ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β.5.11. ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΤΗΡΙΞΗ ΤΗΣ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑΣ Φεβρουάριος 2015 ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου... 3 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου... 3 2. ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ... 5 2.1 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών... 5 2.1.1 Εμπορικό ισοζύγιο... 8 2.1.2 Ισοζύγιο υπηρεσιών... 11 2.1.3 Ισοζύγιο εισοδημάτων... 14 2.1.4 Ισοζύγιο μεταβιβάσεων... 16 2.2 Εξέλιξη ελληνικών εξαγωγών... 18 2.3 Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών... 23 2.3.1 Προϊόντα... 23 2.3.2 Υπηρεσίες... 26 2.4 Κύριες αγορές διάθεσης των ελληνικών προϊόντων... 27 2.4.1 Γεωγραφική κατανομή εντός και εκτός ΕΕ... 27 2.4.2 Γεωγραφική κατανομή ανά χώρα ενδιαφέροντος... 30 2.4.3 Εμπορικό προφίλ χωρών ενδιαφέροντος... 34 3. Η ΕΞΑΓΩΓΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ... 50 3.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος... 50 3.2 Αποτελέσματα έρευνας πεδίου... 52 4. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ... 61 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου Το Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη προσδιορισμού Αγορών Στόχων για τη στήριξη της υποβάλλεται στο πλαίσιο της από 8.4.2014 Σύμβασης μεταξύ της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών (ΕΑΤΑ ΑΕ) ως αναθέτουσας αρχής και της Κοινοπραξίας για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων για την υλοποίηση του έργου «Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων». Το έργο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΤΤΙΚΗ 2007-2013. Το παρόν παραδοτέο αποτελεί την επικαιροποίηση της πρώτης μελέτης για την στήριξη της εξωστρέφειας, με στόχο την ενίσχυση του εξωστρεφούς προσανατολισμού των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, μέσω της ανάδειξης των αγορών στόχων για τις οποίες καταγράφεται έντονη δυναμική και γόνιμες συνθήκες για την ανάπτυξη εξαγωγικής δραστηριότητας. 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου Την εισαγωγική ενότητα της μελέτης ακολουθεί η δεύτερη ενότητα, η οποία αποτυπώνει τα επικαιροποιημένα στοιχεία εξέλιξης και διάρθρωσης των ελληνικών εξαγωγών, με έμφαση στην περίοδο που η χώρα μας αποτελεί κράτος μέλος της Ευρωζώνης. Παράλληλα, στο πλαίσιο της ίδιας ενότητας αποτυπώνεται η θέση της χώρας μας έναντι των κύριων εμπορικών της εταίρων, ενώ πραγματοποιείται και η συγκριτική αξιολόγηση των 5 αγορών στόχων όπως αυτές αναδείχθηκαν στο πλαίσιο της πρώτης έκδοσης της παρούσας μελέτης. Για την άντληση των απαιτούμενων στοιχείων χρησιμοποιήθηκαν επίσημες εθνικές και διεθνείς δευτερογενείς πηγές (ΕΛ.ΣΤΑΤ., Τράπεζα της Ελλάδος, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, World Economic Forum, Eurostat, ECB, κλπ). Στην τρίτη ενότητα πραγματοποιείται η αποτύπωση των κυριότερων παραμέτρων που χαρακτηρίζουν την άσκηση εξαγωγικής δραστηριότητας στην Αθήνα. Για την άντληση των σχετικών στοιχείων πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου, την περίοδο Ιανουαρίου Φεβρουαρίου 2015, σε αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων. Προκειμένου να εξασφαλισθεί η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος από τον πληθυσμό των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του δήμου Αθηναίων και να γενικευτούν τα συμπεράσματα στον ευρύτερο πληθυσμό, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας, βάσει της οποίας ο πληθυσμός κατανεμήθηκε βάσει του κλάδου οικονομικής δραστηριότητας. Η κωδικοποίηση κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας έγινε βάσει Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

του αναθεωρημένου συστήματος NACE Rev.2 (το οποίο κατατάσσει τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες Κωδικών Αριθμών Δραστηριότητας) και πραγματοποιήθηκε σε διψήφιο επίπεδο ανάλυσης. Η καταγραφή της εξαγωγικής δραστηριότητας εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, επιδιώκεται μέσα από την εξέταση της πορείας μιας σειράς παραμέτρων, σημαντικών για την αξιολόγηση της εξωστρεφούς δραστηριότητας των αθηναϊκών επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιχειρήσεις κλήθηκαν να προσδιορίσουν, μεταξύ άλλων, την πορεία της εξαγωγικής τους δραστηριότητας, τα κύρια προϊόντα που διαθέτουν στις διεθνείς αγορές, τους κύριους προορισμούς και τα βασικά μέσα προβολής και διάθεσης των προϊόντων τους. Παράλληλα, οι αθηναϊκές επιχειρήσεις κλήθηκαν να αξιολογήσουν τόσο τους παράγοντες που επηρεάζουν την τρέχουσα εξαγωγική τους δραστηριότητα, όσο και τα κίνητρα και τα προβλήματα που αντιμετώπισαν κατά την έναρξη της εξαγωγικής τους δραστηριότητας. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

2. ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΞΑΓΩΓΩΝ 2.1 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας μας διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα καθ όλη τη μεταπολεμική περίοδο, καταγράφοντας ιδιαίτερα έντονες διακυμάνσεις. Εξειδικεύοντας, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών στην Ελλάδα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 90 διαμορφωνόταν μεταξύ 0% και 5% του ΑΕΠ, ενώ από το 2000 η κατάσταση επιδεινώθηκε αισθητά με το έλλειμμα το 2008 να αγγίζει στο 14% του ΑΕΠ. Συνέπεια των υψηλών και παρατεταμένων ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (σε συνδυασμό με την διατήρηση ελλειμματικών κρατικών προϋπολογισμών) ήταν η συσσώρευση εξωτερικού χρέους σε μη διατηρήσιμα επίπεδα και η αδυναμία εξυπηρέτησης του. Σε μακροοικονομικό επίπεδο, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αποδίδεται στο γεγονός ότι η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας προήλθε κυρίως από την πλευρά της ζήτησης, καθώς η εγχώρια ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών ξεπερνούσε το δυνητικό προϊόν της οικονομίας. Σε μικροοικονομικό επίπεδο ωστόσο, καθοριστικό παράγοντα επιδείνωσης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αποτέλεσε η φθίνουσα ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, με τους σχετικούς δείκτες να καταγράφουν -από την ένταξή της Ελλάδας στην ευρώ-ζώνη και μέχρι το 2010- μια σωρευτική απώλεια ανταγωνιστικότητας τιμών/κόστους της τάξεως του 20-25%. Ωστόσο, το 2010 η ελληνική οικονομία (έπειτα από σχεδόν δύο δεκαετίες φθίνουσας πορείας) ξεκίνησε να αποκαθιστά την διεθνή της ανταγωνιστικότητα, με κύριο μοχλό ωστόσο τη μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Ως αποτέλεσμα της συνεχούς προσαρμογής της ελληνικής οικονομίας, το 2013 η χώρα μας ανέκτησε πλήρως την απώλεια της ανταγωνιστικότητας κόστους έναντι των εμπορικών της εταίρων. Η σταδιακή ανάκτηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας συνέβαλε θετικά στον περιορισμό του ελλείμματος στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας και στην σταδιακή ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας. Εξειδικεύοντας, από το 2009 και μετά το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών στη χώρα μας καταγράφει έντονα ανοδική τάση, με την συνολική προσαρμογή να αγγίζει τα 27 δις. (σε τρέχουσες τιμές). Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με τα πλέον επικαιροποιημένα στοιχεία, το 2013 (και για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο) το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας διαμορφώθηκε σε οριακά θετικά επίπεδα ( 1,1 δισ. ήτοι το 0,6% του ΑΕΠ). Ο στόχος της διαμόρφωσης πλεονασματικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών επιτυγχάνεται και για το 2014, καθώς σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (Ιανουάριος Νοέμβριος), το πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας διαμορφώνεται σε ακόμα πιο υψηλά επίπεδα ( 2,5 δισ., έναντι 1,3 δισ. το αντίστοιχο διάστημα του 2013), σημειώνοντας εντυπωσιακή αύξηση της τάξης του 90%. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

Διάγραμμα 2-1: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 1995 2014 (εκατ. ευρώ, % ΑΕΠ**) 30.000 20.000 10.000 0-10.000-20.000-30.000-40.000-50.000-60.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Εμπορικό Ισοζύγιο Ισοζύγιο Εισοδημάτων Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Ισοζύγιο Υπηρεσιών Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών (% ΑΕΠ) 16% 12% 8% 4% 0% -4% -8% -12% -16% -20% -24% -28% -32% *Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 ** Δεξιός Άξονας Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας Εστιάζοντας στο τρέχον έτος (2014), η μηνιαία ανάλυση των επιμέρους μεγεθών που διαμορφώνουν το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας, αναδεικνύει την καίρια συμβολή του τουρισμού στην επίτευξη του σχετικού πλεονάσματος. Ειδικότερα, όπως διαφαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα αποκλειστικά την θερινή περίοδο, ως αποτέλεσμα των ιδιαίτερα αυξημένων ταξιδιωτικών εισπράξεων (λόγω της αυξημένης τουριστικής κίνησης) και της ευεργετικής τους επίδρασης στο ισοζύγιο Υπηρεσιών. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

4.000 Διάγραμμα 2-2: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών 2014 (Ιανουάριος - Νοέμβριος, εκατ. ευρώ) 3.000 2.000 1.000 0-1.000-2.000-3.000 Ιαν-14 Φεβ-14 Μαρ-14 Απρ-14 Μαϊ-14 Ιουν-14 Ιουλ-14 Αυγ-14 Σεπ-14 Οκτ-14 Νοε-14 Εμπορικό Ισοζύγιο Ισοζύγιο Υπηρεσιών Ισοζύγιο Εισοδημάτων Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας Συγκεντρωτικά, όπως προκύπτει από τα παραπάνω διαγράμματα, στους κύριους παράγοντες βελτίωσης του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και επίτευξης σχετικού πλεονάσματος την τελευταία διετία περιλαμβάνεται: Η συρρίκνωση του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου κατά 62% αθροιστικά από το 2009 και μετά, με συνέπεια το 2014 (έως το Νοέμβριο) να διαμορφωθεί στα 16,83 δισ. (ήτοι 9,3% του ΑΕΠ) Η αύξηση του πλεονάσματος στο ισοζύγιο υπηρεσιών κατά 11,7% αθροιστικά από το 2009 και μετά, με συνέπεια το 2014 (έως το Νοέμβριο) να διαμορφωθεί στα 19,14 δισ. (ήτοι 10,6% του ΑΕΠ) Η συρρίκνωση του ελλείμματος στο ισοζύγιο εισοδημάτων κατά 76% αθροιστικά από το 2009 και μετά, με συνέπεια το 2014 (έως το Νοέμβριο) να διαμορφωθεί στα 2,6 δισ. (ήτοι 1,4% του ΑΕΠ) Η αύξηση του πλεονάσματος στο ισοζύγιο των μεταβιβάσεων κατά 2,4% αθροιστικά από το 2009 και μετά, με συνέπεια το 2014 (έως το Νοέμβριο) να διαμορφωθεί στα 2,8 δισ. (ήτοι 1,6% του ΑΕΠ) Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

Πίνακας 2-1: Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, 1995 2014 (εκατ. ευρώ) 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014* Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών Τρέχουσες τιμές -2.182-10.618-14.744-22.501-20.629-4.607 1.089 2.527 ΑΕΠ -2,7-7,8-7,6-10,1-9,9-2,4 0,6 1,4 Εμπορικό Ισοζύγιο Τρέχουσες τιμές -11.023-21.930-27.546-28.276-27.225-19.613-17.229-16.830 ΑΕΠ -13,8-16,1-14,3-12,7-13,1-10,1-9,5-9,3 Ισοζύγιο Υπηρεσιών Τρέχουσες τιμές 3.983 8.710 15.380 13.250 14.629 15.140 16.979 19.141 ΑΕΠ 5,0 6,4 8,0 6,0 7,0 7,8 9,3 10,6 Ισοζύγιο Εισοδημάτων Τρέχουσες τιμές -1.285-956 -5.683-7.674-8.594-1.566-3.217-2.606 ΑΕΠ -1,6-0,7-2,9-3,5-4,1-0,8-1,7-1,4 Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων Τρέχουσες τιμές 6.143 3.553 3.102 199 561 1.432 4.466 2.822 ΑΕΠ 7,7 2,6 1,6 0,1 0,3 0,7 2,5 1,6 * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας 2.1.1 Εμπορικό ισοζύγιο Η βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου της Ελλάδας αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για την ενίσχυση των ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης στη χώρα και τον περιορισμό του δημοσιονομικού και του εξωτερικού της ελλείμματος. Καθ όλη την περίοδο αναφοράς το εμπορικό ισοζύγιο στη χώρα μας παραμένει σε αρνητικά επίπεδα, με το σχετικό έλλειμμα -σε τρέχουσες τιμές- να σημειώνει μέχρι και το 2008 συνεχή αύξηση, αγγίζοντας τα 44 δισ. (18,9% του ΑΕΠ). Έκτοτε, με την είσοδο της χώρας μας σε καθεστώς δημοσιονομικής προσαρμογής, ξεκίνησε και η μείωση του εμπορικού της ελλείμματος με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 14,8%. Ως αποτέλεσμα το 2014 (έως το Νοέμβριο), το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο σημειώνει την χαμηλότερη τιμή της τελευταίας δεκαπενταετίας (16,83 δισ., ήτοι 9,3% του ΑΕΠ). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

Ιαν-14 Φεβ-14 Μαρ-14 Απρ-14 Μαϊ-14 Ιουν-14 Ιουλ-14 Αυγ-14 Σεπ-14 Οκτ-14 Νοε-14 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της 0-5.000-10.000-15.000-20.000-25.000-30.000-35.000-40.000 Διάγραμμα 2-3: Εμπορικό Ισοζύγιο, 1995 2014 (εκατ. ευρώ, % ΑΕΠ**) 0,0% -2,0% -4,0% -6,0% -8,0% -10,0% -12,0% -14,0% -16,0% -18,0% -45.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Iσοζύγιο καυσίµων Iσοζύγιο πλοίων Εμπορικό Ισοζύγιο (% ΑΕΠ) 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Εµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµα και πλοία Εμπορικό Ισοζύγιο -20,0% * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 ** Δεξιός Άξονας Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας Εστιάζοντας στο τρέχον έτος (2014), η μηνιαία ανάλυση των επιμέρους μεγεθών που διαμορφώνουν το εμπορικό ισοζύγιο δεν αναδεικνύει σημαντικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του έτους, με εξαίρεση το ισοζύγιο καυσίμων το οποίο εμφανίζεται έντονα ελλειμματικό κυρίως τους θερμούς και ψυχρούς μήνες (Ιανουάριος, Ιούλιος Αύγουστος, Οκτώβριος-Νοέμβριος), λόγω αύξησης των καθαρών πληρωμών για αγορές καυσίμων. Αναφορικά με το εμπορικό ισοζύγιο των λοιπών προϊόντων (χωρίς καύσιμα και πλοία), δεν παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις, με το σχετικό έλλειμμα να διαμορφώνεται μεταξύ 600 και 800 εκατ.. 0 Διάγραμμα 2-4: Εμπορικό Ισοζύγιο 2014 (Ιανουάριος - Νοέμβριος, εκατ. ευρώ) -200-400 -600-800 -1.000-1.200-1.400-1.600-1.800-2.000 Iσοζύγιο καυσίµων Εµπορικό ισοζύγιο χωρίς καύσιµα και πλοία Iσοζύγιο πλοίων Εμπορικό Ισοζύγιο Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

Στους βασικούς παράγοντες περιορισμού του εμπορικού ελλείμματος της χώρας την τελευταία εξαετία, περιλαμβάνεται: ο περιορισμός των εισαγωγών αγαθών (κυρίως εκτός καυσίμων και πλοίων), ως αποτέλεσμα της ύφεσης και της υποτονικότητας της εγχώριας κατανάλωσης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι εισαγωγές λοιπών αγαθών (εκτός καυσίμων και πλοίων) την τελευταία εξαετία μειώθηκαν με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 9%. Ωστόσο, η ενεργειακή εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο περιόρισε την επίτευξη ανάλογου αποτελέσματος στο σύνολο των εισαγωγών της χώρας. η αύξηση των εξαγωγών αγαθών, ως αποτέλεσμα της αποκατάστασης της ανταγωνιστικότητας κόστους της οικονομίας και της σχετικής ανάκαμψης της εξωτερικής ζήτησης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι εξαγωγές πετρελαιοειδών την τελευταία εξαετία αυξήθηκαν με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του 15%, ενώ η σημαντική χαρακτηρίζεται και η αύξηση των εξαγωγών σε λοιπά αγαθά (+4% κατά μέσο όρο). Εξετάζοντας της διάρθρωση του εμπορικού ισοζυγίου (βάσει των επιμέρους ισοζυγίων), αναδεικνύεται το πρόβλημα της ενεργειακής εξάρτησης της χώρας μας από το πετρέλαιο και της πίεσης που δέχεται το εμπορικό ισοζύγιο από τις εισαγωγές καυσίμων. Εξειδικεύοντας, μέχρι και το 2008 το έλλειμμα του ισοζυγίου καυσίμων της χώρας μας σημειώνει σταθερά ανοδική πορεία (κυρίως εξαιτίας της αναλογικά μεγαλύτερης αύξησης της αξίας των εισαγόμενων καυσίμων έναντι των εξαγόμενων πετρελαιοειδών), με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί στα 12,2 δισ.. Έκτοτε, η μείωση της εγχώριας κατανάλωσης και η μείωση της τιμής του πετρελαίου συνέβαλε στη μείωση της αξίας των εισαγόμενων καυσίμων, ενώ ιδιαίτερα σημαντική καταγράφεται και η αύξηση των εξαγωγών πετρελαιοειδών, κυρίως προς την Τουρκία. Ως αποτέλεσμα, το 2014 (έως το Νοέμβριο) το έλλειμμα στο ισοζύγιο καυσίμων διαμορφώνεται περίπου σε 7,53 δισ., αποτελώντας το 44,7% του εμπορικού ελλείμματος της χώρας και το 4,2% του ΑΕΠ. Το ισοζύγιο λοιπών αγαθών (χωρίς καύσιμα και πλοία) αποτελεί το έτερο σημαντικό συστατικό του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας. Η πορεία του κατά την περίοδο αναφοράς χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές ανάλογη του ισοζυγίου καυσίμων, καθώς η παρατηρούμενη συνεχής διόγκωση του ελλείμματος μέχρι και το 2008 (27,2 δισ. ) ως αποτέλεσμα της αναλογικά μεγαλύτερης αύξησης των εισαγωγών έναντι των εξαγωγών, ανακόπηκε βίαια με την είσοδο της χώρας μας σε καθεστώς δημοσιονομικής προσαρμογής. Ως αποτέλεσμα το 2014 (έως το Νοέμβριο) το έλλειμμα στο ισοζύγιο λοιπών αγαθών διαμορφώθηκε περίπου σε 7,3 δισ., αποτελώντας το 43,3% του εμπορικού ελλείμματος της χώρας και το 4% του ΑΕΠ. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 10

Πίνακας 2-2: Εμπορικό Ισοζύγιο, 1995 2014 (εκατ. ευρώ) 19 95 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014* Εμπορικό Ισοζύγιο Τρέχουσες τιμές -11.023-21.930-27.546-28.276-27.225-19.613-17.229-16.830 % ΑΕΠ -13,8-16,1-14,3-12,7-13,1-10,1-9,5-9,3 Ισοζύγιο Καυσίµων Τρέχουσες τιμές - -2.987-6.629-8.627-11.127-10.220-7.698-7.529 % ΑΕΠ - -2,2-3,4-3,9-5,3-5,3-4,2-4,2 Ισοζύγιο Πλοίων Τρέχουσες τιμές - - -723-3.621-3.261-1.043-1.483-2.012 % ΑΕΠ - - -0,4-1,6-1,6-0,5-0,8-1,1 Ισοζύγιο Χωρίς Καύσιµα/Πλοία Τρέχουσες τιμές -11.023-18.943-20.194-16.028-12.837-8.350-8.049-7.289 % ΑΕΠ -13,8-13,9-10,5-7,2-6,2-4,3-4,4-4,0 * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας 2.1.2 Ισοζύγιο υπηρεσιών Αντίθετα με το εμπορικό ισοζύγιο, το ισοζύγιο υπηρεσιών διαμορφώνεται πλεονασματικό καθόλη την περίοδο αναφοράς, καταγράφοντας ωστόσο σημαντικές διακυμάνσεις. Εξειδικεύοντας, μέχρι και το 2004 το πλεόνασμα του ισοζυγίου υπηρεσιών σημειώνει συνεχή αύξηση, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί στα 15,5 δισ. (8,3% του ΑΕΠ). Η τετραετία 2005-2008 χαρακτηρίζεται από σχετική στασιμότητα, ενώ ιδιαίτερα σημαντική χαρακτηρίζεται η πτώση του πλεονάσματος το 2009, το οποίο διαμορφώθηκε σε 12,6 δισ. (ήτοι -26% έναντι του προηγούμενου έτους). Έκτοτε, το πλεόνασμα στο ισοζύγιο υπηρεσιών ακολουθεί ανοδική πορεία, με μέση ετήσια μεταβολή της τάξης του 8,7%. Ως αποτέλεσμα το 2014 (έως το Νοέμβριο) το ισοζύγιο υπηρεσιών διαμορφώνει πλεόνασμα της τάξης των 19,1 δισ. (ήτοι 10,6% του ΑΕΠ), ποσό που αντιστοιχεί στη μέγιστη τιμή της τελευταίας εικοσαετίας. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

Διάγραμμα 2-5: : Ισοζύγιο Υπηρεσιών, 1995 2014 (εκατ. ευρώ, % ΑΕΠ**) 20.000 12% 15.000 10% 10.000 8% 6% 5.000 4% 0 2% -5.000 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 0% Μεταφορές Ταξιδιωτικό Λοιπές Υπηρεσίες Ισοζύγιο Υπηρεσιών Ισοζύγιο Υπηρεσιών (% ΑΕΠ) * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας ** Δεξιός Άξονας Εστιάζοντας στο τρέχον έτος (2014), η μηνιαία ανάλυση των επιμέρους μεγεθών που διαμορφώνουν το ισοζύγιο υπηρεσιών της χώρας, αναδεικνύει την καίρια συμβολή του τουρισμού στην επίτευξη ισχυρού πλεονάσματος, μέσω των ιδιαίτερα αυξημένων ταξιδιωτικών εισπράξεων κατά τους θερινούς μήνες. Ειδικότερα, όπως διαφαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί, το ισοζύγιο υπηρεσιών της χώρας διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα καθόλη την περίοδο του έτους, σημειώνοντας ωστόσο ιδιαίτερα σημαντική άνοδο κατά την θερινή περίοδο, ως αποτέλεσμα της ιδιαίτερα αυξημένης τουριστικής κίνησης και της ευεργετικής της επίδρασης στο ταξιδιωτικό ισοζύγιο της χώρας. Αναφορικά με το ισοζύγιο μεταφορών, δεν παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις, με το σχετικό πλεόνασμα να διαμορφώνεται μεταξύ 500 και 800 εκατ.. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12

4.000 3.500 3.000 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0-500 Διάγραμμα 2-6: Ισοζύγιο Υπηρεσιών 2014 (Ιανουάριος - Νοέμβριος, εκατ. ευρώ) Ιαν-14 Φεβ-14 Μαρ-14 Απρ-14 Μαϊ-14 Ιουν-14 Ιουλ-14 Αυγ-14 Σεπ-14 Οκτ-14 Νοε-14 Μεταφορές Ταξιδιωτικό Λοιπές Υπηρεσίες Ισοζύγιο Υπηρεσιών Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας Εξετάζοντας τη διάρθρωση του ισοζυγίου υπηρεσιών (βάσει των επιμέρους ισοζυγίων), αποτυπώνεται γλαφυρά η σημαντική συνεισφορά του τουριστικού και του ναυτιλιακού τομέα στην επίτευξη θετικού αποτελέσματος στο ισοζύγιο υπηρεσιών, δεδομένου ότι το μεταφορικό και ταξιδιωτικό ισοζύγιο διαμορφώνει σχεδόν το 99% του πλεονάσματος υπηρεσιών της χώρας. Ειδικότερα, αξιοσημείωτη χαρακτηρίζεται η συνεχώς αυξανόμενη επίδραση του τουρισμού (όπως αποτυπώνεται στο ταξιδιωτικό πλεόνασμα) στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της χώρας, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται το 2014 σε 6,3% (ήτοι 11,4 δις.) έναντι 2,7% το 1995 (ήτοι 2,1 δις). Αντίθετα, η εξέλιξη του ισοζυγίου μεταφορών (του έτερου σημαντικού συστατικού του ισοζυγίου υπηρεσιών της χώρας) χαρακτηρίζεται πιο ήπια, καθώς μετά τη βίαιη αναπροσαρμογή του σχετικού πλεονάσματος το 2009 (από 9,9 δισ. σε 7,3 δισ.) δεν καταγράφεται ανοδική τάση. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 13

Πίνακας 2-3: Ισοζύγιο Υπηρεσιών, 1995 2014 (εκατ. ευρώ) 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014* Ισοζύγιο Υπηρεσιών Τρέχουσες τιμές 3.983 8.710 15.380 13.250 14.629 15.140 16.979 19.141 % ΑΕΠ 5,0 6,4 8,0 6,0 7,0 7,8 9,3 10,6 Μεταφορές Τρέχουσες τιμές -628 4.182 7.633 7.263 6.862 6.960 6.537 7.229 % ΑΕΠ -0,8 3,1 4,0 3,3 3,3 3,6 3,6 4,0 Ταξιδιωτικό Τρέχουσες τιμές 2.135 5.112 8.284 7.455 8.239 8.598 10.317 11.396 % ΑΕΠ 2,7 3,8 4,3 3,4 4,0 4,4 5,7 6,3 Λοιπές Υπηρεσίες Τρέχουσες τιμές 2.476-583 -537-1.470-471 -418 125 516 % ΑΕΠ 3,1-0,4-0,3-0,7-0,2-0,2 0,1 0,3 * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας 2.1.3 Ισοζύγιο εισοδημάτων Αναφορικά με τον τρίτο προσδιοριστικό παράγοντα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, το ισοζύγιο εισοδημάτων διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα καθ όλη την περίοδο αναφοράς, σημειώνοντας και σε αυτή την περίπτωση έντονες διακυμάνσεις. Εξειδικεύοντας, η παρατηρούμενη τάση απαλοιφής του ελλείμματος στο ισοζύγιο εισοδημάτων αντιστράφηκε βίαια με την είσοδο της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ, με αποτέλεσμα από 956 εκατ. το 2000 να διαμορφωθεί σε 10,64 δις το 2008, αγγίζοντας το 4,6% του ΑΕΠ. Η αισθητή μείωση των πληρωμών σε τόκους δανείων στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης του δημόσιο χρέους, αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράγοντα περιορισμού του ελλείμματος στο ισοζύγιο εισοδημάτων κυρίως από το 2011 και μετά, με αποτέλεσμα το 2014 (έως το Νοέμβριο) να διαμορφώνεται στα 2,6 δις αντιστοιχώντας στο 1,4% του ΑΕΠ. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 14

Ιαν-14 Φεβ-14 Μαρ-14 Απρ-14 Μαϊ-14 Ιουν-14 Ιουλ-14 Αυγ-14 Σεπ-14 Οκτ-14 Νοε-14 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της Διάγραμμα 2-7: : Ισοζύγιο Εισοδημάτων 1995 2014 (εκατ. ευρώ, % ΑΕΠ**) 2.000 0-2.000-4.000-6.000-8.000-10.000-12.000 0,0% -0,5% -1,0% -1,5% -2,0% -2,5% -3,0% -3,5% -4,0% -4,5% -5,0% 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Αμοιβές και μισθοί Τόκοι, μερίσματα, κέρδη Ισοζύγιο Εισοδημάτων Ισοζύγιο Εισοδημάτων (% ΑΕΠ) * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας ** Δεξιός Άξονας Εστιάζοντας στο τρέχον έτος (2014), η μηνιαία ανάλυση των επιμέρους μεγεθών που διαμορφώνουν το ισοζύγιο εισοδημάτων δεν αναδεικνύει σημαντικές διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του έτους, με εξαίρεση τον 2 ο μηνά του έτους όπου οι αυξημένες καθαρές πληρωμές για τόκους δανείων από το EFSF και το ΔΝΤ είχαν ως αποτέλεσμα την διαμόρφωση έντονα ελλειμματικού ισοζυγίου. 100 Διάγραμμα 2-8: Ισοζύγιο Εισοδημάτων 2014 (Ιανουάριος - Νοέμβριος, εκατ. ευρώ) 0-100 -200-300 -400-500 -600-700 Αμοιβές και μισθοί Τόκοι, μερίσματα, κέρδη Ισοζύγιο Εισοδημάτων Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 15

Εξετάζοντας τη διάρθρωση του ισοζυγίου εισοδημάτων, τίθεται σαφές ότι τόσο η εξέλιξη όσο και το ύψος του σχετικού ελλείμματος διαμορφώνεται κατά κύριο λόγο από τις πληρωμές τόκων. Ως αποτέλεσμα, η παρατηρούμενη αποκατάσταση της ισορροπίας στο ισοζύγιο εισοδημάτων από το 2011 και μετά οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μείωση των καθαρών πληρωμών τόκων επί του δημοσίου χρέους, λόγω της εφαρμογής του PSI και της χρονικής μετάθεσης της καταβολής των τόκων. Αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων ήταν η κατά 6,5 δισ. μείωση των πληρωμών τόκων για το έτος 2012, η οποία συνέβαλε κατά 90% περίπου στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για το ίδιο έτος. Την τελευταία διετία (2013-2014) οι πληρωμές των τόκων έχουν σταθεροποιηθεί μεταξύ 5-6 δισ., με συνέπεια το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών να εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε χαμηλά επίπεδα (κάτω από το 20% του ΑΕΠ). Πίνακας 2-4: Ισοζύγιο Εισοδημάτων, 1995 2014 (εκατ. ευρώ) 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014* Ισοζύγιο Εισοδημάτων Τρέχουσες τιμές -1.285-956 -5.683-7.674-8.594-1.566-3.127-2.606 % ΑΕΠ -1,6-0,7-2,9-3,5-4,1-0,8-1,7-1,4 Αμοιβές και μισθοί Τρέχουσες τιμές 4 358 67-177 -282-267 -244-245 % ΑΕΠ 0,01 0,26 0,03-0,08-0,14-0,14-0,13-0,14 Τόκοι, μερίσματα, κέρδη Τρέχουσες τιμές -1.289-1.314-5.749-7.496-8.312-1.299-2.883-2.361 % ΑΕΠ -1,6-1,0-3,0-3,4-4,0-0,7-1,6-1,3 * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας 2.1.4 Ισοζύγιο μεταβιβάσεων Το ισοζύγιο μεταβιβάσεων κυμάνθηκε πλεονασματικά καθ όλη την περίοδο αναφοράς, καταγράφοντας και σε αυτή την περίπτωση ιδιαίτερα έντονες διακυμάνσεις. Εξειδικεύοντας, τη στασιμότητα της περιόδου 1995-1998 ακολούθησε περίοδος διαρκούς μείωσης του πλεονάσματος η οποία έληξε το 2010. Έκτοτε, με μοχλό την αύξηση των τρεχουσών μεταβιβαστικών εισπράξεων της γενικής κυβέρνησης (κυρίως εξαιτίας της μεταφοράς εσόδων της εθνικής κεντρικής τράπεζας), το σχετικό πλεόνασμα επανήλθε σε ανοδικά πορεία ανερχόμενο το 2014 (ως το Νοέμβριο) σε 2,8 δισ. (1,6% του ΑΕΠ). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 16

Διάγραμμα 2-9: Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων 1995 2014 (εκατ. ευρώ, % ΑΕΠ**) 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0-1.000 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Γενική Κυβέρνηση Λοιποί τομείς Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων (% ΑΕΠ) * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας ** Δεξιός Άξονας Εστιάζοντας στο τρέχον έτος (2014), η μηνιαία ανάλυση των επιμέρους μεγεθών που διαμορφώνουν το ισοζύγιο μεταβιβάσεων της χώρας, αναδεικνύει την καίρια συμβολή των μεταβιβαστικών εισπράξεων του τομέα της γενικής κυβέρνησης από την ΕΕ. Ειδικότερα, όπως διαφαίνεται και στο διάγραμμα που ακολουθεί, το ισοζύγιο μεταβιβάσεων της χώρας διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα καθόλη την περίοδο του έτους, εμφανίζοντας σημαντική διακύμανση, ως αποτέλεσμα των ιδιαίτερα αυξημένων εισπράξεων της Γενικής Κυβέρνησης (κυρίως μεταβιβάσεις από την Ε.Ε.) τους μήνες Φεβρουάριο, Ιούνιο και Νοέμβριο. Αναφορικά με το ισοζύγιο μεταβιβάσεων των λοιπών τομέων (εκτός της Γενικής Κυβέρνησης), αυτό διαμορφώνεται οριακά ελλειμματικό, χωρίς να παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 17

1.600 Διάγραμμα 2-10: Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων 2014 (Ιανουάριος - Νοέμβριος, εκατ. ευρώ) 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0-200 Ιαν-14 Φεβ-14 Μαρ-14 Απρ-14 Μαϊ-14 Ιουν-14 Ιουλ-14 Αυγ-14 Σεπ-14 Γενική Κυβέρνηση Λοιποί τομείς Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων Οκτ-14 Νοε-14 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας Εξετάζοντας τη διάρθρωση του ισοζυγίου μεταβιβάσεων (βάσει των επιμέρους ισοζυγίων), αποτυπώνεται γλαφυρά η σημαντική συνεισφορά της Γενικής Κυβέρνησης στην επίτευξη θετικού αποτελέσματος, καθώς και η σημαντική υποχώρηση της επιρροής των λοιπών τομέων στη διαμόρφωση σχετικού πλεονάσματος. Πίνακας 2-5: Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων, 1995 2014 (εκατ. ευρώ) 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014* Ισοζύγιο Μεταβιβάσεων Τρέχουσες τιμές 6.143 3.553 3.102 199 561 1.432 4.466 2.822 % ΑΕΠ 7,7 2,6 1,6 0,1 0,3 0,7 2,5 1,6 Γενική Κυβέρνηση Τρέχουσες τιμές 3.821 1.556 1.694 328 770 1.413 3.978 2.468 % ΑΕΠ 4,8 1,1 0,9 0,1 0,4 0,7 2,2 1,4 Λοιποί τομείς Τρέχουσες τιμές 2.322 1.995 1.408-129 -209 20 489-203 % ΑΕΠ 2,9 1,5 0,7-0,1-0,1 0,01 0,3-0,1 * Ιανουάριος Νοέμβριος 2014 Πηγή: Eurostat, Τράπεζα της Ελλάδας 2.2 Εξέλιξη ελληνικών εξαγωγών Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η αισθητή βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της χώρας την τελευταία πενταετία, είναι αποτέλεσμα (μεταξύ άλλων) και της θετικής επίδρασης που άσκησε η συνεχής ενίσχυση της αξίας των ελληνικών εξαγωγών. Εξειδικεύοντας, μετά την παρατηρούμενη υποχώρηση του 2009 (-20% έναντι του προηγούμενου έτους), η ενίσχυση του εξαγωγικού προσανατολισμού των ελληνικών επιχειρήσεων (εξαιτίας της συρρίκνωσης της εγχώριας ζήτησης) Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 18

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της και η τόνωση της τουριστικής κίνησης (κυρίως την τελευταία διετία), είχε ως συνέπεια την αύξηση της αξίας των ελληνικών εξαγωγών με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξης του +5% περίπου (σε τρέχουσες τιμές). Ως αποτέλεσμα, η συνολική αξία των ελληνικών εξαγωγών το 2013 ανήλθε σε 50,5 δισ. (σε τρέχουσες τιμές) αποτελώντας περίπου το 28% του ΑΕΠ. Παράλληλα, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι ελληνικές εξαγωγές καταγράφουν σημαντική ενίσχυση και το 2014 (51 δισ. έως το Νοέμβριο), σημειώνοντας άνοδο της τάξης του 8,4% συγκριτικά με το αντίστοιχο διάστημα του 2013, έχοντας παρασυρθεί κυρίως από την άνοδο του τουρισμού. Η εξέλιξη της αξίας των ελληνικών εξαγωγών από το 2000 και μετά (σε σταθερές τιμές για λόγους συγκρισιμότητας) καθώς και η κατανομή μεταξύ εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών, αποτυπώνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί. Διάγραμμα 2-11: Αξία ελληνικών εξαγωγών 2000-2014 (σταθερές τιμές 2005, εκατ. ευρώ, % ΑΕΠ**) 60.000 50% 50.000 40.000 40% 30% 30.000 20.000 10.000 20% 10% 0 0% Σύνολο εξαγωγών - Ελλάδα (% ΑΕΠ) Επιχειρηματικές Υπηρεσίες Προϊόντα Σύνολο εξαγωγών - ΕΕ 28 (% ΑΕΠ) * Α, Β & Γ Τρίμηνο 2014 Πηγή: Eurostat ** Δεξιός Άξονας Βάσει των ανωτέρω τίθεται σαφές ότι παρά την αύξηση της αξίας των ελληνικών εξαγωγών την τελευταία πενταετία, η χώρα μας εξακολουθεί να υπολείπεται των επιδόσεων που εμφάνιζε την διετία 2007-2008 (σε απόλυτα μεγέθη). Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τη σημαντική συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας στη χώρα μας από το 2009 και μετά, είναι εμφανές ότι οι ελληνικές εξαγωγές έχουν επιδείξει αξιόλογη ανθεκτικότητα. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται και κατά την εξέταση της αξίας των ελληνικών εξαγωγών ως προς το ΑΕΠ, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται το 2014 σε 34% (έναντι 23,4% το 2008). Παρά την παρατηρούμενη άνοδο ωστόσο, το ποσοστό των εξαγωγών της χώρας μας ως προς το ΑΕΠ εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα συγκριτικά με τα λοιπά κράτη μέλη της ΕΕ, με την σχετική τάση ωστόσο να προεξοφλεί σταδιακή σύγκλιση. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 19

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της Παράλληλα, εμφανής χαρακτηρίζεται και η σταδιακή αναδιάρθρωση των ελληνικών εξαγωγών καθόλη την περίοδο αναφοράς, με το μερίδιο των εμπορεύσιμων προϊόντων να ενισχύεται σημαντικά έναντι των αντίστοιχων υπηρεσιών. Ειδικότερα, το 2004 το 60% της αξίας των ελληνικών εξαγωγών προερχόταν από εισπράξεις για την παροχή εμπορεύσιμων υπηρεσιών, ενώ μόλις το 40% αφορούσε την πώληση προϊόντων στις ξένες αγορές. Έκτοτε, η συνεχής ενίσχυση της αξίας των εξαγόμενων προϊόντων (έναντι της σχετικής στασιμότητας των εισπράξεων από εμπορεύσιμες υπηρεσίες) είχε ως αποτέλεσμα την αντίστοιχη ενίσχυση του σχετικού μεριδίου, με αποτέλεσμα το 2014 να συμμετέχουν πλέον ισότιμα στη διαμόρφωση της συνολικής αξίας των ελληνικών εξαγωγών. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Διάγραμμα 2-12: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών (2000 2014) Προϊόντα Επιχειρηματικές Υπηρεσίες * Α, Β & Γ Τρίμηνο 2014 Πηγή: Eurostat Ωστόσο, παρά την εξισορρόπηση του «χαρτοφυλακίου» των ελληνικών εξαγωγών (μεταξύ εμπορεύσιμων προϊόντων και υπηρεσιών), η συμμετοχή της χώρας στις παγκόσμιες εξαγωγές προϊόντων εξακολουθεί να παραμένει αισθητά πιο περιορισμένη συγκριτικά με τις υπηρεσίες. Εξειδικεύοντας, το μερίδιο της χώρας στις παγκόσμιες εξαγωγές εμπορεύσιμων προϊόντων (σε όρους αξίας) διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα χαμηλά αλλά σταθερά επίπεδα καθ όλη την περίοδο αναφοράς (περίπου 0,2%), ενώ σε αισθητά πιο υψηλά επίπεδα διαμορφώνεται το αντίστοιχο μερίδιο στις υπηρεσίες, σημειώνοντας ωστόσο συνεχή υποχώρηση (από 1,3% το 2000 σε 0,8% το 2013). Η πτωτική πορεία του μεριδίου των υπηρεσιών έχει επηρεάσει αντίστοιχα τη συμμετοχή της χώρας στη διαμόρφωση του συνόλου των παγκόσμιων εξαγωγών (προϊόντων και υπηρεσιών), η οποία διαμορφώνεται στα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα του 0,29% (έναντι 0,38% το 2000). Συγκριτικά με τις οικονομίες της νότιας Ευρώπης, η Ελλάδα υπολείπεται αισθητά στη διαμόρφωση των παγκόσμιων Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 20

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της εξαγωγών έναντι των πλέον ανταγωνιστικών οικονομιών (Ισπανία, Ιταλία), ενώ κινείται στα ίδια επίπεδα με την Πορτογαλία. Η εν λόγω κατάσταση αποτυπώνεται και σε όρους παγκόσμιας κατάταξης (σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου), με τη χώρα μας να καταλαμβάνει το 2013 την 62 η θέση στη σχετική λίστα με τις χώρες-εξαγωγείς εμπορεύσιμων προϊόντων και την 32 η θέση στην αντίστοιχη λίστα των υπηρεσιών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η Ιταλία κατέχει την 12 η και 14 η θέση αντίστοιχα, η Ισπανία την 17 η και 9 η θέση αντίστοιχα, και η Πορτογαλία την 54 η και 35 η θέση αντίστοιχα. Διάγραμμα 2-13: Εξέλιξη μεριδίου ελληνικών εξαγωγών στο σύνολο των παγκόσμιων εξαγωγών(2000 2013) 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Σύνολο Εξαγωγών - Ελλάδα Προϊόντα Επιχειρηματικές Υπηρεσίες Σύνολο Εξαγωγών - Ισπανία Σύνολο Εξαγωγών - Ιταλία Σύνολο Εξαγωγών - Πορτογαλία Παγκόσμια κατάταξη χωρών - εξαγωγέων (2013) Χώρα Ελλάδα Ιταλία Ισπανία Πορτογαλία Ranking Μερίδιο Ranking Μερίδιο Ranking Μερίδιο Ranking Μερίδιο Εμπορεύσιμα προϊόντα 62 0,16% 12 2,8% 17 1,7% 54 0,3% Εμπορεύσιμες υπηρεσίες 32 0,81% 14 2,4% 9 3,2% 35 0,6% Σύνολο 49 0,29% 19 2,7% 27 2,0% 37 0,4% Πηγή: Eurostat, WTO, Observatory of economic complexity Επεκτείνοντας την ανάλυση ανά κατηγορία προϊόντος (σύμφωνα με το Harmonized System Codes), ιδιαίτερα δυναμική χαρακτηρίζεται η συμμετοχή της χώρας στη διαμόρφωση των παγκόσμιων εξαγωγών σε γουνοδέρματα και γουναρικά (HS 43), με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται σε 3,2% (ήτοι $ 412,45 εκατ.), καταλαμβάνοντας την 7 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης. Ακολουθεί με μερίδιο της τάξης του 1,9% η κατηγορία των αγροτικών ειδών διατροφής (HS 20), η οποία εμφανίζει αισθητά υψηλότερη αξία σε απόλυτα μεγέθη ($ 1,16 δισ.) καταλαμβάνοντας την 16 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης. Παράλληλα, η χώρα μας συμμετέχει στη διαμόρφωση του 1,3% των παγκόσμιων εξαγωγών σε βαμβάκι, καταλαμβάνοντας την 22 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης, Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 21

ενώ αντίστοιχο είναι το μερίδιο και στα ζωικά και φυτικά λίπη και έλαια (καταλαμβάνοντας αντίστοιχα την 24 η θέση). Με μερίδιο άνω του 1% ακολουθούν τα πλεκτά υφάσματα (HS 60) και τα φρούτα (HS 08), καταλαμβάνοντας αντίστοιχα την 22 η και 29 η θέση στην παγκόσμια κατάταξη. Πίνακας 2-6: Ελληνικά προϊόντα με σημαντικό μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές (2013) HS Code Περιγραφή Μέση απόσταση από Αξία (εκατ. Μερίδιο Ranking χώρες / εισαγωγούς $) (%) (km) 43 Furskins and artificial fur, manufactures thereof 412,45 3,2 7 3.080 20 Vegetable, fruit, nut, etc food preparations 1.165,85 1,9 16 3.661 52 Cotton 520,64 1,3 22 2.115 15 Animal,vegetable fats and oils, cleavage products, etc 594,00 1,3 24 4.542 60 Knitted or crocheted fabric 1.103,17 1,2 22 1.744 08 Edible fruit, nuts, peel of citrus fruit, melons 1.574,43 1,0 29 2.292 24 Tobacco and manufactured tobacco substitutes 580,03 0,9 18 2.282 25 Salt, sulphur, earth, stone, plaster, lime and cement 806,97 0,8 20 1.985 30 Pharmaceutical products 730,28 0,7 34 2.024 91 Clocks and watches and parts thereof 549,70 0,6 28 2.614 04 Dairy products, eggs, honey, edible animal product nes 131,45 0,6 33 2.878 76 Aluminium and articles thereof 14.460,96 0,5 37 1.993 93 Arms and ammunition, parts and accessories thereof 119,88 0,4 21 755 95 Toys, games, sports requisites 204,93 0,4 38 4.410 56 Wadding, felt, nonwovens, yarns, twine, cordage, etc 225,41 0,4 39 2.165 03 Fish, crustaceans, molluscs, aquatic invertebrates nes 27,73 0,4 39 1.194 07 Edible vegetables and certain roots and tubers 664,63 0,4 40 2.052 27 Mineral fuels, oils, distillation products, etc 1.391,99 0,3 27 2.141 13 Lac, gums, resins, vegetable saps and extracts nes 26,56 0,3 32 1.515 32 Tanning, dyeing extracts, tannins, derivs,pigments etc 223,11 0,3 34 1.472 68 Stone, plaster, cement, asbestos, mica, etc articles 228,17 0,3 38 2.026 97 Works of art, collectors pieces and antiques 197,70 0,3 43 2.436 50 Silk 147,20 0,3 46 1.622 99 Commodities not elsewhere specified 176,33 0,2 33 1.406 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 22

21 Miscellaneous edible preparations 13,56 0,2 37 2.985 78 Lead and articles thereof 495,35 0,2 42 1.649 74 Copper and articles thereof 273,75 0,2 43 2.187 47 Pulp of wood, fibrous cellulosic material, waste etc 93,34 0,2 44 3.188 61 Articles of apparel, accessories, knit or crochet 231,46 0,2 45 2.046 54 Manmade filaments 113,18 0,2 45 1.750 58 Special woven or tufted fabric, lace, tapestry etc 161,68 0,2 46 1.137 22 Beverages, spirits and vinegar 504,01 0,2 47 2.796 19 Cereal, flour, starch, milk preparations and products 1.200,31 0,2 50 1.631 49 Printed books, newspapers, pictures etc 6,79 0,2 50 593 33 Essential oils, perfumes, cosmetics, toileteries 634,09 0,2 53 1.294 10 Cereals 74,23 0,2 53 1.655 83 Miscellaneous articles of base metal 112,32 0,2 60 1.394 31 Fertilizers 36.259,50 0,2 61 2.204 34 Soaps, lubricants, waxes, candles, modelling pastes 56,65 0,1 27 2.817 37 Photographic or cinematographic goods 699,38 0,1 39 66 Umbrellas, walking-sticks, seat-sticks, whips, etc 45,25 0,1 41 6.278 73 Articles of iron or steel 52,59 0,1 42 3.223 38 Miscellaneous chemical products 18,28 0,1 42 1.463 39 Plastics and articles thereof 154,58 0,1 45 1.299 2.3 Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη ενότητα, κατά την τελευταία δεκαετία παρατηρείται σταδιακή αναδιάρθρωση των ελληνικών εξαγωγών, με το μερίδιο των εμπορεύσιμων προϊόντων να ενισχύεται σημαντικά έναντι των αντίστοιχων υπηρεσιών, με αποτέλεσμα το 2014 να συμμετέχουν πλέον ισότιμα στη διαμόρφωση της συνολικής αξίας των ελληνικών εξαγωγών. Στο πλαίσιο της παρούσας ενότητας επιχειρείται η αποτύπωση της διάρθρωσης τόσο των εμπορεύσιμων προϊόντων όσο και των εμπορεύσιμων υπηρεσιών. 2.3.1 Προϊόντα Σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων του International Trade Centre (ITC) για την Ελλάδα, η κατηγορία των προϊόντων μεταποίησης καταλαμβάνει διαχρονικά το μεγαλύτερο μερίδιο επί του συνόλου των εμπορεύσιμων αγαθών που παράγονται στη χώρα μας και διατίθενται στις διεθνής αγορές. Ειδικότερα, μέχρι και το 2010 το μερίδιο των προϊόντων μεταποίησης κυμαινόταν μεταξύ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 23

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της 60% και 70%, ενώ από το 2011 το ποσοστό αυτό μειώνεται εξαιτίας της εντυπωσιακής ανόδου των πετρελαιοειδών. Ως αποτέλεσμα, το 2013 το 82% των σχετικών εξαγωγών της χώρας (σχεδόν 22,5 εκατ. σε τρέχουσες τιμές) αφορούν προϊόντα μεταποίησης και πετρελαιοειδή, με τα σχετικά μερίδια να επιμερίζονται ισότιμα (40,4% και 41,7% αντίστοιχα, ήτοι ). Την τρίτη θέση καταλαμβάνουν διαχρονικά τα αγροτικά προϊόντα τρόφιμα, με το σχετικό μερίδιο να κυμαίνεται καθόλη την περίοδο αναφοράς κάτω από 25%, ανερχόμενο το 2013 σε 17,9% (σχεδόν 5 εκατ. σε τρέχουσες τιμές). Διάγραμμα 2-14: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων 2013 2000-2013 Προϊόντα Μεταποίησης 40,4% Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα 17,9% Ορυκτά καύσιμα και συναφή προϊόντα 41,7% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Προϊόντα Μεταποίηση ς Ορυκτά καύσιμα και συναφή προϊόντα Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat Η σημαντική ενίσχυση των εξαγωγών σε πετρελαιοειδή αποτυπώνεται ανάγλυφα και κατά την εξέταση της μέσης ετήσιας μεταβολής σε όρους αξίας πωλήσεων, με το σχετικό ποσοστό την περίοδο 2000-2013 να διαμορφώνεται σε 17,7%, εξαιτίας κυρίως της ανόδου που σημειώνουν την τελευταία τριετία. Ενίσχυση σημειώνει και η κατηγορία των αγροτικών προϊόντων τροφίμων (4,8% κατά μέσο όρο και με σημαντικές διακυμάνσεις καθόλη την περίοδο αναφοράς), ενώ η κατηγορία των προϊόντων μεταποίησης σημειώνει την πλέον ασθενική ανάπτυξη (3,6%), έχοντας επηρεαστεί κυρίως από τη σημαντική συρρίκνωση των εξαγωγών το 2009 (-20% έναντι του 2008). Διάγραμμα 2-15: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων (2000 2013, μέση ετήσια μεταβολή) Προϊόντα Μεταποίησης; 3,6% Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα 4,8% Ορυκτά καύσιμα και συναφή προϊόντα; 17,7% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 24

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat Λαμβάνοντας υπόψη το σημαντικό μερίδιο των προϊόντων μεταποίησης και δεδομένου ότι στην εν λόγω κατηγορία περιλαμβάνονται 70 διψήφιοι HS κωδικοί προϊόντος (έναντι μόλις τριών στην κατηγορία των πετρελαιοειδών), η περεταίρω ανάλυση της εν λόγω κατηγορίας προϊόντων κρίνεται επιβεβλημένη. Εξειδικεύοντας, το 2013 η ευρύτερη κατηγορία των πλαστικών/χημικών και φαρμακευτικών προϊόντων αποτελεί σχεδόν το 27% (ήτοι σχεδόν 3 εκατ.) των εξαγόμενων προϊόντων μεταποίησης, σημειώνοντας συνεχή ενίσχυση της θέσης τους έναντι των λοιπών κατηγοριών. Τη δεύτερη θέση (24% ήτοι 2,7 εκατ.) καταλαμβάνουν τα μεταλλικά προϊόντα, σημειώνοντας έντονες διακυμάνσεις καθόλη την περίοδο αναφοράς(με ανοδική τάση), ενώ σε σταθερά επίπεδα διαμορφώνεται διαχρονικά το μερίδιο του ηλεκτρονικού & μηχανολογικού εξοπλισμού (18,4% το 2013, ήτοι 2,7 εκατ.). Σημαντική υποχώρηση σημειώνει η κατηγορία των ειδών ένδυσης & κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, καταλαμβάνοντας πλέον την 4 η θέση με μερίδιο της τάξης του 15,5% (έναντι 33% το 2000) και αξία πωλήσεων 1,7 εκατ. Διάγραμμα 2-16: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων μεταποίησης 2013 2000-2013 Λοιπά προϊόντα 15,1% Ηλεκτρονικός & Μηχανολογικό ς Εξοπλισμός 18,4% Μεταλλικά Προϊόντα 24,1% Πλαστικά/Χημι κά - Φαρμακευτικά 26,9% Είδη ένδυσης - Κλωστοϋφαντ ουργικά προϊόντα 15,5% 100% 80% 60% 40% 20% 0% Λοιπά προϊόντα Είδη ένδυσης - Κλωστοϋφαντουρ γικά προϊόντα Ηλεκτρονικός & Μηχανολογικός Εξοπλισμός Πλαστικά/Χημικά - Φαρμακευτικά Μεταλλικά Προϊόντα Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat Η παρατηρούμενη υποχώρηση των ελληνικών εξαγωγών σε είδη ένδυσης και κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα καθόλη την περίοδο αναφοράς αντικατοπτρίζεται και σε όρους μέσης ετήσιας μεταβολής, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-2,7%). Σημειώνεται ότι η εν λόγω ομάδα προϊόντων αποτελεί τη μοναδική κατηγορία που σημειώνει υποχώρηση σε όρους αξίας πωλήσεων από το 2000 και μετά. Την πλέον έντονα ανοδική πορεία (7,3% μέση ετήσια μεταβολή) σημειώνει η ευρύτερη κατηγορία των πλαστικών/χημικών και φαρμακευτικών προϊόντων, γεγονός που ερμηνεύει και την ενίσχυση του σχετικού της μεριδίου. Ακολουθεί η κατηγορία των μεταλλικών προϊόντων με μέση ετήσια μεταβολή της τάξης του +5,8%, καθώς και η κατηγορία των λοιπών προϊόντων (+5,6%). Η κατηγορία του ηλεκτρονικού και μηχανολογικού εξοπλισμού σημειώνει τη μικρότερη ενίσχυση σε όρους αξίας εξαγωγών (+3,4% κατά μέσο όρο), ενώ το γεγονός ότι διαμορφώνεται στα ίδια επίπεδα με το σύνολο των προϊόντων μεταποίησης συντέλεσε στη διαμόρφωση του σχετικού μεριδίου σε σταθερά επίπεδα καθόλη την περίοδο αναφοράς. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 25

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της Διάγραμμα 2-17: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων μεταποίησης (2000 2013, μέση ετήσια μεταβολή) Είδη ένδυσης - Κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα; -2,7% Ηλεκτρονικός & Μηχανολογικός Εξοπλισμός; 3,4% Λοιπά προϊόντα; 5,6% Μεταλλικά Προϊόντα; 5,8% Πλαστικά/Χημικά - Φαρμακευτικά 7,3% Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat 2.3.2 Υπηρεσίες Στον τομέα των υπηρεσιών, οι κατηγορίες των μεταφορών και των ταξιδιωτικών υπηρεσιών διαμορφώνουν διαχρονικά τη συντριπτική πλειοψηφία σε όρους αξίας πωλήσεων (περίπου 90%), με τα σχετικά μερίδια να επιμερίζονται σε γενικές γραμμές ισότιμα. Ειδικότερα, μέχρι και το 2010 το μερίδιο των ταξιδιωτικών υπηρεσιών σημείωσε συνεχή υποχώρηση έναντι των μεταφορών, με τα σχετικά μερίδια να διαμορφώνονται το εν λόγω έτος σε 34% και 54% αντίστοιχα. Την τελευταία τριετία ωστόσο η υποχώρηση στις υπηρεσίες μεταφορών και η ενίσχυση (ειδικά το 2013) των ταξιδιωτικών υπηρεσιών είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή σύγκλιση των αντίστοιχων μεριδίων, με αποτέλεσμα το 2013 να διαμορφώνονται στα ίδια επίπεδα (43%). Διάγραμμα 2-18: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών ανά ομάδα Υπηρεσιών 2013 2000-2013 Λοιπές Υπηρεσίες 12,9% 100% 80% Μεταφορές Ταξιδιωτικές Υπηρεσίες 43,6% Μεταφορές 43,5% 60% 40% 20% Ταξιδιωτικές Υπηρεσίες Λοιπές Υπηρεσίες 0% Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 26

Η ενίσχυση των μεταφορών αποτυπώνεται ανάγλυφα και κατά την εξέταση της μέσης ετήσιας μεταβολής σε όρους αξίας πωλήσεων, με το σχετικό ποσοστό την περίοδο 2000-2013 να διαμορφώνεται σε 2,4%, εξαιτίας κυρίως της ανόδου που καταγράφεται τα πρώτα 10 έτη της περιόδου αναφοράς. Ενίσχυση σημειώνει και η κατηγορία των ταξιδιωτικών υπηρεσιών, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται σε αισθητά πιο χαμηλά επίπεδα (1,4%), εξαιτίας κυρίως της ανόδου που καταγράφεται την τελευταία τριετία. Την πλέον σημαντική ενίσχυση (3,8%) σημειώνει η κατηγορία των λοιπών υπηρεσιών, χωρίς ωστόσο να έχει συμβάλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση ισχυρού μεριδίου στο σύνολο των υπηρεσιών (από 10,6% το 2000 σε 12,9% το 2013). Διάγραμμα 2-19: Διάρθρωση ελληνικών εξαγωγών ανά ομάδα Υπηρεσιών (2000 2013, μέση ετήσια μεταβολή) Ταξιδιωτικές Υπηρεσίες 1,4% Μεταφορές; 2,4% Λοιπές Υπηρεσίες; 3,8% Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat 2.4 Κύριες αγορές διάθεσης των ελληνικών προϊόντων 2.4.1 Γεωγραφική κατανομή εντός και εκτός ΕΕ Στο πλαίσιο της παρούσας επιχειρείται η ανάλυση των εξαγωγών ελληνικών προϊόντων (σε όρους αξίας), όπως κατανέμονται εντός και εκτός των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανάλυση αφορά το σύνολο των κρατών μελών (ΕΕ 27), ενώ εξειδικεύεται και στα 15 1 κράτη που αποτελούν μέλη της ΕΕ πριν από το 2004. Βάσει της επεξεργασίας των στοιχείων από το 2000 και μετά, προκύπτει ότι η πλειοψηφία (>50%) των ελληνικών εξαγωγών (σε όρους αξίας προϊόντων), καταλήγει στις αγορές των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ -27). Εξετάζοντας ωστόσο τη σχετική τάση προκύπτει συνεχής υποχώρηση του σχετικού μεριδίου, ως αποτέλεσμα της σταδιακής επέκτασης των ελληνικών εξαγωγών στις αγορές της Ασίας (κυρίως Τουρκία και Ρωσία), της Β. Αφρικής (κυρίως Λιβύη και Αίγυπτος) και της Αμερικανικής Ηπείρου (κυρίως Η.Π.Α.). Ως αποτέλεσμα, παρά τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2004 και μετά, το μερίδιο των ελληνικών εξαγωγών (σε όρους αξίας προϊόντων) προς την εν λόγω αγορά υποχωρεί συνεχώς, με αποτέλεσμα να διαμορφώνεται το 2013 σε 46% (από 62% το 2000 και 67% το 2004). 1 Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία, Η.Β. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 27

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της Εξαλείφοντας την επίδραση που επιφέρει η διεύρυνση της Ε.Ε. κατά την περίοδο αναφοράς, η τάση καταγράφεται αντίστοιχη με το ποσοστό των ελληνικών εξαγωγών στις αγορές των 15 κρατών μελών της ΕΕ να διαμορφώνεται το 2013 σε 31% (από 47,3% το 2000). Διάγραμμα 2-20: Κατανομή ελληνικών εξαγωγών προϊόντων εντός και εκτός ΕΕ (2000-2013) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΕΕ - 15 Εντός ΕΕ - 15 Εκτός ΕΕ - 15 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΕΕ - 27 Εντός ΕΕ - 27 Εκτός ΕΕ - 27 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat Εξειδικεύοντας την ανάλυση ανά κατηγορία προϊόντος, προκύπτει ότι καθόλη την περίοδο αναφοράς η συντριπτική πλειοψηφία των αγροτικών προϊόντων και τροφίμων (70% - 75%) διατίθεται στις αγορές των 27 κρατών μελών της ΕΕ, με το σχετικό μερίδιο να μην σημειώνει αξιοσημείωτες διακυμάνσεις. Αντίστοιχη σε γενικές γραμμές χαρακτηρίζεται και η τάση στην κατηγορία των προϊόντων μεταποίησης, με τα σχετικά μερίδια ωστόσο να κινούνται σε ελαφρώς πιο χαμηλά επίπεδα (60% - 70%). Αναφορικά με την κατηγορία των πετρελαιοειδών, η πλειοψηφία των ελληνικών εξαγωγών απορροφάται από αγορές εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μεταξύ των οποίων η Τουρκία, η Λιβύη, ο Λίβανος και η Αίγυπτος), με το σχετικό μερίδιο να σημειώνει διαρκή ενίσχυση καθόλη την περίοδο αναφοράς (από 68% το 2000 σε 80% το 2013). Διάγραμμα 2-21: Κατανομή ελληνικών εξαγωγών ανά κατηγορία προϊόντος, εντός και εκτός ΕΕ 27 (2001,2013) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2000 2013 2000 2013 2000 2013 Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα και συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης Εκτός ΕΕ 27 Eντός ΕΕ 27 Πηγή: Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 28

Εστιάζοντας την ανάλυση στα προϊόντα μεταποίησης (δεδομένου ότι στην εν λόγω κατηγορία περιλαμβάνονται 70 κωδικοί προϊόντος) δεν καταγράφονται σημαντικές αποκλίσεις στις επιμέρους υπό-κατηγορίες, με την πλειοψηφία των σχετικών εξαγωγών να διοχετεύονται στις αγορές των 27 κρατών μελών της Ε.Ε. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία, το υψηλότερο ποσοστό (71%) εξαγωγών προς την ΕΕ 27 εμφανίζει η κατηγορία των πλαστικών/χημικών και φαρμακευτικών προϊόντων, με το σχετικό μερίδιο να μην σημειώνει αξιοσημείωτες διακυμάνσεις κατά την περίοδο αναφοράς. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι η παρατηρούμενη αύξηση της αξίας των εξαγωγών για την εν λόγω κατηγορία προϊόντων (όπως προκύπτει σύμφωνα με την προηγούμενη ενότητα) επιμερίζεται ανάλογα μεταξύ των δυο υπό εξέταση γεωγραφικών ομάδων καθόλη την περίοδο αναφοράς. Αντίστοιχα υψηλό διαμορφώνεται το μερίδιο των εξαγωγών προς την ΕΕ-27 για την κατηγορία των μεταλλικών προϊόντων σημειώνοντας ωστόσο συνεχή υποχώρηση καθόλη την περίοδο αναφοράς (71% το 2000 σε 63% το 2013), γεγονός που υποδηλώνει ότι η παρατηρούμενη αύξηση της αξίας των εξαγωγών για την εν λόγω κατηγορία προϊόντων απορροφάται κυρίως από αγορές εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντίστοιχη καταγράφεται και η τάση στην κατηγορία του ηλεκτρονικού και μηχανολογικού εξοπλισμού, με τα σχετικά μερίδια ωστόσο να διαμορφώνονται σε αισθητά πιο χαμηλά επίπεδα (από 60% το 2000 σε 54% το 2013). Τέλος, αναφορικά με την κατηγορία των ειδών ένδυσης και των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, παρατηρείται ιδιαίτερα σημαντική υποχώρηση του μεριδίου των εξαγωγών προς τις αγορές της ΕΕ- 27, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται το 2013 σε 54% (έναντι 74,5% το 2000). Παράγοντα υποχώρησης του σχετικού μεριδίου αποτελεί η πολύ σημαντική μείωση (σε όρους αξίας) των εξαγωγών προς την εν λόγω αγορά, γεγονός που συνετέλεσε στην συνολική πτώση των εξαγωγών της συγκεκριμένης κατηγορίας προϊόντων (όπως προκύπτει σύμφωνα με την προηγούμενη ενότητα). Διάγραμμα 2-22: Κατανομή ελληνικών εξαγωγών προϊόντων μεταποίησης εντός και εκτός ΕΕ 27 (2001,2013) 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2000 2013 2000 2013 2000 2013 2000 2013 2000 2013 Πλαστικά/Χημικά - Φαρμακευτικά Είδη ένδυσης - Κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα Μεταλλικά Προϊόντα Ηλεκτρονικός & Μηχανολογικός Εξοπλισμός Λοιπά προϊόντα Εκτός ΕΕ 27 Eντός ΕΕ 27 Πηγή: Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 29

2.4.2 Γεωγραφική κατανομή ανά χώρα ενδιαφέροντος Εστιάζοντας την ανάλυση σε επίπεδο χώρας, το 2013 προκύπτει ότι σχεδόν το ήμισυ της αξίας των ελληνικών εξαγωγών προϊόντων (47%) απορροφήθηκε από 11 αγορές χώρες. Το μεγαλύτερο μερίδιο (11,7%) αντιστοιχεί στην αγορά της Τουρκίας, ως αποτέλεσμα της απορρόφησης του 20% των ελληνικών εξαγωγών σε πετρελαιοειδή. Ακολουθεί η Ιταλία με μερίδιο 8,9% επί του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών προϊόντων (κυρίως πετρελαιοειδή, ιχθυρά, ζωικά / φυτικά λίπη, αλουμίνιο και φαρμακευτικά προϊόντα) και η Γερμανία με μερίδιο 6,5% (εισάγοντας κυρίως φαρμακευτικά προϊόντα, αγροτικά είδη διατροφής και ενδύματα). Οι αγορές του Ηνωμένου Βασιλείου και των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής απορροφούν αντίστοιχα το 3,5% των ελληνικών εξαγωγών (με έμφαση στα πετρελαιοειδή, τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα αγροτικά είδη διατροφής και τον ηλεκτρονικό εξοπλισμό), ενώ η αγορά της Λιβύης συγκεντρώνει το 2,7% των ελληνικών εξαγωγών, οι οποίες αφορούν κατά κύριο λόγο πετρελαιοειδή. Με χαμηλότερα μερίδια και διευρυμένες κατηγορίες προϊόντων ακολουθούν οι αγορές της Γαλλίας (2,3%), της Ρουμανίας και της Αιγύπτου (2,2%), της Ισπανίας (2,1%) και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων (1,4%). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η παρουσία των εν λόγω αγορών στην παγκόσμια κατάταξη των χωρών εισαγωγέων, με τις 7 εκ των 11 υπό εξέταση αγορές να περιλαμβάνονται στις 20 πρώτες θέσεις της σχετικής λίστας κατάταξης. 12% Διάγραμμα 2-23: Γεωγραφική κατανομή ελληνικών εξαγωγών (2013, μερίδιο, μέση ετήσια μεταβολή) 2 30% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 25% 20% 15% 10% 5% 0% μερίδιο εξαγωγών (2013) μέση μεταβολή εξαγωγών (2001-2013)* Παγκόσμια κατάταξη χωρών - εισαγωγέων (2013) Χώρα Τουρκία Ιταλία Γερμανία Η.Β Η.Π.Α Λιβύη Γαλλία Ρουμανία Αίγυπτος Ισπανία Η.Α.Ε Ranking 19 10 3 6 1 69 5 44 50 17 20 * δεξιός άξονας Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat 2 Για λόγους ομοιογένειας των στοιχείων, δεν έχει συμπεριληφθεί η Κύπρος, η Βουλγαρία και το Γιβραλτάρ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 30

0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000 9.000 10.000 Παραδοτέο Β.5.11: «Μελέτη για τη στήριξη της Σε όρους εξέλιξης, τη μεγαλύτερη άνοδο σημειώνουν οι ελληνικές εξαγωγές στις αγορές της Λιβύης, της Τουρκίας και της Αιγύπτου (27%, 19% και 17% αντίστοιχα), ως αποτέλεσμα της γενικότερης ενίσχυσης των ελληνικών εξαγωγών σε πετρελαιοειδή (από το 2010 και μετά) και του γεγονότος ότι οι συγκεκριμένες αγορές κατά κύριο λόγο απορροφούν από τη χώρα μας την εν λόγω κατηγορία προϊόντος. Σημαντική ενίσχυση (12,1% κατά μ.ο.) σημειώνουν οι ελληνικές εξαγωγές στην αγορά των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, ως αποτέλεσμα κυρίως της μεγαλύτερης διείσδυσης που εμφανίζουν (εκτός των πετρελαιοειδών) τα γουνοδέρματα και γουναρικά, τα προϊόντα αλουμινίου, σιδήρου και χάλυβα και του μηχανολογικού εξοπλισμού. Πιο ήπια εξέλιξη εμφανίζουν οι ελληνικές εξαγωγές προς χώρες με πιο διευρυμένο χαρτοφυλάκιο εισαγόμενων προϊόντων (χωρίς να στηρίζεται κυρίως σε πετρελαιοειδή). Ως αποτέλεσμα, άνοδο της τάξης του 7,9% εμφανίζουν οι ελληνικές εξαγωγές στην αγορά της Ιταλίας, ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης διείσδυσης τόσο των πετρελαιοειδών, όσο και των προϊόντων αλουμινίου και των φαρμακευτικών προϊόντων. Ενίσχυση της τάξης του 3%-4% σημειώνουν οι ελληνικές εξαγωγές στις αγορές των Η.Π.Α., της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Ρουμανίας, ενώ μικρότερη ενίσχυση σημειώνουν στις αγορές της Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου. Εκτός των αντικειμενικών αναγκών που καλύπτουν οι ελληνικές εξαγωγές στις χώρες εισαγωγείς, καθοριστικό παράγοντα για την ενίσχυση της θέσεις τους στις εν λόγω αγορές αποτελεί και η γεωγραφική θέση της χώρας. Όπως προκύπτει και από το διάγραμμα που ακολουθεί, για το σύνολο των υπό εξέταση αγορών (με εξαίρεση τις Η.Π.Α) η Ελλάδα αποτελεί τον πιο «κοντινό» προμηθευτή σε σχέση με το μέσο όρο εκάστης αγοράς. Διάγραμμα 2-24: Χιλιομετρικές αποστάσεις αγορών με προμηθευτές (km) Η.Π.Α Η.Α.Ε Η.Β. Ισπανία Γαλλία Γερμανία Αίγυπτος Λιβύη Τουρκία Ιταλία Ρουμανία Aπόσταση από Ελλάδα (km) Μέση απόσταση από χώρες-προμηθευτές (km) Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 31

Εξειδικεύοντας την ανάλυση στις επιμέρους κατηγορίες προϊόντων και εστιάζοντας στις 5 αγορές στόχους (όπως αυτές προέκυψαν κατά την πρώτη έκδοση της παρούσας μελέτης), τίθεται σαφές ότι η αγορά της Γερμανίας αποτελεί τον βασικότερο εισαγωγέα ελληνικών προϊόντων (σε όρους αξίας), κυρίως στην κατηγορία των αγροτικών προϊόντων τροφίμων και των προϊόντων μεταποίησης. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από τον πίνακα που ακολουθεί, το 2013 το 14,2% των εξαγόμενων αγροτικών προϊόντων και τροφίμων καταλήγει στην αγορά της Γερμανίας, με το σχετικό μερίδιο να μη σημειώνει αξιοσημείωτες μεταβολές κατά την περίοδο αναφοράς. Αντίστοιχη σε γενικές γραμμές καταγράφεται η τάση και στην κατηγορία των προϊόντων μεταποίησης, με τα σχετικά μερίδια ωστόσο να διαμορφώνονται σε ελαφρώς πιο χαμηλά επίπεδα (12,2% το 2001 και 9,5% το 2013). Σε αισθητά πιο χαμηλά επίπεδα διαμορφώνονται τα αντίστοιχα μερίδια των ελληνικών εξαγωγών στις λοιπές χώρες ενδιαφέροντος. Εξειδικεύοντας, το μερίδιο των εξαγόμενων αγροτικών προϊόντων και τροφίμων που καταλήγει στην αγορά της Γαλλίας δεν ξεπερνά το 3,6% καθ όλη την περίοδο αναφοράς, ενώ σε ελαφρώς πιο υψηλά επίπεδα διαμορφώνεται το αντίστοιχο ποσοστό για τα προϊόντα μεταποίησης (4%-5%). Αξιοσημείωτη χαρακτηρίζεται η μείωση του αντίστοιχου μεριδίου στην κατηγορία των πετρελαιοειδών (από 3,9% το 2000 σε 0,1% το 2013), γεγονός που οφείλεται (σύμφωνα και με την προηγούμενη ενότητα) στο ότι η παρατηρούμενη αύξηση της αξίας των ελληνικών εξαγωγών σε πετρελαιοειδή απορροφάται κυρίως από αγορές εκτός Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό, αντίστοιχη καταγράφεται η τάση για την κατηγορία των πετρελαιοειδών και στο Ηνωμένο Βασίλειο (από 2,3% το 2000 σε 1,1% το 2013), ενώ σε αισθητά πιο υψηλά επίπεδα διαμορφώνονται τα σχετικά μερίδια για την κατηγορία των αγροτικών προϊόντων / τροφίμων (6% - 8%) και για την κατηγορία των προϊόντων μεταποίησης (5% - 9%). Αναφορικά με τις χώρες ενδιαφέροντος εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, σημαντικό χαρακτηρίζεται το μερίδιο των ελληνικών εξαγωγών σε πετρελαιοειδή στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής το οποίο ωστόσο σημειώνει έντονα καθοδική τάση (από 9,1% το 2000 σε 3,2% το 2013). Στην κατηγορία των αγροτικών προϊόντων και τροφίμων το σχετικό μερίδιο κυμαίνεται μεταξύ 3,5% και 6% καθ όλη την περίοδο αναφοράς, ενώ σε πιο χαμηλά επίπεδα κυμαίνονται τα αντίστοιχα μερίδια στην κατηγορία των προϊόντων μεταποίησης (2,9% - 4,9%). Λιγότερο ισχυρή καταγράφεται συνολικά η διείσδυση των ελληνικών εξαγωγών στην αγορά των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, με την κατηγορία ωστόσο των προϊόντων μεταποίησης να σημειώνει έντονα ανοδική τάση. Πίνακας 2-7: Μερίδια ελληνικών εξαγωγών στις 5 χώρες ενδιαφέροντος (%, 2001 2013) Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 32

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα & συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα & συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα & συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα & συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα & συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα & συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης ΓΕΡΜΑΝΙΑ 15,1 13,9 15,7 17,2 15,1 15,3 15,2 14,6 15,1 14,8 13,6 13,1 14,2 0,7 0,8 1,2 0,8 1,2 0,8 1,1 0,8 0,7 0,8 0,4 0,2 0,2 12,2 10,7 13,4 13,6 13,5 12,7 12,7 11,1 11,4 11,6 10,2 9,5 9,5 ΓΑΛΛΙΑ 3,2 2,9 3,3 3,6 3,4 3,3 3,4 3,5 3,5 3,6 3,6 3,4 3,1 3,7 1,6 4,2 1,6 1,6 2,7 3,1 3,9 1,1 2,5 0,6 0,6 0,1 3,9 4,1 4,6 4,8 4,8 5,2 4,6 4,0 4,3 4,2 4,0 3,8 4,3 ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ 7,8 7,0 7,0 7,1 6,9 7,3 7,3 6,2 5,3 5,5 5,7 5,5 5,7 2,3 4,2 1,6 1,3 1,8 0,5 1,6 2,5 1,5 5,6 1,7 0,3 1,1 9,2 6,3 8,1 8,5 7,5 6,9 5,7 4,7 4,6 5,1 4,6 4,9 5,2 ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ 6,0 5,8 5,8 6,0 5,5 4,6 5,7 4,6 4,0 3,7 3,5 4,0 4,3 9,1 12,7 21,0 17,2 14,9 9,0 4,8 13,2 10,8 10,0 10,0 3,5 3,2 4,9 3,9 4,7 3,6 3,5 3,1 3,5 3,7 4,3 2,9 3,2 3,9 3,3 ΗΝΩΜΕΝΑ ΑΡΑΒΙΚΑ ΕΜΙΡΑΤΑ 0,4 0,3 0,5 0,4 0,3 0,4 0,4 0,4 0,3 0,2 0,3 0,3 0,4 0,6 0,1 0,1 0,1 5,1 1,3 0,4 0,3 0,4 1,3 3,9 1,7 0,8 1,0 1,0 0,9 1,0 1,3 1,3 1,5 1,7 1,3 1,3 1,4 2,3 2,4 ΣΥΝΟΛΟ (5) ΧΩΡΩΝ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 31,5 29,9 32,4 34,2 31,2 30,8 32,0 29,3 28,2 27,8 26,6 26,3 27,5 16,5 19,4 28,1 21,0 24,6 14,3 11,1 20,8 14,6 20,2 16,6 6,3 5,4 31,2 26,0 31,8 31,5 30,6 29,2 28,1 25,2 25,9 25,1 23,5 24,4 24,7 Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 33

Συνολικά το 2013, οι 5 αγορές στόχοι απορρόφησαν το 17,2% των ελληνικών εξαγωγών προϊόντων, με τη μερίδα του λέοντος να αντιστοιχεί κυρίως στη Γερμανία και δευτερευόντως στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Η.Π.Α. Σε επίπεδο κατηγορίας προϊόντων, το αντίστοιχο μερίδιο για τα αγροτικά προϊόντα και τρόφιμα διαμορφώνεται σε 27,5% το 2013, σημειώνοντας μικρή υποχώρηση κατά την περίοδο αναφοράς (31,5% το 2000). Αντίστοιχη τάση εμφανίζει και η κατηγορία των προϊόντων μεταποίησης, με το σχετικό μερίδιο να διαμορφώνεται από 31,2% το 2000 σε 24,7% το 2013. Τέλος, παρά την άνοδο των ελληνικών εξαγωγών σε πετρελαιοειδή από το 2010 και μετά, το ποσοστό που απορροφάται από το σύνολο των 5 αγορών στόχων σημειώνει υποχώρηση και διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (από 16,5% το 2000 σε 5,4% το 2013). Διάγραμμα 2-25: Μερίδια ελληνικών εξαγωγών στις χώρες ενδιαφέροντος ανά ομάδα προϊόντων (2001 2013) 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2001 2013 2001 2013 2001 2013 Αγροτικά προϊόντα - Τρόφιμα Ορυκτά καύσιμα και συναφή προϊόντα Προϊόντα Μεταποίησης ΗΑΕ ΗΠΑ Ηνωμένο Βασίλειο Γαλλία Γερμανία Πηγή: ITC, UNCTAD, WTO, Eurostat 2.4.3 Εμπορικό προφίλ χωρών ενδιαφέροντος ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Με πληθυσμό 64 εκατομμύρια κατοίκους και κατέχοντας την 6 η θέση παγκοσμίως στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ($ 2,5 τρισ. το 2013), το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα οικονομίας εντάσεως κεφαλαίου με κύριο μοχλό το χρηματοπιστωτικό τομέα. Παράλληλα, με μέτρο σύγκρισης το προσδόκιμο ηλικίας, το επίπεδο εκπαίδευσης και την ποιότητα ζωής, το Ηνωμένο Βασίλειο διαμορφώνει ιδιαίτερα υψηλό Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, καταλαμβάνοντας την 14 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης των 185 χωρών μελών του ΟΗΕ. Σε όρους εμπορίου, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Βρετανικής οικονομίας παρουσιάζει χρόνιο έλλειμμα που κυμαίνεται μεταξύ δύο και τεσσάρων ποσοστιαίων μονάδων επί του ΑΕΠ. Το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 34

εμπορικό ισοζύγιο παραμένει διαχρονικά ελλειμματικό, σε αντίθεση με τις υπηρεσίες οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερα ανταγωνιστικό τομέα της βρετανικής οικονομίας και συνεισφέρουν σημαντικά στον περιορισμό του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Εστιάζοντας στις εισαγωγές, αυτές διαμορφώνονται περίπου στο 32% του ΑΕΠ (σε όρους αξίας) και αντιστοιχούν στο 3,6% των παγκόσμιων εισαγωγών, κατατάσσοντας το Ηνωμένο Βασίλειο στην 8 η θέση της σχετικής λίστας παγκόσμιας κατάταξης των χωρών εισαγωγέων. Η πλειοψηφία των βρετανικών εισαγωγών αφορά αγαθά (σε αναλογία 4:5) ενώ μόλις το 20% αφορά υπηρεσίες, με τα σχετικά μερίδια επί των παγκόσμιων εισαγωγών σε αγαθά και υπηρεσίες να διαμορφώνονται αντίστοιχα σε 3,5% και 4,0% (καταλαμβάνοντας αντίστοιχα την 6 η και 5 η θέση στη σχετική λίστα παγκόσμιας κατάταξης). Η συντριπτική πλειοψηφία (63% περίπου) των εισαγόμενων αγαθών αφορά προϊόντα μεταποίησης (κυρίως μηχανές, οχήματα, συσκευές και ηλεκτρικά υλικά, φαρμακευτικά, πολύτιμες πέτρες, πλαστικά, οργανικά χημικά, όργανα ακριβείας και ενδύματα), ενώ το 43% περίπου των βρετανικών εισαγωγών αγαθών πραγματοποιείται από τα 28 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κυρίως Γερμανία, Ολλανδία, Νορβηγία, Γαλλία, Βέλγιο, Ιταλία, Ιρλανδία και Ισπανία). Αναφορικά με τις Υπηρεσίες, η πλειοψηφία των εισαγωγών (74%) αφορά την κατηγορία των λοιπών υπηρεσιών (κυρίως του χρηματοπιστωτικού τομέα), με τις υπηρεσίες μεταφορών και ταξιδιών να επιμερίζονται σχεδόν ισότιμα το υπόλοιπο 26%. Εστιάζοντας στις Ελληνοβρετανικές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις, αυτές εκτείνονται σε ένα ιδιαίτερα ευρύ πεδίο ανταλλαγών τόσο στο τομέα των αγαθών όσο και των υπηρεσιών. Εξειδικεύοντας, το Ηνωμένο Βασίλειο καταλαμβάνει την 6η θέση μεταξύ των εμπορικών εταίρων της Ελλάδος, ενώ η χώρα μας καταλαμβάνει την 57η μεταξύ των προμηθευτών του Η.Β., με την αξία των ελληνικών εξαγωγών στο Η.Β. να ανέρχεται το 2013 σε 970, 1 εκ.. Μεταξύ των κυριότερων εξαγόμενων στο Η.Β. ελληνικών προϊόντων, περιλαμβάνονται οι μηχανές και οι συσκευές, τα ηλεκτρικά προϊόντα, τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα τεχνουργήματα από χαλκό και αργίλιο, οι πλαστικές ύλες και τα πλεκτά ενδύματα. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση για τις Ελληνοβρετανικές Οικονομικές Σχέσεις, στους τομείς που παρουσιάζουν ενδιαφέρον και μπορούν να αποτελέσουν στόχους για τις ελληνικές εξαγωγές, περιλαμβάνονται τα Τρόφιμα και ποτά, τα Φάρμακα, τα Καλλυντικά και Προϊόντα προσωπικής υγιεινής, τα Οικοδομικά υλικά, τα Προϊόντα αλουμινίου, χαλκού και σιδήρου, τα Πλαστικά και οι Εφαρμογές λογισμικού. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 35

Πίνακας 2-8: Εμπορικό Προφίλ Η.Β ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Πληθυσμός 2013 (σε χιλ.) 64.097 Κατάταξη στο παγκόσμιο εμπόριο (2013): Εξαγωγές Εισαγωγές ΑΕΠ 2013: Αγαθά 8 6 εκατ. $, τρέχουσες τιμές 2.522.261 Υπηρεσίες 2 5 εκατ. $, Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης 2.320.914 Ισοζύγιο τρεχ/σών συναλλαγών 2013 (εκατ. $) -110.665 Κατά κεφαλήν εμπόριο 2011 2013 ($) 24.913 Αναλογία εμπορίου / ΑΕΠ (2011-2013) 63,9% Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Πραγματικό ΑΕΠ (2005=100) 105 0,6% 0,3% 1,7% Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 116 1,9% 1,7% 1,0% Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 107 0,8% 3,4% 0,5% ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Προσχώρηση στον ΠΟΕ Ιανουάριος 1995 Συνεισφορά στο συνολικό budget του ΠΟΕ (2014) 4,069% Αναθεώρηση εμπορικής πολιτικής Ιούλιος 2013 Δασμοί επί των εισαγωγών: Προσχώρηση στην Σ.Δ.Σ. Ιανουάριος 1996 στο σύνολο των φορολ. εσόδων - στο σύνολο των εισαγωγών - Εισαγωγές ελεύθερες δασμών (%, 2012): σε Αγροτικά Προϊόντα 45,5% σε μη Αγροτικά Προϊόντα 60,4% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 36

ΑΓΑΘΑ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 541.594 4,2-6,7 14,6 Εισαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 655.319 3,0 2,0-5,1 Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 2,88% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 3,47% Κατανομή εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Κατανομή εισαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Αγροτικά Προϊόντα 6,3% Αγροτικά Προϊόντα 11,0% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 14,9% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 17,3% Προϊόντα Μεταποίησης 62,8% Προϊόντα Μεταποίησης 68,0% Κατανομή εξαγωγών ανά προορισμό: Κατανομή εξαγωγών ανά προέλευση: ΕΕ -28 42,9% ΕΕ -28 53,1% Ελβετία 13,0% Κίνα 8,8% Η.Π.Α. 11,5% Η.Π.Α. 8,3% Κίνα 3,3% Νορβηγία 3,9% Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα 2,8% Καναδάς 2,3% ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 292.728 4,6-1,5 1,5 Εισαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 174.039 1,2 0,3-0,7 Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 6,3% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 3,97% Κατανομή εξαγωγών ανά κατηγορία: Κατανομή εισαγωγών ανά κατηγορία: Μεταφορές 12,1% Μεταφορές 19,5% Ταξίδια 13,9% Ταξίδια 30,1% Λοιπές Υπηρεσίες 73,9% Λοιπές Υπηρεσίες 50,3% ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Πλήθος ευρεσιτεχνιών (2012): Καταχωρήσεις εμπορικών σημάτων (2012): Κάτοικοι 2.974 μη Κάτοικοι 3.890 Σύνολο 36.596 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 37

Σύνολο 6.864 ΓΕΡΜΑΝΙΑ Η Γερμανία αποτελεί την μεγαλύτερη εθνική οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την 4 η παγκοσμίως, με Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 3,6 τρισ. το 2013 και πληθυσμό 81 εκατομμύρια κατοίκους. Ως προς την πιστοληπτική της ικανότητα, κατατάσσεται στις χώρες με ΑΑΑ λαμβανομένων υπόψη της σταθερής οικονομικής της ανάπτυξης, της χαμηλής ανεργίας, των χαμηλών επιτοκίων και της εκτέλεσης του προϋπολογισμού με πλεόνασμα, παρά το γεγονός ότι εξακολουθεί να έχει υψηλό χρέος που σε σύγκριση με το μέσο όρο των χωρών ΑΑΑ. Όσον αφορά το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων βάσει του δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (HDI), η Γερμανία καταλαμβάνει την 19 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης των 185 χωρών μελών του ΟΗΕ. Σε όρους εμπορίου, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανικής οικονομίας διαμορφώνεται πλεονασματικό καθόλη την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, το οποίο αντιστοιχεί κατά μέσο όρο στο 5,5% του ΑΕΠ. Καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση πλεονασματικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για τη Γερμανική οικονομία αποτελεί το πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, το οποίο εξουδετερώνει τη μικρή αλλά αρνητική επίδραση που ασκεί το ελλειμματικό ισοζύγιο Υπηρεσιών. Εστιάζοντας στις εισαγωγές, αυτές διαμορφώνονται περίπου στο 40% του ΑΕΠ (σε όρους αξίας) και αντιστοιχούν στο 6,5% των παγκόσμιων εισαγωγών, κατατάσσοντας τη Γερμανία στην 4 η θέση της σχετικής λίστας παγκόσμιας κατάταξης των χωρών εισαγωγέων. Η πλειοψηφία των γερμανικών εισαγωγών αφορά αγαθά (σε αναλογία 4:5) ενώ μόλις το 20% αφορά υπηρεσίες, με τα σχετικά μερίδια επί των παγκόσμιων εισαγωγών σε αγαθά και υπηρεσίες να διαμορφώνονται αντίστοιχα σε 6,3% και 7,2. Η συντριπτική πλειοψηφία (70% περίπου) των εισαγόμενων αγαθών αφορά προϊόντα μεταποίησης, ενώ το 56% περίπου των γερμανικών εισαγωγών αγαθών πραγματοποιείται από τα 28 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κυρίως Ολλανδία και Γαλλία). Αναφορικά με τις Υπηρεσίες, η πλειοψηφία των εισαγωγών (50%) αφορά την κατηγορία των λοιπών υπηρεσιών, με τις υπηρεσίες μεταφορών και ταξιδιών να επιμερίζονται σχεδόν ισότιμα το υπόλοιπο 50%. Εστιάζοντας στις Ελληνογερμανικές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις, παρά τη σημαντική αύξηση των ελληνικών εξαγωγών (αφενός λόγω της αύξησης της ανταγωνιστικότητας των ελληνικών προϊόντων και αφετέρου της αυξανόμενης εξωστρέφειας των ελληνικών), η αγορά της Γερμανίας δεν ακολούθησε αυτή την τάση έχοντας υποχωρήσει από τη θέση της ως ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Ελλάδας. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα αναθεωρημένα στοιχεία, στη συνολική κατάταξη των ξένων αγοραστών ελληνικών προϊόντων, η Γερμανία κατέλαβε το 2013 την 3η θέση (με μερίδιο 6,5%) χάνοντας την πρωτοκαθεδρία πλέον τόσο από την Ιταλία όσο και από την Τουρκία, ως αποτέλεσμα της κάμψης των ελληνικών εξαγωγών στη γερμανική αγορά. Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Γερμανίας, η Ελλάδα αποτελεί τον 48ο προμηθευτής της για το 2013. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 38

Εξετάζοντας αναλυτικότερα τα ελληνικά προϊόντα που απορροφήθηκαν από τη γερμανική αγορά μέσα στο 2013, παρατηρείται ότι αυτά αφορούν κυρίως φάρμακα, φρούτα & λαχανικά, συσκευές ήχου και εικόνας, αλουμίνιο, πλεκτά ενδύματα και γαλακτοκομικά. Πίνακας 2-9: Εμπορικό Προφίλ Γερμανίας ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Πληθυσμός 2013 (σε χιλ.) 80.622 Κατάταξη στο παγκόσμιο εμπόριο (2013): Εξαγωγές Εισαγωγές ΑΕΠ 2013: Αγαθά 3 3 εκατ. $, τρέχουσες τιμές 3.634.823 Υπηρεσίες 3 3 εκατ. $, Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης 3.493.479 Ισοζύγιο τρεχ/σών συναλλαγών 2013 (εκατ. $) 273.455 Κατά κεφαλήν εμπόριο 2011 2013 ($) 42.509 Αναλογία εμπορίου / ΑΕΠ (2011-2013) 96,6% Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Πραγματικό ΑΕΠ (2005=100) 112 1,4 0,7 0,4 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 142 4,4 3,2 0,9 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 140 4,3 1,4 1,5 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Προσχώρηση στον ΠΟΕ Ιανουάριος 1995 Συνεισφορά στο συνολικό budget του ΠΟΕ (2014) 8,394% Αναθεώρηση εμπορικής πολιτικής Ιούλιος 2013 Δασμοί επί των εισαγωγών: Προσχώρηση στην Σ.Δ.Σ. Ιανουάριος 1995 στο σύνολο των φορολ. εσόδων - στο σύνολο των εισαγωγών - Εισαγωγές ελεύθερες δασμών (%, 2012): σε Αγροτικά Προϊόντα 45,5% σε μη Αγροτικά Προϊόντα 60,4% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 39

ΑΓΑΘΑ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 1.452.711 5,2-4,7 3,4 Εισαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 1.188.884 5,5-7,3 2,2 Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 7,72% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 6,29% Κατανομή εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Κατανομή εισαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Αγροτικά Προϊόντα 6,8% Αγροτικά Προϊόντα 9,9% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 5,9% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 19,2% Προϊόντα Μεταποίησης 85,2% Προϊόντα Μεταποίησης 69,1% Κατανομή εξαγωγών ανά προορισμό: Κατανομή εξαγωγών ανά προέλευση: ΕΕ -28 55,7% ΕΕ -28 55,5% Η.Π.Α. 8,1% Κίνα 8,3% Κίνα 6,1% Η.Π.Α. 5,6% Ελβετία 4,4% Ελβετία 4,3% Ρωσία 3,4% Ρωσία 3,3% ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 286.204 7,8-1,2 7,8 Εισαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 316.804 5,2-0,7 7,5 Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 6,16% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 7,23% Κατανομή εξαγωγών ανά κατηγορία: Κατανομή εισαγωγών ανά κατηγορία: Μεταφορές 21,3% Μεταφορές 22,3% Ταξίδια 14,4% Ταξίδια 27,8% Λοιπές Υπηρεσίες 64,3% Λοιπές Υπηρεσίες 49,9% ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Πλήθος ευρεσιτεχνιών (2012): Καταχωρήσεις εμπορικών σημάτων (2012): Κάτοικοι 8.164 μη Κάτοικοι 3.168 Σύνολο 50.123 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 40

Σύνολο 11.332 ΓΑΛΛΙΑ Με πληθυσμό 66 εκατομμύρια κατοίκους και κατέχοντας την 5 η θέση παγκοσμίως στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ($ 2,7 τρισ. το 2013), η Γαλλία αποτελεί μια ιδιαίτερα ανεπτυγμένη οικονομία με ασθενική ωστόσο ανάπτυξη την τελευταία πενταετία. Παράλληλα, με μέτρο σύγκρισης το προσδόκιμο ηλικίας, το επίπεδο εκπαίδευσης και την ποιότητα ζωής, η Γαλλία διαμορφώνει ιδιαίτερα υψηλό Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, καταλαμβάνοντας την 20 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης των 185 χωρών μελών του ΟΗΕ. Σε όρους εμπορίου, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Γαλλικής οικονομίας διαμορφώνεται ελλειμματικό καθόλη την διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, χωρίς ωστόσο να ξεπερνά το 3% του ΑΕΠ. Καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση ελλειμματικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για τη Γαλλική οικονομία αποτελεί το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, το οποίο εξουδετερώνει τη μικρή αλλά θετική επίδραση που ασκεί το πλεονασματικό ισοζύγιο Υπηρεσιών. Εστιάζοντας στις εισαγωγές, αυτές διαμορφώνονται περίπου στο 30% του ΑΕΠ (σε όρους αξίας) και αντιστοιχούν στο 3,7% των παγκόσμιων εισαγωγών, κατατάσσοντας τη Γαλλία στην 7 η θέση της σχετικής λίστας παγκόσμιας κατάταξης των χωρών εισαγωγέων. Η πλειοψηφία των γαλλικών εισαγωγών αφορά αγαθά (σε αναλογία 4:5) ενώ μόλις το 20% αφορά υπηρεσίες, με τα σχετικά μερίδια επί των παγκόσμιων εισαγωγών σε αγαθά και υπηρεσίες να διαμορφώνονται αντίστοιχα σε 3,6% και 4,3% (καταλαμβάνοντας αντίστοιχα την 5 η και 4 η θέση στη σχετική λίστα παγκόσμιας κατάταξης). Η συντριπτική πλειοψηφία (70% περίπου) των εισαγόμενων αγαθών αφορά προϊόντα μεταποίησης, ενώ το 59% περίπου των γαλλικών εισαγωγών αγαθών πραγματοποιείται από τα 28 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κυρίως Γερμανία, Βέλγιο και Ιταλία). Αναφορικά με τις Υπηρεσίες, η πλειοψηφία των εισαγωγών (51%) αφορά την κατηγορία των λοιπών υπηρεσιών, με τις υπηρεσίες μεταφορών και ταξιδιών να επιμερίζονται σχεδόν ισότιμα το υπόλοιπο 49%. Εστιάζοντας στις Ελληνογαλλικές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις, οι ελληνικές εξαγωγές προς τη Γαλλία καταγράφουν θετική πορεία την τελευταία διετία, αποτελώντας το 2,3% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών. Παράλληλα, παρουσιάσθηκε ενίσχυση της θέσης της Γαλλίας στη 9 η θέση της κλίμακας των χωρών υποδοχής των εξαγωγών μας (12 η θέση το 2012). Στα ελληνικά προϊόντα με τη μεγαλύτερη διείσδυση στη Γαλλική αγορά, περιλαμβάνονται τα φαρμακευτικά προϊόντα, οι πλαστικές ύλες, τα τεχνουργήματα από χαλκό, σίδηρο και άργιλο, καθώς και τα ενδύματα. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 41

Πίνακας 2-10: Εμπορικό Προφίλ Γαλλίας ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Πληθυσμός 2013 (σε χιλ.) 66.028 Κατάταξη στο παγκόσμιο εμπόριο (2013): Εξαγωγές Εισαγωγές ΑΕΠ 2013: Αγαθά 6 5 εκατ. $, τρέχουσες τιμές 2.734.949 Υπηρεσίες 4 4 εκατ. $, Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης 2.436.930 Ισοζύγιο τρεχ/σών συναλλαγών 2013 (εκατ. $) -36.843 Κατά κεφαλήν εμπόριο 2011 2013 ($) 25.250 Αναλογία εμπορίου / ΑΕΠ (2011-2013) 61,2 % Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Πραγματικό ΑΕΠ (2005=100) 106 0,17 0,0 0,2 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 112 1,4 2,4 0,6 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 115 1,8-1,1 0,5 ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Προσχώρηση στον ΠΟΕ Ιανουάριος 1995 Συνεισφορά στο συνολικό budget του ΠΟΕ (2014) 4,086 % Αναθεώρηση εμπορικής πολιτικής Ιούλιος 2013 Δασμοί επί των εισαγωγών: Προσχώρηση στην Σ.Δ.Σ. Ιανουάριος 1996 στο σύνολο των φορολ. εσόδων - στο σύνολο των εισαγωγών - Εισαγωγές ελεύθερες δασμών (%, 2012): σε Αγροτικά Προϊόντα 45,5% σε μη Αγροτικά Προϊόντα 60,4% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 42

ΑΓΑΘΑ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 579.687 2,8-4,7 1,9 Εισαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 681.016 3,8-6,3 1,0 Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 3,08% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 3,61% Κατανομή εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Κατανομή εισαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Αγροτικά Προϊόντα 14,2% Αγροτικά Προϊόντα 10,3% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 6,5% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 18,7% Προϊόντα Μεταποίησης 76,7% Προϊόντα Μεταποίησης 70,5% Κατανομή εξαγωγών ανά προορισμό: Κατανομή εξαγωγών ανά προέλευση: ΕΕ -28 59,6% ΕΕ -28 58,8% Η.Π.Α. 6,3% Κίνα 8,1% Κίνα 3,5% Η.Π.Α. 6,5% Ελβετία 3,1% Ελβετία 2,5% Ρωσία 1,8% Ρωσία 2,1% ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 236.269 - -8,1 9,7 Εισαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 188.544 - -8,9 8,4 Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 5,09% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 4,30% Κατανομή εξαγωγών ανά κατηγορία: Κατανομή εισαγωγών ανά κατηγορία: Μεταφορές 20,3% Μεταφορές 26,5% Ταξίδια 23,7% Ταξίδια 22,5% Λοιπές Υπηρεσίες 56,0% Λοιπές Υπηρεσίες 51,0% ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Πλήθος ευρεσιτεχνιών (2012): Καταχωρήσεις εμπορικών σημάτων (2012): Κάτοικοι 11.417 μη Κάτοικοι 1.496 Σύνολο 12.913 Σύνολο 3.726 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 43

ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ Με πληθυσμό 316 εκατομμύρια κατοίκους και κατέχοντας την 1 η θέση παγκοσμίως στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ($ 17 τρισ. περίπου το 2013), οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής αποτελούν την πλέον ισχυρή οικονομία του πλανήτη. Παράλληλα, με μέτρο σύγκρισης το προσδόκιμο ηλικίας, το επίπεδο εκπαίδευσης και την ποιότητα ζωής, οι Η.Π.Α διαμορφώνουν ιδιαίτερα υψηλό Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, καταλαμβάνοντας την 5 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης των 185 χωρών μελών του ΟΗΕ. Σε όρους εμπορίου, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Αμερικανικής οικονομίας παρουσιάζει χρόνιο έλλειμμα που κυμαίνεται μεταξύ τριών και πέντε ποσοστιαίων μονάδων επί του ΑΕΠ. Το εμπορικό ισοζύγιο παραμένει διαχρονικά ελλειμματικό, σε αντίθεση με τις υπηρεσίες οι οποίες αποτελούν ιδιαίτερα ανταγωνιστικό τομέα της αμερικανικής οικονομίας και συνεισφέρουν σημαντικά στον περιορισμό του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών. Εστιάζοντας στις εισαγωγές, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία αυτές διαμορφώνονται περίπου στο 16% του ΑΕΠ (σε όρους αξίας) και αντιστοιχούν στο 11,86% των παγκόσμιων εισαγωγών, κατατάσσοντας τις Η.Π.Α στην 1 η θέση της σχετικής λίστας παγκόσμιας κατάταξης των χωρών εισαγωγέων. Η πλειοψηφία (85%) των αμερικανικών εισαγωγών αφορά αγαθά, ενώ μόλις το 15% αφορά υπηρεσίες, με τα σχετικά μερίδια επί των παγκόσμιων εισαγωγών σε αγαθά και υπηρεσίες να διαμορφώνονται αντίστοιχα σε 12,33% και 9,85%. Η συντριπτική πλειοψηφία (70% περίπου) των εισαγόμενων αγαθών αφορά προϊόντα μεταποίησης, ενώ μόλις το 16,7% περίπου των αμερικανικών εισαγωγών αγαθών πραγματοποιείται από τα 28 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναφορικά με τις Υπηρεσίες, η πλειοψηφία των εισαγωγών (61%) αφορά την κατηγορία των λοιπών υπηρεσιών, με τις υπηρεσίες ταξιδιών να ακολουθούν με μερίδιο 26%. Εστιάζοντας στις Ελληνοαμερικανικές οικονομικές και εμπορικές σχέσεις, οι ελληνικές εξαγωγές προϊόντων στις ΗΠΑ παρουσιάζουν συνολικά ανοδικές τάσεις την τελευταία δεκαετία. Ειδικότερα, ο ετήσιος μέσος όρος των ελληνικών εξαγωγών τη δεκαετία 2001-2013 ανήλθε περίπου σε $ 830 εκατ., σημειώνοντας μια θεαματική αύξηση της τάξης του 80% περίπου. Το μίγμα των κύριων εξαγωγών μας προς τις ΗΠΑ περιλαμβάνει κυρίως βιομηχανικά προϊόντα ελαφράς και βαριάς επεξεργασίας, τα οποία ωστόσο είναι χαμηλής προστιθέμενης αξίας, καθώς απουσιάζουν προϊόντα βαριάς/σύνθετης επεξεργασίας (πχ. προηγμένος μηχανολογικός εξοπλισμός, βαρέα οχήματα κλπ) όπως επίσης και προϊόντα που ενσωματώνουν καινοτομία/υψηλή τεχνολογία (υπολογιστικά και τηλεπικοινωνιακά συστήματα, ηλεκτρονικός εξοπλισμός κλπ). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 44

Πίνακας 2-11: Εμπορικό Προφίλ Η.Π.Α. ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Πληθυσμός 2013 (σε χιλ.) 316.129 Κατάταξη στο παγκόσμιο εμπόριο (2013): Εξαγωγές Εισαγωγές ΑΕΠ 2013: Αγαθά 2 1 εκατ. $, τρέχουσες τιμές 16.800.000 Υπηρεσίες 1 1 εκατ. $, Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης 16.800.000 Ισοζύγιο τρεχ/σών συναλλαγών 2013 (εκατ. $) -440.417 Κατά κεφαλήν εμπόριο 2011 2013 ($) 15.532 Αναλογία εμπορίου / ΑΕΠ (2011-2013) 30,1% Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Πραγματικό ΑΕΠ (2005=100) 111 1,3% 2,8% 1,9% Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 141 5,0% 3,5% - Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 110 1,4% 2,2% - ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Προσχώρηση στον ΠΟΕ Ιανουάριος 1995 Συνεισφορά στο συνολικό budget του ΠΟΕ (2014) 11,406% Αναθεώρηση εμπορικής πολιτικής Δεκέμβριος 2012 Δασμοί επί των εισαγωγών: Προσχώρηση στην Σ.Δ.Σ. Ιανουάριος 1996 στο σύνολο των φορολ. εσόδων 1,1% στο σύνολο των εισαγωγών 1,2% Εισαγωγές ελεύθερες δασμών (%, 2012): σε Αγροτικά Προϊόντα 41,0% σε μη Αγροτικά Προϊόντα 48,9% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 45

ΑΓΑΘΑ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 1.579.593 7, 3% 4,3% 2,2% Εισαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 2.329.060 3,8% 3,1% -0,3% Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 8,39% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 12,33% Κατανομή εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Κατανομή εισαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Αγροτικά Προϊόντα 11,1% Αγροτικά Προϊόντα 6,3% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 12,4% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 18,9% Προϊόντα Μεταποίησης 71,2% Προϊόντα Μεταποίησης 70,9% Κατανομή εξαγωγών ανά προορισμό: Κατανομή εξαγωγών ανά προέλευση: Καναδάς 19,0% Κίνα 19,8% ΕΕ -28 16,7% ΕΕ -28 17,0% Μεξικό 14,3% Καναδάς 14,5% Κίνα 7,7% Μεξικό 12,2% Ιαπωνία 4,1% Ιαπωνία 6,1% ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 662.041 7,8% 5,4% 5,0% Εισαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 431.524 5,9% 4,1% 3,5% Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 14,25% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 9,85% Κατανομή εξαγωγών ανά κατηγορία: Κατανομή εισαγωγών ανά κατηγορία: Μεταφορές 13,1% Μεταφορές 22,2% Ταξίδια 26,1% Ταξίδια 22,2% Λοιπές Υπηρεσίες 60,9% Λοιπές Υπηρεσίες 55,6% ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Πλήθος ευρεσιτεχνιών (2012): Καταχωρήσεις εμπορικών σημάτων (2012): Κάτοικοι 121.026 μη Κάτοικοι 132.129 Σύνολο 253.155 Σύνολο 180.966 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 46

ΗΝΩΜΕΝΑ ΑΡΑΒΙΚΑ ΕΜΙΡΑΤΑ Με πληθυσμό 9,3 εκατομμύρια κατοίκους και κατέχοντας την 33 η θέση παγκοσμίως στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν ($ 380 δισ. περίπου το 2013), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα σημειώνουν ραγδαία ανάπτυξη τα τελευταία 30 έτη, εξαιτίας της ανακάλυψης και εκμετάλλευσης κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Παράλληλα, με μέτρο σύγκρισης το προσδόκιμο ηλικίας, το επίπεδο εκπαίδευσης και την ποιότητα ζωής, τα ΗΑΕ διαμορφώνουν ιδιαίτερα υψηλό Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, καθώς περιλαμβάνονται στις χώρες με πολύ υψηλή ανθρώπινη ανάπτυξη (καταλαμβάνοντας την 40 η θέση στη σχετική λίστα κατάταξης των 185 χωρών μελών του ΟΗΕ). Σε όρους εμπορίου, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων διαμορφώνεται πλεονασματικό. Καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση πλεονασματικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αποτελεί το πλεόνασμα στο εμπορικό ισοζύγιο της χώρας, το οποίο εξουδετερώνει την αρνητική επίδραση που ασκεί το ελλειμματικό ισοζύγιο Υπηρεσιών. Εστιάζοντας στις εισαγωγές, αυτές διαμορφώνονται περίπου στο 84% του ΑΕΠ (σε όρους αξίας) και αντιστοιχούν στο 1,4% των παγκόσμιων εισαγωγών, κατατάσσοντας το Ηνωμένο Βασίλειο στην 24 η θέση της σχετικής λίστας παγκόσμιας κατάταξης των χωρών εισαγωγέων. Η πλειοψηφία των εισαγωγών αφορά αγαθά (σε αναλογία 4:5) ενώ μόλις το 20% αφορά υπηρεσίες, με τα σχετικά μερίδια επί των παγκόσμιων εισαγωγών σε αγαθά και υπηρεσίες να διαμορφώνονται αντίστοιχα σε 1,3% και 1,6% (καταλαμβάνοντας αντίστοιχα την 20 η και 18 η θέση στη σχετική λίστα παγκόσμιας κατάταξης). Η συντριπτική πλειοψηφία (57% περίπου) των εισαγόμενων αγαθών αφορά προϊόντα μεταποίησης, ενώ μόλις το 16,3% περίπου των εισαγωγών αγαθών πραγματοποιείται από τα 28 κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναφορικά με τις Υπηρεσίες, η πλειοψηφία των εισαγωγών (64%) αφορά την κατηγορία των μεταφορών, με τις ταξιδιωτικές υπηρεσίες να ακολουθούν με μερίδιο 25,3%. Το διμερές εμπόριο μεταξύ της Ελλάδας και των Η.Α.Ε. είναι σταθερά πλεονασματικό υπέρ της χώρας μας, με τις ελληνικές εξαγωγές ωστόσο να συγκρατούνται σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, κυρίως εξαιτίας της έλλειψης άφθονης και ανταγωνιστικής πρώτης ύλης που να ενσωματώνει υψηλή τεχνολογία, γνώση, ποιότητα και σχεδιασμό, καθώς και της εσωστρέφειας των ελληνικών επιχειρήσεων. Μεταξύ των κυριότερων ελληνικών προϊόντων που διοχετεύονται στην αγορά των Η.Α.Ε. περιλαμβάνονται οι γούνες και τα γουνοδέρματα, καθώς και τα τεχνουργήματα από σίδητο, χάλυβα και άργιλο. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 47

Πίνακας 2-12: Εμπορικό Προφίλ Η.Α.Ε. ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Πληθυσμός 2013 (σε χιλ.) 9.346 Κατάταξη στο παγκόσμιο εμπόριο (2013): Εξαγωγές Εισαγωγές ΑΕΠ 2013: Αγαθά 16 20 εκατ. $, τρέχουσες τιμές 383.799 Υπηρεσίες 44 18 εκατ. $, Ισοτιμία Αγοραστικής Δύναμης 534.313 Ισοζύγιο τρεχ/σών συναλλαγών 2013 (εκατ. $) 22.278 Κατά κεφαλήν εμπόριο 2011 2013 ($) 69.704 Αναλογία εμπορίου / ΑΕΠ (2011-2013) 160,7% Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Πραγματικό ΑΕΠ (2005=100) 123 3,0% 3,9% 4,4% Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 173 8,1% 19,7% 10,0% Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών (2005=100) 230 12,6% 18,8% 16,6% ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Προσχώρηση στον ΠΟΕ Απρίλιος 1996 Συνεισφορά στο συνολικό budget του ΠΟΕ (2014) 1,220% Αναθεώρηση εμπορικής πολιτικής Μάρτιος 2012 Δασμοί επί των εισαγωγών: Προσχώρηση στην Σ.Δ.Σ. - στο σύνολο των φορολ. εσόδων 3,4% στο σύνολο των εισαγωγών 1,0% Εισαγωγές ελεύθερες δασμών (%, 2012): σε Αγροτικά Προϊόντα 44,9% σε μη Αγροτικά Προϊόντα 21,8% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 48

ΑΓΑΘΑ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 379.000 15,8% 15,6% 8,6% Εισαγωγές Αγαθών (εκατ. $) 251.000 14,6% 11,3% 11,1% Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 2,01% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 1,33% Κατανομή εξαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Κατανομή εισαγωγών ανά ομάδα προϊόντων: Αγροτικά Προϊόντα 2,0% Αγροτικά Προϊόντα 7,1% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 35,0% Ορυκτά Καύσιμα & συναφή Προϊόντα 4,2% Προϊόντα Μεταποίησης 21,8% Προϊόντα Μεταποίησης 56,6% Κατανομή εξαγωγών ανά προορισμό: Κατανομή εξαγωγών ανά προέλευση: Ινδία 9,6% ΕΕ -28 16,3% Ιράν 5,6% Ινδία 13,6% ΕΕ -28 2,2% Κίνα 7,1% Ελβετία 1,9% Η.Π.Α. 6,9% Ιράκ 1,3% Ιαπωνία 3,9% ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Αξία Μέση ετήσια μεταβολή (%) 2013 2005-2013 2012 2013 Εξαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 16.411 18,3% 18,4% 14,9% Εισαγωγές Υπηρεσιών (εκατ. $) 69.957 17,8% 11,7% 12,5% Μερίδιο στις παγκόσμιες εξαγωγές 0,35% Μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές 1,60% Κατανομή εξαγωγών ανά κατηγορία: Κατανομή εισαγωγών ανά κατηγορία: Μεταφορές 29,5% Μεταφορές 64,5% Ταξίδια 70,5% Ταξίδια 25,3% Λοιπές Υπηρεσίες 0,0% Λοιπές Υπηρεσίες 10,2% ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ Πλήθος ευρεσιτεχνιών (2012): Καταχωρήσεις εμπορικών σημάτων (2012): Κάτοικοι - μη Κάτοικοι - Σύνολο - Σύνολο - Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 49

3. Η ΕΞΑΓΩΓΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ Στην παρούσα ενότητα αποτυπώνονται τα ποιοτικά δεδομένα που αφορούν την εξαγωγική δραστηριότητα των αθηναϊκών επιχειρήσεων, όπως αυτά συγκεντρώθηκαν μέσω έρευνας πεδίου που πραγματοποιήθηκε σε αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων. Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε το διάστημα Ιανουαρίου - Φεβρουαρίου 2015, με τη συμμετοχή 365 επιχειρήσεων που εδρεύουν και δραστηριοποιούνται εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων. Προκειμένου να εξασφαλισθεί η αντιπροσωπευτικότητα του δείγματος από τον πληθυσμό των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του δήμου Αθηναίων και να γενικευτούν τα συμπεράσματα στον ευρύτερο πληθυσμό, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας, βάσει της οποίας ο πληθυσμός κατανεμήθηκε βάσει του κλάδου οικονομικής δραστηριότητας. Η κωδικοποίηση κατά κλάδο οικονομικής δραστηριότητας έγινε βάσει του αναθεωρημένου συστήματος NACE Rev.2 (το οποίο κατατάσσει τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες Κωδικών Αριθμών Δραστηριότητας) και πραγματοποιήθηκε σε διψήφιο επίπεδο ανάλυσης. 3.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζοντας τα δημογραφικά στοιχεία του δείγματος, προκύπτει ότι οι επιχειρήσεις που ανήκουν στον ευρύτερο τομέα της βιομηχανίας αποτελούν την πλειοψηφία των επιχειρήσεων του δείγματος, με το ποσοστό τους να ξεπερνά το 55%. Σε επίπεδο νομικής μορφής, οι Ανώνυμες Εταιρίες αποτελούν τη σχετική πλειοψηφία (34,7%) των επιχειρήσεων του δείγματος, ενώ ακολουθούν οι Ομόρρυθμες εταιρίες με μερίδιο της τάξης του 25,7% και οι Εταιρίες Περιορισμένης Ευθύνης με μερίδιο 21%. Σε όρους ηλικιακής κλιμάκωσης, η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων του δείγματος (57,1%) λειτουργεί πάνω από 15 έτη, ενώ οι νέες επιχειρήσεις (λιγότερο από 5 έτη λειτουργίας) κατέχουν το μικρότερο μερίδιο (9%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 50

Διάγραμμα 3-1: Κατανομή επιχειρήσεων δείγματος, ανά νομική μορφή και έτη λειτουργίας Κατανομή ανά Νομική Μορφή Κατανομή ανά έτη λειτουργίας Πηγή: Έρευνα Πεδίου Εστιάζοντας στις εξωστρεφείς επιχειρήσεις του δείγματος, η πλειοψηφία (52%) δραστηριοποιείται στον ευρύτερο τομέα του Εμπορίου Υπηρεσιών, ενώ το υπόλοιπο 48% στον ευρύτερο τομέα της Βιομηχανίας. Εξειδικεύοντας την ανάλυση σε επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, το μεγαλύτερο μερίδιο (16%) αντιστοιχεί στις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χονδρικό-λιανικό, ενώ ακολουθούν οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πληροφορικής (14%) και της μεταποίησης (13%). Διάγραμμα 3-2: Κατανομή εξαγωγικών επιχειρήσεων δείγματος, ανά κατηγορία οικονομικής δραστηριότητας & τομέα Πηγή: Έρευνα Πεδίου Τέλος, η πλειοψηφία (63%) των εξωστρεφών επιχειρήσεων του δείγματος προχώρησε σε έναρξη εξαγωγικής δραστηριότητας πριν το 2008, με το μεγαλύτερο ποσοστό να αφορά επιχειρήσεις οι οποίες ξεκίνησαν εξαγωγική δραστηριότητα την περίοδο 2000-2008. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, η Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 51

περίοδος έναρξης εξαγωγικής δραστηριότητας αποτελεί και συνάρτηση του έτους ίδρυσης των επιχειρήσεων που συμμετείχαν στην έρευνα. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων, προκύπτει ότι για περίπου 1 στις 2 επιχειρήσεις που συμμετείχαν στην έρευνα, η έναρξη εξαγωγικής δραστηριότητας δεν καθυστέρησε σημαντικά από την περίοδο ίδρυσης. Διάγραμμα 3-3: Κατανομή εξαγωγικών επιχειρήσεων δείγματος, ανά περίοδο έναρξης εξαγωγικής δραστηριότητας μετά το 2008:37% πριν το 2000:26% μεταξύ 2000-2008:37% Πηγή: Έρευνα Πεδίου 3.2 Αποτελέσματα έρευνας πεδίου Εστιάζοντας πλέον στην ανάλυση των αποκρίσεων, προκύπτει ότι ο εξαγωγικός προσανατολισμός των αθηναϊκών επιχειρήσεων χαρακτηρίζεται περιορισμένος, καθώς μόνο 1 στις 4 επιχειρήσεις πραγματοποίησε εξαγωγική δραστηριότητα το 2014. Διάγραμμα 3-4: Εξαγωγική δραστηριότητα των επιχειρήσεων στο δήμο της Αθήνας Πηγή: Έρευνα Πεδίου Οι επιχειρήσεις οι οποίες δεν πραγματοποιούν εξαγωγές, κλήθηκαν να προσδιορίσουν τους λόγους για τους οποίους δεν έχουν προχωρήσει σε έναρξη εξαγωγικής δραστηριότητας. Σύμφωνα με την Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 52

επεξεργασία των στοιχείων, η σχετική πλειοψηφία των επιχειρήσεων (27,6%) κρίνει ότι το προϊόν τους δεν διαθέτει εξαγωγικό χαρακτήρα, ενώ ένα 21% περίπου επικαλείται την αρνητική οικονομική συγκυρία. Ιδιαίτερα σημαντικό χαρακτηρίζεται και το ποσοστό των επιχειρήσεων που αδυνατεί να χρηματοδοτήσει την εξαγωγική του δραστηριότητα, ενώ εξίσου αξιόλογο χαρακτηρίζεται και το ποσοστό των επιχειρήσεων που επιλέγει συνειδητά την εγχώρια αγορά ως την καλύτερη αγορά διάθεσης του προϊόντος/υπηρεσίας που προσφέρει. Με μικρότερα ποσοστά ακολουθεί ο παράγοντας του υψηλού κόστους μεταφοράς και της περιορισμένης παραγωγικής ικανότητας της επιχείρησης (13,2% και 11,8% αντίστοιχα). Διάγραμμα 3-5: Παράγοντες αναβολής έναρξης εξαγωγικής δραστηριότητας Διάθεση προϊόντων μη εξαγωγικού χαρακτήρα 27,6% Αρνητική οικονομική συγκυρία Αδυναμία πρόσβασης σε ειδικές πηγές χρηματοδότησης εξαγωγών Προσανατολισμός στην εγχώρια αγορά 21,1% 19,7% 19,7% Υψηλό κόστος μεταφοράς Περιορισμένη παραγωγική ικανότητα 13,2% 11,8% Λοιποί λόγοι 9,2% Ανεπαρκείς ικανότητες/γνώσεις στελεχών 2,6% Πηγή: Έρευνα Πεδίου Προσεγγίζοντας τους λόγους αναβολής έναρξης εξαγωγικής δραστηριότητας ανά κατηγορία δραστηριότητας, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς του εμπορίου και των υπηρεσιών αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες στην χρηματοδότηση της εξαγωγικής τους δραστηριότητας. Σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα αποτελεί και η φύση των προϊόντων / υπηρεσιών των επιχειρήσεων, τα οποία δεν διαθέτουν εξαγωγικό χαρακτήρα. Όσο αφορά τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο τομέα της βιομηχανίας, ο κυριότερος παράγοντας αναβολής έναρξης εξαγωγικής δραστηριότητας αποτελεί η δύσκολη οικονομική συγκυρία που πλήττει την χώρα. Επίσης, σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα για τις εν λόγω επιχειρήσεις, αποτελεί η περιορισμένη παραγωγική τους ικανότητα, καθώς και το υψηλό κόστος μεταφοράς. Τέλος, εξειδικεύοντας την ανάλυση ανά ηλικιακή ομάδα, παρατηρείται ότι για τις επιχειρήσεις με πάνω από 5 έτη λειτουργίας, σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα έναρξης εξαγωγικής δραστηριότητας αποτελεί ο μη εξαγωγικός χαρακτήρας των προσφερόμενων Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 53

προϊόντων/υπηρεσιών, ενώ όσον αφορά τις πιο νέες επιχειρήσεις (1-5 έτη λειτουργίας), ιδιαίτερα έντονη καταγράφεται η αδυναμία χρηματοδότησης της εξαγωγικής τους δραστηριότητας. Διάγραμμα 3-6: Παράγοντες αναβολής έναρξης εξαγωγικής δραστηριότητας ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας Πηγή: Έρευνα Πεδίου Εστιάζοντας πλέον την ανάλυση στις επιχειρήσεις οι οποίες εμφανίζουν εξαγωγική δραστηριότητα, από την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι οι εξαγωγικές τους επιδόσεις χαρακτηρίζονται περιορισμένες, καθώς το 59% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι το μερίδιο των εξαγωγών στο συνολικό κύκλο εργασιών του 2014 δεν ξεπέρασε το 15%. Περίπου 1 στις 4 επιχειρήσεις δήλωσε ότι η εξαγωγική δραστηριότητα συνέβαλε στη διαμόρφωση του 15% με 50% του συνολικού κύκλου εργασιών, ενώ μόλις το 17% των επιχειρήσεων δήλωσε ότι πάνω από το 50% του κύκλου εργασιών διαμορφώθηκε από εξαγωγές. Σε επίπεδο ευρύτερου τομέα οικονομικής δραστηριότητας (Βιομηχανία / Εμπόριο & Υπηρεσίες), δεν παρατηρούνται σημαντικές αποκλίσεις, με την πλειοψηφία των επιχειρήσεων (περίπου 60%) να εμφανίζει περιορισμένες εξαγωγικές επιδόσεις. Εστιάζοντας στις διακριτές κατηγορίες οικονομικής δραστηριότητας, τις σημαντικότερες εξαγωγικές επιδόσεις σημειώνουν οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των Τροφίμων, με το 43% περίπου των συμμετεχόντων να δηλώνει ότι η εξαγωγική τους δραστηριότητα συνέβαλε στη διαμόρφωση άνω του 50% του κύκλου εργασιών. Ακολουθεί ο ευρύτερος τομέας του τουρισμού, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται σε 36,4%. Στον αντίποδα, πιο φτωχές χαρακτηρίζονται οι εξαγωγικές επιδόσεις των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της πληροφορικής και του χονδρικού και λιανικού εμπορίου, με τη συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων να δηλώνει ότι το μερίδιο των εξαγωγών στο συνολικό κύκλο εργασιών του 2014 δεν ξεπέρασε το 15%. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 54

Διάγραμμα 3-7: Εξαγωγική δραστηριότητα ανά ποσοστό εξαγωγών & ανά κατηγορία Πηγή: Έρευνα Πεδίου Σε όρους εξέλιξης, η σχετική πλειοψηφία εκτιμά ότι το μερίδιο των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού σημείωσε άνοδο την τελευταία 5ετία, ενώ ακόμα πιο αισιόδοξες διαμορφώνονται οι προσδοκίες για την επόμενη 2ετία. Ειδικότερα, σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων, η σχετική πλειοψηφία των επιχειρήσεων (44%) εκτιμά ότι οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά την τελευταία 5ετία, το 40% εκτιμά ότι παρέμειναν σταθερές και το 16% ότι περιορίσθηκαν. Αναφορικά με τις προσδοκίες για την επόμενη 2ετία, παρατηρείται μια μετακίνηση των συμμετεχόντων προς τη θετική επιλογή της αύξησης των εξαγωγών, με το σχετικό μερίδιο πλέον να διαμορφώνεται σε 57%. Διάγραμμα 3-8: Εξέλιξη εξαγωγικής δραστηριότητας Πηγή: Έρευνα Πεδίου Εξειδικεύοντας την ανάλυση σχετικά με τις εκτιμήσεις και τις προσδοκίες των επιχειρήσεων για την εξέλιξη της εξαγωγικής τους δραστηριότητας, προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία (68,2%) των επιχειρήσεων που εκτιμούν ότι οι εξαγωγές τους αυξήθηκαν την τελευταία 5ετία, διαμορφώνει ανάλογες προσδοκίες και για την επόμενη διετία. Παράλληλα, εντυπωσιακή χαρακτηρίζεται η Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 55

μεταστροφή των προσδοκιών των επιχειρήσεων που εκτιμούν ότι οι εξαγωγές τους μειώθηκαν την τελευταία 5ετία, καθώς το 44% αυτών προσδοκά ότι την επόμενη διετία θα αυξηθούν. Διάγραμμα 3-9: Σύγκριση εκτιμήσεων και προσδοκιών σχετικά με την εξέλιξη της εξαγωγικής δραστηριότητας Πηγή: Έρευνα Πεδίου Παράλληλα, στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας οι επιχειρήσεις κλήθηκαν να προσδιορίζουν τόσο το προϊόν που διαθέτουν στις αγορές του εξωτερικού, όσο και τις κύριες χώρες διάθεσης των προϊόντων τους, ενώ παράλληλα κλήθηκαν να προσδιορίσουν και τον τρόπο με τον οποίο διαθέτουν τα προϊόντα τους στις εν λόγω αγορές. Σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων, η σχετική πλειοψηφία (23%) επιχειρήσεων εντάσσει το προϊόν που προσφέρει στην ευρύτερη κατηγορία των ειδών ένδυσης και των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων. Ακολουθεί η κατηγορία των μεταλλικών προϊόντων, η οποία προσδιορίσθηκε από το 18,6% των επιχειρήσεων, καθώς και τα προϊόντα λογισμικού που συγκέντρωσαν το 15,7% των αποκρίσεων. Με ποσοστά άνω του 10% ακολουθούν οι ευρύτερες κατηγορίες των κοσμημάτων-καλλυντικών και των τροφίμων-ποτών, ενώ με μικρότερα μερίδια ακολουθεί ο Η/Μ εξοπλισμός, τα είδη σπιτιού έπιπλα, καθώς και τα πλαστικά - χημικά. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 56

Διάγραμμα 3-10: Κύρια προϊόντα διάθεσης στο εξωτερικό Πηγή: Έρευνα Πεδίου Εξετάζοντας τη γεωγραφική κατανομή, προκύπτει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί την κύρια αγορά απορρόφησης των εξαγωγών των αθηναϊκών επιχειρήσεων. Εξειδικεύοντας, από την επεξεργασία των στοιχείων προέκυψαν περίπου 40 χώρες προώθησης των αθηναϊκών εξαγωγών, το 64% των οποίων αποτελούν κράτη μέλη της Ε.Ε. Το υπόλοιπό 13% αφορά ασιατικές χώρες, ενώ ακολουθούν τα κράτη της λοιπής Ευρώπης (κυρίως Βαλκανικά κράτη), της Αμερικής, της Αφρικής και της Ωκεανίας. Εστιάζοντας την ανάλυση σε επίπεδο χώρας, το 26% των επιχειρήσεων με εξαγωγική δραστηριότητα όρισε τη Γερμανία ως κύρια αγορά προώθησης των προϊόντων τους, ενώ ακολουθεί η Κύπρος η οποία απαντήθηκε από το 24% των συμμετεχόντων. Με ποσοστά άνω του 10% ακολουθούν οι Η.Π.Α και το Η.Β., ενώ με ποσοστά μεταξύ 5% και 10% ακολουθούν κατά κύριο λόγο κράτη μέλη της Ε.Ε. Διάγραμμα 3-11: Γεωγραφική κατανομή αθηναϊκών εξαγωγών Εντός ΕΕ. 64% Ασία. 13% Λοιπή Ευρώπη. 7% Αμερική. 9% Αφρική. 4% Ωκεανία. 3% Γερμανία Κύπρος Η.Π.Α. Ηνωμένο Βασίλειο Ιταλία Βουλγαρία Γαλλία Ισπανία Ρωσία Αυστραλία Τουρκία 11,5% 9,4% 8,3% 8,3% 7,3% 7,3% 6,3% 5,2% 16,7% 24,0% 26,0% Πηγή: Έρευνα Πεδίου Η εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του διαδικτύου, αποτελεί το πλέον δημοφιλές τρόπο προβολής και διάθεσης των προϊόντων στις διεθνείς αγορές από τις αθηναϊκές επιχειρήσεις, καθώς Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 57