ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 31.07.2014 C(2014) 5837 final Στο δημοσιευόμενο κείμενο της παρούσας απόφασης έχουν παραλειφθεί ορισμένες πληροφορίες, σύμφωνα με τα άρθρα 24 και 25 του κανονισμού (EΚ) αριθ. 659/1999 της 22ας Μαρτίου 1999 του Συμβουλίου της 22ας Μαρτίου 1999 για τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του άρθρου 93 της συνθήκης ΕΚ, που αφορούν την μη κοινολόγηση πληροφοριών που καλύπτονται από το επαγγελματικό απόρρητο, και οι οποίες εμφαίνονται ως εξής [ ]. ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΡΟΣ ΔΗΜΟΣΙΟΠΟΙΗΣΗ Το παρόν έγγραφο αποτελεί εσωτερικό έγγραφο της Επιτροπής που διατίθεται μόνο για ενημέρωση. Θέμα: SA.36323 (2013/NN) Ελλάδα Στήριξη ρευστότητας στον τομέα της ενέργειας: ΔΕΗ Αξιότιμε κύριε, 1. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ 1. Στις 15 Ιουνίου 2012, έπειτα από ανεπίσημα στοιχεία τα οποία υπέβαλαν οι ελληνικές αρχές, η Επιτροπή ζήτησε πληροφορίες σχετικά με ορισμένα δάνεια, υπό την εγγύηση της Ελληνικής Δημοκρατίας, τα οποία προβλεπόταν να χορηγηθούν από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων (στο εξής: «ΤΠΔ») σε μια σειρά επιχειρήσεων οι οποίες δραστηριοποιούνται στις ελληνικές αγορές προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου, και συγκεκριμένα στη ΔΕΗ Α.Ε. (Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Α.Ε., στο εξής: «ΔΕΗ»), στη ΔΕΠΑ Α.Ε. (Δημόσια Επιχείρηση Αερίου Ελλάδας, στο εξής: «ΔΕΠΑ») και στη ΛΑΓΗΕ Α.Ε. (Λειτουργός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (στο εξής: «ΛΑΓΗΕ»). 2. Με μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, της 3ης Ιουλίου 2012, η Ελληνική Δημοκρατία υπέβαλε ένα μέρος των πληροφοριών που είχαν ζητηθεί και γνωστοποίησε στην Επιτροπή ότι τα δάνεια προς τη ΔΕΗ και τη ΔΕΠΑ είχαν Κύριο Ευάγγελο Βενιζέλο Υπουργό Εξωτερικών Βασιλίσσης Σοφίας 5 Grèce - 10671 Αθήνα Commission européenne, B-1049 Bruxelles Belgique Europese Commissie, B-1049 Brussel België Τηλέφωνο: 00-32-(0)2-299.11.11.
εκταμιευθεί στις 19 Ιουνίου 2012. Με επιστολή της 18ης Ιουλίου 2012, η Επιτροπή, εκφράζοντας τη δυσαρέσκειά της για την ήδη πραγματοποιηθείσα χορήγηση των δανείων, υπενθύμισε ότι δεν είχε παρασχεθεί ένα μέρος των πληροφοριακών στοιχείων που είχαν ζητηθεί προηγουμένως και κάλεσε την Ελληνική Δημοκρατία να κοινοποιήσει το μέτρο δυνάμει του άρθρου 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ. 3. Στις 29 Αυγούστου 2012, η Ελληνική Δημοκρατία κοινοποίησε επισήμως τα μέτρα στήριξης της ρευστότητας που είχαν ληφθεί υπέρ της ΔΕΗ και της ΔΕΠΑ, για λόγους ασφάλειας δικαίου. Η Επιτροπή ζήτησε πρόσθετα πληροφοριακά στοιχεία, περιλαμβανομένων των στοιχείων που δεν είχαν παρασχεθεί με την επιστολή της 4ης Οκτωβρίου 2012, και η Ελληνική Δημοκρατία απάντησε στις 12 Νοεμβρίου 2012. 4. Στις 7 Ιανουαρίου 2013, η Ελληνική Δημοκρατία γνωστοποίησε στην Επιτροπή ότι τα δάνεια που είχε χορηγήσει το ΤΠΔ στη ΔΕΗ και τη ΔΕΠΑ, υπό την εγγύηση της Ελληνικής Δημοκρατίας, είχαν παραταθεί για ένα επιπλέον τρίμηνο, και υπέβαλε έγγραφα προς επίρρωση της αίτησης παράτασης του δανείου. Οι ελληνικές αρχές ανέφεραν επίσης ότι οι μόνοι δικαιούχοι των δανείων που χορηγήθηκαν στις 15 Ιουνίου 2012 ήταν η ΔΕΗ και η ΔΕΠΑ. 5. Στις 5 Φεβρουαρίου 2012, τα μέτρα στήριξης της ρευστότητας υπέρ της ΔΕΠΑ εγκρίθηκαν από την Επιτροπή βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ. 6. Με επιστολή της 14ης Μαρτίου 2013, η Επιτροπή ζήτησε πρόσθετα πληροφοριακά στοιχεία, αίτημα στο οποίο ανταποκρίθηκε η Ελληνική Δημοκρατία με μια σειρά υπομνημάτων, από τις 15 Απριλίου 2013 και εφεξής. 7. Η παρούσα απόφαση αφορά αποκλειστικά το δάνειο που χορηγήθηκε από το ΤΠΔ στη ΔΕΗ, υπό την εγγύηση της Ελληνικής Δημοκρατίας. Σε χωριστή απόφαση εξετάζεται το μέτρο που χορηγήθηκε από την Ελληνική Δημοκρατία όσον αφορά τη ΔΕΠΑ, το οποίο συνίσταται στην παράταση του δανείου από το ΤΠΔ και στην κρατική εγγύηση, έως τις 14 Αυγούστου 2013 1. 2. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΜΕΤΡΟΥ/ΤΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Στόχος της ενίσχυσης 8. Η Ελληνική Δημοκρατία, η οποία, τους πρώτους μήνες του 2012, ήταν αντιμέτωπη με τον κίνδυνο κατάρρευσης του ενεργειακού της τομέα, συγκρότησε ένα «σχέδιο έκτακτης ανάγκης ( ) προκειμένου να διασφαλίσει την αδιάλειπτη λειτουργία του συστήματος. Το σχέδιο αυτό συνίσταται στην παροχή στοχοθετημένης και αναλογικής βραχυπρόθεσμης ρευστότητας στον ενεργειακό τομέα της Ελλάδας». Η Ελληνική Δημοκρατία έχει δηλώσει ότι η «χρηματοδότηση του ελλείμματος στην αγορά ενέργειας από εγχώριες και διεθνείς τράπεζες μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα αποκλειόταν στην 1 SA. 36871, Παράταση της στήριξης της ρευστότητας υπέρ της ΔΕΠΑ. 2
πράξη ως εναλλακτική δυνατότητα. Ούτε το ίδιο το Δημόσιο μπορούσε να διαθέσει τα αναγκαία κεφάλαια ( )». 9. Η παρούσα απόφαση αφορά αποκλειστικά το δάνειο που έχει χορηγήσει το ΤΠΔ στη ΔΕΗ, και το δάνειο του ΤΠΔ προς τη ΔΕΗ, καθώς και η παράταση της διάρκειάς του, εντάσσονται στο συγκεκριμένο σχέδιο. 10. Το κοινοποιηθέν μέτρο αποσκοπεί, επομένως, στο να είναι σε θέση η ΔΕΗ να καλύψει τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες ρευστότητας, και ιδίως προκειμένου να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, κυρίως, προς τον ΛΑΓΗΕ και τον ΑΔΜΗΕ. Με τον τρόπο αυτόν, θα μπορέσουν οι εν λόγω εταιρείες να εξοφλήσουν τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας και, σε τελική ανάλυση, θα αποφευχθεί ο κίνδυνος διατάραξης του ασφαλούς εφοδιασμού της Ελληνικής Δημοκρατίας σε ηλεκτρική ενέργεια, εν αναμονή της προσδοκώμενης επίδρασης ορισμένων άλλων μέτρων αποκατάστασης περισσότερο διαρθρωτικού χαρακτήρα, τα οποία σχεδιάζει να λάβει η Ελληνική Δημοκρατία βραχυμεσοπρόθεσμα και τα οποία περιγράφονται αναλυτικότερα κατωτέρω. Ο δικαιούχος 11. Η ΔΕΗ δραστηριοποιείται στην εξόρυξη λιγνίτη, στην παραγωγή και στην παροχή ηλεκτρικής ενέργειας. Ο Διαχειριστής του Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας Α.Ε. («ΔΕΔΔΗΕ») 2 είναι θυγατρική, εξ ολοκλήρου ιδιοκτησίας της ΔΕΗ, που είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση, τη λειτουργία, τη συντήρηση και την ανάπτυξη του δικτύου διανομής στην Ελλάδα. Ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Α.Ε. («ΑΔΜΗΕ») είναι θυγατρική, εξ ολοκλήρου ιδιοκτησίας της ΔΕΗ, που είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση, τη λειτουργία, τη συντήρηση και την ανάπτυξη του δικτύου μεταφοράς στην Ελλάδα 3. Η ΔΕΗ δραστηριοποιείται επίσης στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μέσω της θυγατρικής εταιρείας της, «ΔΕΗ Ανανεώσιμες» Α.Ε. 12. Το ελληνικό Δημόσιο κατέχει το 51,12% των μετοχών 4 της ΔΕΗ και υπήρξε πάντοτε ο μέτοχος απόλυτης πλειοψηφίας (επομένως, και για τα τελευταία πέντε χρόνια) 5. Η ΔΕΗ είναι ανώνυμη εταιρεία, εισηγμένη στο Χρηματιστήριο Αθηνών. 2 3 4 5 Όπως απαιτείται από τον ελληνικό νόμο για τη μεταφορά του άρθρου 24 της οδηγίας 2009/72/ΕΚ, το οποίο προβλέπει τον νομικό και λειτουργικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων διανομής της ΔΕΗ. Η διαδικασία δεν έχει προς το παρόν ολοκληρωθεί. Η εταιρεία ΑΔΜΗΕ, σύμφωνα με στοιχεία του Απριλίου 2014, βρίσκεται σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης μέσω δημόσιας προσφοράς. Έχουν υποβληθεί εκδηλώσεις ενδιαφέροντος για την πώληση του 66% του μετοχικού κεφαλαίου, οι οποίες εξετάζονται από τη ΔΕΗ. Επιπλέον, έξι από τα έντεκα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της ΔΕΗ, συμπεριλαμβανομένου του Διευθύνοντος Συμβούλου, εκλέγονται σε ειδική γενική συνέλευση, στην οποία δικαιούται να συμμετέχει μόνον η Ελληνική Δημοκρατία. Επιπλέον, τα συνταξιοδοτικά ταμεία της ΔΕΗ κατέχουν συμμετοχή 3,81% και, με βάση τα πλέον πρόσφατα ληφθέντα στοιχεία, η Silchester International Investors LLP συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο της ΔΕΗ με 13,80% (στοιχεία Δεκεμβρίου 2011). Η ΔΕΗ δεν είναι ενήμερη για τυχόν μετόχους, εκτός του ελληνικού Δημοσίου, της Silchester International Investors LLP και των 3
13. Όπως συμφωνήθηκε στο Μνημόνιο Συνεννόησης που υπεγράφη μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Τρόικας (Επιτροπή της ΕΕ, ΔΝΤ και ΕΚΤ), η ΔΕΗ θα ιδιωτικοποιηθεί. Η Ελληνική Δημοκρατία εξετάζει επί του παρόντος τις διάφορες εναλλακτικές λύσεις για την ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ, με σκοπό να μεγιστοποιηθούν τα έσοδα για την Ελληνική Δημοκρατία. Με βάση πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΓΔ ECFIN) 6 σχετικά με τη διαδικασία ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ, της κατεστημένης επιχείρησης παραγωγής ηλεκτρισμού, αποτελεί βασικό στοιχείο αυτής της δέσμης μέτρων και εξελίσσεται ικανοποιητικά. Η πώληση της εταιρείας ΑΔΜΗΕ, που είναι ο διαχειριστής του δικτύου, είναι πλέον στη φάση εκδήλωσης ενδιαφέροντος, ενώ υποβλήθηκε στη Βουλή το νομοσχέδιο για την ιδιωτικοποίηση μέρους της παραγωγικής ικανότητας της ΔΕΗ («μικρή ΔΕΗ»), πριν από την ολοκλήρωση της εξέτασης αυτής 7. 14. Από τότε που άνοιξε η ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, το 2007, η θέση της ΔΕΗ μετεξελίχθηκε από μονοπωλιακή σε δεσπόζουσα στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Παρά το γεγονός ότι το μερίδιό της στην αγορά μειώθηκε κατά το 2011, η ΔΕΗ διατήρησε δεσπόζουσα θέση, τόσο στις δραστηριότητες παραγωγής όσο και παροχής. Στον τομέα της παραγωγής, το 2010 συνέβη μια σημαντική αλλαγή προς την κατεύθυνση μιας λιγότερο συγκεντρωτικής δομής, όταν τέθηκαν σε εμπορική λειτουργία δύο ανεξάρτητες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η τάση αυτή ενισχύθηκε το 2011, με την εγκατάσταση δύο ακόμη ανεξάρτητων μονάδων παραγωγής 8. Ειδικότερα, σε εθνικό επίπεδο (συμπεριλαμβανομένων των μη διασυνδεδεμένων νησιών), η παραγωγή της ΔΕΗ κάλυπτε το 70,1% της συνολικής ζήτησης το 2010, ενώ για τα δύο προηγούμενα έτη τα αντίστοιχα ποσοστά ήταν 77,3% και 85,6%. Στη συνέχεια, το εν λόγω μερίδιο αγοράς μειώθηκε περαιτέρω, φθάνοντας σε ποσοστό 67,5% κατά το πρώτο τρίμηνο του 2012. Η αγορά παροχής, το 2011, ήταν αισθητά πιο συγκεντρωτική απ ό,τι ο τομέας παραγωγής. Η ΔΕΗ είχε μερίδιο αγοράς 92%, ακολουθούμενη από την Energa Power Trading (3,8%) και την Hellas Power 6 7 8 συνταξιοδοτικών ταμείων της ΔΕΗ, που να κατέχουν άμεσα ποσό τουλάχιστον ίσο με το 3% του μετοχικού της κεφαλαίου. Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα. Fourth Review, Occasional Papers 192 Απρίλιος 2014. Όπως αναφέρεται στο εν λόγω έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: «Following an agreement on the assets of PPC that will form a new generation company to be spun off in 2015, the government has submitted legislation to Parliament to facilitate the spin-off. Legislation to allow the full ownership unbundling of ADMIE has been approved, and the expression of interest has been published» (Κατόπιν συμφωνίας σχετικά με τα περιουσιακά στοιχεία της ΔΕΗ, που θα αποτελέσει νέα εταιρεία παραγωγής, που πρόκειται να ξεκινήσει το 2015, η κυβέρνηση υπέβαλε νομοσχέδιο στη Βουλή για να διευκολύνει την εκκίνηση. Έχει εκδοθεί νομοθεσία για τον πλήρη διαχωρισμό της ιδιοκτησίας του ΑΔΜΗΕ, και έχει δημοσιευθεί η πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος.). Στον τομέα της παραγωγής, το 2010 συνέβη μια σημαντική αλλαγή προς την κατεύθυνση μιας λιγότερο συγκεντρωτικής δομής, καθώς τέθηκαν σε εμπορική λειτουργία δύο ανεξάρτητες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, και αυτή η αλλαγή ενισχύθηκε, το 2011, με την εγκατάσταση δύο ακόμη ανεξάρτητων μονάδων παραγωγής. Ωστόσο, όσον αφορά τη θερμική ικανότητα, δεν αναμένεται να συνεχιστεί και στο μέλλον, καθώς όλες οι ιδιωτικές εγκαταστάσεις έχουν πλέον ολοκληρωθεί και οι αναμενόμενες νέες εγκαταστάσεις ανήκουν στη ΔΕΗ. Εκτός από τη συμβατική παραγωγή, οι αλλαγές στη δομή της αγοράς έχουν ενισχυθεί από μια σταθερή, σήμερα εκρηκτική, διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, στις οποίες το μερίδιο της ΔΕΗ είναι ήσσονος σημασίας. 4
(3,6 %) 9. Κατόπιν της πρόσφατης αναστολής των εργασιών της Energa Power Trading και της Hellas Power, η ΔΕΗ αύξησε το μερίδιό της στην αγορά σχεδόν στο 100%. 15. Η οικονομική έκθεση της ΔΕΗ, του 2011, έδειξε ότι ήταν ενδεχόμενο να αντιμετωπίσει η ΔΕΗ ζήτημα ταμειακών ροών, δεδομένου ότι οι τρέχουσες υποχρεώσεις της υπερέβαιναν το κυκλοφορούν ενεργητικό. Όπως εξηγείται αναλυτικότερα κατωτέρω, τον Ιούνιο του 2012, η ΔΕΗ υπέστη σοβαρή έλλειψη ρευστότητας, εξαιτίας μιας σειράς παραγόντων που συνδέονταν με τη συστημική οικονομική κρίση και την κρίση στην αγορά ενέργειας στην Ελλάδα. 16. Όπως αναφέρεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πλέον πρόσφατη έκθεσή της σχετικά με το πρόγραμμα οικονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα, τέταρτη επανεξέταση, του Απριλίου 2014: «In spite of the efforts by the Government and energy regulator RAE, the liquidity shortages in the energy markets remain largely unsolved. However, the amortisation of the emergency loans granted in June 2012 by the Government to PPC and DEPA was completed in August 2013, and the Government is now committed to pay back all its significant arrears to PPC by June 2014.» (Παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης και της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), οι ελλείψεις ρευστότητας στις αγορές ενέργειας παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ανεπίλυτες. Ωστόσο, η απόσβεση των έκτακτων δανείων, που χορηγήθηκαν τον Ιούνιο του 2012 από την κυβέρνηση προς τη ΔΕΗ και τη ΔΕΠΑ, ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του 2013, και η κυβέρνηση ανέλαβε τώρα τη δέσμευση να εξοφλήσει όλες τις σημαντικές καθυστερούμενες οφειλές της προς τη ΔΕΗ έως τον Ιούνιο του 2014.). Έλλειψη ρευστότητας στην αγορά ενέργειας τον Ιούνιο του 2012 17. Η ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας αναδιοργανώθηκε με τον Νόμο 4001/2011 (ΦΕΚ A 179). Σύμφωνα με τις διατάξεις του εν λόγω νόμου, οι δύο κύριες οντότητες είναι ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), που έχει συσταθεί και λειτουργεί σύμφωνα με τα άρθρα 99 και επόμενα του νόμου 4001/2011, και ο Λειτουργός της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΛΑΓΗΕ), που έχει συσταθεί και λειτουργεί σύμφωνα με τα άρθρα 117 και επόμενα του νόμου 4001/2011. 18. Ο ΛΑΓΗΕ είναι υπεύθυνος για την είσπραξη πληρωμών από τις επιχειρήσεις παροχής ηλεκτρικού ρεύματος για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (επί του παρόντος, κυρίως η ΔΕΗ και εξαγωγείς) και πραγματοποιεί πληρωμές σε παραγωγούς ενέργειας (ΔΕΗ, ανεξάρτητους παραγωγούς ενέργειας, παραγωγούς ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ΑΠΕ και εισαγωγείς). Επομένως, κύρια λειτουργία του ΛΑΓΗΕ είναι η εκκαθάριση των πληρωμών και ο ισολογισμός της εταιρείας δεν είχε σχεδιαστεί ώστε να μπορεί να χειρίζεται αθέτηση πληρωμών ή καθυστερούμενες οφειλές σημαντικού μεγέθους. Ο ΛΑΓΗΕ ανήκει κατά 100% στο κράτος. 9 Εθνική έκθεση του 2012 της ΡΑΕ προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Αθήνα, Οκτώβριος 2012. 5
19. Ο ΑΔΜΗΕ είναι θυγατρική, εξ ολοκλήρου ιδιοκτησίας της ΔΕΗ. Διαχειρίζεται το σύστημα μεταφοράς υψηλής τάσης και μετρά τις ροές ηλεκτρικής ενέργειας σε ολόκληρο το σύστημα. Για τις υπηρεσίες αυτές λαμβάνει αντιστάθμιση από τους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας. Ο ΑΔΜΗΕ συμπληρώνει επίσης τον ΛΑΓΗΕ, παρέχοντας προσαρμογές για την εκκαθάριση των πληρωμών, ενώ, επιπλέον, μια σειρά τελών και άλλων χρεώσεων διοχετεύονται από τους προμηθευτές μέσω του ΑΔΜΗΕ στον ΛΑΓΗΕ. 20. Η ΔΕΠΑ είναι η κατεστημένη κοινής ωφέλειας εθνική επιχείρηση αερίου στην Ελλάδα και είναι αρμόδια για τη χονδρική πώληση, εμπορία, μεταφορά, διανομή και προμήθεια φυσικού αερίου σε μεγάλους πελάτες, περιλαμβανομένων των παρόχων ηλεκτρικής ενέργειας. Το ελληνικό Δημόσιο κατέχει συμμετοχή 65%, ενώ το υπόλοιπο 35% ανήκει στην Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε. 21. Οι ελληνικές αρχές υποστηρίζουν ότι, κατά τους μήνες που προηγήθηκαν του κοινοποιηθέντος μέτρου, η συνολική ρευστότητα στην ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ήταν σε κρίσιμα χαμηλά επίπεδα, λόγω της τρέχουσας οικονομικής κρίσης και των διαρθρωτικών αδυναμιών της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Ως εκ τούτου, οι παράγοντες της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας είχαν αναστείλει τις πληρωμές στο σύνολο της αλυσίδας παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. 22. Στις αρχές Ιουνίου 2012, οι ελληνικές αρχές έκριναν ότι, εάν δεν αυξάνονταν τα επίπεδα ρευστότητας στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ήταν πολύ πιθανό να προκύψουν σημαντικές διαταράξεις στο σύστημα και να τεθεί σε σοβαρό κίνδυνο η ικανότητά του να εγγυηθεί την ασφάλεια του εφοδιασμού 10. 23. Ειδικότερα, οι ελληνικές αρχές ισχυρίστηκαν ότι, λόγω της έκτακτης ανάθεσης στη ΔΕΗ καθηκόντων είσπραξης φόρων όσον αφορά τον φόρο ακίνητης περιουσίας, που εισπράττεται μέσω των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος από το 2011 και έπειτα 11, η ΔΕΗ αντιμετώπισε σημαντικές δυσκολίες όσον αφορά την είσπραξη των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος και οι ληξιπρόθεσμες οφειλές ξεπέρασαν το 1,3 δισ. ευρώ (στοιχεία Αυγούστου 2012). 24. Όσον αφορά άλλες επιχειρήσεις ηλεκτρισμού, συνδεδεμένες με τη ΔΕΗ, οι ελληνικές αρχές αναφέρουν ότι, τον Ιούνιο του 2012, ο ανεξάρτητος διαχειριστής μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας («ΑΔΜΗΕ») και ο ανεξάρτητος λειτουργός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας («ΛΑΓΗΕ») ήρθαν αντιμέτωποι με γεγονότα «ανωτέρας βίας», τα οποία οδήγησαν σε υψηλά σωρευτικά ελλείμματα, τον Ιούνιο του 2012, ανερχόμενα σε περίπου 400 εκατ. ευρώ. Τα γεγονότα αυτά ήταν: α) έλλειμμα στον ειδικό λογαριασμό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) (διαρθρωτικού χαρακτήρα, δεδομένου ότι η εισφορά για τις ΑΠΕ δεν αρκεί για την κάλυψη του συνόλου της 10 11 Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, ο κίνδυνος κατάρρευσης του ελληνικού τομέα ενέργειας είχε αναγνωριστεί ευρέως από τους οργανισμούς αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας και τους εμπειρογνώμονες σε θέματα ενέργειας. Άρθρο 53 του νόμου 4021/2011, ΦΕΚ Α 218/3.10.2011. 6
διαφοράς μεταξύ της αγοραίας τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας και της ρυθμιζόμενης τιμής που ισχύει έναντι των παραγωγών ΑΠΕ), ύψους 200 εκατ. ευρώ περίπου, στα τέλη του 2011 β) η απροσδόκητη αναστολή της λειτουργίας δύο ιδιωτικών επιχειρήσεων λιανικής προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας, της Energa και της Hellas Power συνδεόμενη με τη γενική οικονομική κρίση η οποία είχε ως συνέπεια να παραμείνουν ανεξόφλητες ληξιπρόθεσμες οφειλές των εταιρειών αυτών έναντι διαφόρων παραγόντων/φορέων εκμετάλλευσης ειδικότερα, επρόκειτο για οφειλές 115 εκατ. ευρώ περίπου προς τον ΛΑΓΗΕ και 52 εκατ. ευρώ προς τον ΑΔΜΗΕ. 25. Λόγω του συσσωρευμένου ελλείμματος, ο ΛΑΓΗΕ αναγκάστηκε να αναβάλει την εξόφληση οφειλών προς τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας, τόσο προς τη ΔΕΗ όσο και τους ανεξάρτητους παραγωγούς ενέργειας και τους παραγωγούς ΑΠΕ. Οι ανεξάρτητοι παραγωγοί ενέργειας προέβησαν, με τη σειρά τους, σε αναστολή πληρωμών προς τη ΔΕΠΑ, τον βασικό τους προμηθευτή αερίου, η δε ΔΕΠΑ δυσκολευόταν τότε να εξοφλήσει τις οφειλές της έναντι των δικών της προμηθευτών, οι οποίοι είναι διεθνείς επιχειρήσεις προμήθειας φυσικού αερίου (π.χ. Gazprom, Botas και Sonatrach). Οι ανεξάρτητοι παραγωγοί ενέργειας και οι παραγωγοί ΑΠΕ είχαν επίσης δυσχέρειες να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους προς τις τράπεζές τους και τους προμηθευτές καυσίμων τους, πράγμα το οποίο έθετε σε κίνδυνο την ασφάλεια του εφοδιασμού σε ηλεκτρική ενέργεια. Προκειμένου να αποφευχθούν τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα και να κατοχυρωθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού, τόσο η ΔΕΗ όσο και η ΔΕΠΑ έπρεπε να εξασφαλίσουν τις πληρωμές (των οφειλών τους) προς τον ΑΔΜΗΕ και τον ΛΑΓΗΕ όπως εξηγείται και στην απόφαση της Επιτροπής της 5ης Φεβρουαρίου 2013, που ήταν η πρώτη απόφαση σχετικά με τη ΔΕΠΑ. 26. Το έλλειμμα στη ροή εσόδων της ΔΕΗ οφειλόταν περαιτέρω στους ακόλουθους παράγοντες: Σημαντικές αυξήσεις των ληξιπρόθεσμων εμπορικών απαιτήσεων, δηλαδή την αύξηση του αριθμού των απλήρωτων λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος από τους πελάτες της ΔΕΗ (σε μεγάλο βαθμό, λόγω της πρόσφατης επιβολής του φόρου που εισπράττεται μέσω των λογαριασμών ηλεκτρικού ρεύματος 12 ) το ποσό των ληξιπρόθεσμων απαιτήσεων από τους πελάτες της ΔΕΗ, LV και MV, καθώς και από τον στενό και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα, κατά τη διάρκεια της περιόδου Ιανουαρίου 2012 Φεβρουαρίου 2013, αυξήθηκε από 769 εκατ. στο 1,125 δισ. ευρώ. Το χρέος ύψους 98 εκατ ευρώ προς τον ΔΕΔΔΗΕ (θυγατρική εταιρεία διανομής της ΔΕΗ) από τους δύο εναλλακτικούς προμηθευτές, οι οποίοι είχαν πρόσφατα αναστείλει τη λειτουργία τους (Energa και Hellas Power). 12 Άρθρο 53 του νόμου 4021/2011, ΦΕΚ Α 218/3.10.2011. 7
Η ανάγκη να παρέχει ενέργεια η ΔΕΗ ως «προμηθευτής τελευταίου καταφυγίου» στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας 13. Ο παράγοντας αυτός, σε συνδυασμό με την αδυναμία της να μετακυλήσει το αυξημένο κόστος του φυσικού αερίου/πετρελαίου στους τελικούς καταναλωτές, λόγω των ρυθμιζόμενων τιμολογίων της σε επίπεδο λιανικής, επιδεινώθηκε τελευταία από το γεγονός ότι η ΔΕΗ όφειλε (λόγω του υποχρεωτικού ρόλου της ως «προμηθευτή τελευταίου καταφυγίου») να εξυπηρετήσει τους πελάτες των δύο άλλων προμηθευτών λιανικής που αποχώρησαν από την αγορά. Επ αυτού, οι ελληνικές αρχές ανέφεραν ότι η εκτιμώμενη διαφορά μεταξύ του ενεργειακού κόστους για τον προμηθευτή τελευταίου καταφυγίου και των τιμολογίων για τον πελάτη, που χρειάστηκε να απορροφήσει η ΔΕΗ κατά την περίοδο Ιανουαρίου Αυγούστου 2012 στο πλαίσιο του καθεστώτος «προμηθευτή τελευταίου καταφυγίου», ήταν περίπου 20 εκατ. ευρώ. 27. Ως αποτέλεσμα της σωρευτικής μείωσης των εσόδων της ΔΕΗ, η εταιρεία είχε προβεί σε αναστολή πληρωμών προς τον ΛΑΓΗΕ, τον ΑΔΜΗΕ, τους προμηθευτές καυσίμων και τους πιστωτές της για ποσό περίπου [ ] *. ευρώ (ληξιπρόθεσμο), κατά την περίοδο μεταξύ 30 Ιουνίου 2012 και 28 Φεβρουαρίου 2013, όπως φαίνεται κατωτέρω με περισσότερες λεπτομέρειες. (σε εκατ. ευρώ) Κατά τις 30.06.2012 Κατά τις 28.02.2013 Οφειλές Ληξιπρόθεσμες Οφειλές Ληξιπρόθεσμες ΑΔΜΗΕ [ ] [ ] [ ] [ ] ΛΑΓΗΕ [ ] [ ] [ ] [ ] Προμηθευτές καυσίμων [ ] [ ] [ ] [ ] Όροι του δανείου και της εγγύησης και διαδικασία έγκρισης (της αρχικής χορήγησης και της παράτασης) 28. Τον Ιούνιο του 2012, η ΔΕΗ έλαβε από το ΤΠΔ βραχυπρόθεσμη ταμειακή διευκόλυνση, ύψους 110 εκατ. ευρώ, έως τις 15 Δεκεμβρίου 2012. Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, το δάνειο επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά για την αντιμετώπιση των προβλημάτων ρευστότητας τα οποία ήταν 13 * Άρθρα 56 και 57 του νόμου 4001/2011, ΦΕΚ Α 179/22.10.2011. Επιχερηματικο απόρρητο 8
απόρροια της κρίσης στην αγορά ενέργειας και για την «άμβλυνση των προβλημάτων ρευστότητας άλλων φορέων στον ενεργειακό τομέα της Ελλάδας». Το δάνειο χορηγήθηκε με επιτόκιο [ ]%, συμπεριλαμβανομένου 0,6% (εισφορά του Νόμου 128/75), ενώ το Δημόσιο παρείχε, ως μοναδική εξασφάλιση για τον δανειστή, εγγύηση για το συνολικό ποσό του δανείου. Η εγγύηση αυτή παρασχέθηκε έναντι ασφαλίστρου [ ]% ετησίως επί του ονομαστικού ποσού. 29. Το δάνειο που έλαβε η ΔΕΗ από το ΤΠΔ βελτίωσε τη ρευστότητα της ΔΕΗ και της παρέσχε τη δυνατότητα να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της στο πλαίσιο της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, κυρίως προς τον ΛΑΓΗΕ και τον ΑΔΜΗΕ. Εντούτοις, σύμφωνα με τις πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις του μοντέλου ταμειακών ροών της ΔΕΗ, η ΔΕΗ θα υφίστατο ταμειακό έλλειμμα για το 4ο τρίμηνο του 2012 της τάξεως των [ ]. ευρώ, επιπλέον των [ ]. ευρώ ελλείμματος ταμειακών ροών στις 30 Σεπτεμβρίου 2012, γεγονός που καθιστούσε αδύνατη την εξ ολοκλήρου αποπληρωμή του δανείου που χορηγήθηκε από το ΤΠΔ, χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η έλλειψη ρευστότητας στην ελληνική αγορά ενέργειας. 30. Τον Δεκέμβριο του 2012, ενώ η ΔΕΗ είχε ήδη αποπληρώσει 50 εκατ. ευρώ, η ΔΕΗ ζήτησε παράταση της διευκόλυνσης έως τις 14 Μαρτίου 2013, η οποία έγινε μεν δεκτή από το ΤΠΔ, αλλά υπό αυστηρότερες προϋποθέσεις από εκείνες που εφαρμόζονταν προηγουμένως, δηλαδή μείωση του ποσού του δανείου προς τη ΔΕΗ στα 60 εκατ. ευρώ από το αρχικό χορηγηθέν ποσό των 110 εκατ. ευρώ και με υψηλότερο επιτόκιο, [ ]%, από εκείνο που είχε εφαρμοστεί αρχικά. Δεκτή έγινε επίσης η παράταση της ισχύος της εγγύησης του Δημοσίου έναντι αυξημένου ασφαλίστρου, ήτοι [ ]% ετησίως. 31. Οι ελληνικές αρχές εξηγούν ότι τόσο η αρχική χορήγηση του δανείου στη ΔΕΗ όσο και η παράτασή του πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με τη συνήθη διαδικασία χορήγησης δανείων στην ελεύθερη αγορά, την οποία εφαρμόζει το ΤΠΔ. Ειδικότερα, η ΔΕΗ ζήτησε δάνειο ύψους 150 εκατ. ευρώ, μαζί με όλα τα αναγκαία πληροφοριακά στοιχεία που θα επέτρεπαν στο τμήμα δανειοδοτήσεων του ΤΠΔ να αξιολογήσει το αξιόχρεο της αιτούσας επιχείρησης και τους σχετικούς κινδύνους. Επιπλέον, το τμήμα δανειοδοτήσεων του ΤΠΔ προέβη επίσης σε εμπεριστατωμένη ανάλυση της γενικής κατάστασης στην αγορά ενέργειας. Η αίτηση για την παράταση της διάρκειας του δανείου περιελάμβανε επίσης νέα χρηματοοικονομικά στοιχεία, τα οποία είχαν ζητηθεί από το ΤΠΔ ενόψει της πιστοληπτικής αξιολόγησης. Οι ελληνικές αρχές επιβεβαίωσαν επίσης ότι η ΔΕΗ χρησιμοποίησε όντως τα χρήματα του δανείου προκειμένου να εξοφλήσει τις υποχρεώσεις της στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, κυρίως, προς τον ΛΑΓΗΕ και τον ΑΔΜΗΕ. Περιγραφή του ΤΠΔ 32. Το ΤΠΔ είναι νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και ελέγχεται εξ ολοκλήρου από την Ελληνική Δημοκρατία. Λειτουργεί ως χρηματοπιστωτικός οργανισμός και διέπεται από το δημόσιο δίκαιο. Σύμφωνα με τις ελληνικές αρχές, πραγματοποιήθηκαν ορισμένες ενέργειες με στόχο την αναμόρφωση του πλαισίου λειτουργίας του ΤΠΔ, με αποτέλεσμα την έκδοση του Νόμου 9
3965/2011. Πρωταρχικός στόχος του εν λόγω νόμου είναι ο εξορθολογισμός των δανειοδοτικών δραστηριοτήτων του ΤΠΔ και η ευθυγράμμισή τους με τις πρακτικές που ακολουθούνται εν προκειμένω στον τραπεζικό τομέα. Ειδικότερα, οι εμπορικές δανειοδοτικές δραστηριότητες προβλέπεται να διαχωριστούν από τον κλάδο παρακαταθηκών. Εντούτοις, οι ελληνικές αρχές έχουν εξηγήσει ότι ο νομικός και χρηματοοικονομικός διαχωρισμός των δύο κλάδων δραστηριότητας δεν έχει υλοποιηθεί ακόμη πλήρως. 33. Η διαδικασία χορήγησης δανείων από μέρους του ΤΠΔ διέπεται από το Προεδρικό Διάταγμα αριθ. 256/1984 (στο εξής: «το Π.Δ.»). Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Π.Δ., το ΤΠΔ νομιμοποιείται να χορηγεί δάνεια μόνον σε κρατικές οντότητες, δημοσίους υπαλλήλους και επιχειρήσεις κοινής ωφελείας. Δάνεια προς επιχειρήσεις κοινής ωφελείας επιτρέπεται να χορηγούνται μόνον για συγκεκριμένους σκοπούς, π.χ. για υποδομές ή κεφάλαια κίνησης. Επιπλέον, το ακριβές ποσό των δανείων που μπορούν να χορηγηθούν για κεφάλαια κίνησης ή βραχυπρόθεσμες λειτουργικές δαπάνες προσδιορίζεται βάσει χρηματοπιστωτικών κριτηρίων. 34. Εξάλλου, σύμφωνα με το άρθρο 5 του Π.Δ., δεν χορηγείται δάνειο χωρίς επαρκή εξασφάλιση. Σχετικά με το θέμα αυτό, οι ελληνικές αρχές εξηγούν ότι, δυνάμει της απόφασης αριθ. 2021/13.12.1984 του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΠΔ, όταν ο δικαιούχος είναι επιχείρηση κοινής ωφελείας, το δάνειο μπορεί να εξασφαλίζεται είτε με υποθήκη είτε με εγγύηση του Δημοσίου. Το ποιες επιχειρήσεις θεωρούνται κοινής ωφελείας καθορίζεται από το ελληνικό κράτος. 35. Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Π.Δ., για τη χορήγηση δανείου απαιτείται θετική προς τούτο απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΠΔ, αφού αυτό το τελευταίο εξακριβώσει ότι συντρέχουν όλες οι αναγκαίες προϋποθέσεις. Με απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, της 31.1.2003, με την οποία διορίστηκαν τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου για μια τριετία, η σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου είναι η εξής: Ένας Γενικός Διευθυντής ή Διευθυντής του ΤΠΔ Ένας Γενικός Διευθυντής ή Διευθυντής του Υπουργείου Εσωτερικών Ένας εκπρόσωπος του συλλογικού φορέα των δημοσίων υπαλλήλων (ΑΔΕΔΥ) Ένας εκπρόσωπος των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και Πέντε εκπρόσωποι του ιδιωτικού τομέα. 3. Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ 36. Όπως εξηγείται αναλυτικότερα κατωτέρω, το βασικό επιχείρημα της Ελληνικής Δημοκρατίας είναι ότι το δάνειο ρευστότητας που χορηγήθηκε υπό την εγγύηση του Δημοσίου στη ΔΕΗ δεν εμπεριέχει κρατική ενίσχυση, κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Η Ελληνική Δημοκρατία υποστηρίζει ότι, ακόμη και αν υποτεθεί το αντίθετο, η σχετική ενίσχυση δεν είναι δυσανάλογη, δεδομένου ότι το ύψος της περιορίζεται στο ποσό που είναι αναγκαίο υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις, πράγμα που σημαίνει ότι είναι συμβατή με την εσωτερική αγορά, δυνάμει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ, λαμβανομένων υπόψη των μέτρων που 10
δεσμεύεται να εφαρμόσει η Ελληνική Δημοκρατία με σκοπό τη σταθεροποίηση της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. 37. Πέραν αυτού, οι ελληνικές αρχές τονίζουν ότι η Επιτροπή πρέπει να προβεί ταχέως στην έγκριση των μέτρων ρευστότητας που έχουν αποφασιστεί, προκειμένου να μπορεί η Ελληνική Δημοκρατία να προχωρήσει τη διαδικασία ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ. Σε περίπτωση μη συνέχισης της διαδικασίας αυτής, τα έσοδα που έχει στη διάθεσή της η Ελληνική Δημοκρατία θα είναι μειωμένα, θα τεθεί σε κίνδυνο το κύρος του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων και θα υπάρξει αθέτηση της υποχρέωσης που έχει συμφωνηθεί με τα μέλη της Τρόικας στο πλαίσιο του Μνημονίου Συνεννόησης. Ύπαρξη ενίσχυσης κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ 38. Η Ελληνική Δημοκρατία υποστηρίζει ότι τα μέτρα ρευστότητας δεν εμπεριέχουν κρατική ενίσχυση, διότι δεν σχετίζονται με τη χορήγηση κρατικών πόρων δυνάμενων να καταλογισθούν στο ελληνικό Δημόσιο και, εν πάση περιπτώσει, δεν προσπορίζουν αθέμιτο πλεονέκτημα στον δικαιούχο. Καταλογισμός και παροχή κρατικών πόρων 39. Πρώτον, οι ελληνικές αρχές επισημαίνουν ότι, παρά το γεγονός ότι το ΤΠΔ είναι δημόσια επιχείρηση που ελέγχεται από το ελληνικό κράτος, καμία κρατική αρχή δεν άσκησε αποφασιστική επιρροή επί των αποφάσεων παροχής πίστωσης του ΤΠΔ όσον αφορά την ταμειακή διευκόλυνση έκτακτης ανάγκης. 40. Το ΤΠΔ διεξήγαγε συνήθη πιστωτική διαδικασία έγκρισης για τη χορήγηση του δανείου και την παράταση της διάρκειάς του. Οι ελληνικές αρχές αποδίδουν το γεγονός αυτό στις διατάξεις του Προεδρικού Διατάγματος που διέπει τη διαδικασία δανειοδοτήσεων του ΤΠΔ. Ειδικότερα, τα δάνεια χορηγούνται με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του ΤΠΔ, το οποίο εξετάζει κατά πόσον πληρούνται όλες οι αναγκαίες προϋποθέσεις και, εάν όντως ισχύει κάτι τέτοιο, εγκρίνει το δάνειο. Πέραν αυτού, δεν χορηγείται δάνειο αν δεν καλύπτεται από επαρκή εξασφάλιση. Με βάση τα προεκτεθέντα, οι ελληνικές αρχές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το δάνειο χορηγήθηκε και παρατάθηκε κατά τον τρόπο με τον οποίον ενεργεί συνήθως το ΤΠΔ υπό παρόμοιες περιστάσεις, πράγμα που σημαίνει ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη για την άσκηση πολιτικής επιρροής από μέρους της Ελληνικής Δημοκρατίας κατά τη λήψη της συγκεκριμένης απόφασης. Εικαζόμενη έλλειψη πλεονεκτήματος 41. Οι ελληνικές αρχές υποστηρίζουν ότι τα μέτρα ρευστότητας δεν προσπορίζουν πλεονέκτημα στη ΔΕΗ, δεδομένου ότι η ΔΕΗ καταβάλλει ετήσιο επιτόκιο [ ]% συν ασφάλιστρο [ ]% για την εγγύηση του Δημοσίου, ποσοστά που μάλιστα αυξήθηκαν σε [ ]% και [ ]%, αντιστοίχως, στο πλαίσιο της παράτασης της διάρκειας του δανείου. Επομένως, το κόστος του μέτρου για τη ΔΕΗ ανέρχεται σε [ ]% ετησίως, έως τις 15 Δεκεμβρίου 2012, και [ ]% ετησίως, έως τα μέσα Μαρτίου 2013. 11
42. Οι ελληνικές αρχές προβάλλουν το επιχείρημα ότι η ΔΕΗ έλαβε παρόμοιες προϋποθέσεις για την αναχρηματοδότηση δανείων από τις τράπεζες, κατά την ίδια περίοδο, χωρίς καμία κρατική εγγύηση. Από τις αρχές του 2012, η ΔΕΗ κατόρθωσε να αναχρηματοδοτήσει δάνεια συνολικού ύψους 832,5 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 617,5 εκατ. ευρώ μεταξύ Ιουνίου και Σεπτεμβρίου 2012. Ειδικότερα, η ΔΕΗ ανανέωσε, στις 29 Ιουνίου 2012, μια βραχυπρόθεσμη χρηματοδοτική διευκόλυνση, ύψους 100 εκατ. ευρώ, με μια σημαντική διεθνή εμπορική τράπεζα με επιτόκιο [ ]% (+0,6% εισφορά του Νόμου 128/75). Συν τοις άλλοις, κατά την ίδια περίοδο, μια μεγάλη ελληνική εμπορική τράπεζα προσφέρθηκε να ανανεώσει ένα ποσό βραχυπρόθεσμης χρηματοδοτικής διευκόλυνσης, ύψους 100 εκατ. ευρώ, για διάρκεια έξι μηνών με επιτόκιο [ ]% (+0,6% εισφορά του Νόμου 128/75). Τέλος, μια ελληνική εμπορική τράπεζα δέχθηκε να παράσχει στη ΔΕΗ διευκόλυνση υπερανάληψης για 6 μήνες, με επιτόκιο [ ]%, χωρίς κρατική εγγύηση 14. 43. Οι ελληνικές αρχές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, αν ληφθεί υπόψη ότι το δάνειο προς τη ΔΕΗ χορηγήθηκε και παρατάθηκε υπό παρόμοιους συναλλακτικούς όρους, η ΔΕΗ δεν απέκτησε κανένα πλεονέκτημα χάρη σε αυτό. 44. Εξάλλου, οι ελληνικές αρχές ισχυρίζονται ότι το ποσοστό που προκύπτει από το άθροισμα του επιτοκίου δανεισμού και του ασφαλίστρου που οφείλεται για την εγγύηση υπερβαίνει ελαφρώς το επιτόκιο που θα ίσχυε με βάση την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την αναθεώρηση της μεθόδου καθορισμού των επιτοκίων αναφοράς και προεξόφλησης 15. 45. Οι ελληνικές αρχές θεωρούν ότι η εγγύηση του Δημοσίου, η οποία, κατ αυτές, αποτελεί διαδικαστική απαίτηση της διαδικασίας χορήγησης δανείων του ΤΠΔ, δεν εμπεριέχει κρατική ενίσχυση. Υποστηρίζουν δε ότι πληρούνται και οι τέσσερις προϋποθέσεις που καθορίζονται στην ανακοίνωση σχετικά με τις εγγυήσεις 16 για να μπορεί να γίνει δεκτό ότι ένα δεδομένο μέτρο δεν συνιστά κρατική ενίσχυση. Ειδικότερα: i) η ΔΕΗ δεν είναι προβληματική επιχείρηση ii) η έκταση της εγγύησης μπορεί να μετρηθεί ορθά, δεδομένου ότι το ποσό και η διάρκεια ισχύος της δεν υπερβαίνουν εκείνα του δανείου για το οποίο παρέχεται η εγγύηση iii) η κατά 100% κάλυψη της εγγύησης αιτιολογείται δεόντως, ιδίως με επίκληση της ανάγκης να διατηρηθεί η αξία της συμμετοχής της Ελληνικής Δημοκρατίας και iv) το τίμημα της εγγύησης ανταποκρίνεται στους συνήθεις όρους οι οποίοι ισχύουν στην αγορά. Επιχειρήματα υπέρ της συμβατότητας και μέτρα που σχεδιάζονται από την Ελληνική Δημοκρατία 14 15 16 Σε σύγκριση με το [ ]% του δανείου του ΤΠΔ, λαμβάνοντας υπόψη το ασφάλιστρο για την εγγύηση, το οποίο πρέπει να καταβληθεί στην Ελληνική Δημοκρατία. Εξάλλου, το μέσο συνολικό κόστος εξυπηρέτησης του δανειακού χαρτοφυλακίου του ομίλου της ΔΕΗ ανέρχεται σε [ ]% στις 30 Νοεμβρίου 2012. Το επιτόκιο αναφοράς της Επιτροπής για την Ελλάδα, τον Ιούνιο του 2012, ήταν 1,68% (μάλιστα, την 1η Ιουλίου 2012, ήταν 1,38%). ΕΕ C 14 της 19.1.2008, σ. 6 9. 12
Αποκατάσταση σοβαρής διαταραχής στην οικονομία της Ελληνικής Δημοκρατίας 46. Οι ελληνικές αρχές υποστηρίζουν ότι η έλλειψη ρευστότητας είναι άμεση συνέπεια της σοβαρής διαταραχής την οποία έχει προκαλέσει στην ελληνική οικονομία η χρηματοπιστωτική κρίση. Αν λάβει κανείς υπόψη την αναγκαιότητα αλλεπάλληλων προγραμμάτων βοήθειας για την Ελλάδα, την παρατεταμένη ύφεση που μαστίζει την ελληνική οικονομία, την κρίση του ελληνικού τραπεζικού τομέα και τα σοβαρά διορθωτικά μέτρα που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα από την Τρόικα, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει σοβαρούς κλυδωνισμούς. Ειδικότερα, η Ελληνική Δημοκρατία υποστηρίζει ότι, εξαιτίας της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους το 2012, όλες ανεξαιρέτως οι ελληνικές τράπεζες αντιμετωπίζουν οξύ πρόβλημα έλλειψης κεφαλαίων, με επακόλουθο τη μείωση της χορήγησης δανείων προς επιχειρήσεις (-2,8%). Ο πολύ ταχύτερος ρυθμός μείωσης των εγχώριων καταθέσεων (-18%), σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι ελληνικές τράπεζες έχουν αποκοπεί από τις αγορές χονδρικής χρηματοδότησης, έχει οδηγήσει σε κενό χρηματοδότησης, το οποίο καλύπτεται αποκλειστικά και μόνον με χρηματοδότηση από μέρους της κεντρικής τράπεζας. 47. Η Ελληνική Δημοκρατία υποστηρίζει ότι η οξεία κρίση ρευστότητας στην ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία ακριβώς υπαγόρευσε τα υπό εξέταση επείγοντα μέτρα τόνωσης της ρευστότητας, είναι απόρροια μιας πλειάδας παραγόντων, οι οποίοι στο σύνολό τους έχουν τη ρίζα τους στη σοβαρή διαταραχή του ελληνικού συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας. Οι εν λόγω παράγοντες περιλαμβάνουν το γεγονός ότι οι τελικοί πελάτες εξοφλούν καθυστερημένα τους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος (καθώς και τους φόρους που βαρύνουν την ακίνητη περιουσία) ή δεν τους εξοφλούν καν, τη μη τακτοποίηση τιμολογίων μεταξύ επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην αγορά και την κατάργηση εκπτώσεων φόρου. 48. Η Ελληνική Δημοκρατία υποστηρίζει ότι το επίμαχο μέτρο (το δάνειο της ΔΕΗ), αν και «ανεπαρκές, από μόνο του, για την επίλυση εξ ολοκλήρου της οξείας κρίσης ρευστότητας που επικρατεί στον κλάδο», «συνέβαλε στην άμβλυνση των προβλημάτων ρευστότητας άλλων φορέων στον ενεργειακό τομέα της Ελλάδας». 49. Τέλος, πρέπει να υπομνησθεί ότι έχει συμφωνηθεί από την Ελληνική Δημοκρατία με την Τρόικα (ΔΝΤ, ΕΚΤ και Ευρωπαϊκή Επιτροπή) μια σειρά μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων μέτρων για τη μεταρρύθμιση του ενεργειακού τομέα στην Ελλάδα, σε μια σειρά ΜΣ που αποτελούν μέρος του «Προγράμματος οικονομικής προσαρμογής για την Ελλάδα». Μεταξύ των μέτρων αυτών, η Ελληνική Δημοκρατία δεσμεύτηκε να αναλάβει τη διαδικασία ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ, τη βελτίωση των διασυνδέσεων και την αναθεώρηση των αγορών δυναμικότητας, ώστε να καταστούν πιο 13
αποδοτικές ως προς το κόστος, καθώς και να λάβει μια σειρά μέτρων για την καθιέρωση του ανταγωνισμού στον τομέα του φυσικού αερίου 17. 4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Ύπαρξη ενίσχυσης κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ 50. Σύμφωνα με το άρθρο 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ «ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε μορφή από τα κράτη ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό διά της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ των κρατών μελών συναλλαγές». Στη συνέχεια του παρόντος εγγράφου εξετάζεται κατά πόσον πληρούνται σωρευτικά αυτοί οι όροι. Ενίσχυση που χορηγείται από κράτος μέλος ή με κρατικούς πόρους 51. Για να θεωρούνται κρατικοί πόροι κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, οι σχετικοί πόροι πρέπει να τελούν υπό τον έλεγχο του κράτους και να έχουν χορηγηθεί μέσω πράξεων που μπορούν να καταλογιστούν στο κράτος. 52. Το ΤΠΔ αποτελεί δημόσια επιχείρηση υπό τον έλεγχο της Ελληνικής Δημοκρατίας, η οποία είναι ο μοναδικός μέτοχος. Ως εκ τούτου, το ποσό που δάνεισε το ΤΠΔ στη ΔΕΗ είναι κρατικοί πόροι. Ομοίως, σε εφαρμογή του ελληνικού νόμου 2322/1995, σχετικά με την παροχή εγγύησης του Ελληνικού Δημοσίου για τη χορήγηση δανείων και πιστώσεων και άλλες διατάξεις 18, η Ελληνική Δημοκρατία δεσμεύει πόρους από τον κρατικό προϋπολογισμό της και θα πρέπει να καταβάλει τους πόρους αυτούς από τον κρατικό προϋπολογισμό στο ΤΠΔ, σε περίπτωση που η ΔΕΗ αθετήσει τις υποχρεώσεις της όσον αφορά την αποπληρωμή του δανείου και η Ελληνική Δημοκρατία κληθεί να παρέμβει ως εγγυήτρια. Κατά συνέπεια, οι πόροι για την εγγύηση του Δημοσίου και το δάνειο της ΤΠΔ συνιστούν κρατικούς πόρους. 53. Επιπλέον, σύμφωνα με τις εν λόγω νομοθετικές διατάξεις, η κρατική εγγύηση που καλύπτει το δάνειο προς τη ΔΕΗ χορηγήθηκε και παρατάθηκε με υπουργική απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, μέσω πράξεων που μπορούν να καταλογιστούν στην Ελληνική Δημοκρατία. 17 18 Όπως αναφέρεται στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: «The government has now decided to introduce key reforms already in the next few months, including by broadening the eligibility to all business gas consumers and with the separation of the network activities of the EPAs from their supply activities, to move to a regulated model for gas distribution networks. A detailed action plan has been published ahead of the completion of the review.» (Η κυβέρνηση έχει πλέον αποφασίσει να προβεί σε βασικές μεταρρυθμίσεις ήδη κατά τους επόμενους μήνες, μεταξύ άλλων, διευρύνοντας την επιλεξιμότητα ώστε να συμπεριληφθούν όλες οι επιχειρήσεις, καταναλωτές φυσικού αερίου, και με διαχωρισμό των δραστηριοτήτων δικτύου των ΣΟΕΣ από τις δραστηριότητες προμήθειας, προς την κατεύθυνση ενός ρυθμιζόμενου μοντέλου για τα δίκτυα διανομής αερίου. Έχει δημοσιευθεί λεπτομερές σχέδιο δράσης ενόψει της ολοκλήρωσης της εξέτασης.). ΦΕΚ A 143/12.07.1995. 14
54. Ωστόσο, όσον αφορά το δάνειο που χορηγήθηκε από το ΤΠΔ, σε αντίθεση με την κρατική εγγύηση, το γεγονός και μόνον ότι το ΤΠΔ αποτελεί δημόσια επιχείρηση υπό τον έλεγχο του κράτους και οι πόροι του θεωρούνται κρατικοί δεν επαρκεί για να καταλογιστούν στο ελληνικό Δημόσιο τα δάνεια που χορηγούνται από το ταμείο αυτό. Η συμμετοχή του κράτους δεν μπορεί αυτομάτως να συναχθεί απλώς και μόνον λόγω του κρατικού ελέγχου, και είναι απαραίτητο να εξεταστεί κατά πόσον είχαν εμπλακεί οι δημόσιες αρχές, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στη λήψη των σχετικών μέτρων 19. 55. Στην παρούσα υπόθεση, η εξέταση του πιστωτικού κινδύνου η οποία διενεργήθηκε από το ΤΠΔ πριν από τη χορήγηση του δανείου προς την ΔΕΗ και η εφαρμογή των συνήθων τραπεζικών διαδικασιών για έγκριση της πίστωσης θα μπορούσαν, εκ πρώτης όψεως, να υποδηλώνουν ότι δεν υπάρχει παρέμβαση των ελληνικών αρχών. Ωστόσο, αρκετές συγκλίνουσες ενδείξεις δείχνουν ότι η πράξη δεν θα ήταν δυνατόν να πραγματοποιηθεί χωρίς την παρέμβαση των ελληνικών αρχών, όπως εξηγείται κατωτέρω. 56. Το ΤΠΔ δραστηριοποιείται εντός του πλαισίου που έχει σχεδιαστεί ειδικά για τη λειτουργία του από την Ελληνική Δημοκρατία. Όπως παραδέχεται και η ίδια η Ελληνική Δημοκρατία, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί, από νομοθετικής απόψεως, πλήρης και τελειωτικός διαχωρισμός μεταξύ των διαφόρων δραστηριοτήτων του ΤΠΔ. Ακόμη και αν θα μπορούσε εν τέλει να επιτευχθεί ένας τέτοιος διαχωρισμός, το ΤΠΔ δεν θα ήταν σε θέση να επιλέγει ελεύθερα σε ποιους φορείς θα χορηγούσε δάνεια, αλλά, δυνάμει νομοθετικών διατάξεων καταλογιστέων στο ελληνικό Δημόσιο, θα περιοριζόταν σε συγκεκριμένες εταιρείες, πρόσωπα ή οντότητες που θα ορίζονταν από το κράτος. 57. Όπως αναφέρεται στις αιτιολογικές σκέψεις 1 και 8, και όπως αναγνωρίστηκε από τις ίδιες τις ελληνικές αρχές, το δάνειο που χορηγήθηκε από το ΤΠΔ στη ΔΕΗ (και στη ΔΕΠΑ), αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου, που σκοπό είχε την αντιμετώπιση του προβλήματος ρευστότητας, οφειλόμενου σε έκτακτες περιστάσεις που έθεταν σε κίνδυνο την ασφάλεια της ηλεκτροδότησης στην Ελλάδα. Οι ελληνικές αρχές αναφέρουν επίσης ότι ούτε οι χρηματοπιστωτικές αγορές ούτε άλλοι ίδιοι κρατικοί πόροι θα μπορούσαν να εξευρεθούν για να αντιμετωπιστεί ο κίνδυνος αδυναμίας πληρωμής από μέρους της ΔΕΗ. Το ΤΠΔ φαίνεται να έχει ενεργήσει ως εκτελεστικό όργανο στο εν λόγω σχέδιο, έχοντας, ωστόσο, τηρήσει τις εσωτερικές του διαδικασίες όσον αφορά την έγκριση πιστώσεων. Παρά την ύπαρξη στόχου που φαίνεται να είναι θεμιτός για το δημόσιο συμφέρον, η αποφυγή μιας ενδεχόμενης διαταραχής του εφοδιασμού σε αέριο και/ή ηλεκτρική ενέργεια της χώρας δεν αποτελεί στόχο τον οποίο θα επεδίωκε πιστωτής ή επενδυτής της αγοράς, στη θέση του ΤΠΔ ή της Ελληνικής Δημοκρατίας. 19 Όπως έχει αποφανθεί το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βλ. παραδείγματος χάριν, την υπόθεση C-482/99, Γαλλία κατά Επιτροπής, («Stardust Marine»), Συλλ. 2002, σ. I-4397, σκέψη 52. 15
58. Τέλος, η κρατική εγγύηση η οποία κατέστησε δυνατή τη χορήγηση δανείου από το ΤΠΔ και η ίδια η απαίτηση ότι ένα δάνειο που χορηγείται από το ΤΠΔ πρέπει να καλύπτεται από κρατική εγγύηση, αποτελούν απόρροια πράξεων του ελληνικού Δημοσίου που έπρεπε αναγκαστικά να γίνουν σεβαστές από το ΤΠΔ πριν από τη χορήγηση του δανείου. Η συμμετοχή των δημοσίων αρχών συνδέεται εγγενώς και αποτελεί συγχρόνως προαπαιτούμενο της απαίτησης περί κάλυψης του δανείου προς τη ΔΕΗ με κρατική εγγύηση, την οποία δέχθηκε να παράσχει η Ελληνική Δημοκρατία. Κατ αρχήν, το ΤΠΔ θα μπορούσε να αρνηθεί να χορηγήσει το δάνειο που ζητήθηκε. Ωστόσο, η απόφαση για τη χορήγηση και την παράταση του δανείου στηρίζεται και εξαρτάται από τη συμμετοχή του ελληνικού Δημοσίου δυνάμει δημόσιων πράξεων, οι οποίες απαιτούν κρατική εγγύηση για την κάλυψη του δανείου. Χωρίς τέτοια εγγύηση, δεν θα είχε χορηγηθεί το δάνειο. 59. Κατά συνέπεια, τόσο στην κρατική εγγύηση όσο και στο δάνειο που χορηγήθηκε και παρατάθηκε από το ΤΠΔ υπεισέρχονται πόροι που ελέγχονται από το ελληνικό Δημόσιο, οι οποίοι διατέθηκαν στη ΔΕΗ δυνάμει πράξεων που μπορούν να καταλογιστούν στην Ελληνική Δημοκρατία, με αποτέλεσμα να πληρούται το κριτήριο χορήγησης κρατικών πόρων, κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Ευνοϊκή μεταχείριση ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής 60. Ένα μέτρο ενίσχυσης ευνοεί ορισμένες επιχειρήσεις, όταν παρέχει επιλεκτικό οικονομικό πλεονέκτημα το οποίο δεν θα αποκτούσαν κανονικά οι δικαιούχοι υπό τους όρους της αγοράς. Το δάνειο του ΤΠΔ και η κρατική εγγύηση δεν αποτελούσαν γενικά μέτρα οικονομικής πολιτικής, αλλά μεμονωμένα μέτρα που λήφθηκαν μόνο για τη ΔΕΗ (και τη ΔΕΠΑ), πράγμα που σημαίνει ότι πληρούται ο όρος της επιλεκτικότητας, που προβλέπεται στο άρθρο 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, σύμφωνα με τον οποίο η ενίσχυση πρέπει να ευνοεί ορισμένες επιχειρήσεις. 61. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, το καίριο ερώτημα όσον αφορά το κατά πόσον η ΔΕΗ άντλησε πλεονέκτημα από την πιστωτική διευκόλυνση του ΤΠΔ και την εγγύηση από το ελληνικό κράτος, είναι, αφενός, κατά πόσον η ΔΕΗ θα μπορούσε να λάβει από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, εντός του ίδιου χρονικού πλαισίου, πιστωτική διευκόλυνση για το ίδιο ποσό, τους ίδιους όρους και το ίδιο επιτόκιο με εκείνο που εφάρμοσε το ΤΠΔ και, αφετέρου, κατά πόσον άλλος μέτοχος, στη θέση του ελληνικού δημοσίου, θα δεχόταν να χορηγήσει παρόμοια εγγύηση για το δάνειο. 62. Εν προκειμένω, το υψηλότερο επιτόκιο που εφάρμοσε το ΤΠΔ, σε σύγκριση με εκείνο που προκύπτει από την εφαρμογή της ανακοίνωσης σχετικά με την αναθεώρηση της μεθόδου καθορισμού των επιτοκίων αναφοράς και προεξόφλησης, δεν αποτελεί επαρκή απόδειξη σχετικά με την εφαρμογή των όρων της αγοράς. Πράγματι, όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση, το επιτόκιο αναφοράς είναι αντιπροσωπευτικό των επιτοκίων της αγοράς. Επίσης, η ομοιότητα με το επιτόκιο που εφαρμόζεται για τα εμπορικά δάνεια για την αναχρηματοδότηση του χρέους, το οποίο έχει συμφωνηθεί μεταξύ της ΔΕΗ και πολλών εμπορικών τραπεζών, δεν είναι ούτε αυτή καθοριστική, διότι οι όροι δεν είναι απολύτως συγκρίσιμοι, λόγω του γεγονότος ότι τα εμπορικά 16
δάνεια που ελήφθησαν από τη ΔΕΗ προορίζονται αποκλειστικά για την αναχρηματοδότηση ήδη υφιστάμενων χρεών, και όχι για τη χορήγηση νεοσύστατης χρηματοδότησης. 63. Αναμφίβολα, το επιτόκιο που εφαρμόστηκε για το δάνειο του ΤΠΔ, τόσο όταν χορηγήθηκε αρχικά, τον Ιούνιο του 2012, όσο και όταν παρατάθηκε, τον Δεκέμβριο του 2012, είναι αρκετά υψηλό ώστε να περιορίζονται, σε ορισμένο βαθμό, τα οικονομικά πλεονεκτήματα που απορρέουν από το δάνειο. Παρά ταύτα, το δάνειο χορηγήθηκε και παρατάθηκε υπό συνθήκες κατάρρευσης των ελληνικών χρηματοπιστωτικών αγορών και όταν, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς της Ελληνικής Δημοκρατίας, η προσφυγή σε άλλες τοπικές ή διεθνείς τράπεζες δεν ήταν δυνατή (αιτιολογικές σκέψεις 40 και 41 ανωτέρω). 64. Σε αυτό το πλαίσιο απουσίας αγορακεντρικών δανειστών, η κρατική εγγύηση με την οποία τηρήθηκε η απαίτηση περί εγγύησης της Ελληνικής Δημοκρατίας για το δάνειο του ΤΠΔ επέτρεψε την προσωρινή επίλυση των προβλημάτων ρευστότητας της ΔΕΗ για την πληρωμή των προμηθευτών της. Επιπλέον, σε αντίθεση με την Ελληνική Δημοκρατία, η οποία δέχθηκε να καλύψει το 100% του δανείου, κανένας από τους άλλους μετόχους της ΔΕΗ δεν προσπάθησε να εξεύρει κεφάλαια για την αντιμετώπιση των δυσχερειών ρευστότητας και την εξασφάλιση της αξίας της συμμετοχής του στη ΔΕΗ σε βαθμό ανάλογο με το μερίδιό του, πράγμα που υποδηλώνει τη μη αγορακεντρική συμπεριφορά της Ελληνικής Δημοκρατίας, αντιθέτως προς τον ισχυρισμό της τελευταίας που παρουσιάζεται στην αιτιολογική σκέψη 40. 65. Συνάγεται ότι, με τη χορήγηση και την παράταση της μη ανταποκρινόμενης προς τα κριτήρια της αγοράς κρατικής εγγύησης για την κάλυψη του δανείου που χορηγήθηκε από το ΤΠΔ, το οποίο επέτρεψε στη ΔΕΗ να επιλύσει προσωρινά τα προβλήματα ρευστότητας που αντιμετώπιζε, η Ελληνική Δημοκρατία έχει παράσχει οικονομικό πλεονέκτημα, το οποίο διαφορετικά δεν θα μπορούσε να αποκτήσει η ΔΕΗ στην αγορά. Στρέβλωση του ανταγωνισμού και επηρεασμός των συναλλαγών μεταξύ των κρατών μελών 66. Η ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας είναι ανοικτή στον ανταγωνισμό, και δραστηριοποιούνται σε αυτή και άλλες επιχειρήσεις εκτός από τη ΔΕΗ. Υπάρχει εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ της Ελλάδας και άλλων κρατών μελών. Εξυπακούεται ότι μια ενίσχυση όπως η εξεταζόμενη, που ευνοεί επιλεκτικά τη ΔΕΗ, μπορεί να προκαλέσει στρέβλωση του ανταγωνισμού και να επηρεάσει τις συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών, κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. Συμπέρασμα όσον αφορά την ύπαρξη κρατικής ενίσχυσης 67. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, η Επιτροπή καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η χρηματοδότηση του σχεδίου περιλαμβάνει κρατική ενίσχυση, κατά την έννοια του άρθρου 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ. 17
Νομιμότητα 68. Με τη χορήγηση του δανείου του ΤΠΔ, με κρατική εγγύηση της Ελληνικής Δημοκρατίας, και την εφαρμογή του μέτρου ενίσχυσης πριν από την κοινοποίησή του στην Επιτροπή, σύμφωνα με το άρθρο 108 παράγραφος 3 της ΣΛΕΕ, η Ελληνική Δημοκρατία παρέβη την υποχρέωση διατήρησης της υφιστάμενης κατάστασης που προβλέπεται σε αυτό. Συμβατότητα με την εσωτερική αγορά Άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ 69. Οι κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ όσον αφορά τις κρατικές ενισχύσεις για τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων 20 καθορίζουν τους όρους υπό τους οποίους ορισμένα είδη ενισχύσεων σε επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσχέρειες, οι οποίες πρέπει να αντιμετωπιστούν με ενέργειες διάσωσης ή/και αναδιάρθρωσης, μπορεί να συμβιβάζονται με την εσωτερική αγορά, σύμφωνα με το άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο γ) της ΣΛΕΕ. 70. Παρόλο που το δάνειο που χορηγήθηκε στη ΔΕΗ συμβάλλει στην αντιμετώπιση μιας δύσκολης κατάστασης σε επίπεδο ταμειακών ροών, που αποτελεί απόρροια των τρεχουσών δραστηριοτήτων κατά τρόπο παρόμοιο με ενίσχυση διάσωσης, η ΔΕΗ δεν χαρακτηρίζεται ως προβληματική επιχείρηση, βάσει των κατευθυντήριων γραμμών όσον αφορά τις κρατικές ενισχύσεις για τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων. Στην προκειμένη περίπτωση, η ΔΕΗ δεν έχει χάσει πάνω από το ήμισυ του εγγεγραμμένου της κεφαλαίου ούτε άνω του ενός τετάρτου του κεφαλαίου αυτού κατά τη διάρκεια των δώδεκα τελευταίων μηνών. Συν τοις άλλοις, η ΔΕΗ δεν πληροί τις προϋποθέσεις της εθνικής νομοθεσίας ώστε να υπαχθεί σε συλλογική πτωχευτική διαδικασία. 71. Αν και οι φθίνουσες ταμειακές ροές είναι ένα από τα στοιχεία που αναφέρονται στο σημείο 11 των κατευθυντήριων γραμμών, η ΔΕΗ δεν βρίσκεται σε κατάσταση στην οποία «αδυνατεί να εξασφαλίσει την ανάκαμψή της με δικούς της πόρους ή με τη λήψη κεφαλαίων από τους ιδιοκτήτες/μετόχους ή από πηγές της αγοράς». Ως μέτοχος, το ελληνικό κράτος συμμετέχει μέσω δανείου από το ΤΠΔ και με την κρατική εγγύηση που έχει χορηγήσει το ίδιο. Ειδικότερα, όπως διαπιστώθηκε στις αιτιολογικές σκέψεις 14 έως 16, τα προβλήματα ρευστότητας της ΔΕΗ έχουν προκύψει από μια ευρύτερη κρίση ρευστότητας στον ελληνικό τομέα ενέργειας και θα μπορούσαν να έχουν εν μέρει διορθωθεί, εάν οι πελάτες είχαν καταβάλει τις οφειλές τους στη ΔΕΗ. 72. Η ΔΕΗ φαίνεται ελκυστική εταιρεία, η οποία μάλιστα διαθέτει αξιόλογα περιουσιακά στοιχεία και κατέχει δεσπόζουσα θέση στην εγχώρια αγορά. Επιπροσθέτως, το εγγυημένο δάνειο θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί σαν 20 ΕΕ C 244 της 1.10.2004, σ. 2 17, η ισχύς τους παρατάθηκε με ανακοίνωση της Επιτροπής (2012/C 296/2), ΕΕ C 296 της 2.10.2012, σ. 3. 18
γέφυρα για την κάλυψη του κενού ρευστότητας, ενόψει της επικείμενης ιδιωτικοποίησης της δημόσιας συμμετοχής στη ΔΕΗ. Η ιδιωτικοποίηση δεν αποτελεί απόρροια των οικονομικών δυσκολιών της ΔΕΗ, αλλά της δέσμευσης της Ελληνικής Δημοκρατίας έναντι της Τρόικας βάσει του Μνημονίου Συνεννόησης. 73. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι οι κατευθυντήριες γραμμές της ΕΕ όσον αφορά τις κρατικές ενισχύσεις για τη διάσωση και την αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων δεν αποτελούν επαρκή νομική βάση για την αξιολόγηση της εξεταζόμενης κρατικής ενίσχυσης. Ωστόσο, δεδομένων των πολύ συγκεκριμένων περιστάσεων της παρούσας υπόθεσης, όπως παρουσιάστηκαν από την Ελληνική Δημοκρατία, είναι σκόπιμο να αξιολογηθεί το συμβιβάσιμο της ενίσχυσης βάσει του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ. Άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ 74. Σύμφωνα με το άρθρο 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ: Δύνανται να θεωρηθούν ότι συμβιβάζονται με την εσωτερική αγορά: ( ) ενισχύσεις ( ) για την άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους ( )». Όπως για κάθε παρέκκλιση από την απαγόρευση κρατικών ενισχύσεων, που προβλέπεται στο άρθρο 107 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, η εν λόγω διάταξη πρέπει να ερμηνεύεται και να εφαρμόζεται συσταλτικά. Μια τέτοια αυστηρή εφαρμογή απαιτεί να ληφθούν ιδίως υπόψη, αφενός, η φύση και η αντικειμενική σοβαρότητα της διαταραχής της οικονομίας του οικείου κράτους μέλους και, αφετέρου, η επάρκεια, η αναγκαιότητα και η αναλογικότητα της ενίσχυσης για την αντιμετώπισή της. Η οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα 75. Η κατάσταση της Ελληνικής Δημοκρατίας χαρακτηρίζεται αντικειμενικά από μια άνευ προηγουμένου βαθιά και παρατεταμένη οικονομική κρίση, η οποία επηρέασε ολόκληρη την οικονομία, και τον τομέα της ενέργειας ειδικότερα. 76. Η σημαντική μακροοικονομική διαταραχή με την οποία όντως βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη η Ελλάδα, αντιμετωπίζεται με τη χρηματοδοτική συνδρομή της ΕΕ και του ΔΝΤ, υπό την εποπτεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Η αποδέσμευση της χρηματοδοτικής συνδρομής προς την Ελλάδα εξαρτάται από την επίτευξη, από μέρους της χώρας, των ποσοτικών κριτηρίων επιδόσεων και από την τήρηση των δεσμεύσεων που ανελήφθησαν στα Μνημόνια Συνεννόησης που έχουν συναφθεί με τα τρία προαναφερθέντα διεθνή θεσμικά όργανα. 77. Στην έκθεση του Δεκεμβρίου 2012 σχετικά με την πρώτη επανεξέταση του δεύτερου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής, αναφέρεται ότι «το 2012, η ελληνική οικονομία αναμένεται να συρρικνωθεί για πέμπτο συνεχές έτος, με την παραγωγή να μειώνεται κατά περίπου 6%, αλλά και το 2013 προβλέπεται περαιτέρω μείωση της παραγωγής κατά 4,2%». Στην έκθεση αυτή τονίζεται επίσης ότι η ρευστότητα των τραπεζών παραμένει περιορισμένη και ότι η χορήγηση πιστώσεων προς την οικονομία εξακολουθεί να 19
συρρικνώνεται. Έως τα τέλη Αυγούστου του 2012, η χορήγηση πιστώσεων προς την εγχώρια οικονομία συρρικνώθηκε κατά 8%, με μείωση των δανείων τόσο προς τα νοικοκυριά (-6,3%) όσο και τις επιχειρήσεις (-8,5%). 78. Όπως αναφέρει η Επιτροπή στην απόφασή της, της 20ής Δεκεμβρίου 2011, για την εφαρμογή του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ στα μέτρα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κατάστασης στην Ελλάδα 21, η έκταση και η διάρκεια της οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα υπερβαίνει κατά πολύ τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικονομίες των κρατών μελών εντός του συνήθους οικονομικού κύκλου, στο πλαίσιο του οποίου οι επιβραδύνσεις της οικονομικής δραστηριότητας που παρατηρούνται πρέπει να γίνουν δεκτές ως μέρος του κανονικού κύκλου μεγέθυνσης και ανάπτυξης. Τα συμπεράσματα που είχαν συναχθεί από την Επιτροπή τον Δεκέμβριο του 2011 εξακολουθούν να ισχύουν και για τους δύο ακόλουθους λόγους. 79. Πρώτα απ όλα, το 2013 η Ελλάδα εισήλθε στο έκτο κατά σειρά έτος ύφεσης. Η ύφεση ήταν ιδιαίτερα σοβαρή κατά τα έτη 2009, 2010, 2011 και 2012 (μείωση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 3,1%, 4,9%, 7,1 και 6%, αντίστοιχα). Κατά την περίοδο 2008-2012, το ΑΕΠ συρρικνώθηκε κατά 19,6%. Η κατάσταση αυτή είχε επιπτώσεις στον ελληνικό τομέα ενέργειας, και προκάλεσε σειρά διαταραχών που περιγράφηκαν στις αιτιολογικές σκέψεις 14 έως 16 ανωτέρω, όπως την παύση λειτουργίας ορισμένων φορέων που είχαν εισέλθει πρόσφατα στην αγορά, την αδυναμία ορισμένων επιχειρήσεων και νοικοκυριών να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους, και το πρόβλημα ρευστότητας που ανέκυψε για διάφορους βασικούς φορείς της αγοράς, συμπεριλαμβανομένης της ΔΕΗ και της ΔΕΠΑ. 80. Δεύτερον, η ύφεση αυτή συνέπεσε με την κρίση του δημοσίου χρέους, η οποία έθεσε τις εμπορικές τράπεζες σε ιδιαίτερα δυσχερή θέση. Πράγματι, η Επιτροπή θεωρεί ότι ήταν απαραίτητη η παράταση της στήριξης που παρασχέθηκε μέσω κρατικών ενισχύσεων, από το 2008 έως τις 30 Ιουνίου 2013, στον ελληνικό χρηματοπιστωτικό τομέα, για την άρση σοβαρής διαταραχής της ελληνικής οικονομίας, κατ εφαρμογή του άρθρου 107 παράγραφος 3 στοιχείο β) της ΣΛΕΕ 22. 81. Στην έκθεση του Δεκεμβρίου 2012 σχετικά με την πρώτη επανεξέταση του δεύτερου προγράμματος οικονομικής προσαρμογής σημειώνεται επίσης ότι η ρευστότητα των τραπεζών παραμένει ισχνή και ότι η παροχή πιστώσεων στην οικονομία εξακολουθεί να συρρικνώνεται. Έως τα τέλη Αυγούστου του 2012, η χορήγηση πιστώσεων προς την εγχώρια οικονομία συρρικνώθηκε κατά 8%, με μείωση των δανείων τόσο προς τα νοικοκυριά (-6,3%) όσο και τις επιχειρήσεις (-8,5%). Στην έκθεση του Ιουλίου 2013 (τρίτο πρόγραμμα προσαρμογής), οι υπηρεσίες της Επιτροπής κατέληγαν στο συμπέρασμα, για το χρονικό πλαίσιο του πρώτου εξαμήνου του 2013, ότι «οι μακροοικονομικές προοπτικές παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες σε σχέση με την 21 22 SΑ.34044 (2011/N)*EL*Παράταση του ελληνικού προσωρινού καθεστώτος εγγύησης δανείων. ΕΕ C/29/2012. SΑ.35999 (2012/N)*EL*Παράταση του καθεστώτος εγγυήσεων και ομολογιακών δανείων για τα πιστωτικά ιδρύματα της Ελλάδας, απόφαση της Επιτροπής της 22.1.2013, δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί. 20