήµατος διαχείρισης και παρακολούθησης του Προγράµµατος διενεργήθηκε έρευνα πεδίου, µε τη χρήση ερωτηµατολογίων µικτού τύπου. Τα ερωτηµατολόγια διακινήθηκαν προς την Ειδική Υπηρεσία ιαχείρισης του Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ καθώς και προς µέλη της Επιτροπής Παρακολούθησης του Προγράµµατος. Η Ενδιάµεση Αξιολόγηση του Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ πραγµατοποιείται σε µία χρονική στιγµή ιδιαίτερα σηµαντική για την εφαρµογή της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας στην Ελλάδα, δεδοµένου ότι το Πρόγραµµα βρίσκεται σε αρχικό στάδιο υλοποίησης και κατά τη χρονική περίοδο εκπόνησης της Εκθεσης Ενδιάµεσης Αξιολόγησης () η φυσική και οικονοµική ολοκλήρωση του είναι εξαιρετικά περιορισµένη. Η Ενδιάµεση Αξιολόγηση γίνεται σε µία χρονική περίοδο που δεν µπορούν να «αποτυπωθούν» και να αξιολογηθούν βασικά χαρακτηριστικά της Πρωτοβουλίας όπως η προστιθέµενη αξία, η συµπληρωµατικότητα και η διαφοροποίηση σε σύγκριση µε τα καθιερωµένα προγράµµατα αγροτικής ανάπτυξης, ενώ παράλληλα δεν είναι εφικτή η αξιολόγηση αποτελεσµάτων και πολύ περισσότερο επιπτώσεων. Είναι σαφές ότι η καταλληλότερη χρονική περίοδος για την Ενδιάµεση Αξιολόγηση της Πρωτοβουλίας θα ήταν το τέλος του 2004, οπότε θα είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία αποτύπωσης των Τοπικών Προγραµµάτων σε ενταγµένα έργα και θα υπήρχε φυσική και οικονοµική εξέλιξη (ή/και, σε ορισµένες περιπτώσεις, ολοκλήρωση) αυτών. Υπό το πρίσµα αυτό, το κύριο βάρος της Ενδιάµεσης Αξιολόγησης στην παρούσα φάση υλοποίησης του Προγράµµατος αφορά στη διαδικασία συγκρότησης των εταιρικών σχέσεων σε τοπικό επίπεδο και στις διαδικασίες σχεδιασµού / προγραµµατισµού που αναπτύχθηκαν στις περιοχές παρέµβασης. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 4

Με βάση τα παραπάνω, οι βασικές διαπιστώσεις που προκύπτουν από την µέχρι σήµερα () υλοποίηση της Κ.Π. LEADER+ αφορούν στα ακόλουθα: Αξιολόγηση του Προγραµµατικού Σχεδιασµού Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+ υλοποιείται σήµερα () µέσω τριάντα εννέα (39) Τοπικών Προγραµµάτων. Ο συνολικός πληθυσµός στην περιοχή εφαρµογής της LEADER+ ανέρχεται (Απογραφή πληθυσµού 2001) σε 2.103.255 κατοίκους (19,18% του συνολικού πληθυσµού της χώρας). Από το σύνολο των Οµάδων Τοπικής ράσης οι οποίες εντάσσονται στο Ε.Π. της Κ.Π. LEADER+ [39 ΟΤ και βρίσκεται σε εξέλιξη η προκήρυξη του Προγράµµατος για την περιοχή των Κυκλάδων (Περιφέρεια Ν. Αιγαίου)], οι 16 είχαν επιλεχθεί ως δικαιούχοι στο πλαίσιο της Κ.Π. LEADER I και οι 38 συµµετείχαν στην υλοποίηση της Κ.Π. LEADER II. Οι περιοχές παρέµβασης των 39 ΟΤ, αν και στο εσωτερικό τους εµφανίζουν οµοιογένεια, παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις ως προς την αναπτυξιακή δυναµική τους, όντας χωρικές ενότητες διαφορετικών επιπέδων και ταχυτήτων. Ορισµένες από τις περιοχές αυτές είναι «δυναµικές» και συγκρατούν ή/και προσελκύουν κατοίκους, ενώ άλλες είναι λιγότερο αναπτυγµένες, µε αποτέλεσµα να συναντούν δυσκολίες στη συγκράτηση και ανανέωση του πληθυσµού τους. Σε ότι αφορά την ανάλυση των πλεονεκτηµάτων, αδυναµιών, ευκαιριών, απειλών του Εθνικού Προγράµµατος (SWOT Ανάλυση) διαπιστώνεται ότι εξακολουθεί να είναι επίκαιρη και επιβεβαιώνεται τόσο από τη σύνθεση της ανάλυσης της κοινωνικοοικονοµικής κατάστασης των περιοχών εφαρµογής της Πρωτοβουλίας όσο και από τις επιµέρους SWOT αναλύσεις των Τοπικών Προγραµµάτων. Σε ότι αφορά την καταλληλότητα και επικαιρότητα της στρατηγικής του Εθνικού Προγράµµατος, από την εξέταση των 14 Τοπικών Προγραµµάτων προκύπτει ότι γενικοί και ειδικοί στόχοι του Εθνικού Προγράµµατος εξυπηρετούνται απόλυτα από τους αντίστοιχους των Τοπικών Προγραµµάτων και δεν παρατηρούνται ουσιώδεις αποκλίσεις. Η χρηµατοοικονοµική βαρύτητα που προγραµµατικά κατανέµεται στις επιµέρους κατηγορίες παρεµβάσεων είναι απόλυτα συµβατή µε τους ειδικούς στόχους που θέτουν τα συγκεκριµένα Τοπικά Προγράµµατα, αφού η διαφοροποίηση του οικονοµικού περιβάλλοντος για τη διατήρηση και βελτίωση του κοινωνικοοικονοµικού ιστού των περιοχών παρέµβασης αποτελεί την πρώτη προτεραιότητα. Κοινό ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 5

χαρακτηριστικό όλων σχεδόν των Προγραµµάτων είναι η βαρύνουσα σηµασία που αποδίδεται στον αγροτουρισµό σαν προωθητική οικονοµική δραστηριότητα, που παράλληλα θα συµβάλλει και στην ενδυνάµωση των διακλαδικών και διατοµεακών σχέσεων της τοπικής οικονοµίας. Η παρατηρούµενη σε όλα τα Προγράµµατα χαµηλή χρηµατοδοτική βαρύτητα που δίνεται στα θέµατα συνεργασιών αλλά και ο µεγάλος αριθµός συνεργαζόµενων φορέων (που σε παρούσα φάση καταγράφεται σαν πρόθεση) ενδέχεται να οδηγήσει σε µη επίτευξη των αντίστοιχων στόχων. Κρίνεται σκόπιµο η ΕΥ σε συνεργασία µε τις ΟΤ να επανεξετάσει τόσο τον αριθµό των προτεινόµενων συνεργασιών όσο και να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια, πριν την προκήρυξη των σχετικών δράσεων, για την υποβοήθηση των ΟΤ στην επιλογή συνεργασιών που θα διασφαλίζουν ένα ορατό και κατά το δυνατόν µετρήσιµο αποτέλεσµα αλλά και ένα µακροπρόθεσµο χαρακτήρα. Η µεγάλη διακύµανση της χρηµατοδοτικής βαρύτητας ανά κατηγορία δράσεων (που αποτελούν τα µέσα για την επίτευξη των στόχων) που θα υλοποιηθούν στο πλαίσιο των Τοπικών Προγραµµάτων δείχνει ότι η επίτευξη των στόχων προσεγγίζεται µέσα από ένα διαφορετικό πλέγµα µίγµα παρεµβάσεων, που προφανώς σχετίζεται µε την αναπτυξιακή δυναµική κάθε περιοχής, αλλά και τις διαφορετικές προτεραιότητες που δίνουν οι τοπικές κοινωνίες στην ανάπτυξη της περιοχής τους. Σε ότι αφορά στο θέµα συσπείρωσης, που αποτελεί χαρακτηριστικό της LEADER+ και τη διαφοροποιεί από τις προηγούµενες Πρωτοβουλίες LEADER, διαπιστώνεται από τα 14 Τοπικά Προγράµµατα ο «πλουραλισµός» τους και µια κατ αρχήν αλλοίωση της έννοιας του θέµατος συσπείρωσης που αποδίδεται τόσο από το Πρόγραµµα όσο και από την Ανακοίνωση της Επιτροπής. Η πλειονότητα (65%) των θεµάτων συσπείρωσης αναφέρονται στην «αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων», συµπεριλαµβανοµένης της αξιοποίησης των τοποθεσιών κοινοτικού ενδιαφέροντος του προγράµµατος NATURA 2000», σε συνδυασµό µε την αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων. Η ολοκληρωµένη διάσταση που εµφανίζεται στο θέµα συσπείρωσης οφείλεται στο γεγονός ότι οι ΟΤ προσπάθησαν να ενσωµατώσουν µέσα σε αυτό όλους τους τοµείς που αναπτύσσουν στα πλαίσια του προγράµµατος τους. Με το στόχο αυτό, της ολοκληρωµένης διάστασης, έχει συρρικνωθεί ή υποτιµηθεί η έννοια και η σκοπιµότητα της συσπείρωσης σε ένα κεντρικό θέµα το οποίο θα αναδεικνύει το χαρακτήρα της περιοχής. Συνεπώς, απαιτείται αναδιαµόρφωση του θέµατος συσπείρωσης, σύµφωνα µε το περιεχόµενο και τη κεντρική στρατηγική κάθε Τοπικού Προγράµµατος, έτσι ώστε όλοι οι τοµείς, ενισχυόµενοι σε οικονοµικούς όρους µε µικρότερη ή µεγαλύτερη έµφαση, ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 6

να αναδεικνύουν το βασικό χαρακτηριστικό κάθε Προγράµµατος, αλλά και το χαρακτήρα της περιοχής παρέµβασης. Η πορεία υλοποίησης των Τοπικών Προγραµµάτων βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο και δεν µπορούν να εξαχθούν ασφαλή συµπεράσµατα. Από την εξέταση της διαδικασίας «προκήρυξη υποβολή αξιολόγηση προτάσεων» για τις 14 ΟΤ του δείγµατος, που βασίζεται σε προσωρινά στοιχεία, διαφαίνεται ότι οι δράσεις που κατά κανόνα δίνουν µια προστιθέµενη αξία στο LEADER+, όπως η αναζήτηση της καινοτοµίας και της προστιθέµενης αξίας, δεν βρίσκουν αντίστοιχη ανταπόκριση από τους τελικούς αποδέκτες. Η εικόνα αυτή θα πρέπει να αντιστραφεί και θα απαιτηθεί άµεση δραστηριοποίηση τόσο των ΟΤ αλλά και της ΕΥ για την περαιτέρω ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσµού προς την κατεύθυνση αυτή. Σε ότι αφορά την συµβατότητα του Προγράµµατος µε οριζόντιες πολιτικές, διαπιστώνεται ότι το Ε.Π. LEADER+ είναι απόλυτα συµβατό µε τη συνολική εθνική πολιτική για την ανταγωνιστικότητα καθώς και µε την πολιτική για το περιβάλλον και ειδικότερα µε την προαγωγή των κριτηρίων αειφορίας, που αποτελεί και βασικό αναπτυξιακό στόχο του Προγράµµατος. Επιπλέον, οι δύο γενικοί στόχοι του Εθνικού Προγράµµατος LEADER+ είναι απόλυτα εναρµονισµένοι µε τον δεύτερο πυλώνα της ΚΑΠ που είναι η Αγροτική Ανάπτυξη. Η πρόσφατη αναθεώρηση της ΚΑΠ δεν επηρεάζει την εφαρµογή του Προγράµµατος LEADER+ άµεσα. Έµµεσα όµως δείχνει ότι η προσέγγιση LEADER για την ολοκληρωµένη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών θα ενισχυθεί µε περισσότερους πόρους κατά τη νέα προγραµµατική περίοδο. Αξιολόγηση της πορείας υλοποίησης του Προγράµµατος Το Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ έχει εξελιχθεί µε ταχείς ρυθµούς µέσα σε πολύ µικρό χρονικό διάστηµα. Από την έγκριση του Προγράµµατος από την Ε.Ε. (Νοέµβριος 2001) µέχρι την έναρξη των προκηρύξεων των Τοπικών Προγραµµάτων για την υποβολή προτάσεων επενδυτικών σχεδίων, δηλαδή σε χρονική περίοδο 18 περίπου µηνών, ολοκληρώθηκαν από την Υπηρεσία ιαχείρισης του Προγράµµατος όλες οι απαραίτητες θεσµικο διοικητικές ενέργειες (Υπουργικές αποφάσεις, ΚΥΑ, εφαρµοστικές εγκύκλιοι κλπ) προκειµένου να είναι δυνατή η έναρξη της υλοποίησης του Προγράµµατος. Ετσι, από το β τρίµηνο του 2003 το Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ εισήλθε στη φάση της ουσιαστικής υλοποίησης του, µε αποτέλεσµα να έχει επιταχυνθεί σηµαντικά η εφαρµογή του. Παρότι η φυσική και οικονοµική ολοκλήρωση του Προγράµµατος στην παρούσα φάση είναι περιορισµένη και αφορά το Μέτρο 1.1 «Τεχνική Στήριξη Φορέων ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 7

Υλοποίησης (ΟΤ )», το Μέτρο 1.3 «Υποστηρικτικές Ενέργειες» και τον Αξονα Προτεραιότητας 4 «Τεχνική Βοήθεια», που εξελίσσονται ικανοποιητικά, η εικόνα αυτή αναµένεται να βελτιωθεί ακόµα περισσότερο µέχρι τέλος του τρέχοντος έτους αλλά και εντός του 2004, λαµβάνοντας υπόψη τα ακόλουθα δεδοµένα : Εχει ήδη ξεκινήσει η ένταξη πράξεων (επενδυτικών σχεδίων) των Μέτρων 1.2 και 1.4 στα Τοπικά Προγράµµατα και η υπογραφή των σχετικών συµβάσεων µεταξύ ΟΤ και τελικών αποδεκτών (επενδυτών). Εκτιµάται ότι µέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους θα υπάρχουν εντάξεις έργων στο 50% περίπου των Τοπικών Προγραµµάτων, γεγονός που συνεπάγεται την επιτάχυνση του ρυθµού υλοποίησης του Προγράµµατος στο σύνολο του. Αναµένεται στο άµεσο µέλλον η πλήρης ενεργοποίηση του Αξονα 2 που αφορά στις διατοπικές διακρατικές συνεργασίες, ενώ η έναρξη υλοποίησης του φυσικού αντικειµένου των δράσεων αυτών θα είναι εφικτή εντός του 2004. Ο ρυθµός υλοποίησης του Αξονα Προτεραιότητας 3 στο σύνολο του θα επιταχυνθεί εντός των επόµενων µηνών, δεδοµένου ότι έχουν επιλυθεί τα προβλήµατα που είχαν παρουσιαστεί. Είναι σαφές ότι το Πρόγραµµα έχει µπει σε µια επιταχυνόµενη πορεία, ειδικότερα µετά τις προκηρύξεις των Μέτρων 1.2, 1.3 και 1.4 των Τοπικών Προγραµµάτων. Η επιτάχυνση αυτή προδιαγράφει βελτίωση όλων των χρηµατοοικονοµικών επιδόσεων (νοµικές δεσµεύσεις, απορρόφηση) στο άµεσο µέλλον. Θα πρέπει να επισηµανθεί, µε βάση τις µέχρι σήµερα υποβληθείσες αιτήσεις επενδυτικών σχεδίων στις περιοχές εφαρµογής του Προγράµµατος, ο προυπολογισµός των οποίων υπερκάλυψε τους διατιθέµενους πόρους σε ποσοστό 215%, το µεγάλο επενδυτικό ενδιαφέρον του κοινού, γεγονός που οφείλεται τόσο στην ευρεία δηµοσιοποίηση του Προγράµµατος σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, όσο και στη δηµοτικότητα του συγκεκριµένου Προγράµµατος, λόγω της αποτελεσµατικότητας και των θετικών επιπτώσεων της υλοποίησης του σε προηγούµενες προγραµµατικές περιόδους (LEADER I και LEADER ΙΙ). Κοινά Ερωτήµατα Αξιολόγησης Με βάση την έρευνα πεδίου στις ΟΤ αλλά και τα εγκεκριµένα Τοπικά Προγράµµατα προκύπτει ότι οι ιδιαιτερότητες της µεθόδου LEADER+ έχουν ληφθεί υπόψη τόσο στο επίπεδο του Προγραµµατικού Σχεδιασµού του εθνικού Προγράµµατος, όσο και στα πρώτα στάδια υλοποίησης του. Η ενσωµάτωση αυτή αντανακλάται στις διαδικασίες επιλογής των ΟΤ, στην επιδίωξη ύπαρξης πιλοτικών δράσεων στα Τοπικά Προγράµµατα (κυρίως µέσω της υλοποίησης clusters, τοπικών συµφώνων ποιότητας, κλπ), στις διαδικασίες προγραµµατισµού εκ των κάτω προς τα άνω (bottom - up προσέγγιση) και στην κινητοποίηση και συµµετοχή του τοπικού ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 8

πληθυσµού κατά την κατάρτιση των Τοπικών Προγραµµάτων, στα οποία προβλέπονται διατοπικές διαπεριφερειακές και διακρατικές συνεργασίες. Τα Τοπικά Προγράµµατα αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά των περιοχών παρέµβασης, ενισχύουν τις διατοµεακές σχέσεις στο επίπεδο της τοπικής οικονοµίας και στηρίζονται σε σηµαντικό βαθµό στην ενσωµάτωση της λογικής του ολοκληρωµένου χαρακτήρα των παρεµβάσεων. Κυρίαρχα χαρακτηριστικά, επίσης, των προγραµµάτων αποτελούν η θέσπιση προδιαγραφών για την υλοποίηση δράσεων και η ανάληψη υποχρεώσεων από τους τελικούς αποδέκτες στο πλαίσιο των προβλεπόµενων Συµφώνων Ποιότητας, η κατανόηση της αναγκαιότητας των δικτυώσεων και της µεταφοράς εµπειριών και βέλτιστων πρακτικών, και τέλος η επικέντρωση στις έννοιες της συνεργασίας και της ποιότητας ως βασικά στοιχεία του πιλοτικού χαρακτήρα των Τοπικών Προγραµµάτων. Η πλειοψηφία των ΟΤ έχει κατανοήσει την έννοια της ολοκληρωµένης προσέγγισης και είναι σε θέση να περιγράψει και να αιτιολογήσει σε ικανοποιητικό βαθµό την ένταξη της προσέγγισης αυτής στα Τοπικά Προγράµµατα. Βασικός µοχλός του ολοκληρωµένου χαρακτήρα στις περισσότερες περιπτώσεις είναι ο αγροτικός τουρισµός και η συνάρθρωση πληθώρας δραστηριοτήτων γύρω από αυτόν, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχουν αναπτυχθεί και νέες, ενδιαφέρουσες ιδέες για τη δηµιουργία «αναπτυξιακών πυρήνων» µε βάση τους οποίους ολοκληρώνονται τα Τοπικά Προγράµµατα. Ωστόσο, η επιλογή του αγροτουρισµού ως προωθητικής δραστηριότητας στα Τοπικά Προγράµµατα για να είναι µακροπρόθεσµα βιώσιµη θα πρέπει να συνοδεύεται µε την ενίσχυση των διακλαδικών σχέσεων και την προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Η εκ των κάτω προς τα άνω (bottom up) προσέγγιση ακολουθήθηκε σε όλα τα στάδια του προγραµµατισµού σε τοπικό επίπεδο, από τη σύλληψη της ιδέας του θέµατος συσπείρωσης και των γενικών και ειδικών στόχων του Τοπικού Προγράµµατος, όπου οι συλλογικοί φορείς της περιοχής που εκπροσωπούνται στην εταιρική σχέση έχουν ουσιώδη συµµετοχή, µέχρι και την σύνταξη εξειδίκευση του Τοπικού Προγράµµατος σε µέτρα και κατηγορίες παρεµβάσεων, όπου παρατηρείται και η ευρεία συµµετοχή του τοπικού πληθυσµού στο πλαίσιο των τοπικών διαβουλεύσεων, µέσω της κατ αρχήν εκδήλωσης ενδιαφέροντος για συµµετοχή στις δράσεις του Προγράµµατος. Η διαδικασία προγραµµατισµού που ακολουθήθηκε στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραµµατικής περιόδου φαίνεται ότι ενθάρρυνε περισσότερο τη συµµετοχή τοπικών φορέων στις διαδικασίες της τοπικής ανάπτυξης. Το συµπέρασµα αυτό αφορά κυρίως τους ΟΤΑ, στους οποίους έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα οι ΟΤ και σε µικρότερο βαθµό τους συλλογικούς εκπροσώπους τοπικών επαγγελµατικών οµάδων (συνεταιρισµούς, συλλόγους, κ.λ.π.) οι οποίοι παρουσίασαν µικρότερο ενδιαφέρον και ανταπόκριση. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 9

Επιπλέον, όσον αφορά την ταύτιση των τοπικών φορέων µε την περιοχή τους, πρέπει να επισηµανθεί ότι οι τοπικοί πληθυσµοί και οι τοπικοί φορείς στη µεγάλη πλειοψηφία τους θεωρούν το πρόγραµµα LEADER ως δικό τους, ενώ αυτό είναι το πλέον αναγνωρίσιµο συγχρηµατοδοτούµενο πρόγραµµα στις περιοχές παρέµβασης, γεγονός που δηµιουργεί πολλές φορές δυσκολίες για την εισαγωγή - αποδοχή άλλων προγραµµάτων στις περιοχές. Αυτό οφείλεται στο κύρος των ΟΤ (στις οποίες οι τοπικοί πληθυσµοί και φορείς προστρέχουν για γενικότερη ενηµέρωση) και στη διαδικασία διαβούλευσης που ακολουθείται. Η τοπική προσέγγιση που ακολουθείται στο πλαίσιο της LEADER έχει πραγµατικά δώσει την ευκαιρία τόσο στους τοπικούς πληθυσµούς όσο και στους τοπικούς φορείς να ταυτιστούν καλύτερα µε την περιοχή τους. Η εφαρµογή των Κ.Π. LEADER I και LEADER II λειτούργησε ως ένα σηµαντικό πεδίο άντλησης τεχνογνωσίας για τις ΟT οι οποίες συµµετείχαν στην υλοποίησή τους και οι οποίες αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των ΟΤ που συµµετέχουν στην LEADER +. Η εµπειρία αυτή λειτουργεί ιδιαίτερα θετικά, τόσο στο επίπεδο του σχεδιασµού των Τοπικών Προγραµµάτων µε τη συγκρότηση της αναπτυξιακής στρατηγικής και την ενσωµάτωση των νέων στοιχείων της LEADER +, όσο και στη βελτίωση παραµέτρων οι οποίες σχετίζονται έµµεσα µε την εφαρµογή των Προγραµµάτων, όπως είναι η εµπειρία που είχαν αποκοµίσει από την προηγούµενη προγραµµατική περίοδο οι ΟΤ σχετικά µε τις διαδικασίες διαβούλευσης, κατάρτισης και δηµοσιοποίησης του προγράµµατος καθώς και η γνώση των διαδικασιών αξιολόγησης, ένταξης και παρακολούθησης των δράσεων. Όµως, σε σηµαντικό βαθµό τα Τοπικά Προγράµµατα έρχονται να συµπληρώσουν και να ολοκληρώσουν προηγούµενες παρεµβάσεις, αξιοποιώντας όσα δηµιουργήθηκαν στο πλαίσιο των προηγούµενων Πρωτοβουλιών LEADER, ενώ δηµιουργούν συνέργιες µε καθιερωµένες πολιτικές αγροτικής ανάπτυξης. Εχει καταβληθεί ιδιαίτερα σηµαντική προσπάθεια, τόσο από την ΕΥ όσο και από άλλους φορείς για τη διασφάλιση της συµπληρωµατικότητας των παρεµβάσεων που υλοποιούνται στις αγροτικές περιοχές της χώρας κατά την τρίτη προγραµµατική περίοδο. Η συµµετοχή των γυναικών και των νέων στα όργανα λήψης αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο είναι περιορισµένη, αν και η απασχόληση των γυναικών στις ΟΤ βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα. Είναι προφανές, ότι τα πρότυπα κοινωνικής οργάνωσης στις αγροτικές περιοχές δεν µπορούν να µεταβληθούν εύκολα, µέσω εξωγενών παραγόντων, όπως είναι η χρηµατοδότηση µέσω ενός Προγράµµατος, και στα στενά όρια µιας προγραµµατικής περιόδου. Ιδιαίτερα θετική είναι η γνώση των στόχων των ιαρθρωτικών Ταµείων από τις ΟΤ, οι οποίες στο σύνολο τους υλοποιούν προγράµµατα, είτε αυτοτελώς είτε µετέχοντας σε συµπράξεις που χρηµατοδοτούνται από το ΕΚΤ και το ΕΤΠΑ. Μέσω της Πρωτοβουλίας LEADER, αλλά και ευρύτερα µέσω του ΕΓΤΠΕ δηµιουργήθηκαν ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 10

ίσως οι πλέον αξιόπιστοι φορείς υλοποίησης διαχείρισης πράξεων που συγχρηµατοδοτούνται από τα ιαρθρωτικά ταµεία της Ε.Ε. Η πρωτοβουλία του Υπουργείου Γεωργίας να αναγνωρίσει το ρόλο και τη σηµασία των ΟΤ για την αγροτική ανάπτυξη στο Γ ΚΠΣ και να τους επιλέξει σαν οµές Στήριξης για την υλοποίηση των Ολοκληρωµένων Προγραµµάτων Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (Ο.Π.Α.Α.Χ.) ήταν σηµαντική. Ιδιαίτερα θετικό είναι και το γεγονός της καλύτερης στελέχωσης των ΟΤ σε σχέση µε το παρελθόν και η παράµετρος αυτή του ρόλου των ΟΤ δεν θα πρέπει να υποτιµηθεί. Παρά τα όποια προβλήµατα υπάρχουν, οι ΟΤ (τουλάχιστον στην πλειονότητα τους) αποτελούν (ίσως και τους µοναδικούς σε αρκετές περιπτώσεις) «εργοδότες» επιστηµονικού προσωπικού στις περιοχές παρέµβασης. Η υλοποίηση προγραµµάτων µε παρεµφερείς δράσεις στις αγροτικές περιοχές κατά την τρέχουσα προγραµµατική περίοδο και ειδικότερα των Ο.Π.Α.Α.Χ. δεν φαίνεται να έχει δηµιουργήσει κάποιο πρόβληµα, παρά το γεγονός ότι το ποσοστό των επικαλυπτόµενων περιοχών είναι µεγάλο (66% των περιοχών παρέµβασης της LEADER+ παρουσιάζει ποσοστό υπερκάλυψης άνω του 50% µε τις περιοχές ΟΠΑΑΧ ως προς την έκταση, ενώ ως προς τον πληθυσµό το 30% των περιοχών εφαρµογής της Κ.Π. παρουσιάζει ποσοστό υπερκάλυψης άνω του 50% µε τα Ο.Π.Α.Α.Χ.). Η γενική εικόνα από την ταυτόχρονη υλοποίηση Ο.Π.Α.Α.Χ. και LEADER+ είναι θετική, αφού αρκετές ΟΤ θεωρούν ότι η ύπαρξη των Ο.Π.Α.Α.Χ. δίνει τη δυνατότητα στις περιοχές παρέµβασης της LEADER+ «πειραµατισµού» και προώθησης ενεργειών πιλοτικού χαρακτήρα, µειώνοντας την αυξηµένη ζήτηση και πίεση για κλασικού τύπου παρεµβάσεις. Το γεγονός αυτό είναι αναµενόµενο, δεδοµένου ότι σε όρους προγραµµατικού σχεδιασµού υπάρχει σαφής διαφοροποίηση των δράσεων που µπορούν να εφαρµοστούν στις περιοχές LEADER+ και Ο.Π.Α.Α.Χ. Εκτιµάται ότι θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιµη η διενέργεια συγκριτικής µελέτης για τα αποτελέσµατα και τις επιπτώσεις της Πρωτοβουλίας σε σχέση µε τα αντίστοιχα από τα Ο.Π.Α.Α.Χ. Αξιολόγηση των µηχανισµών διαχείρισης, παρακολούθησης και ελέγχου των παρεµβάσεων Παρά το γεγονός ότι η Πρωτοβουλία LEADER+ έχει υψηλό ρίσκο πειραµατισµού, λόγω της πιλοτικής διάστασης που εµπεριέχει, το πλαίσιο υλοποίησης της εντάχθηκε στο ισχύον για όλα τα Επιχειρησιακά Προγράµµατα του Γ ΚΠΣ. Στην περίπτωση της LEADER+ η υποχρεωτική τήρηση ενός ιδιαίτερα «σφικτού πλαισίου διαχείρισης», που προσδιορίζουν οι Κανονισµοί Ε.Ε 1260/99, 438/2001 καθώς και ο µεγάλος αριθµός Υπουργικών Αποφάσεων και εγκυκλίων που διαµορφώνουν το ευρύτερο πλαίσιο εφαρµογής του Γ ΚΠΣ (Τεχνικά ελτία Εργου και Υποέργου, διαδικασία ένταξης πράξεων σε Επιχειρησιακό Πρόγραµµα, στοιχεία ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 11

που καταχωρούνται στο ΟΠΣ, χρηµατοδοτήσεις και πληρωµές από το Προϋπολογισµό ηµοσίων Επενδύσεων, η ύπαρξη του κανόνα ν+2 και η «συµβατότητα - αντιστοίχιση» των υποβαλλοµένων προτάσεων µε τους κωδικούς πεδίων παρέµβασης (κωδικοί Barnier) δεν συµβαδίζουν µε την «εκ των κάτω προς τα άνω προσέγγιση», τη πιλοτική διάσταση την αναζήτηση πρωτότυπων και φιλόδοξων προσεγγίσεων οι οποίες θα εµβαθύνουν τον πειραµατισµό που έχει ξεκινήσει στο πλαίσιο των πρωτοβουλιών, που τίθενται ως βασικά χαρακτηριστικά της αναπτυξιακής στρατηγικής της LEADER+ από την ανακοίνωση της Επιτροπής. Η δηµιουργία της Ειδικής Υπηρεσίας ιαχείρισης συνιστά ένα αποφασιστικό βήµα στον τοµέα της παρακολούθησης, διαχείρισης και ελέγχου του Προγράµµατος. Η λειτουργία της ιαχειριστικής Αρχής ήταν καταλυτική τόσο κατά τη φάση του προγραµµατισµού σε εθνικό επίπεδο (διοικητικό και κανονιστικό θεσµικό πλαίσιο), όσο και στην παροχή ουσιαστικής στήριξης προς τις ΟΤ (σχεδιασµός προγραµµατισµός υλοποίηση), ενώ αναµένεται να διασφαλίσει και την πλήρη συµβατότητα του Προγράµµατος µε το πλαίσιο εφαρµογής των λοιπών προγραµµάτων του Γ ΚΠΣ. Σε ότι αφορά το σχεδιασµό του το σύστηµα διοίκησης του Προγράµµατος χαρακτηρίζεται από σαφώς οριοθετηµένες αρµοδιότητες και διακριτούς ρόλους µεταξύ των εµπλεκοµένων φορέων. Παράλληλα, οι κρίσιµες λειτουργίες του συστήµατος διαχείρισης και παρακολούθησης είναι εξειδικευµένες µε σαφήνεια και πληρότητα. Όσον αφορά την επάρκεια των µηχανισµών εφαρµογής και τη γενική επίδοση τους σε σχέση µε τις αυξηµένες απαιτήσεις της τρέχουσας προγραµµατικής περιόδου, σε γενικές γραµµές κρίνεται ικανοποιητική. Ικανοποιητική γενικά κρίνεται και η ετοιµότητα των Οµάδων Τοπικής ράσης να ανταποκριθούν στις αυξηµένες απαιτήσεις της παρακολούθησης και αναφοράς των έργων που εντάσσονται στα Τοπικά Προγράµµατα µε βάση τους νέους Κανονισµούς. Για την Κ.Π. LEADER+ δύο βασικοί φορείς που εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο εφαρµογής των µηχανισµών υλοποίησης του Προγράµµατος είναι το ίκτυο LEADER+ και η ΜΕ. Κατά την τρέχουσα προγραµµατική περίοδο οι δύο προαναφερθέντες φορείς θα πρέπει να διαδραµατίσουν ένα πιο ενεργό αλλά και ποιοτικά διαφοροποιηµένο ρόλο, απ ότι στο πλαίσιο της LEADER ΙΙ. Ειδικότερα, το ίκτυο θα πρέπει να αποτελέσει ένα forum προβληµατισµού και ανταλλαγής απόψεων για τα θέµατα της αγροτικής ανάπτυξης, όπου θα διαχέονται βέλτιστες πρακτικές αγροτικής ανάπτυξης, µε στόχο την υποβοήθηση των λιγότερο έµπειρων ΟΤ. Το ίκτυο δεν πρέπει να περιοριστεί σε ένα ρόλο φορέα παροχής διαχειριστικών συµβουλών προς τα µέλη του. Σε ότι αφορά τη ΜΕ έµφαση θα πρέπει να δοθεί στην υποβοήθηση των ΟΤ στον τοµέα της εµψύχωσης και ειδικότερα στην ανταλλαγή εµπειριών, στην περαιτέρω ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 12

ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσµού σε θέµατα δικτύωσης και ποιότητας, µέσω της διοργάνωσης κατάλληλων θεµατικών σεµιναρίων µε τη συµµετοχή των στελεχών των ΟΤ, και στην αναζήτηση κατάλληλων εταίρων (σε συνεργασία µε το Ευρωπαικό Παρατηρητήριο) για την ανάπτυξη διατοπικών και διακρατικών συνεργασιών. Τέλος, το Ολοκληρωµένο Πληροφοριακό Σύστηµα (ΟΠΣ) αποτελεί ένα εργαλείο που παρέχει πλήθος πληροφοριών, και από αυτή την άποψη συνιστά σηµαντικό βήµα εκσυγχρονισµού σε σχέση µε τις προηγούµενες προγραµµατικές περιόδους. Ωστόσο, απαιτήθηκε σηµαντικό χρονικό διάστηµα προκειµένου να γίνουν οι αναγκαίες προσαρµογές στο ΟΠΣ για τις ανάγκες παρακολούθησης των έργων που εντάσσονται στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας. Παράλληλα, το ΟΠΣ παρουσιάζει ορισµένες λειτουργικές δυσκαµψίες, που απορρέουν από τον κεντρικό σχεδιασµό και διαχείριση του συστήµατος και όχι από την ΕΥ, ενώ η συστηµατική τροφοδότησή του µε στοιχεία δηµιουργεί σηµαντικό πρόσθετο φόρτο σε όλους τους εµπλεκόµενους στη διαχείριση του Προγράµµατος. Θα πρέπει να εξετασθεί η δυνατότητα µείωσης της συχνότητας υποβολής τόσο των Μηνιαίων ελτίων Πληρωµών (µε εύλογο χρόνο το τρίµηνο), όσο και των Τριµηνιαίων ελτίων Παρακολούθησης (µε εύλογο χρόνο το εξάµηνο). Ποσοτικοποίηση του Προγράµµατος Το σύστηµα ποσοτικοποιηµένων δεικτών του E.Π. K.Π. LEADER+ παρουσιάζει αποκλίσεις ανάµεσα στα διάφορα επίπεδα σχεδιασµού (Πρόγραµµα, Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού, Τοπικά Προγράµµατα), τόσο ως προς την κατηγοριοποίηση των δεικτών (εκροών, αποτελέσµατος, επιπτώσεων), όσο και ως προς τις τιµές που αυτοί λαµβάνουν. Το γεγονός αυτό ήταν αναπόφευκτο, δεδοµένων των χρονικών υστερήσεων που µεσολάβησαν ανάµεσα στα τρία επίπεδα προγραµµατικού σχεδιασµού. Λαµβάνοντας όµως υπόψη ότι η Κ.Π. LEADER+ είναι ένα Πρόγραµµα µε κυρίαρχο το στοιχείο της bottom up προσέγγισης, είναι αναγκαία η επανεξέταση και επαναδιατύπωση του πλέγµατος δεικτών του Προγράµµατος, υπό το πρίσµα των ακόλουθων παραµέτρων : Ως προς τους γενικούς και ειδικούς στόχους του Προγράµµατος, κατά πόσον οι επιλεγµένοι δείκτες εκφράζουν την επίτευξη των στόχων (γενικών και ειδικών) µέσω των επιµέρους κατηγοριών παρέµβασης. Ως προς την παρακολούθηση της υλοποίησης, κατά πόσο δίνουν σαφή και επίκαιρη εικόνα των ρυθµών υλοποίησης (κύρια δείκτες εκροών) των επιµέρους κατηγοριών παρέµβασης. Ως προς τη σχέση εκροών αποτελεσµάτων επιπτώσεων, κατά πόσο συσχετίζονται οι επιλεγµένοι δείκτες εκροών µε τους αντίστοιχους δείκτες αποτελεσµάτων και επιπτώσεων. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 13

Συµπεράσµατα συστάσεις Στην παρούσα ενότητα γίνονται ορισµένες επισηµάνσεις, οι οποίες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για την αποτελεσµατικότερη εφαρµογή του Προγράµµατος σε εθνικό και τοπικό επίπεδο αλλά και για τη µελλοντική αναθεώρηση του. Το Πρόγραµµα έχει ενσωµατώσει επιτυχώς τις ιδιαιτερότητες της µεθόδου LEADER+ σε όλα τα στάδια του, ενώ η στρατηγική του διατηρεί την καταλληλότητα και επικαιρότητα της. Με βάση τη µέχρι σήµερα ενεργοποίηση του Προγράµµατος, όπως αυτή αποτυπώνεται στις προκηρύξεις των Τοπικών Προγραµµάτων για την υποβολή επενδυτικών σχεδίων στα επιµέρους Μέτρα, και µε δεδοµένο ότι έχει ολοκληρωθεί το σύνολο των απαιτούµενων θεσµικών ρυθµίσεων, διαφαίνεται ότι το Πρόγραµµα θα ολοκληρωθεί, τουλάχιστον από χρηµατοοικονοµική άποψη, µέσα στα όρια της τρίτης προγραµµατικής περιόδου. Όπως προαναφέρθηκε, έχει εκδηλωθεί ιδιαίτερα αυξηµένο ενδιαφέρον για τις δράσεις του Προγράµµατος. Το γεγονός αυτό διασφαλίζει τη µεγάλη κινητοποίηση ιδιωτικών πόρων στις περιοχές παρέµβασης, καθότι, όπως προκύπτει από τις µέχρι σήµερα υποβληθείσες αιτήσεις επενδυτικών σχεδίων, ο προυπολογισµός τους υπερκάλυψε τους διατιθέµενους πόρους σε ποσοστό 215%. Η σηµαντική αυτή κινητοποίηση οφείλεται σε µεγάλο βαθµό και στην αυξηµένη δηµοσιότητα και προβολή που υπήρξε τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Από τη µέχρι σήµερα πορεία υλοποίησης του Προγράµµατος διαπιστώνεται η αναγκαιότητα ορισµένων διορθωτικών παρεµβάσεων, µικρής κλίµακας, οι οποίες θα συµβάλλουν στην αποτελεσµατικότερη εφαρµογή του Προγράµµατος σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Η διαπίστωση αυτή γίνεται µε την αίρεση ότι σε µελλοντική φάση υλοποίησης οπότε το Πρόγραµµα θα βρίσκεται σε προχωρηµένο στάδιο εφαρµογής και οι παρεµβάσεις του σε πλήρη εξέλιξη, στο βαθµό που διαπιστωθούν τυχόν αποκλίσεις από τους προγραµµατικούς στόχους είναι πιθανόν να υπάρξει ανάγκη επανεξέτασης των προτεραιοτήτων και κατευθύνσεων του Προγράµµατος. Οι κατευθύνσεις αυτές, που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη και για τη µελλοντική αναθεώρηση του Προγράµµατος, είναι οι εξής : Α. Στο σύνολο του Προγράµµατος Θα πρέπει να υπάρξει τροποποίηση των χρηµατοδοτικών πινάκων του Προγράµµατος κατά Αξονα Προτεραιότητας και πηγή χρηµατοδότησης, ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 14

προκειµένου το χρηµατοδοτικό πλαίσιο να προσαρµοστεί σύµφωνα µε τα ποσοστά της ΚΥΑ και τα εγκεκριµένα Τοπικά Προγράµµατα. Οι δράσεις που σχετίζονται µε ευαισθητοποίηση και ενηµέρωση του τοπικού πληθυσµού (κατηγορία πράξεων 1.1.2) και οι οποίες περιλαµβάνονται στο Μέτρο 1.1 «Τεχνική Στήριξη Φορέων Υλοποίησης (Οµάδων Τοπικής ράσης)» προτείνεται να µεταφερθούν στο Μέτρο 1.3 «Υποστηρικτικές ενέργειες». Οι δράσεις αυτές λόγω της σπουδαιότητας που έχουν για την εφαρµογή της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας στις περιοχές παρέµβασης θα πρέπει να αποδεσµευτούν από τις λειτουργικές δαπάνες των ΟΤ και να αποτελέσουν ένα διακριτό και σαφώς µετρήσιµο αντικείµενο στα πλαίσια του Μέτρου 1.3., καθότι συνάδουν περισσότερο µε τους στόχους του συγκεκριµένου Μέτρου. Το πλέγµα των δεικτών του Προγράµµατος θα πρέπει να οριστικοποιηθεί σε σχετικά σύντοµο χρονικό διάστηµα, δεδοµένου ότι παρουσιάζονται αναντιστοιχίες / αποκλίσεις : α. Μεταξύ των δεικτών των εγκεκριµένων Προγραµµατικών κειµένων (Πρόγραµµα, Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού), τόσο ως προς τις κατηγορίες των δεικτών, όσο και ως προς το ποσοτικό περιεχόµενο τους. β. Μεταξύ των δεικτών του Συµπληρώµατος Προγραµµατισµού και των αντίστοιχων των Τοπικών Προγραµµάτων, ως προς τις τιµές που αυτοί λαµβάνουν. Το πλαίσιο των δεικτών θα πρέπει να αντιστοιχηθούν στα ανάλογα Τ Ε και Τ Υ, τα οποία εξετάζονται επισταµένως από τη.α., ενώ θα πρέπει να παρακολουθείται αξιόπιστα και µε αυστηρότητα η πορεία υλοποίησης των ανάλογων έργων και Υποέργων, µέσω των Τριµηνιαίων ελτίων Παρακολούθησης της υλοποίησης. εδοµένου ότι αρκετά Τοπικά Προγράµµατα βρίσκονται στη διαδικασία αξιολόγησης των υποβληθεισών επενδυτικών προτάσεων, ενώ σε άλλα η διαδικασία αυτή έχει ολοκληρωθεί και έχουν ήδη υπογραφεί συµβάσεις µεταξύ ΟΤ και τελικών αποδεκτών (επενδυτές) η επανεξέταση της ποσοτικοποίησης είναι ζωικής σηµασίας για την αποτελεσµατική παρακολούθηση του Προγράµµατος στα επόµενα στάδια του. Επιπλέον, για την εκτίµηση της αποτελεσµατικότητας του Προγράµµατος ως προς την προϋπάρχουσα της LEADER+ κατάσταση στις περιοχές παρέµβασης της Πρωτοβουλίας, εκφραζόµενη µε δείκτες αποτελέσµατος ή και επιπτώσεων και προκειµένου αυτοί οι δείκτες να αποτυπώνουν αξιόπιστα την επίδραση του Προγράµµατος, απαιτείται ρεαλιστική / πραγµατική αποτύπωση των τιµών βάσης επί των οποίων θα γίνει η εκτίµηση / σύγκριση των αποτελεσµάτων και επιπτώσεων του Προγράµµατος, σε Εθνικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο. Πρόκειται για κρίσιµη εργασία η οποία είναι αναγκαίο να ολοκληρωθεί, κατά το βαθµό που δεν είναι πλήρης στα ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 15

προγραµµατικά κείµενα (Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού), ενώ απουσιάζει και στη συντριπτική πλειοψηφία των Τοπικών Προγραµµάτων, έτσι ώστε τα αποτελέσµατα να αξιοποιηθούν σε επόµενα στάδια της Αξιολόγησης. Τέλος, θα απαιτηθούν επιµέρους αλλαγές στο Κεφάλαιο 16 του εγκεκριµένου Προγράµµατος, που σχετίζεται µε τις διατάξεις εφαρµογής. Β. Σε επίπεδο Τοπικών Προγραµµάτων Είναι απαραίτητη η αναµόρφωση των SWOT αναλύσεων ορισµένων Τοπικών Προγραµµάτων, Είναι αναγκαία η επαναδιατύπωση του θέµατος συσπείρωσης στα Τοπικά Προγράµµατα, έτσι ώστε σύµφωνα µε το περιεχόµενο και τους στόχους κάθε προγράµµατος το θέµα συσπείρωσης να αναδεικνύει και να αποτυπώνει το χαρακτήρα της περιοχής παρέµβασης. Προκειµένου να είναι εφικτή η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων των διατοπικών και διακρατικών συνεργασιών που δροµολογούνται από τις ΟΤ καθώς και η δυνατότητα οριοθέτησης µόνιµων συνεργασιών στο µέλλον, θα ήταν σκόπιµο, τουλάχιστον σε αρχική φάση, ο αριθµός των συνεργαζόµενων φορέων να είναι πιο περιορισµένος. Το θέµα συσπείρωσης θα πρέπει να είναι αποδεσµευµένο από τα θεµατικά πεδία που αποτελούν αντικείµενα των συνεργασιών αυτών, δεδοµένου ότι το θέµα συσπείρωσης αντανακλά τη συνολική στρατηγική ανάπτυξης της περιοχής, ενώ οι συνεργασίες µπορούν να αφορούν σε επιµέρους πτυχές αυτής της στρατηγικής. Τέλος, απαιτείται µεγαλύτερη κινητοποίηση των ΟΤ, παράλληλα µε την ενεργοποίηση της ΜΕ, για την αύξηση της ζήτησης από πλευράς τελικών αποδεκτών για επενδυτικά σχέδια σε κατηγορίες παρεµβάσεων που προσδίδουν προστιθέµενη αξία στο Πρόγραµµα και χαρακτηρίζονται για τον καινοτόµο χαρακτήρα τους. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 16

1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ε.Π. ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ LEADER+ Η Εκθεση Ενδιάµεσης Αξιολόγησης του Ε.Π. Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER+, υποβάλλεται στο πλαίσιο της σχετικής σύµβασης, µεταξύ του Υπουργείου Γεωργίας / Ειδική Υπηρεσία ιαχείρισης Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ και της Ενωσης Εταιρειών ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. ΕΥΡΩΤΕΚ Α.Ε. ΕΤΑΜ Ε.Π.Ε. (άρθρο 8). Για τη διαµόρφωση του περιεχοµένου της Έκθεσης λαµβάνονται υπόψη τα εξής: Το αντικείµενο του έργου της αξιολόγησης όπως περιγράφεται στο άρθρο 7 της σχετικής σύµβασης, καθώς και τα περιεχόµενα του Πρώτου Σχεδίου (Draft) Εκθεσης της Ενδιάµεσης Αξιολόγησης, σύµφωνα µε το άρθρο 8 της σύµβασης. Το κανονιστικό / θεσµικό πλαίσιο που διέπει την Ενδιάµεση Αξιολόγηση των Επιχειρησιακών Προγραµµάτων της περιόδου 2000-2006. Οι κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αξιολόγηση των Προγραµµάτων LEADER+, όπως διατυπώνονται στo κείµενο STAR VI / 43503/02 και ειδικότερα τα Κοινά Ερωτήµατα Αξιολόγησης Οι ιδιαιτερότητες της Κ.Π. LEADER+ οι οποίες είναι : Τοπική προσέγγιση, προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή, Τοπική Οµάδα, Ολοκληρωµένες και βιώσιµες στρατηγικές ανάπτυξης διαρθρωµένες γύρω από θέµατα µε ικανότητα συσπείρωσης, συνεργασία µεταξύ των περιοχών και διακρατική συνεργασία µεταξύ των αγροτικών περιοχών, δικτύωση. Το εγκεκριµένο Επιχειρησιακό Πρόγραµµα της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER+, καθώς και το αντίστοιχο Συµπλήρωµα Προγραµµατισµού, µε τις αντίστοιχες ex-ante Αξιολογήσεις. Τα εγκεκριµένα Τοπικά Προγράµµατα που έχουν ενταχθεί στην Πρωτοβουλία Τα συµπεράσµατα της πρώτης συνεδρίασης της Οµάδας Καθοδήγησης, η οποία συστάθηκε (υπ αριθ. 1275/9.5.2003 Απόφαση του Ειδικού Γραµµατέα Γ Κ.Π.Σ.) στο πλαίσιο της Ενδιάµεσης Αξιολόγησης του Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ Οι µέχρι σήµερα συζητήσεις των στελεχών του Συµβούλου µε στελέχη της ιαχειριστικής Αρχής του Προγράµµατος. Ακολουθώντας τη δοµή του άρθρου 7 της σύµβασης η προσέγγιση του έργου της Ενδιάµεσης Αξιολόγησης αναφέρεται διακριτά στις συγκεκριµένες ενότητες: 7.1.1 Αξιολόγηση του Προγραµµατικού Σχεδιασµού. 7.1.1.1 Αξιολόγηση της εγκυρότητας της Ανάλυσης για τα πλεονεκτήµατα, αδυναµίες και δυνατότητες του αγροτικού χώρου. 7.1.1.2 Καταλληλότητα και επικαιρότητα της στρατηγικής. 7.1.2 Ερωτήµατα, Κριτήρια και είκτες Αξιολόγησης. Ποσοτικός προσδιορισµός και επικαιροποίηση των στόχων (εκροές αποτελέσµατα αρχικές επιπτώσεις). 7.1.3 Αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας της παρέµβασης. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 17

7.1.4 Αξιολόγηση των µηχανισµών παρακολούθησης, διαχείρισης και ελέγχου των παρεµβάσεων 7.1.5. Συµπεράσµατα και προτάσεις Η συµβατότητα της δοµής της παρούσας Εκθεσης Αξιολόγησης µε την προτεινόµενη από αυτή που προτείνεται στις Κατευθυντήριες γραµµές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αξιολόγηση των Προγραµµάτων LEADER+, είναι πλήρης. Ειδικότερα: Η επιτελική σύνοψη της παρούσας Εκθεσης αντιστοιχεί στην Περίληψη (α) και στα Συµπεράσµατα (ε) που αναφέρονται στις Κατευθυντήριες γραµµές. Η ανάλυση της µεθοδολογικής προσέγγισης (σηµείο γ των Κατευθυντηρίων γραµµών) δεν αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο, αλλά συµπεριλαµβάνεται σε κάθε επιµέρους ενότητα της Εκθεσης, για λόγους καλύτερης κατανόησης των αναφερόµενων. Το κεφάλαιο 3 της Εκθεσης (Εκθεση Αξιολόγησης) αντιστοιχεί στην παρουσίαση και ανάλυση των συγκεντρωθεισών πληροφοριών (σηµείο δ των Κατευθυντηρίων γραµµών). Η Ενδιάµεση Αξιολόγηση του Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ πραγµατοποιείται σε µία χρονική στιγµή ιδιαίτερα σηµαντική για την εφαρµογή της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας στην Ελλάδα, δεδοµένου ότι το Πρόγραµµα βρίσκεται σε αρχικό στάδιο υλοποίησης και κατά τη χρονική περίοδο εκπόνησης της Εκθεσης Ενδιάµεσης Αξιολόγησης () η φυσική και οικονοµική ολοκλήρωση του είναι εξαιρετικά περιορισµένη. Η Ενδιάµεση Αξιολόγηση γίνεται σε µία χρονική περίοδο που δεν µπορούν να «αποτυπωθούν» και να αξιολογηθούν βασικά χαρακτηριστικά της Πρωτοβουλίας όπως η προστιθέµενη αξία, η συµπληρωµατικότητα και η διαφοροποίηση σε σύγκριση µε τα καθιερωµένα προγράµµατα αγροτικής ανάπτυξης, ενώ παράλληλα δεν είναι εφικτή η αξιολόγηση αποτελεσµάτων και πολύ περισσότερο επιπτώσεων. Είναι σαφές ότι η καταλληλότερη χρονική περίοδος για την Ενδιάµεση Αξιολόγηση της Πρωτοβουλίας θα ήταν το τέλος του 2004, οπότε θα είχε ολοκληρωθεί η διαδικασία αποτύπωσης των Τοπικών Προγραµµάτων σε ενταγµένα έργα και θα υπήρχε φυσική και οικονοµική εξέλιξη (ή/και, σε ορισµένες περιπτώσεις, ολοκλήρωση) αυτών. Υπό το πρίσµα αυτό, το κύριο βάρος της Ενδιάµεσης Αξιολόγησης στην παρούσα φάση υλοποίησης του Προγράµµατος αφορά στη διαδικασία συγκρότησης των εταιρικών σχέσεων σε τοπικό επίπεδο και στις διαδικασίες σχεδιασµού / προγραµµατισµού που αναπτύχθηκαν στις περιοχές παρέµβασης. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 18

Το πλαίσιο που ακολουθήθηκε για την εκπόνηση της Έκθεσης Αξιολόγησης έχει τα παρακάτω βασικά χαρακτηριστικά: Λαµβάνει υπόψη τη συγκυρία στην οποία πραγµατοποιείται η Ενδιάµεση Αξιολόγηση, δεδοµένου ότι το Πρόγραµµα βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο υλοποίησης και η φυσική και οικονοµική ολοκλήρωση του είναι περιορισµένη, Είναι κυρίως ποιοτική, µε τη χρήση ερευνών πεδίου και σε µικρότερο βαθµό ποσοτική µε τη χρησιµοποίηση συγκεκριµένων δεικτών, Εστιάζεται στην απάντηση των Κοινών Ερωτηµάτων Αξιολόγησης, δίνοντας έµφαση στην αξιολόγηση των διαδικασιών συγκρότησης των εταιρικών σχέσεων σε τοπικό επίπεδο και στις διαδικασίες προγραµµατισµού που αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της κατάρτισης των Τοπικών Προγραµµάτων των ΟΤ, Εισέρχεται σε θέµατα που αφορούν την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας και αποδοτικότητας των παρεµβάσεων, για τα Μέτρα εκείνα του Προγράµµατος στα οποία υπάρχει µέτρηση φυσικών εκροών και αποτελεσµάτων µέχρι τη χρονική περίοδο αναφοράς της παρούσας Έκθεσης (). Η µεθοδολογία που αναπτύχθηκε για την εκπόνηση της παρούσας Εκθεσης Αξιολόγησης περιλαµβάνει τα ακόλουθα βασικά σηµεία : H αξιολόγηση του προγραµµατικού σχεδιασµού αφορά την αξιολόγηση της εγκυρότητας της ανάλυσης για τα πλεονεκτήµατα, αδυναµίες, ευκαιρίες και απειλές των αγροτικών περιοχών (SWOT ανάλυση) καθώς και την αξιολόγηση της καταλληλότητας και επικαιρότητας της στρατηγικής του Προγράµµατος. Ειδικότερα : Η SWOT ανάλυση του Εθνικού Προγράµµατος επικαιροποιήθηκε λαµβάνοντας υπόψη το περιεχόµενο των επιµέρους SWOT αναλύσεων των 39 εγκεκριµένων Τοπικών Προγραµµάτων. Για την αξιολόγηση της καταλληλότητας της στρατηγικής διερευνήθηκε ο βαθµός στον οποίο οι γενικοί και ειδικοί στόχοι του εθνικού Προγράµµατος εξυπηρετούνται από τους αντίστοιχους των Τοπικών Προγραµµάτων, τόσο στο επίπεδο του σχεδιασµού όσο και στη φάση της υλοποίησης, που στην παρούσα φάση αφορά τη ζήτηση των εν δυνάµει δικαιούχων. Για τον σκοπό αυτό έγινε αναλυτική εξέταση 14 Τοπικών Προγραµµάτων, που επιλέχθηκαν µε τη µέθοδο της απλής τυχαίας δειγµατοληψίας. Στο δείγµα έχουν επιλεγεί Τοπικά Προγράµµατα που καλύπτουν και τις 13 Περιφέρειες της χώρας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η αντιπροσωπευτικότητα του και κατά συνέπεια η εγκυρότητα των συµπερασµάτων. Για να απαντηθούν τα Κοινά Ερωτήµατα Αξιολόγησης διενεργήθηκε έρευνα πεδίου, που απευθύνθηκε στο σύνολο των Οµάδων Τοπικής ράσης. Εγινε ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 19

χρήση ερωτηµατολογίων µικτού τύπου (ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις) καθώς και ηµι-κατευθυνόµενων συνεντεύξεων. Για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας του Προγράµµατος διερευνήθηκε ο βαθµός επίτευξης των προγραµµατικών στόχων του Ε.Π. µε βάση στοιχεία φυσικής και οικονοµικής υλοποίησης (για όσα Μέτρα υπάρχει µέτρηση φυσικών εκροών και αποτελεσµάτων µέχρι τον Οκτώβριο 2003), που προέρχονται από το Ολοκληρωµένο Πληροφοριακό Σύστηµα (ΟΠΣ/ΕΡΓΟΡΑΜΑ) του ΥΠ.ΟΙ.Ο. Αντίθετα, η µέτρηση της αποδοτικότητας στην παρούσα φάση δεν ήταν εφικτή, λόγω της αρχικής φάσης υλοποίησης του Προγράµµατος. Τέλος, για την αξιολόγηση του συστήµατος διαχείρισης και παρακολούθησης του Προγράµµατος διενεργήθηκε έρευνα πεδίου, µε τη χρήση ερωτηµατολογίων µικτού τύπου. Τα ερωτηµατολόγια διακινήθηκαν προς την Ειδική Υπηρεσία ιαχείρισης του Ε.Π. Κ.Π. LEADER+ καθώς και προς µέλη της Επιτροπής Παρακολούθησης του Προγράµµατος. Η Οµάδα Έργου του Συµβούλου Ενδιάµεσης Αξιολόγησης, που εργάστηκε για την κάλυψη των απαιτήσεων της παρούσας Έκθεσης, αποτελείται από τα ακόλουθα στελέχη : 1. Βίκυ Χωραφά, Οικονοµολόγος, Υπεύθυνη του έργου, στέλεχος της ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. 2. ηµήτρης Λιανός, Μεταλ/γος Μηχ/κος, στέλεχος της ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. 3. Μιχάλης Νικηταρίδης, Οικονοµολόγος, στέλεχος της ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. 4. ήµητρα Σεργιάννη, Γεωπόνος, στέλεχος της ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. (υπεύθυνη για την επεξεργασία των ερωτηµατολογίων) 5. Χριστίνα Παππά, Πολιτική Επιστήµων, συνεργάτης της ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. 6. Βασιλική Μανίκα, Οικονοµολόγος, στέλεχος της ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. 7. Μάκης Πασχαλίδης, Πολιτικός Μηχανικός - Χωροτάκτης, στέλεχος της ΕΥΡΩΤΕΚ Α.Ε. 8. Κώστας Τσιόκανος, Περιβαλλοντολόγος, στέλεχος της ΕΥΡΩΤΕΚ Α.Ε. 9. Κώστας Κουρούνης, Πολιτικός Μηχανικός πληροφοριακά συστήµατα, στέλεχος της ΕΥΡΩΤΕΚ Α.Ε. 10. ηµήτρης Ρωσσάκης, Οικονοµολόγος, στέλεχος της ΕΥΡΩΤΕΚ Α.Ε. 11. Νίκος ρακωνάκης, Οικονοµολόγος, στέλεχος της ΕΤ.Α.Μ. Ε.Π.Ε. 12. Μανώλης Τσαντάκης, Οικονοµολόγος, στέλεχος της ΕΤ.Α.Μ. Ε.Π.Ε. 13. Γεωργία Σωπασή, Οικονοµολόγος, στέλεχος της ΕΤ.Α.Μ. Ε.Π.Ε. Σύµβουλος της Οµάδας Εργου στην κατάρτιση και επεξεργασία του ερωτηµατολογίου που διακινήθηκε στις Οµάδες Τοπικής ράσης ήταν ο Αλέκος Κουτσούρης, Γεωργοοικονοµολόγος, Λέκτορας του Τµήµατος Αγροτικής Οικονοµίας και Ανάπτυξης του Γεωπονικού Πανεπιστηµίου Αθηνών. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 20

Η Οµάδα Εργου του Συµβούλου Ενδιάµεσης Αξιολόγησης της Κ.Π. LEADER+ αισθάνεται την υποχρέωση να εκφράσει τις ευχαριστίες της στην Προϊσταµένη και τα στελέχη της Υπηρεσίας ιαχείρισης του Ε.Π. Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER+, καθώς και στους υπεύθυνους (Γ.., Συντονιστές, Στελέχη) των Οµάδων Τοπικής ράσης του Προγράµµατος για την οµολογουµένως πολύτιµη συνεργασία καθ όλη τη διάρκεια υλοποίησης του έργου. Ευχαριστίες, επίσης, οφείλονται στα µέλη της Επιτροπής Παρακολούθησης του E.Π. K.Π. LEADER+ για την ανταπόκριση στην έρευνα πεδίου που διενέργησε ο Σύµβουλος Αξιολόγησης σχετικά µε τους µηχανισµούς εφαρµογής του Προγράµµατος. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 21

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΝ ΙΑΜΕΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Ε.Π. ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ LEADER+ 1. ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ Ε.Ε. ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Α. Γενικά Ως έννοια ο Αγροτικός Χώρος δεν παραπέµπει αποκλειστικά σε ένα χωρικό γεωγραφικό προσδιορισµό, αλλά σε ένα ευρύ φάσµα παραµέτρων και διαστάσεων που συγκροτούν τη φυσιογνωµία του. Η φυσική γεωγραφική διάσταση του αγροτικού χώρου ορίζεται βάσει συγκεκριµένων τοπογραφικών και γεωκλιµατικών κριτηρίων (υψόµετρο, κλίση εδάφους, ένταση και φύση καιρικών φαινοµένων κ.α.). Η µία όψη των εν λόγω κριτηρίων, αποδίδεται συχνά υπό το πρίσµα των φυσικών αδυναµιών αυτού του χώρου, επειδή πρακτικά έχει αποδειχθεί ότι το, κατά τόπους, έλλειµµα φυσικής προικοδότησης του αγροτικού χώρου, συνιστά έναν από τους παράγοντες µειονεκτικότητας του. Η εν λόγω µειονεκτικότητα ανάλογα µε την ένταση - µέγεθος της, συµβάλει στη δηµιουργία φαινοµένων προβληµατικότητας και περιθωριοποίησης των αγροτικών περιοχών. Η άλλη όψη των κριτηρίων εκλαµβάνεται ως φυσικό πλεονέκτηµα και µοναδικότητα (ψηλά βουνά, απότοµες πλαγιές, πεδιάδες, κοιλάδες, χαράδρες και φαράγγια) και ορίζει µεταξύ άλλων τόσο την ελκυστικότητα, όσο και τη λανθάνουσα αναπτυξιακή δυναµική του φυσικού αυτού χώρου. Από δηµογραφική άποψη, αν και υφίστανται µεµονωµένες εστίες - περιοχές (κωµοπόλεις, χωριά) που διατηρούν τον πληθυσµό τους, κυρίαρχο είναι το φαινόµενο της δηµογραφικής συρρίκνωσης του αγροτικού χώρου, που σε ορισµένες περιπτώσεις οδηγεί στην ερήµωση εκτεταµένων περιοχών. Βασικούς λόγους για την «αγροτική έξοδο», αποτελούν τα οικονοµικά προβλήµατα, οι παραγωγικές δυσχέρειες, η χαµηλή ποιότητα ζωής και η εν γένει ατελής ανάπτυξη των περιοχών της υπαίθρου. Ενα κριτήριο προσδιορισµού του αγροτικού χώρου, που χρησιµοποιείται τόσο από την Ε.Ε όσο και από τον Ο.Ο.Σ.Α., είναι το κριτήριο της πληθυσµιακής πυκνότητας, που για µεν την Ε.Ε είναι οι 100 κατ./χλµ., ενώ για τον Ο.Ο.Σ.Α. οι 150 κατ/χλµ. Η οικονοµική διάσταση των αγροτικών περιοχών, αφενός αποκαλύπτει ένα σύνθετο ιστό οικονοµικών δραστηριοτήτων και αφετέρου φθίνουσες τάσεις του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων. Ο πληθυσµός της υπαίθρου ασχολείται µε την παραδοσιακή γεωργία, την κτηνοτροφία, τις παραδοσιακές τέχνες και σε µικρότερο βαθµό µε τη βιοτεχνία και τον τουρισµό, παρ ότι κατά την τελευταία δεκαετία υπάρχουν σαφείς ενδείξεις για τη µεταστροφή της απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές, µε την µετατόπιση της απασχόλησης από τον πρωτογενή τοµέα στον τριτογενή. ΛΚΝ ΑΝΑΛΥΣΙΣ Ε.Π.Ε. EYΡΩΤΕΚ A.E. ET.A.M. E.Π.Ε. 22