ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΑ ΥΠΟΓΕΙΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΕΡΑΙΑΣ, ΗΜΟΥ ΘΕΡΜΑΪΚΟΥ Βουδούρης Κ. 1, Καζάκης, Ν. 1 1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Τµήµα Γεωλογίας, Εργ. Τεχνικής Γεωλογίας & Υδρογεωλογίας. Tel: 2310-998041, Fax: 2310-998530, E-mail: kvoudour@geo.auth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία µελετώνται οι επιπτώσεις της αστικοποίησης στα υπόγεια νερά της ευρύτερης περιοχής Περαίας, που αναπτύσσεται στην παραλιακή ζώνη του Α/κού Θερµαϊκού Κόλπου. Τα τελευταία χρόνια η εξέλιξη του µόνιµου πληθυσµού παρουσιάζει αυξητική τάση, λόγω της έντονης αστικοποίησης που παρατηρείται στην περιοχή την τελευταία 20-ετία. Η κάλυψη των υδατικών αναγκών γίνεται αποκλειστικά από την εκµετάλλευση των υπόγειων νερών. Τα τελευταία χρόνια, οι αντλούµενες ποσότητες υπερβαίνουν την ασφαλή απόδοση µε συνέπεια ο κύριος υδροφορέας του.. Περαίας να εµφανίζει αρνητικό ισοζύγιο. Η υφαλµύρινση λόγω θαλάσσιας διείσδυσης στο παράκτιο τµήµα της ευρύτερης περιοχής µελέτης και η νιτρορύπανση από την εντατική χρήση αζωτούχων λιπασµάτων στις καλλιέργειες είναι οι δύο κύριες αιτίες ποιοτικής υποβάθµισης του υδροφορέα της περιοχής. Με βάση τα ανωτέρω, κρίνεται επιτακτική η εφαρµογή ενός πλαισίου ολοκληρωµένης διαχείρισης του υδατικού δυναµικού, ώστε να επιτευχθεί η µέγιστη και χωρίς συνέπειες εκµετάλλευση των υδατικών πόρων. THE IMPACTS OF URBANIZATION ON GROUNDWATER OF PERAIA AREA, THERMAIKOS Voudouris K. 1, Kazakis N. 1 1 Lab. of Engineering Geology & Hydrogeology, Dept. of Geology, Aristotle University, GR 54124, Thessaloniki, Greece. E-mail: kvoudour@geo.auth.gr ABSTRACT This work deals with the impacts of urbanization on groundwater in the wider area of Peraia, (municipality of Thermaikos, Prefecture of Thessaloniki). This area is characterized by ongoing urbanization during the last two decades. The water demands are covered by groundwater abstracted from aquifer systems via numerous boreholes. As a result, a negative water balance is established in the coastal aquifer system triggering sea water intrusion which has negative consequences in the socioeconomic development of this area. The high nitrate concentrations should be attributed to nitrogen over-fertilization and the disposal of untreated wastewater in torrents or in old pumping wells. Finally, irrational management should be applied, aiming at sustainability of groundwater resources in coastal aquifer system of the study area and some recommendations are proposed in order to protect the water quantity and quality.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε πολλές παράκτιες περιοχές της χώρας µας το υπόγειο νερό αποτελεί την κύρια πηγή για την κάλυψη των υδατικών αναγκών [1, 2]. Η ποσοτική µείωση και η ποιοτική υποβάθµιση του νερού αποτελεί περιοριστικό παράγοντα για την κοινωνικοοικονοµική ανάπτυξη των περιοχών αυτών. Για το λόγο αυτόν, η πρόληψη και η ορθολογική διαχείριση αποτελεί το καλύτερο µέτρο για την προστασία της ποιότητας του νερού. Το δύο κύρια περιβαλλοντικά προβλήµατα των παράκτιων υδροφορέων είναι [3, 4]: 1) Το πρόβληµα της υφαλµύρινσης που µπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα είδος περιβαλλοντικής ρύπανσης, που οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες και 2) Το πρόβληµα της νιτρορύπανσης σε περιοχές που εφαρµόζεται εντατική γεωργία, καθώς και σε αστικές περιοχές, λόγω ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων. Στην παρούσα εργασία διερευνώνται οι επιπτώσεις της αστικοποίησης στην ποσοτική και ποιοτική κατάσταση των υπόγειων νερών στην ευρύτερη περιοχή της Περαίας του ήµου Θερµαϊκού. Η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται από ταχεία αστικοποίηση τα τελευταία χρόνια και στα υπόγεια νερά εξασκούνται µεγάλες πιέσεις. Τα δεδοµένα της εργασίας (µετρήσεις στάθµης, χηµικές αναλύσεις υπόγειου νερού κ.λπ.) συλλέχθηκαν κατά την εκπόνηση ερευνητικού προγράµµατος του εργαστηρίου Τεχνικής Γεωλογίας & Υδρογεωλογίας του ΑΠΘ και χρηµατοδότηση της ηµοτικής Επιχείρησης Ύδρευσης & Αποχέτευσης Θερµαϊκού ( ΕΥΑΘ). Χρησιµοποιήθηκαν επίσης δεδοµένα από παλαιότερες µελέτες και ερευνητικές εργασίες των Παπαγεωργάκη-Κουµαντάκη (1978) και Κουµαντάκη (2008) για συγκριτικά αποτελέσµατα. 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Το.. Περαίας καταλαµβάνει έκταση 10,14 Κm 2, η οποία αναπτύσσεται στην παραλιακή ζώνη και εκτείνεται προς νότια σε αποστάσεις από την ακτή από 1 έως 5 Km (Σχ. 1). Είναι το µεγαλύτερο σε έκταση και πληθυσµό.. του καποδιστριακού ήµου Θερµαϊκού. Σχήµα 1: Όρια του.. Περαίας µε τη θέση των γεωτρήσεων (αριστερά) και διάγραµµα µεταβολής του πληθυσµού (δεξιά).
Η εξέλιξη του µόνιµου πληθυσµού παρουσιάζει αυξητική τάση, λόγω της έντονης αστικοποίησης που παρατηρείται στην περιοχή την τελευταία 10-ετία (Σχ. 1). Τα τελευταία χρόνια, έως την οικονοµική κρίση, η οικοδοµική δραστηριότητα των οικισµών του.. Περαίας του ήµου Θερµαϊκού είχε τεράστια ανάπτυξη και ο πληθυσµός από 2.950 άτοµα, σύµφωνα µε την απογραφή του 1991, έχει ξεπεράσει σήµερα τους 10.600 µόνιµους κατοίκους (απογραφή 2001), αύξηση που φτάνει το 350% µεταξύ 1991-2001, µε συνέπεια την αύξηση των υδατικών αναγκών. Εκτιµάται ότι σήµερα ο πληθυσµός της Περαίας ανέρχεται σε 17.000 κατοίκους και τους θερινούς µήνες ο πληθυσµός διπλασιάζεται. Σύµφωνα µε την κατάταξη και τα στοιχεία του ήµου Θερµαϊκού, στο.. Περαίας, οι καλλιεργούµενες εκτάσεις καταλαµβάνουν 2.920 στρέµµατα ή περίπου το 29,2% της συνολικής έκτασης του.. Περαίας. Εκτιµάται ότι, λόγω της αστικοποίησης, θα µειωθούν στο µέλλον οι καλλιεργούµενες εκτάσεις. Κύριες καλλιέργειες είναι κηπευτικά (2210 στρέµµατα), αµπέλια (270 στρέµµατα) και δενδρώδεις καλλιέργειες, όπως ελαιόδενδρα, αµυγδαλιές (440 στρέµµατα) και σιτάρι. Να σηµειωθεί ότι πολλές κατοικίες στην Άνω Περαία συντηρούν κήπους µε λαχανικά και γκαζόν, αυξάνοντας έτσι τις ανάγκες σε νερό. Το µέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στην περιοχή για την περίοδο 1959-1997 ανέρχεται σε 448,7 mm (σταθµός Μίκρας, υψόµετρο +4 m). Στο Σχήµα 2 φαίνεται η µέση µηνιαία βροχόπτωση στο σταθµό της Μίκρας. Ο µήνας µε τη µεγαλύτερη βροχόπτωση είναι ο εκέµβριος και ακολουθεί ο Νοέµβριος. Οι πλέον ξηροί µήνες είναι ο Αύγουστος και ο Ιούλιος. Το µέγιστο ύψος 24-ωρης διάρκειας καταγράφηκε στις 24/11/1985 και ήταν 84,7 mm. Η µέση ετήσια θερµοκρασία ανέρχεται σε 15,7 o C. Ο συντελεστής πραγµατικής εξατµισοδιαπνοής όπως προέκυψε από την εφαρµογή της µεθόδου Τhornthwaite σε µηνιαίο βήµα, ανέρχεται σε 80% του ετησίου ύψους βροχόπτωσης. Από την πορεία του µέσου υδατικού ισοζυγίου προκύπτει ότι πλεόνασµα νερού παρατηρείται στη διάρκεια των µηνών Ιανουαρίου-Μαρτίου και έλλειµµα νερού από το Μάιο έως το Σεπτέµβριο. Αναπλήρωση της εδαφικής υγρασίας παρατηρείται στη διάρκεια των µηνών Οκτωβρίου- εκέµβριο. ύψος βροχής (mm) & σχετ. υγρασία (%) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 ιακύµανση µέσων µηνιαίων τιµών θερµοκρασίας, σχετικής υγρασίας και βροχόπτωσης στο σταθµό Μίκρας Θεσσαλονίκης σχετική υγρασία (%) βροχή (mm) θερµοκρασία ( C) 30 25 20 15 10 5 0 Σεπτέµβριος Οκτώβριος Νοέµβριος εκέµβριος Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Θερµοκρασία ( 0 C) Σχήµα 2: Μέση µηνιαία βροχόπτωση (mm), υγρασία (%) και θερµοκρασία ( o C) στο σταθµό Μίκρας (ΕΜΥ, 1959-1997). Η επιφανειακή απορροή γίνεται µε ένα µέτρια ανεπτυγµένο υδρογραφικό δίκτυο, δενδριτικής µορφής που εκβάλλει στον κόλπο της Θεσσαλονίκης. Οι απορρέουσες ποσότητες µέσω των χειµάρρων είναι σχετικά µικρές, λόγω του χαµηλού ύψους βροχόπτωσης και της παρουσίας
περατών και ηµιπερατών πετρωµάτων στην περιοχή. Έτσι απορροές καταγράφονται µόνο µετά από έντονες βροχοπτώσεις. Παρόλα αυτά στην περιοχή παρατηρείται έντονη διαβρωτική τάση των επιφανειακών νερών στις κοίτες των ρεµάτων, λόγω της υψηλής επιδεκτικότητας στη διάβρωση των γεωλογικών σχηµατισµών που δοµούν την περιοχή. 3. Υ ΡΟΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Η περιοχή έρευνας από γεωλογικής άποψης εντάσσεται στη γεωτεκτονική ζώνη Αξιού (υποζώνη Παιονίας) (Σχ. 3) και δοµείται γεωλογικά από µεταλπικούς σχηµατισµούς, κυρίως ιζήµατα που αποτέθηκαν κατά το Νεογενές Τεταρτογενές. Τα ιζήµατα αυτά είναι κυρίως κλαστικά (άµµοι, άργιλοι, κροκάλες κ.ά.), το πάχος τους εκτιµάται περίπου στα 400 m στην περιοχή έρευνας. Η απόθεση αυτών των ιζηµάτων έλαβε χώρα σε διαφορετικά παλαιοπεριβάλλοντα (χερσαίο, λιµναίο, ποτάµιο, ελώδες, υφάλµυρο). Το.. της Περαίας καλύπτεται στη λοφώδη ζώνη (ανάντη του ρήγµατος της Περαίας) από το σχηµατισµό της Γωνιάς (εναλλαγές στρωµάτων λευκών-λευκότεφρων άµµων, ψαµµιτών, µαργών και τεφροπράσινων µαζωδών αργίλων). Ο σχηµατισµός της Γωνιάς είναι γνωστός στη βιβλιογραφία µε τον όρο ψαµµιτοµαργαϊκή σειρά και παρουσιάζει µέση κλίση προς Νότο ίση µε 5 ο. Το πάχος της ψαµµιτοµαργαϊκής σειράς είναι µικρό κοντά στη γραµµή επαφής µε τη σειρά των ερυθροπηλών (εµφανίζονται Α/κά της περιοχής έρευνας) λόγω διαβρώσεως, ενώ καθώς αποµακρυνόµαστε από αυτήν αυξάνει. Η σειρά αυτή αποτελείται από εναλλαγές άµµων, µαργών και ψαµµιτών σε στρώσεις αλλά και φακούς. Το παράκτιο τµήµα της περιοχής έρευνας καλύπτεται από αλλουβιακές αποθέσεις (αργίλους, άµµους, χαλίκια, κροκάλες) προϊόντα µεταφοράς και απόθεσης των υλικών διάβρωσης των νεογενών αποθέσεών της λοφώδους ζώνης. Το πάχος των προσχώσεων κυµαίνεται από λίγα µέτρα στο νότιο τοµέα της πεδινής ζώνης έως λίγες δεκάδες µέτρα στην παραθαλάσσια ζώνη [5]. Το ρήγµα της Περαίας αποτελεί τµήµα του ρήγµατος του Ανθεµούντα και διαµορφώνει το µορφοανάγλυφο της περιοχής µε απότοµα πρανή κατά µήκος του ρήγµατος [6]. Επιπλέον, το ρήγµα επηρεάζει και διαµορφώνει τις υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής [7]. Σχήµα 3: Γεωλογικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής του.. Περαίας [6].
Στην περιοχή του ήµου Θερµαϊκού αναπτύσσονται δύο τύποι υδροφορέων: Ο αλλουβιακός υδροφορέας και ο υπό πίεση υδροφόρος ορίζοντας της ψαµµιτοµαργαϊκής σειράς. Λόγω της αστικοποίησης, η τροφοδοσία του υδροφορέα αυτού από νερό της βροχόπτωσης έχει µειωθεί σηµαντικά. Υδρογεωλογικό ενδιαφέρον στην περιοχή της Περαίας παρουσιάζει η ψαµµιτοµαργαϊκή σειρά που εµφανίζεται στη λοφώδη Άνω Περαία, καθώς και κάτω από τις προσχώσεις της πεδινής ζώνης. Ο υδροφορέας αυτός της ψαµµιτοµαργαϊκής σειράς αποτελεί τον κύριο υδροφορέα που εκµεταλλεύεται ο ήµος Θερµαϊκού για την ύδρευση της περιοχής. Η φυσική διεύθυνση ροής του υπόγειου νερού είναι από Νότο προς τη Βόρεια ακτή, αλλά η διεύθυνση ελέγχεται από τη δηµιουργία κώνων πτώσης στάθµης σε περιοχές όπου γίνεται υπεράντληση, καθώς και την παρουσία του ρήγµατος. Η κύρια πηγή τροφοδοσίας του κύριου υδροφορέα της ψαµµιτοµαργαϊκής σειράς είναι η κατείσδυση του νερού της βροχόπτωσης, οι διηθήσεις από ανάντη και οι διηθήσεις των ρεµάτων. Ο ρυθµός τροφοδοσίας (φυσικού εµπλουτισµού) είναι σχετικά µικρός. Επιπλέον οι επιστροφές από τις αρδεύσεις συµβάλλουν στην επανατροφοδοσία του υδροφορέα. Να τονισθεί ότι ο κύριος υδροφορέας της ψαµµιτοµαργαϊκής σειράς εκτείνεται και εκµεταλλεύεται και σε γειτονικούς ήµους (Επανοµής, Μηχανιώνας). Με την εφαρµογή του σχεδίου Καλλικράτης, είναι ευκαιρία να σχεδιασθεί η ενιαία διαχείριση του σηµαντικού και µοναδικού πλέον υδροφορέα της ευρύτερης περιοχής. 4. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 4.1 Ποσοτική κατάσταση Οι ετήσιες υδατικές ανάγκες στο.. Περαίας ανέρχονται σε 2,7x10 6 m 3. Η κάλυψη των υδατικών αναγκών γίνεται αποκλειστικά από την εκµετάλλευση των υπόγειων υδροφορέων της περιοχής. Στην περιοχή της Περαίας λειτουργούν σήµερα 8 δηµοτικές υδρογεωτρήσεις. Πρόκειται για βαθιές (120 m έως 350 m), µεγάλης διαµέτρου (8''-10'') υδρογεωτρήσεις που έχουν διατρήσει και αξιοποιούν τους επάλληλους υπό πίεση υδροφόρους ορίζοντες της ψαµµιτο- µαργαϊκής σειράς. Εκτός, από τις δηµοτικές υπάρχουν και άλλες ιδιωτικές γεωτρήσεις που χρησιµοποιούνται για άρδευση ή ύδρευση σε περιοχές που δεν καλύπτονται από το δίκτυο ύδρευσης. Καταγράφεται µια πτώση στάθµης (~15 m) του υπόγειου νερού στις γεωτρήσεις που αντλούνται συνεχώς σε υπερετήσια βάση. Με βάση πρόσφατες µετρήσεις της στάθµης του υπόγειου νερού στην περιοχή έρευνας καταγράφονται αρνητικές στάθµες, που ανέρχονται έως -44 m από το επίπεδο της θάλασσας. Αρνητικά πιεζοµετρικά φορτία εµφανίζονται και στο ανατολικό τµήµα της περιοχής. Τα υψηλότερα πιεζοµετρικά φορτία συναντώνται στη λοφώδη ζώνη του.. Περαίας µε µεγαλύτερη τιµή +24 m. Στο κεντρικό τµήµα της περιοχής εµφανίζεται ένας κώνος πτώσης στάθµης, που δηµιουργεί ροή από τη θάλασσα προς το παράκτιο τµήµα και ροή από το πεδινό τµήµα προς το κώνο πτώσης. Να σηµειωθεί ότι τη δεκαετία του 1970, σύµφωνα µε παλαιότερες µελέτες, εµφανιζόταν αυτόµατη ροή του νερού (αρτεσιανισµός) σε γεωτρήσεις της παράκτιας ζώνης, φαινόµενα που έχουν εκλείψει σήµερα, λόγω εκτεταµένων αντλήσεων. Η µέση ετήσια άνοδος της στάθµης του υπόγειου νερού κατά την υγρή περίοδο ανέρχεται σε 2,5 m. Στις γεωτρήσεις της λοφώδους ζώνης, στο Νότιο τµήµα της περιοχής έρευνας, δεν παρατηρείται µεγάλη διακύµανση της στάθµης µεταξύ υγρής και ξηρής περιόδου. Άνοδος στάθµης παρατηρείται στις γεωτρήσεις του πεδινού τµήµατος που σταµάτησε η λειτουργία τους, γεώτρηση Γ1 (Σχ. 4) και Γ3. Φαινόµενα καθιζήσεων παρατηρήθηκαν στον οικισµό της Περαίας και λίγο έξω από αυτόν. Ίχνη όµως καταγράφονται σε µεγάλη απόσταση τόσο Ανατολικά όσο και υτικά. Τελευταία έχει αποκατασταθεί ισορροπία και το φαινόµενο περιορίσθηκε. Oι παρατηρούµενες καθιζήσεις οφείλονται στην αθροιστική επίδραση διαφόρων παραγόντων, όπως η συγκόλληση των επιφανειακών ιζηµάτων λόγω της πτώσης της στάθµης του υπόγειου νερού και η διαγένεση των
βαθύτερων ιζηµάτων λόγω φόρτισης µε καθοριστικό ρόλο την παρουσία του ρήγµατος. Nα τονισθεί ότι, οι παράκτιες αποθέσεις έχουν υψηλή πίεση νερού των πόρων και χαµηλή συµπίεση που τα κάνει να είναι εξαιρετικά ασταθή, ειδικά µε συνεχή φόρτιση. Οι ανωτέρω επιδράσεις παράγουν µη ελαστικές καθιζήσεις [6, 7, 8]. 0 Γ1 Νοε-96 Ιαν-03 Μάι-06 Απρ-08 εκ-08 Οκτ-09 Μαρ-10 εκ-10 10 στάθµη σε m α.ε.ε. 20 30 40 50 60 4.2 Ποιότητα υπόγειων νερών Σχήµα 4: ιακύµανση της στάθµης στη γεώτρηση Γ1. Τα υπόγεια νερά της περιοχής χαρακτηρίζονται σκληρά έως πολύ σκληρά καθώς η πλειονότητα των τιµών εµφανίζεται πάνω από 200 ppm CaCO 3. Επίσης αλκαλικά έως ουδέτερα καθώς οι τιµές του ph κυµαίνονται από 6,95 έως 8,07. Επειδή οι τιµές των διαλυµένων στερεών (T.D.S.) είναι µικρότερες από 1000 mg/l, το υπόγειο νερό χαρακτηρίζεται γλυκό. Η ηλεκτρική αγωγιµότητα κυµαίνεται µεταξύ 590-1500 µs/cm, µε τις υψηλότερες τιµές να καταγράφονται στο λοφώδες τµήµα (γεώτρηση Γ21) (Σχ. 5). Το κυρίαρχο κατιόν είναι το ιόν του νατρίου (εκτός από τη γεώτρηση Γ2) µε περιεκτικότητες που κυµαίνονται µεταξύ 101 και 315 mg/l. Το κυρίαρχο ανιόν είναι το όξινο ανθρακικό ιόν. Από τα διαγράµµατα Piper, Durov προκύπτει ότι ο κυρίαρχος τύπος είναι ο µαγνησιούχος- ασβεστούχος - οξυανθρακικός (Mg-Ca- HCO 3 ), σε νερά που δεν έχουν επηρεασθεί από ρύπανση κοντά στις ζώνες τροφοδοσίας και ο νάτριο -ασβεστούχος - οξυανθρακικός (Na-HCO 3 ), όπου η µεγάλη τιµή του Na + οφείλεται σε διαδικασίες ιοντοανταλλαγής. Επίσης, εµφανίζονται και µερικά νερά, στα οποία δεν υπάρχουν επικρατούντα ιόντα και προέρχονται από ανάµειξη. Η υφαλµύρινση λόγω θαλάσσιας διείσδυσης στο παράκτιο τµήµα της ευρύτερης περιοχής µελέτης και η νιτρορύπανση από την εντατική χρήση αζωτούχων λιπασµάτων στις καλλιέργειες είναι οι δύο πιθανές κύριες αιτίες ποιοτικής υποβάθµισης του υδροφορέα της περιοχής. Και τα δύο αυτά φαινόµενα (υφαλµύρινση και νιτρορύπανση) δεν έχουν µεγάλη ένταση στην περιοχή του.. Περαίας. Οι τιµές των χλωριόντων κυµαίνονται µεταξύ 34 έως 137 mg/l µε τη λοφώδη ζώνη να εµφανίζει υψηλότερες τιµές. Στην παράκτια ζώνη το φαινόµενο της υφαλµύρινσης είναι περιορισµένο, π.χ. η γεώτρηση Γ2 έχει περιεκτικότητα χλωριόντων 34 mg/l, παρά το γεγονός ότι καταγράφονται αρνητικές πιεζοµετρίες, λόγω αποµόνωσης των επιφανειακών υδροφόρων στρωµάτων. Παρατηρείται µια αυξητική τάση της περιεκτικότητας των χλωριόντων τα τελευταία χρόνια. Η διακοπή της λειτουργίας των γεωτρήσεων στην παράκτια ζώνη θα συµβάλλει στον περιορισµό του φαινοµένου της θαλάσσιας διείσδυσης. Να σηµειωθεί ότι το φαινόµενο της υφαλµύρινσης εµφανίζεται πιο έντονο σε γειτονικές περιοχές, π.χ. Νέοι Επιβάτες.
Η περιεκτικότητα των νιτρικών ιόντων υπερβαίνει τα 100 mg/l µόνο σε µια γεώτρηση της λοφώδους ζώνης που βρίσκεται οριακά έξω από τα όρια του.. Περαίας (αγρ. 707) (Σχ. 5). Επίσης τιµές πάνω από το όριο των 50 mg/l ΝΟ 3 εµφάνιζε και η γεώτρηση Γ8 και για το λόγο αυτό διεκόπη η λειτουργία της. Να τονισθεί ότι η ολοκλήρωση και λειτουργία του αποχετευτικού δικτύου θα συµβάλλει στην προστασία της ποιότητας των υπόγειων νερών της περιοχής. Επίσης, η περιοχή του υδροφορέα της ψαµµιτοµαργαϊκής σειράς, λόγω αγροτικών δραστηριοτήτων στο ανάντη τµήµα, είναι ευπρόσβλητη (τρωτή, vulnerable) στη νιτρορρύπανση αγροτικής προέλευσης µε βάση την Οδηγία 91/676/EC. Σχήµα 5: Χάρτης κατανοµής της ηλεκτρικής αγωγιµότητας (E.C.) σε µs/cm και νιτρικών ιόντων σε mg/l, την περίοδο του Μαΐου 2010. εν παρατηρούνται σηµαντικές αλλαγές στην ποιότητα των υπόγειων νερών µεταξύ ξηρής και υγρής περιόδου, επιβεβαιώνοντας έτσι ότι ο φυσικός εµπλουτισµός δεν επαρκεί για τη βελτίωση της ποιότητας των υπόγειων νερών. Σύµφωνα µε το διάγραµµα καταλληλότητας του νερού για άρδευση προκύπτει ότι η πλειονότητα των δειγµάτων της περιόδου Ιουλίου του 2008, ανήκει στην κατηγορία C3-S1, είναι δηλ. νερά µε υψηλό κίνδυνο αλάτωσης και µικρό κίνδυνο νατρίου. 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Γενικά η εξέλιξη του µόνιµου πληθυσµού του ήµου Θερµαϊκού παρουσιάζει αυξητική τάση, λόγω της έντονης αστικοποίησης που παρατηρείται στην περιοχή τις τελευταίες δεκαετίες. Οι εκροές είναι µεγαλύτερες από την ασφαλή απόδοση, συνεπώς ο υδροφορέας υπερεκµεταλλεύεται. Η ασφαλής απόδοση µπορεί να επιτευχθεί µε εφαρµογή τεχνητού εµπλουτισµού ή τη µείωση των αντλήσεων ή και τα δύο. Η υφαλµύρινση λόγω θαλάσσιας διείσδυσης στο παράκτιο τµήµα της ευρύτερης περιοχής µελέτης και η νιτρορύπανση από την εντατική χρήση αζωτούχων λιπασµάτων στις καλλιέργειες είναι οι δύο πιθανές κύριες αιτίες ποιοτικής υποβάθµισης του υδροφορέα της περιοχής. Κρίνεται επιτακτική η εφαρµογή ενός πλαισίου ολοκληρωµένης διαχείρισης και ανάπτυξης του υδατικού δυναµικού, ώστε να επιτευχθεί η µέγιστη και χωρίς συνέπειες εκµετάλλευση των υδατικών πόρων, που θα περιλαµβάνει: 1) Πολιτική διαχείρισης της ζήτησης σε νερό, ώστε να µειωθούν σηµαντικά οι χρήσεις και οι σπατάλες (αλλαγή παλαιωµένων δικτύων ύδρευσης,
αλλαγή συστηµάτων άρδευσης για εξοικονόµηση νερού, εφαρµογή διαφορετικού τιµολογίου που να αποτρέπει τη σπατάλη, επαναχρησιµοποίηση επεξεργασµένων νερών για αρδευτική χρήση, κίνητρα για ανακύκλωση, περιοριστικά µέτρα, συλλογή και αξιοποίηση του βρόχινου νερού από τις υδρορροές των σπιτιών), 2) Αξιοποίηση των χειµερινών απορροών των χειµάρρων και ρεµάτων της περιοχής για την εφαρµογή τεχνητού εµπλουτισµού των υπόγειων υδροφορέων, µε την κατασκευή κατάλληλων έργων υποδοµής (φραγµάτων ανάσχεσης της ροής κ.λπ.), 3) Λήψη κατάλληλων µέτρων προστασίας σε περιοχές του ήµου µε έντονη οικιστική ανάπτυξη ή και εντατική γεωργική δραστηριότητα, επειδή οι κίνδυνοι µόλυνσης των υπόγειων νερών είναι σηµαντικά αυξηµένοι και αναµένεται να αποτελέσουν σοβαρό πρόβληµα στο εγγύς µέλλον, καθώς και τη θέσπιση ζωνών προστασίας γύρω από κάθε υδρευτική γεώτρηση, 4) Εφαρµογή περιοριστικών µέτρων µε πλήρη απαγόρευση ανόρυξης νέων γεωτρήσεων στη χαµηλή ζώνη και έλεγχο της εκτέλεσης γεωτρήσεων στην υψηλή ζώνη, 5) Αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για την κάλυψη µέρους των υδατικών αναγκών της περιοχής και την αντιπληµµυρική προστασία µε την κατασκευή µικρών φραγµάτων, 6) Κατάρτιση προγράµµατος ελεγχόµενης άντλησης των υδρογεωτρήσεων τους θερινούς µήνες, 7) Συστηµατική και συνεχής παρακολούθηση της στάθµης του υδροφορέα και της ποιότητας των υπόγειων νερών. Τέλος, λόγω της συνεχούς αύξησης των υδατικών αναγκών και στα πλαίσια εφαρµογής του σχεδίου Καλλικράτης, προτείνεται ο σχεδιασµός ύδρευσης του νέου ήµου Θερµαϊκού από την επέκταση του δικτύου της ΕΥΑΘ. Η επιλογή αυτή αποτελεί τη µοναδική βιώσιµη λύση για την επίλυση του υδρευτικού προβλήµατος του νέου διευρυµένου ήµου, που περιλαµβάνει πλέον και τους πρώην ήµους Επανοµής και Μηχανιώνας. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Βουδούρης, Κ. (2005) Οι επιπτώσεις της αγροτικής και τουριστικής ανάπτυξης στη βιωσιµότητα των υπόγειων νερών: ύο παραδείγµατα από τη Νότια Ελλάδα, Γεωγραφίες, Τεύχος 10, 130-146. 2. Diamantopoulou, P., Voudouris, K. (2008) Optimization of water resources management using SWOT analysis: The case of Zakynthos island, Ionian Sea, Greece, Environmental Geology 54, 197-211. 3. ηµόπουλος, Γ., Σούλιος, Γ., Βουδούρης, Κ. (2006) Ποιότητα των υπόγειων νερών στο παράκτιο υδροφόρο σύστηµα του Θερµαϊκού κόλπου, Πρακτικά 2 ου Συνεδρίου Συµβουλίου Περιβάλλοντος Α.Π.Θ. «Τα περιβαλλοντικά προβλήµατα της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής: Οι απόψεις του Α.Π.Θ.» 1-4 Ιουνίου 2006, Θεσσαλονίκη, 382-388. 4. Voudouris, K. (2006) Water balance and safe yield of the coastal aquifer system in NEastern Korinthia, Greece, Applied Geography 26, 291-311. 5. Κουµαντάκης, Ι. (2006) Γεωλογικά προβλήµατα ήµου Θερµαϊκού και αντιµετώπισή τους, Τελική έκθεση ερευνητικού προγράµµατος. ΕΜΠ. 6. Παυλίδης, Σπ., κ.ά. (2007) Γεωλογική και σεισµοτεκτονική έρευνα του ρήγµατος Περαίας, Τελική έκθεση ερευνητικού προγράµµατος. Τµήµα Γεωλογίας ΑΠΘ. 7. Βουδούρης, Κ. (2010) Υδρογεωλογική έρευνα ευρύτερης περιοχής Περαίας, ήµου Θερµαϊκού, Τελική έκθεση ερευνητικού προγράµµατος, Τµήµα Γεωλογίας ΑΠΘ. 8. Stiros, S. (2001) Subsidence of the Thessaloniki (Νorthern Greece) coastal plain, 1960-1999, Engineering Geology 61, 243-256. 9. Κουµαντάκης, Ι., Ρόζος,., Μαρκαντώνης, Κ. (2008) Καθεστώς εκµετάλλευσης υπόγειων νερών περιοχής ήµου Θερµαϊκού, Νοµού Θεσσαλονίκης, Πρακτικά 8 ου ιεθνούς Υδρογεωλογικού Συνεδρίου, Αθήνα, Τόµος 2, 535-544. 10. Παπαγεωργάκης, Ι., Κουµαντάκης, Ι. (1978) Υδρογεωλογική µελέτη Χαλκιδικής και λεκανών Ανθεµούντα και Επανοµής, Υπουργείο Γεωργίας (αδηµοσίευτη µελέτη).