ΤΟ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗΣ ΤΟΥ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΙΚΑΙΟΥ, ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ, ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Σ. ΤΣΙΡΕΛΗΣ ΤΟ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗΣ ΤΟΥ ιπλωµατική εργασία που υποβλήθηκε στο Τµήµα Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Σύµβουλος Καθηγητής ΘΕΟ ΩΡΟΣ Ξ. ΓΙΑΓΚΟΥ Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2013

2 ΤΟ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗΣ ΤΟΥ

3 Στην αγαπηµένη µου σύζυγο Ζωή και στα παιδιά µας Σωτήρη, Ελένη, ανιήλ και έσποινα

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σύµφωνα µε το Μητροπολίτη Τυρολόης και Σερεντίου κ. Παντελεήµονα Ροδόπουλο, η πιο αξιόπιστη µέθοδος διερεύνησης του περιεχοµένου του Κανονικού ικαίου είναι η «ιστορικοδογµατική», διότι «αφ ενός µεν ερευνά και κατανοεί τας δογµατικάς και θεολογικάς προϋποθέσεις του Κανονικού ικαίου, αφ ετέρου δε την ιστορίαν αυτού, τα ιστορικά πλαίσια εντός των οποίων ανεπτύχθη» 1. Κατά τη διάρκεια των σπουδών µου στη Νοµική και στη Θεολογική Σχολή του Α.Π.Θ., είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω την αλληλεξάρτηση των κανόνων ικαίου, όπως αυτοί εξελίχθηκαν στο πέρασµα των αιώνων, µε τους Ιερούς Κανόνες της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Είναι αξιοσηµείωτη η επιρροή, που το σύνολο των ανωτέρω νοµικών διατάξεων, τόσο του κοσµικού όσο και του Εκκλησιαστικού Κανονικού ικαίου, είχε και έχει στη διαµόρφωση της ιστορίας των διαφόρων λαών και εθνοτήτων. Αλλά, και αντιστρόφως, είναι ιδιαιτέρως σηµαντική η επίδραση των εκάστοτε ιστορικών συγκυριών στα εκκλησιαστικά πράγµατα και εξελίξεις. ιαχρονικά, η παροχή καθεστώτος εκκλησιαστικής αυτοκεφαλίας σε µία εθνική οµάδα και η απόσχισή της από τη «µητέρα-εκκλησία», ήταν άρρηκτα συνδεδεµένη, πλέον των άλλων, µε την απόκτηση εθνικής ανεξαρτησίας και αυτοδιοίκησης και την αποκοπή αυτής από την υπέρτερη και ευρύτερη κρατική εξουσία, συνήθως «αυτοκρατορική» και πολυεθνική. Σε ορισµένες περιπτώσεις προηγείται η δηµιουργία 1 Μητροπολίτου Τυρολόης Παντελεήµονος, Επιτοµή Κανονικού ικαίου, Θεσσαλονίκη 1998, 35

5 κρατικής υπόστασης, ενώ σε άλλες προηγείται η ανακήρυξη, de facto ή de jure, διακριτής εκκλησιαστικής αρχής και δικαιοδοσίας. Η διαµόρφωση της υπάρχουσας σήµερα εκκλησιαστικής κατάστασης στο χώρο της Ορθοδοξίας, µε τις δεκατέσσερις (14) Αυτοκέφαλες, κατά τόπους, Εκκλησίες, είναι, εν πολλοίς, αποτέλεσµα των ιστορικών συγκυριών και της εν γένει ιστορικής εξελίξεως των λαών της Ευρωπαϊκής ηπείρου, ιδιαίτερα κατά τη Βυζαντινή περίοδο και τους νεώτερους χρόνους. Η µελέτη των διατάξεων του κοσµικού ικαίου, των Ιερών Κανόνων και της Εκκλησιαστικής παράδοσης, καθώς και το ενδιαφέρον και η ενασχόλησή µου µε τη Βυζαντινή και τη Σύγχρονη Ιστορία, µου δηµιούργησαν την επιθυµία, µε την συνεξέταση των από κάθε προέλευση προερχοµένων στοιχείων, να ερευνήσω τις βαθύτερες σχέσεις που συνδέουν τα ανωτέρω και που οδήγησαν στη διαµορφωθείσα κατάσταση στο χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μόνο µέσα από το πρίσµα της εκάστοτε ιστορικής πραγµατικότητας και των ιστορικών δεδοµένων και συγκυριών της κάθε εποχής, µπορούν να ερµηνευτούν, όσο το δυνατόν ακριβέστερα, οι λόγοι και οι αιτίες που οδήγησαν στη χάραξη συγκεκριµένης εκκλησιαστικής πολιτικής, στη διατύπωση και καταγραφή των Ιερών Κανόνων και στη διαµόρφωση της Εκκλησιαστικής Παράδοσης. Στο πλαίσιο του Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τµήµατος Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., µου δόθηκε η δυνατότητα, µε την παρότρυνση και καθοδήγηση του επιβλέποντος Καθηγητού µου κ. Θεοδώρου Γιάγκου, να ασχοληθώ και να εξετάσω τη διαδικασία και τον τρόπο ανακηρύξεως µίας τοπικής Εκκλησίας ως Αυτοκεφάλου. Αποτέλεσµα της έρευνας αυτής είναι η παρούσα ιπλωµατική Εργασία.

6 Ιδιαιτέρως ευχαριστώ το σεβαστό και αγαπητό µου Καθηγητή κ. Θεόδωρο Γιάγκου, ο οποίος µε δέχθηκε και µε συµπεριέλαβε στον κύκλο των Μεταπτυχιακών του Φοιτητών, µε περιέβαλε µε αµέριστη εµπιστοσύνη και µε τιµά µε τη φιλία του. Οι συµβουλές του, οι οδηγίες του και γενικότερα ο τρόπος του συνέβαλαν καθοριστικά στην ολοκλήρωση της ιπλωµατικής µου Εργασίας. Ευχαριστίες εκφράζω στο σεβαστό µου π. Αθανάσιο Γκίκα, Αναπληρωτή Καθηγητή, στον κ. Γεώργιο Γκαβαρδίνα, Επίκουρο Καθηγητή, στον κ. ηµήτριο Νικολακάκη, Λέκτορα, καθώς και στον Κοσµήτορα της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ., Καθηγητή κ. Μιχαήλ Τρίτο, διδάσκοντες στο Π.Μ.Σ., για τη συµβολή και τις υποδείξεις τους. Τέλος, ευχαριστώ πολύ τον αγαπητό µου φίλο κ. Μιλτιάδη Ματσούκα, υποψήφιο ιδάκτορα Θεολογίας για τη στήριξη και τις συµβουλές του.

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ..... 4 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.. 9 ΙΑ ΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ.. 18 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ & ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ Εκκλησιολογικές προϋποθέσεις........ 23 Ο θεσµός του Αυτοκεφάλου..... 26 Η καθιερωθείσα από τις Συνόδους πρακτική... 31 Το Αυτοκέφαλο µετά τις Οικουµενικές Συνόδους... 33 Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη χορήγηση Αυτοκεφάλου 35 Το Αυτοκέφαλο κατά τους νεώτερους χρόνους.... 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΤΟ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟ ΤΩΝ ΣΛΑΒΙΚΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ Η Εκκλησία της Ρωσίας...... 45 Η Εκκλησία της Βουλγαρίας........... 55 Η Εκκλησία της Σερβίας....... 74 Η Εκκλησία Τσεχίας & Σλοβακίας....... 89

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΟΡΘΟ ΟΞΟΥ ΙΑΛΟΓΟΥ Η αρχή της πορείας. 103 Τα πρώτα στάδια..... 107 Α Πανορθόδοξη ιάσκεψη (Ρόδος, 1961) 108 Β & Γ Πανορθόδοξες ιασκέψεις (Ρόδος, 1963 & 1964)... 110 Πανορθόδοξη ιάσκεψη (Σαµπεζύ, 1968)....... 110 ιορθόδοξος Προπαρασκευαστική Επιτροπή (Σαµπεζύ, 1971). 112 Α Προσυνοδική Πανορθόδοξος ιάσκεψη (Σαµπεζύ, 1976) 113 Β Προσυνοδική Πανορθόδοξος ιάσκεψη (Σαµπεζύ, 1982) 115 ιορθόδοξος Προπαρασκευαστική Επιτροπή (Σαµπεζύ, 1986). 116 Γ Προσυνοδική Πανορθόδοξος ιάσκεψη (Σαµπεζύ, 1986) 118 ιορθόδοξος Προπαρασκευαστική Επιτροπή (Σαµπεζύ, 1990). 121 ιορθόδοξος Προπαρασκευαστική Επιτροπή (Σαµπεζύ, 1993)... 122 Σύναξη Ορθοδόξων Προκαθηµένων (Κων/πολη, 2008)..... 130 Προσυνοδική Πανορθόδοξος ιάσκεψη (Σαµπεζύ, 2009)... 132 ιορθόδοξος Προπαρασκευαστική Επιτροπή (Σαµπεζύ, 2009). 133 ιορθόδοξος Προπαρασκευαστική Επιτροπή (Σαµπεζύ, 2011)... 138 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ & ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το σηµερινό «αδιέξοδο»..... 142 Το ιστορικό της διαφωνίας Η άποψη της Μόσχας.. 146 Συµπεράσµατα. 153

9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πηγές & Βοηθήµατα Αγγελόπουλου Αθανασίου, Εκκλησιαστική Ιστορία: Η Εκκλησία της Κύπρου στο παρελθόν και στο παρόν, Θεσσαλονίκη 1991. Αγγελόπουλου Αθανασίου, Η εκκλησιαστική Ιστορία των Νέων Χωρών, 1912-1928, Θεσσαλονίκη 1981. Αγγελόπουλου Αθανασίου, Σερβική Εκκλησία, Θ.Η.Ε., 10, 66-88. Αθανασίου, Επισκόπου Βανάτου (Γιέφτιτς), Η Ουνία Χθές και Σήµερα, στην ιστοσελίδα: http://www.egolpion.net/unija_ serbia.print.el.aspx. Αθηναγόρου Α, Οικουµενικού Πατριάρχου (Σπύρου), Πατριαρχική Απόδειξις επί τοις Χριστούγεννοις 1961, Ορθοδοξία, 36 (1961), στην ιστοσελίδα: http://www. myriobiblos.gr/texts/greek/manikas1_1.html#3_bottom. Ακανθόπουλου Πρόδροµου, Οι θεσµοί της αυτονοµίας και του αυτοκεφάλου των Ορθοδόξων Εκκλησιών σύµφωνα µε το θετικό δίκαιο του Οικουµενικού Πατριαρχείου κατά τη διάρκεια του 19 ου και 20 ού αιώνα, Θεσσαλονίκη 1988. Αλιβιζάτου Αµίλκα, Η Ελληνική Ορθόδοξος Εκκλησία: σειρά µαθηµάτων περί της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας δοθέντων εις το Πανεπιστήµιον και το Οικουµενικόν Ινστιτούτον του Σικάγο κατ Απρίλιον 1953 και Ιούλιον 1954, 1955. Ανακοινωθέν της Γ Προσυνοδικής Πανορθοδόξου ιασκέψεως, Σαµπεζύ 1986, στην ιστοσελίδα http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=c_pros3.1.htm. Ανακοινωθέν της Προσυνοδικής Πανορθόδοξης ιάσκεψης, Σαµπεζύ 2009, στην ιστοσελίδα: http://www.ec-patr.org/ docdisplay.php?lang=gr&id=1086&tla =gr. Ανακοινωθέν της ιορθοδόξου Προπαρασκευαστικής Επιτροπής, Σαµπεζύ 1986, στην ιστοσελίδα: http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=c_pros_2.1.htm. Ανακοινωθέν της ιορθοδόξου Προπαρασκευαστικής Επιτροπής, Σαµπεζύ 1990, στην ιστοσελίδα: http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=1990_pros_1.1.htm.

10 Ανακοινωθέν της ιορθοδόξου Προπαρασκευαστικής Επιτροπής, Σαµπεζύ 1993, στην ιστοσελίδα http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=1993pros_1.1.htm. Ανακοινωθέν της ιορθοδόξου Προπαρασκευαστικής Επιτροπής, Σαµπεζύ 2009, στην ιστοσελίδα http://www.ec-patr.org/ docdisplay.php?lang=gr&id=1141 &tla=gr. Ανακοινωθέν της ιορθοδόξου Προπαρασκευαστικής Επιτροπής, Σαµπεζύ 2011, στην ιστοσελίδα http://www.ec-patr.org/ docdisplay.php?lang=gr&id=1287 &tla=gr Ανακοινωθέν της Συνάξεως των Προκαθηµένων, Κωνσταντινούπολη 2008, στην ιστοσελίδα: http://www.ecpatr.org/docdisplay.php?lang=gr&id=995&tla=gr. Ανδρέα, Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου (Νανάκη), Οικουµενικού Πατριαρχείου Νεώτερα Ιστορικά Α, Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 13-20. Ανδρέα, Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου, Οικουµενικού Πατριαρχείου Νεώτερα Ιστορικά Β, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 49-112. Βαβούσκου Αναστασίου, Νοµοκανονική θεώρηση του καθεστώτος κανονικής δικαιοδοσίας της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος, Μακεδονικά, 36 (2007) σελ. 97-109. Βαρέλλα Α. Ευαγγελίας, Οικουµενικόν Πατριαρχείον και ιορθόδοξοι Σχέσεις κατά τον κ αιώνα, ιδακτορική ιατριβή, Θεσσαλονίκη 1993. Βαρθολοµαίου Α, Οικουµενικού Πατριάρχου (Αρχοντώνη), Εισήγηση στη Σύναξη των Προκαθηµένων, Κωνσταντινούπολη 2008, στην ιστοσελίδα: http://www.ecpatr.org/docdisplay.php?lang=gr&id=994&tla=gr. Βαρθολοµαίου Α, Οικουµενικού Πατριάρχου, Οµιλία στο ιορθόδοξο Κέντρο της Ιεράς Μονής Πεντέλης, 5-2-2010, στην ιστοσελίδα: http://fanarion.blogspot.gr/2010/02/blogpost_06.html. Βαρθολοµαίου Α, Οικουµενικού Πατριάρχου, Οµιλία στον Καθεδρικό Ιερό Ναό Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου, Πράγα 23-5-2013, στην ιστοσελίδα: http://www.ec-patr.org/ docdisplay.php?lang=gr&id=1676&tla=gr. Βαρθολοµαίου Α, Οικουµενικού Πατριάρχου, Επιστολή προς τον Αρχιεπίσκοπο Τσεχίας και Σλοβακίας Χριστοφόρο, υπ αριθ. πρωτ. 102/4-2-2012, στην ιστοσελίδα: http://www.ec-patr.org/ docdisplay.php?lang=gr&id=1462&tla=gr.

11 Βαρνάβα, Μητροπολίτου Κίτρους και Κατερίνης (Τζωρτζάτου), Η Αυτοκέφαλος Ορθόδοξος Εκκλησία της Αλβανίας και οι βασικοί θεσµοί διοικήσεως αυτής, εν Αθήναις 1975. Βαρνάβα, Μητροπολίτου Κίτρους και Κατερίνης, Οι βασικοί θεσµοί διοικήσεως των Ορθοδόξων Πατριαρχείων: µετά ιστορικών ανασκοπήσεων, 1972. Γενναδίου, Μητροπολίτου Ηλιουπόλεως (Αραµπατζόγλου), Το Αυτοκέφαλον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, Ορθοδοξία, Ε (1930), τεύχ. 50, σελ. 37-41. Γιάγκου Θεοδώρου, Οµιλία µε θέµα Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Η πορεία προς το όραµα σε Ενηµερωτική Ηµερίδα που πραγµατοποιήθηκε στα Τρίκαλα, στις 11-4-2013. Γλαβίνα Αποστόλου, Η Ορθόδοξη Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας, Θεσσαλονίκη 1985. Γλαβίνα Αποστόλου, Το Αυτοκέφαλο της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Αλβανίας, Αθήνα 1996. αµασκηνού, Μητροπολίτου Ελβετίας (Παπανδρέου), Εισήγηση στη ιορθόδοξο Προπαρασκευαστική Επιτροπή, Σαµπεζύ 1993, αναφορικά µε το θέµα «Το Αυτοκέφαλον και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού», στην ιστοσελίδα: http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=1993_pros_1.1.htm. ελτίον Τύπου επί τη ενάρξει των εργασιών της ιορθοδόξου Προσυνοδικής Επιτροπής, Σαµπεζύ 2009, στην ιστοσελίδα http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=gr&id=1140&tla =gr. ωροθέου, Αρχιεπισκόπου Πράγας και πάσης Τσεχίας και Σλοβακίας (Φιλίπ), Επιστολή προς τον Οικουµενικό Πατριάρχη Βαρθολοµαίο, υπ αριθ. πρωτ. 195/4-7-1998. Εγκριθέν κείµενο της ιορθοδόξου Προπαρασκευαστικής Επιτροπής, Σαµπεζύ 1993, αναφορικά µε το θέµα «Το Αυτοκέφαλον και ο τρόπος ανακηρύξεως αυτού», στην ιστοσελίδα http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/ dialogos/dialogos.asp?content=content&main=1993_pros_1.1. htm. Εφηµερίδα Αγγελιοφόρος της Κυριακής, Θεσσαλονίκη 28-8-2011. Εφηµερίδα Ορθόδοξος Τύπος, Αθήνα 4-3-2011. Εφηµερίδα Τύπος της Κυριακής, Αθήνα 29-5-2011. Ιερεµίου, Μητροπολίτου Ελβετίας (Καλλιγιώργη), Εισήγηση στη ιορθόδοξο Προπαρασκευαστική Επιτροπή, Σαµπεζύ 2009,

12 στην ιστοσελίδα http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang =gr&id=1143&tla=gr. Ιερεµίου, Μητροπολίτου Ελβετίας, Εισήγηση στη Προσυνοδική Πανορθόδοξο ιάσκεψη, Σαµπεζύ 2009 στην ιστοσελίδα: http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=gr&id=1090&tla =gr. Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου (Βλάχου), Οικουµενικό Πατριαρχείο και Εκκλησία της Ελλάδος, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας) 2002. Ιεροθέου, Μητροπολίτου Ναυπάκτου, Οικουµενικότητα και Αυτοκεφαλία, Άρδην, τεύχ. 45 (2003), στην ιστοσελίδα: http://www.ardin.gr/?q=node/1275. Ιλαρίωνος, Μητροπολίτου Βολοκολάµσκ (Αλφέεφ), Οµιλία επί τη αναγορεύσει του εις Επίτιµον ιδάκτορα της Θεολογικής Ακαδηµίας Αγίας Πετρουπόλεως, µε θέµα: Η διορθόδοξη συνεργασία στα πλαίσια της προετοιµασίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας, στην ιστοσελίδα: https://mospat.ru/gr/2011/11/03/ news50923. Ιλαρίωνος, Μητροπολίτου Βολοκολάµσκ, Συνέντευξη 19-3-2011, στην ιστοσελίδα: http://www.romfea.gr/romfea-russian- 2/11217-7594. Ιωάννου, Μητροπολίτου Περγάµου (Ζηζιούλα), Η ενότης της εκκλησίας εν τη θεία ευχαριστία και τω επισκόπω κατά τους τρεις πρώτους αιώνας, Αθήναι 1965 (ανατ. 1990). Ιωάννου, Μητροπολίτου Περγάµου (Ζηζιούλα), Οµιλία στη ιορθόδοξο Προπαρασκευαστική Επιτροπή, Σαµπεζύ 2009, στην ιστοσελίδα http://www.ec-patr.org/docdisplay.php? lang=gr&id=1142&tla=gr. Ιωάννου, Μητροπολίτου Περγάµου, Οµιλία στην Προσυνοδική Πανορθόδοξο ιάσκεψη, Σαµπεζύ 2009, στην ιστοσελίδα: στην ιστοσελίδα http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang= gr&id=1089&tla=gr. Ιωάννου, Μητροπολίτου Περγάµου, Οµιλία στη ιορθόδοξο Προπαρασκευαστική Επιτροπή, Σαµπεζύ 2011, στην ιστοσελίδα: http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=gr& id=1289&tla=gr. Κανονισµός Λειτουργίας των Προσυνοδικών Πανορθοδόξων ιασκέψεων, στην ιστοσελίδα: http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=c_pros_4.1.htm.

13 Καραπαναγόπουλου Αλεξάνδρου, Η Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, τόµος Β, Αθήνα 1990, τόµος Γ Αθήνα 1990, τόµος Αθήνα 1991. Κονιδάρη Γεράσιµου, Η άρσις του Βουλγαρικού σχίσµατος 1930-35 και 1945, έκδοσις Β, εν Αθήναις 1958. Κονιδάρη Γερασίµου, Το Αυτοκέφαλον της Εκκλησίας της Κύπρου, Αθήναι 1976, σελ. 23-29. Κουτρουµπέλη Βασιλικής, Οι Αγίες της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ιδακτορική ιατριβή, Θεσσαλονίκη 2009. Κωφού Ευαγγέλου στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος ΙΓ, Εκδοτική Αθηνών, 1977, σελ. 298-365. Λάσκαρη Ηλία, «Βυζαντινοί Αυτοκράτορες», τόµος Α, 306-867 µ.χ., Αθήνα 1995. Λάσκαρη Ηλία, «Βυζαντινοί Αυτοκράτορες», τόµος Β, 867-1453 µ.χ., Αθήνα 1995. Μανίκα Κωνσταντίνου, Η Εκκλησία της Ελλάδος και ο ιάλογος Ορθοδοξίας-Ρωµαιοκαθολικισµού κατά τις Α' και Β' Πανορθοδόξους ιασκέψεις της Ρόδου, Θεολογία, 62 (1991), 11-20. Μαξίµου, Μητροπολίτου Σάρδεων (Τσαούση), Το Οικουµενικόν Πατριαρχείον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία Ιστορικοκανονική µελέτη, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 320-353. Μαξίµου, Μητροπολίτου Σάρδεων, Η Εκκλησία Γεωργίας (Ιβηρίας) και το Αυτοκέφαλον αυτής, Θεολογία, 37 (1966), σελ. 5-13. Μάρκου Αντώνιου, Ρωσική Εθνική και Εκκλησιαστική Ηγεσία, στην ιστοσελίδα: http://churchsynaxarion.blogspot.gr/2011/05 /1250-1589.html. Ματσούκα Νικολάου, Οικουµενική κίνηση, ιστορία-θεολογία: Επαφές και δραστηριότητες κατά τον 20 αιώνα, Θεσσαλονίκη 1986. Μεθοδίου, Μητροπολίτου Αξώµης (Φούγια), Θεολογικαί και Ιστορικαί Μελέται Συλλογή ηµοσιευµάτων, τόµος Α, Αθήναι 1979, σελ. 218-226. Μεθοδίου, Μητροπολίτου Αξώµης, Εισήγηση προς τη Γραµµατεία δια την προπαρασκευή της Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας επί του θέµατος «Τρόπος ανακηρύξεως Αυτοκεφάλου και Αυτονόµου Εκκλησίας», Εκκλησιαστικός Φάρος, 61 (1979), 645-653. Μεθοδίου Φούγια, Αρχιµανδρίτου, (µετέπειτα Μητροπολίτου Αξώµης), Το Αυτοκέφαλον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία της Ουκρανίας, Αλεξάνδρεια 1955.

14 Μεταλληνού Γεωργίου, Πρόβληµα ή πρόφαση. Κρίση στις σχέσεις Εκκλησίας της Ελλάδος και Οικουµενικού Πατριαρχείου, Άρδην, τεύχ. 45 (2003), στην ιστοσελίδα: http://www.ardin.gr/?q=node/1274. Μουστάκη Βασιλείου, Βουλγαρική Εκκλησία, Θ.Η.Ε., 3, 993-1016. Παντελεήµονος, Μητροπολίτου Τυρολόης και Σερεντίου (Ροδόπουλου), Επιτοµή Κανονικού ικαίου, Θεσσαλονίκη 1998. Παντελεήµονος, Μητροπολίτου Τυρολόης και Σερεντίου, Εκκλησιολογική Θεώρησις του τριακοστού τετάρτου Αποστολικού Κανόνος, Θεσσαλονίκη 1979. Πανώτη Αριστείδη, Περί της Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας ιστορικές ψηφίδες!, στην ιστοσελίδα: http://www.amen.gr/ article9334. Παπουλίδη Κωνσταντίνου, «ιαχρονικές σχέσεις Ελλάδας Ρωσίας», εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2011. Πατριαρχικός και Συνοδικός Τόµος περί της ιδρύσεως της «Ορθοδόξου Αρχιεπισκοπής Τσεχοσλοβακίας», Μάρτιος 1923. Περιοδικό Εκκλησία, Επίσηµον ελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος, Έτος πζ, τεύχος 1, Ιανουάριος 2010. Περιοδικό Εκκλησία, Επίσηµον ελτίον της Εκκλησίας της Ελλάδος, Έτος πη, τεύχος 3, Μάρτιος 2011. Περιοδικό Εκκλησιαστική Αλήθεια, τόµος 1923. Περιοδικό Επίσκεψις, τεύχ. 158, Ανακοινωθέν της Α Προσυνοδικής Πανορθοδόξου ιασκέψεως, 1-12-1976. Πρακτικά της Β Προσυνοδικής Πανορθοδόξου ιασκέψεως, στην ιστοσελίδα: http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/ dialogos/dialogos.asp?content=content&main=b_pros_1.1.ht m. Σεραφείµ, Μητροπολίτου Ζιµπάµπουε (Ιακώβου), Η συνάντηση της Γενεύης ενισχύει την Ορθόδοξη Ενότητα και Μαρτυρία στο σύγχρονο κόσµο, στην ιστοσελίδα: http://www.amen.gr/ article5037. Σταµατιάδου Επαµεινώνδα, Ιστορία της Αλώσεως του Βυζαντίου υπό των Φράγκων και της αυτόθι εξουσίας αυτών. 1204 1261 Μ.Χ., Αθήνησι 1865, στην ιστοσελίδα: http://srv1-vivl-volou. mag.sch.gr/digitalbook_396#/192. Σταυρίδη Βασιλείου, Οι Οικουµενικοί Πατριάρχαι 1860 σήµερον, Θεσσαλονίκη 1977.

15 Συναξαριστής της Ορθοδόξου Εκκλησίας, τόµος Ιανουαρίου, στην ιστοσελίδα: http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/ eortologio/eortologio.asp?file=ianouarios/jan_17.htm. Ταρνανίδη Ιωάννη, Θεωρία και πράξη στην ιστορική εξέλιξη του Αυτοκεφάλου των Σλαβικών Εκκλησιών, Θεσσαλονίκη 2006. Ταχιάου Αντωνίου-Αιµιλίου, Η ζωή και το έργο των Κυρίλλου και Μεθοδίου, Θεσσαλονίκη 2009. Τελικά κείµενα-αποφάσεις της Γ' Προσυνοδικής Πανορθοδόξου ιασκέψεως, Σαµπεζύ 1986, στην ιστοσελίδα: http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos. asp?content=content&main=c_pros_4.1.htm. Τρεµπέλα Παναγιώτου, Οι όροι και οι παράγοντες της ανακηρύξεως του Αυτοκεφάλου Το Αυτοκέφαλον και οι Ιεροί Κανόνες, Εκκλησία, Ι (1932) τεύχ. 25, σελ. 210. Τρεµπέλα Παναγιώτου, Αρχαί κρατήσασαι εν τη ανακηρύξει του αυτοκεφάλου, Θεολογία, 28 (1957), σελ. 5-22. Τρεµπέλα Παναγιώτου, Το Αυτοκέφαλον της εν Αµερική Metropolia, Ανάτυπον εκ της Επιστηµονικής Επετηρίδος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Τόµος ΙΗ, Τιµητικόν αφιέρωµα εις Παναγ. Μπρατσιώτην, Αθήναι 1971. Τρίτου Μιχαήλ, Νεώτερες εξελίξεις στη σχισµατική Εκκλησία των Σκοπίων, Θεσσαλονίκη 2004. Τρωιάνου Σπυρίδωνος, Παρατηρήσεις επί των τυπικών και ουσιαστικών προϋποθέσεων της ανακηρύξεως του Αυτοκεφάλου και Αυτονόµου εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, στο Τιµητικόν Αφιέρωµα εις τον Μητροπολίτην Κίτρους Βαρνάβαν επί τη 25ετηρίδι της Αρχιερατείας του, Αθήναι 1980, σελ. 337-348. Τσέτση Γεωργίου, Φώτιος ο Β και η Ενότης της Ορθοδοξίας, Οµιλία στον Ιερό Ναό Κοιµήσεως Θεοτόκου Πριγκήπου (8-7-2006), επί τη 70 η επετείω από της προς Κύριον εκδηµίας του µακαριστού Οικουµενικού Πατριάρχου Φωτίου Β, στην ιστοσελίδα: http://www.impringiponnison.org/pnisia_prigkipos_fotios_b. htm. Τσούβαλη Χρήστου, Το Οικουµενικό Πατριαρχείο και η αποστολή του (1923-2000), Η Ηµέρα, Πάτρα 18-10-2000. Φειδά Βλασίου, Το Αυτοκέφαλον και το Αυτόνοµον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, εν Ιεροσολύµοις 1979. Φειδά Βλασίου, ιορθόδοξες σχέσεις. Με υψηλό αίσθηµα ευθύνης, στην Ειδική έκδοση-αφιέρωµα της εφηµερίδας Αγγελιοφόρος της Κυριακής στο Οικουµενικό Πατριαρχείο, στην ιστοσελίδα

16 http://www.immyt.net/afierwmata/patriarxio/aggelioforos/arthro 6.pdf. Φειδά Βλασίου, Ρωσική Εκκλησία, Θ.Η.Ε., 10, 976-1086. Χριστοφόρου, Επισκόπου Ολοµόουτς και Μπρνο (µετέπειτα Αρχιεπισκόπου Πράγας), Επιστολή προς τον Οικουµενικό Πατριάρχη Βαρθολοµαίο, 25-7-1998. Χριστοφόρου, Αρχιεπισκόπου Πράγας και πάσης Τσεχίας και Σλοβακίας, Επιστολή προς τον Οικουµενικό Πατριάρχη Βαρθολοµαίο, υπ αριθ. πρωτ. 50/13-3-2012, στην ιστοσελίδα: http://www.ec-patr.org/arxeio/czech2012-03- 13.pdf. Χριστοφόρου, Αρχιεπισκόπου Πράγας (Πούλετς), Οµιλία στο Οικουµενικό Πατριαρχείο, Φανάρι 13-5-2012, στην ιστοσελίδα http://www.ec-patr.org/docdisplay.php?lang=gr& id=1476&tla=gr. Χρυσοστόµου Μητροπολίτου Γέροντος Εφέσου (πρώην Μύρων), οµιλία στην Γ Προσυνοδική Πανορθόδοξο ιάσκεψη, Σαµπεζύ 1986, στην ιστοσελίδα http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=c_pros_3.1.htm. Χρυσοστόµου, Μητροπολίτου Γέροντος Εφέσου (πρώην Μύρων), Οµιλία στη ιορθόδοξο Προπαρασκευαστική Επιτροπή, Σαµπεζύ 1993, στην ιστοσελίδα http://www.apostolikidiakonia.gr/gr_main/dialogos/dialogos.asp?content=content& main=1993_pros_1.1.htm. Χρυσοστόµου, Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος (Παπαδόπουλου), Η Εκκλησία Βουλγαρίας 865-1938, εν Αθήναις 1957. Dineva Valentina, 60 χρόνια από την αποκατάσταση του Βουλγαρικού Πατριαρχείου, στην ιστοσελίδα: http://bnr.bg/ sites/el/lifestyle/historyandreligion/pages/10052013_bg_pa rtriarchy60years.aspx. Meimaris Theodoros, The Holy and Great Council of the Orthodox Church & the Ecumenical Movement, Θεσσαλονίκη 2013. Novak Georgi Berki Feriz, Τσεχοσλοβακία, Θ.Η.Ε., 11, 877-885. Papathomas Grigorios, Αρχιµανδρίτου, Essai de bibliographie (ad hoc) pour l etude des questions de l Autocephalie, de l Autonomie et de la Diaspora, Κατερίνη 2000.

17 Patsavos Lewis, Unity and Autocephaly Reality or Illusion?, στο Τιµητικόν Αφιέρωµα εις τον Μητροπολίτην Κίτρους Βαρνάβαν επί τη 25ετηρίδι της Αρχιερατείας του, Αθήναι 1980, σελ. 313-320. Pavlova Veneta, Ο Άγιος Βόρις Α - ο µονάρχης που βάπτισε τους Βούλγαρους, στην ιστοσελίδα: http://bnr.bg/sites/el/lifestyle/ HistoryAndReligion/Pages/ 02052013_St_tsar_Boris.aspx. Popovic Radomir, Serbian Church in History, στην ιστοσελίδα: http://www.atlantaserbs.com/learnmore/history/serbian_chur ch_in_history.pdf. Puzovic Predrag, Πατριαρχείον Σερβίας, Πνευµατική ιακονία, Ι.Μ.Κωνσταντίας-Αµµοχώστου, 15 (2013), σελ. 6-22. Tsypin Vladislav, Σχετικά µε την πρόσφατη αλληλογραφία µεταξύ των Προκαθηµένων των δυο κατά τόπους Εκκλησιών του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και της Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας, στην ιστοσελίδα: http://www.bogoslov.ru/ greek/text/2582145.html. Yakimchuk Igor, στην ιστοσελίδα: http://www.romfea.gr/romfearussian-2/683-4286. Yiannias John, «Η βυζαντινή παράδοση µετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης», Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1994, 69-77. Zozulak John, Ο Εκχριστιανισµός των Σλάβων, στην ιστοσελίδα: http://www.enromiosini.gr/arthrografia/7354.

18 ΙΑ ΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ http://www.ec-patr.org https://mospat.ru http://www.bogoslov.ru http://www.bg-patriarshia.bg http://bnr.bg http://www.atlantaserbs.com http://www.apostoliki-diakonia.gr http://www.myriobiblos.gr http://www.immyt.net http://www.impringiponnison.org http://www.valsamon.com http://www.hist-arch.uoi.gr http://www.synodinresistance.org http://churchsynaxarion.blogspot.gr http://srv1-vivl-volou.mag.sch.gr http://www.egolpion.net http://www.amen.gr http://www.enromiosini.gr http://www.romfea.gr http://www.ardin.gr http://www.paratiritis-news.gr

19 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά το 2 ο ήµισυ του 20 ού αιώνα και ιδιαίτερα από το 1991, οπότε εξελέγη Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώµης και Οικουµενικός Πατριάρχης ο κ. Βαρθολοµαίος, έχει σηµειωθεί στους κόλπους της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας µία έντονη κινητικότητα, καθώς έχουν ανοίξει συζητήσεις και έχουν τεθεί ζητήµατα, που ενώ απασχολούσαν τις Ορθόδοξες κατά τόπους Εκκλησίες, αποφεύγονταν η αναφορά σε αυτά. Ο ιορθόδοξος διάλογος µετρούσε ήδη περίπου εννέα (9) δεκαετίες ζωής και παρότι υποστηρίχθηκε και ενισχύθηκε από τους προηγούµενους Οικουµενικούς Πατριάρχες, ιδιαίτερα από τον Ιωακείµ Γ, το Μελέτιο, το Φώτιο Β και τον Αθηναγόρα Α, φαινόταν ότι είχε περιέλθει σε ένα τέλµα. Ο Πατριάρχης Βαρθολοµαίος, αµέσως µετά την εκλογή του, κατά την πρώτη συνεδρία της Ιεράς Συνόδου του Οικουµενικού Θρόνου έθεσε 2 από τους βασικότερους στόχους της Πατριαρχίας του, αφ ενός µεν την «καλλιέργεια αγαθών σχέσεων, εν πνεύµατι αγάπης και εν στενή συνεργασία, µεταξύ των αδελφών κατά τόπους Αγιωτάτων Ορθοδόξων Εκκλησιών» και αφ ετέρου «την ολοκλήρωσιν της προετοιµασίας και την σύγκλησιν, ει δυνατόν προ του τέλους του αιώνος τούτου, της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου ηµών Εκκλησίας» 2. Η ανταπόκριση των Προκαθηµένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών στο κάλεσµα του Οικουµενικού Πατριάρχη και η 2 Οικουµενικού Πατριάρχου Βαρθολοµαίου, Οµιλία στην Αγία και Ιερά Ενδηµούσα Σύνοδο του Οικουµενικού Θρόνου, Κωνσταντινούπολη 24-10-1991, στην ιστοσελίδα http://www.paratiritis-news.gr/detailed_article.php?id=147134& categoryid=123242.

20 εκδήλωση της πρόθεσής τους να συγκαλέσουν την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας, έθεσε στο προσκήνιο όλα τα ζητήµατα που εκκρεµούσαν και, κατά καιρούς, προκαλούσαν τριβές µεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Μεταξύ των θεµάτων, που ενώ έχουν συζητηθεί, δεν έχει προκύψει ακόµη συµφωνία, είναι η σειρά αναγραφής των Εκκλησιών στα ίπτυχα και η απόδοση της Αυτοκεφαλίας. Παρά τις µέχρι σήµερα διαφορετικές απόψεις των Ορθοδόξων Εκκλησιών στα ανωτέρω δύο ζητήµατα, παραµένει αταλάντευτη η επιθυµία όλων να συγκληθεί η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η οποία, ασφαλώς, θα αποτελέσει µείζον θεολογικό και ιστορικό γεγονός και θα δώσει νέα πνοή στην Ορθοδοξία και σε όλο το Χριστιανικό κόσµο. Όπως χαρακτηριστικά επισηµαίνει ο καθηγητής του Κανονικού ικαίου στο Τµήµα Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας του Α.Π.Θ., κ. Θεόδωρος Γιάγκου: «Πρόκειται για µία µεγάλη στιγµή για την Ορθόδοξη Εκκλησία. Η σύγκληση της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου σηµατοδοτεί τη λειτουργία της συνοδικότητας σε πανορθόδοξο επίπεδο, ακολουθώντας το πρότυπο των Οικουµενικών Συνόδων, προκειµένου να λυθούν χρονίζοντα προβλήµατα τα οποία απασχολούν την Ορθόδοξη Εκκλησία εν γένει, όπως π.χ. το θέµα της ορθόδοξης διασποράς. υστυχώς, στην 5 η Προπαρασκευαστική Επιτροπή -όπου συζητήθηκαν το θέµα των ιπτύχων και του Αυτοκεφάλου- δεν επήλθε συµφωνία και έτσι είναι πιθανό η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος να µην επιληφθεί του συγκεκριµένου ζητήµατος. Με την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, η Ορθόδοξη Εκκλησία κάνει ένα µεγάλο βήµα µπροστά, για τη συνεργασία και τη λύση των προβληµάτων της» 3. 3 Εφηµερίδα Αγγελιοφόρος της Κυριακής 28-8-2011

21 Το θέµα του τρόπου ανακηρύξεως µίας Εκκλησίας ως Αυτοκεφάλου, παρότι συζητήθηκε εκτενώς, στα πλαίσια των συνεδριάσεων του συνόλου σχεδόν των ιορθοδόξων Προπαρασκευαστικών Επιτροπών (.Π.Ε.) και των Προσυνοδικών Πανορθοδόξων ιασκέψεων (Π.Π..), δεν κατέστη δυνατόν να επιλυθεί, καθώς δεν επετεύχθη η προβλεποµένη οµόφωνη απόφαση. Τα Πρακτικά των συνεδριάσεων των.π.ε. και των Π.Π.., καθώς και ο διάλογος που τροφοδοτήθηκε στο περιθώριο των συνεδριάσεων αυτών, έχουν προσδώσει στο συγκεκριµένο θέµα νέες διαστάσεις και έχουν συνεισφέρει νέα στοιχεία και θεωρήσεις, τα οποία θα επιχειρήσουµε να παρουσιάσουµε, συνεξεταζόµενα µε τη διαµορφωθείσα παράδοση και την ακολουθουµένη επί αιώνες τακτική της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Αφορµή για τη συγγραφή της παρούσας ιπλωµατικής Εργασίας, στο πλαίσιο του Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τµήµατος Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, απετέλεσε η εσχάτως αναφυείσα διχογνωµία µεταξύ αφ ενός του Οικουµενικού Πατριαρχείου και αφ ετέρου του Πατριαρχείου Μόσχας, αναφορικά µε τον τρόπο ανακηρύξεως µίας Εκκλησίας ως Αυτοκεφάλου. Στην παρούσα ιπλωµατική Εργασία θα εκθέσουµε τη διαδικασία µε την οποία ανακηρύχθηκαν αυτοκέφαλες οι κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες κατά το 19 ο και 20 ό αιώνα, και ειδικότερα οι Εκκλησίες της Ρωσίας, της Βουλγαρίας, της Σερβίας και της Τσεχίας Σλοβακίας, καθώς και την εξέλιξη του ιορθόδοξου διαλόγου κατά τις τελευταίες δεκαετίες, αναφορικά µε το Αυτοκέφαλο και τον τρόπο ανακήρυξής του.

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ & ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ

23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ & ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟΥ Εκκλησιολογικές προϋποθέσεις Σύµφωνα µε τη Ορθόδοξη διδασκαλία, Κεφαλή της Εκκλησίας είναι ο Χριστός. Οι Χριστιανοί που είναι βαπτισµένοι αποτελούν τα µέλη του Σώµατος του Χριστού και οι Επίσκοποι, ως διάδοχοι των Αγίων Αποστόλων, είναι εις τύπον και τόπον της παρουσίας του Χριστού 4. Κατά την Αποστολική εποχή, οι Απόστολοι ενεργούσαν από κοινού µόνο σε ζητήµατα αναφερόµενα σε ολόκληρη την Εκκλησία. Χαρακτηριστικό παράδειγµα η Αποστολική Σύνοδος 5. Ιδρύοντας, όµως, Εκκλησίες σε διάφορα µέρη της γης άρχισαν να θέτουν και τις διοικητικές αρχές και εν τη εξελίξει τους ετέθη ως θεµελιώδης η αρχή: η Οικουµενική Εκκλησία πρέπει να διοικείται από την Οικουµενική Ιεραρχία. Σύνδεσµος όλων των Εκκλησιών είναι το Άγιο Πνεύµα, το οποίο είναι η πηγή της ενότητας και της αγιότητας της Εκκλησίας 6. Με την επέκταση της Εκκλησίας σε όλα τα Έθνη, αναπτύχθηκαν διάφορες τοπικές Εκκλησίες, και κάθε µία απέκτησε 4 Για το ζήτηµα αυτό βλέπε την κλασσική µελέτη του Μητροπολίτου Περγάµου Ιωάννη, Η ενότης της εκκλησίας εν τη θεία ευχαριστία και τω επισκόπω κατά τους τρεις πρώτους αιώνας, Αθήναι 1965 (ανατ. 1990). Επίσης, βλέπε και Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου, Οικουµενικότητα και Αυτοκεφαλία, Άρδην, τεύχ. 45 ( εκέµβριος 2003) στην ιστοσελίδα: http://www.ardin.gr/?q=node/1275. 5 Βασιλείου Στογιάννου, Η Αποστολική Σύνοδος, Θεσσαλονίκη 1973. 6 Μητροπολίτου Αξώµης Μεθοδίου, Εισήγηση προς τη Γραµµατεία δια την προπαρασκευή της Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας επί του θέµατος Τρόπος ανακηρύξεως Αυτοκεφάλου και Αυτονόµου Εκκλησίας, Εκκλησιαστικός Φάρος 61 (1979) 645-653.

24 ενιαία εκκλησιαστική διοίκηση, χωρίς όµως να διασπάται το Σώµα του Χριστού. Έτσι, παρά την ύπαρξη των κατά τόπους Εκκλησιών, η Εκκλησία είναι ενιαία, αρκεί βέβαια να διατηρεί την Ορθόδοξη αποκαλυπτική αλήθεια, γιατί διαφορετικά εκπίπτει στην αίρεση 7. Παρ όλο που η Εκκλησία αποτελεί Θείο καθίδρυµα, στα θέµατα της επί µέρους διοίκησης και της αντιµετώπισης πρακτικών ζητηµάτων της επίγειας ζωής της δέχτηκε και δέχεται την ανθρώπινη παρέµβαση και επιρροή, που λόγω της διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας των λαών, της φιλοσοφίας και του τρόπου ζωής τους υπήρξε ποικίλη και όχι απόλυτα ταυτόσηµη. Σ αυτά τα πλαίσια, ο θεσµός του Αυτοκεφάλου αποτελεί χαρακτηριστικό του τρόπου διοικητικής διαίρεσης της Ανατολικής Εκκλησίας, άγνωστος και µη συµβατός προς το συγκεντρωτικό σύστηµα διοίκησης της ύσης 8. Το θέµα της ανεξαρτησίας και της αυτοτέλειας σε σχέση µε τις διατάξεις που αφορούσαν την άσκηση της εκκλησιαστικής διοικητικής εξουσίας, αποτελούσε ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες πραγµατικό πρόβληµα εκκλησιαστικής πολιτικής και ζήτηµα διοικητικής απλώς τεχνικής. Την επικρατούσα στην αρχαία Εκκλησία απόλυτη ανεξαρτησία των τοπικών Εκκλησιών διαδέχθηκε, µετά την εισαγωγή του µητροπολιτικού συστήµατος, η διοικητική αυτονοµία των εκκλησιαστικών επαρχιών, η οποία εν συνεχεία αντικαταστάθηκε από τη διάπλαση υπερµητροπολιτικής οργάνωσης, που οδήγησε βαθµιαία στη διαµόρφωση του θεσµού της Πενταρχίας των Πατριαρχών, καθιστώντας δυνατή την, κατά κάποιο τρόπο, περισσότερο ή 7 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου, Οικουµενικό Πατριαρχείο και Εκκλησία της Ελλάδος, Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου (Πελαγίας) 2002, σελ. 129. 8 Ιωάννη Χ. Ταρνανίδη, Θεωρία και πράξη στην ιστορική εξέλιξη του Αυτοκεφάλου των Σλαβικών Εκκλησιών, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 163.

25 λιγότερο ικανοποιητικό, επίλυση των σχετικών µε το «Αυτοκέφαλο» προβληµάτων 9. 9 Σπυρίδωνος Ν. Τρωιάνου, Παρατηρήσεις επί των τυπικών και ουσιαστικών προϋποθέσεων της ανακηρύξεως του Αυτοκεφάλου και Αυτονόµου εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, στο Τιµητικόν Αφιέρωµα εις τον Μητροπολίτην Κίτρους Βαρνάβαν επί τη 25ετηρίδι της Αρχιερατείας του, Αθήναι 1980, σελ. 337.

26 Ο θεσµός του Αυτοκεφάλου Το «Αυτοκέφαλο» ως εκκλησιαστικός θεσµός δεν έχει προβλεφθεί και δεν έχει προκαθοριστεί από τους Ιερούς Κανόνες εξ αρχής, στατικά και µε απόλυτη ακρίβεια. Τον γέννησε η ιστορική πορεία της Εκκλησίας µέσα από την ανά τους αιώνες εµπειρία της, µε αποτέλεσµα και η µορφή και τα όριά του να εµφανίζονται σε µια κατάσταση ανοιχτή σε προσαρµογές, εξέλιξη και κατά περίπτωση διαµόρφωση 10. Ο Κανονικός όρος «Αυτοκέφαλο», που απορρέει από τη σύνθεση των δυο λέξεων αυτός (=ο ίδιος) και κεφαλή ετυµολογικά από το δικό του κεφάλι σηµαίνει το δικαίωµα που χορηγείται στην Εκκλησία στην τοπική σύνοδο των Επισκόπων µιας συγκεκριµένης περιοχής (τοπικά) να ορίσει κανονικά, να εκλέξει, να διατάξει και να δικάσει (κρίνει) τον εαυτό της (µε τα δικά της µέσα) τη δική της Αρχή (Πατριαρχική ή Αρχιεπισκοπική), ενώ, επίσης, εκφράζει και προσδιορίζει µια διοικητική εκκλησιαστική δικαιοδοσία 11. Ο όρος «Αυτοκέφαλη» Εκκλησία εισήχθη µε την πάροδο του χρόνου, όχι µε την έννοια ότι αποτελεί µια ανεξάρτητη Εκκλησία που δεν έχει σχέση µε την καθόλου Εκκλησία, αλλά µε την έννοια ότι αποτελεί µια ενιαία εκκλησιαστική διοίκηση και καθορίζει τα της εκλογής, χειροτονίας και δίκης των Επισκόπων και ρυθµίζει όλα τα εκκλησιαστικά θέµατα της τοπικής Εκκλησίας, αλλά έχει οπωσδήποτε σύνδεσµο µε όλη την Εκκλησία, ιδιαιτέρως µε τη 10 Ιωάννη Χ. Ταρνανίδη, Θεωρία και πράξη, όπ.π., σελ. 7. 11 Archim. Grigorios D. Papathomas, Essai de bibliographie (ad hoc) pour l etude des questions de l Autocephalie, de l Autonomie et de la Diaspora, Κατερίνη 2000, σελ. 18-19.

27 Μητέρα των Εκκλησιών, το Οικουµενικό Πατριαρχείο. εν πρόκειται για αυτόνοµη και ανεξάρτητη κεφαλή, που ξεχωρίζεται από την ενιαία και µία κεφαλή της Εκκλησίας, αλλά για την διοικητική ελευθερία µέσα στο ενιαίο Σώµα του Χριστού, σύµφωνα µε το πρότυπο του µελισµού του ευχαριστιακού άρτου 12. Αυτοκεφαλία, δε σηµαίνει διχαστικότητα, διαίρεση. Μια Εκκλησία αυτοκέφαλη, ως τοπική Εκκλησία διοικείται από την δική της «Αγία Σύνοδο όλων των Επισκόπων (εν ενεργεία)», η οποία, από µόνη της σύµφωνα µε το κανονικό δικαίωµα που της παρέχεται από την Εκκλησία καθορίζει το πρωτείο της και διαχειρίζεται ελεύθερα τις σχέσεις της µε τις κρατικές αρχές και τις άλλες Εκκλησίες 13. Ο θεσµός του «Αυτοκεφάλου», ως ανθρώπινο κατασκεύασµα, χωρίς να στερείται Θείας έµπνευσης και συµβολισµού, δέχτηκε αρκετές και σηµαντικές επιδράσεις και εξελίξεις στο πέρασµα του χρόνου. Πράγµα φυσιολογικό, σύµφωνο µε την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας και σκέψης και φυσικά ανεκτό στα όρια της εκκλησιαστικής οικονοµίας 14. Σε κάθε περίπτωση, όµως, κάθε Αυτοκέφαλη Εκκλησία δεσµεύεται να οµολογεί την ίδια εκκλησιαστική πίστη και να διατηρεί το ίδιο µυστηριακό βίωµα µε τις άλλες Αυτοκέφαλες Εκκλησίες. Το γεγονός αυτό διακηρύσσει ότι η ενότητα της Εκκλησίας γίνεται κατανοητή ως µια «κοινωνία των τοπικών Εκκλησιών» 15. Λέγοντας «Αυτοκέφαλο», δεν αναφερόµαστε σε µια συγκεκριµένη και σταθερή, για όλες τις εποχές, µορφή εκκλησιαστικής ανεξαρτησίας. Η έννοια της ανεξαρτησίας, ενώ 12 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου, Οικουµενικό Πατριαρχείο, όπ.π., σελ. 142. 13 Archim. Grigorios D. Papathomas, Essai de bibliographie, όπ.π., σελ. 19-21. 14 Ιωάννη Χ. Ταρνανίδη, Θεωρία και πράξη, όπ.π., σελ. 163. 15 Archim. Grigorios D. Papathomas, Essai de bibliographie, όπ.π., σελ. 21-22.

28 υπάρχει στον εκκλησιαστικό αυτό όρο ακόµα από την εποχή της εµφάνισής του, µεταξύ του 4 ου και 5 ου αιώνα, στην αρχή δεν είχε συγκεκριµένα όρια. Η ταύτισή του µε την έννοια της ανεξαρτησίας έγινε σταδιακά και επικράτησε αργότερα 16. Ο όρος «Αυτοκέφαλο» αναφέρεται για πρώτη φορά στην Εκκλησιαστική Ιστορία του Θεοδώρου του Αναγνώστου (540 µ.χ.) αναφορικά µε την Εκκλησία της Κύπρου. Ορισµένοι, εσφαλµένως, συγχέουν το «Αυτόνοµο» µε το «Αυτοκέφαλο», καθώς υπάρχουν διαφορές µεταξύ των δύο αυτών όρων. Η Αυτόνοµη Εκκλησία παραλαµβάνει και ανανεώνει συνεχώς τη νοµοθεσία της από την µητέρα Εκκλησία επί τη βάσει της οποίας και διοικείται, ενώ η Αυτοκέφαλη Εκκλησία έχει δική της νοµοθεσία και νοµοθετική πηγή. Η Αυτόνοµη Εκκλησία αυτοκυβερνάται µεν, αλλά έχει την αναφορά της στην κυρίαρχη µητέρα Εκκλησία. Η Αυτοκέφαλη Εκκλησία πρέπει να έχει την Αποστολική ιαδοχή και να µπορεί να εκλέγει µόνη της τους επισκόπους της και όχι να τους προµηθεύεται έξωθεν 17. Οι Ιεροί Κανόνες, όπως διαµορφώθηκαν από τις συγκληθείσες µέχρι τον 9 ο αιώνα Συνόδους, όχι µόνο δεν προέβλεψαν όλους τους λόγους που θα αιτιολογούσαν την ανακήρυξη και αναγνώριση του «Αυτοκεφάλου» των Εκκλησιών, αλλά ούτε και την αρµοδιότητα του κάθε παράγοντα έχουν διατυπώσει. Οι Ιεροί Κανόνες δεν ήταν δυνατόν να προβλέψουν τις µελλοντικές εξελίξεις και τους υστερογενείς παράγοντες που θα επηρέαζαν τη µια ή την άλλη τροπή 16 Ιωάννη Χ. Ταρνανίδη, Θεωρία και πράξη, όπ.π., σελ. 57. 17 Μητροπολίτου Αξώµης Μεθοδίου, Θεολογικαί και Ιστορικαί Μελέται Συλλογή ηµοσιευµάτων, Αθήναι 1979, σελ. 219.

29 των πραγµάτων, ώστε να δώσουν προκαταβολικά µια συγκεκριµένη και στερεότυπη για όλες τις περιπτώσεις λύση 18. Θα µπορούσαµε, βέβαια, να ισχυριστούµε ότι η αρχή της «Αυτοκεφαλίας» βρίσκεται σε εµβρυακή µορφή στον Λ Κανόνα των Αγίων Αποστόλων 19, στον ΙΘ Κανόνα της Αντιοχείας 20, στον ΙΖ Κανόνα 21 της Οικουµενικής Συνόδου (Χαλκηδόνα 451 µ.χ.) 18 Ιωάννη Χ. Ταρνανίδη, Θεωρία και πράξη, όπ.π., σελ. 62. 19 «Τοὺς ἐπισκόπους ἑκάστου ἔθνους εἰδέναι χρή τὸν ἐν αὐτοῖς πρῶτον, καὶ ἠγεῖσθαι αὐτὸν ὡς κεφαλήν, καὶ μηδὲν τι πράττειν ἄνευ τῆς ἐκείνου γνώμης ἐκεῖνα δὲ μόνα πράττειν ἕκαοτον, ὅσα τῇ αὐτοῦ παροικίᾳ ἐπιβάλλει, καὶ ταῖς ὑπ αὐτὴν χώραις. Ἀλλὰ μηδὲ ἐκεῖνος ἄνευ τῆς πάντων γνώμης ποιείτω τι. Οὕτω γὰρ ὁμόνοια ἔσται, καὶ δοξασθήσεται ὁ θεός, διὰ Κυρίου, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ὁ Πατήρ, καὶ ὁ Υἱός, καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα» στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/index.php?id =5&subid=238. 20 «Ἐπίσκοπον μὴ χειροτονεῖσθαι δίχα συνόδου καὶ παρουσίας τοῦ ἐν τῇ μητροπόλει τῆς ἐπαρχίας τούτου δὲ παρόντος ἐξάπαντος, βέλτιον μὲν συνεῖναι αὐτῷ πάντας τοὺς ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ συλλειτουργούς, οὓς καὶ προσήκει δι ἐπιστολῆς τὸν ἐν τῇ μητροπόλει συγκαλεῖν. Καὶ εἰ μὲν ἀπαντοῖεν οἱ πάντες, βέλτιον εἰ δὲ δυσχερὲς τοῦτο εἴη, τούς γε πλείους ἐξάπαντος παρεῖναι δεῖ, ἢ διὰ γραμμάτων ὁμοψήφους γενέσθαι, καὶ οὕτω μετὰ τῆς τῶν πλειόνων ἤτοι παρουσίας, ἢ ψήφου, γίνεσθαι τὴν κατάστασιν Εἰ δὲ ἄλλως παρὰ τὰ ὡρισμένα γίγνοιτο, μηδὲν ἰσχύειν τὴν χειροτονίαν. Εἰ δὲ κατὰ τὸν ὡρισμένον κανόνα γίγνοιτο ἡ κατάστασις, ἀντιλέγοιεν δέ τινες δι οἰκείαν φιλονεικίαν, κρατεῖν τὴν τῶν πλειόνων ψῆφον» στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/index.php?id=5& subid=349 21 «Τὰς καθ ἑκάστην ἐπαρχίαν ἀγροικικὰς παροικίας, ἢ ἐγχωρίους, μένειν ἀπαρασαλεύτους παρὰ τοῖς κατέχουσιν αὐτὰς ἐπισκόποις, καὶ μάλιστα εἰ τριακονταετῆ χρόνον ταύτας ἀβιάστως διακατέχοντες ᾠκονόμησαν. Εἰ δὲ ἐντὸς τῶν τριάκοντα ἐτῶν γεγένηταί τις, ἢ γένοιτο περὶ αὐτῶν ἀμφισβήτησις, ἐξεῖναι τοῖς λέγουσιν ἠδικεῖσθαι, περὶ τούτων κινεῖν παρὰ τῇ συνόδῳ τῆς ἐπαρχίας. Εἰ δέ τις ἀδικοῖτο παρὰ τοῦ ἰδίου μητροπολίτου, παρὰ τῷ ἐξάρχῳ τῆς διοικήσεως, ἢ τῷ Κωνσταντινουπόλεως θρόνῳ δικαζέσθω, καθά προείρηται. Εἰ δὲ καί τις ἐκ βασιλικῆς ἐξουσίας ἐκαινίσθη πόλις, ἢ αὖθις καινισθείη, τοῖς πολιτικοῖς καὶ δημοσίοις τύποις, καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν παροικιῶν ἡ τάξις ἀκολουθείτω» στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/ index.php?id=5&subid=55.

30 και στον ΛΗ Κανόνα 22 της Πενθέκτης Οικουµενικής Συνόδου («εν Τρούλλω» Κωνσταντινούπολη 691 µ.χ.) 23. 22 «Τὸν ἐκ τῶν Πατέρων ἡμῶν τεθέντα κανόνα καὶ ἡμεῖς παραφυλάττομεν, τὸν οὕτω διαγορεύοντα Εἴ τις ἐκ βασιλικῆς ἐξουσίας ἐκαινίσθη πόλις, ἢ αὖθις καινισθείη, τοῖς πολιτικοῖς καὶ δημοσίοις τύποις καὶ ἡ τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων τάξις ἀκολουθείτω» στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/ index.php?id=5&subid=109. 23 Lewis J. Patsavos, Unity and Autocephaly Reality or Illusion? στο Τιµητικόν αφιέρωµα, όπ.π., σελ. 316.

31 Η καθιερωθείσα από τις Συνόδους πρακτική Σύµφωνα µε την καθιερωθείσα από το Κανονικό ίκαιο πρακτική, η παραχώρηση «Αυτοκεφάλου» καθεστώτος σε µία εκκλησιαστική περιφέρεια υπάγεται στην αρµοδιότητα συλλογικού οργάνου της Εκκλησίας και ειδικότερα Συνόδου Επισκόπων 24. Κατά την περίοδο των Οικουµενικών Συνόδων το ζήτηµα του Αυτοκεφάλου υπάγεται στην αρµοδιότητα της καθόλου Εκκλησίας, καθώς η ανακήρυξη, εντός των ορίων της Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας, µίας τοπικής Εκκλησίας ως Αυτοκεφάλου επέφερε αλλαγή των ορίων άλλης Αυτοκεφάλου Εκκλησίας, αλλαγή των σχέσεων ενός τµήµατος του εκκλησιαστικού οργανισµού προς τη σύνθεση της καθόλου Εκκλησίας, αλλαγή εξαρτήσεως επισκόπων από άλλους επισκόπους, όπως επίσης και δηµιουργία νέων οργάνων διοικήσεως και εµφάνιση νέων νοµοθετικών παραγόντων στην Ορθόδοξη Εκκλησία 25. Έτσι η µεν Α Οικουµενική Σύνοδος ρύθµισε τις περιπτώσεις των Εκκλησιών της Ρώµης, της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας 26 και των Ιεροσολύµων 27, η Β Οικουµενική Σύνοδος την περίπτωση της 24 Αναστασίου Κων. Βαβούσκου, Νοµοκανονική θεώρηση του καθεστώτος κανονικής δικαιοδοσίας της Αρχιεπισκοπής Αχρίδος, Μακεδονικά 36 (2007) σελ. 101. 25 Μητροπολίτου Αξώµης Μεθοδίου, Εισήγηση επί του θέµατος Τρόπος ανακηρύξεως Αυτοκεφάλου, όπ.π., σελ. 219-220. 26 «Τὰ ἀρχαῖα ἔθη κρατείτω, τὰ ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ Λιβύῃ καὶ Πενταπόλει, ὥστε τὸν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἐπίσκοπον πάντων τούτων ἔχειν τὴν ἐξουσίαν ἐπειδὴ καὶ τῷ ἐν Ῥώμῃ ἐπισκόπῳ τοῦτο σύνηθές ἐστιν. Ὁμοίως δὲ καὶ κατὰ τὴν Ἀντιόχειαν, καὶ ἐν ταῖς ἄλλαις ἐπαρχίαις, τὰ πρεσβεῖα σῴζεσθαι ταῖς ἐκκλησίαις», Κανών στ της Α Οικουµενικής Συνόδου (Νίκαια 325), στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/index.php?id=5& subid=7. 27 «Ἐπειδὴ συνήθεια κεκράτηκε, καὶ παράδοσις ἀρχαία, ὥστε τὸν ἐν Αἰλίᾳ ἐπίσκοπον τιμᾶσθαι, ἐχέτω τὴν ἀκολουθίαν τῆς τιμῆς τῇ μητροπόλει

32 Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως 28 και η Γ Οικουµενική Σύνοδος την περίπτωση της Εκκλησίας της Κύπρου 29. Το νοµοθετικό έργο των Οικουµενικών και Τοπικών Συνόδων επικυρώθηκε από το Β Κανόνα της Πενθέκτης Οικουµενικής Συνόδου 30, µε αποτέλεσµα να έχουµε, κατά το µάλλον ή ήττον παγιωµένες τις απόψεις της Εκκλησίας γύρω από τα ζητήµατα της παραχωρήσεως «Αυτοκεφάλου» καθεστώτος και των ορίων δικαιοδοσίας 31. σῳζομένου τοῦ οἰκείου ἀξιώματος», Κανών ζ της Α Οικουµενικής Συνόδου (Νίκαια 325), στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/index.php?id=5& subid=8. 28 «Τὸν μέν τοι Κωνσταντινουπόλεως ἐπίσκοπον ἔχειν τὰ πρεσβεῖα τῆς τιμῆς μετὰ τὸν τῆς Ῥώμης ἐπίσκοπον, διὰ τὸ εἶναι αὐτὴν νέαν Ῥώμην», Κανών γ της Β Οικουµενικής Συνόδου (Κωνσταντινούπολη 381), στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/index.php?id=5&subid=24. 29 «Ἕξουσι τό ἀνεπηρέαστον καί ἀβίαστον οἱ τῶν ἁγίων Ἐκκλησιῶν, τῶν κατά τήν Κύπρον, προεστῶτες, κατά τούς Κανόνας τῶν ὁσίων Πατέρων, καί τήν ἀρχαίαν συνήθειαν, δι ἑαυτῶν τάς χειροτονίας τῶν εὐλαβεστάτων Ἐπισκόπων ποιούμενοι», Κανών η της Γ Οικουµενικής Συνόδου (Έφεσος 431), στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/index.php? id=5&subid=37. 30 «Ἐπισφραγίζομεν δὲ καὶ τοὺς λοιποὺς πάντας ἱεροὺς κανόνας, τοὺς ὑπὸ τῶν ἁγίων καὶ μακαρίων Πατέρων ἡμῶν ἐκτεθέντας, τουτέστι τῶν τε ἐν Νικαίᾳ συναθροισθέντων τριακοσίων δεκαοκτὼ ἁγίων Πατέρων, καὶ τῶν ἐν Ἀγκύρᾳ ἔτι μὴν καὶ τῶν ἐν Νεοκαισαρείᾳ, ὡσαύτως καὶ τῶν ἐν Γάγγραις πρὸς τούτοις δὲ καὶ τῶν ἐν Ἀντιοχείᾳ τῆς Συρίας ἀλλὰ μὴν καὶ τῶν ἐν Λαοδικείᾳ τῆς Φρυγίας προσέτι καὶ τῶν ἑκατὸν πεντήκοντα, τῶν ἐν ταύτῃ τῇ θεοφύλακτῳ καὶ βασιλίδι συνελθόντων πόλει, καὶ τῶν διακοσίων, τῶν ἐν τῇ Ἐφεσίων μητροπόλει τὸ πρότερον συναγηγερμένων καὶ τῶν ἐν Χαλκηδόνι, τῶν ἑξακοσίων τριάκοντα ἁγίων καὶ μακαρίων Πατέρων», Κανών β της Πενθέκτης Οικουµενικής Συνόδου (Κωνσταντινούπολη 691), στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/ index. php?id=5&subid=73. 31 Αναστασίου Κων. Βαβούσκου, Νοµοκανονική θεώρηση, όπ.π., σελ. 101-102

33 Το Αυτοκέφαλο µετά τις Οικουµενικές Συνόδους Από τον 9 ο αιώνα και µετά, η σηµασία του «Αυτοκεφάλου» αναβαθµίστηκε, όταν η εκκλησιαστική ανεξαρτησία ετέθη µέσα στις πολιτικές εθνικιστικές επιδιώξεις των Σλάβων. Όµως, και στην περίπτωση αυτή της αναβαθµίσεως του όρου και του ρόλου του «Αυτοκέφαλου» Αρχιεπισκόπου, το Οικουµενικό Πατριαρχείο µπορούσε, ανά πάσα στιγµή, να επεµβαίνει στα εσωτερικά της Εκκλησίας αυτής και στο χώρο της εκκλησιαστικής διοίκησής της 32. Το δικαίωµα της χειροτονίας αποτελούσε και το ουσιαστικότερο στοιχείο της κυριαρχικής εξουσίας του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, σε συνδυασµό και µε την υποχρέωση του χειροτονουµένου να τον µνηµονεύει 33. Γι αυτό ο όρος «Αυτοκέφαλος» Αρχιεπίσκοπος, στη διάρκεια όλων των αιώνων, δεν είχε σταθερά την έννοια της εκκλησιαστικής ανεξαρτησίας. Εντός του πλαισίου της πολιτικής ιδεολογίας του ενιαίου κράτους διατηρήθηκε αδιατάρακτη αυτή η ισορροπία επί αιώνες. Η «Αυτοκεφαλία» όµως και η όλη προβληµατική της δεν µπορούν να αποχωρισθούν από το ζήτηµα των σχέσεων Εκκλησίας Πολιτείας. Έτσι, η δηµιουργία νέων πολιτειακών εξουσιών, σε κράτη µε Ορθόδοξο ηγεµόνα, είχε αισθητή επίδραση στη γενική εικόνα της εξισορρόπησης των ποικίλων τάσεων, η οποία εκδηλώθηκε, µε την έστω και προσωρινή ίδρυση ανεξάρτητων Εκκλησιών κατά τη 32 Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου, Οικουµενικό Πατριαρχείο, όπ.π., σελ. 143. 33 Ιωάννη Χ. Ταρνανίδη, Θεωρία και πράξη, όπ.π., σελ. 59.

34 µεταγενέστερη Βυζαντινή περίοδο. Η αρκετά ασαφής αυτή κατάσταση διατηρήθηκε, κατ αρχάς, και στο Οθωµανικό Κράτος 34. 34 Σπυρίδωνος Ν. Τρωιάνου, Παρατηρήσεις επί των τυπικών, στο Τιµητικόν αφιέρωµα, όπ.π., σελ. 337-338.

35 Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη χορήγηση Αυτοκεφάλου Όταν εξετάζεται η παροχή του δικαιώµατος αυτοδιοικήσεως σε µία τοπική Εκκλησία, επιβάλλεται να διερευνηθεί εάν συντρέχουν δύο βασικές προϋποθέσεις: α) Εάν η συγκεκριµένη ρύθµιση, δηλαδή η αναγνώριση µιας επαρχίας ως Αυτοκεφάλου, θα συµβάλει στην κατά τον αποτελεσµατικότερο τρόπο ενάσκηση της εκκλησιαστικής διοικήσεως. Κατά το σχηµατισµό κρίσεως περί του ότι υφίσταται η προϋπόθεση αυτή, η οποία µπορεί να χαρακτηρισθεί «αντικειµενική», πρέπει να εξετασθεί εάν εξαιτίας οιωνδήποτε παραγόντων (όχι όµως µόνο προσωρινού χαρακτήρα) παρεµποδίζεται ή παρακωλύεται ουσιωδώς η τακτική επικοινωνία µεταξύ της µητρός Εκκλησίας και της τοπικής Εκκλησίας, η οποία επιδιώκει την παροχή του δικαιώµατος αυτοδιοικήσεως. β) Εάν έχει εκφραστεί σχετικά η βούληση του λαού, δηλαδή των µελών της Ορθοδόξου θρησκευτικής κοινότητας, που πρόκειται να ανυψωθεί σε Αυτοκέφαλη Εκκλησία. Το αναγκαίο της δεύτερης αυτής συνδροµής, η οποία σε αντίθεση µε την πρώτη µπορεί να χαρακτηρισθεί «υποκειµενική», προκύπτει από όλες σχεδόν τις σχετικές Πατριαρχικές πράξεις των νεωτέρων χρόνων, στις οποίες γίνεται ρητή επίκληση της αιτήσεως του οικείου χριστιανικού πληρώµατος, κλήρου και λαού, για την παροχή Αυτοκεφαλίας. Με τη διαπίστωση ότι συντρέχουν οι δύο ανωτέρω προϋποθέσεις, δεν µπορεί να θεωρηθεί ότι ολοκληρώθηκε η διαδικασία της εξέτασης. Η προσεκτική µελέτη των σχετικών Πατριαρχικών πράξεων και του ιστορικού τους πλαισίου αποκαλύπτει ακόµη δύο στοιχεία, που έχουν έµµεση σχέση µε την

36 παροχή της Αυτοκεφαλίας και γι αυτό θα µπορούσαν να χαρακτηρισθούν «εξωτερικοί όροι του Αυτοκεφάλου», τα οποία εξετάζονται εφόσον διαπιστωθεί οι συντρέχουν οι ανωτέρω δύο βασικές και απαραίτητες προϋποθέσεις. Τα στοιχεία αυτά είναι: i) Η εθνική οµοιογένεια της Ορθοδόξου θρησκευτικής κοινότητας που επιδιώκει την εκκλησιαστική ανεξαρτησία και ii) Η διαβίωση της εθνικά οµοιογενούς αυτής κοινότητας υπό συνθήκες ενιαίας κρατικής οργάνωσης. Προς αποφυγή, βέβαια, καταχρήσεως του δικαιώµατος αποκτήσεως εκκλησιαστικής αυτοδιοίκησης και συνεπακόλουθου άκριτου και ασύµφορου πολυτεµαχισµού της Ορθοδόξου Εκκλησίας σε πλήθος µικρών Αυτοκεφάλων ή Αυτονόµων Εκκλησιών, θα πρέπει να υπογραµµισθεί ότι δεν µπορεί τα µέλη µιας θρησκευτικής κοινότητας, που αποτελούν εθνική µειονότητα σε ένα κράτος, να αποκτήσουν εκκλησιαστική ανεξαρτησία στην περίπτωση κατά την οποία υφίσταται ήδη Αυτοκέφαλη ή Αυτόνοµη Εκκλησία στη χώρα προέλευσης της εθνικής αυτής µειονότητας 35. Προκειµένου µία εκκλησιαστική γεωγραφική περιφέρεια να ανακηρυχθεί Αυτοκέφαλη, πρέπει ο χώρος αυτός να είναι όντως ανεξάρτητος εκκλησιαστικά και να µη συγχέεται µε άλλη υφιστάµενη στην περιφέρεια αυτή Εκκλησία. Πρέπει όλοι οι Ορθόδοξοι της περιφέρειας αυτής, αποτελούντες ένα σώµα, να συγκατατίθενται στη δηµιουργία της νέας Αυτοκεφάλου Εκκλησίας, η οποία θα ενώνει όλους τους ευρισκοµένους εντός των ορίων της Ορθοδόξους Χριστιανούς. εν µπορεί, δηλαδή, εντός των ορίων µίας Αυτοκεφάλου Εκκλησίας να αυτοκεφαλοποιούνται εκκλησιαστικά σπέρµατα υφιστάµενα παραλλήλως προς άλλους Ορθοδόξους, διότι 35 Σπυρίδωνος Ν. Τρωιάνου, Παρατηρήσεις επί των τυπικών, στο Τιµητικό Αφιέρωµα, όπ.π., σελ. 340-342.

37 από τους Ιερούς Κανόνες και τη µακραίωνη πρακτική της Εκκλησίας γνωρίζουµε µόνο «όρια Εκκλησιών» και παραγγέλµατα Πατέρων «μὴ μεταίρειν ὅρια αἰώνια, ἃ ἔθεντο οἱ πατέρες ἡμῶν» και ακόµη απειλές Ιερών Κανόνων κατά των τολµώντων «ἔξω τῶν ἑαυτοῦ ὅρων χειροτονίας ποιεῖσθαι» 36. Συνεπώς, εάν ελλείπει ο καθορισµός των ορίων της νέας διοικητικής εκκλησιαστικής εξουσίας, δεν µπορεί να ανακηρυχθεί αυτή Αυτοκέφαλη 37. 36 «Ἐπίσκοπον μὴ τολμᾶν ἔξω τῶν ἑαυτοῦ ὅρων χειροτονίας ποιεῖσθαι, εἰς τὰς μὴ ὑποκειμένας αὐτῷ πόλεις, καὶ χώρας εἰ δὲ ἐλεγχθείη τοῦτο πεποιηκώς, παρὰ τὴν τῶν κατεχόντων τὰς πόλεις ἐκείνας, ἢ τὰς χώρας, γνώμην, καθαιρείσθω καὶ αὐτός, καὶ οὓς ἐχειροτόνηοεν», Κανών λε της των Αγίων Αποστόλων, στην ιστοσελίδα http://www.valsamon.com/index.php?id =5&subid =239. 37 Μητροπολίτου Αξώµης Μεθοδίου, Εισήγηση επί του θέµατος Τρόπος ανακηρύξεως Αυτοκεφάλου, όπ.π., σελ. 220.

38 Το Αυτοκέφαλο κατά τους νεώτερους χρόνους Στα χρόνια µετά τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, που τροφοδότησε τους λαούς µε θεωρητικά επιχειρήµατα για την εθνική τους ταυτότητα και κυρίως µετά την κατάρρευση της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, η οποία έδωσε τη δυνατότητα στους έως τότε υπόδουλους λαούς να καλλιεργήσουν την εθνική τους αυτοσυνειδησία και να επενδύσουν σ αυτήν, µε αποτέλεσµα να ιδρύσουν ξεχωριστά εθνικά κράτη, εµφανίστηκαν αναπόφευκτα και ανακατατάξεις στον τοµέα της εκκλησιαστικής διοικητικής δοµής στο χώρο της δικαιοδοσίας του Οικουµενικού Θρόνου 38. Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ενώπιον της νέας αυτής ιστορικής πραγµατικότητας εκλήθη να επιδιώξει την ισορροπία ανάµεσα σε στοιχεία, που θεωρούνταν ως ασυµβίβαστα και κατόρθωσε να επιτύχει στην αποστολή του σε µία περιοχή, όπου διαβιούν λαοί µε διαφορετική προέλευση και χαρακτήρα 39. Από τις αρχές κυρίως του 19 ου αιώνα, όποτε µία χώρα αποκτούσε την αυτονοµία ή την ανεξαρτησία της από την Οθωµανική Αυτοκρατορία, ήγειρε ζήτηµα αποκτήσεως και εκκλησιαστικής Αυτοκεφαλίας από την πνευµατική δικαιοδοσία του Οικουµενικού Πατριαρχείου 40. Προς υποστήριξη της θέσεως αυτής και κατ επέκταση του δικαιώµατος να ανακηρυχθεί Αυτοκέφαλη µία τοπική Εκκλησία, η οποία ανήκε σε περιοχή που µόλις είχε αποκτήσει κρατική υπόσταση, επικαλούνταν αφ ενός τη φράση «τα εκκλησιαστικά, και µάλιστα τα περί ενοριών δίκαια, 38 Ιωάννη Χ. Ταρνανίδη, Θεωρία και πράξη, όπ.π., σελ. 164. 39 Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίµου, Το Οικουµενικόν Πατριαρχείον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 320-321. 40 Μητροπολίτου Ηλιουπόλεως Γενναδίου, Το Αυτοκέφαλον εν τη Ορθοδόξω Εκκλησία, Ορθοδοξία, τεύχ. 50 (1930) 37.