1
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία στοχεύει στην διερεύνηση της σχέσης του αστικού ιστού με τους ελεύθερους υπαίθριους χώρους και τους χώρους πρασίνου. Σκοπός της διπλωματικής εργασίας είναι ανάπλαση αδιαμόρφωτων χώρων σε αστικό ιστό, σύμφωνα με τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό σε συνοικία της πόλης της Λάρισας. Αρχικά γίνεται η μελέτη του αστικού χώρου και των αστικών υπαίθριων χώρων στην ιστορία. Αναφέρονται τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες πόλεις και η συμβολή των υπαίθριων χώρων αλλά και των χώρων πρασίνου στον αστικό ιστό. Γίνεται ανάλυση του αστικού περιβάλλοντος καθώς επίσης και των αρχών του περιβαλλοντικού σχεδιασμού σε αστικούς υπαίθριους μέσα από παραδείγματα αστικών υπαίθριων χώρων στην ιστορία. Αναλύονται τα δίκτυα πρασίνου και παρατίθενται παραδείγματα από τον εξωτερικό χώρο. Όλα τα παραπάνω ολοκληρώνονται με την διεξαγωγή συμπερασμάτων. Το δεύτερο τμήμα της πτυχιακής αφορά στην ανάλυση της πόλης και την μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης του χώρου, καθώς επίσης και η πρόταση διαμόρφωσης η οποία βασίζεται στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Ολοκληρώνεται με την σχεδιαστική πρόταση η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, προσφέροντας ένα περιβαλλοντικά και λειτουργικά αναβαθμισμένο περιβάλλον. Λέξεις κλειδιά: Περιβαλλοντικός σχεδιασμός, ελεύθεροι χώροι, χώροι πρασίνου, αστικό τοπίο, αστικοί υπαίθριοι χώροι, μικροκλίμα, διαμόρφωση χώρου, ανάπλαση. 1
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους επιβλέποντες καθηγητές μου Σεχίδη Λάζαρο και Πολύζου Ευαγγελία, για την συνεργασία που είχαμε και την βοήθεια που μου προσφέρανε με την δημιουργική καθοδήγηση τους στο θέμα της πτυχιακής εργασίας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μου Γιώργο και Νίκη, για την υποστήριξή τους, ψυχική και υλική όλα αυτά τα χρόνια, καθώς χωρίς αυτά δεν θα μπορούσα να φέρω εις πέρας τις προπτυχιακές μου σπουδές. Τέλος την κ. Γιόβρη Ευαγγελία, υπεύθυνη του τμήματος Τεχνικών Υπηρεσιών και Νέων Έργων του ήμου Λάρισας, για την αμέριστη βοήθειά της στην εύρεση πληροφοριών και σχεδίων της περιοχής μελέτης. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1... 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 1.1 Ορισμοί... 9 1.2 Αντικείμενο εργασίας... 10 1.3 Στόχος εργασίας... 11 1.4 Μεθοδολογία... 11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2... 13 ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 13 2.1. Περιβαλλοντικά προβλήματα πόλεων και πηγές ρύπανσης... 13 2.2 Μικροκλίμα, χαρακτηριστικά και κατηγορίες πρασίνου... 15 2.3 Οι σύγχρονες πόλεις και ανάγκες για χώρους πρασίνου... 18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 19 ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 19 3.1 Αστικό τοπίο... 19 3.2 Αστικοί υπαίθριοι χώροι και κατηγορίες αυτών... 22 3.3 Αστικοί κοινόχρηστοι χώροι σύμφωνα με τον πολεοδομικό κανονισμό... 24 3.4 Στοιχεία που επηρεάζουν το μικροκλίμα των υπαίθριων χώρων... 26 3.5 Συνθήκες οπτικής και ακουστικής άνεσης στους αστικούς υπαίθριους χώρους... 37 3.6 Η συμβολή των υπαίθριων αστικών χώρων στη ζωή του ανθρώπου... 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4... 45 ΑΡΧΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΑΣΤΙΚΩΝ ΥΠΑΙΘΡΙΩΝ ΧΩΡΩΝ... 45 4.1 Αρχές περιβαλλοντικού σχεδιασμού υπαίθριων χώρων... 45 4.2 Οφέλη περιβαλλοντικού σχεδιασμού... 48 4.3 Αναγκαιότητα αύξησης αστικών υπαίθριων χώρων... 49 4.4 Αστικοί υπαίθριοι χώροι στην ιστορία... 52 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5... 64 ΙΚΤΥΑ ΠΡΑΣΙΝΟΥ... 64 5.1 Δίκτυα πρασίνου... 64 5.2 Δίκτυα αστικών υπαίθριων χώρων-κατηγορίες... 65 5.3 Αρχές περιβαλλοντικού σχεδιασμού δικτύων υπαίθριων χώρων... 66 5.4 Παραδείγματα δικτύων πρασίνου από τον εξωτερικό χώρο... 68 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6... 74 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ... 74 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7... 75 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ... 75 7.1 Ανάλυση της περιοχής της Λάρισας... 75 7.2 Φυσικό περιβάλλον... 77 7.3 Ανθρωπογενές περιβάλλον... 83 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8... 94 3
ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 94 8.1 Ανάλυση της περιοχής μελέτης... 94 8.2 Ιδεόγραμμα... 100 8.3 Πρόταση-Σχέδιο Γενικής Οργάνωσης... 101 8.4 Λεπτομέρειες 1, 2, 3 και Τομές ΑΑ και ΒΒ... 106 8.5 Σχέδιο φύτευσης... 110 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 112 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 01.16 Εικόνα 02.17 Εικόνα 03.17 Εικόνα 04.28 Εικόνα 05.30 Εικόνα 06.32 Εικόνα 07.53 Εικόνα 08.54 Εικόνα 09.54 Εικόνα 10.55 Εικόνα 11.55 Εικόνα 12.55 Εικόνα 13.55 Εικόνα 14.56 Εικόνα 15.56 Εικόνα 16.56 Εικόνα 17.57 Εικόνα 18.57 Εικόνα 19.57 Εικόνα 20.57 Εικόνα 21.58 Εικόνα 22.59 Εικόνα 23.60 Εικόνα 24.61 Εικόνα 25.61 4
Εικόνα 26.62 Εικόνα 27.62 Εικόνα 28.63 Εικόνα 29.69 Εικόνα 30.70 Εικόνα 31.71 Εικόνα 32.71 Εικόνα 33.71 Εικόνα 34.72 Εικόνα 35.72 Εικόνα 36.73 Εικόνα 37.73 Εικόνα 38.76 Εικόνα 39.76 Εικόνα 40.76 Εικόνα 41.84 Εικόνα 42.85 Εικόνα 43.85 Εικόνα 44.89 Εικόνα 45.90 Εικόνα 46.91 Εικόνα 47.91 Εικόνα 48.92 Εικόνα 49.94 Εικόνα 50.95 Εικόνα 51.95 5
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.1.26 Πίνακας 1.2.37 Πίνακας 1.3.50 Πίνακας 1.4.52 Πίνακας 1.5.84 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εργασία που ακολουθεί πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος του Τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου του Τ.Ε.Ι. Καβάλας, Παράρτημα ράμας. Θέμα αυτής της εργασίας είναι η «ημιουργία περιβαλλοντικής διαδρομής σε τμήμα της πόλης της Λάρισας» με σκοπό τη σωστή και χρήσιμη εκμετάλλευση ελεύθερων χώρων και η ανάπλαση αυτών σύμφωνα με τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Πιο συγκεκριμένα γίνεται μία μελέτη ανάπλασης μιας διαδρομής σε αστικό τοπίο, όπου με τις κατάλληλες προτάσεις διαμόρφωσης δημιουργούνται χώροι πρασίνου οι οποίοι παρέχουν υπαίθριες δραστηριότητες και αναψυχή καθώς και ένα καλύτερο επίπεδο ζωής (μικροκλίμα) στους κατοίκους της περιοχής. Βασικός στόχος αυτής της ανάπλασης είναι η αρμονική σύνδεση, του χώρου προς διαμόρφωση με τις καθημερινές δραστηριότητες των κατοίκων αυτής της περιοχής ο οποίος θα προσφέρει πιο άμεσες και πιο ευχάριστες διαδρομές στους χρήστες της, καθώς επίσης και χώρους αναψυχής. Ο χώρος διεξαγωγής αυτής της μελέτης βρίσκεται στην συνοικία Νεάπολης της Λάρισας, η οποία λόγω της έλλειψης πρασίνου αλλά και της πλήρους ασφαλτόστρωσης της, κατόπιν διαμαρτυρίας των κατοίκων της περιοχής, είναι αναγκαίο να μελετηθεί και να παρατεθεί μια πρόταση δημιουργίας χώρων που θα εξυπηρετούν τις ανάγκες τους. Για την επίτευξη του σκοπού μας πραγματοποιείται βιβλιογραφική έρευνα σε παραδείγματα που έχουνε πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Γίνεται μια προσέγγιση για την πόλη της Λάρισας ώστε να αναλύσουμε όλα τα στοιχεία της, να κατανοήσουμε τις ανάγκες των κατοίκων της συγκεκριμένης περιοχής και στη συνέχεια να διατυπώσουμε τις κατάλληλες προτάσεις διαμόρφωσης για την δημιουργία και την οργάνωση χώρων πρασίνου και ελεύθερων χώρων αναψυχής στην περιοχή μελέτης. Τέλος αναφέρονται τα συμπεράσματα-αποτελέσματα που προκύπτουνε από τον συνδυασμό παρόμοιων αναπλάσεων, που έχουνε πραγματοποιηθεί σε 7
άλλες πόλεις, και την προσαρμογή διαφόρων στοιχείων, αυτών των αναπλάσεων, που εξυπηρετούν της απαιτήσεις της περιοχής μας. Έτσι καταλήγουμε στην τελική πρόταση ανάπλασης της περιοχής η οποία συνοδεύεται από σχέδια απεικόνισης της διαμόρφωσης με την βοήθεια σχεδιαστικών προγραμμάτων. 8
1.1 Ορισμοί Τοπίο Το τοπίο έχει πολλές έννοιες (Litton & Tetlow 1978). Είναι μια παράσταση στα μάτια του παρατηρητή. Είναι μια ιδέα στο μυαλό του, μια ανάμνηση, ένα συναίσθημα, είναι ένα σύνολο φυσικών στοιχείων στο χώρο. (Νικόλαος Ελευθεριάδης-Σοφία Σαρίκου, 2004). Ως τοπίο μπορούμε να ορίσουμε το περιβάλλον το οποίο μπορεί να γίνει αντιληπτό από τον άνθρωπο και είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης των αναγκών του ανθρώπου και των φυσικών πόρων. Αρχιτεκτονική τοπίου Είναι η τέχνη και η επιστήμη η οποία οφείλει να δημιουργεί και να διατηρεί την αισθητική μέσα στους χώρους τους οποίους ζούμε και κινούμαστε και μας παρέχει δυνατότητες απόδρασης και αναψυχής από το αστικό περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Συνδυάζει τα πέντε (5) στοιχεία του Τοπίου την γεωμορφολογία (μορφή της γης), την βλάστηση, το νερό, την πλακόστρωση και τις ανθρώπινες κατασκευές, δημιουργώντας <<όμορφους>> εξωτερικούς χώρους. (Νικόλαος Ελευθεριάδης-Σοφία Σαρίκου, 2004) Είναι η επιστήμη που σχετίζεται πιο πολύ με τον σχεδιασμό στο τοπίο σε έργα μεγάλης κλίμακας, ενώ εύκολα επικεντρώνεται σε έργα μικρότερης έκτασης τα οποία σίγουρα αποτελούν σημείο επιστημονικής έλξης και έρευνας, ώστε να τους αποδοθεί το μέγιστο δυνατό και άρτιο αποτέλεσμα. Μέχρι το μέσο του περασμένου αιώνα η Αρχιτεκτονική Τοπίου ήταν γνωστή σαν κηποτεχνία και ασχολείτο κυρίως με την κατασκευή κήπων σπιτιών, αρχοντικών, ανακτόρων και μικρών πάρκων. Με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε και διαφοροποιήθηκε ώστε να μπορεί να περιγράψει μεγαλύτερες εφαρμογές της κηποτεχνίας, όπως είναι η αποκατάσταση ενός υποβαθμισμένου τοπιού, η δημιουργία μεγάλων αστικών πάρκων κτλ. Οι ορισμοί περί της Αρχιτεκτονικής του Τοπίου είναι πολλοί, όπως πολλοί είναι και οι συγγραφείς που έχουν επιχειρήσει να δώσουν τον μικρότερο και πληρέστερο ορισμό. Οι περισσότεροι δόθηκαν στις αρχές και μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, βασιζόμενοι στη πρακτική και στα έργα γνωστών 9
Αρχιτεκτόνων Τοπίου που έδρασαν το 17 ο, 18 ο αιώνα και παλαιότερα στην ανατολή και στη ύση (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία & Ηνωμένες Πολιτείες). Αρχιτέκτονας Τοπίου Είναι αυτός που μπορεί να εκτείνει τις δραστηριότητες σε δημόσιους χώρους συμπεριλαμβάνοντας πόλεις, κήπους και πάρκα, συγκοινωνιακές και κυκλοφοριακές μελέτες, εξόρυξη μεταλλευμάτων καθώς επίσης και αποκατάσταση υποβαθμισμένων τοπίων. Κατέχει τις γνώσεις ανθοκομίας, γεωπονίας και αρχιτεκτονικού σχεδιασμού ώστε να μπορεί να διακρίνει της δυναμικές του τοπίου που μελετά και να συνδυάζει το φυτικό υλικό με τις ανθρώπινες δραστηριότητες χρησιμοποιώντας αρχιτεκτονικά στοιχεία. 1.2 Αντικείμενο εργασίας Το θέμα της παρούσας εργασίας προέκυψε κατόπιν της εξάμηνης πρακτικής μου άσκησης στον ήμο Λαρισαίων. Η κ.γιόβρη Ευαγγελία, υπεύθυνη του Τμήματος Νέων Έργων αλλά και υπεύθυνη μου για την πρακτική άσκηση, μου πρότεινε την διεξαγωγή αυτής της μελέτης, καθώς είχε αρκετές αιτήσεις από τους κατοίκους της Λάρισας, για ανάπλαση αυτής της περιοχής. Μια περιοχή η οποία είναι πλήρως ασφαλτοστρωμένη, πράγμα που προκαλεί αρκετά προβλήματα και περιορισμούς στους κατοίκους της. Καθ όλη την διάρκεια της πρακτικής μου άσκησης πραγματοποιούσε έλεγχο στα σχέδια που διεξήγαγα, πράγμα που την ώθησε να μου προτείνει να αναλάβω αυτή την μελέτη με σκοπό την υλοποίησή της στο μέλλον. Θέμα αυτής της διπλωματικής εργασίας είναι η ανάπλαση και διαμόρφωση μιας διαδρομής σε αστικό τοπίο, με ελεύθερους χώρους πρασίνου και χώρους αναψυχής. Είναι ένα θέμα που μπορεί να απασχολήσει κυρίως τους κατοίκους της περιοχής, καθώς βοηθάει στην βελτίωση του μικροκλίματος της συνοικίας, αλλά και τον εμπλουτισμό της καθημερινότητας με διάφορες δραστηριότητες. Μια ανάπλαση η οποία προσφέρει μια πιο ευχάριστη αλλά και άμεση κίνηση των πολιτών στη συνοικία αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας. 10
1.3 Στόχος εργασίας Στόχος αυτής της εργασίας είναι η διατύπωση ρεαλιστικών προτάσεων διαμόρφωσης υπαίθριων αστικών χώρων καθώς και η δημιουργία χώρων αναψυχής, σύμφωνα με τις αρχές περιβαλλοντικού σχεδιασμού. Επίσης με την διαμόρφωση αυτή επιδιώκεται να επιλυθούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουνε οι κάτοικοι όπως είναι η ηχορύπανση, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η εξαφάνιση πρασίνου, η μη ύπαρξη υπαίθριων δραστηριοτήτων και αναψυχής. Μια ανάπλαση που μέσα από μια διαδρομή, η οποία ενώνετε νοητά με άλλους πράσινους χώρους της πόλης, σχηματίζει έναν πράσινο δακτύλιο και βοηθάει στην κίνηση των πολιτών αλλά και στην ευκολότερη πρόσβαση σε διάφορες λειτουργίες της πόλης. 1.4 Μεθοδολογία Για την ανάλυση του θέματος αυτής της εργασίας, αρχικά πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση σε θέματα αστικού χώρου, με παραδείγματα αναπλάσεων υπαίθριων χώρων, αστικού σχεδιασμού και αστικών δικτύων τα οποία λάβανε χώρα στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Επίσης σημαντικές πηγές πληροφοριών αποτέλεσαν άρθρα επιστημονικών περιοδικών, επιστημονικές σημειώσεις αντίστοιχων μαθημάτων της σχολής Αρχιτεκτονικής Τοπίου καθώς και το διαδίκτυο. Παράλληλα πραγματοποιήθηκε έρευνα σε θέματα που αφορούν : το μικροκλίμα μιας πόλης και πως αυτό μπορεί να μεταβάλλεται τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό την ερμηνεία του αστικού τοπίου. Πιο συγκεκριμένα γίνεται ανάλυση για την περιοχή της Λάρισας η οποία περιλαμβάνει : τα μορφολογικά και κλιματικά στοιχεία της πόλης, τις χρήσης γης τους αστικούς υπαίθριους χώρους την ιστορική της εξέλιξη 11
και προσδιορίζονται οι λόγοι για τους οποίους πρέπει να γίνει η διαμόρφωση της περιοχής. Μια διαμόρφωση η οποία θα προσφέρει καλύτερες συνθήκες ζωής με την αλλαγή του μικροκλίματος της περιοχής, πιο άμεσες αλλά και πιο ευχάριστες διαδρομές κυρίως για την καθημερινή κίνηση των κατοίκων της περιοχής, καθώς επίσης και χώρους αναψυχής. Η πρωτογενής έρευνα ήτανε απαραίτητη για την ολοκλήρωση της εργασίας. Μέσα από την συλλογή πληροφοριών και την καταγραφή των συνθηκών αλλά και όλων των παραγόντων που συντελούν το τοπίο, γίνεται αντιληπτό το δυναμικό του τοπίου αλλά και οι δυνατότητες εξέλιξής του. Τέλος σύμφωνα με όλα τα παραπάνω παρατίθενται οι προτάσεις παρέμβασης ώστε να πραγματοποιηθεί η διαμόρφωση της περιοχής. Με την βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή διεξάγονται τα σχέδια-προτάσεις σε δυσδιάστατη και τρισδιάστατη μορφή. Τα σχεδιαστικά προγράμματα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την εκπόνηση των σχεδίων ήτανε το AutoCAD, το SchetchUp, το Google Earth, το Photoshop και τέλος το PowerPoint για την ολοκληρωμένη παρουσίαση της πτυχιακής εργασίας. 12
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1. Περιβαλλοντικά προβλήματα πόλεων και πηγές ρύπανσης Η κατασκευή των πόλεων έχει ασκήσει δραματική επίδραση πάνω στο υπαίθριο φυσικό κλίμα που υπήρχε. Οι μεταβολές που έχουνε δημιουργηθεί μπορεί να είναι ευνοϊκές ή δυσμενείς για μια πόλη. Τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουνε τη σημερινή εποχή οι πόλεις είναι: Η ατμοσφαιρική ρύπανση Σημαντικά μεγάλη ρύπανση τόσο σε αέρια όσο και σε σωματίδια παρουσιάζει ο αέρας των πόλεων. Η αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα μεγάλα αστικά κέντρα δεν οφείλεται μόνο σε υγρούς, αέριους και στερεούς ρύπους, αλλά και σε ιστορικούς και γεωπολιτικούς που αφορούν την εκλογή της θέσης που θα κατασκευαστεί μια πόλη. Η παραγωγή αυτών των ρύπων προέρχεται από τις βιομηχανίες, από τις κεντρικές θερμάνσεις, από τους κινητήρες των αυτοκινήτων καθώς επίσης και από φυσικές πηγές, όπως είναι η σκόνη. Η ρύπανση του εδάφους Το έδαφος των πόλεων που περιλαμβάνει δρόμους, πεζοδρόμια και πλατείες, δέχεται την μεγαλύτερη μεταβολή από κάθε άλλο παράγοντα του περιβάλλοντος, καθώς συμπιέζεται κατά την κατασκευή των κατοικιών, την πλακόστρωση των πεζοδρομίων και των πλατειών και το στρώσιμο των δρόμων. Με την συμπίεση αυτή επέρχεται η μείωση της υδατοχωρητικότητας και υδατοδιαπερατότητας όπως και ο μη σωστός αερισμός του, με αποτέλεσμα το έδαφος να λασπώνει ευκολότερα και να εμποδίζεται η ανανέωση του εδαφικού αέρα. Η φωτορύπανση Στο περιβάλλον μιας πόλης και κατά μήκος των δρόμων μπορεί να συναντήσουμε διαφορετικές συνθήκες φωτισμού, ιδιαίτερα τα τελευταία έτη με την γενίκευση των λαμπτήρων που έχουν συμβάλει στην αλλοίωση του φωτοκλίματος. 13
Έχουμε τρεις (3) κατηγορίες εξωτερικού τεχνητού φωτισμού: Φωτισμό δρόμων, πλατειών, υπαίθριων χώρων ιακοσμητικό φωτισμό καταστημάτων και διαφημίσεων Φωτισμό από πάσης φύσεως οχήματα Η ηχορύπανση Ένα πρόβλημα που συναντάμε κυρίως στις μεγάλες πόλεις, λόγω της πυκνής δόμησης, της μεγάλης κυκλοφορίας οχημάτων, της έλλειψης πρασίνου, της χρήσης αρκετών ηλεκτρικών συσκευών. Η πιο σημαντικές πηγές ηχορύπανσης είναι: Τα μέσα μεταφοράς Οι ηλεκτρικές οικιακές συσκευές Οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις Τα κέντρα διασκέδασης Μερικά από τα σημαντικότερα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει η ηχορύπανση είναι η αύξηση των ατυχημάτων, η μείωση της παραγωγικότητας, η αύξηση χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Η διαχείριση των απορριμμάτων των πόλεων Ένας από τους παράγοντες που αποτελούν σημαντική επιβάρυνση για το περιβάλλον είναι τα απορρίμματα. Καθώς μεταβάλλονται και αυξάνονται τα καταναλωτικά πρότυπα, αυξάνεται και ο όγκος των απορριμμάτων, με αποτέλεσμα να συναντάμε δυσκολίες στην διαχείριση τους λόγω έλλειψης χώρου. Ταυτόχρονα όμως συναντάμε και αύξηση ευαισθητοποίησης των πολιτών για την σωστή διαχείριση τους και αυτό διακρίνεται από τις ενέργειες που πραγματοποιούνται για ανακύκλωση. Η κίνηση του αέρα μέσα στην πόλη Η κίνηση του αέρα σε μια πόλη εξαρτάται από την πυκνότητα δόμησης, την διάταξη των δρόμων, την κατανομή των πράσινων χώρων καθώς και το ύψος των κτηρίων. Το κέντρο των πόλεων συνήθως θερμαίνεται περισσότερο από την περιφέρεια κατά την διάρκεια της ημέρας. Σημαντικό ρόλο στον αερισμό μιας πόλης παίζει η διάταξη των κεντρικών δρόμων, η οποία όταν είναι ακτινωτή 14
διευκολύνει την κίνηση του αέρα, όπως επίσης και το ύψος των κτιρίων το οποίο θα πρέπει να αυξάνεται από την περιφέρεια προς το κέντρο ώστε να βοηθάει στον αερισμό. Επίσης όταν μία πόλη δεν περιβάλλεται από βιομηχανίες ο αέρας που εισέρχεται είναι καθαρός και απαλλαγμένος από ρύπους. 2.2 Μικροκλίμα, χαρακτηριστικά και κατηγορίες πρασίνου Το κλίμα μιας πόλης δημιουργείται από την ηλιακή ακτινοβολία, τη θερμοκρασία του αέρα, την κίνηση και την υγρασία του αέρα. Όταν μιλάμε για το μικροκλίμα μιας πόλης τότε αναφερόμαστε στο κλίμα που επικρατεί σε μία πόλη ή σε ένα τμήμα της πόλης, το οποίο διαφέρει από αυτό της υπαίθρου και κατ επέκταση έχουμε υψηλότερες θερμοκρασίες. Οι παράγοντες οι οποίοι μπορούνε να διαμορφώσουνε το μικροκλίμα μιας πόλης είναι η σύσταση του εδάφους της, το κτισμένο περιβάλλον, οι πράσινοι χώροι, οι πηγές που παράγουνε θερμότητα. Στους υπαίθριους χώρους μιας πόλης μπορούμε να ρυθμίσουμε, μέχρι ένα όριο, όλους τους παραπάνω παράγοντες κάνοντας σωστή χρήση αστικού πράσινου. Οι διαδικασίες της αστικοποίησης και οι λειτουργίες της πόλης επιφέρουν σημαντικές αλλαγές στις κλιματικές συνθήκες του περιβάλλοντος. Τα χαρακτηριστικά προβλήματα του κλίματος μίας πόλης είναι: Η μειωμένη ηλιακή ακτινοβολία η οποία εμποδίζεται από την σκόνη, τη ρύπανση και τους υδρατμούς που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα και επιδρά στην θερμική άνεση, τον φωτισμό και την κατανάλωση ενέργειας. Οι υψηλές θερμοκρασίες Η χαμηλή σχετική υγρασία στην ατμόσφαιρα, λόγω της υπερθέρμανσης από τα οικοδομικά υλικά, την πυκνή δόμηση και την απουσία πρασίνου. Κατηγορίες πρασίνου Το πράσινο χωρίζεται σε 3 κατηγορίες (αστικό, ιδιωτικό, περιαστικό πράσινο) ανάλογα με την έκταση που καταλαμβάνει. Ως αστικό πράσινο χαρακτηρίζονται όλες οι μορφές του κοινοχρήστου πρασίνου των πόλεων όπως πάρκα, δρόμοι κ.α. Ως ιδιωτικό πράσινο χαρακτηρίζεται το πράσινο των ιδιωτικών χώρων, δηλαδή οι ιδιωτικοί κήποι. Με τον όρο περιαστικό πράσινο αναφέρεται η 15
φυτική μάζα που περιβάλλει τις πόλεις και τους οικισμούς με τη μορφή πράσινης ζώνης. Η έννοια του αστικού πράσινου βασίζεται στην απαίτηση για αναβάθμιση της ποιότητας ζωής του αστικού πληθυσμού και παράλληλα της αυξημένης απαίτησης του συγχρόνου ανθρώπου για αναψυχή. Η κάλυψη των απαιτήσεων αυτών συστηματοποιείται στους χώρους πρασίνου των πόλεων, που μπορεί να είναι πάρκα, πλατείες, πεζόδρομοι κ.λ.π. Το μέγεθος, η ποικιλία και η ένταση των χρήσεων που περικλείονται στους πράσινους αυτούς χώρους καλύπτουν ανάλογες απαιτήσεις του αστικού πληθυσμού. Εικόνα 1: Αστικό Πράσινο (Πηγή http://baginetas.com/?p=98 ) Το ιδιωτικό πράσινο αναφέρεται σε έναν χώρο, μικρού, μεσαίου ή μεγάλου μεγέθους ο ποίος βρίσκεται σε ιδιωτική περιοχή και είναι για ιδιωτική χρήση και μόνο. Ένα τέτοιο παράδειγμα θα μπορούσε να είναι ο κήπος μιας κατοικίας. 16
Εικόνα 2: Ιδιωτικό Πράσινο (Πηγή http://kazani.gr/tags/%ea%de%f0%ef%f2/ ) Ως περιαστικό πράσινο μπορεί να θεωρηθεί το πράσινο που βρίσκεται στην περίμετρο του αστικού ιστού και στην πραγματικότητα περιβάλλει μια πόλη. Εικόνα 3: Περιαστικό Πράσινο (Πηγή http://b5peribalontiki.blogspot.gr/2011/03/blog-post_8968.html ) 17
2.3 Οι σύγχρονες πόλεις και ανάγκες για χώρους πρασίνου Τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί ότι ο σχεδιασμός του αστικού χώρου προβληματίζει όλο και περισσότερες οργανώσεις, οικολογικές και μη, κυβερνήσεις και διοικήσεις. Επίσης ένας μεγάλος αριθμός πολιτών άρχισαν να ευαισθητοποιούνται και να οργανώνονται ώστε να προστατέψουν το αστικό πράσινο και να κάνουν τις πόλεις περισσότερο βιώσιμες. Η ύπαρξη αστικών χώρων πρασίνου μέσα στον αστικό ιστό μπορεί να επηρεάσει θετικά τους τομείς της αστικής διαβίωσης, συμβάλλοντας στην αειφορία και στη διατήρηση του περιβάλλοντος, στην προστασία της βιοποικιλότητας, στην καλύτερη ποιότητα ζωής, καθώς επίσης και στην ψυχική και σωματική υγεία των κατοίκων κάθε πόλης. Τα σημερινά ζητήματα στην ανάπτυξη των πόλεων επηρεάζουν σημαντικά τους αστικούς υπαίθριους χώρους όπου παρατηρούνται τα εξής προβλήματα: (Λιονάτου 2008) Αλλοίωση των φυσικών χαρακτηριστικών του τοπίου (μπαζωμένα ρέματα, αλλαγή της φυσικής ροής των υδάτων, αποψίλωση δασικών περιοχών) Αυξημένη πυκνότητα δόμησης με αποτέλεσμα την σημαντική μείωση της αναλογίας των 10μ2 πρασίνου/κάτοικο Ανεπάρκεια υπαίθριων χώρων Άνιση κατανομή Εδαφοκάλυψη με μη υδροπερατά υλικά Υποβάθμιση της ποιότητας και του ρόλου των υπαίθριων χώρων Περιορισμένη δυνατότητα προσπέλασης Περιορισμένη σύνδεση μεταξύ των ανοιχτών χώρων 18
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Αστικό περιβάλλον ονομάζεται το φυσικό και δομημένο περιβάλλον που περικλείεται στα όρια μιας πόλης (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 1990). Ο ΟΟΣΑ κάνει τον διαχωρισμό του αστικού περιβάλλοντος σε δομημένο, φυσικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό. (Organization for Economic Cooperation and Development OECD 1990). Η σημερινή ανάπτυξη των πόλεων σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας είναι στενά συνδεδεμένη με την προστασία του περιβάλλοντος. Στο πλαίσιο αυτό αναλύεται Το φυσικό περιβάλλον, το οποίο ορίζεται ως το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων που βρίσκεται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση, τις αισθητικές αξίες. (Dunnet st al 2002) Το δομημένο περιβάλλον είναι μοναδικό για κάθε πόλη εφόσον αποτελείται από διαφορετικό σχεδιασμό κτιρίων, δρόμων, ιστορικών μνημείων και άλλων δομημένων αστικών περιοχών. Το αδόμητο περιβάλλον είναι αυτό που αποτελεί τον συνδετικό ιστό των δομημένων χώρων, γιατί παίζει τον ρόλο δομικού ιστού για τα κτίρια αλλά και της κίνησης των χρηστών. Επίσης επιτρέπει την επέκταση της πόλης χωρίς να διαταράσσονται οι εσωτερικές λειτουργίες και να διακόπτεται η επικοινωνία των χρηστών. 3.1 Αστικό τοπίο Το τοπίο είναι μια πολύπλοκη συλλογή τμημάτων και διαμορφώσεων που συνθέτουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε. Η πορεία των ανθρώπων μέσα στην ιστορία, η εξέλιξη της τεχνολογίας, του πολιτισμού, της οικονομίας αποτελούν μικρότερους ή μεγαλύτερους ρυθμιστές του περιβάλλοντος και της μετάλλαξης του τοπίου. 19
Οι χαρακτηρισμοί που αποδόθηκαν στο τοπίο μέσα από δεκαετίες μελέτης και έρευνας ποικίλουν ανάλογα με τα χαρακτηριστικά και τη διάσταση που εξετάζεται κάθε φορά. Φυσικό ή τεχνητό, αστικό-περιαστικό-αγροτικό, δομημένο ή αδόμητο, πολιτισμικό και ιστορικό, πάντοτε αναγνωρίζεται ο σημαντικός ρόλος της σχέσης του ανθρώπου με το περιβάλλον. (Κοζυράκη 2006) Ο όρος αστικό τοπίο προσδιορίζει την εικόνα που εμφανίζει η κάθε πόλη με τα κτίρια, τους δρόμους, τα πάρκα, τους ελεύθερους χώρους καθώς και τις περιβαλλοντικές συνθήκες που επικρατούν σ αυτήν. Σύμφωνα με την Αρχιτεκτονική Τοπίου, το αστικό τοπίο είναι ένας καθρέφτης της εξέλιξης της πόλης, της μορφής και της μεταμόρφωσης του χώρου της. Είναι η φυσιογνωμία της πόλης, η εικόνα και η φαντασία της στο χρόνο, την καθημερινή ζωή και τον ορίζοντα. (Ανανιάδου-Τζημοπούλου 1982). Με σκοπό την διατήρηση της πολυλειτουργικότητας και παραγωγικότητας τους, η διαχείριση των σύγχρονων αστικών τοπίων οφείλει να ερμηνεύσει, να κατανοήσει και να σεβαστεί το αστικό τοπίο ως ένα σύνολο, ως συγχώνευση φύσης και πολιτισμού, ως προϊόν ανθρώπινων δραστηριοτήτων και επιστημονικών ανακαλύψεων. Η μελέτη του αστικού τοπίου που θα ακολουθήσει στη συνέχεια της παρούσας εργασίας ακολουθεί την προσέγγιση της Αρχιτεκτονικής Τοπίου και θα επιχειρήσει την ανάγνωσή του, εκλαμβάνοντας το αστικό τοπίο ως πεδίο πολιτισμικής επικοινωνίας, κοινωνικών δραστηριοτήτων και οικονομικών διεργασιών και το αστικό περιβάλλον ως οικοσύστημα, ως <<ενδιαίτημα>> του ανθρώπου, ως τρόπο ζωής για τους πολίτες. Όλα τα παραπάνω λαμβάνουν χώρα μέσα στο φυσικό υπόβαθρο, καθιστώντας το αστικό τοπίο χώρο <<οικειοποιημένο, κωδικοποιημένο>> (Ανανιάδου-Τζημοπούλου 1992), που κατακλύζεται από χρήσεις και λειτουργίες. Η μορφή και η εξέλιξη κάθε πόλης, η μεταμόρφωσή της μέσα στον χρόνο αντανακλάται στο αστικό τοπίο, αποδίδοντας σε αυτό καθοριστικό ρόλο. Τα διαφορετικά και πολυμορφικά τμήματα του αστικού τοπίου, οι δομημένες και αδόμητες περιοχές, οι πλατείες και τα πάρκα, τα εμπορικά κέντρα και τα τεχνολογικά πάρκα, οι πυκνοδομημένες γειτονιές και τα αραιοκατοικημένα προάστια, τα ρέματα και οι εγκαταλελειμμένοι-ανεκμετάλλευτοι χώροι συνθέτουν το σύγχρονο αστικό τοπίο που έχει αποκτήσει τις δικές του συνήθειες και χρήσεις, εκφράζει την ταυτότητα της πόλης και αποτυπώνει την εξελικτική της πορεία. Αυτό που διαφέρει σε κάθε περιοχή της γης και περίοδο της ιστορίας είναι ο τρόπος 20
σχεδιασμού των αστικών περιοχών και της διαχείρισης του αστικού περιβάλλοντος. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια στροφή προς την προστασία και διατήρηση των πολύτιμων πηγών φυσικού πλούτου. Επιπλέον διαπιστώνεται ότι η δομή, το σχήμα και η εξέλιξη των πόλεων και έμμεσα του αστικού τοπίου επηρεάζονται τόσο από την ιστορία και τον πολιτισμό των λαών, όσο και από ην κοινωνική δομή των κοινωνιών (Moughtin 1996). Σε αυτό συμφωνούν και οι Haughton και Hunter (1994), οι οποίοι συμπληρώνουν ότι ποτέ μία πόλη δεν μένει στάσιμη αλλά συνεχώς μεταβάλλεται και εξελίσσεται. Η εξελικτική πορεία των πόλεων έχει να επιδείξει σημαντικά παραδείγματα πολεοδομικής διάταξης, όπου το αστικό τοπίο με πρωταγωνιστές τους υπαίθριους αστικούς χώρους, διαμορφώνει τα κύρια στοιχεία οργάνωσης της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής: της αρχαίας αθηναϊκής πόλης και της διάταξης γύρω από της αγορά (αποτελεί τον πρώτο ολοκληρωμένο τύπο που ο υπαίθριος δημόσιος χώρος αποτελεί κεντρικό σημείο οργάνωσης της πόλης) (Αραβαντινός και Κοσμάκη 1988) των ρωμαϊκών πόλεων και των εξειδικευμένων διοικητικών, θρησκευτικών και εμπορικών κέντρων (for a) (Moughtin 1996) των κλειστών πόλεων του μεσαίωνα με κεντρικό στοιχείο της πόλης την πλατεία (Zucker 1996, αναφορά στον Αραβαντινό 1988) των κηπουπόλεων του Ebenezer Howard και των αμερικάνικων πόλεων των αρχών του 20 ου αιώνα που κυριαρχούν τα μεγάλα αστικά πάρκα του Frederick Law Olmstead (Καυκούλα 2007) των πυκνοδομημένων ασιατικών πόλεων με τους στενούς δρόμους και την περιορισμένη παρουσία υπαίθριων χώρων 21
των σύγχρονων πόλεων του 21 ου αιώνα, όπου τα δίκτυα πρασίνου και ελεύθερων χώρων θα συνυφαίνονται με τον αστικό ιστό και θα αποτελούν μέσο αναδιοργάνωσης και αναβίωσης της πόλης 3.2 Αστικοί υπαίθριοι χώροι και κατηγορίες αυτών Ως υπαίθριοι αστικοί χώροι μπορούνε να θεωρηθούνε οι κήποι, τα πάρκα, οι πλατείες, οι χώροι αναψυχής, οι πεζόδρομοι καθώς επίσης και τα νεκροταφεία, τα γήπεδα, οι παραλίες, οι βοτανικοί και οι ζωολογικοί κήποι. Είναι οι χώροι που εξυπηρετούν ανθρώπινες δραστηριότητες όπως είναι η μετακίνηση, η αναψυχή, η εργασία κλπ. Και μέσα σε αυτούς περιλαμβάνονται οι δομημένοι και αδόμητοι χώροι της πόλης. Μερικοί από τους ορισμούς που έχουνε αποδοθεί για την κατανόηση των αστικών υπαίθριων αλλά και ανοιχτών χώρων παρατίθενται παρακάτω. Ο Gold (1980) διαχωρίζει το φυσικό από το δομημένο περιβάλλον και χαρακτηρίζει τους αστικούς χώρους ως << Γη και νερό σε μια αστική περιοχή που δεν είναι καλυμμένη από αυτοκίνητα και κτίρια, ή κάθε μη αναπτυγμένη διαμορφωμένη αστική περιοχή>>. Ο Lynch (1972) ονομάζει υπαίθριους χώρους στην πόλη <<τους χώρους που είναι ανοικτοί στις ελεύθερα διαλεγμένε και αυθόρμητες δραστηριότητες, τις μετακινήσεις ή ακόμη την οπτική εξερεύνηση για ένα σημαντικό αριθμό ανθρώπων της πόλης>> (αναφορά Ανανιάδου-Τζημοπούλου 1992). Στον ορισμό από το Συμβούλιο της Ευρώπης (1986) για τους ανοικτούς χώρους έχουμε: <<Ο ανοιχτός χώρος είναι βασικό τμήμα της αστικής κληρονομιάς, δομικό στοιχείο της αισθητικής και αρχιτεκτονικής μορφής μίας πόλης, παίζει σημαντικό εκπαιδευτικό ρόλο, είναι οικολογικά αξιόλογος-σημαντικός, είναι σημαντικός για την κοινωνική αλληλεπίδραση και την ενίσχυση της κοινωνικής ανάπτυξης, στηρίζει οικονομικούς στόχους και δραστηριότητες. Πιο συγκεκριμένα βοηθάει στην μείωση εγγενών εντάσεων και συγκρούσεων σε υποβαθμισμένες αστικές περιοχές της Ευρώπης. Ο ρόλος του είναι πολύ σημαντικός συνεισφέροντας στις ανάγκες αναψυχής και 22
ελεύθερου χρόνου της κοινωνίας και έχοντας οικονομική αξία στην ενίσχυση του περιβάλλοντος>>. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία ως κοινόχρηστους χώρους μπορούμε να θεωρήσουμε << κάθε είδους δρόμους, πλατείες, άλση και γενικά προορισμένους για κοινή χρήση ελεύθερους χώρους που καθορίζονται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο του οικισμού >> (Ανδρεοπούλου 2004, Ν,1577/85 Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός). Οι υπαίθριοι αστικοί χώροι αποτελούσαν πάντα σημαντικά κέντρα ενδιαφέροντος, συνεύρεσης των πολιτών, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών επαφών, καθώς επίσης και διαφόρων δραστηριοτήτων. Σήμερα αποτελούν δίοδο για την μετακίνηση και διαβίωση των πολιτών καθώς είναι αναπόσπαστα τμήματα του αστικού ιστού. ιάφορες κατηγορίες αστικών υπαίθριων χώρων, σύμφωνα με μια σύγχρονη προσέγγιση, προσδιορίζουν πως ο ελεύθερος χώρος δεν θεωρείται κενός (J.Simon, 1984), αλλά ένας χώρος γεμάτος μνήμες, δραστηριότητες, εμπειρίες και βιώματα (P.Dauvergne, 1977). Με την απλή εναλλαγή των ρόλων ως προς το θετικό-αρνητικό ή το κενό και το πλήρες από τον κτισμένο προς τον ελεύθερο χώρο, διαιωνίζεται η ίδια αντίληψη του κατακερματισμού του χώρου. Σε ανάλογες διακρίσεις ή στον ορισμό μέσα από την αντίθεση, στηρίχτηκαν και όλοι οι γνωστοί χαρακτηρισμοί για τους αστικούς υπαίθριους χώρους : Ελεύθεροι (αντ. κτισμένοι), υπαίθριοι (αντ. στεγασμένοι), ανοικτοί (αντ. κλειστοί), πράσινοι (αντ. οικοδομημένοι). Λόγω της πολυμορφικότητας που παρουσιάζουν οι αστικοί χώροι πρασίνου και των διαφορετικών χρήσεων που φιλοξενούν, η ταξινόμησή τους σε κατηγορίες καθίσταται απαραίτητη για την μελέτη, την αξιολόγηση και την ανάλυση των αστικών υπαίθριων χώρων. Μέσω μιας ορθά δομημένης ταξινόμησης επιτυγχάνεται ο έλεγχος και η διαχείριση των υπαίθριων αστικών χώρων, γίνεται προγραμματισμός και μελέτη ανάπτυξης και δημιουργίας νέων χώρων. Η διαμόρφωση μίας τυπολογίας μπορεί να γίνει με βάση διαφορετικά κριτήρια. Έτσι οι ελεύθεροι χώροι μπορούν να διακριθούν: 23
Με βάση Τη σημασία τους για την πόλη Το ιδιοκτησιακό καθεστώς Τη θέση τους σε σχέση με την πόλη Τη λειτουργία τους Τοπικοί Υπερτοπικοί Μητροπολιτικοί ημόσιοι Ιδιωτικοί Αστικοί Περιαστικοί Χώροι Πρασίνου Συνάθροισης Περιπάτου Άθλησης Πολιτισμού Κυκλοφορίας Πίνακας 1.1: Κατάταξη υπαίθριων αστικών χώρων (επεξεργασία η ιδία) Βέβαια υπάρχουν χώροι που συνδυάζουν πολλές από τις ανωτέρω λειτουργίες και σύμφωνα με τον M.Hough (1995) κατατάσσονται με κύριο κριτήριο τον βαθμό χρήσης τους σε σχέση με την ανθρώπινη παρουσία και δευτερευόντως με το μέγεθος των χώρων και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η ιδιαιτερότητά του έγκειται στο γεγονός ότι συνδέει και συσχετίζει τους χρήστες άμεσα με τους χώρους πρασίνου, συνυπολογίζοντας τα αποτελέσματα από την λιγότερο ή περισσότερο εντατική χρήση. 3.3 Αστικοί κοινόχρηστοι χώροι σύμφωνα με τον πολεοδομικό κανονισμό Οι ελεύθεροι ανοιχτοί χώροι της πόλης χαρακτηρίζονται από τη νομοθεσία (Π.. 147/27-7-99 ΦΕΚ80 /99 Κώδικας Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας άρθρο 241 παρ. 2,4,5) ως <<κοινόχρηστοι χώροι>> και περιλαμβάνουν τους κάθε είδους δρόμους, πεζόδρομους, πλατείες, πάρκα και άλση. Εντός των πόλεων και των οικισμών, τους κοινόχρηστους χώρους καθορίζει το εγκεκριμένο ρυμοτομικό ή πολεοδομικό σχέδιο, σύμφωνα με τα άρθρα 24
153 ΚΒΠΝ, που κωδικοποιεί το άρθρο 2 του ν.δ. 17.7/16.8.23, και 242 παρ. 1 ΚΒΠΝ, που κωδικοποιεί το άρθρο 2 παρ. 1 ν. 1577/1985, ΓΟΚ/1985). Σύμφωνα με το άρθρο 242 ΚΒΠΝ (με την οποία κωδικοποιείται το άρθρο 2 του ν. 1577/85, ΓΟΚ/1985), στο πλαίσιο εφαρμογής των διατάξεων του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού, ως <<κοινόχρηστοι χώροι>> νοούνται οι κάθε είδους δρόμοι, πλατείες, άλση και γενικά οι προοριζόμενοι για κοινή χρήση ελεύθεροι χώροι, που καθορίζονται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο οικισμού ή έχουν τεθεί σε κοινή χρήση με οποιονδήποτε άλλο νόμιμο τρόπο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στις κατ ιδίαν χρήσεις (ειδικές πολεοδομικές λειτουργίες) που καταγράφονται ως περιεχόμενο της κατηγορίας (γενικής πολεοδομικής λειτουργίας) των <<Ελευθέρων χώρωναστικού πρασίνου>> άρθρο 9 π.δ. 23.2./6.3.1987, δεν περιλαμβάνεται ρητώς και η χρήση των <<ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων>>. Στο (Π..23.2/6-3-1986 ΦΕΚ166 /1986) αναφέρονται μόνο οι λειτουργίες που επιτρέπονται, δηλαδή στους ελεύθερους κοινόχρηστους χώρους μιας πόλης μπορούν να κατασκευαστούν μόνο αθλητικές εγκαταστάσεις, αναψυκτήρια, πολιτιστικά κτίρια και χώροι συνάθροισης κοινού. Κάθε κοινόχρηστος χώρος αναφέρεται στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο μιας πόλης, σημειώνεται στα διαγράμματα του σχεδίου πόλης (ρυμοτομικό σχέδιο) και του ΓΠΣ. Την ευθύνη για τη διαχείριση, την καθαριότητα και την φροντίδα των ελεύθερων χώρων μιας πόλης έχουν οι ήμοι. Στον Κώδικα ήμων και Κοινοτήτων (Ν.3463/8-6-2006 ΦΕΚ114Α/2006) ορίζονται ο τρόπος διαχείρησης, οι υποχρεώσεις των ήμων, οι όροι και προυποθέσεις για την εγκατάσταση άλλων χρήσεων (λαϊκές αγορές, καταστήματα αναψυχής) σε κοινόχρηστους χώρους. 25
Από την πολεοδομική Νομοθεσία (ΚΒΠΝ άρθρο2416 παρ.1-4), όπως και από σχετική νομολογία του Συμβούλιου Επικρατείας, είναι ξεκάθαρο ότι στους κοινόχρηστους χώρους επιτρέπονται μόνο μερικές μικρές ή ελαφρές κατασκευές (χαμηλοί τοίχοι, σκαλοπάτια, στέγαστρα, χώροι υγιεινής, περίπτερα, κιόσκια, εγκαταστάσεις παιδότοπων και άθλησης (χωρίς κτίρια), φωτιστικά, υπαίθρια καθιστικά και εξοπλισμός (όπως κάδοι απορριμμάτων, γλάστρες κ.α.). όλες οι κατασκευές πραγματοποιούνται από τον ήμο, ή από ιδιωτικούς φορείς μετά από έγκριση του ήμου. Επίσης χωρίς έκδοση οικοδομικής άδειας επιτρέπεται η κατασκευή δικτύων υποδομής και εγκαταστάσεων κοινής ωφέλειας, καθώς και προσωρινές λυόμενες κατασκευές για γιορτές με συγκεκριμένο σύντομο χρόνο παραμονής. Απαγορεύονται οι κατασκευές κάτω από κοινόχρηστους χώρους για άλλες χρήσεις. 3.4 Στοιχεία που επηρεάζουν το μικροκλίμα των υπαίθριων χώρων Υπάρχει έντονο δημόσιο ενδιαφέρον για την ποιότητα των ανοιχτών αστικών χώρων και αναγνωρίζεται ότι αυτοί μπορούν να συμβάλουν στην ποιότητα της ζωής μέσα στις πόλεις, ή αντίθετα να ενισχύσουν την απομόνωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Αυτό σχετίζεται με το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και τη βασική υπόθεση ότι αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων και τη χρήση των ανοιχτών χώρων. Ένας από τους βασικούς στόχους του περιβαλλοντικού σχεδιασμού σε αστικό επίπεδο είναι η δημιουργία αστικών περιοχών με άνετους ανοιχτούς χώρους. Οι βασικές παράμετροι που επηρεάζουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες των αστικών υπαίθριων χώρων είναι: Οι θερμοκρασιακές διακυμάνσεις Η ταχύτητα κίνησης του αέρα Η σχετική υγρασία Ο θόρυβος που παράγεται στην περιοχή από διάφορες πηγές Η θάμβωση και ο φωτισμός Η φύτευση του χώρου 26
Τα υλικά επιστρώσεων και εδαφοκάλυψης Με τον όρο κλίμα προσδιορίζονται οι κλιματικές συνθήκες που γίνονται αντιληπτές από την καθημερινή διαβίωση μέσα στην πόλη. Αν και οι περιβαλλοντικές συνθήκες ενός τόπου, εξαρτώνται από μια σειρά φυσικών φαινομένων και παραμέτρων, η παρέμβαση του ανθρώπου είναι δυνατόν να επιφέρει σημαντική τροποποίηση-αλλοίωση στο αστικό κλίμα. Το μικροκλίμα μιας περιοχής επηρεάζεται από τις επικρατούσες κλιματικές συνθήκες, όπως είναι η θερμοκρασία, η ηλιοφάνεια, η ταχύτητα-διεύθυνση του ανέμου και η υγρασία, οι οποίες παρουσιάζουν τόσο εποχιακές όσο και ημερήσιες διαφοροποιήσεις. Το δομημένο περιβάλλον, ο προσανατολισμός και η γεωμετρία των κτιρίων, η τοπογραφία, η κάλυψη του εδάφους με βλάστηση, υλικά ακόμη και χρώματα που περιβάλλουν τον χώρο, διαμορφώνουν το μικροκλίμα της περιοχής. Οι μικροκλιματικές παράμετροι έχουν ιδιαίτερη σημασία για τις δραστηριότητες που γίνονται σε μια περιοχή και για την χρήση των ανοιχτών υπαίθριων χώρων. Οι αντιδράσεις στο μικροκλίμα μπορεί να είναι συνειδητές, αλλά συχνά οδηγούν σε διαφορετική χρήση του χώρου υπό διαφορετικές κλιματικές συνθήκες. Έτσι με την κατανόηση των μικροκλιματικών χαρακτηριστικών των υπαίθριων αστικών χώρων και των επιπτώσεών τους στην άνεση των ανθρώπων, ανοίγονται νέες δυνατότητες για την ανάπτυξη των αστικών χώρων. ύο είναι τα φαινόμενα που συντελούν στην μεταβολή της θερμικής συμπεριφοράς των πόλεων: α. το φαινόμενο της θερμικής νησίδας που σχετίζεται με την ανάπτυξη υψηλότερων θερμοκρασιών στο κέντρο των πόλεων, β. το φαινόμενο της αστικής χαράδρας που αφορά την μείωση της ταχύτητας και την αλλαγή διεύθυνσης του ανέμου καθώς και την θερμοκρασιακή στρωμάτωση του αέρα στους δρόμους των πόλεων. Συνθήκες θερμικής άνεσης Το φαινόμενο της θερμικής νησίδας είναι αποτέλεσμα: Της ηλιακής ακτινοβολίας και της έκθεσης σε αυτή των δομημένων και μη στοιχείων του αστικού ιστού Των ιδιοτήτων των διαφόρων υλικών όπως το χρώμα, η θερμοαπορροφητικότητα της μάζας, η σύσταση, η υφή κ.α. 27
Της μη ικανοποιητικής κίνησης των αερίων μαζών Της μειωμένης υγρασίας που παρατηρείται στις διάφορες επιφάνειες στον αστικό ιστό (Αμούργης 2004). Οι πόλεις, λόγω της πυκνής τους δόμησης και της έλλειψης επαρκούς βλάστησης, παρουσιάζουν υψηλή θερμοχωρητικότητα και χαμηλή ανακλαστικότητα στην ηλιακή ακτινοβολία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να σημειώνονται υψηλότερες θερμοκρασίες (2-5 C) σε σχέση με τις περιαστικές περιοχές, φαινόμενο το οποίο είναι γνωστό ως «φαινόμενο θερμικής νήσου» (Urban Heat Island). Εικόνα 4: Το φαινόμενο της θερμικής αστικής νησίδας (Bretz et al., 1998) Η ανάπτυξη των θερμικών νησίδων εξαρτάται από τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή, τα χαρακτηριστικά της επιφάνειας της πόλης όπως οι διαστάσεις των κτιρίων και οι ελεύθεροι χώροι, τις θερμικές δραστηριότητες και το ποσό των πράσινων χώρων. Ο σχηματισμός θερμικών νησίδων ευνοείται από σχετικά πυκνά οικοδομικά υλικά που θερμαίνονται και δροσίζονται αργά και αποθηκεύουν πολλή ενέργεια. Βασικό στόχος των σχεδιαστών είναι να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον το οποίο να είναι κατάλληλο για όλες τις πιθανές δραστηριότητες των ανθρώπων που μπορεί να λάβουν χώρα σε αυτό. Η άνεση μπορεί να οριστεί ως αίσθηση της απόλυτης φυσικής και πνευματικής ηρεμίας. Ως θερμική άνεση ορίζεται η 28
κατάσταση όπου ο άνθρωπος αισθάνεται άνετα και δεν επιθυμεί ούτε θερμότερο ούτε ψυχρότερο περιβάλλον. Προκειμένου να διασφαλιστεί η θερμική άνεση στους ελεύθερους αστικούς χώρους είναι αναγκαία η βελτίωση των μικροκλιμάτων συνθηκών που επηρεάζονται από τον άνεμο, την παρουσία βλάστησης και υδάτινων επιφανειών, από τον ηλιασμό και τον προσανατολισμό του χώρου αλλά και τα υλικά που χρησιμοποιούνται. Ο ρόλος και η επίδραση του ανέμου Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν τις συνθήκες θερμικής άνεσης των πεζών σε ανοιχτούς χώρους είναι ο άνεμος. Ο άνεμος δημιουργείται από την μετακίνηση αέριων μαζών από περιοχές υψηλής πίεσης προς περιοχές χαμηλής πίεσης. Οι συνθήκες ανέμου είναι δύσκολο να προβλεφθούν και να ελεγχθούν καθώς επηρεάζονται από μεγάλο αριθμό παγκόσμιων, περιφερειακών και τοπικών παραγόντων. Η ταχύτητα και η διεύθυνση του ανέμου που προκαλείται από παγκόσμια καιρικά συστήματα επηρεάζονται από την τυπολογία του τοπίου σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες διαφορές στις συνθήκες ανέμου από το ένα μέρος μιας πόλης σε ένα άλλο, ή ακόμη σε μικροκλίμακα από ένα μέρος σε ένα άλλο. Πρέπει να σημειωθεί ότι, ανάλογα με το κλίμα, μια ορισμένη στάθμη ανέμου μπορεί να χαρακτηριστεί ως επιθυμητή ή ανεπιθύμητη. Σε ψυχρά κλίματα ο άνεμος σχεδόν πάντα θα μειώσει τις εξωτερικές συνθήκες άνεσης, ενώ το αντίθετο ισχύει για θερμά κλίματα. Ο τρόπος που κινείται ο αέρας στον αστικό ιστό έχει να κάνει με την ίδια του την γεωμετρία. Όταν οι δρόμοι είναι παράλληλοι προς την κατεύθυνση του ανέμου η κίνηση του είναι πιο ελεύθερη και όσο αυτοί είναι φαρδύτεροι τόσο μικρότερη είναι η αντίσταση στην κίνηση του αέρα. 29
Εικόνα 5: Η ροή ανάμεσα σε κτίρια καθώς αυξάνει ο λόγος H/W (Πηγή http://www.econ3.gr/files/images/teuxos_9/ax_1.jpg) Συνήθως ο άνεμος δεν φτάνει στους χώρους των οικοδομικών τετραγώνων και τα ψηλά κτίρια και το πέρασμα του ανέμου από τα στενά φαράγγια των δρόμων προκαλούν πολύπλοκες κινήσεις με δίνες και στροβίλους με αρνητικές συνέπειες στους υπαίθριους χώρους, τα κτίρια και τους διαβάτες. Γενικότερα η αποδεκτή ταχύτητα του ανέμου είναι μέχρι 5m/s, από 5m/s ως 10m/s είναι ενοχλητικός και από 10m/s και πάνω είναι δυσάρεστος. (Σίμος Γιάννας, 2001). Οι κατακόρυφες όψεις που περιβάλλουν έναν αστικό υπαίθριο χώρο δρουν όπως τα πλευρικά τοιχώματα μιας φυσικής χαράδρας που μεταβάλλει την στρωμάτωση των θερμοκρασιών και τα ανεμολογικά δεδομένα ανάλογα με τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά και την απορροφητικότητα των επιφανειών. Η μεταβολή της θερμοκρασίας του αέρα σε έναν αστικό υπαίθριο χώρο εξαρτάται αφ ενός από τη μεταφερόμενη θερμότητα από τα υλικά προς τον αέρα και αφ ετέρου από την ποσότητα και την θερμοκρασία του αέρα που εισέρχεται στον χώρο από τους γειτονικούς δρόμους και περιοχές. Όταν το πλάτος του υπαίθριου χώρου είναι μεγάλο σε σχέση με το ύψος των περιμετρικών κτιρίων (υ/π<0.3-0.4) ο άνεμος που πνέει πάνω από τα κτίρια διεισδύει στον χώρο, διατρέχει ένα μέρος του και στη συνέχεια εξέρχεται. Έτσι επιτυγχάνεται ένας καλός αερισμός του χώρου γύρω από τα κτίρια. Ο τρόπος κίνησης του αέρα μέσα σε ένα δομημένο αστικό περιβάλλον είναι συνάρτηση της γεωμετρίας του αστικού χώρου. Τα κτίρια του δομημένου ιστού 30
λειτουργούν σαν ανεμοφράχτες για τους εξωτερικούς χώρους. Τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά ενός δομημένου χώρου όπως η πυκνότητα δόμησης, το ποσοστό και η θέση χώρων πρασίνου και των ακάλυπτων χώρων, οι διαφορές στα ύψη των κτιρίων, οι δενδροφυτεύσεις, η χάραξη, η τοπογραφία, το πλάτος των δρόμων, αλλά και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά της περιοχής όπως το υψόμετρο, η ύπαρξη βουνού ή θάλασσας, αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες που καθορίζουν την κίνηση του ανέμου σε μία πόλη. Ωστόσο η κατεύθυνση του ανέμου δεν εξαρτάται μόνο από τα χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής, αλλά είναι συνάρτηση της γεωμετρίας του αστικού ιστού. Ο προσανατολισμός των δρόμων σε σχέση με την επικρατούσα διεύθυνση του ανέμου, η σχέση πλάτος δρόμου και ύψος παράπλευρων κτιρίων, καθώς και η ύπαρξη πρασίνου επιδρούν στην κατεύθυνση και την ταχύτητα του ανέμου σε ένα αστικό ιστό. Η σωστή κίνηση του αέρα σε μια αστική περιοχή προϋποθέτει την περιμετρική εγκατάσταση χαμηλής βλάστησης καθώς και την ύπαρξη πλατιών δρόμων που επιτρέπουν την εύκολη κίνηση του αέρα από περιοχές χαμηλής πυκνότητας σε περιοχές μεγάλης πυκνότητας. Για να επιτευχθεί η προστασία των πεζών από μεγάλες ταχύτητες του ανέμου μέσα στην πόλη, χρησιμοποιούνται ανεμοφράκτες που μπορεί κατά περίπτωση να είναι συμπαγείς κατασκευές (τοίχοι, κτίρια κλπ) ή διαμπερείς (φυτά, διαπερατοί φράχτες κλπ)οι συμπαγείς ανεμοφράκτες έχουν το μειονέκτημα να δημιουργούν μεγάλες ταχύτητες ενώ οι διαμπερείς είναι αποτελεσματικότεροι. Όταν πρόκειται για βλάστηση τα κλαδιά και τα φύλλα επιβραδύνουν τον άνεμο χωρίς να δημιουργούνε πολλούς στροβιλισμούς. Όταν δεν πρόκειται για διαπερατούς φράχτες με 30%-40% ανοίγματα, κατανεμημένα σε όλη την επιφάνειά του, αυτό αποτελεί μια καλή προστασία. (Niels-Ulrik Kofoed an Maria Gaardsted Κ.Α.Π.Ε. 2004). Η αξιοποίηση των συνθηκών ανέμου, της ταχύτητας και της κατεύθυνσης είναι απαραίτητη για τον ορθολογικό σχεδιασμό συστημάτων ανεμοπροστασίας και αερισμού των υπαίθριων αστικών χώρων με τελικό στόχο την θερμική άνεση των χρηστών. Σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, ο ρόλος του πρασίνου είναι καθοριστικός για την βελτίωση του αστικού μικροκλίματος και την επικράτηση της θερμικής άνεσης των χρηστών. Για το λόγο αυτό κρίνεται επιτακτική ανάγκη η θέσπιση μέτρων που θα παγιώσουν την φύτευση τόσο στους ελεύθερους 31
δημόσιους χώρους όσο και στους ιδιωτικούς ακάλυπτους χώρους, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα ενιαίο δίκτυο πρασίνου που να περιπλέκεται στον αστικό ιστό και να επιτευχθεί η βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών του. Ο ρόλος του νερού Ένα άλλο σημαντικό κλιματολογικό στοιχείο που συμβάλλει στη θερμική άνεση των κατοίκων της πόλης είναι η σχετική υγρασία του αέρα. Χαρακτηριστικό των περισσότερων πόλεων είναι η χαμηλή σχετική υγρασία του αέρα, αιτία που οι υψηλές θερμοκρασίες γίνονται ανυπόφορες. Εικόνα 6: Σιντριβάνι με πίδακες σε αστικό ιστό (Πηγή http://www.panoramio.com/photo/59622641) Τα φυτά με την εξάτμιση και την διαπνοή, βοηθούν ώστε ο αέρας πάνω από αυτά να έχει περισσότερη υγρασία από ότι πάνω στο έδαφος. Ένα δέντρο μεσαίου μεγέθους και σε ώριμη ηλικία μπορεί να αποβάλει με την διαπνοή μέχρι και 400 λίτρα νερού σε μία ημέρα, εφόσον στο έδαφος υπάρχει ικανοποιητικό ποσοστό υγρασίας (Kramer-1970 αναφορά Κολιώτσας 2008). Σε απόσταση 600μ. από την ζώνη πρασίνου η σχετική υγρασία του αέρα παρουσιάζει άνοδο 8%. Η 32
αύξηση της σχετικής υγρασίας του αέρα δημιουργεί στον άνθρωπο την αίσθηση της πτώσης της θερμοκρασίας κατά 2,8-3,8 C (Winters, 1974 αναφορά Κολιώτσας 2008). Άλλα μέτρα που προκαλούν εξάτμιση είναι η χρήση δεξαμενών και τεχνητών λιμνών, πιδάκων ή μικρών καταρρακτών. Οι υδάτινες επιφάνειες συναντώνται συχνά σε ανοιχτούς υπαίθριους χώρους και έχουν σημαντικές επιδράσεις στην μεταβολή του μικροκλίματος τοπικά καθώς και σε μια ευρύτερη περιοχή. Το νερό χαρακτηρίζεται από μεγάλη θερμοχωρητικότητα σε σχέση με τα άλλα δομικά στοιχεία του αστικού ιστού καθώς και χαμηλή ανακλαστικότητα, με συνέπεια να μην επιβαρύνει θερμικά το αστικό μικροκλίμα. Μια από τις σημαντικότερες ιδιότητες του νερού αποτελεί η απορρόφηση της ηλιακής ακτινοβολίας. Οι υδάτινες επιφάνειες απορροφούν μεγάλο ποσοστό της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας και λειτουργούν σαν ηλιοπροστατευτικά στοιχεία της περιοχής. Έτσι η ενέργεια που απαιτείται για την εξάτμιση του νερού απορροφάται από το περιβάλλον με συνέπεια την μείωση και την εξισορρόπηση της θερμοκρασίας του αέρα σε μια πόλη. Μια μεγάλη μάζα νερού λειτουργεί σαν σταθεροποιητικό στοιχείο της θερμοκρασίας του αέρα σε μια πόλη. Επίσης η ακτινοβολία μεγάλου μήκους κύματος απορροφάται σχεδόν πλήρως από το νερό. Παρόλο που το νερό απορροφάει μεγάλο ποσοστό θερμότητας εξαιτίας της μεγάλης θερμοχωρητικότητας και της μικρής ανακλαστικότητας, δεν παρουσιάζει μεγάλη αύξηση της θερμοκρασίας του λόγω της θερμικής αδράνειας και της εξάτμισης του. Η αδράνεια της υδάτινης επιφάνειας εξαρτάται από τη μάζα του νερού και το βάρος του. Αυξάνοντας την μάζα και το βάρος του νερού σε μια υδάτινη επιφάνεια, η θερμοκρασιακή διακύμανση του νερού κατά την διάρκεια του εικοσιτετραώρου μιας ημέρας μειώνεται. Ακόμη η απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας εξαρτάται και από το ποσοστό της προσπίπτουσας ακτινοβολίας. Έτσι μια σκιαζόμενη επιφάνεια νερού θα έχει μειωμένη απορρόφηση ακτινοβολίας σε σχέση με μια υδάτινη επιφάνεια η οποία βρίσκεται εκτεθειμένη στον ήλιο. εν είναι τυχαίο λοιπόν ότι οι θερμότερες και οι ψυχρότερες περιοχές της γης βρίσκονται στην ενδοχώρα μακριά από μεγάλους όγκους νερού. Τα στοιχεία νερού που μπορούν να ενσωματωθούν στους υπαίθριους χώρους της πόλης, με στόχο την βελτίωση του φυσικού δροσισμού με εξάτμιση, είναι τα εξής: 33
Οριζόντιες επιφάνειες νερού Κατακόρυφες επιφάνειες νερού Μικροψεκαστήρες σε στοιχεία βλάστησης ημιουργία τεχνητής ομίχλης Πύργοι καθοδικού ρεύματος Εκτός από τις επιφάνειες νερού όπως είναι οι λίμνες και τα ποτάμια, καθοριστικό ρόλο στην βελτίωση της θερμικής άνεσης ενός υπαίθριου χώρου έχουν και οι επιφάνειες νερού στις οποίες ενσωματώνονται πηγές ή ψεκαστήρες που εκτοξεύουν νερό. Με την ύπαρξη αυτών των στοιχείων αυξάνεται η επιφάνεια νερού, επομένως και το ποσοστό εξάτμισης. Το ποσοστό αυτό είναι ανάλογο της θερμοκρασίας της υδάτινης επιφάνειας και του αέρα. Η θερμοκρασία της υδάτινης επιφάνειας εξαρτάται από τον αριθμό και το είδος των ψεκαστήρων όταν λειτουργούν, τη σκίαση και τον βαθμό της επιφάνειας. Μορφολογικοί παράγοντες Ο συντελεστής θέασης του ουρανού Είναι μία μέτρηση της στερεάς γωνίας της θέασης του ουρανού από έναν αστικό χώρο. SVF=1 σημαίνει ότι υπάρχει ανεμπόδιστη θέα (σε ένα ανοιχτό πεδίο) SVF=0 σημαίνει ότι η θέα εμποδίζεται καθολικά και επομένως οι θερμοκρασίες θα επηρεαστούν σημαντικά από το αστικό περιβάλλον. Ο SFV σχετίζεται με το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας και χαμηλότεος συντελεστής σημαίνει αύξηση φαινομένου. Ηλιασμός-σκιασμός Η ηλιακή ακτινοβολία είναι ένας σημαντικός παράγοντας που επιδρά στη θερμική άνεση. Η ηλιακή πρόσβαση και ο ηλιακός σχεδιασμός είναι σημαντικές παράμετροι που πρέπει να λαμβάνονται υπ όψιν κατά τον σχεδιασμό, όταν εξετάζεται η ηλιακή ακτινοβολία και ο φυσικός φωτισμός. Η σκίαση των ανατολικών και κυρίως των δυτικών επιφανειών πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα για τη δημιουργία άνετων περιβαλλοντικών συνθηκών κατά την θερινή περίοδο, καθ όλη την διάρκεια της ημέρας. Ο έλεγχος 34
σκιασμού-ηλιασμού των υπαίθριων χώρων αφορά εκτός από τη θερινή περίοδο και την χειμερινή. Με στόχο τον βιοκλιματικό σχεδιασμό, ο ηλιασμός και ο σκιασμός σε έναν ανοιχτό χώρο μπορεί να αντιμετωπιστεί με φυσικά μέσα, όπως είναι η φυτική κάλυψη, οι ξύλινες πέργκολες με αναρριχώμενα φυτα, ή τεχνητές διατάξεις σταθερές ή κινητές, όπως είναι τα ρυθμιζόμενα στέγαστρα. Περιβαλλοντική ποικιλότητα Το ζητούμενο και βέλτιστο κατά τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό είναι η δημιουργία ποικιλίας περιβαλλοντικών συνθηκών με στόχο την ικανοποίηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου φάσματος προτιμήσεων των χρηστών του χώρου. Το αστικό περιβάλλον συνίσταται από μία ποικιλία περιβαλλοντικών συνθηκών. Σε θερμά και ξηρά κλίματα θα πρέπει να επιδιώκεται ο μεγαλύτερος σκιασμός. Σε θερμά και υγρά κλίματα, κρίσιμα στοιχεία αποτελούν ο άνεμος και ο σκιασμός. Τέλος στα ψυχρά κλίματα πρέπει να κυριαρχούν οι βέλτιστες συνθήκες ηλιασμού και ο μετριασμός της έντασης των ανέμων. Σε κάθε περίπτωση και για όλα τα κλίματα και τις εποχές, πρέπει να υπάρχει κατάλληλο φάσμα και η ποικιλία μικροκλιματικών συνθηκών που να δίνει ελευθερία επιλογής και να ικανοποιεί τις δραστηριότητες και τις προτιμήσεις των χρηστών του συγκεκριμένου υπαίθριου χώρου. (Proshansky H.M., Ittelson W.H., Rivlin L.G. 1976). Ο ρόλος της βλάστησης στην διαμόρφωση του μικροκλίματος Το πράσινο και ιδιαίτερα τα δέντρα και οι θάμνοι είναι καθοριστικά και ουσιαστικά στοιχεία για την διαμόρφωση του μικροκλίματος και του τοπίου. Αρχικά η σχέση του ανθρώπου με τα δέντρα αφορούσε το θρησκευτικό σεβασμό και σε όλες τις δοξασίες και τις θρησκευτικές παραστάσεις που επιζητούσαν έκφραση και μορφή. Αυτό δείχνουν τα ιερά άλση των αρχαίων Ελλήνων, των Γαλατών, των Ρωμαίων κ.α. (Κουκλαδάς 2002). Οι φυσικές διεργασίες στις οποίες συμμετέχει αποφασιστικά το πράσινο επηρεάζουν και τα υπόλοιπα φυσικά στοιχεία του αστικού τοπίου προσφέροντας τα παρακάτω θετικά στοιχεία: Μειώνει τη θερμοκρασία του αέρα σε σύγκριση με τις ακάλυπτες επιφάνειες με δομικά υλικά Σκιάζει και δροσίζει το γύρω περιβάλλον Παρέχει ανεμοπροστασία 35