OIKONOMIKEΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Τετραμηνιαία έκδοση του ΚΕΠΕ Τεύχος 20, Φεβρουάριος 2013 OIKONOMIKEΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Μακροοικονομική ανάλυση και προβλέψεις Δημόσια οικονομικά Ανθρώπινοι πόροι και κοινωνικές πολιτικές Αναπτυξιακές πολιτικές και κλάδοι Ειδικά Θέματα

Oικονομικές εξελίξεις Εκδότης: ΚΕΝΤΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Υπεύθυνος έκδοσης: Νίκος Βαγιονής nvayonis@kepe.gr Συντακτική ομάδα: Τζέννιφερ Καβουνίδη Γιάννης Μονογυιός Ρίτσα Παναγιώτου Γιάννης Παναγόπουλος Γλωσσική και τυπογραφική επιμέλεια: Ελένη Σουλτανάκη Τμήμα Εκδόσεων Πληροφορίες: Γιώργος Ψυχομάνης Τηλ. 210 3676350 Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία: ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΑΒΕΕ ΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ Copyright 2013 ΚΕΝΤΡΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ A μερικής 11, Αθήνα, 106 72, Τηλ.: +30-210-3676.300, 210-3676.350 Fax: +30-210-3630.122, 210-3611.136 Δικτυακός τόπος: www.kepe.gr Το περιοδικό ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ αναρτάται στον δικτυακό τόπο www.kepe.gr στην ελληνική και στην αγγλική γλώσσα. Οι γνώμες και κρίσεις που διατυπώνονται στα άρθρα είναι των συγγραφέων και δεν αντιπροσωπεύουν αναγκαία γνώμες ή κρίσεις του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών. Διατίθεται δωρεάν ISSN 1109-6284

Περιεχόµενα Tεύχος 20 - Φεβρουάριος 2013 Πρόλογος 3 Εditorial 5 1.Μακροοικονοµική ανάλυση και προβλέψεις 7 1.1. Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στις κύριες συνιστώσες της ζήτησης 7 1.2. Πρόσφατες εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 13 1.3. Οι εξελίξεις του δείκτη τιµών καταναλωτή 16 1.4. Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης για την ελληνική οικονοµία: Τρέχουσα περίοδος και προβλέψεις 18 1.5. Οι προβλέψεις του υποδείγµατος παραγόντων για τις βραχυπρόθεσµες εξελίξεις στο ΑΕΠ 20 1.6. Οι προβλέψεις του υποδείγµατος SURE για τις βραχυχρόνιες προοπτικές του πληθωρισµού, της ανεργίας και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών 22 2. ηµόσια οικονοµικά 24 2.1. Ανάλυση βασικών µεγεθών του Προ πολογισµού ( ωδεκάµηνο Ιαν.- εκ. 2012) 24 3.Ανθρώπινοι πόροι και κοινωνικές πολιτικές 27 3.1. Εξελίξεις στην αγορά εργασίας 27 3.2. Το προφίλ της ανειδίκευτης εργασίας 35 3.3. ηµόσια φαρµακευτική δαπάνη: Πρόσφατες εξελίξεις 43 4.Αναπτυξιακές πολιτικές και κλάδοι 48 4.1. Πρόσφατες τουριστικές εξελίξεις στην Ελλάδα 48 4.2. Παραγωγή ενέργειας από βιοµάζα: Επισκόπηση του εγχώριου δυναµικού και των επενδυτικών ευκαιριών 52 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 1

Ειδικά θέµατα Εξαγωγές και οικονοµική µεγέθυνση: Μια εµπειρική διερεύνηση στις χώρες της Ευρωζώνης 56 Οικονοµικές Αδυναµίες και οι επιπτώσεις τους στο κόστος της κρατικής χρηµατοδότησης 63 Η εισαγόµενη συνιστώσα της κατανάλωσης και των εξαγωγών στην Ελλάδα: Κλαδική ανάλυση και προοπτικές ανάπτυξης µέσω της υποκατάστασης εισαγωγών 74 Οι προ ποθέσεις για τη βιωσιµότητα του ελληνικού χρέους και την επιτυχία του χρηµατοδοτικού προγράµµατος 82 2 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20

Πρόλογος Με το τεύχος 20 του Φεβρουαρίου 2013 συµπληρώνονται τρία χρόνια από την επανέκδοση των «Οικονοµικών Εξελίξεων», µε ανανεωµένη εµφάνιση και διάταξη των περιεχοµένων τους, γεγονός το οποίο συµπίπτει και µε την ολοκλήρωση της θητείας του ιοικητικού Συµβουλίου του Κέντρου Προγραµ µατισµού και Οικονοµικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), που είχε αναλάβει καθήκοντα τον Ιανουάριο του 2010. Με την επανέκδοσή τους, έντυπη και ηλεκτρονική στα Ελληνικά και ηλεκτρονική στα Αγγλικά (Greek Economic Outlook), οι «Οικονοµικές Εξελίξεις» καθιερώθηκαν ως µια έγκυρη πηγή ενηµέρωσης για θέµατα της ελληνικής οικονοµίας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Για τον λόγο αυτό, δράττοµαι της ευκαιρίας αυτού του προλόγου για να συγχαρώ όλους όσοι συνέβαλαν στην επιτυχία της τετραµηνιαίας έκδοσης του ΚΕΠΕ, είτε ως συγγραφείς των συνοπτικών ή εκτενέστερων άρθρων, είτε ως συµµετέχοντες στην Συντακτική Οµάδα. Η περίοδος από τα τέλη του 2008 µέχρι σήµερα συµπίπτει µε την πιο βαθιά και παρατεταµένη κρίση της ελληνικής οικονοµίας µετά τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο, µε κύρια χαρακτηριστικά την σωρευτική πτώση του ΑΕΠ πάνω από 20% έως τώρα και την εκτόξευση της ανεργίας σε ανεπίτρεπτα επίπεδα (κοντά στο 27%). Από την άνοιξη του 2010, εξαιτίας του εκτροχιασµού του δηµοσιονοµικού ελλείµµατος αλλά και της «κρίσης χρέους» που αδυνατούσε να αντιµετωπίσει η Ευρωζώνη για ένα µέλος της, η χώρα βρίσκεται σε µια διαδικασία «εσωτερικής υποτίµησης», σε συνδυασµό µε ένα πρόγραµµα δηµοσιονοµικής εξυγίανσης και διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων. Η οικονοµική ύφεση, ως απόρροια ενός προγράµµατος απότοµης δηµοσιονοµικής προσαρµογής, δεν κατέστησε εφικτή την επίτευξη του στόχου της µείωσης του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ στον προβλεπόµενο χρόνο, πράγµα που είχε επισηµανθεί στις «Οικονοµικές Εξελίξεις», εξ ου και τα διαδοχικά «κουρέµατα» του ελληνικού δηµοσίου χρέους. Παράλληλα, οι διαρθρωτικές αλλαγές, µέσα από καθυστερήσεις και αντιστάσεις, αποτελούν, µαζί µε την εµπέδωση αισθήµατος σταθερότητας, τον βασικό παράγοντα που επιτρέπει αισιοδοξία για την υπέρβαση της κρίσης. Το 2013 θα είναι µια ακόµη χρονιά ύφεσης, έστω και µε επιβραδυνόµενο ρυθµό, µε περαιτέρω αύξηση της ανεργίας, αλλά και σηµαντική βελτίωση στον δηµοσιονοµικό τοµέα και στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, καθώς και στο επίπεδο ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας. Η ελληνική οικονοµία βρίσκεται σε µια διαδικασία εξεύρεσης ενός νέου «επιπέδου ισορροπίας», χαµηλότερου εκείνου που αντιστοιχούσε σε ένα πλασµατικό επίπεδο ευηµερίας βασισµένο σε δανεικά. Στο µεταξύ, προσωπικοί και οικογενειακοί σχεδιασµοί έχουν ανατραπεί, ενώ έχουν υποστεί σηµαντική αποµείωση τα περιουσιακά στοιχεία των Ελλήνων πολιτών. ιαφαίνεται ότι το 2014 θα αντιστραφεί η τάση, µε πρόβλεψη για έναν θετικό ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ και σταδιακή πτώση του ποσοστού ανεργίας. ιανύοντας την τελική φάση µιας πολυεπίπεδης κρίσης, οικονοµικής, κοινωνικής και πολιτικής, η προσδοκία όλων είναι να επανέλθει σύντοµα η ελληνική οικονοµία σε τροχιά βιώσιµης ανάπτυξης, µε αλλαγή του παραγωγικού προτύπου της χώρας, µε περισσότερη εξωστρέφεια και ενίσχυση της επιχειρηµατικότητας. Σε αυτή την προοπτική ανάκαµψης και ανάταξης της οικονοµίας µας, το ΚΕΠΕ, ως αξιόπιστο ερευνητικό ίδρυµα, έχει σηµαντικό ρόλο να παίξει, µε την οικονοµική ανάλυση, τις προβλέψεις, τις µελέτες που εκπονεί και τις δηµοσιεύσεις του. Η νηφάλια και αντικειµενική αξιολόγηση των εξελίξεων και προοπτικών της ελληνικής οικονοµίας πρέπει να εκτιµηθεί ως συµβολή όχι µόνο στην χάραξη της οικονοµικής πολιτικής, αλλά και στην ενδυνάµωση της αξιοπιστίας της χώρας. Ως αξιόπιστος φορέας έρευνας και ενηµέρωσης, το Κέντρο Προγραµµατισµού και Οικονοµικών Ερευνών θα συµβάλλει ουσιαστικά και στον σχεδιασµό για το πέρασµα της ελληνικής οικονοµίας στην επόµενη φάση της ανάπτυξης. Καθηγητής ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Γ. ΚΟΡΛΙΡΑΣ Πρόεδρος του.σ. και Επιστηµονικός ιευθυντής ΚΕΠΕ OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 3

Εditorial Το τεύχος Φεβρουαρίου 2013 των «Οικονοµικών Εξελίξεων» είναι επετειακό, όχι µόνο ως 20ό τεύχος αλλά και γιατί συµπληρώνονται τρία χρόνια από την επανέκδοσή τους, που ενεργοποιήθηκε από τη νέα διοίκηση του Οργανισµού, τον Ιανουάριο του 2010. Το περιοδικό του ΚΕΠΕ απέκτησε σηµαντική αναγνωσιµότητα και εκτί- µηση τόσο στη ηµόσια ιοίκηση, όσο στον ακαδηµα - κό χώρο και στο εξωτερικό. Ο πρόλογος του Προέδρου του ΚΕΠΕ, Καθηγητή κ. Π. Κορλίρα τιµά το τεύχος αυτό. Το παρόν τεύχος βρίσκει την ελληνική οικονοµία στο πιο δύσκολο πιστεύουµε σηµείο της οικονοµικής ύφεσης και των περικοπών κοινωνικών παροχών. Η ανεργία δείχνει να κορυφώνεται, η ανατροπή οικογενειακών προ πολογισµών και η αδυναµία πληρωµής φόρων από αυξανόµενα ποσοστά ελληνικών επιχειρήσεων και νοικοκυριών είναι εµφανή. Η κοινωνική αλληλεγγύη από µη κρατικούς φορείς αφυπνίζεται. Το µείγµα των πολιτικών όσον αφορά την κατανοµή βαρών στα κοινωνικά στρώµατα, επαγγελµατίες και επιχειρήσεις πρέπει να υλοποιηθεί, να είναι δίκαιο και ισότιµο χωρίς εξαιρέσεις. Η ενεργοποίηση σε θέµατα φορολογικής πειθαρχίας πρέπει να συµβαδίσει µε την πραγµατική φοροδοτική ικανότητα. Οι συνέπειες της κρίσης θα χρειαστεί καιρός µετά τα πρώτα σηµάδια ανάκαµψης για να απαλειφθούν και χρειάζεται να λαµβάνονται υπόψη στον οικονοµικό σχεδιασµό. Είναι προφανής η ανάγκη επίδειξης πολιτικής και κοινωνικής ευθύνης από την πολιτεία. Στην οικονοµία, η αναδιάρθρωση, η εξωστρέφεια, ο εξορθολογισµός, που ήδη επιτελούνται µε κόστη και τριβές, οδηγούν στο σηµείο καµπής που είναι και το ζητούµενο. Η ανάπτυξη εξακολουθεί να παραµένει στο λάβετε θέσεις, όπως γράψαµε και στο τεύχος του Οκτωβρίου 2012, µε τη διαφορά ότι πλέον υπάρχουν ορισµένα πρόδροµα σηµεία ανάκαµψης, όπως η αύξηση των εγχώριων τραπεζικών καταθέσεων και χορηγήσεων και ένα µετά από καιρό πλεονασµατικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Επίσης υπάρχουν προγραµµατισµένες δράσεις, όπως το ΕΣΠΑ, η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και ο νέος αναπτυξιακός/ επενδυτικός Νόµος, οι οποίες αναµένεται µέσα στο 2013 να δώσουν κίνητρα, οργάνωση και ρευστότητα και να πυροδοτήσουν την ανάπτυξη. Στο τεύχος 20, το πρώτο µέρος αναπτύσσεται σε τέσσερις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα της Μακροοικονο- µικής ανάλυσης και προβλέψεων, γίνεται ανάλυση της ζήτησης, του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, του δείκτη τιµών καταναλωτή, της ύφεσης και η παρουσία - ση των πρόσφατων βραχυπρόθεσµων προβλέψεων του ΚΕΠΕ για την οικονοµία. Στη δεύτερη ενότητα, των η - µό σιων οικονοµικών, αναλύονται τα µεγέθη του Προ - πολογισµού του 2012. Στην τρίτη ενότητα των Ανθρωπίνων πόρων και κοινωνικών πολιτικών εξετάζονται θέµατα αγοράς εργασίας, παρουσιάζεται το προφίλ της ανειδίκευτης εργασίας και επίσης οι εξελίξεις στη φαρµακευτική δαπάνη στη χώρα µας. Στην τέταρτη ενότητα, Αναπτυξιακές πολιτικές και κλάδοι, ερευνώνται οι πρόσφατες εξελίξεις στον τοµέα του τουρισµού και γίνεται µια επισκόπηση του εγχώριου δυναµικού και των επενδυτικών ευκαιριών της παραγωγής ενέργειας από βιο- µάζα. Το δεύτερο µέρος φιλοξενεί τέσσερα επίκαιρα και ενδιαφέροντα άρθρα: Για τις «Εξαγωγές και οικονοµική ανάπτυξη στην Ελληνική Οικονοµία», τις «Οικονοµικές Αδυναµίες και τις επιπτώσεις τους στο κόστος της κρατικής χρηµατοδότησης», για την «Εισαγόµενη συνιστώ - σα της κατανάλωσης και των εξαγωγών: Κλαδική ανά - λυση και σηµασία για τις µεσοπρόθεσµες προοπτικές ανάπτυξης» και, τέλος, τις «Προτάσεις για ένα βιώσιµο χρέος και επανεκκίνηση της οικονοµίας». ΝΙΚΟΣ ΒΑΓΙΟΝΗΣ Υπεύθυνος Σύνταξης OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 5

1. Μακροοικονοµική ανάλυση και προβλέψεις 1.1. Πρόσφατες εξελίξεις και προοπτικές στις κύριες συνιστώσες της ζήτησης Έρση Αθανασίου, Αικατερίνη Τσούµα Οι µεταβολές στα βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη µεταξύ των πρώτων τριών τριµήνων του 2012 και των α- ντίστοιχων τριµήνων του προηγούµενου έτους εξετάζονται στην παρούσα ενότητα µε χρήση των διαθέσιµων µη εποχικά διορθωµένων δεδοµένων των τριµηνιαίων Εθνικών Λογαριασµών 1 (ΕΛΣΤΑΤ, προσωρινά στοιχεία, εκέµβριος 2012). Όπως επισηµάνθηκε και σε προηγούµενα τεύχη των Οικονοµικών Εξελίξεων, µε την προσέγγιση αυτή αποτυπώνονται σε ικανοποιητικό βαθµό οι πρόσφατες εξελίξεις στο ΑΕΠ και τις βασικές συνιστώσες του, καθώς οι κύριες τάσεις στα µεγέθη αυτά κατά την τρέχουσα συγκυρία είναι τόσο έντονες ώστε να µην αλλοιώνονται σηµαντικά από εποχικές διακυµάνσεις. Με βάση τα µη εποχικά διορθωµένα εθνικολογιστικά στοιχεία, αλλά και σύµφωνα µε τις οικονοµετρικές εκτι- µήσεις των πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης που παρουσιάζονται στην Ενότητα 1.4, η ελληνική οικονοµία παρέµεινε σε ύφεση κατά το τρίτο τρίµηνο του 2012, µε την υποχώρηση του ΑΕΠ έναντι του αντίστοιχου τρι- µήνου του προηγούµενου έτους να διαµορφώνεται στο -6,9%, από -6,3% κατά το δεύτερο τρίµηνο και -6,7% κατά το πρώτο τρίµηνο (βλέπε Πίνακα 1.1.1). Κυρίαρχο αίτιο της επιµονής της ύφεσης αποτέλεσαν οι δυσµενείς εξελίξεις στην εγχώρια ζήτηση. Συγκεκριµένα, η ΠΙΝΑΚΑΣ 1.1.1 Βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη % ρυθµοί µεταβολής ως προς την αντίστοιχη περίοδο του προηγούµενου έτους (µη εποχικά διορθωµένα στοιχεία σε σταθερές τιµές 2005) Τρίµηνα Εννεάµηνο Ιαν. - Σεπτ. 2011Q1 2011Q2 2011Q3 2011Q4 2012Q1 2012Q2 2012Q3 2012 2011 Ιδιωτική κατανάλωση -12,3-7,3-3,5-7,3-9,5-8,6-8,4-8,9-7,8 ηµόσια κατανάλωση -8,0-9,0-3,3-0,5 0,5-1,4-10,7-4,0-6,8 Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου -21,3-18,4-15,3-23,0-22,4-19,8-19,5-20,6-18,5 Εγχώρια ζήτηση* -13,0-9,5-5,3-9,0-9,9-9,2-10,3-9,8-9,4 Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -0,3 0,9 4,4-5,1 4,1-3,1-4,5-1,9 2,0 Εξαγωγές αγαθών 9,2 8,0 9,9-9,1 6,9-1,0-0,5 1,3 9,1 Εξαγωγές υπηρεσιών -9,3-5,4 1,0-1,0 0,3-5,6-7,1-5,0-3,5 Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών -9,1-5,2-2,9-12,0-17,5-13,7-20,9-17,4-5,8 Εισαγωγές αγαθών -10,2-3,9-0,1-10,9-19,3-15,9-22,4-19,2-4,9 Εισαγωγές υπηρεσιών -5,0-10,2-12,4-15,7-10,1-4,5-14,9-9,8-9,3 Ισοζύγιο αγαθών & υπηρεσιών -19,0-21,8-88,9-27,4-47,4-50,5 --- -73,4-26,3 ΑΕΠ -8,8-7,9-4,0-7,9-6,7-6,3-6,9-6,6-6,8 Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, εκέµβριος 2012, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. * Χωρίς τη µεταβολή των αποθεµάτων. 1. Εποχικά διορθωµένα τριµηνιαία εθνικολογιστικά στοιχεία δεν είναι προς το παρόν διαθέσιµα για λόγους που εξηγούνται στο από 7.12.2012 ελτίο Τύπου της ΕΛΣΤΑΤ µε τίτλο Τριµηνιαίοι Εθνικοί Λογαριασµοί: 3ο Τρίµηνο 2012 (Προσωρινά στοιχεία). OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 7

συνέχιση της ταχείας πτώσης στην ιδιωτική κατανάλωση και τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012, σε συνδυασμό με την παράλληλη επιτάχυνση της περιστολής της δημόσιας κατανάλωσης, είχαν ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της εγχώριας ζήτησης κατά -10,3% και συνεπώς τη διαμόρφωση μίας αρνητικής συμβολής στη μεταβολή του ΑΕΠ της τάξεως των -10,4 ποσοστιαίων μονάδων (Διάγραμμα 1.1.1). Στον εξωτερικό τομέα, η σταθερά θετική συνεισφορά του ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών στη μεταβολή του ΑΕΠ ενισχύθηκε σημαντικά κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012, καθώς το ισοζύγιο αυτό παρουσίασε πλεόνασμα για πρώτη φορά στην περίοδο από το 2000 και έπειτα. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι, αν και η εν λόγω μετάβαση του ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών σε πλεόνασμα έχει εν μέρει εποχικό χαρακτήρα, καθώς συνδέεται και με το σχετικά υψηλό επίπεδο των τουριστικών εισπράξεων της χώρας στο τρίτο τρίμηνο κάθε έτους, εντούτοις κρίσιμο ρόλο στην επίτευξή της διαδραμάτισε η επιτάχυνση της κάμψης των εισαγωγών. Η κάμψη ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.1 Συμβολή στο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ Εγχώρια και καθαρή εξωτερική ζήτηση αυτή διαμορφώθηκε στο -22,4% κατά το τρίτο τρίμηνο του 2012, και είχε ως αποτέλεσμα μία αντίστοιχη θετική συνεισφορά του ισοζυγίου αγαθών και υπηρεσιών στο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ κατά 4,9 ποσοστιαίες μονάδες, παρά την παράλληλη υποχώρηση των εξαγωγών. Περισσότερα αναφορικά με τους παράγοντες που καθόρισαν τις πρόσφατες εξελίξεις στο ΑΕΠ, αλλά και σχετικά με τις αντίστοιχες προοπτικές για τα αμέσως προσεχή τρίμηνα, περιλαμβάνονται στην ακόλουθη λεπτομερέστερη διερεύνηση των επιμέρους συνιστωσών της εγχώριας και εξωτερικής ζήτησης με βάση τα εθνικολογιστικά στοιχεία και ορισμένους επιλεγμένους βραχυχρόνιους δείκτες. 1.1.1. Ιδιωτική κατανάλωση Η υποχώρηση της ιδιωτικής κατανάλωσης συνεχίσθηκε στο τρίτο τρίμηνο του 2012 με ρυθμό -8,4%, έναντι -8,6% στο δεύτερο τρίμηνο και -9,5% στο πρώτο τρίμηνο. Έτσι, η ιδιωτική κατανάλωση εξακολούθησε να αποτελεί τη σημαντικότερη αρνητική συνιστώσα της εγχώριας ζήτησης, με συνεισφορά -5,8 μονάδων στο ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ. Η επιδεινούμενη πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης α- ντανακλάται και στην εξέλιξη του μηνιαίου δείκτη όγκου στο λιανικό εμπόριο, για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία μέχρι τον Οκτώβριο του 2012. Τα εν λόγω στοιχεία καταδεικνύουν σημαντική πτώση του γενικού δείκτη όγκου στο δεκάμηνο κατά -12,2%, ως προς το αντίστοιχο δεκάμηνο του 2011. Επιπλέον και όπως διαφαίνεται στο Διάγραμμα 1.1.2, τόσο αναφορικά με το γενικό δείκτη όσο και τους επιμέρους δείκτες στις κύριες κατηγορίες καταστημάτων, οι αρνητικοί ρυθμοί μετα- Επιμέρους συνιστώσες της εγχώριας ζήτησης ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.2 Ποσοστιαίες μεταβολές γενικού δείκτη όγκου και δεικτών στις κύριες κατηγορίες καταστημάτων στο λιανικό εμπόριο Πηγή: Εθνικοί Λογαριασμοί, ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. 8 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20

βολής που καταγράφηκαν ιδιαίτερα κατά την περίοδο Ιουλίου-Οκτωβρίου 2012 ξεπέρασαν σε όλες τις περιπτώσεις τους αντίστοιχους ρυθµούς που είχαν καταγραφεί για το 2011. Αξίζει να σηµειωθεί ότι µεταξύ των πολύ δυσµενών ποσοστιαίων µεταβολών των δεικτών που σηµειώθηκαν τον µήνα Οκτώβριο, η πτώση του µηνιαίου δείκτη στην κατηγορία καταστήµατα ειδών διατροφής κατά -16,6% υπήρξε η υψηλότερη από την έναρξη της ύφεσης. Οι σηµαντικές διαστάσεις που λαµβάνει η συνεχιζόµενη πτωτική πορεία του κλάδου του λιανικού εµπορίου στην Ελλάδα απεικονίζονται και στην εξέλιξη της πλειονότητας των δεικτών όγκου στις επιµέρους κατηγορίες καταστηµάτων, µε εξαίρεση την κατηγορία των πολυκαταστηµάτων. Οι σχετικοί µηνιαίοι ρυθµοί µεταβολής µέχρι και τον Οκτώβριο του 2012 υποδηλώνουν ότι ιδιαίτερα ισχυρά έχουν πληγεί οι κατηγορίες ένδυση-υπόδηση και καύσιµα και λιπαντικά αυτοκινήτων, µε τις κατηγορίες τρόφιµα-ποτά-καπνός και έπιπλα-ηλεκτρικά είδη-οικιακός εξοπλισµός να παρουσιάζουν επίσης σηµαντική πτώση. Πρόσθετη σηµαντική πληροφόρηση για την πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης παρέχει η εξέλιξη της αγοράς των ιδιωτικών αυτοκινήτων, µέσω των µηνιαίων στοιχείων για τις νέες κυκλοφορίες βάσει αδειών. Έχοντας πλέον διαθέσιµα και τα στοιχεία για τον εκέµβριο του 2012, κατά τον οποίο η καταγραφόµενη πτώση του εν λόγω δείκτη ήταν της τάξεως του -34,5%, προκύπτει µια συνολική εικόνα συνέχισης των δυσµενών εξελίξεων στην αγορά των ιδιωτικών αυτοκινήτων κατά το 2012. Ειδικότερα και όπως απεικονίζεται στο ιάγραµµα 1.1.3, προκύπτει ότι τη µείωση κατά -30% στον αριθµό των επιβατηγών οχηµάτων που κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά το 2011 ως προς το 2010 ακολούθησε µια αντίστοιχη ευρύτερη µείωση κατά -40,3% για το 2012 ως προς το 2011. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.3 Νέες κυκλοφορίες ιδιωτικών αυτοκινήτων Η συνέχιση της καθοδικής πορείας της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά το τρίτο τρίµηνο του 2012 συνδέεται µε το καθεστώς ύφεσης το οποίο διανύει η οικονοµία, τις διαρκώς επιδεινούµενες συνθήκες στην αγορά εργασίας, τις αναµενόµενες επιπρόσθετες επιβαρύνσεις των νοικοκυριών στο πλαίσιο των µέτρων δηµοσιονοµικής προσαρµογής, αλλά και τις γενικότερες συνθήκες αβεβαιότητας. Οι παράγοντες αυτοί εξακολούθησαν να επιδρούν αρνητικά αφενός στο διαθέσιµο εισόδηµα και την καταναλωτική συµπεριφορά των νοικοκυριών, και αφετέρου στον πλούτο τους, ο οποίος επηρεάσθηκε και από τις δυσµενείς εξελίξεις στην αγορά των κατοικιών (βλέπε σελ.11). Σε βραχυπρόθεσµο ορίζοντα, η κάµψη της ιδιωτικής κατανάλωσης αναµένεται να συνεχισθεί, τουλάχιστον κατά τα αµέσως προσεχή τρίµηνα. Η εκτίµηση αυτή συνδέεται µε την επιδεινούµενη κατάσταση στην αγορά εργασίας, η οποία δεν αναµένεται να αντιστραφεί σύντοµα, αλλά και µε τις περαιτέρω δυσµενείς εξελίξεις στα εισοδήµατα και τον πλούτο των νοικοκυριών, λόγω και των πρόσφατων µέτρων. Εντούτοις στην πορεία του έτους 2013, και υπό την προ πόθεση της επίτευξης των στόχων του οικονοµικού προγράµµατος της χώρας και συνεπώς της σηµαντικής ανάσχεσης της αβεβαιότητας γύρω από το µέλλον της ελληνικής οικονοµίας, οι ρυθ- µοί κάµψης της καταναλωτικής δαπάνης δύνανται να υποχωρήσουν. Προς µία τέτοια εξέλιξη θα τείνει να συµβάλει και η προσδοκώµενη βελτίωση της ρευστότητας, µε την όποια θετική επίδραση του παράγοντα αυτού στην κατανάλωση να εξαρτάται όµως καίρια από τη σταθεροποίηση της οικονοµίας και τη συνεπαγόµενη βελτίωση των προσδοκιών. Εντούτοις, θα πρέπει να ση- µειωθεί ότι οι βραχυπρόθεσµες προσδοκίες των καταναλωτών και εµπόρων λιανικής, οι οποίες αντανακλώ- ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.4 είκτης όγκου στο λιανικό εµπόριο και δείκτες εµπιστοσύνης Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. Πηγή: EUROSTAT, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 9

νται στους δείκτες εµπιστοσύνης καταναλωτών και εµπιστοσύνης στο λιανικό εµπόριο, δεν παρέχουν προς το παρόν ξεκάθαρες θετικές ενδείξεις. Όπως απεικονίζεται στο ιάγραµµα 1.1.4, οι τάσεις βελτίωσης που είχαν σηµειώσει οι εν λόγω δείκτες µέχρι τον Αύγουστο του 2012 ανακόπηκαν από τις αρνητικές εξελίξεις κατά τους µήνες Σεπτέµβριο και Οκτώβριο, και η ανάκαµψη που διακρίνεται στο τελευταίο δίµηνο του 2012 ενδέχεται να επέχει συγκυριακό χαρακτήρα. 1.1.2. Επενδύσεις Ο ρυθµός κάµψης των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου διαµορφώθηκε στο -19,5% κατά το τρίτο τρίµηνο του 2012, έναντι -19,8% στο δεύτερο και -22,4% το πρώτο τρίµηνο του έτους, µε την αντίστοιχη επίπτωση των εξελίξεων αυτών στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ να ανέρχεται στις -2,7 µονάδες κατά το τρίτο τρίµηνο, από -3,3 µονάδες στο δεύτερο και -3,9 µονάδες στο πρώτο τρίµηνο. Επισηµαίνεται ότι η σταδιακή αυτή υποχώρηση της αρνητικής συνεισφοράς της επενδυτικής δαπάνης στο ΑΕΠ οφείλεται εν µέρει µόνον στη διαφαινόµενη ελαφρά επιβράδυνση του ρυθµού κάµψης των επενδύσεων, καθώς συνδέεται σε σηµαντικό βαθµό και µε την προοδευτική µείωση του βάρους της επενδυτικής δαπάνης στο ΑΕΠ Όπως µπορεί κανείς να διακρίνει από το ιάγραµµα 1.1.5, η µεγάλη υποχώρηση των ακαθάριστων επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στο τρίτο τρίµηνο του 2012 αντανακλά αφενός τις αρνητικές εξελίξεις των επενδύσεων σε κατοικίες, οι οποίες µειώθηκαν κατά -33,9% σε ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.5 Συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ Επιµέρους συνιστώσες των επενδύσεων Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. σχέση µε το τρίτο τρίµηνο του 2011, και αφετέρου τη σηµαντική µείωση του συνόλου των λοιπών, εκτός των κατασκευών, επενδύσεων κατά -20,3%. Όσον αφορά τις επενδύσεις σε λοιπές κατασκευές, η σχετική µεταβολή στο τρίτο τρίµηνο του 2012 ανήλθε σε θετικά επίπεδα (3,1%) για πρώτη φορά µετά από έντεκα τρίµηνα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασµό και µε την τάση επιβράδυνσης της κάµψης στην εν λόγω κατηγορία επενδύσεων κατά τα δύο πρώτα τρίµηνα του 2012, ενδέχεται να σηµατοδοτεί µία µεταστροφή του επενδυτικού κλίµατος στη συγκεκριµένη κατηγορία. Αναλυτικότερα, σε ό,τι αφορά την πορεία των επενδύσεων εκτός των κατασκευών στο τρίτο τρίµηνο του 2012, οι δαπάνες για εξοπλισµό µεταφορών συνέχισαν να υποχωρούν µε ραγδαίους ρυθµούς (-31,4% από -36,8% κατά το δεύτερο τρίµηνο και -33,9% κατά το πρώτο τρίµηνο σε σχέση µε τα αντίστοιχα τρίµηνα του 2011), ενώ παράλληλα επιταχύνθηκε σηµαντικά η κάµψη των επενδύσεων σε µεταλλικά προ όντα & µηχανήµατα (-18,4%, από -14,7% στο δεύτερο τρίµηνο και -11,4% στο πρώτο τρίµηνο). Τα αίτια των µειώσεων στις συγκεκριµένες κατηγορίες επενδυτικών δαπανών σχετίζονται µε τα προβλήµατα χρηµατοδότησης και ρευστότητας που αντιµετωπίζει µεγάλη µερίδα των επιχειρήσεων, µε τις δυσκολίες που συνεπάγονται για τις επιχειρήσεις οι δυσµενείς εξελίξεις στην εγχώρια ζήτηση, µε την κάµψη των δηµόσιων επενδυτικών δαπανών στο πλαίσιο της δηµοσιονοµικής προσαρµογής, αλλά και µε την αβεβαιότητα σε σχέση µε τις οικονοµικές προοπτικές της χώρας. Όσον αφορά στις συνθήκες δανεισµού, ο ετήσιος ρυθµός µεταβολής της τραπεζικής χρηµατοδότησης προς τις επιχειρήσεις παρέµεινε αρνητικός στο διάστηµα Ιουλίου-Οκτωβρίου του 2012, γεγονός που συνδέεται µε τις επιπτώσεις της κρίσης στη ρευστότητα του τραπεζικού συστήµατος, την πιστοληπτική ικανότητα των επιχειρήσεων και τη ζήτηση για νέα δάνεια. Αναφορικά µε τον κλάδο των επενδύσεων σε κατοικίες, η µεγάλης διάρκειας κάµψη που καταγράφεται από το 2008 δεν φαίνεται να ανακόπτεται, τουλάχιστον µέχρι τον Οκτώβριο του 2012. Σύµφωνα µε τα πιο πρόσφατα στοιχεία για την ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα που παρέχονται από τον µηνιαίο όγκο βάσει αδειών νέων κατοικιών, η αρνητική πορεία του εν λόγω κλάδου συνεχίστηκε και κατά τους µήνες Αύγουστο, Σεπτέµβριο και Οκτώβριο του 2012, µε µειώσεις της τάξεως του -28,8%, -46,6% και -30,8%, αντίστοιχα. Ενδείξεις ανάκαµψης δεν σηµατοδοτεί ούτε η εξέλιξη στην εκτι- µώµενη ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα 2 ( ιάγραµ - µα 1.1.6), αφού σύµφωνα µε τη µέση µηνιαία µεταβολή 2. Υπολογίζεται ο 12µηνος κινητός µέσος και οι σχετικές µεταβολές του όγκου βάσει αδειών. 10 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20

ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.6 Ιδιωτική οικοδοµική δραστηριότητα και δείκτης εµπιστοσύνης στις κατασκευές είκτης τιµών κατοικιών και δείκτης κόστους κατασκευής κατοικιών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, EUROSTAΤ, ΤτΕ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. στο εν λόγω µέγεθος προκύπτουν ποσοστιαίες µεταβολές της τάξεως του -30%, -32,6% και -30,5% για τους µήνες Αύγουστο, Σεπτέµβριο και Οκτώβριο του 2012, αντίστοιχα. Όλες οι ως άνω δυσµενείς ενδείξεις ενισχύονται και από την εξέλιξη του δείκτη εµπιστοσύνης στις κατασκευές, ο οποίος αντικατοπτρίζει τις βραχυπρόθεσµες εκτιµήσεις των συµµετεχόντων στον κατασκευαστικό κλάδο. Πιο συγκεκριµένα, ο εν λόγω δείκτης έκλεισε το εκέµβριο του 2012 στο -63,1, επίπεδο που αποτέλεσε το χαµηλότερο στο διάστηµα των τελευταίων δεκατριών µηνών. Σε συνέπεια µε τις προαναφερόµενες εξελίξεις στον τοµέα των επενδύσεων σε κατοικίες, πτωτικές εξακολουθούν να είναι οι τάσεις στις τιµές των κατοικιών, όπως καταδεικνύεται τόσο στη βάση του δείκτη τιµών κατοικιών όσο και του δείκτη τιµών διαµερισµάτων (κάτω τµήµα του ιαγράµµατος 1.1.6). εδοµένης όχι µόνο της συνεχιζόµενης πτώσης της ιδιωτικής οικοδο- µικής δραστηριότητας αλλά και των συνολικά µη βελτιούµενων συνθηκών στην οικονοµία, ο δείκτης τιµών κατοικιών για το σύνολο των αστικών περιοχών συνέχισε να καταγράφει πτώση κατά -11,3% στο τρίτο τρίµηνο του 2012, ως προς το 2011. Προς την ίδια κατεύθυνση κινήθηκε και ο δείκτης τιµών διαµερισµάτων κατά γεωγραφική περιοχή, όπου διψήφιες αρνητικές µεταβολές σηµειώθηκαν και κατά το τρίτο τρίµηνο του 2012 τόσο για την Αθήνα (-12,12%) όσο και τη Θεσσαλονίκη (-10,6%). Σηµαντικές και διψήφιες υπήρξαν την ίδια περίοδο και οι αρνητικές µεταβολές στις κατηγορίες άλλες µεγάλες πόλεις (-10,1%) και λοιπές περιοχές (-12,4%). Αξιοσηµείωτη και σε διψήφιο επίπεδο παρέ- µεινε και η σχετική ποσοστιαία µεταβολή του δείκτη τιµών διαµερισµάτων κατά παλαιότητα για τα νέα (έως 5 ετών) διαµερίσµατα στο τρίτο τρίµηνο του 2012 (-13,5%), ξεπερνώντας και πάλι την αντίστοιχη µεταβολή για τα παλαιά (άνω των 5 ετών) διαµερίσµατα (-10,5%). Παράλληλα και αναφορικά µε το κόστος κατασκευής νέων κτιρίων κατοικιών, µετά από το µηδενικό ρυθµό µεταβολής που καταγράφηκε στο τρίτο τρίµηνο του 2012, η πτώση του εν λόγω δείκτη στο τελευταίο τρίµηνο του 2012 διαµορφώθηκε στο επίπεδο του -0,4%. Σε σχέση µε τις µελλοντικές προοπτικές των επενδύσεων, οι δυσχέρειες από πλευράς εγχώριων οικονοµικών συνθηκών αναµένεται να εξακολουθήσουν να επενεργούν ανασταλτικά στην επενδυτική δαπάνη κατά τα αµέσως προσεχή τρίµηνα. Εντούτοις, το ήδη χαµηλό επίπεδο στο οποίο βρίσκονται πλέον πολλές κατηγορίες επενδύσεων, η προοπτική περαιτέρω σηµαντικής προόδου στο πρόγραµµα οικονοµικής προσαρµογής της χώρας µε τα όσα θετικά αυτή συνεπάγεται η προσδοκώµενη επανεκκίνηση µεγάλων έργων υποδο- µής, και η προοπτική σταδιακής αποκατάστασης της χρηµατοδότησης του ιδιωτικού τοµέα, ωθούν προς την εκτίµηση µίας σηµαντικής επιβράδυνσης του ρυθµού κάµψης των επενδύσεων σε βραχυχρόνιο ορίζοντα. Οι επενδύσεις δε, έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν στη συνέχεια αξιόλογη ανάκαµψη ιδιαίτερα στις εκτός των κατοικιών κατηγορίες, υπό µία σειρά όµως προ ποθέσεων που περιλαµβάνουν τη σταθεροποίηση της οικονοµίας και του τραπεζικού συστήµατος, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας σε όρους µοναδιαίου κόστους εργασίας, την ολοκλήρωση διαρθρωτικών αλλαγών που λειτουργούν καταλυτικά στην προσέλκυση ξένων κεφαλαίων και τη µετάβαση σε θετική εγχώρια αποταµίευση. 1.1.3. Ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών Στο πεδίο των εισαγωγών, οι εξελίξεις κατά το τρίτο τρίµηνο του 2012 ήταν ιδιαιτέρως ευνο κές από την άποψη της συνεισφοράς τους στο ΑΕΠ. Αντίθετα, στο OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 11

πεδίο των εξαγωγών, η εικόνα που παρατηρήθηκε κατά το διάστηµα αυτό ήταν συνολικά αρνητική. Συγκεκριµένα, όσον αφορά τις εισαγωγές, στο τρίτο τρίµηνο του 2012 παρατηρήθηκε µεγάλη µείωση τόσο στην περίπτωση των αγαθών (-22,4%) όσο και στην περίπτωση των υπηρεσιών (-14,9%), µε επακόλουθη θετική συνολική συνεισφορά 6,4 ποσοστιαίων µονάδων στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ (βλέπε ιάγραµµα 1.1.7). Κύρια αίτια των µεταβολών αυτών αποτέλεσαν οι ανωτέρω περιγραφείσες µεγάλες µειώσεις στην κατανάλωση και τις επενδύσεις. Στο πεδίο των εξαγωγών, το τρίτο τρίµηνο του 2012 χαρακτηρίσθηκε από µικρή πτώση στην περίπτωση των αγαθών (-0,5%) και σηµαντική πτώση στην περίπτωση των υπηρεσιών (-7,1)%. Οι εξελίξεις αυτές συνδέονταν τόσο µε τις επιδράσεις του αρνητικού περιβάλλοντος στο εσωτερικό, όσο µε τις δυσµενείς οικονοµικές συνθήκες στην Ευρώπη, και είχαν ως αποτέλεσµα η συνολική συνεισφορά των εξαγωγών στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ να διαµορφωθεί στις -1,3 ποσοστιαίες µονάδες. Παρά την αρνητική πορεία των εξαγωγών στο τρίτο τρί- µηνο του 2012, η παράλληλη ραγδαία πτώση των εισαγωγών, σε συνδυασµό µε τα σχετικά υψηλά επίπεδα των εισπράξεων από υπηρεσίες λόγω της τουριστικής περιόδου, είχαν ως αποτέλεσµα, όπως προαναφέρθηκε, την επίτευξη σηµαντικού πλεονάσµατος στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών. Η εξέλιξη αυτή έχει ιδιαίτερη σηµασία, καθώς συνιστά ένδειξη σηµαντικής προόδου στη διαδικασία οικονοµικής προσαρµογής της χώρας. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.1.7 Συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ Επιµέρους συνιστώσες της εξωτερικής ζήτησης Πηγή: Εθνικοί Λογαριασµοί, ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία στοιχείων από τις συγγραφείς. Σε βραχυχρόνιο ορίζοντα, η συνεισφορά του εξωτερικού τοµέα στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ αναµένεται να παραµείνει θετική. Εντούτοις, δεδοµένου του ότι τα µεγέθη των εισαγωγών έχουν ήδη µειωθεί δραµατικά από τα τέλη του 2008 και έπειτα και εποµένως τα περιθώρια ευρείας πτώσης τους στα προσεχή τρίµηνα σταδιακά περιορίζονται, η θετική αυτή συνεισφορά θα εξαρτάται σε ολοένα και µεγαλύτερο βαθµό από τη βελτίωση των εξαγωγικών επιδόσεων της χώρας. Επί του παρόντος, η επιθυµητή ανάκαµψη της εξαγωγικής δραστηριότητας της χώρας ευνοείται από την προοπτική οµαλοποίησης των εγχώριων οικονοµικών συνθηκών και υλοποίησης του προγράµµατος προσαρ- µογής, αλλά βρίσκεται αντιµέτωπη µε άλλα εµπόδια, όπως οι αδύναµες συνθήκες ζήτησης στην υπόλοιπη Ευρωπα κή Ένωση. 1.1.4. Συµπεράσµατα και προοπτικές Τόσο η ανάλυση που προηγήθηκε, όσο και οι οικονοµετρικές εκτιµήσεις των πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης για την τρέχουσα φάση του οικονοµικού κύκλου (Ενότητα 1.4), καθιστούν σαφές ότι η ελληνική οικονο- µία παρέµεινε σε καθεστώς ύφεσης κατά το τρίτο τρί- µηνο του 2012. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στη συνεχιζόµενη καθίζηση της εγχώριας ζήτησης, µε το πλήγµα που αυτή έχει επιφέρει στο ΑΕΠ να περιορίζεται σε κάποιο βαθµό από τις ευνο κές εξελίξεις στο εξωτερικό ισοζύγιο. Αναφορικά µε τις προοπτικές για τα αµέσως προσεχή τρίµηνα, τόσο οι ενδείξεις που παρέχουν οι δείκτες που ενσωµατώνουν προσδοκίες, όσο και οι προβλέψεις που προκύπτουν από το υπόδειγµα πιθανοτήτων ύφεσης (βλέπε Ενότητα 1.4) οδηγούν στην εκτίµηση ότι η ελληνική οικονοµία θα παραµείνει βραχυχρόνια σε καθεστώς ύφεσης. Ειδικότερα, στο χρονικό αυτό ορίζοντα οι προοπτικές για την ιδιωτική κατανάλωση παραµένουν δυσµενείς εξαιτίας των αναµενόµενων περαιτέρω αρνητικών εξελίξεων στο διαθέσιµο εισόδηµα και τον πλούτο των νοικοκυριών, ενώ οι δυσχέρειες τόσο από πλευράς εγχώριων οικονοµικών συνθηκών όσο και από πλευράς δυνατοτήτων χρηµατοδότησης θα εξακολουθήσουν να επενεργούν ανασταλτικά στην επενδυτική δαπάνη. Εντούτοις στην πορεία του έτους 2013, υπό την προ πόθεση επίτευξης των στόχων του οικονοµικού προγράµµατος της χώρας και συνεπώς σηµαντικής ανάσχεσης της αβεβαιότητας αναφορικά µε το µέλλον της ελληνικής οικονοµίας, οι ρυθµοί κάµψης της καταναλωτικής δαπάνης δύνανται να υποχωρήσουν, ενώ ταυτόχρονα δύναται να παρατηρηθεί σηµαντική επιβράδυνση ως προς το ρυθµό κάµψης των επενδύσεων. Ως προς την πορεία του εξωτερικού τοµέα, η σχετική συµβολή στο ρυθµό µεταβολής του ΑΕΠ αναµένεται να παραµείνει σε βραχυχρόνιο ορίζονται θετική, µε τα περιθώρια ταχείας πτώσης των εισαγωγών να περιορίζονται όµως σταδιακά, και εποµένως µε τα µεγέθη της συµβολής αυτής να εξαρτώνται σε ολοένα και µεγαλύτερο βαθµό από τη βελτίωση των εξαγωγικών επιδόσεων της χώρας. 12 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20

1.2. Πρόσφατες εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Ιωάννα Κωνσταντακοπούλου Στο τρίτο τρίµηνο του 2012, παρατηρήθηκε µια σηµα - ντική µεταβολή στο αποτέλεσµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, δηλαδή το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών µετατράπηκε σε πλεόνασµα. Σηµειώνεται ότι αντίστοιχο γεγονός είχε να παρατηρηθεί από το τρίτο τρίµηνο του 2004. Αναλυτικότερα, το πλεόνασµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών δια- µορφώθηκε στο 1,5% του ΑΕΠ κατά το τρίτο τρίµηνο του 2012, έναντι 3,61% ελλείµµατος το αντίστοιχο τρί- µηνο του 2011 (Πίνακας 1.2.1). Σε απόλυτα µεγέθη, το πλεόνασµα διαµορφώθηκε στα 0,775 δισεκ. ευρώ έναντι 2,01 δισεκ. ευρώ ελλείµµατος του αντίστοιχου τριµήνου του 2011 και 2,71 δισεκ. ευρώ (έλλειµµα) του αντίστοιχου τριµήνου του 2010 (Πίνακας 1.2.2). Όσον αφορά το χρονικό διάστηµα Ιανουαρίου-Σεπτεµβρίου του 2012, σηµειώνουµε ότι το έλλειµµα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 56,61% έναντι του αντίστοιχου χρονικού διαστήµατος του 2011, φτάνοντας τα 4,17% του ΑΕΠ, από 9,61% το 2011. Σε απόλυτα µεγέθη, το έλλειµµα µειώθηκε κατά 61,02% και διαµορφώθηκε στα 5,74 δισεκ. ευρώ έναντι 14,75 δισεκ. ευρώ το αντίστοιχο χρονικό διάστηµα του 2011. Η βελτίωση αυτή προέρχεται κυρίως από το εµπορικό ισοζύγιο, όπου παρατηρείται µια συνεχής µείωση του ελλείµµατός του (βλέπε ιάγραµµα 1.2.1) και όπου ο µέσος ρυθµός µεταβολής του τα τελευταία χρόνια (2009-2012q3) είναι της τάξεως του -15,41%. Αντίστοιχοι ρυθµοί µεταβολής για τις εξαγωγές είναι -15,17%, ενώ για τις εισαγωγές -30,75%. Ειδικότερα, για το εξεταζόµενο χρονικό διάστηµα (Ιανουάριος-Σεπτέµβριος) του 2012, που έχουµε διαθέσιµα στατιστικά στοιχεία, το έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου ως ποσοστό του ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 35,19%, και διαµορφώθηκε στο 8,7% του ΑΕΠ από 13,42% το α - ντίστοιχο διάστηµα του 2011. Σε απόλυτα µεγέθη δια- µορφώθηκε στα 12,43 δισεκ. ευρώ έναντι 19,62 δισεκ. ευρώ του αντίστοιχου διαστήµατος του 2011. ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2.1 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (ως ποσοστό του ΑΕΠ) ΙΤΣ Αγαθών Εξαγωγές Εισαγωγές Υπηρεσιών Εισοδηµάτων Τρεχουσών µεταβιβάσεων 2009q1-13,76% -14,96% 7,10% 22,06% 2,36% -3,85% 2,68% 2009q2-11,86% -12,99% 6,42% 19,41% 5,34% -4,34% 0,12% 2009q3-5,85% -12,93% 6,44% 19,36% 10,86% -3,83% 0,05% 2009q4-13,64% -12,61% 6,62% 19,24% 2,83% -3,53% -0,32% 2010q1-17,65% -15,58% 6,76% 22,34% 2,20% -2,87% -1,40% 2010q2-7,13% -12,42% 7,46% 19,88% 5,94% -3,78% 3,13% 2010q3-4,68% -12,08% 7,58% 19,66% 11,63% -3,62% -0,60% 2010q4-11,76% -10,98% 8,94% 19,93% 3,61% -3,50% -0,90% 2011q1-14,63% -15,68% 8,92% 24,60% 2,05% -3,50% 2,50% 2011q2-10,59% -12,42% 9,67% 22,08% 6,66% -4,43% -0,41% 2011q3-3,61% -12,17% 10,03% 22,20% 13,45% -4,27% -0,61% 2011q4-11,53% -12,20% 10,12% 22,32% 5,08% -4,23% -0,18% 2011q1-q3-9,61% -13,42% 9,54% 22,96% 7,39% -4,07% 0,49% 2012q1-10,13% -12,92% 10,85% 23,77% 3,33% -3,58% 3,03% 2012q2-3,88% -10,56% 11,09% 21,65% 7,03% -0,68% 0,32% 2012q3 1,50% -2,62% 3,71% 6,33% 3,98% 0,28% -0,13% 2012q1-q3-4,17% -8,70% 8,55% 17,25% 4,78% -1,33% 1,08% Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος και ΕΛΣΤΑΤ. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 13

ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2.2 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (σε δισεκ. ευρώ) 2009q1-7,09-7,71 3,66 11,37 1,22-1,98 1,38 2009q2-6,99-7,65 3,78 11,43 3,15-2,56 0,07 2009q3-3,55-7,83 3,90 11,73 6,58-2,32 0,03 2009q4-8,19-7,57 3,98 11,55 1,70-2,12-0,19 2010q1-9,32-8,22 3,57 11,79 1,16-1,52-0,74 2010q2-4,04-7,04 4,23 11,27 3,37-2,14 1,78 2010q3-2,71-7,01 4,40 11,40 6,74-2,10-0,35 2010q4-6,44-6,01 4,89 10,90 1,98-1,91-0,49 2011q1-7,10-7,61 4,33 11,94 1,00-1,70 1,21 2011q2-5,63-6,60 5,14 11,74 3,54-2,35-0,22 2011q3-2,01-6,78 5,59 12,37 7,49-2,38-0,34 2011q4-5,90-6,24 5,18 11,41 2,60-2,16-0,09 2011q1-q3-14,74-20,99 15,05 36,04 12,03-6,43 0,65 2012q1-4,60-5,87 4,93 10,80 1,52-1,63 1,38 2012q2-1,91-5,20 5,47 10,67 3,47-0,34 0,16 2012q3 0,77-1,35 1,91 3,26 2,05 0,14-0,07 2012q1-q3-5,74-12,43 12,31 24,73 7,03-1,82 1,47 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. ΙΤΣ Αγαθών Εξαγωγές Εισαγωγές Υπηρεσιών Εισοδηµάτων Τρεχουσών µεταβιβάσεων ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.2.1 Ρυθµός µεταβολής ελλείµµατος εµπορικού ισοζυγίου (2009-2012q3) (ως προς το αντίστοιχο τρίµηνο του προηγούµενου έτους) ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.2.2 Εµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµα και πλοία (σε δισεκ. ευρώ, 2009-2012q3) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Η µεταβολή του εµπορικού ισοζυγίου οφείλεται κυρίως στη µείωση του ελλείµµατος του ισοζυγίου χωρίς καύσιµα και πλοία (βλέπε ιάγραµµα 1.2.2). Είναι χαρακτηριστικό ότι ο µέσος ρυθµός µεταβολής της συγκεκρι- µένης συνιστώσας του εµπορικού ισοζυγίου ως προς Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. 14 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20

την αντίστοιχη περίοδο ήταν -48,06%. Όσον αφορά τις εισαγωγές χωρίς καύσιμα και πλοία, αυτές έχουν ένα μέσο ρυθμό μεταβολής της τάξεως του -34,33% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2011, ενώ το α - ντίστοιχο μέγεθος για τις εξαγωγές είναι -18,77. Συνεπώς, εύκολα διαπιστώνεται το αίτιο της συγκεκριμένης μείωσης του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Στο ισοζύγιο εισοδημάτων σημειώθηκε συρρίκνωση του ελλείμματος ως ποσοστού του ΑΕΠ της τάξεως του 67,34% και διαμορφώθηκε στα 1,33% του ΑΕΠ έναντι 4,07% του ΑΕΠ. Σε απόλυτα μεγέθη, το έλλειμμα διαμορφώθηκε στα 1,82 δισεκ. ευρώ έναντι 6,43 δισεκ. ευρώ του αντίστοιχου διαστήματος του 2011, μια μεταβολή της τάξεως του 71,7%. Στον Πίνακα 1.2.3 μπορούμε να παρατηρήσουμε τη διαχρονική εξέλιξη του ισοζυγίου εισοδημάτων τα τελευταία χρόνια. Παρατηρούμε μια συρρίκνωση του ελλείμματος, από το δεύτερο τρίμηνο του 2012, εξαιτίας της μείωσης των πληρωμών των τόκων επί των τίτλων Δημοσίου που διακρατούν κάτοικοι του εξωτερικού μετά την εφαρμογή του PSI, καθώς και από τη χρονική μετατόπιση της καταβολής των τόκων που αφορούν δάνεια του Μηχανισμού Στήριξης μέσω της ΕΚΤ λόγω αναπροσαρμογής του επιτοκίου. Το πλεόνασμα του ισοζυγίου υπηρεσιών ως ποσοστό του ΑΕΠ σημείωσε συρρίκνωση της τάξεως του 35,3% και διαμορφώθηκε στο 4,78% του ΑΕΠ έναντι 7,4% το αντίστοιχο διάστημα του 2011. Σε απόλυτα μεγέθη, το πλεόνασμα διαμορφώθηκε στα 7,03 δισεκ. ευρώ έναντι 12,03 δισεκ. ευρώ. Στο ισοζύγιο τρεχουσών μεταβιβάσεων παρατηρήθηκε αύξηση του πλεονάσματος της τάξεως του 125,5% έναντι του αντίστοιχου διαστήματος του 2011, και διαμορφώθηκε στα 1,47 δισεκ. ευρώ έναντι 0,65 δισεκ. ευρώ. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται κυρίως στην άνοδο των καθαρών μεταβιβάσεων εισπράξεων του τομέα Γενικής Κυβέρνησης κατά 0,627 δισεκ. ευρώ έναντι του αντίστοιχου διαστήματος του 2011. ΠΙΝΑΚΑΣ 1.2.3 Ισοζύγιο εισοδημάτων 2011q2 2011q3 2011q4 2012q1 2012q2 2012q3 2012q4-1,70-2,35-2,38-2,16-1,63-0,34 0,14 Εισπράξεις 0,79 0,79 0,84 0,90 0,83 0,76 0,26 Αμοιβές, μισθοί 0,04 0,05 0,04 0,05 0,05 0,05 0,02 Τόκοι, μερίσματα, κέρδη 0,74 0,74 0,80 0,85 0,78 0,71 0,24 Πληρωμές 2,49 3,15 3,23 3,06 2,45 1,10 0,11 Αμοιβές,μισθοί 0,10 0,11 0,12 0,13 0,12 0,12 0,03 Τόκοι, μερίσματα, κέρδη 2,38 3,03 3,10 2,93 2,33 0,98 0,08 Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος. Συμπεράσματα - Προοπτικές Είναι εμφανές ότι η μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών κατά το χρονικό διάστημα Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου του προηγούμενου έτους οφείλεται, όπως και αναμενόταν, κυρίως στη μείωση των εισαγωγών χωρίς καύσιμα και πλοία και όχι στην αύξηση των εξαγωγών χωρίς καύσιμα και πλοία. Το αποτέλεσμα αυτό θεωρείται αναμενόμενο λόγω της βαθιάς ύφεσης που διέρχεται η ελληνική οικονομία, καθώς και λόγω του γεγονότος ότι η διείσδυση των ελληνικών προϊόντων σε ξένες αγορές είναι μια διαδικασία χρονοβόρα. Επίσης, ο δεύτερος παράγοντας ο οποίος λειτούργησε ευεργετικά είναι η μείωση των πληρωμών για τόκους επί των τίτλων του Δημοσίου που διακρατούν κάτοικοι του εξωτερικού μετά τη συμμετοχή των ιδιωτών στην περικοπή του δημόσιου χρέους (PSI). Το ισοζύγιο εισοδημάτων θα πρέπει να τονίσουμε ότι αποτελούσε μια μελλοντική απειλή για τον εξωτερικό τομέα της οικονομίας, η οποία έχει εκλείψει λόγω PSI και αυτό είναι πολύ σημαντικό. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 15

1.3. Οι εξελίξεις του δείκτη τιµών καταναλωτή Στέλιος Καραγιάννης, Γιάννης Παναγόπουλος Ο πληθωρισµός στη χώρα µας, σε ό,τι αφορά το γενικό επίπεδο τιµών ( ΤΚ), επιστρέφει σε πτωτική πορεία από τον Οκτώβριο του 2012 (1,6%). Έτσι τον εκέµβριο του ίδιου έτους ο πληθωρισµός υποχώρησε στο 0,8%, σε σχέση µε τον αντίστοιχο µήνα του 2011 (βλ. ιάγραµµα 1.3.1). Σε ό,τι αφορά τον πυρήνα του δείκτη 1, παρατηρούµε ότι για πρώτη φορά από τον Αύγουστο του 2012 εµφανίζεται συνεχής αποπληθωρισµός (-0,2%), φθάνοντας τον εκέµβριο στο -1,2%. Η παραπάνω εξέλιξη κρίνεται ως ιδιαίτερα σηµαντική, καθώς παρατηρείται για πρώτη φορά µια σταθερή αποπληθωριστική πορεία του πυρήνα του πληθωρισµού. Έτσι, µε βάση την εµπειρική εκτίµηση που έχει παρουσιασθεί σε προηγούµενο τεύχος (βλέπε Μάιος του 2010), αναµένεται η παραπάνω εξέλιξη να ενσωµατωθεί και στον γενικό ΤΚ. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.1 ΤΚ, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους υπηρεσίες επισκευής και συντήρησης κατοικίας, (β) από την οµάδα Ένδυση και Υπόδηση (5,3%), λόγω αύξησης των τιµών των συγκεκριµένων προ όντων και (γ) την οµάδα Μεταφορές (1,6%), λόγω κυρίως αύξησης των τιµών στα καύσιµα αυτοκίνητων (βενζίνη) και στα εισιτήρια αεροπλάνων. Μέρος της εν λόγω αύξησης αντισταθµίστηκε από µειώσεις στις τιµές των αυτοκίνητων. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, υπήρξαν και τάσεις περαιτέρω µείωσης του ΤΚ που εκφράστηκαν κυρίως µέσω των οµάδων Υγεία, Επικοινωνίες και Εκπαίδευση, οι οποίες όλες παρουσίασαν µειώσεις κατά 3,9%. Στην πρώτη οµάδα οι µειώσεις προήλθαν κυρίως από τις τιµές των φαρµάκων και των ιατρικών, οδοντιατρικών και παρα ατρικών υπηρεσιών. Στη δεύτερη οµάδα η µείωση προήλθε κυρίως από τις τιµές των τηλεφωνικών υπηρεσιών, ενώ στην τρίτη οµάδα κυρίως από τις τιµές των διδάκτρων των ιδιωτικών σχολείων αλλά και των φροντιστηρίων. Αξίζει εδώ να αναφερθούµε στην πορεία της υποοµάδας Ενοίκια από την οµάδα Στέγαση του ΤΚ (βλ. ιάγραµµα 1.3.2). Αναλυτικότερα, η τιµή της οµάδας Ενοίκια κατοικιών παρουσιάζει µια αρνητική µεταβολή η οποία είναι συνεχής και µε αυξητική τάση. Συγκεκρι- µένα, η τάση αυτή ξεκίνησε από τον Ιανουάριο του 2012 (-0,2%) και συνεχίζεται µέχρι τον εκέµβριο του 2012 (-4,0%). ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.2 ΤΚ Στέγασης και Ενοικίων, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους Η προαναφερθείσα µεταβολή κατά 0,8% του γενικού ΤΚ προέρχεται κυρίως από την αύξηση των παρακάτω δεικτών αγαθών και υπηρεσιών, σύµφωνα µε τους υπολογισµούς επίπτωσης της ΕΛΣΤΑΤ: (α) από την οµάδα Στέγαση (11,1%) και πιο συγκεκριµένα, από την υποκατηγορία του πετρελαίου θέρµανσης και του ηλεκτρισµού. Μέρος της εν λόγω αύξησης αντισταθµίστηκε από µειώσεις στις τιµές των ενοικίων κατοικιών και στις Επιπροσθέτως, στο ιάγραµµα 1.3.3 παρουσιάζεται η πορεία του Εναρµονισµένου πληθωρισµού µε σταθε- 1. Ο πυρήνας του ΤΚ προέρχεται από τις εκτιµήσεις της ΕΛΣΤΑΤ και δεν περιλαµβάνει τις τιµές του ηλεκτρικού ρεύµατος, του φυσικού αερίου και των καυσίµων αυτοκινήτου. 16 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20

ρούς αλλά και χωρίς σταθερούς φορολογικούς συντελεστές (Ε ΤΚ-ΣΦ και Ε ΤΚ, αντίστοιχα). Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούµενη ανάλυσή µας, η διαφορά στους δύο αυτούς δείκτες αποτελεί µια ένδειξη για την επίδραση των φορολογικών συντελεστών των έµµεσων φόρων στη συνολική µεταβολή της τελικής τιµής. Η διαφορά των δύο δεικτών τον Σεπτέµβριο του 2012 έχει σχεδόν εξαλειφθεί (στο 0,2% των τελικών τιµών), για να ανέβει ελαφρά τον επόµενο µήνα στο 0,7% και να σταθεροποιηθεί σε αυτό το επίπεδο τον εκέµβριο του 2012. Το γεγονός αυτό σηµατοδοτεί ότι οι φόροι δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη επίπτωση τους τελευταίους µήνες στις τιµές. Είναι αξιοσηµείωτο εδώ να αναφέρουµε ότι από τον Οκτώβριο του 2012 και ύστερα ο Ε ΤΚ-ΣΦ περνά σε φάση αποπληθωρισµού (βλέπε ιάγραµµα 1.3.3). ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.3 Εναρµονισµένος ΤΚ και Εναρµονισµένος ΤΚ µε σταθερούς φόρους, % µεταβολή ως προς τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους ΠΛΑΙΣΙΟ 1 Η πορεία των δεικτών ενέργειας Στα ιαγράµµατα 1.3.4-1.3.5 παρουσιάζεται η πορεία των τιµών του πετρελαίου θέρµανσης αλλά και του υγραερίου-φυσικού αερίου µε σταθερούς αλλά και χωρίς σταθερούς φορολογικούς συντελεστές, αντίστοιχα. Αναφορικά µε την πορεία του πετρελαίου παρατηρούµε την αύξηση των τιµών κατά περίπου 30% µετά την επιβολή φόρων (Σεπτέµβριος 2012). Παρ όλα αυτά, την ίδια χρονική περίοδο ο δείκτης µε σταθερούς φόρους παρουσιάζει αποκλιµάκωση (Οκτώβριος- εκέµβριος 2012). Αντίθετα, οι δύο δείκτες υγραερίου-φυσικού αερίου ταυτίζονται µετά τον Σεπτέµβριο του 2012, καθώς δεν υπάρχει ακόµα κάποια µεταβολή στους φόρους. ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.4 Πετρέλαιο, Εναρµονισµένος ΤΚ και Εναρµονισµένος ΤΚ µε σταθερούς φόρους* ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.3.5 Υγραέριο - Φυσικό αέριο, Εναρµονισµένος ΤΚ και Εναρµονισµένος ΤΚ µε σταθερούς φόρους* * Η µεταβολή αφορά τον αντίστοιχο µήνα του προηγούµενου έτους OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 17

1.4. Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης για την ελληνική οικονοµία: Τρέχουσα περίοδος και προβλέψεις Αικατερίνη Τσούµα Όπως έχει αναλυθεί και σε προηγούµενα τεύχη των Οικονοµικών Εξελίξεων, το εάν η ελληνική οικονοµία σε µια χρονική περίοδο διανύει µια φάση ύφεσης (ή επέκτασης) του οικονοµικού κύκλου δύναται να αξιολογηθεί στη βάση εκτιµήσεων πιθανοτήτων καθεστώτος ύφεσης (ή επέκτασης). Οι εκτιµήσεις αυτές πραγµατοποιούνται µε τη χρήση διαφορετικών υποδειγµάτων όπως, µεταξύ άλλων, τα υποδείγµατα (α) εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov και (β) τα κανονικά πιθανολογικά υποδείγµατα (probit) και είτε αφορούν µέχρι και στην πιο πρόσφατη περίοδο ή ενσωµατώνουν προβλέψεις για µελλοντικές περιόδους. Στην περίπτωση του υποδείγµατος εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov 1, το οποίο προσεγγίζει τον οικονοµικό κύκλο ως µια ανέλιξη εναλλαγής µεταξύ καθεστώτος ύφεσης και επέκτασης, χρησιµοποιείται ο ρυθ- µός µεταβολής του τριµηνιαίου ΑΕΠ 2, το οποίο αποτελεί το επιλεγµένο µέγεθος µέτρησης της οικονοµικής δραστηριότητας. Οι εκτιµώµενες πιθανότητες φίλτρου (filtered) (στη βάση της πληροφόρησης που είναι διαθέσιµη στην εκάστοτε χρονική στιγµή t) και εξοµάλυνσης (smoothed) (στη βάση όλης της πληροφόρησης που είναι διαθέσιµη έως το τέλος T του δείγµατος) για το καθεστώς ύφεσης αφορούν µέχρι και την πιο πρόσφατη χρονική περίοδο. Το ιάγραµµα 1.4.1 παρουσιάζει τις εκτιµήσεις των σχετικών πιθανοτήτων για την περίοδο από το πρώτο τρίµηνο του 2000 έως το τρίτο τρίµηνο του 2012 3. Σηµειώνεται ότι, σύµφωνα µε τον κανόνα που υιοθετείται, µια περίοδος ύφεσης ορίζεται ως περίοδος κατά την οποία η πιθανότητα ύφεσης που συνάγεται είναι υψηλότερη του 0,5. Τόσο οι εκτιµηθείσες πιθανότητες φίλτρου για το καθεστώς ύφεσης όσο και οι πιθανότητες εξοµάλυνσης υποδεικνύουν ξεκάθαρα την είσοδο της ελληνικής οικονοµίας σε καθεστώς ύφεσης στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και επιβεβαιώνουν την παραµονή της στο καθεστώς αυτό µέχρι και την πιο πρόσφατη περίοδο. Το σηµαντικό ύψος των πιθανοτήτων φίλτρου και εξοµάλυνσης (που ταυτίζεται στις δύο περιπτώσεις) για το καθεστώς ύφεσης κατά το τρίτο τρίµηνο του 2012 είναι κοντά στη µονάδα και, πιο συγκεκριµένα, εκτιµάται στο 0,953, αποτελώ - ντας σαφή ένδειξη για το ότι η ελληνική οικονοµία εξακολουθεί να διανύει περίοδο καθεστώτος ύφεσης. Επισηµαίνεται παράλληλα ότι η σχετική πιθανότητα φίλτρου για το καθεστώς ύφεσης σηµείωσε µικρή αύξηση ανάµεσα στο δεύτερο (εκτίµηση στο 0,946) και το τρίτο τρίµηνο του 2012, σηµατοδοτώντας έτσι την έλλειψη ενδείξεων για πιθανή βελτίωση των οικονοµικών συνθηκών. Ταυτόχρονα, η µικρή πτώση της πιθανότητας εξο- µάλυνσης (από το 0,991 στο δεύτερο τρίµηνο), σε συνδυασµό και µε την αύξηση της πιθανότητας φίλτρου, αποτελεί µεµονωµένο στοιχείο και, συνεπώς, θα ήταν πρόωρο να ερµηνευτεί ως ένδειξη επικείµενης έναρξης µιας πορείας εξόδου από την ύφεση. Πρόσθετη πληροφόρηση για την καλύτερη αξιολόγηση του στοιχείου αυτού παρέχει η εκτίµηση των πιθανοτήτων ύφεσης από το κανονικό πιθανολογικό υπόδειγµα, που ακολουθεί. Το κανονικό πιθανολογικό υπόδειγµα 4, το οποίο παρέχει µια επιπλέον εκτίµηση για τη φάση του οικονοµικού κύκλου στη βάση εκτιµώµενων πιθανοτήτων ύφεσης, ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.4.1 Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης στη βάση υποδείγµατος εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov 1. Για την αναλυτική παρουσίαση της συγκεκριµένης εξειδίκευσης κατά Hamilton (1989) καθώς και την ερµηνεία των πιθανοτήτων που προκύπτουν, βλέπε Οικονοµικές Εξελίξεις, Τεύχος 13, Σεπτέµβριος 2010, σελ. 22-24. 2. Σηµειώνεται ότι έχει ληφθεί υπόψη η πιο πρόσφατη αναθεώρηση των στοιχείων των Εθνικών Λογαριασµών και ότι για τα τριµηνιαία στοιχεία του ΑΕΠ που παρέχονται µόνο σε µη εποχικά διορθωµένη βάση χρησιµοποιείται το πρόγραµµα Demetra+ για την απόκτηση εποχικά διορθωµένων στοιχείων. 3. Ενώ οι εκτιµήσεις πραγµατοποιούνται για την περίοδο 1970-2012, η πιο σύντοµη περίοδος απεικόνισης επιλέγεται για λόγους συγκρισιµότητας µε τα αποτελέσµατα των πιθανοτήτων εκτίµησης του κανονικού πιθανολογικού υποδείγµατος που ακολουθεί. 4. Για την αναλυτική παρουσίαση της συγκεκριµένης εξειδίκευσης κατά Estrella and Mishkin (1998), βλέπε Οικονοµικές Εξελίξεις, Τεύχος 14, Ιανουάριος 2011, σελ. 27-28. 18 OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20

εκτιµά την κατάσταση της οικονοµίας µέσω µιας µεταβλητής που δύναται να παίρνει µόνο δύο τιµές ανάλογα µε το εάν η οικονοµία διανύει καθεστώς ύφεσης ή όχι. Οι προκύπτουσες προσαρµοσµένες (fitted) τιµές από την εκτίµηση του ύψους της πιθανότητας ο παρατηρήσιµος δείκτης καθεστώτος ύφεσης να παίρνει την τιµή 1 5 ερµηνεύονται ως οι εκτιµώµενες πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης. Για την εκτίµηση του υποδείγµατος επιλέγονται ως ανεξάρτητες µεταβλητές οι ρυθµοί µεταβολής του τριµηνιαίου ΑΕΠ και του κατασκευασµένου µηνιαίου είκτη Προήγησης (βλέπε Tsouma, 2010), ο οποίος για τους σκοπούς της παρούσας εφαρµογής µετατρέπεται σε τριµηνιαία συχνότητα. Τα στοιχεία που χρησιµοποιούνται αφορούν στη χρονική περίοδο από το πρώτο τρίµηνο του 2000 6 έως το τρίτο τρίµηνο του 2012, ενώ οι εκτιµήσεις που πραγµατοποιούνται περιλαµβάνουν και προβλέψεις για τις πιθανότητες ύφεσης για τα δύο επόµενα τρίµηνα, συνεπώς για το τέταρτο τρίµηνο του 2012 και το πρώτο τρίµηνο του 2013, µε τον ορίζοντα της πρόβλεψης να ορίζεται στα δύο τρί- µηνα. Οι εκτιµήσεις µαρτυρούν, όπως απεικονίζεται στο ιάγραµµα 1.4.2, ότι υψηλές πιθανότητες προβλέπο - νταν ήδη κατά την έναρξη της ύφεσης που ξεκίνησε το 2008 και διατηρήθηκαν καθ όλη τη διάρκεια της συνεχιζόµενης ύφεσης που εξακολουθούσε να διανύει η ελληνική οικονοµία µέχρι τον Σεπτέµβριο του 2012 (εξαίρεση αποτελεί η τιµή της πιθανότητας (0,46) για το πρώτο τρίµηνο του 2010) 7. Η εικόνα που επιπροσθέτως προκύπτει από τις ενσωµατωµένες προβλέψεις για τα δύο επόµενα τρίµηνα καθιστά δυνατή µια εκτίµηση τόσο για το σύνολο του έτους 2012 όσο και για τις αρχές του 2013, και συνεπώς για τις βραχυπρόθεσµες προοπτικές της ελληνικής οικονοµίας. Οι υποκείµενες εκτιµήσεις ξεκάθαρα υποδηλώνουν, µέσω των πιθανοτήτων που αγγίζουν τη µονάδα, ότι για το σύνολο του 2012 αλλά και έως το Μάρτιο του 2013 δεν προβλέπεται να υπάρξει έξοδος της ελληνικής οικονοµίας από το καθεστώς ύφεσης. Παράλληλα, η έλλειψη κάθε είδους ΙΑΓΡΑΜΜΑ 1.4.2 Πιθανότητες καθεστώτος ύφεσης στη βάση κανονικού πιθανολογικού υποδείγµατος θετικών ενδείξεων από τις εκτιµήσεις του κανονικού πιθανολογικού υποδείγµατος δεν ενισχύουν τη δυνητική υπόθεση ότι η εκτίµηση της πτώσης της πιθανότητας εξοµάλυνσης από το υπόδειγµα εναλλαγής καθεστώτος κατά Markov θα µπορούσε να σηµατοδοτεί την έναρξη µιας πορείας επανένταξης της ελληνικής οικονοµίας σε καθεστώς ανάπτυξης στα αµέσως προσεχή τρίµηνα. Βιβλιογραφία Estrella, A. and F. S. Mishkin (1998). Predicting US Recessions: Financial Variables as Leading Indicators, The Review of Economics and Statistics, 80(1), 45-61. Hamilton, J. D. (1989). A new approach to the economic analysis of nonstationary time series and the business cycle, Econometrica, 57, 357-384. Tsouma, Ε. (2010). Predicting Growth and Recessions Using Leading Indicators: Evidence from Greece, ΚΕΠΕ, Εργασίες για Συζήτηση, 114. Tsouma, E. (2011). Dating the Greek Business Cycle: Is there Evidence on a Late 2000s Recessionary Regime for the Greek Economy?, Essays in Economics-Applied Studies on the Greek Economy, 50 years anniversary publication, Athens: KEPE. 5. Εξαιτίας της έλλειψης επίσηµης χρονολόγησης του κύκλου για την ελληνική οικονοµία, ο δείκτης καθεστώτος ύφεσης που χρησιµοποιείται βασίζεται σε σχετική εφαρµογή που πραγµατοποιείται (βλέπε E. Tsouma, 2011), στην οποία προσδιορίζονται τα ακριβή σηµεία καµπής του οικονοµικού κύκλου. 6. Οι εκτιµήσεις ξεκινούν από το πρώτο τρίµηνο του 2001 εξαιτίας του υπολογισµού των ρυθµών µεταβολής και της ενσωµάτωσης των υστερήσεων. Για το λόγο αυτό στο σχετικό διάγραµµα η απεικόνιση ξεκινά από το 2001. 7. Η πτώση αυτή της πιθανότητας ύφεσης κάτω από το 0,5 υπήρξε προσωρινή και σαφώς δεν σηµατοδότησε την έξοδο από το συγκεκριµένο καθεστώς. Η άµεση επαναφορά και διατήρηση των πιθανοτήτων ύφεσης σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδα επιβεβαιώνει ότι η εξέλιξη αυτή είχε προσωρινό χαρακτήρα και ότι η ελληνική οικονοµία εξακολουθεί να διανύει περίοδο καθεστώτος ύφεσης. OIKONOMIΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 2013/20 19