2 Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις

2 Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις

2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις Στο κεφάλαιο αυτό αποτυπώνονται οι εξελίξεις στα μεγέθη και στη διάρθρωση των βασικών χαρακτηριστικών της απασχόλησης στον τομέα του εμπορίου τόσο σε σχέση με το προηγούμενο έτος όσο και με αναφορά στην περίοδο 1993-2011. Συνεχίζοντας την παρουσίαση που υιοθετήσαμε στην προηγούμενη Έκθεση, οι μεταβολές στα μεγέθη και στη διάρθρωση της απασχόλησης στο εμπόριο εξετάζονται σε σύγκριση με τις αντίστοιχες τάσεις στη συνολική απασχόληση. Βασικό μέλημα της παρουσίασης είναι να συνεισφέρει σε μια συγκριτική ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών της απασχόλησης στο εμπόριο προς τους λοιπούς βασικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας, ώστε να αναδειχθεί η σημασία και η κρισιμότητα του κλάδου. Η διάρθρωση της απασχόλησης στο εμπόριο και στους επιμέρους κλάδους του εξετάζεται ως προς τη θέση που κατέχουν οι εργαζόμενοι στην επιχείρηση, το φύλο, την ηλικία, τα κύρια επαγγέλματα που συναντώνται, τη μορφή απασχόλησης (πλήρης, μερική, μόνιμη και προσωρινή απασχόληση), την ηλικία εισόδου και τη διάρκεια παραμονής στο επάγγελμα, καθώς και ως προς τις μεταβολές της απασχόλησης. Εξετάζεται ακόμη το επίπεδο εκπαίδευσης των απασχολουμένων στον τομέα του εμπορίου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι διατομεακές ροές απασχόλησης και ο ρόλος τους στη διαμόρφωση του μεγέθους της απασχόλησης του κλάδου. Η ανάλυση περιλαμβάνει τις διαρθρωτικές μεταβολές που εμφανίζονται στο χώρο των σχετικά μεγάλων επιχειρήσεων του κλάδου (ΕΠΕ και ΑΕ). Τέλος, εξετάζονται ζητήματα χρόνου και αμοιβών της εργασίας με αναφορά στους ελάχιστους μισθούς και στους μέσους μηνιαίους μισθούς. Το υλικό του κεφαλαίου βασίζεται κατά κύριο λόγο σε επεξεργασία των στοιχείων που προκύπτουν από την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ για τα έτη 1993-2011. Τα στοιχεία της ενότητας «Η απασχόληση στις ελληνικές ΑΕ και ΕΠΕ» (Ενότητα 2.7) προέρχονται από επεξεργασία των στοιχείων βάσης δεδομένων της ICAP. Τέλος, τα στοιχεία αμοιβών της εργασίας προκύπτουν από επεξεργασία στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ και της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Υπαλλήλων Ελλάδας (ΟΙΥΕ). Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 2.2. Η απασχόληση στο εμπόριο το 2011 Το εμπόριο, παρά την εκτεταμένη ύφεση και τη μείωση των θέσεων εργασίας που εμφανίζει, εξακολουθεί να αποτελεί τον κύριο πυλώνα της απασχόλησης αυξάνοντας τη συμμετοχή του στη συνολική απασχόληση. Γίνεται λοιπόν σαφές ότι, σε όρους απασχόλησης, το εμπόριο εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους πλέον ανθεκτικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας, ο οποίος όμως επηρεάζεται σημαντικά από την οικονομική ύφεση και δείχνει σημάδια συρρίκνωσης. Πρέπει να επισημανθεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι έχει αρχίσει να μειώνεται η αναλογία των αυτοαπασχολουμένων, αλλά και των νέων στο εμπόριο, γεγονός που συνεπάγεται το μετασχηματισμό του εμπορίου σε τομέα υπηρεσιών μισθωτής εργασίας, με μικρότερη συμμετοχή των νέων, ενώ παράλληλα παρατηρείται αύξηση του μέσου μεγέθους της επιχείρησης. Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά η απασχόληση στον κλάδο του εμπορίου παρουσίασε σημαντική μείωση. Η έκταση της συρρίκνωσης του κλάδου σε όρους απασχόλησης υπήρξε στο 39

2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου διάστημα β τρίμηνο του 2010 β τρίμηνο του 2011 κατά τι μεγαλύτερη έναντι του αντίστοιχου διαστήματος της προηγούμενης περιόδου. Η επιδείνωση της απασχόλησης στο εμπόριο εκτιμάται ότι συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια του 2011, ενώ δεν αναμένεται ανάκαμψη ή σταθεροποίηση κατά το επόμενο έτος. Η έκταση της ύφεσης που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία έχει επηρεάσει σημαντικά όχι μόνο τα μεγέθη της απασχόλησης στο εμπόριο, αλλά και πολλά διαρθρωτικά χαρακτηριστικά της. Ιδιαίτερη μνεία μεταξύ αυτών αξίζει να γίνει στην ένταση της αναδιάρθρωσης που παρατηρείται, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στις μικρές ατομικές επιχειρήσεις, αλλά επεκτείνεται πλέον και στις μεγαλύτερες ΑΕ και ΕΠΕ. Η δημιουργία ολιγοπωλιακών συνθηκών σε πολλούς κλάδους του εμπορίου ενδέχεται να έχει σημαντικές επιπτώσεις στην απασχόληση, στις αμοιβές, στα κέρδη και στις τιμές πώλησης των προϊόντων, με αρνητικές συνέπειες για την κοινωνική ευημερία και συνοχή. Κατά την ανάγνωση του κειμένου που ακολουθεί, και στο οποίο αναλύονται τα στατιστικά στοιχεία, πρέπει να ληφθεί υπόψη η διάσταση αυτή. Στο μέτρο του δυνατού, αναδεικνύονται οι κρίσιμες μεταβολές στη διάρθρωση της απασχόλησης, οι οποίες ενδέχεται να επιδράσουν σημαντικά στις εξελίξεις του κλάδου. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Έρευνας Εργατικού Δυναμικού της ΕΛΣΤΑΤ, το εμπόριο απασχολούσε το 2011 περίπου 772.854 άνδρες και γυναίκες, μέγεθος που αντιστοιχεί στο 18,6% της συνολικής απασχόλησης στην ελληνική οικονομία και στο 24% της απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Παρά τη συρρίκνωση της απασχόλησης του κλάδου, η συμμετοχή του στη συνολική απασχόληση εμφανίζεται αυξημένη (18,1% το 2010), στοιχείο που καταδεικνύει τον σχετικά σταθεροποιητικό ρόλο του εμπορίου για την ελληνική οικονομία. Ως προς τη διάρθρωση της απασχόλησης στο εσωτερικό τμήμα του εμπορίου, το λιανικό εμπόριο (κλάδος 47) απορροφά το 67,2% της απασχόλησης του τομέα, το χονδρικό εμπόριο (κλάδος 46) το 21,6% και το εμπόριο & συντήρηση οχημάτων (κλάδος 45) το 11,2%. Πάνω από το ήμισυ των απασχολουμένων εργάζονται ως μισθωτοί (55,8%), ενώ υψηλή παραμένει και η αναλογία των αυτοαπασχολουμένων (25,7%). Το ποσοστό των εργοδοτών ανέρχεται στο 11,1% και των συμβοηθούντων μελών της οικογένειας του ιδιοκτήτη της επιχείρησης στο 7,4%, χαρακτηριστικό του οικογενειακού χαρακτήρα της επιχείρησης, που εμφανίζεται σε μεγάλη έκταση στον κλάδο. Σε κάθε έμπορο-εργοδότη αναλογούν κατά μέσο όρο 5,0 μισθωτοί, γεγονός που καταδεικνύει το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων του κλάδου. Ωστόσο, σε σχέση με το 2007, δηλαδή πριν εκδηλωθεί η κρίση, το μέσο μέγεθος επιχείρησης του κλάδου εμφανίζει σημαντική αύξηση (από 4,1 μισθωτούς ανά εργοδότη το 2007 σε 5 μισθωτούς το 2011). Το 41,6% των εργαζομένων στο εμπόριο είναι γυναίκες, ποσοστό μεγαλύτερο από την αναλογία της γυναικείας απασχόλησης στο σύνολο της χώρας, η οποία περιορίζεται στο 40,2%. Στο μέγεθος αυτό εντοπίζεται σταδιακή σύγκλιση, καθώς η αναλογία γυναικών στο εμπόριο μειώνεται, ενώ η αντίστοιχη στην υπόλοιπη απασχόληση αυξάνεται. Σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο το ποσοστό της μερικής απασχόλησης παρέμεινε σταθερό, ενώ μειώθηκε των μισθωτών που απασχολούνται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου. Ειδικότερα, το ποσοστό της μερικής απασχόλησης διαμορφώθηκε σε 5,6% το 2011 από 5,5% που ήταν το 2010, ενώ το ποσοστό των μισθωτών που απασχολούνται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου μειώθηκε σε 7,3% από 8,9% που ήταν το 2010. Το ποσοστό των νέων ηλικίας μέχρι 29 ετών που απασχολείται στον τομέα μειώθηκε στο 18,0%, από 20,0% το 2010, διαμορφώνοντας την αναλογία για το εμπόριο σε λιγότερο από 1 νέο για κάθε 5 εργαζομένους (Διάγραμμα 2.1). 40

Διάγραµµα 2.1 Βασικά χαρακτηριστικά του τοµέα 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Οχηµάτων κ.λπ. Χονδρικό Εµπόριο Λιανικό Εµπόριο Βοηθοί Μισθωτοί Αυτοαπασχολούµενοι Εργοδότες Μερική Πλήρης Προσωρινή Μόνιµη 2.2.1. Η σημασία της απασχόλησης στο εμπόριο για την οικονομία Γυναίκες Εν μέσω βαθιάς οικονομικής ύφεσης, το εμπόριο εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες απασχόλησης που στηρίζουν την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Το εμπόριο στο σύνολό του αποτελεί τον βασικό τομέα απασχόλησης στη σύγχρονη ελληνική οικονομία. Σε όλη τη διάρκεια της περιόδου 1993-2011 το εμπόριο αναδεικνύεται ως ο κυριότερος τομέας απασχόλησης, καθώς οι άλλοι δύο σημαντικοί τομείς συγκέντρωσης της απασχόλησης, η γεωργία και η μεταποίηση, παρουσιάζουν σημαντική μείωση του αριθμού των απασχολουμένων. Το εμπόριο το 2011 συγκεντρώνει το 18,6% της συνολικής απασχόλησης, έναντι 12,3% της γεωργίας-αλιείας και 10,0% της μεταποίησης, ποσοστό αυξημένο έναντι του μέσου όρου που διατηρούσε την τελευταία τριετία (17,7%). Στη μη αγροτική απασχόληση το μερίδιο του εμπορίου εμφανίζεται ενισχυμένο σε σχέση με αυτό του 1993, από 20,1% το 1993 σε 21,2% σήμερα, παράλληλα με τη σοβαρή υποχώρηση της μεταποίησης από το 19,8% το 1993 σε 11,4% το 2011. Εξετάζοντας τη συμμετοχή του εμπορίου στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, εξαιρώντας δηλαδή τους απασχολουμένους του ευρύτερου δημόσιου τομέα, διαπιστώνουμε ότι απασχολεί 1 στους 4 εργαζομένους (23,9%) στο σύνολο του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας, ενώ αναλογεί στο 28,4% της μη αγροτικής απασχόλησης. Έτσι, και εν μέσω βαθιάς οικονομικής ύφεσης, το εμπόριο εξακολουθεί να αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες απασχόλησης που στηρίζουν την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Στο διάστημα 2010-2011 η ελληνική οικονομία αντιμετώπισε πρωτοφανή συρρίκνωση της συνολικής απασχόλησης, κατά 6,1%. Η αντίστοιχη μείωση της απασχόλησης στο εμπόριο διατηρήθηκε στο 3,5%, γεγονός που δείχνει την ανθεκτικότητα των δομών του εμπορίου σε όρους απασχόλησης. Βεβαίως, η μείωση αυτή δεν είναι ισόρροπα κατανεμημένη μεταξύ των κλάδων του εμπορίου. Ωστόσο, εκτιμάται ότι τα περιθώρια αυτής της αντοχής έχουν καταστεί ιδιαίτερα στενά. Οι κλάδοι με τη μεγαλύτερη συρρίκνωση της απασχόλησης είναι η μεταποίηση (-13,7%), οι κατασκευές (-20,5%), η γεωργία (-7,6%) και η εκπαίδευση (-5,5%) από τους κλάδους που Άνδρες 30 ετών & άνω Νέοι µέχρι 29 ετών Κλάδοι Θέση Πλήρης/Μερική Μόνιµη/Προσωρινή Φύλο Οµάδες ηλικιών Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριµήνου Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 41

απασχολούν περισσότερους από 100.000 εργαζομένους, ενώ στους κλάδους μικρότερης συνολικής απασχόλησης μεγάλα ποσοστά συρρίκνωσης παρουσιάζουν η διαχείριση ακίνητης περιουσίας (-31,2%), τα ορυχεία-λατομεία (-22,2%), η παροχή ηλεκτρισμού-φυσικού αερίου (-17,7%), η παροχή νερού και η επεξεργασία αποβλήτων (-13,1%), η ενημέρωση και επικοινωνία (-9,3%), αλλά και η απασχόληση σε οικιακές υπηρεσίες (-13,9%). Είναι προφανές ότι η κατάρρευση της αγοράς ακινήτων έχει συμπαρασύρει στην κατάρρευση την απασχόληση πολλών κλάδων κατά την πρώτη φάση της κρίσης, ενώ εκτιμάται ότι η μείωση της απασχόλησης στο Δημόσιο και στην ιδιωτική οικονομία, όπως και η μείωση εισοδημάτων και καταθέσεων, θα συμπαρασύρει και τους λοιπούς κλάδους, ιδιαίτερα το εμπόριο. 2.2.2. Γυναίκες και νέοι στο εμπόριο: Διέξοδος απασχόλησης 2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Το εμπόριο συνεχίζει να αποτελεί πόλο προσέλκυσης και διέξοδο για την απασχόληση νέων και γυναικών. Όπως έχει επισημανθεί, το εμπόριο αποτελεί σημαντικό πόλο προσέλκυσης των απασχολούμενων γυναικών. Η αναλογία των γυναικών που εργάζονται στο εμπόριο στη συνολική κλαδική απασχόληση το 2011 ανέρχεται στο 41,6% έναντι 40,2% για το σύνολο της οικονομίας, ποσοστά αυξημένα έναντι εκείνων του 1993, όπου η αναλογία των εργαζόμενων γυναικών στον τομέα (34,9%) ήταν παραπλήσια με αυτήν του συνόλου της οικονομίας. Αν και υπολείπεται σημαντικά των λοιπών κλάδων των υπηρεσιών, όπου η αναλογία των γυναικών στη συνολική τους απασχόληση ανέρχεται στο 46,0%, το εμπόριο μπορεί να χαρακτηριστεί τομέας που ευνοεί την απασχόληση των γυναικών. Το εμπόριο αποτελεί επίσης τον σημαντικότερο πόλο προσέλκυσης των νέων ηλικίας 15-24 ετών. Ένας στους 5 εργαζομένους ηλικίας κάτω των 25 ετών απασχολείται στο εμπόριο (21,6%). Στις νέες εργαζόμενες το ποσοστό είναι σημαντικά μεγαλύτερο καθώς αναλογούν 1 σε κάθε 4 εργαζόμενες (25,3%). Η ευνοϊκή δυνατότητα πρόσβασης στην απασχόληση που χαρακτηρίζει το εμπόριο αποτυπώνεται στα Διαγράμματα 2.2 & 2.3. Η συγκέντρωση της απασχόλησης στις ηλικίες μέχρι 39 ετών είναι σημαντικά υψηλότερη στο εμπόριο σε σύγκριση με τη συνολική αλλά και τη μη 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Διάγραµµα 2.2 Ηλικιακή κατανοµή της απασχόλησης, 2011 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75+ Εµπόριο Συνολική Μη αγροτική Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριµήνου 42

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Διάγραµµα 2.3 Συσσωρευτική κατανοµή της ηλικιακής κατανοµής της απασχόλησης 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75+ Εµπόριο Συνολική Μη αγροτική αγροτική απασχόληση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα λίγο πάνω από το ήμισυ των εργαζομένων στο εμπόριο να είναι ηλικίας κάτω των 40 ετών, σε αντίθεση με το αντίστοιχο σύνολο των εργαζομένων στο σύνολο της οικονομίας και στον μη αγροτικό τομέα. Ειδικότερα, το 51,0% των εργαζομένων στο εμπόριο είναι ηλικίας κάτω των 40 ετών, έναντι 43,6% και 46,0% των εργαζομένων κάτω των 40 ετών που αντιστοιχούν για το σύνολο της οικονομίας και για τον μη αγροτικό τομέα αντίστοιχα. 2.2.3. Θέση στο επάγγελμα: Αργός αλλά σταθερός μετασχηματισμός Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριµήνου Το ειδικό βάρος των αυτοαπασχολουμένων στο εμπόριο διαχρονικά μειώνεται, ενώ η πλειοψηφία των εργοδοτών και κατ αναλογία μεγάλο μέρος των μισθωτών δραστηριοποιούνται σε επιχειρήσεις μικρού μεγέθους απασχόλησης. Ενισχύεται η συγκεντροποίηση της απασχόλησης σε μεγάλες επιχειρήσεις. Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 Το εμπόριο χαρακτηρίζεται από την παραδοσιακή κυριαρχία των μικρών και ατομικών επιχειρήσεων, με υψηλά ποσοστά αυτοαπασχολουμένων και εργοδοτών. Το 2011 το 11,1% των εργαζομένων είναι εργοδότες, το 25,7% αυτοαπασχολούμενοι, το 55,8% μισθωτοί και το 7,4% συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας του εργοδότη, ποσοστά μικρότερα των αντίστοιχων του προηγούμενου έτους, με εξαίρεση την κατηγορία των αυτοαπασχολουμένων. Σε κάθε έμπορο-εργοδότη αναλογούν κατά μέσο όρο 5,0 μισθωτοί, έναντι 4,9 του προηγούμενου έτους, γεγονός που καταδεικνύει το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων του κλάδου αλλά και την τάση συγκεντροποίησης της απασχόλησης σε μεγάλες επιχειρήσεις. Στην περίοδο 1993-2011 οι εξελίξεις οδήγησαν σε αναλογική ενίσχυση του ποσοστού των μισθωτών, σε σημαντική υποχώρηση της αναλογίας των αυτοαπασχολουμένων στη συνολική απασχόληση του εμπορίου, στη μικρότερη υποχώρηση της αναλογίας των συμβοηθούντων μελών της οικογένειας και στη διατήρηση της αναλογίας των εργοδοτών. Η διαχρονική εξέλιξη της σύνθεσης της απασχόλησης του εμπορίου εμφανίζεται στο Διάγραμμα 2.4, ενώ η παρατηρούμενη σταθεροποίηση της αναλογίας όλων σχεδόν των κατηγοριών των απασχολουμένων τα τελευταία χρόνια και μέχρι το 2009 ανατρέπεται τα δύο τελευταία έτη, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης και ύφεσης. 43

Διάγραµµα 2.4 Σύνθεση της απασχόλησης του κλάδου εµπορίου 100,0% 87,5% 11,5% 11,7% 8,3% 7,5% 7,4% 75,0% 62,5% 38,4% 41,8% 53,1% 56,0% 55,8% 50,0% 37,5% 25,0% 38,9% 35,1% 25,7% 25,0% 25,7% 2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Βοηθοί Μισθωτοί 12,5% 0,0% Αυτοαπασχολούµενοι 11,3% 11,4% 12,8% 11,5% 11,1% 1993 1997 2009 2010 2011 11,5% 11,7% 8,3% 7,5% 7,4% 38,4% 41,8% 53,1% 56,0% 55,8% 38,9% 35,1% 25,7% 25,0% 25,7% Εργοδότες 11,3% 11,4% 12,8% 11,5% 11,1% Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ: 1993, 1997 ετήσιες, 2009-2011 Β τριµήνου Είναι σαφές ότι το εμπόριο διέρχεται μια φάση μετασχηματισμού, ο οποίος, παρά τους αργούς ρυθμούς, είναι αισθητός. Ο μετασχηματισμός συνίσταται στην υποχώρηση του ειδικού βάρους της αυτοαπασχόλησης και, συνακόλουθα, της συμμετοχής των συμβοηθούντων μελών. Η αύξηση περισσότερο από 1 μισθωτό ανά εργοδότη στην περίοδο 1993-2011 μπορεί να φαίνεται οριακή (η αναλογία μισθωτών ανά εργοδότη ήταν το 1993 μόλις 3,4 άτομα έναντι 5,0 που είναι σήμερα), αλλά είναι ενδεικτική της ενίσχυσης των μεγαλύτερων επιχειρήσεων στη συνολική απασχόληση του εμπορίου. Η σύγκριση του εμπορίου με την αντίστοιχη διάρθρωση της απασχόλησης των υπόλοιπων τομέων της οικονομίας (πλην του αγροτικού) ενισχύει την εικόνα του εμπορίου ως κατεξοχήν τομέα της αυτοαπασχόλησης, παρά τη μείωση της συμμετοχής των αυτοαπασχολουμένων τα τελευταία χρόνια. Στο σύνολο των μη αγροτικών κλάδων της οικονομίας, το εμπόριο συγκεντρώνει το 30,7% των εργοδοτών, το 31,3% των αυτοαπασχολουμένων, το 42,0% των συμβοηθούντων μελών και το 16,6% των μισθωτών. Περίπου 1 στους 3 επιχειρηματίες δραστηριοποιείται στο εμπόριο (31,3%), ενώ η αναλογία των γυναικών επιχειρηματιών που δραστηριοποιούνται στο εμπόριο, είτε ως εργοδότριες είτε ως αυτοαπασχολούμενες, ανέρχεται στο 34,0% των γυναικών επιχειρηματιών των μη αγροτικών κλάδων της οικονομίας. Στον Πίνακα 2.1 καταγράφεται το μέγεθος της επιχείρησης με κριτήριο τον αριθμό και τη θέση των εργαζομένων στην οποία εργάζονται οι απασχολούμενοι στο εμπόριο. Όπως διαπιστώνουμε, το σύνολο σχεδόν των αυτοαπασχολουμένων και των συμβοηθούντων μελών στο εμπόριο, το 94% των εργοδοτών και σχεδόν 6 στους 10 μισθωτούς εργάζονται σε πολύ μικρές επιχειρηματικές μονάδες. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα συμβοηθούντα μέλη στη λειτουργία των μικρών εμπορικών επιχειρήσεων, ενώ και η συντριπτική πλειοψηφία των εργοδοτών φαίνεται να δραστηριοποιείται σε μικρές, σε μέγεθος απασχόλησης, επιχειρήσεις. Η συγκέντρωση της απασχόλησης σε μικρές επιχειρήσεις είναι εμφανής, καθώς η αναλογία των μισθωτών που εργάζονται σε μικρές εμπορικές επιχειρήσεις μέχρι 10 άτομα ανέρχεται σε περίπου σε 5,5 στους 10 μισθωτούς του τομέα. Η αναλογία αυτή είναι σημαντικά αυξημένη έναντι της αντίστοιχης αναλογίας για το σύνολο της οικονομίας, όπου αντιστοιχούν περίπου 4 στους 10 μισθωτούς (43,6%). 44

Το πρότυπο αυτό της τάσης φαίνεται να διακόπτεται από την ένταση της ύφεσης, οδηγώντας σε ενίσχυση της αυτοαπασχόλησης, έστω και ως κατηγορίας εργαζομένων που αντιμετωπίζει τη μικρότερη μείωση στην απασχόληση. Μεταξύ 2010 και 2011 το κύριο βάρος της μείωσης της απασχόλησης το επωμίζονται οι μισθωτοί (63,1% της συνολικής μείωσης της απασχόλησης στον κλάδο), ενώ οι εργοδότες εμφανίζουν υψηλό ποσοστό, 21%, έναντι 5,2% των αυτοαπασχολουμένων και 10,4% των συμβοηθούντων μελών. Τα στοιχεία αυτά εντείνουν τις ανησυχίες για την κατάσταση και τις προοπτικές του ελληνικού εμπορίου και ενισχύονται από την ανάλυση στην Ενότητα 2.7, κατωτέρω. Επιβεβαιώνουν δε τους φόβους και τις εκτιμήσεις που είχαμε διατυπώσει κατά την Έκθεση του προηγούμενου έτους. Πίνακας 2.1 Απασχολούμενοι στο εμπόριο κατά θέση στο επάγγελμα και μέγεθος επιχείρησης (%) ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΜΕΧΡΙ 10 11-19 20-49 ΑΝΩ ΤΩΝ 50 ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΩ ΤΩΝ 10 ΕΡΓΟΔΟΤΕΣ 93,7% 2,1% 2,7% 0,6% 1,0% 100% ΑΥΤΟΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ 99,7% 0,3% 100% ΜΙΣΘΩΤΟΙ 54,9% 16,0% 9,5% 10,2% 9,5% 100% ΣΥΜΒΟΗΘΟΥΝΤΑ ΜΕΛΗ 98,6% 0,6% 0,9% 100% ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 73,9% 9,2% 5,6% 5,8% 5,4% 100% 2.2.4. Τα κυριότερα επαγγέλματα στο εμπόριο Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριμήνου Διευθύνοντες επιχειρηματίες, διοικητικοί & εμπορικοί διευθυντές και πωλητές κυριαρχούν στην απασχόληση του εμπορίου. Αναλογούν στα 3/4 των απασχολουμένων του τομέα και στα 2/3 των απασχολουμένων στα εν λόγω επαγγέλματα στο σύνολο της χώρας. Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 Τα κυριότερα επαγγέλματα που συναντώνται στην απασχόληση του εμπορίου είναι: πωλητές, διευθύνοντες επιχειρηματίες, διοικητικοί & εμπορικοί διευθυντές, τεχνίτες μηχανημάτων και υπάλληλοι γραφείου κ.λπ., καθώς αναλογούν στα 4/5 των απασχολουμένων του τομέα (82%). Μόνο οι πωλητές αναλογούν στα 2/3 περίπου των απασχολουμένων στο εμπόριο και στο σύνολο σχεδόν των απασχολουμένων στο σύνολο της οικονομίας (64,2% και 95% αντίστοιχα). Το εμπόριο, σε σχέση με το σύνολο της οικονομίας, κατορθώνει και συγκεντρώνει το 1/3 περίπου των εργαζομένων στα υπόλοιπα επαγγέλματα. Αναλυτικότερα, στο εμπόριο αναλογεί το 30% όσων απασχολούνται ως διευθύνοντες επιχειρηματίες, διοικητικοί & εμπορικοί διευθυντές και το 40% των υπαλλήλων καταγραφής δεδομένων & υλικών και των τεχνιτών μηχανημάτων. Το σύνολο σχεδόν των τεχνιτών μηχανημάτων καθώς και το 80% των διευθυνόντων επιχειρηματιών, διοικητικών & εμπορικών διευθυντών που απασχολούνται στο εμπόριο είναι άνδρες, ενώ στους πωλητές και τους υπαλλήλους γραφείου οι γυναίκες συμμετέχουν με σημαντικό ποσοστό, που πλησιάζει το ήμισυ των απασχολουμένων (48%). Τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες το σύνολο σχεδόν των διευθυνόντων επιχειρηματιών είναι είτε αυτοαπασχολούμενοι είτε εργοδότες, ενώ το σύνολο σχεδόν των υπαλλήλων 45

γραφείου είναι μισθωτοί. Περί τις 9 στις 10 γυναίκες που προσφέρουν εργασία ως συμβοηθούντα μέλη της οικογένειας απασχολούνται ως πωλήτριες. Το εμπόριο αποτελεί επίσης σημαντικό πόλο προσέλκυσης των γυναικών που δραστηριοποιούνται κυρίως ως επιχειρηματίες, καθώς του αναλογούν το 1/5 των γυναικών της χώρας που δραστηριοποιούνται ως διευθύνουσες επιχειρηματίες και ως διοικητικές & εμπορικές διευθύντριες. Τα σχετικά στοιχεία παρουσιάζονται στον παρακάτω Πίνακα 2.2. 2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2.2 Κυριότερα επαγγέλματα στον τομέα του εμπορίου ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΣΥΝΟΛΙΚΗ 12 14 41 43 52 72 ΑΠΑΣΧΟ- Διοικητικοί Διευθυντές Υπάλληλοι Υπάλληλοι Πωλητές Τεχνίτες ΛΗΣΗ & εμπορικοί ξενοδοχείων, γενικών καταγραφής μετάλλων, διευθυντές εστιατορίων, καθηκόντων αριθμ/κών μηχανημάεπιχειρήσεων και χειριστές δεδομένων των και λιανικού κ.λπ. μηχανών και υλικών ασκούντες εμπορίου με πλήκτρα συναφή ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ επαγγέλματα ΑΝΔΡΕΣ ΣΥΝΟΛΟ 451.452 5.033 26.449 9.028 18.331 255.244 44.101 Εργοδότες 67.056 1.603 17.331 34.018 7.043 Αυτοαπασχολούμενοι 133.249 4.717 256 141 103.016 12.297 Μισθωτοί 231.365 3.430 4.401 8.466 18.190 102.598 22.356 Βοηθοί 19.782 306 15.612 2.405 ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΣΥΝΟΛΟ 321.402 2.434 5.225 18.112 7.175 240.576 2.434 Εργοδότες 19.021 81 2.282 77 12.829 81 Αυτοαπασχολούμενοι 65.248 2.611 58.673 0 Μισθωτοί 199.674 2.353 332 16.862 6.811 134.196 2.353 Βοηθοί 37.459 1.250 287 34.878 0 ΣΥΝΟΛΟ ΤΟΜΕΑ και τα δύο φύλλα ΣΥΝΟΛΟ 772.854 7.467 31.674 27.140 25.506 495.820 44.646 Εργοδότες 86.077 1.684 19.613 77 46.846 7.043 Αυτοαπασχολούμενοι 198.497 7.328 256 141 161.690 12.424 Μισθωτοί 431.039 5.783 4.733 25.327 25.001 236.794 22.457 Βοηθοί 57.241 1.557 287 50.490 2.722 ΣΥΝΟΛΟ 12 14 41 43 52 72 ΣΥΝΟΛΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ και τα δύο φύλλα ΣΥΝΟΛΟ 4.156.337 24.999 102.717 213.804 65.901 521.736 111.954 Εργοδότες 325.148 4.414 55.307 469 949 48.988 13.560 Αυτοαπασχολούμενοι 953.022 644 39.656 1.472 3.511 164.461 26.213 Μισθωτοί 2.645.867 19.941 7.754 205.085 60.105 253.795 66.539 Βοηθοί 232.300 6.778 1.336 54.492 5.642 Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριμήνου 2.3. Οι μεταβολές στην απασχόληση Οι γυναίκες και ιδιαίτερα οι νέοι αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες απώλειες θέσεων εργασίας. Σημαντική μείωση παρατηρείται στη μόνιμη και την πλήρη απασχόληση του κλάδου μεταξύ των μισθωτών εργαζομένων. Έχουμε ήδη αναφέρει ότι διανύοντας τον τρίτο χρόνο της κρίσης, και όπως διαφαίνεται από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, οι επιπτώσεις της ύφεσης στην απασχόληση του εμπορίου είναι σημαντικές, αλλά μικρότερες συγκριτικά με τις αντίστοιχες επιπτώσεις 1 στη συνολική απασχό- 1. Οι αρνητικές ποσοστιαίες μεταβολές στη διάρκεια της κρίσης, δηλαδή σε σχέση με το 2008, για την απασχόληση του το- 46

ληση της χώρας ή άλλων τομέων. Η αρνητική ποσοστιαία μεταβολή των απασχολουμένων στο εμπόριο σε σχέση με το 2010 ανέρχεται στο 3,5%, ενώ για το σύνολο της οικονομίας είναι 6,1%, για τις κατασκευές 20,5%, για τη βιομηχανία 13,7%, ενώ στον τουρισμό η απασχόληση αυξήθηκε κατά 0,5%. Από το 1993 μέχρι σήμερα η συμβολή του εμπορίου στην αύξηση της απασχόλησης, είτε πρόκειται για τη συνολική είτε για τη μη αγροτική απασχόληση της χώρας, κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική. Ειδικότερα, η απόλυτη μεταβολή στην απασχόληση σε σχέση με το 1993 ανέρχεται σε 185.410 άτομα, αύξηση που αναλογεί στο 42% της απόλυτης μεταβολής της απασχόλησης των 440.970 ατόμων που επήλθε στο σύνολο της οικονομίας. Αυτό σημαίνει ότι λίγο περισσότερες από 4 στις 10 καθαρές θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν από το 1993 μέχρι σήμερα στο σύνολο της οικονομίας οφείλονται στο εμπόριο. Το ποσοστό αύξησης στην απασχόληση του εμπορίου σε σχέση με το 1993 είναι 31,6%, ενώ ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής του είναι 1,5%, ποσοστό υπερδιπλάσιο σε σχέση με το αντίστοιχο της απασχόλησης της χώρας (0,6%). Το 2011 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (2010) η απασχόληση στο εμπόριο μειώθηκε κατά 28.260 άτομα, ενώ η απασχόληση στο σύνολο της οικονομίας μειώθηκε περίπου κατά 270.650 άτομα. Οι μεταβολές στην απασχόληση του τομέα κατά το 2011 σε σχέση με το προηγούμενο έτος συνοψίζονται στις εξής: α) Η μείωση της απασχόλησης οφείλεται σε μεγαλύτερο βαθμό στη μείωση της γυναικείας απασχόλησης έναντι αυτής των ανδρών (64,5% γυναίκες έναντι 35,5% άνδρες), β) Η εν λόγω μείωση οφείλεται κυρίως σε μείωση της απασχόλησης σε καταστήματα επιχειρήσεων που απασχολούν μέχρι 10 εργαζομένους. Το στοιχείο αυτό δεν αντιφάσκει με τα ευρήματα της Ενότητας 2.7, καθώς πολλές ΑΕ και ΕΠΕ λειτουργούν ως αλυσίδες ολιγομελών καταστημάτων. γ) Δύο στα 3 άτομα που απώλεσαν τη θέση εργασίας τους είναι νέοι μέχρι 29 ετών, δ) Η απασχόληση μειώνεται κυρίως στην κατηγορία των πλήρως απασχολουμένων, ε) Η απασχόληση μειώνεται σε όλες τις κατηγορίες των εργαζομένων, με τους μισθωτούς να έχουν τη μεγαλύτερη αριθμητική μείωση, στ) Η μείωση της μισθωτής απασχόλησης οφείλεται λίγο πάνω από το ήμισυ στις μεταβολές της μόνιμης απασχόλησης (53%), και αποκλειστικά στη μείωση της μισθωτής απασχόλησης των νέων. Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 2.3.1. Η μεταβολή στην απασχόληση των νέων Οι επιπτώσεις της ύφεσης στην απασχόληση των νέων μέχρι 29 ετών στο εμπόριο είναι σοβαρές, αλλά μικρότερης έντασης από τις αντίστοιχες επιπτώσεις στη συνολική απασχόληση των νέων της χώρας και των νέων στον τομέα των υπηρεσιών. Οι εμπορικές επιχειρήσεις προσάρμοσαν το αναγκαίο εργατικό τους δυναμικό στις συνθήκες της ύφεσης και του μειωμένου τζίρου μειώνοντας κυρίως τις θέσεις των προσωρινά εργαζομένων και προσπαθώντας να διατηρήσουν, αν και όχι επιτυχώς λόγω της έκτασης και της διάρκειας της κρίσης, τις θέσεις μόνιμης εργασίας. μέα είναι 7,2%, ενώ για το σύνολο της οικονομίας είναι 9,9%, για τις κατασκευές 34,2%, για τη βιομηχανία 22,6% και για τον τουρισμό 6,7%. 47

2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Κάτι λιγότερο από 1 στους 5 απασχολουμένους στο εμπόριο είναι νέος ηλικίας από 15 μέχρι 29 ετών (18,0%), αναλογία που αντιστοιχεί σε 139.145 νέους και νέες. Η εν λόγω συμμετοχή των νέων στην απασχόληση του εμπορίου είναι μεγαλύτερη από τα αντίστοιχα ποσοστά των νέων στο σύνολο της οικονομίας και στον τομέα των υπηρεσιών (14,9% και 15,9% αντίστοιχα). Σε σχέση με το προηγούμενο έτος η απασχόληση των νέων στον τομέα μειώθηκε κατά 21.540 άνδρες και γυναίκες, ήτοι κατά 13,4%, ποσοστό σχεδόν τετραπλάσιο από το ποσοστό της συνολικής μείωσης της απασχόλησης στο εμπόριο. Μείωση στην απασχόληση των νέων εμφανίζεται στο σύνολο της οικονομίας και στον τομέα των υπηρεσιών, σε μεγαλύτερη όμως ένταση, και ανέρχεται σε 125.270 και 76.390 νέους και σε ποσοστά 16,8% και 14,2% αντίστοιχα. Με τη μορφή της μερικής απασχόλησης απασχολούνται στο εμπόριο 15.455 νέοι, η συμμετοχή των οποίων αυξήθηκε κατά δύο περίπου ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το προηγούμενο έτος (11,1% το 2011 έναντι 9,4% το 2010). Η εν λόγω αύξηση του ποσοστού μερικής απασχόλησης των νέων οφείλεται κατά κύριο λόγο στη μείωση των νέων που εργάζονται σε θέσεις εργασίας με πλήρη απασχόληση, καθώς οι νέοι που εργάζονται με μερική απασχόληση αυξήθηκαν οριακά μόλις (μόνο οι νέοι άνδρες) σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, κατά 280 άτομα και ποσοστό 1,8%. Η παρατήρηση αυτή μάλλον διαψεύδει το ενδιαφέρον των επιχειρηματιών του κλάδου να προσαρμόσουν την απασχόληση του εμπορίου υιοθετώντας πιο «ευέλικτες» μορφές εργασίας. Στο σύνολο της οικονομίας και στον τομέα των υπηρεσιών το ποσοστό των νέων που εργάζονται με μερική απασχόληση αυξήθηκε σε 11,2% και 12,2% το 2011 από 10,0% και 11,4% το 2010 αντίστοιχα. Οι νέοι που εργάζονται σε θέσεις μερικής απασχόλησης μειώνονται σε απόλυτα μεγέθη παρά την αύξηση της αναλογίας τους στην απασχόληση των νέων, ενώ οι ποσοστιαίες μεταβολές είναι -6,7% για το σύνολο της οικονομίας και -8,0% για τον τομέα των υπηρεσιών. Αντίθετα από τις θεωρητικές υποθέσεις, η ύφεση φαίνεται να διακόπτει την εξάπλωση της μερικής απασχόλησης, πλήττοντας πρώτα τους εργαζομένους με αυτές τις μορφές εργασίας. Στο εμπόριο το μέγεθος της μερικής απασχόλησης μεταξύ των νέων απλώς συντηρείται στα επίπεδα του προηγούμενου έτους, ενώ για την υπόλοιπη οικονομία συρρικνώνεται ταχύτερα από τη μείωση της συνολικής απασχόλησης. Η μείωση των πλήρως απασχολούμενων νέων που εργάζονταν στο εμπόριο κατά 9.065 άτομα και ποσοστό 15,0% οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απώλεια θέσεων εργασίας νέων γυναικών (58,0%). Αντίθετα, οι αντίστοιχες μειώσεις των νέων με πλήρη απασχόληση στο σύνολο της οικονομίας οφείλονται περισσότερο σε απώλεια θέσεων εργασίας νέων ανδρών, ενώ στον τομέα των υπηρεσιών η απώλεια θέσεων εργασίας έπληξε εντονότερα τις νέες γυναίκες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι κλάδοι που επλήγησαν περισσότερο από την ύφεση (κατασκευές, μεταποίηση) εμφανίζουν υψηλότερη αναλογία ανδρικού εργατικού δυναμικού. Κατά τα τελευταία εννέα έτη διαπιστώνουμε ότι υπάρχει συνολική μείωση των θέσεων εργασίας στους νέους και κυρίως στους νέους που εργάζονται με πλήρη απασχόληση, τόσο στο σύνολο της οικονομίας όσο και στον τομέα του εμπορίου, ενώ στον τομέα των υπηρεσιών η μείωση εμφανίζεται τα τελευταία επτά έτη. Περί τους 102.550 νέους του εμπορίου απασχολούνται ως μισθωτοί, δηλαδή τα 3/4 των νέων (73,7%) και το 1/4 του συνόλου των μισθωτών του τομέα (23,8%). Το ποσοστό της προσωρινής απασχόλησης στους νέους παρέμεινε σταθερό στο 16,3%, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 13.590 νέους και νέες. Ωστόσο, η προσωρινή απασχόληση μεταξύ των νέων μισθωτών του 48

εμπορίου μειώθηκε επίσης με ταχείς ρυθμούς, υπερδιπλάσιους από το ρυθμό μείωσης της μόνιμης εργασίας (31,1% έναντι 12,6% μέσα σε ένα έτος). Σε σχέση με το προηγούμενο έτος η μισθωτή απασχόληση στους νέους μειώθηκε περίπου κατά 19.020 άτομα (ποσοστό 15,6%), μείωση που οφείλεται σε ισόποση απώλεια θέσεων εργασίας μεταξύ των νέων ανδρών και των νέων γυναικών. Στο σύνολο της οικονομίας και στον τομέα των υπηρεσιών οι νέοι που απασχολούνται ως μισθωτοί αποτελούν λιγότερο από το 1/5 του συνόλου των μισθωτών (18,0%), ενώ το ποσοστό των νέων με προσωρινή απασχόληση κυμαίνεται στο 23,0% των νέων μισθωτών. Σε σχέση με το προηγούμενο έτος η μισθωτή απασχόληση των νέων για το σύνολο της οικονομίας και για τον τομέα των υπηρεσιών μειώθηκε σχεδόν κατά το 1/4 και το 1/5 αντίστοιχα, δηλαδή σε ποσοστό 23,1% και 19,2% αντίστοιχα. Οι εν λόγω ποσοστιαίες μειώσεις αντιστοιχούν σε αριθμητικά μεγέθη της τάξης των 108.395 νέων, κυρίως ανδρών, για το σύνολο της οικονομίας και 70.920 νέων, κυρίως γυναικών, για τον τομέα των υπηρεσιών. Οι μεταβολές σε σχέση με το 2010 που επήλθαν στους νέους μισθωτούς με μόνιμη απασχόληση για το σύνολο της οικονομίας είναι μεγαλύτερης έντασης απ ό,τι στον τομέα του εμπορίου, ενώ στον τομέα των υπηρεσιών είναι μικρότερης έντασης (23,0% και 18,0% αντίστοιχα). Ομοίως, η μείωση των νέων που εργάζονται με προσωρινή απασχόληση στο σύνολο της οικονομίας και στον τομέα των υπηρεσιών είναι μικρότερης έντασης απ ό,τι στον τομέα του εμπορίου και κυμαίνεται γύρω στο 23,3%. Είναι προφανές ότι οι εμπορικές επιχειρήσεις προσάρμοσαν το αναγκαίο εργατικό τους δυναμικό στις συνθήκες της ύφεσης και του μειωμένου τζίρου μειώνοντας κυρίως τις θέσεις των προσωρινά εργαζομένων και προσπαθώντας να διατηρήσουν, αν και όχι επιτυχώς, λόγω της έκτασης και της διάρκειας της κρίσης, τις θέσεις μόνιμης εργασίας. 2.4. Οι εξελίξεις στην απασχόληση για τους κλάδους του εμπορίου Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 Τα τελευταία έτη φαίνεται να σταθεροποιούνται τα μερίδια του λιανικού και του χονδρικού εμπορίου, ενώ πτωτική είναι η τάση του μεριδίου του κλάδου του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων. Σημαντικό μερίδιο στη διαμόρφωση του μεγέθους των απασχολουμένων στο εμπόριο κατέχει ο κλάδος του λιανικού εμπορίου (Διαγράμματα 2.5 & 2.6). Η διαχρονική αύξηση, από το 1993 μέχρι το 2004, της συμμετοχής του λιανικού εμπορίου στη διαμόρφωση της απασχόλησης του τομέα ανακόπτεται το 2005, ενώ από το 2006 και μέχρι σήμερα, και παρά την ανοδική του πορεία μέχρι και το 2009, δεν έχει επανέλθει στο προ κάμψης επίπεδο του 2004, όταν το ποσοστό ήταν 69%. Η συμμετοχή του κλάδου του χονδρικού εμπορίου, παρά τον ολοένα αυξανόμενο αριθμό των απασχολουμένων σε αυτόν μετά το 2003, τα τελευταία έτη παρουσιάζει κάμψη και φαίνεται να σταθεροποιεί το ποσοστό συμμετοχής του γύρω στο 20% της συνολικής απασχόλησης στο εμπόριο, ποσοστό παραπλήσιο με αυτό του μέσου όρου που είχε κατά την περίοδο 1993-2001 (19,0%). Αντίθετα, η συμμετοχή των απασχολουμένων του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων άρχισε να μειώνεται σημαντικά μετά το 2005 και από 15,3% που αναλογούσε στην απασχόληση του εμπορίου αναλογεί σήμερα στο 11,2%, γεγονός που υποδεικνύει πόσο έντονα δοκιμάζεται ο συγκεκριμένος κλάδος από την οικονομική κρίση. 49

Διάγραµµα 2.5 Εξέλιξη επιπέδου απασχόλησης υποκλάδων εµπορίου, 1993-2011 600.000 550.000 500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Λιανικό εµπόριο Χονδρικό εµπόριο Εµπόριο οχηµάτων 2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 75% 70% 65% 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 1993-1997 ετήσιες, 1998-2011 Β τριµήνου, 2006 & 2007 επεξεργασία 3ψήφιων κλάδων Διάγραµµα 2.6 Εξέλιξη της συµµετοχής της απασχόλησης των υποκλάδων εµπορίου, 1993-2011 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* 2007* 2008 2009 2010 2011 Λιανικό εµπόριο Χονδρικό εµπόριο Εµπόριο οχηµάτων Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 1993-1997 ετήσιες, 1998-2011 Β τριµήνου, 2006* & 2007* επεξεργασία 3ψήφιων κλάδων Διάγραµµα 2.7 Ποσοστιαία συµµετοχή των κλάδων στην εξέλιξη της απασχόλησης του τοµέα 100% 14,9% 14,5% 11,9% 11,3% 11,2% 75% 19,9% 18,4% 20,4% 20,7% 21,6% 50% 25% 65,2% 67,1% 67,7% 68,0% 67,2% 0% 1993 1997 2009 2010 2011 Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ: 1993, 1997 ετήσιες, 2009-2011 Β τριµήνου 50

Στο Διάγραμμα 2.7 παρουσιάζονται οι κλαδικές μεταβολές που επήλθαν στην απασχόληση τα τελευταία χρόνια. Σε γενικές γραμμές φαίνεται να υπάρχει σταθεροποίηση των μεριδίων του λιανικού εμπορίου, αυξητική είναι η τάση του μεριδίου του χονδρικού εμπορίου, ενώ τέλος πτωτική είναι η τάση του μεριδίου του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων. Σε σχέση με τη μεταβολή της απασχόλησης του εμπορίου από το 1993, ο κλάδος του λιανικού εμπορίου συμμετέχει αναλογικά σε ποσοστό 74% στην αύξηση των απασχολουμένων, ενώ η αντίστοιχη συμμετοχή του κλάδου του χονδρικού εμπορίου διαμορφώνεται στο 26,7%. Η απασχόληση στον κλάδο του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων κλπ. παρέμεινε σχεδόν σταθερή σε σχέση με το 1993, καθώς μειώθηκε κατά 870 άτομα. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει τον σημαίνοντα ρόλο, σε όρους απασχόλησης, του λιανικού εμπορίου συγκριτικά με τους υπόλοιπους κλάδους του εμπορίου. Θέση στην επιχείρηση Βοηθοί Εργοδότες Αυτοαπασχολούµενοι Μισθωτοί Διάγραµµα 2.8 Ποσοστιαία συµµετοχή των κλάδων στην εξέλιξη της απασχόλησης του τοµέα ΛΙΑΝΙΚΟ ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΟΧΗΜΑΤΩΝ κ.λπ. ΛΙΑΝΙΚΟ ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΟΧΗΜΑΤΩΝ κ.λπ. ΛΙΑΝΙΚΟ ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΟΧΗΜΑΤΩΝ κ.λπ. ΛΙΑΝΙΚΟ ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΟΧΗΜΑΤΩΝ κ.λπ. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 2009 2010 2011 Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ: 2009-2011 Β τριµήνου Στο Διάγραμμα 2.8 αποτυπώνεται η συμμετοχή των κατηγοριών των εργαζομένων κάθε κλάδου στην αντίστοιχη συνολική απασχόληση του εμπορίου, και επίσης παρουσιάζονται οι μεταβολές που επήλθαν στις κατηγορίες των απασχολουμένων των κλάδων τα τελευταία χρόνια. Σε γενικές γραμμές τα δύο τελευταία έτη φαίνεται να σταθεροποιείται η συμμετοχή όλων σχεδόν των κατηγοριών των απασχολουμένων του κλάδου του λιανικού εμπορίου στη διαμόρφωση της αντίστοιχης απασχόλησης του εμπορίου, με εξαίρεση τη συμμετοχή των εργοδοτών του κλάδου η οποία και αυξάνεται. Στον κλάδο του χονδρικού εμπορίου, για τις κατηγορίες των βοηθών και των εργοδοτών μειώνεται η αντίστοιχη συμμετοχή των απασχολουμένων, ενώ για τις υπόλοιπες κατηγορίες των αυτοαπασχολουμένων και των μισθωτών η συμμετοχή της απασχόλησης παρουσιάζει βελτίωση. Στον κλάδο του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων φαίνεται να σταθεροποιείται η συμμετοχή των αυτοαπασχολουμένων και να αυξάνεται η συμμετοχή των βοηθών του κλάδου στη διαμόρφωση της αντίστοιχης απασχόλησης του τομέα, ενώ η συμμετοχή των εργοδοτών και των μισθωτών του κλάδου αυξομειώνεται. 51

Διάγραµµα 2.9 Διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού µερικής απασχόλησης % Μερικής απασχόλησης 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* 2007* 2008 2009 2010 2011 2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Χονδρικό Λιανικό 2.4.1. Η μερική απασχόληση στους κλάδους του τομέα Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ: 1993-1997 ετήσιες, 1998-2011 Β τριµήνου, 2006* & 2007* επεξεργασία 3ψήφιων κλάδων Η μείωση του ποσοστού της μερικής απασχόλησης στους κλάδους του εμπορίου κατά τα έτη 2007 και 2008 φαίνεται να ανακόπτεται. Η αύξηση του ποσοστού της τα τελευταία χρόνια οφείλεται εκτός από την αύξηση των εργαζομένων με μερική απασχόληση και στη μείωση των εργαζομένων με πλήρη απασχόληση. Το ποσοστό της μερικής απασχόλησης στον κλάδο του λιανικού εμπορίου είναι διαχρονικά μεγαλύτερο έναντι του ποσοστού μερικής απασχόλησης στο εμπόριο και στους υπόλοιπους κλάδους, ενώ το μικρότερο ποσοστό έχει ο κλάδος του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων (Διάγραμμα 2.9). Το γεγονός αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, κι αυτό λόγω της διάρθρωσης και του τρόπου λειτουργίας των κλάδων του εμπορίου. Στον κλάδο του χονδρικού εμπορίου μέχρι και το 2004 το ποσοστό της μερικής απασχόλησης ήταν μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του εμπορίου. Το 2005 μειώνεται σημαντικά κατά 3 περίπου ποσοστιαίες μονάδες, και μέχρι σήμερα είναι παραπλήσιο με αυτό του κλάδου του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων. Τις διακυμάνσεις του ποσοστού της μερικής απασχόλησης του εμπορίου διαμορφώνει ουσιαστικά ο κλάδος του λιανικού εμπορίου, καθώς είναι αυτός που έχει βαρύνουσα σημασία, ενώ στους υπόλοιπους κλάδους παρατηρούνται έντονες αυξομειώσεις. Η αυξητική τάση που παρατηρείται μετά το 2001 στο ποσοστό της μερικής απασχόλησης στο εμπόριο ανακόπτεται το 2006 και για τα δύο επόμενα έτη. Η επάνοδος της αυξητικής τάσης μετά το 2009 οφείλεται εκτός από την αύξηση των εργαζομένων με μερική απασχόληση και στη μείωση των εργαζομένων με πλήρη απασχόληση. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως η αγορά εργασίας του εμπορίου «προσαρμόζεται» στις ιδιαίτερα δυσμενείς οικονομικές συνθήκες. Τοµέας Οχηµάτων 2.4.2. Η προσωρινή απασχόληση στους κλάδους του τομέα Η μείωση μετά το 2001 του ποσοστού της προσωρινής απασχόλησης στους κλάδους ανακόπτεται το 2006 και μέχρι το 2010 συνεχίζει να αυξάνεται. Κατά το τρέχον έτος η μείωση του ποσοστού της προσωρινής απασχόλησης οφείλεται στη μείωση τόσο των προσωρινά όσο και των μόνιμα απασχολουμένων του κλάδου. 52

Διάγραµµα 2.10 Διαχρονική εξέλιξη του ποσοστού προσωρινής απασχόλησης 16 14 % Προσωρινής απασχόλησης 12 10 8 6 4 2 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* 2007* 2008 2009 2010 2011 Χονδρικό Λιανικό Οχηµάτων Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ: 1993-1997 ετήσιες, 1998-2011 Β τριµήνου, 2006* & 2007* επεξεργασία 3ψήφιων κλάδων Όπως και στη μερική απασχόληση, διαχρονικά το ποσοστό της προσωρινής απασχόλησης είναι μεγαλύτερο μόνο στον κλάδο του λιανικού εμπορίου έναντι του ποσοστού της προσωρινής απασχόλησης στο σύνολο του εμπορίου και στους υπόλοιπους κλάδους (Διάγραμμα 2.10). Παραπλήσιο ποσοστό με αυτό του τομέα έχει ο κλάδος του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων και σημαντικά μικρότερο ποσοστό έχει ο κλάδος του χονδρικού εμπορίου. Τις διακυμάνσεις του ποσοστού της προσωρινής απασχόλησης του εμπορίου διαμορφώνει κατά κύριο λόγο ο κλάδος του λιανικού εμπορίου αλλά και ο κλάδος του εμπορίου & συντήρησης οχημάτων, ο οποίος υφίσταται μεγάλη μείωση της συμμετοχής του στην προσωρινή απασχόληση τα τελευταία χρόνια. Η μείωση του μεγέθους της προσωρινής απασχόλησης στο εμπόριο κατά το τρέχον έτος δεν θα πρέπει να εξεταστεί ξεχωριστά από τη μείωση της μόνιμης απασχόλησης. Η ανοδική τάση του ποσοστού της προσωρινής απασχόλησης στο εμπόριο και στους κλάδους του μέχρι και το 2001 ανακόπτεται, και μέχρι το 2006 έχει φθίνουσα πορεία. Παρά τις αυξήσεις των προσωρινά απασχολουμένων τα τελευταία χρόνια, το ποσοστό τους βρίσκεται σε χαμηλότερο επίπεδο από αυτό του 2001, ενώ το 2011 παρουσίασε πάλι υποχώρηση. Η ένδειξη αυτή αναδεικνύει την πίεση που ασκείται πλέον στην αγορά εργασίας και στον τομέα καθώς η προσωρινή απασχόληση χρησιμοποιήθηκε ως υποκατάστατο της μόνιμης ενώ ο αντίκτυπος της οικονομικής κρίσης οδήγησε το 2011 σε πτώση της συνολικής απασχόλησης στο εμπόριο, προσωρινής αλλά και μόνιμης. Τοµέας Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 2.4.3. Λιανικό εμπόριο Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην απασχόληση του κλάδου είναι σημαντικές καθώς μειώνεται η μη μισθωτή απασχόλησή του, που αποτελεί τον πυρήνα της δυναμικής του. Επιπλέον, μειώνεται σημαντικά η πλήρης απασχόληση των γυναικών, των νέων μέχρι 29 ετών, ενώ συνεχίζει να αυξάνεται η μόνιμη απασχόληση στην ηλικιακή ομάδα άνω των 30 ετών. Το λιανικό εμπόριο χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη συμμετοχή της κατηγορίας των αυτοαπασχολουμένων στο δυναμικό του. Οι 3 στους 10 απασχολουμένους (30,1%) στον κλάδο ανή- 53

κουν σε αυτή την κατηγορία, εργοδότες είναι το 11,3%, συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη είναι το 9,1% και τέλος το ήμισυ σχεδόν των απασχολουμένων του κλάδου είναι μισθωτοί (49,5%). Πάνω από το ήμισυ των απασχολουμένων στον κλάδο είναι γυναίκες (η αναλογία ανδρών/γυναικών είναι 49/51), το ποσοστό της μερικής απασχόλησης ανέρχεται στο 7,1%, το ποσοστό της προσωρινής διαμορφώνεται στο 9,6% των μισθωτών του κλάδου και οι νέοι μέχρι 29 ετών αποτελούν το 18,7% των απασχολουμένων (Διάγραμμα 2.11). Οι 8 στους 10 απασχολουμένους του κλάδου εργάζονται σε επιχειρήσεις με μικρό μέγεθος απασχόλησης (μέχρι 10 άτομα), αναλογία που αντιστοιχεί σε 403.200, όταν στο σύνολο του εμπορίου το αντίστοιχο μέγεθος διαμορφώνεται σε 7 στα 10 άτομα (70,5%). Η δε συμμετοχή των απασχολουμένων του κλάδου στις επιχειρήσεις του εμπορίου συνολικά με απασχόληση πάνω από 10 εργαζομένους ανέρχεται στο 57%. 2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Βοηθοί Μισθωτοί Αυτοαπασχολούµενοι Εργοδότες Διάγραµµα 2.11 Βασικά χαρακτηριστικά του λιανικού εµπορίου Μερική Πλήρης Προσωρινή Μόνιµη Γυναίκες Άνδρες 30 ετών & άνω Νέοι µέχρι 29 ετών Θέση Πλήρης/Μερική Μόνιµη/Προσωρινή Φύλο Οµάδες ηλικιών Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριµήνου Σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο, η απασχόληση στον κλάδο του λιανικού εμπορίου μειώθηκε το 2011 κατά 25.825 άτομα και ποσοστό 4,7%. Η εν λόγω μείωση είναι σημαντική καθώς αποτελεί τη βασική αιτία υποχώρησης της απασχόλησης στο σύνολο του εμπορίου, ενώ το κύριο βάρος της μείωσης του κλάδου δέχεται η γυναικεία απασχόληση καθώς της αναλογούν το 70% της μεταβολής. Η απασχόληση των νέων μέχρι 29 ετών μειώνεται περί τους 12.900 νέους και νέες και ποσοστό 11,7%, δηλαδή 1 στα 2 άτομα με τα οποία μειώθηκε η απασχόληση του λιανικού εμπορίου είναι νέος, ενώ 8 από τους 10 νέους είναι γυναίκες. Επίσης, η εν λόγω μείωση των νέων του κλάδου αναλογεί σε 6 για κάθε 10 νέους με τους οποίους μειώθηκε η απασχόληση στο εμπόριο. Η μείωση των απασχολουμένων στον κλάδο οφείλεται αποκλειστικά στη μεταβολή των πλήρως απασχολουμένων, καθώς οι μερικώς απασχολούμενοι μειώθηκαν οριακά, κατά 580 άτομα. Αυτή η παρατήρηση συμπυκνώνει όλη την ανησυχία για τις μελλοντικές εξελίξεις στην απασχόληση του λιανικού εμπορίου, αφού υποδηλώνει την αδυναμία όχι μόνο δημιουργίας νέων θέσεων πλήρους απασχόλησης αλλά έστω της διατήρησης των ήδη υπαρχουσών. Το κύριο βάρος στη μείωση των πλήρως απασχολουμένων υφίστανται οι γυναίκες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μερική απασχόληση στους νέους αυξάνεται, με αποτέλεσμα η 54

μείωση των μερικώς απασχολουμένων του κλάδου να οφείλεται αποκλειστικά στη μείωση της ηλικιακής ομάδας άνω των 30 ετών. Στη μείωση της απασχόλησης του κλάδου συμμετέχουν όλες οι κατηγορίες των απασχολουμένων. Τη μεγαλύτερη μείωση εμφανίζουν οι μισθωτοί (κυρίως οι γυναίκες) και οι αυτοαπασχολούμενοι (μόνο άνδρες), ενώ στις μεταβολές των εργοδοτών και των συμβοηθούντων μελών οι μειώσεις αφορούν μόνο τη γυναικεία απασχόληση. Η μείωση της μισθωτής απασχόλησης οφείλεται κατά τα 2/3 στη μείωση της μόνιμης απασχόλησης και στις μεταβολές των νέων μισθωτών του κλάδου. Η μείωση κατά 30.180 απασχολουμένους σε μικρού μεγέθους επιχειρήσεις υπερβαίνει τη συνολική μείωση του κλάδου, μείωση που μοιράζεται εξίσου σχεδόν σε άνδρες και γυναίκες. Κατά συνέπεια αυξάνεται (κατά 4.355 άτομα) η απασχόληση σε επιχειρήσεις με πάνω από 10 εργαζομένους, αύξηση που οφείλεται αποκλειστικά στη μεταβολή της απασχόλησης των ανδρών, καθώς η γυναικεία απασχόληση στις επιχειρήσεις αυτές μειώθηκε. 2.4.4. Χονδρικό εμπόριο Είναι ο μόνος κλάδος του εμπορίου που η απασχόλησή του, παρά την ύφεση, αυξήθηκε λόγω της μεταβολής της κατηγορίας των αυτοαπασχολουμένων. Αυξάνεται η πλήρης και η μόνιμη απασχόληση στους άνω των 30 ετών, ενώ στους νέους μέχρι 29 ετών η απασχόληση μειώνεται συνολικά. Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 Διάγραµµα 2.12 Βασικά χαρακτηριστικά του χονδρικού εµπορίου 100% Βοηθοί Μερική Προσωρινή 90% 80% 70% Γυναίκες 30 ετών & άνω 60% Μισθωτοί 50% Πλήρης 40% Μόνιµη 30% Άνδρες 20% 10% 0% Το χονδρικό εμπόριο χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη συμμετοχή της κατηγορίας των μισθωτών στο δυναμικό του, με τα 3/4 των απασχολουμένων του κλάδου να ανήκουν σε αυτή την κατηγορία (75,0%), το 12,7% να είναι αυτοαπασχολούμενοι, το 9,2% να είναι εργοδότες και τέλος το 3,1% να ανήκει στην κατηγορία των συμβοηθούντων και μη αμειβόμενων μελών. Πάνω από τα 2/3 των απασχολουμένων στον κλάδο είναι άνδρες (η αναλογία ανδρών/ γυναικών είναι 71/29), τα ποσοστά της μερικής και της προσωρινής απασχόλησης είναι χαμηλά (2,4% και 4,1% αντίστοιχα), ενώ οι νέοι μέχρι 29 ετών αποτελούν λιγότερο από το 13,8% των απασχολουμένων του κλάδου (Διάγραμμα 2.12). Οι 6 περίπου στους 10 απασχο- Αυτοαπασχολούµενοι Εργοδότες Νέοι µέχρι 29 ετών Θέση Πλήρης/Μερική Μόνιµη/Προσωρινή Φύλο Οµάδες ηλικιών Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριµήνου 55

2011 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου λουμένους του κλάδου εργάζονται σε επιχειρήσεις με μικρό μέγεθος απασχόλησης (μέχρι 10 άτομα) αναλογία που μεταφράζεται σε 94.000 άτομα. Είναι ο μόνος από τους κλάδους του τομέα του οποίου η απασχόληση σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο αυξήθηκε κατά 1.400 άτομα (μόνο άνδρες) και ποσοστό 0,9%. Καθώς η απασχόληση των νέων ανδρών και γυναικών μέχρι 29 ετών μειώνεται, η αύξηση της απασχόλησης του κλάδου οφείλεται αποκλειστικά στις μεταβολές της απασχόλησης της ηλικιακής ομάδας άνω των 30 ετών. Καθώς η μερική απασχόληση του κλάδου μειώνεται και στις δύο ηλικιακές ομάδες, η αύξηση της απασχόλησης οφείλεται στην αύξηση των πλήρως απασχολουμένων άνω των 30 ετών (άνδρες και γυναίκες). Σε σχέση με το προηγούμενο έτος αυξάνονται οι αυτοαπασχολούμενοι του κλάδου και μειώνονται οι υπόλοιπες κατηγορίες της απασχόλησης, αλλά ειδικότερα στους άνδρες η μόνη κατηγορία που μειώνεται είναι αυτή της μισθωτής εργασίας. Η μείωση της μισθωτής εργασίας του κλάδου οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στη μεταβολή των θέσεων εργασίας προσωρινής απασχόλησης, κυρίως στους άνδρες. Η μείωση της μόνιμης απασχόλησης του κλάδου οφείλεται στις μεταβολές των νέων, ενώ στην ηλικιακή ομάδα άνω των 30 ετών η μόνιμη απασχόληση αυξάνεται κυρίως στις γυναίκες. Η μείωση κατά 1.780 απασχολουμένους σε μικρού μεγέθους επιχειρήσεις του κλάδου οφείλεται στη μείωση της γυναικείας απασχόλησης σε αυτές. Αντίθετα, η αύξηση της απασχόλησης σε επιχειρήσεις με πάνω από 10 εργαζομένους κατά 3.190 άτομα οφείλεται εξίσου σε αύξηση της ανδρικής και της γυναικείας απασχόλησης σε αυτές. 2.4.5. Εμπόριο, συντήρηση & επισκευή οχημάτων κ.λπ. Είναι ο μόνος κλάδος του εμπορίου όπου, παρά την ύφεση, αυξήθηκε η μισθωτή απασχόληση. Η απασχόληση στους άνω των 30 ετών αυξάνεται (μόνιμη και προσωρινή), ενώ στους νέους μέχρι 29 ετών η απασχόληση μειώνεται συνολικά. Λίγο πάνω από το ήμισυ των απασχολουμένων στον κλάδο είναι μισθωτοί (56,2%), περί το 1/4 είναι αυτοαπασχολούμενοι (24,3%), εργοδότες είναι το 14,0% (κατέχει την υψηλότερη αναλογία στο εμπόριο) και συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη είναι το 5,5%. Ο κλάδος χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη συγκέντρωση ανδρικού δυναμικού και τη μεγάλη συμμετοχή των νέων μέχρι 29 ετών εν συγκρίσει με τους υπόλοιπους κλάδους του τομέα (η αναλογία ανδρών/γυναικών είναι 88/12 και οι νέοι αποτελούν το 22,0% των απασχολουμένων του κλάδου). Εξάλλου, ο χώρος των οχημάτων θεωρείται ανδροκρατούμενος, συγκινώντας κυρίως της νεαρές ηλικίες. Τα ποσοστά μερικής και προσωρινής απασχόλησης του κλάδου είναι χαμηλά και ανέρχονται σε 2,1% και 4,0% αντίστοιχα (Διάγραμμα 2.13), πράγμα που οφείλεται στην εξειδίκευση αλλά και στα προσόντα που απαιτεί ο κλάδος. Πάνω από 8 στους 10 απασχολουμένους του κλάδου (86%) εργάζονται σε επιχειρήσεις με μικρό μέγεθος απασχόλησης (μέχρι 10 άτομα), αναλογία που αντιστοιχεί σε 74.290 άτομα. Σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο η απασχόληση στον κλάδο μειώθηκε κατά 3.840 άτομα και ποσοστό 4,2%. Η μείωση οφείλεται αποκλειστικά στη μεταβολή της απασχόλησης των ανδρών, ενώ στους νέους μέχρι 29 ετών αναλογεί το 1/5 αυτής (2.270 κυρίως νέοι άνδρες). Μειώνεται τόσο η πλήρης όσο και η μερική απασχόληση του κλάδου κυρίως στους άνδρες και στις δύο ηλικιακές ομάδες. 56

Διάγραµµα 2.13 Βασικά χαρακτηριστικά του εµπορίου οχηµάτων κ.λπ. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Βοηθοί Μισθωτοί Η κατανομή ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο της απασχόλησης στο εμπόριο διαφέρει από την αντίστοιχη κατανομή της απασχόλησης στο σύνολο της οικονομίας, καθώς ο τομέας έχει μεγαλύτερη αναλογία απασχολουμένων με δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μικρότερη ανα- Αυτοαπασχολούµενοι Εργοδότες Μερική Πλήρης Προσωρινή Μόνιµη Γυναίκες Θέση Πλήρης/Μερική Μόνιµη/Προσωρινή Φύλο Οµάδες ηλικιών Πηγή: Γ.Γ. ΕΛΣΤΑΤ, ΕΕΔ 2011 Β τριµήνου Μειώνεται η μη μισθωτή απασχόληση του κλάδου και κυρίως οι κατηγορίες των εργοδοτών και των αυτοαπασχολουμένων στους άνδρες και στις δύο ηλικιακές ομάδες. Είναι ο μόνος από τους κλάδους του τομέα του οποίου αυξήθηκε η μισθωτή απασχόληση σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο κατά 1.330 άτομα και ποσοστό 2,8%, με τους άνδρες να συμμετέχουν στη μεταβολή σε μεγαλύτερο βαθμό (88%) απ ό,τι οι γυναίκες. Καθώς η μισθωτή απασχόληση των νέων του κλάδου μειώθηκε, η αύξηση που επήλθε οφείλεται στη μεταβολή των μισθωτών άνω των 30 ετών. Η αύξηση της μισθωτής απασχόλησης οφείλεται αποκλειστικά στη μεταβολή των θέσεων εργασίας μόνιμης απασχόλησης, κυρίως ανδρών άνω των 30 ετών. Η μείωση της προσωρινής απασχόλησης οφείλεται αποκλειστικά στη μεταβολή των νέων μέχρι 29 ετών, καθώς αυξήθηκαν οι προσωρινά απασχολούμενοι άνδρες άνω των 30 ετών. Η μείωση της απασχόλησης σε μικρού μεγέθους επιχειρήσεις του κλάδου ανέρχεται σε 3.560 άτομα και οφείλεται στη μείωση της ανδρικής απασχόλησης σε αυτές. Άνδρες 30 ετών & άνω Νέοι µέχρι 29 ετών Η απασχόληση στον τομέα του εμπορίου: Διάρθρωση και εξελίξεις Κεφάλαιο 2 2.5. Το επίπεδο εκπαίδευσης των απασχολουμένων στον τομέα του εμπορίου Παραμένει σημαντικά υψηλή η συμμετοχή του τομέα στην αναλογία της στο σύνολο της οικονομίας όσον αφορά τους αποσχολουμένους που έχουν δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ προσελκύει και πολλούς νέους με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο. Το εμπόριο χαρακτηρίζεται για τη μεγάλη συγκέντρωση απασχολουμένων που είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς περίπου 6 στους 10 εργαζομένους προέρχονται από αυτή την εκπαιδευτική βαθμίδα (55,4%). Τρεις στους 10 εργαζομένους (29,6%) είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ το 12,0% έχει λάβει μόνο πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Οι γυναίκες έχουν υψηλότερο ποσοστό έναντι των αντίστοιχων μέσων του τομέα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και μικρότερο στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. 57