ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ

ΕΘΝΙΚΟΝ ΚΑΙ ΚΑΠΟ ΙΣΤΡΙΑΚΟΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ & ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ Ι ΑΣΚΟΝΤΕΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Σ. ΦΛΟΓΑΪΤΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΕΚΤΩΡ Γ. ΓΕΡΑΠΕΡΙΤΗΣ ΤΙΤΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ Ω ΕΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ ΚΑΙ Η (ΕΝ ΑΓΝΟΙΑ;) ΠΑΡΑΚΑΜΨΗ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ» ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ-ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΒΑΛΣΑΜΟΣ ΑΡΙΘ. ΜΗΤΡΩΟΥ: 1340199900060 ΑΘΗΝΑ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2004

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το θέµα το οποίο πραγµατεύεται η παρούσα εργασία, αποτελεί υπαρκτό πρόβληµα πολλών αποφοίτων της Σχολής Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής του Ωδείου Αθηνών, µεταξύ των οποίων και του γράφοντος. Όταν απεφοίτησα από την εν λόγω Σχολή, τον Ιούνιο του 2003, το µόνο που γνώριζα γι αυτήν ήταν ότι αποτελεί την επίσηµη Σχολή Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής της Εκκλησίας και του Κράτους, όπως άλλωστε αναγράφουν και οι σχετικοί τίτλοι σπουδών (πτυχίον Ιεροψάλτου και δίπλωµα Μουσικοδιδασκάλου) που µου χορηγήθηκαν. Από τα τέλη όµως του 2003 άρχισα να πληροφορούµαι βαθµηδόν από παλαιότερους αποφοίτους της εν λόγω Σχολής, ότι τα πτυχία και τα διπλώµατά της, δεν αναγνωρίζονται και δεν γίνονται δεκτά από το Υπουργείο Πολιτισµού και Επιστηµών, µε αποτέλεσµα τον αποκλεισµό των διορισµών µας σε θέσεις διδασκάλων και καθηγητών Βυζαντινής Μουσικής σε όσα ωδεία και µουσικές σχολές αυτή διδάσκεται, των οποίων η εποπτεία ασκείται από το εν λόγω Υπουργείο. Στο άκουσµα αυτής της είδησης µπορεί οποιοσδήποτε να φανταστεί την αντίδραση ενός νέου ανθρώπου που παράλληλα µε τις νοµικές του σπουδές στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, θυσίασε µέρος του πολυτίµου χρόνου του για να επιδοθεί και σε µουσικές σπουδές σε ένα ωδείο όπως το Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ, το οποίο φηµίζεται για την ποιοτική και υψηλοτάτου επιπέδου, πρωτίστως όµως αυστηρή και επίπονη µουσική εκπαίδευση, που παρέχει στους σπουδαστές του. Από τότε ξεκίνησα έναν αγώνα εξιχνιάσεως του νοµικού καθεστώτος που διέπει την ιστορική αυτή Σχολή του Ωδείου Αθηνών και βεβαίως προσπάθησα να αιτιολογήσω την αρνητική στάση του Υπουργείου Πολιτισµού έναντι της Σχολής µας. Με την παρακίνηση φίλων και συναδέλφων, περίληψη της παρούσης εργασίας κατέθεσα ως υπόµνηµα (εννέα σελίδες) µαζί µε συνοδευτική επιστολή στον Μακαριώτατο Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Χριστόδουλο (αριθ. πρωτ. εισερχοµένων 70) που είναι και ο Πρόεδρος της Εφορευτικής Επιτροπής της Σχολής αυτής και βεβαίως στον ιευθυντή του Ωδείου Αθηνών κ. Άρη Γαρουφαλή. Ο Μακαριώτατος µου απήντησε µε την υπ αριθ. πρωτ. Χ/Εξερχ/127/2005 επιστολή της 10 ης Α 2005 µε την οποία συµµερίστηκε πλήρως το πρόβληµα και εξέφρασε την ελπίδα για τη θετική επίλυσή του. Αναλόγως της πορείας του θέµατος, επιφυλάσσοµαι να προβώ σε περαιτέρω ενέργειες. Προς το παρόν, µέληµά µου και υποχρέωσή µου είναι να παρουσιάσω στα πλαίσια του µαθήµατος των Εφαρµογών του ηµοσίου ικαίου, µία όσο το δυνατόν άρτια εργασία που αρµόζει σε φοιτητή της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Αθήνα, 10 Ιανουαρίου 2005 Νικόλαος Ι. Γ. Βάλσαµος 1

Ζήτηµα: Άρνηση του Υπουργείου Πολιτισµού και Επιστηµών να διορίζει Πτυχιούχους και ιπλωµατούχους της Σχολής Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής του Ωδείου Αθηνών σε θέσεις ιδασκάλων και Καθηγητών Βυζαντινής Μουσικής σε όσα Ωδεία και Μουσικές Σχολές αυτή διδάσκεται των οποίων η εποπτεία ασκείται από το εν λόγω Υπουργείο. ΜΕΡΟΣ Α : ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟΝ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΤΟΥ Ω ΕΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ Η Σχολή Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής (εις το εξής Β.Ε.Μ.) του Ωδείου Αθηνών ιδρύθηκε το 1903 µε απόφαση του ιοικητικού Συµβουλίου του Μουσικού και ραµατικού Συλλόγου (ανεγνωρισµένου Σωµατείου µε µορφήν Ν.Π.Ι.. µη κερδοσκοπικού χαρακτήρος του οποίου εκδήλωση αποτελεί το Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ, ιδρυθέν το 1871, που αποτελεί και το πρώτο και κατά συνέπειαν το αρχαιότερο Μουσικό Εκπαιδευτήριο της Ελλάδος) και µε πρωτοβουλία του τότε Μητροπολίτου Αθηνών Θεοκλήτου και του τότε ιευθυντού του Ωδείου Αθηνών Γεωργίου Νάζου. Μετεκλήθη τότε κατόπιν υποδείξεως του Οικουµενικού Πατριάρχου Ιωακείµ του Γ και µε τη σύµφωνη γνώµη του Μουσικού Εκκλησιαστικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως ο Κωνσταντίνος Ψάχος, Άνδρας αναγνωρισµένης µουσικοφιλολογικής αξίας, ο οποίος και ανέλαβε να διδάξει την Β.Ε.Μ. µε βάση τα κείµενα που είχε εγκρίνει η Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία και την µέχρι τότε σωζοµένη εκκλησιαστική µουσική παράδοση 1. Από τον Σεπτέµβριο του 1904 άρχισε κανονικά η λειτουργία της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών και συνεχίζεται ανελλιπώς µέχρι σήµερα 2. Σε αυτήν εκπαιδεύτηκε ένας µεγάλος αριθµός Μουσικοδιδασκάλων και Ψαλτών που επάνδρωσαν επαξίως όχι µόνο τα ψαλτικά στασίδια των Εκκλησιών και τους Βυζαντινούς Χορούς αλλά και τις θέσεις των ιδασκάλων και Καθηγητών των 1 βλ. «Επετηρίς 125 χρόνων» του Ωδείου Αθηνών (1871-1996) σελ. 32, 33. Επίσης Μαργαζιώτου Ι. «Θεωρητικόν Β.Ε.Μ. σελ. 9 καθώς και «Λεπτοµερής Έκθεσις» του σχολικού έτους 2003-2004 του Ωδείου Αθηνών, σελ. 62. 2 βλ. «Λεπτοµερής Έκθεσις» του σχολικού έτους 2003-2004 του Ωδείου Αθηνών, σελ. 62, 169-174. 2

Σχολών Β.Ε.Μ., που ιδρύθηκαν αργότερα είτε στα πλαίσια λειτουργίας Ωδείων και Μουσικών Σχολών, είτε ως αυθύπαρκτες Σχολές Β.Ε.Μ. αφού η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών είναι η πρώτη στο είδος της Σχολή που ιδρύθηκε στην Ελλάδα και καθιέρωσε προσεγµένη, συστηµατική και αποδοτική µέθοδο διδασκαλίας της Β.Ε.Μ., την οποία ακολουθούν µέχρι σήµερα όλες οι Σχολές Β.Ε.Μ., οπουδήποτε και αν λειτουργούν 3. Εκτός από τον Κωνσταντίνο Ψάχο, το ιδακτικό Προσωπικό της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών στελέχωσαν σηµαίνουσες προσωπικότητες των Γραµµάτων και των Τεχνών. Μετά τον Κ. Ψάχο τα ειδικά µαθήµατα της Β.Ε.Μ. (θεωρητικό και πρακτικό µέρος) δίδαξαν διακεκριµένοι Μουσικοδιδάσκαλοι όπως ο Νικόλαος Παππάς, ο Κωνσταντίνος Παπαδηµητρίου, ο Ιωάννης Μαργαζιώτης, ο Πρωτοψάλτης του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών Σπυρίδων Περιστέρης και ο Λάζαρος Κουζηνόπουλος. Επίσης, τα γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα της Β.Ε.Μ. δίδαξαν λαµπρές µορφές της Εκκλησίας, της Μουσικής και της Θεολογικής Επιστήµης, όπως ο Πρωτονοτάριος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών Εµµανουήλ Φαρλέκας, ο Γιάγκος Αργυρόπουλος, ο Κωνσταντίνος Κούρκουλας, ο Μουσικολόγος Μάρκος ραγούµης και οι Καθηγητές της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών Παναγιώτης Μπρατσιώτης, Ανδρέας Φυτράκης και Βασίλειος εντάκης 4-5. Ειρήσθω εν παρόδω, ότι τα γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα της Β.Ε.Μ. που διδάσκονται µέχρι και σήµερα στην εν λόγω Σχολή είναι α) Υµνολογία και Με- 3 Οι πρώτες ωδειακές Σχολές Β.Ε.Μ. που ακολούθησαν µετά την ίδρυση της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών είναι αυτή του Ελληνικού Ωδείου το 1919 και η όµοια του Εθνικού Ωδείου το 1926. Επίσης η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Πειραιώς ιδρύθηκε το 1936 ακριβώς κατά το πρότυπον της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών. 4 βλ. «Επετηρίς 125 χρόνων» του Ωδείου Αθηνών (1871-1996) σελ. 60, 61, 62, 70. Επίσης βλ. «Λεπτοµερής Έκθεσις» των σχολικών ετών, 1998-1999, 1999-2000, 2000-2001, 2001-2002, 2002-2003, 2003-2004, σελ. 24 σε όλες. 5 Σήµερα διδάσκουν το θεωρητικό και πρακτικό µέρος της Β.Ε.Μ. ο Λυκούργος Αγγελόπουλος, Άρχων Πρωτοψάλτης της Αγιωτάτης Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, καθώς και ο Γεώργιος Κωνσταντίνου, διδάκτωρ Μουσικολογίας του Ιονίου Πανεπιστηµίου Κερκύρας. Τα γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα της Β.Ε.Μ. διδάσκουν ως εξής: α) Λειτουργική, Τυπικό, Υµνολογία και Μετρική ο Κοσµάς Γεωργίου, διδάκτωρ Θεολογίας και ιευθυντής της Ανωτέρας Εκκλησιαστικής Σχολής Αθηνών, β) Ιστορία Β.Ε.Μ. καθώς και Ιστορία της Παραδοσιακής Μουσικής ο Χρίστος Τσιαµούλης, µουσικός-μουσικολόγος, γ) Απαγγελία Εκκλησιαστικών αναγνωσµάτων ο πρωτοπρεσβύτερος π. ηµήτριος Νίκου, πτυχιούχος Νο- µικής και Θεολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, εφηµέριος του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών, δ) Μονωδία ο Φίλιππος Τσαλαχούρας, Μουσικός. (Βλ. ελτίον Κανονισµού και Πληροφοριών του Ωδείου Αθηνών, Σχολικό έτος 2004-2005, σελ. 24. 3

τρική, β) Λειτουργική, γ) Τυπικόν, δ) Ιστορία και Παλαιογραφία της Β.Ε.Μ., ε) Απαγγελία Εκκλησιαστικών αναγνωσµάτων 6. Η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών, ως η πρώτη στο είδος της Σχολή στην Ελλάδα, αλλά και λόγω της σοβαρότητος του εγχειρήµατος που ανέλαβε, να διδάξει ένα είδος µουσικής που αφορά πρωτίστως στην πνευµατική και λατρευτική ζωή της Ορθοδόξου Ελληνικής Εκκλησίας, έτυχε ιδιαιτέρας αντιµετωπίσεως τόσο από την Αρχιεπισκοπή Αθηνών και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος (στο εξής Ι.Σ.Ε.Ε.), όσο και από το Ελληνικό ηµόσιο. Εξ αρχής η Αρχιεπισκοπή Αθηνών (τότε Μητρόπολις και από το 1923 Αρχιεπισκοπή) 7 ενίσχυε οικονοµικά την εν λόγω Σχολήν καθιερώνοντας αργότερα υποτροφίες τις οποίες χορηγεί ανελλιπώς µέχρι σήµερα και οι οποίες ανέρχονται σε δέκα (10) τον αριθµόν και καλύπτουν πλήρως τις δαπάνες σπουδών των µαθητών της Σχολής, µέχρι την απόκτηση του ανωτέρου στην ιεραρχία τίτλου σπουδών που χορηγεί η Σχολή, του διπλώµατος Μουσικοδιδασκάλου Β.Ε.Μ. 8 Παράλληλα µε την Αρχιεπισκοπή Αθηνών, η Ι.Σ.Ε.Ε. εκτιµώσα την σηµασίαν της λειτουργίας της εν λόγω Σχολής για την βελτίωση και την ποιοτική ανύψωση της λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας, έθεσε αυτήν υπό την προστασίαν της 9. Κατόπιν τούτων και της ευδοκίµου και καλλικάρπου πορείας της Σχολής αυτής, το Ελληνικό Κράτος µε τον υπ αριθµόν 182/1936 Αναγκαστικόν Νόµον ανεγνώρισε αυτήν ως την επίσηµη Σχολή Β.Ε.Μ. και έθεσε αυτήν υπό την άµεσον εποπτείαν της Ι.Σ.Ε.Ε. και του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευµάτων (εις το εξής ΥΠ.Ε.Π.Θ.) 10. Με βάση νοµοθετική εξουσιοδότηση του εν λόγω νόµου εξεδόθη εφ άπαξ Βασιλικόν ιάταγµα στις 10 Νοεµβρίου 1936 σύµφωνα µε το οποίο 6 βλ. Άρθρο 4 του Β.. της 10 ης /ΙΑ /1936 (ΦΕΚ 509/τ.Α /18-11-1936). 7 βλ. Κονιδάρη Ιωάννη, Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού ικαίου, σελ. 82-83, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σακκούλα, 2001. 8 βλ. «Επετηρίς 125 χρόνων», ό.π. σελ. 49, «Λεπτοµερής Έκθεσις» 2003-2004, ό.π. σελ. 177 «ελτίον Κανονισµού» 2004-2005 ό.π., σελ. 24 Μαργαζιώτη Ι. Θεωρητικόν Β.Ε.Μ. ό.π. σελ. 9. 9 βλ. Φιλόπουλος Γιάννης «Εισαγωγή στην Ελληνική Πολυφωνική Εκκλησιαστική Μουσική», Εκδόσεις Νεφέλη, 1990, σελ. 129. 10 βλ. αγτόγλου Προδρ., Γενικό ιοικητικό ίκαιο, σελ. 494 και 990 Α.Ν. 182/1936 (ΦΕΚ 433/τ.Α /1-10-1936), Άρθρον µόνον 1: «Η εν των Ωδείω Αθηνών από µακρού λειτουργούσα Σχολή Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής αναγνωρίζεται ως η επίσηµος Βυζαντινής Εκκλ. Μουσικής, τελούσα υπό την άµεσον εποπτείαν της Ιεράς Συνόδου και του Υπουργείου Θρησκευµάτων διοργανουµένην κατά τα δια Β.. εφ άπαξ εκδοθησοµένου ειδικώτερον καθορισθησόµενα». 4

καθορίζονται ειδικώτερα ζητήµατα που αφορούν στην εν γένει λειτουργία της Σχολής. Από όσα καθορίζει το Β.. της 10 ης Νοεµβρίου 1936, χρήζουν επισηµάνσεως τα εξής: Α) ιοικητική Αρχή της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών αποτελεί το.σ. του Μουσικού και ραµατικού Συλλόγου Ωδείου Αθηνών, το οποίο µερι- µνά για την κανονική και απρόσκοπτη λειτουργία της σύµφωνα µε το Γενικό Κανονισµό του Ωδείου Αθηνών 11. Β) Συνιστάται Εφορευτική Επιτροπή η οποία αποτελείται: 1) Από τον εκάστοτε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος ως Πρόεδρο, 2) Από ένα Συνοδικό Αρχιερέα ως Αντιπρόεδρο, τον οποίο µαζί µε τον Αναπληρωτή του ορίζει η Ιερά Σύνοδος, 3) Από τον εκάστοτε ιευθυντή του Ωδείου Αθηνών, ο οποίος και εκπροσωπεί την Εφορευτική Επιτροπή στο.σ. του Μουσικού και ραµατικού Συλλόγου, 4) Από έναν Ακαδηµαϊκό Βυζαντινολόγο, που τον ορίζει η Ακαδηµία Αθηνών, 5) Από έναν Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών που τον ορίζει η εν λόγω Πανεπιστηµιακή Σχολή, 6) Από τον εκάστοτε ιευθυντή Θρησκευµάτων στο ΥΠ.Ε.Π.Θ. και 7) Από τους Καθηγητές Α τάξεως των ειδικών µαθηµάτων της Σχολής 12. Τα µέλη της Εφορευτικής Επιτροπής αποτελούν αυτοδικαίως και µέλη των Εξεταστικών Επιτροπών της Σχολής σε όλα τα µαθήµατα της Β.Ε.Μ. ειδικά και γενικά, εκτός από τα γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα της Ευρωπαϊκής Μουσικής, που απαιτούνται για τη λήψη Πτυχίου Ιεροψάλτου και Πτυχίου ή ιπλώµατος Μουσικοδιδασκάλου 13. Μεταξύ των αρµοδιοτήτων της Εφορευτικής Επιτροπής είναι και η σύνταξη του Εσωτερικού Κανονισµού Λειτουργίας της Σχολής, ο οποίος έχει εγκριθεί από την Ι.Σ.Ε.Ε. και το ΥΠ.Ε.Π.Θ. 14 Ιδιαιτέρως, το πρόγραµµα διδακτέας ύλης 11 βλ. Άρθρον 2 σε συνδυασµό µε το άρθρο 1 του Β.. της 10 ης /ΙΑ /1936 (ΦΕΚ 504/τ.Α /18-11-1936). 12 βλ. Άρθρον 3 1, 5 του Β.. ό.π. 13 βλ. Άρθρον 3 3 του Β.. ό.π. 14 βλ. Άρθρον 3 2 του Β.. ό.π. Μαργαζιώτη Ι. Θεωρητικόν ό.π., σελ. 8, 125 Του ιδίου: Μελωδικές Ασκήσεις Β.Ε.Μ., Αθήναι 1960, σελ. 48-50. Μουσικός και ραµατικός Σύλλογος Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ 1971. Κανονισµός Εσωτερικής Λειτουργίας και Αναλυτικόν πρόγραµµα των διδασκοµένων µαθηµάτων. ΑΘΗΝΑΙ 1968, σελ. 49-58. 5

της Β.Ε.Μ. τόσο το θεωρητικό, όσο και το πρακτικό εφαρµόζεται καθ οµοίωσιν και στις λοιπές Σχολές Β.Ε.Μ. 15 Γ) Καθορίζεται ο τύπος των απολυτηρίων τίτλων της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών και οι επαγγελµατικές δυνατότητες που αυτοί δίδουν στους νο- µίµους κατόχους τους. Η διαβάθµιση των τίτλων σπουδών της Σχολής αυτής είναι η εξής: 1) «Πτυχίον Ιεροψάλτου». Αυτός ο τίτλος αφορά αποκλειστικώς την Εκκλησία της Ελλάδος αφού οι κάτοχοι αυτού του τίτλου το µόνο δικαίωµα που αποκτούν είναι να διεκδικήσουν διορισµό σε θέση Ιεροψάλτου σε Ναούς που πνευµατικώς ανήκουν στην Εκκλησία της Ελλάδος 16. 2) «Πτυχίον Μουσικοδιδασκάλου». Ο τίτλος αυτός λόγω των περισσοτέρων γενικών υποχρεωτικών µαθη- µάτων και της ασκήσεως του υποψηφίου στο Πρακτικό ιδασκαλείο της Σχολής δίδει δικαίωµα διορισµού σε θέση ιδασκάλου ή Καθηγητού της Β.Ε.Μ. σε όσες Σχολές αυτή διδάσκεται και επιπλέον διορισµού σε θέση ιευθυντού Εκκλησιαστικού Μουσικού Χορού. 3) «ίπλωµα Μουσικοδιδασκάλου». Ο τίτλος αυτός δίδει σωρευτικώς τα δικαιώµατα που προβλέπονται υπό 1) και 2), αφού αποτελεί τον ανώτατο στη διαβάθµιση απολυτήριο τίτλο που χορηγεί η εν λόγω Σχολή 17. Αυτοί οι τίτλοι υπογράφονται: α) από τον Πρόεδρο της Εφορευτικής Επιτροπής δηλαδή τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών ή τον νόµιµο αντιπρόσωπό του, β) από τον Πρόεδρο του Μουσικού και ραµατικού Συλλόγου, γ) από τον ιευθυντή του Ωδείου Αθηνών και δ) από τους ειδικούς καθηγητές της Σχολής 18. Τέλος, σφραγίζονται µε τις σφραγίδες της Ι.Σ.Ε.Ε. και του Ωδείου Αθηνών και επικυρούνται από την Ι.Σ.Ε.Ε. δια της υπογραφής του Αρχιγραµµατέως της Ιεράς Συνόδου και αποκτούν τυπική και ουσιαστική ισχύ χωρίς άλλη διατύπωση 19. 15 Σύγκρινε Κανονισµό ό.π., σελ. 49-58 µε άρθρα 258-268 του Β.. της 11 ης /10/1957 «Περί κυρώσεως του Εσωτερικού Κανονισµού του Ωδείου Θεσσαλονίκης» (ΦΕΚ 229/11-11-1957). 16 βλ. Κονιδάρη Ιωάν. «Θεµελιώδεις ιατάξεις Σχέσεων Κράτους Εκκλησίας», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 1999, σελ. 86, 213. 17 Για τα υπό Γ 1), 2), 3) βλ. άρ. 5 2, 3, 4, 5 του Β.. της 10/ΙΑ /1936 ό.π. 18 βλ. άρθρο 5 8 του Β.. ό.π. 19 βλ. Άρθρο 5 9 του Β.. ό.π. ιευκρινίζουµε ότι, επειδή είναι ελάχιστες οι φορές που, από την ισχύ του Α.Ν. 182/1936 µέχρι σήµερα, έχει παραστεί ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος σε απολυτήριες πτυχιακές και διπλωµατικές εξετάσεις, µε αποτέλεσµα στη θέση του Προέδρου της Εξεταστικής Επιτροπής να τοποθετείται εκπρόσωπός του αναπληρών αυτόν (ο οποίος πολλές φορές δεν είναι Συνοδικός Αρχιερεύς αλλά βοηθός επίσκοπος ή κληρικός µε βαθµό πρωτοπρεσβύτερου ή αρχιµανδρίτου), έχει επικρατήσει εδώ και πολλά χρόνια η διαδικασία επικύρωσής τους από την Ι.Σ.Ε.Ε. µε την υπογραφή του Αρχιγραµµατέως ή και κάποιες φορές του ίδιου του Αρχιεπισκόπου Αθηνών. 6

ΜΕΡΟΣ Β : ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΕΩΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α. Οι µετά τον Α.Ν. 182/1936 νοµοθετικές ρυθµίσεις που αφορούν στη µουσική παιδεία στην Ελλάδα δεν έθιξαν, αλλά σεβάσθηκαν πλήρως το νοµικό καθεστώς της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών. Και αυτό το συµπέρασµα προκύπτει από τα εξής: α) Ούτε ρητώς ούτε σιωπηρώς καταργήθηκε το εν λόγω νο- µοθετικό καθεστώς από τις νοµοθετικές διατάξεις που ακολούθησαν 1, β) Το Β.. της 10 ης Νοεµβρίου 1936 που προβλέπει ο Α.Ν. 182/1936 ως εφ άπαξ εκδοθέν και το οποίο ρυθµίζει λεπτοµερώς τα της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών ουδέποτε καταργήθηκε διότι 1) το εξουσιοδοτικό κείµενο του Α.Ν. 182/1936 καθόρισε την έκδοσή του εφ άπαξ, που σηµαίνει ότι δεν επιτρέπεται η τροποποίηση ή κατάργηση των διατάξεων που εκδόθηκαν, βάσει της ίδιας νοµοθετικής εξουσιοδότησης 2. 2) Αν υποθέσουµε ότι µε οποιονδήποτε τρόπο κατηργείτο ο Α.Ν. 182/1936, το κατ εξουσιοδότησιν του νόµου αυτού εφ άπαξ εκδοθέν Β.. της 10 ης Νοεµβρίου 1936 δεν καταργείται αυτοµάτως και αυτοδικαίως, αλλά απαιτείται να αναφέρεται ρητώς η κατάργησή του σε µεταγενέστερες νοµοθετικές διατάξεις, δηλαδή απαιτείται νόµος και όχι διάταγµα, που να ορίζει ρητώς ότι καταργεί το από 10 ης Νοεµβρίου 1936 ιάταγµα 3. 3) Βάσει των Γενικών Αρχών του ικαίου, ο Α.Ν. 182/1936 είναι ειδικός νόµος 4 γιατί ρυθµίζει λεπτοµερώς ένα συγκεκριµένο ζήτηµα πολύ περιορισµένο (τη λειτουργία µίας Σχολής Β.Ε.Μ. και όχι ενός Ωδείου που αποτελείται από περισσότερες Σχολές Μουσικής) και γι αυτό δεν καταργήθηκε από τους νεότερους γενικούς νόµους και συγκεκριµένα από το Ν.. 1445/1942 Περί οργανώ- 1 εν υπάρχει αναφορά σε µεταγενέστερες νοµοθετικές διατάξεις που αφορούν στην Μουσική Παιδεία στην Ελλάδα ότι «Πάσα διάταξις αντικειµένη εις το παρόν (είτε νόµο, είτε Β..) καταργείται». 2 βλ. Σπηλιωτόπουλου Π. Επαµεινώνδα, οµ. Καθηγητή Πανεπιστηµίου Αθηνών, «Εγχειρίδιο ιοικητικού ικαίου Ι», Ενδεκάτη Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 2001, σελ. 71, 72 αγτόγλου. Πρόδροµου «Γενικό, ιοικητικό ίκαιο», Τετάρτη αναθεωρηµένη έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1997, σελ. 92 & 214. 3 βλ. Σπηλιωτόπουλου ό.π., σελ. 71, 72 όπου ο καθηγητής Ε. Σπηλιώτουπολος παραθέτει και σχετική νοµολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας. 4 βλ. Γεωργιάδη Αποστόλου «Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου», εύτερη έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1997, σελ. 26, 27 Σπυριδάκη Ιωάν. «Εγχειρίδιο Αστικού ικαίου Ι Γενικές Αρχές» Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1979, σελ. 9. 7

σεως και λειτουργίας του Ωδείου Θεσσαλονίκης και το Ν.. 2010/1942 Περί ιδρύσεως, οργανώσεως και λειτουργίας της «Συµφωνικής Ορχήστρας Αθηνών», «ιοικητικού Ανωτάτου Συµβούλου Μουσικής» (.Α.Σ.Μ.) και «Γνωµοδοτικού Ανωτάτου Συµβουλίου Μουσικής» (Γ.Α.Σ.Μ.) όπου στο άρθρο 26 περιέχονται συµπληρωµατικές διατάξεις του Ν.. 1445/1942. Βάσει του άρθρου 15 1 του Ν.. 1445/1942 άπαντα τα Μουσικά Εκπαιδευτικά Ιδρύµατα, δηλαδή τα ωδεία και οι µουσικές σχολές, υπάγονται στην άµεση εποπτεία και τον έλεγχο του ΥΠ.Ε.Π.Θ., η οποία ασκείται από την ιεύθυνση Καλών Τεχνών του εν λόγω Υπουργείου 5. Αυτή βεβαίως η ρύθµιση δεν αφορούσε στη Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών αφού διέπεται από εξαιρετικό νοµικό καθεστώς για τους λόγους που εκθέσαµε ανωτέρω µε αποτέλεσµα να εξακολουθεί µέχρι σήµερα να υπάγεται στη Γενική ιεύθυνση Θρησκευµάτων του ΥΠ.Ε.Π.Θ. 6 µε παράλληλη εποπτεία της Ι.Σ.Ε.Ε., αφού δεν είναι µια κοινή Σχολή Β.Ε.Μ. αλλά η Επίσηµη Σχολή Β.Ε.Μ. της Εκκλησίας και του Κράτους. Βάσει του άρθρου 15 3 του Ν. 1445/1942 εκδόθηκε εφ άπαξ στις 23 εκεµβρίου 1965 (ΦΕΚ 15/Α /1966) Β.. Περί ιδρύσεως ιδιωτικών µουσικών ιδρυµάτων όπου στο άρθρο 13 ορίζεται ανάµεσα στα άλλα, ότι τα ζητήµατα που αφορούν γενικώς σε Ωδείο ή Μουσική Σχολή, διέπονται από τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης 7. Εν προκειµένω υπονοούνται τα Ν.. 1445/1942 και 2010/1942 και βεβαίως ο Εσωτερικός Κανονισµός του 5 Άρθρο 15 1 του Ν.. 1445/1942 (ΦΕΚ 157/τ.Α /20-6-1942): «Άδειαι λειτουργίας και αναγνωρίσεως µουσικών ιδρυµάτων, επιτροπή ελέγχου µουσικής και κατοχυρώσεως µουσικού επαγγέλµατος. 1. Πάντα τα µουσικά ιδρύµατα εκπαιδευτικά και µη ως και πας µουσικός οργανισµός (ορχήστραι κλπ.) υπάγονται υπό την άµεσον εποπτείαν και τον έλεγχον του Υπουργείου Θρησκευµάτων και Εθνικής Παιδείας ασκουµένην υπό της ιευθύνσεως Καλών Τεχνών του Υπουργείου Θρησκευµάτων και Εθνικής Παιδείας». 6 βλ. Ν.. 2126/1943 «Περί οργανώσεως ως Γενικής ιευθύνσεως της ιευθύνσεως των Θρησκευµάτων» (ΦΕΚ 33/τ.Α /6-2-1943) Ν. 3283/1955 «Περί συστάσεως Γενικής ιευθύνσεως Θρησκευµάτων και τρόπου πληρώσεως ιευθύνσεων της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων» (ΦΕΚ 168/τ.Α /1-7-1955) Β.. της 25 ης /ΣΤ /1957 «Περί των αρµοδιοτήτων της Γενικής ιευθύνσεως Θρησκευµάτων της Κεντρικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων και περί εξουσιοδοτήσεως υπογραφής εγγράφων υπό του Γενικού ιευθυντού Θρησκευµάτων» (ΦΕΚ 122/τ.Α /10-7-1957). 7 Άρθρο 13 2 του Β.. της 23 ης /ΙΒ /1965: «Οµοίως τα του ιδακτικού έτους, τα των διακοπών, της βαθµολογίας, της προσελεύσεως και επί της επιτυχίας εις τας εξετάσεις, της φοιτήσεως και των υποχρεώσεων κατά την διάρκειαν ταύτης των µαθητών, της πειθαρχικής δωσιδικίας αυτών, των υποχρεώσεων των διδασκόντων, των τίτλων σπουδών, των βιβλιαρίων σπουδών, της βαθµολογίας, των βραβείων και λοιπών διακρίσεων κατά τας απολυτηρίους εξετάσεις και του τύπου των απολυτηρίων τίτλων σπουδών διέπονται υπό των εκάστοτε εις το Κρατικόν Ωδείον Θεσσαλονίκης ισχυουσών διατάξεων». 8

Ωδείου Θεσσαλονίκης που κυρώθηκε µε το Β.. της 11 ης Οκτωβρίου 1957 (ΦΕΚ 11/ΙΑ /1957) κατ εξουσιοδότησιν του άρθρου 4 5 του Ν.. 1445/1942 και του άρθρου 26 2 του Ν.. 2010/1942, ο οποίος ανάµεσα στα άλλα, ορίζει ξεχωριστά για κάθε σχολή α) Αναλυτικό πρόγραµµα της διδακτέας ύλης των ειδικών µαθηµάτων, β) Γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα και διδακτέα ύλη αυτών, γ) ιάρκεια φοιτήσεως σε κάθε σχολή και τάξη, δ) Προγράµµατα προαγωγικών, πτυχιακών και διπλωµατικών εξετάσεων. Για τη Σχολή Β.Ε.Μ. ο Εσωτερικός Κανονισµός του Ωδείου Θεσσαλονίκης ορίζει τα υπό στοιχ. α), β), γ) δεν ορίζει όµως τίποτε για το υπό στοιχ. δ) 8 πράγµα που σηµαίνει ότι το Κράτος εσεβάσθη το νοµικό καθεστώς της σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών και ηθεληµένα άφησε κενό 9 στη συγκεκριµένη διάταξη χωρίς να αναφέρει δηλαδή προγράµµατα προαγωγικών, πτυχιακών και διπλωµατικών εξετάσεων διότι εφαρµόζονταν σε όλα τα Ωδεία και Μουσικές Σχολές τα οριζόµενα στον εσωτερικό κανονισµό της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών ο οποίος εγκρίθηκε από την Ι.Σ.Ε.Ε. και την Γενική ιεύθυνση Θρησκευµάτων του ΥΠ.Ε.Π.Θ. 10 Σηµειωτέον, ότι λόγω του κατά βάσιν εκκλησιαστικο-θεολογικού περιεχοµένου της Β.Ε.Μ. αλλά και της αποστολής της στην ευόδωση της λατρευτικής ζωής της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας 11, θεωρήθηκε ορθώς εξ αρχής σκόπιµον η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών η οποία ήδη πριν τον Α.Ν. 182/1936 τελούσε υπό την αιγίδα και εποπτεία της Ιεράς Συνόδου, να τεθεί παραλλήλως υπό την εποπτείαν του ΥΠ.Ε.Π.Θ. την οποία ασκεί µέσω της Γενικής ιευθύνσεως Θρησκευµάτων και όχι µέσω της ιευθύνσεως Καλών Τεχνών του ιδίου Υπουργείου 12. Επιπροσθέτως, το Β.. της 23 ης εκεµβρίου 1965 (ΦΕΚ 8 βλ. Άρθρα 258-268 του Β.. της 11 ης /ΙΑ /1957 κατά αντιπαραβολήν µε τα ισχύοντα στις άλλες σχολές του εν λόγω διατάγµατος. (π.χ. Σχολές Μονωδίας, Πιάνου, Βιολιού κτλ.). 9 βλ. Γεωργιάδης Απ., ό.π., σελ. 57-59 Σπυριδάκη Ι. ό.π., σελ. 15. 10 βλ. Μαργαζιώτη Ι. Θεωρητικόν, ό.π., σελ. 8, 125 Του ιδίου Μελωδικαί Ασκήσεις, ό.π., σελ. 48-50. 11 βλ. Α.Ν. 182/1936 «Περί αναγνωρίσεως της εν τω Ωδείω Αθηνών Σχολής Βυζαντινής Μουσικής» Άρθρον µόνον 2: «ια του αυτού ιατάγµατος καθορισθήσονται τα της ιοικήσεως, Εφορείας και ιευθύνσεως της Σχολής, τα του διδακτικού προσωπικού και προγράµµατος αυτής, τα προσόντα των αποφοίτων αυτής και παν, ό,τι οπωσδήποτε αφορά εις την εύρρυθµον λειτουργίαν αυτής και την αρτιωτέραν και ιεροπεστέραν εµφάνισιν των ιεροψαλτών και των χορών εν τοις ναοίς» Κωνσταντινίδου Χ. Ιωάννου, διδάκτορος Θεολογίας «Υµνολογία», Έκδοσις Γ, Εκδόσεις Ορθοδόξου Τύπου, Αθήνα 1981, σελ. 42-67 και 84-90 εντάκη Βασιλείου οµ. Καθηγητή Θεολογικής Σχολής Πανεπιστηµίου Αθηνών «Ση- µειώσεις Ιστορίας Β.Ε.Μ. Τυπικού» (δακτυλογραφηµένες από τον ίδιο και αχρονολόγητες) σελ. 1-39. 12 βλ. άρθρο 3 1 εδ. 6 του Β.. της 10 ης /ΙΑ /1936. 9

15/Α /1966) στα άρθρα 15 1γ και 16 1α, β, γ ορίζει ως τύπο Πτυχίων και ιπλωµάτων Β.Ε.Μ. που αφορούν στο διορισµό ιευθυντού Ιδιωτικής Σχολής Β.Ε.Μ. και στο διορισµό ιδασκάλων και Καθηγητών Β.Ε.Μ. σε όσα Ωδεία και Μουσικές Σχολές αυτές διδάσκεται το Πτυχίον ή ίπλωµα Μουσικοδιδασκάλου Β.Ε.Μ., όπως ακριβώς πράττει µέχρι σήµερα η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών 13. Κατά το χρονικό διάστηµα πριν από την έκδοση του Ν.. 957/1971 µε το οποίο ιδρύθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία του Ελληνικού Κράτους το Υπουργείο Πολιτισµού και Επιστηµών 14, όλες οι Σχολές Β.Ε.Μ. είτε ωδειακές είτε αυτόνοµες (οι οποίες υπενθυµίζουµε ότι υπήγοντο µέχρι τότε στην ιεύθυνση Καλών Τεχνών του ΥΠ.Ε.Π.Θ.) 15 ακολουθούσαν πιστά όχι µόνο το «Αναλυτικό Πρόγραµµα διδακτέας Θεωρητικής και Πρακτικής Ύλης» της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών, αλλά διενεργούσαν απολυτήριες εξετάσεις και χορηγούσαν απολυτηρίους τίτλους σπουδών κατά τα οριζόµενα στις διατάξεις που διέπουν την Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών (και µέχρι σήµερα απαρεγκλίτως από αυτήν εφαρµοζόµενα) 16. Πιο συγκεκριµένα: Α) οι υποψήφιοι για το «Πτυχίον Ιεροψάλτου» όφειλαν πέραν του θεωρητικού και πρακτικού µέρους της Β.Ε.Μ. ως βασικού ειδικού µαθήµατος, να περατώσουν τα γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα της Β.Ε.Μ. (Λει- 13 Άρθρο 15 1 γ του Β.. της 23 ης /ΙΒ /1965: «Προσόντα ιευθυντού ορίζονται: γ) Ιδιωτικής Σχολής Βυζαντινής Μουσικής: Πτυχίον ή δίπλωµα µουσικοδιδασκάλου Βυζαντινής Μουσικής των ως άνω Ωδείων ή Μουσικών Σχολών και 5ετής ευδόκιµος προϋπηρεσία µουσικοδιδασκάλου Βυζαντινής Μουσικής εις εν εκ των ως άνω Ωδείων ή εις ανεγνωρισµένην Σχολήν Βυζαντινής Μουσικής». Αρ. 16 1 (α) (β): «Προσόντα διδακτικού προσωπικού ορίζονται: (α) ια τους Καθηγητάς: ίπλωµα ή πτυχίον της ειδκότητος του διδασκοµένου µαθήµατος των εν άρθρω 15 του παρόντος µουσικών εκπαιδευτικών ιδρυµάτων και 5ετής ευδόκιµος σταδιοδροµία ως συνθέτου η διδασκάλου της αυτής ως άνω ειδικότητος εις ανεγνωρισµένον Ωδείον ή Μουσικήν Σχολήν. (β) ια τους διδασκάλους: ίπλωµα των εν άρθρω 15 του παρόντος µουσικών εκπαιδευτικών ιδρυµάτων της ειδικότητος του διδασκοµένου µαθήµατος». 14 βλ. π.κ. Μέρος Γ σελ. 13 του παρόντος. 15 βλ. π.π. σελ. 8 του παρόντος. 16 βλ. σελ. 57, 58 του Κανονισµού Εσωτερικής Λειτουργίας κτλ. του Ωδείου Αθηνών, ΑΘΗΝΑΙ 1968 ο οποίος συντάχθηκε κατ εξουσιοδότησιν του άρθρου 21 1 του Β.. της 23 ης /ΙΒ /1965 που ορίζει τα εξής: «Τα άρθρα 10, 11, 12, 13, 14, 16, 17, 18, και 20 εφαρµόζονται εφ εξής και επί πάντων των κατά την δηµοσίευσιν του παρόντος λειτουργούντων Ωδείων και Μουσικών Σχολών, πλην του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης, των υπό του παρόντος Β.. προβλεποµένων αναλυτικών προγραµµάτων και εσωτερικών κανονισµών λειτουργίας δηµοσιευθησόµενων εντός εξαµήνου, το βραδύτερον, από της ισχύος του ιατάγµατος τούτου». Τονίζουµε εδώ ότι ο Κανονισµός που ισχύει σήµερα στο Ωδείον Αθηνών, αυτός δηλαδή του 1968, αποτελεί τον τελευταίο σε σειρά αναθεωρήσεων Κανονισµό του εν λόγω Ωδείου, ο οποίος οριστικοποιήθηκε µε απόφαση του.σ. του Μουσικού και ραµατικού Συλλόγου την 21 η Ιουνίου 1968. (βλ. εσώφυλλο του εν λόγω Κανονισµού). 10

τουργική, Τυπικόν, Υµνολογία και Μετρική, Ιστορία και Παλαιογραφία Β.Ε.Μ., Απαγγελία Εκκλησιαστικών Αναγνωσµάτων) και βεβαίως τα αντίστοιχα της Ευρωπαϊκής Μουσικής τα οποία είναι: θεωρία της Ευρωπαϊκής Μουσικής (τρεις τάξεις) Μουσική Ανάγνωση (solfege, τρεις τάξεις), µονωδία (τουλάχιστον ένα έτος) 17. Β) Οι υποψήφιοι για το «Πτυχίον Μουσικοδιδασκάλου» όφειλαν πέραν των ως άνω µαθηµάτων (πλην της µονωδίας), να περατώσουν επιπλέον γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα της Β.Ε.Μ. αλλά και της Ευρωπαϊκής Μουσικής όπως 1) ο Βυζαντινός χορός (όσο διαρκεί η φοίτηση του σπουδαστού στη Σχολή Β.Ε.Μ.) 2) Εκ πρώτης όψεως (prima vista) ανάγνωση κειµένου Β.Ε.Μ. 3) Γραφή καθ υπαγόρευσιν αγνώστου κειµένου στην Β.Ε.Μ. και µεταφορά αυτού στην Ευρωπαϊκή µουσική σηµειογραφία 4) ιεύθυνση Βυζαντινού Χορού 5) Αρµονία (τρεις τάξεις), 6) Σολφέζ (πέντε τάξεις), 7) Μουσική Μορφολογία (τουλάχιστον ένα έτος), 8) Ιστορία της Ευρωπαϊκής Μουσικής (δύο έτη), 9) Ευρωπαϊκή Χορωδία (τρία έτη) 10) Πιάνο (µέχρι µέσης τάξεως) 11) Άσκηση του υποψηφίου στο Πρακτικό ιδασκαλείο της Σχολής για ένα τουλάχιστον έτος. Γ) Οι υποψήφιοι για το «ίπλωµα Μουσικοδιδασκάλου» όφειλαν να περατώσουν όλα τα απαιτούµενα µε την απόκτηση Πτυχίου Μουσικοδιδασκάλου µαθήµατα, καθώς και το µάθηµα της µονωδίας για ένα τουλάχιστον έτος. ιευκρινίζουµε ότι όλα όσα αναφέρθηκαν για τους απολυτήριους τίτλους περιλαµβάνονται στις διατάξεις του Β.. της 10 ης Νοεµβρίου 1936 (ΦΕΚ 509/18-11-1936) το οποίον εφαρµόζει πιστά και απαρασάλευτα η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών 18-19. Αντίθετα, οι άλλες Σχολές Β.Ε.Μ. από το 1971 και εντεύθεν 20, όταν πλέον υπήχθησαν στο ΥΠ.ΠΟ.Ε. άλλαξαν τύπο πτυχίου και διπλωµάτων χορηγώντας πλέον «Πτυχίον Βυζαντινής Μουσικής» και «ίπλωµα Βυζαντινής Μουσικής», τα οποία αντιστοιχούν στο «Πτυχίον Ιεροψάλτου» το πρώτο και στο «ίπλωµα 17 βλ. Άρθρον 5 4 εδ. α του Β.. της 10 ης /ΙΑ /1936. 18 βλ. Άρθρον 5 4 εδ. β γ αντίστοιχα. Τα υπό Β και υπ αριθ. 1, 2, 3, 4, 7 θεσπίσθηκαν ως επιπλέον γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών από τον Κανονισµόν Εσωτερικής Λειτουργίας κτλ. του εν λόγω Ωδείου (ΑΘΗΝΑΙ 1968). 19 Στην 4 του άρθρου 5 ως ελαχίστως προβλεπόµενα προς περάτωσιν µαθήµατα για την απόκτηση των καθοριζοµένων απολυτηρίων τίτλων. 20 Πιο συγκεκριµένα από την ισχύ του Ν.. 175/1973. 11

Μουσικοδιδασκάλου» το δεύτερο. Το παράδοξο όµως, αν όχι περίεργο και πρωτάκουστο, είναι ότι πλέον για το «ίπλωµα Βυζαντινής Μουσικής» δεν απαιτείται πλέον όλη αυτή η πληθώρα γενικών υποχρεωτικών µαθηµάτων της Ευρωπαϊκής κυρίως και δευτερευόντως της Βυζαντινής Μουσικής αλλά ο υποψήφιος για το εν λόγω δίπλωµα αρκεί να έχει τελειώσει µόνον εκτός της Λειτουργικής, Τυπικού, Υµνολογίας και Μετρικής, Ιστορίας Β.Ε.Μ. θεωρία Ευρωπαϊκής Μουσικής (τρεις τάξεις), σολφέζ (τρεις τάξεις), παραλειποµένων των άλλων µαθηµάτων, ακόµα και του Πρακτικού ιδασκαλείου! 21 Ακόµα, τα πτυχία και διπλώµατα Βυζαντινής Μουσικής που χορηγούν τα Ωδεία και οι Σχολές που εποπτεύονται από το ΥΠ.ΠΟ.Ε. δεν κάνουν µνεία κάποιων νοµοθετικών διατάξεων ή έστω υπουργικών αποφάσεων στις οποίες να στηρίζουν τον τύπο και τις προϋποθέσεις χορηγήσεως του τίτλου, εν αντιθέσει µε την Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών, στης οποίας τους τίτλους σπουδών, γίνεται ρητή µνεία τόσον του Α.Ν. 182/1936 όσο και του Β.. της 10 ης Νοεµβρίου 1936 22. 21 Η διαπίστωση αυτής στηρίζεται σε προσωπικές µαρτυρίες συναδέλφων των οποίων τα ονόµατα δεν αναφέρονται για ευνόητους λόγους. 22 Για πληρέστερη εικόνα περί του τύπου πτυχίων και διπλωµάτων που χορηγεί η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών βλέπε στο Παράρτηµα του παρόντος σελ. 20. 12

ΜΕΡΟΣ Γ : Ι ΡΥΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΕΚ ΜΕΡΟΥΣ ΤΟΥ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ Β.Ε.Μ. ΤΟΥ Ω ΕΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ Όταν ιδρύθηκε για πρώτη φορά το Υπουργείο Πολιτισµού και Επιστηµών (στο εξής ΥΠ.ΠΟ.Ε.) µε το Ν.. 957/1971 1 (του οποίου οι αρµοδιότητες διευκρινίστηκαν επακριβώς µε το Ν.. 175/1973), όλες οι αρµοδιότητες της µέχρι τότε λειτουργούσης ιευθύνσεως Καλών Τεχνών του ΥΠ.Ε.Π.Θ. υπήχθησαν στο ΥΠ.ΠΟ.Ε. µε αποτέλεσµα η εποπτεία όλων των Ωδείων και των Μουσικών Σχολών να ασκείται από το ΥΠ.ΠΟ.Ε. 2 Από όλες τις ωδειακές Σχολές µόνον η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών παραµένει νοµίµως στην εποπτεία της Ι.Σ.Ε.Ε. και του ΥΠ.Ε.Π.Θ., ασκουµένης µέσω της Γενικής ιευθύνσεως Θρησκευµάτων για τους λόγους που ανεφέρθησαν ως άνω. Έκτοτε το ΥΠ.ΠΟ.Ε. 3 αρνείται συστηµατικά µέχρι σήµερα να διορίζει σε θέσεις ιδασκάλων και Καθηγητών Β.Ε.Μ. τους Πτυχιούχους και ιπλωµατούχους της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών µε την αιτιολογία, ότι η εν λόγω Σχολή δεν εποπτεύεται από αυτό, αλλά από το ΥΠ.Ε.Π.Θ.! 1 Άρθρο 15 1 ηλ. του Ν. 957/1971 (ΦΕΚ 166/25-8-1971) όπως ίσχυσε µε τις τροποποιήσεις των Ν.. 1047/1971 και 1093/1972 (ΦΕΚ 254/8-12-1971 και 5/13-1-1972 αντίστοιχα) άρθρο 11 1 του Ν.. 175/1973 (ΦΕΚ 230/24-9-1973). 2 Άρθρο 11 2ζ του Ν.. 175/1973: «2. Η εις γενικάς γραµµάς αποστολή εκάστου των εν παρ. 1 Υπουργείων ορίζεται ως ακολούθως: ζ) Το Υπουργείον Πολιτισµού και Επιστηµών: Ασκεί την πολιτικήν της Κυβερνήσεως, την αφορώσαν εις την εν γένει ανάπτυξιν και δάδοσιν των γραµµάτων και των τεχνών εις την χώραν. Μεριµνά δια την σύναψιν πολιτιστικών και µορφωτικών συµβάσεων και την οργάνωσιν προγραµµάτων µορφωτικών ανταλλαγών µετά ξένων χωρών και οργανισµών, εν συνεργασία µετά του Υπουργείου Εξωτερικών. Ασκεί την γενικήν πολιτικήν προστασίας του περιβάλλοντος. ιενεργεί ή εποπτεύει τας αρχαιολογικάς ανασκαφάς και µεριµνά δια την προστασίαν και προβολήν των αρχαιοτήτων. Ασκεί την κυβερνητικήν πολιτικήν δια την ανάπτυξιν των επιστηµών και ερευνών. Μεριµνά δια την λειτουργίαν των Γενικών Αρχείων, των Ιστορικών Αρχείων, των Αρχαιολογικών Λαογραφικών και Εθνολογικών Μουσείων, των Πνευµατικών Κέντρων και των Κρατικών Ορχηστρών της χώρας. Εποπτεύει του Οργανισµού Κρατικών Θεάτρων Ελλάδος, της Εθνικής Πινακοθήκης, των Ωδείων και των Σχολών δραµατικής και ορχηστρικής τέχνης. Εποπτεύει της Ελληνικής Επιτροπής Ατοµικής Ενεργείας, της Υπηρεσίας Επιστηµονικής Ερεύνης και Αναπτύξεως, του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών και του Ινστιτούτου Ωκεανογραφικών και Αλιευτικών Ερευνών». 3 Το Υπουργείο Πολιτισµού και Επιστηµών προβλέφθηκε επίσης και στο άρθρο 12 του Ν. 400/1976 που αφορά στην οργάνωση της Κυβέρνησης, των Υπουργείων κλπ. (ΦΕΚ 203/3-8-1976) καθώς και στο άρθρο 23 του Ν. 1558/1985 (ΦΕΚ 137/26-6-1985) που ισχύει µέχρι σήµερα και βεβαίως έχει καταργήσει τον Ν. 400/1976. Επιπλέον το Ν.. 175/1973 καταργήθηκε µε τον Ν. 400/1976 εκτός βέβαια απ όσα ορίζονται στο Άρθ. 12 2 του εν λόγω Νόµου σχετικά µε τον καθορισµό των αρµοδιοτήτων των Υπουργείων. 13

Αυτός ο ισχυρισµός όχι µόνον είναι ανυπόστατος 4 αλλά δι αυτού παραβιάζεται ευθέως η συνταγµατική αρχή της ισότητος 5. Επισηµαίνεται ότι βάσει του άρθρου 16 2 του Β.. της 23 ης /ΙΒ /1965, οι διατάξεις του οποίου διέπουν µέχρι σήµερα τη λειτουργία όλων των Ιδιωτικών Ωδείων και Μουσικών Σχολών, στη θέση του ιδασκάλου ή Καθηγητού του µαθήµατος της Ιστορίας της Μουσικής διορίζονται Πτυχιούχοι ή ιπλωµατούχοι Μουσικολογίας ανεγνωρισµένου Πανεπιστηµίου ή άλλης ισοτίµου Ανωτάτης Σχολής των οποίων βεβαίως η εποπτεία ανήκει στο ΥΠ.Ε.Π.Θ. 6 Επιπλέον, το ΥΠ.Ε.Π.Θ. µέχρι και σήµερα, έχει δικαίωµα στην µουσική εκπαίδευση αφού λειτουργούν υπό την εποπτεία του ανά την Ελλάδα, πολλά Μουσικά Σχολεία 7α 7β. Ακόµη, για την πρόσληψη Καθηγητών στα εν λόγω σχολεία, αλλά και σε κοινά ηµοτικά, Γυ- µνάσια και Λύκεια όπου διδάσκεται το µάθηµα της Μουσικής, δικαίωµα συµµετοχής στον διαγωνισµό του Α.Σ.Ε.Π. έχουν, εκτός από τους Πτυχιούχους Μουσικολογίας του Πανεπιστηµίου Αθηνών και Θεσσαλονίκης και τους Πτυχιούχους ιπλωµατούχους Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών και οι απόφοιτοι Ωδείων και Μουσικών Σχολών που εποπτεύονται από το ΥΠ.ΠΟ.Ε. 8 4 Ι ΙΑΙΤΕΡΗ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ 6 1 του Β.. της 10 ης /ΙΑ /1936 που ορίζει ότι: «ια τον διορισµόν εις θέσιν Ιεροψάλτου προτιµώνται υποχρεωτικώς εφεξής οι έχοντες πτυχίον Ιεροψάλτου, ή δίπλωµα Μουσικοδιδασκάλου της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής του Ωδείου Αθηνών, ιδάσκαλοι δε ή Καθηγηταί της Βυζαντινής Μουσικής εν αις Σχολαίς διδάσκεται αύτη διορίζονται εφεξής οι έχοντες πτυχίον ή δίπλωµα Μουσικοδιδασκάλου της αυτής ως άνω Σχολής». 5 βλ. ηµητρόπουλου Α. «Συνταγµατικά ικαιώµατα», Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Τόµος ΙΙΙ, Ι έκδοση, Αθήνα 2004, σελ. 114, 115, 117 αγτόγλου Π. «Συνταγµατικό ίκαιο Ατοµικά ικαιώ- µατα», Τόµος Β, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 1991, σελ. 1029-1059, 1082-1091 Παραράς Ι. Πέτρος, «Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου» ( ιεθνή κείµενα για την προστασία των δικαιωµάτων του Ανθρώπου, Βιβλιογραφία, Νοµολογία, Παρατηρήσεις), εύτερη έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή 2001, σελ. 21, 22, 23, 38. 6 Άρθρο 16 2 του Β.. της 23 ης /ΙΒ /1965: «Ειδικώς δια την διδασκαλίαν του µαθήµατος της ιστορίας µουσικής (προσόντα διδακτικού προσωπικού ορίζονται:), δίπλωµα ή πτυχίον µουσικολογίας ανεγνωρισµένου Πανεπιστηµίου ή άλλης ισοτίµου Ανωτάτης Σχολής ή 5ετής διδασκαλία του µαθήµατος τούτου εις τα εν άρθρω 15 του παρόντος µουσικά εκπαιδευτικά ιδρύµατα ή επίσηµα πιστοποιητικά αποδεικνυό- µενα την καταλληλότητα διά την διδασκαλίαν του αναφεροµένου µαθήµατος». 7α βλ. Υ.Α. Ι Αριθ. 3345/2-9-1988 (ΦΕΚ 649/τ.Β /7-9-1988) «Ίδρυση και λειτουργία µουσικών σχολείων» η οποία κυρώθηκε από το άρθρο 16 1 του Ν. 1824/1988 (ΦΕΚ 296/30-12-1988) και απέκτησε ισχύ νόµου από την έκδοσή της. 7β βλ. άρθρα 14 και 15 του Ν. 1566/1985 καθώς και την Υ.Α. Γ 2 /5433/29-12-2000 του ΥΠ.Ε.Π.Θ. για την προαιρετική Μουσική Παιδεία στα ηµοτικά Σχολεία. 8 βλ. άρθρα 14 και επόµενα του Ν. 1566/1985 (ΦΕΚ 167/τ.Α /30-9-1985), ιδιαιτέρως Άρθρο 15 περίπτ. Β 9: «Β Εκπαιδευτικών δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. 9. Οι διατάξεις των προηγούµενων παραγράφων της περίπτωσης αυτής ως προς τους πίνακες διοριστέων δεν εφαρµόζονται για το διορισµό εκπαιδευτικών του κλάδου ΑΤ 16 Μουσικής που έχουν πτυχίο αναγνωρισµένου µη πανεπιστηµιακού ιδρύµατος της ηµεδαπής ή ισότιµο της αλλοδαπής. Οι υποψήφιοι αυτοί διορίζονται ύστερα από διαγωνισµό στις θέσεις που αποµένουν, όπως ειδικότερα ορίζεται µε απόφαση του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων». 14

Μεταξύ των άλλων, οφείλουµε να επισηµάνουµε το γεγονός ότι οι απολυτήριοι τίτλοι τους οποίους χορηγούν τα από το ΥΠ.Ε.Π.Θ. εποπτευόµενα Μουσικά Λύκεια, αναγνωρίζονται ως ισότιµοι µε τους αντίστοιχους απολυτηρίους τίτλους σπουδών των Ωδείων και των Μουσικών Σχολών που εποπτεύονται από το Υπουργείον Πολιτισµού και Επιστηµών 9. Για τη διδασκαλία µάλιστα των απολυτηρίων εξετάσεων και της συγκροτήσεως των εξεταστικών επιτροπών γίνεται από το Ν. 2158/1993 και την κατ εξουσιοδότησιν του νόµου αυτού Υ.Α. Γ 2/7323/8-12-1997 ευθεία παραποµπή στις σχετικές διατάξεις του Β.. της 11 ης /10/1957 (ΦΕΚ 11/11/1957) 10 για το οποίο Β.. αναφέραµε προηγουµένως πως σε ό,τι αφορά στην Σχολή Β.Ε.Μ., υπάρχει κενό στα οριζόµενα περί προαγωγικών και απολυτηρίων εξετάσεων καθώς και περί τύπου των τίτλων σπουδών της Σχολής κατά το εν λόγω Β.. 11 9 βλ. Άρθρο 5 του Ν. 2158/1993: «[ ] Τα προσόντα των Καθηγητών Εξεταστών των µουσικών µαθη- µάτων, η διαδικασία, οι προϋποθέσεις και η εξεταστέα ύλη για τη χορήγηση των παραπάνω πτυχίων ρυθ- µίζονται µε αποφάσεις του ΥΠ.Ε.Π.Θ. Τα χορηγούµενα πτυχία είναι ισότιµα µε τα χορηγούµενα από τα ωδεία και τις µουσικές σχολές». 10 βλ. Υ.Α. Γ 2 /7323/8-12-1997 1, 6 καθώς και την Υ.Α. Γ 2 /7324/1997, 2 6. 11 βλ. π.π. σελ. 6 του παρόντος. 15

ΜΕΡΟΣ : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 1) Επειδή λοιπόν, η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών είναι από την Εκκλησία της Ελλάδος και το Ελληνικό κράτος αναγνωρισµένη, ως η Επίσηµη Σχολή Β.Ε.Μ. της οποίας το νοµικό καθεστώς, ως ανωτέρω απεδείχθη, ουδέποτε και ουδόλως εθίγη, αλλά ισχύει έναντι πάντων. 2) Επειδή το πρόγραµµα διδασκαλίας που εφαρµόζουν οι λοιπές Σχολές Β.Ε.Μ. είτε είναι ωδειακές είτε ανεξάρτητες, είναι ακριβώς το ίδιο µε το εδώ και έναν αιώνα εφαρµοζόµενο πρόγραµµα της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών, αφού αυτή υπήρξε η Μήτηρ πασών των µετέπειτα Σχολών Β.Ε.Μ. * 3) Επειδή καταστρατηγείται στον µέγιστο βαθµό η αρχή της ισότητος µε το να εµποδίζεται η πρόσληψη αποφοίτων της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών σε Ωδεία ή Μουσικές Σχολές των οποίων η εποπτεία ασκείται από το ΥΠ.ΠΟ.Ε. όταν εκ παραλλήλου οι απόφοιτοι των εν λόγω Μουσικών Εκπαιδευτηρίων έχουν δικαίωµα να συµµετέχουν στον διαγωνισµό του Α.Σ.Ε.Π. προκει- µένου να διορισθούν σε Σχολεία Α βαθµίου ή Β βαθµίου Εκπαιδεύσεως, ασχέτως εάν αυτά είναι Μουσικά ή µη, εφ όσον σε όλα αυτά προβλέπεται η διδασκαλία του µαθήµατος της Μουσικής τα οποία (σχολεία) βεβαίως υπάγονται στην εποπτεία του ΥΠ.Ε.Π.Θ. 4) Επειδή και το ΥΠ.Ε.Π.Θ. έχει δικαίωµα στη µουσική εκπαίδευση αφού υπό την εποπτεία του λειτουργούν Μουσικά Σχολεία και Μουσικολογικά Τµή- µατα στα Πανεπιστήµια Αθηνών και Θεσσαλονίκης και 5) Επειδή η Βυζαντινή Εκκλησιαστική Μουσική δεν είναι απλά ένα είδος Μουσικής αλλά Μουσική που διαπλάσθηκε από µεγάλες προσωπικότητες της Ορθοδόξου Εκκλησίας, όπως ο Ιωάννης ο αµασκηνός και Ρωµανός ο Μελωδός και η οποία Μουσική αφορά άµεσα στη λατρευτική ζωή της Ορθοδόξου Ελληνικής Εκκλησίας και έχει όχι µόνο πολιτιστικές παραδοσιακές αλλά και θρη- * Οφείλουµε εδώ να διευκρινίσουµε ότι τα αναλυτικά προγράµµατα διδακτέας θεωρητικής και πρακτικής ύλης της Β.Ε.Μ. ως ειδικού µαθήµατος των λοιπών Σχολών Β.Ε.Μ., ταυτίζονται µε το αντίστοιχο πρόγραµµα της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών. Αντιθέτως, στα γενικά υποχρεωτικά µαθήµατα Βυζαντινής και Ευρωπαϊκής Μουσικής η Σχολή Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών απαιτεί από τους υποψηφίους διπλωµατούχους της να έχουν περατώσει επιπλέον δεκαεπτά τέτοια µαθήµατα εν αντιθέσει µε τις άλλες Σχολές Β.Ε.Μ. που απαιτούν µόνον έξι µαθήµατα, παραλειποµένου µάλιστα του Πρακτικού ιδασκαλείου! Βλ. εξ άλλου και π.π. σελ. 7,8 του παρόντος. 16

σκευτικές θεολογικές προεκτάσεις (λόγοι που όπως προαναφέραµε επέβαλαν την υπαγωγή της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών στη Γενική ιεύθυνση Θρησκευµάτων του ΥΠ.Ε.Π.Θ.) δια ταύτα οφείλει το Υπουργείο Πολιτισµού και Επιστηµών να λάβει σοβαρά υπ όψιν του τα ως άνω εκτιθέµενα, να σεβασθεί εις το ακέραιον τη νοµιµότητα και να επιτρέψει εφ εξής στους Πτυχιούχους και ιπλωµατούχους της Σχολής Β.Ε.Μ. του Ωδείου Αθηνών να διορίζονται ως ιδάσκαλοι και Καθηγητές Β.Ε.Μ. σε όσα Ωδεία και Μουσικές Σχολές που εποπτεύονται από αυτό διδάσκεται αυτή. 17

ΠΗΓΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α) ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ 1) Περί Σχολής Β.Ε.Μ. Ωδείου Αθηνών α) Α.Ν. 182/1936 (ΦΕΚ 433/τ.Α /1-10-1936) β) Β.. 10/11/1936 (ΦΕΚ 509/τ.Α /18-11-1936) 2) Περί Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης και της εν γένει Μουσικής Παιδείας, παρεχοµένης υπό ιδιωτικών µουσικών εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. α) Ν.. 1445/1942 (ΦΕΚ 157/τ.Α /20-6-1942) β) Ν.. 2010/1942 (ΦΕΚ 318/τ.Α /12-12-1942) γ) Β.. 11/10/1957 (ΦΕΚ 229/τ.Α /11-11-1957) δ) Β.. υπ αριθµ. 16, 23/12/1965 (ΦΕΚ 7/τ.Α /15-1-1966) 3) Περί αρµοδιοτήτων της Γενικής ιευθύνσεως Θρησκευµάτων του ΥΠ.Ε.Π.Θ. α) Ν.. 2126 (ΦΕΚ 33/τ.Α /15-2-1943) β) Β.. 25/6/1957 (ΦΕΚ 122/τ.Α /10-7-1957) γ) Ν. 3283/1955 (ΦΕΚ 168/τ.Α /1-7-1955) 4) Περί ιδρύσεως και αρµοδιοτήτων Υπουργείου Πολιτισµού και Επιστηµών α) Ν.. 957/1971 (ΦΕΚ 166/τ.Α /25-8-1971) β) Ν.. 1047/1971 (ΦΕΚ 254/ τ.α /8-12-1971) γ) Ν.. 1093/1972 (ΦΕΚ 5/τ.Α /13-1-1972) δ) Ν.. 175/1973 (ΦΕΚ 230/τ.Α /24-9-1973) ε) Ν. 400/1976 (ΦΕΚ 203/τ.Α /3-8-1976) στ) Ν. 1558/1985 (ΦΕΚ 137/τ.Α /26-6-1985) 5) Περί διορισµού αποφοίτων των Ωδείων και Μουσικών Σχολών στην Α βάθµια και Β βάθµια εκπαίδευση καθώς και περί Μουσικών Σχολείων εποπτευοµένων από το Υπουργείον Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων. α) Ν. 1566/1985 (ΦΕΚ 167/τ.Α /30-9-1985) β) Ν. 1824/1988 (ΦΕΚ 296/τ.Α /30-12-1988) γ) Ν. 2158/1993 (ΦΕΚ 109/τ.Α /28-6-1993) δ) Υ.Α. 3345/2-9-1988 (ΦΕΚ 649/τ.Β /7-9-1988) ε) Υ.Α. 2513/13-6-1989 * στ) Υ.Α. Γ 2 /5433/29-12-2000 * ζ) Υ.Α. Γ 2/1685/2-3-1995 * η) Υ.Α. Γ 2 /7324/1997 * θ) Υ.Α. Γ 2/7323/8-12-1997 * * Τα υπό στοιχείον ε), στ), ζ,) η), θ), ι) εκτιθέµενα ελήφθησαν από το βιβλίο του Νίκου Α. Βαλσαµόπουλου «Ο νοµικός σύµβουλος Σχολείων και εκπαιδευτικών Α βάθµιας και Β βάθµιας εκπαίδευσης», Εκδόσεις «Γραφικές Τέχνες Εµµ. Λαβδάκη Ο.Ε.», Λάρισσα, εκέµβριος 2001. 18

Β) ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) ηµητρόπουλος Γ. Ανδρέας, «Συνταγµατικά ικαιώµατα», Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου, Τόµος ΙΙΙ, Ι Έκδοση, Αθήνα 2004. 2) Παραράς Ι. Πέτρος, «Σύνταγµα και Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου» ( ιεθνή κείµενα για την προστασία των δικαιωµάτων του Ανθρώπου, Βιβλιογραφία, Νο- µολογία, παρατηρήσεις), εύτερη έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 2001. 3) αγτόγλου. Π., «Συνταγµατικό ίκαιο Ατοµικά ικαιώµατα», Τόµος Β, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 1991. 4) Του ιδίου, «Γενικό ιοικητικό ίκαιο», Τέταρτη Αναθεωρηµένη Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 1997. 5) Σπηλιωτόπουλος Π. Επαµεινώνδας Οµ. Καθηγητή Πανεπιστηµίου Αθηνών, «Εγχειρίδιο ιοικητικού ικαίου Ι», Ενδεκάτη Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 2001. 6) Γεωργιάδης Απόστολος, «Γενικές Αρχές Αστικού ικαίου», εύτερη Έκδοση, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 1997. 7) Σπυριδάκης Ι. Σ., «Εγχειρίδιο Αστικού ικαίου Ι Γενικές Αρχές», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 1979. 8) Κονιδάρης Μ. Ιωάννης, «Εγχειρίδιο Εκκλησιαστικού ικαίου», Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2001. 9) Του ιδίου: «Θεµελιώδεις διατάξεις σχέσεων Κράτους Εκκλησίας», Βιβλιοθήκη Εκκλησιαστικού ικαίου, Σειρά Α, ΠΗΓΕΣ 1, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2001. Γ) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1) Μουσικός και ραµατικός Σύλλογος Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ 1871, Επετηρίς 125 ετών, 1871-1996. 2) Μουσικός και ραµατικός Σύλλογος Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ 1871, Λεπτοµερείς εκθέσεις των ετών 1999, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004. 3) Μαργαζιώτης. Ιωάννης, Καθηγητού του Ωδείου Αθηνών και του Ωδείου Πειραιώς, «Θεωρητικόν Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής», Εκδόσεις Μουσικού Οίκου Χαριλ. Στασινού, Βερανζέρου 14, Αθήνα 1958. 4) Του ιδίου, «Μελωδικαί Ασκήσεις Β.Ε.Μ.», Αθήνα 1960. 5) Μουσικός και ραµατικός Σύλλογος Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ 1871, ελτίον Κανονισµού και Πληροφοριών (Σχολ. έτος 2004-2005). 6) Φιλόπουλος Γιάννης (Εφέτης), «Εισαγωγή στην Ελληνική Πολυφωνική Εκκλησιαστική Μουσική», Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1990. 7) Κωνσταντινίδης Χ. Ιωάννης, διδάκτωρ Θεολογίας, «Υµνολογία», Έκδοσις Γ, Εκδόσεις Ορθοδόξου Τύπου, Αθήνα 1981. 8) εντάκης Λ. Βασίλειος Οµ. Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, «Σηµειώσεις Ιστορίας Β.Ε.Μ. Τυπικόν» (δακτυλογραφηµένες από τον ίδιο και αχρονολόγητες. ) ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ.Σ. ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΚΑΙ ΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ» 1871 1) Μουσικός και ραµατικός Σύλλογος Ω ΕΙΟΝ ΑΘΗΝΩΝ 1871, Κανονισµός Εσωτερικής Λειτουργίας και Αναλυτικόν Πρόγραµµα των διδασκοµένων µαθηµάτων. ΑΘΗΝΑΙ 1968. (Απόφαση της 21 ης Ιουνίου 1968). 19