ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΠΑΛ ΠΥΛΗΣ 2012-2013 - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΠΑΛ ΠΥΛΗΣ Οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα είναι οι : Βαμπούλης Δημήτριος, Λαμπρογιώργου Ειρήνη, Τζιάννης Γεώργιος, Παπαρσένης Κωνσταντίνος, Παλλαντζάς Ιωάννης, Ξαγαράς Αθανάσιος, Κουκουτσέλος Λάμπρος, Γουλιώτης Αχιλλέας, Λάζος Θεόδωρος, Μητσιάκη Μαρία, Παφίλης Χρήστος, Οικονόμου Ηλίας, Λαμπρογιώργου Μαρία, Βαγενάς Σπύρος, Μπαλά Δήμητρα. Υπεύθυνοι Καθηγητές: Κωνσταντινίδης Δημήτριος ΠΕ 14.04 ΓΕΩΠΟΝΟΣ Τσιούνης Στέφανος ΠΕ09 ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ [1]
Περιεχόμενα Σελ. Πρόλογος...03 Εισαγωγή...04 Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια της Ελλάδας...06 Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια του Νομού Τρικάλων...10 Άλλα πετρογεφύρια των Τρικάλων...16 Η αρχιτεκτονική των πέτρινων γεφυριών...19 Τα μέρη ενός πέτρινου τοξωτού γεφυριού...21 Τα μπουλούκια και τα κιουπρουλίδικα 22 Περιβαλλοντική επίσκεψη της Περιβαλλοντικής Ομάδας στα Πέτρινα Γεφύρια.23 Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία...28 ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΣΤΟ ΖΑΓΟΡΙ [2]
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η καταστροφή του περιβάλλοντος από τον άνθρωπο σήμερα είναι μεγάλη. Μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι : 1. Η αύξηση του πληθυσμού της γης 2. Υπερεκμετάλλευση των φυσικών πηγών 3. Η αλλαγή του κλίματος 4. Είδη που απειλούνται 5. Καταστροφή των δασών 6. Ρύπανση και έλλειψη του νερού Η θέσπιση αυστηρών νόμων για την αντιμετώπιση του προβλήματος από τα περισσότερα κράτη στον κόσμο δεν φέρνει αποτελέσματα, γιατί τα μέτρα αυτά καταστρατηγούνται από την ανθρώπινη απληστία, αφού ο μοναδικός σκοπός είναι το κέρδος. Για να υπάρξει αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι δύσκολο να γίνει ερήμην του σχολικού θεσμού. Η εκπαίδευση είναι αυτή που μπορεί να συμβάλλει στην αλλαγή του ισχύοντος συστήματος αξιών, όσον αφορά τα περιβαλλοντικά θέματα και την αντιμετώπισή τους. Είναι αυτή που πρέπει να λειτουργήσει σαν αιχμή του δόρατος για κοινωνική αλλαγή και να μπορέσει να μπολιάσει τους νέους ανθρώπους με καινούργιες ιδέες, νέες στάσεις και νέο ήθος που ταιριάζουν στις αυξανόμενες ανάγκες του ανθρώπου και της φύσης, με στόχο την οικοδόμηση ενός καλύτερου μέλλοντος για όλο τον πλανήτη. Είναι αυτή που μπορεί και πρέπει να προετοιμάσει τους νέους ανθρώπους, μέσω της σωστής και τεκμηριωμένης ενημέρωσης και γνώσης για την αποτελεσματικότερη συμμετοχή στη διαμόρφωση της παγκόσμιας κοινωνίας του αύριο. Έτσι η αναγκαιότητα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης είναι ολοφάνερη, γιατί συμβάλλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση νέου ήθους στους σημερινούς μαθητές και αυριανούς πολίτες. Οι στόχοι της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κινούνται σε δύο επίπεδα: τη διαμόρφωση ενημερωμένων πολιτών με ανεπτυγμένο το αίσθημα ευθύνης,με οικολογική παιδεία και οικολογική συνείδηση. Και παράλληλα συνείδησης κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και τελικά συνείδηση της βαθύτερης σχέσης που συνδέει τον άνθρωπο με τη φύση. Συνείδηση του γεγονότος ότι τις αιτίες των περιβαλλοντικών προβλημάτων πρέπει να τις αναζητήσει κανείς στις σχέσεις του ανθρώπου με τη Φύση και του ανθρώπου με τον άνθρωπο και ότι η λύση των περιβαλλοντικών προβλημάτων θα προκύψει μέσα από συλλογικές δράσεις. τη διαμόρφωση πολιτών με στάσεις και συμπεριφορές φιλικές προς το περιβάλλον και με τη διάθεση για ενεργό συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα. Έτσι, λοιπόν, η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι ουσιαστικά Αγωγή του Πολίτη, που έχει στόχο και την κατανόηση των οργανωτικών δομών της κοινωνίας αλλά και την αμφισβήτηση και την προσπάθεια ανατροπής των κακώς κειμένων. Είναι μια διαφορετική μορφή εκπαίδευσης που προσπαθεί να ανατρέψει το μαθαίνω και δέχομαι και να το αντικαταστήσει με το κατανοώ για να δράσω. Μέσα από [3]
τους δύο αυτούς βασικούς στόχους η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση πετυχαίνει να δώσει το χαρακτήρα του «περιβαλλοντικά υπεύθυνου πολίτη». Το περιβαλλοντικό μας πρόγραμμα << Πετρογέφυρα του Νομού Τρικάλων >> κινείται σε αυτή την κατεύθυνση προσδίδοντας στους μαθητές που πήραν μέρος οικολογικό ήθος. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην προβιομηχανική Ελλάδα, το κύριο δομικό υλικό ήταν η πέτρα και ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που απασχολούσαν τους κατοίκους περισσότερο της ηπειρωτικής και λιγότερο της νησιωτικής υπαίθρου ήταν η ασφαλής διέλευση των οδοιπόρων και των μεταφορικών μέσων τους πάνω από ποτάμια, ρέματα και χείμαρρους. Μέχρι τον 20ο αιώνα, το μόνο εφικτό αλλά λειτουργικό τεχνικό έργο που μπορούσε να κατασκευάσει ο ασπούδαστος μάστορας της εποχής εκείνης για να δώσει τη λύση στο συγκοινωνιακό πρόβλημα που απασχολούσε όχι μόνο τον ίδιο αλλά όλους ανεξαιρέτως τους συντοπίτες του ήταν ένα πέτρινο γεφύρι, μονότοξο όπως της Αργιθέας (εικόνα 01) ή πολύτοξο όπως της Άρτας που είναι και το πιο γνωστό (εικόνα 02). Εικόνα 01. Το μονότοξο γεφύρι της Αργιθέας [4]
Εικόνα 02. Το πολύτοξο γεφύρι της Άρτας. Το έργο της κατασκευής ήταν τόσο σημαντικό που οδήγησε στη δημιουργία σχετικών τραγουδιών, παραδόσεων αλλά και θρύλων που αναφέρονταν ακόμα και σε ανθρωποθυσία για να στεριώσει το πολυπόθητο γεφύρι. Όμως, η κατασκευή τέτοιων γεφυριών έχει σταματήσει από το 1940 και η πολύπλοκη αυτή τέχνη έχει ήδη περάσει στη λήθη, ώστε σήμερα να μην υπάρχει ούτε ένας «γεφυράς» ή «κιοπρουλής», όπως χαρακτηριστικά ονομαζόταν ο λαϊκός και σχεδόν πάντοτε αγράμματος γεφυροποιός. Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια συνήθως είναι χτισμένα σε μια ιδιαίτερη αλλά και σε πολλές περιπτώσεις δυσπρόσιτη θέση. Εξαιτίας της δυσπρόσιτης θέσης τους αλλά και της έντονης αστυφιλίας που καταδυναστεύει την ελληνική ύπαιθρο τις περισσότερες φορές τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια δεν αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του άμεσου περιβάλλοντος των Ελλήνων και οι γνώσεις τους σχετικά με αυτά είναι περιορισμένες έως ανύπαρκτες. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, όχι μόνο δεν είμαστε εξοικειωμένοι με αυτά αλλά δυστυχώς αγνοούμε ακόμα και την ύπαρξη τους. Έτσι πάρα πολλά έχουν περιέλθει σε αχρηστία και αναπόφευκτα φθείρονται με τον χρόνο. [5]
Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια της Ελλάδας 1. Γενικά Όσα άντεξαν στα ορμητικά νερά και στο χρόνο στέκονται μάρτυρες της ιστορίας και του πολιτισμού αυτού του τόπου. Οι τεχνητές γέφυρες είναι τεχνικά έργα που κατασκευάζουν οι άνθρωποι για να ικανοποιήσουν τις ζωτικές ανάγκες της μεταξύ τους επικοινωνίας και της μεταφοράς των αγαθών τους. Χρησιμοποιώντας τη γέφυρα, ο άνθρωπος μπόρεσε να σταθεί και να διαβεί με αισθητή ασφάλεια πάνω από τα ορμητικά νερά των ποταμών. Οι λαϊκοί μάστορες-δημιουργοί αξιοποιούσαν τους φυσικούς νόμους άλλοτε συνειδητά και άλλοτε μισοσυνειδητά και συναρμολογούσαν μικρές αλλά γερές πέτρες με μια ειδική τεχνική για να δώσουν στο γεφύρι το κατάλληλο τοξοειδές σχήμα μέσα στο κατακόρυφο επίπεδο, έτσι ώστε να αποφευχθεί η ανάπτυξη εφελκυστικών δυνάμεων και να μην ολισθαίνουν οι πέτρες. Αυτός ο κατασκευαστικός περιορισμός δεν οδήγησε σε πτώχευση την αισθητική των γεφυριών. Αντίθετα, η έντονη ποικιλομορφία και η διαφορετικότητα στην αρχιτεκτονική σύνθεση των γεφυριών παραπέμπει στο μεράκι του μάστορακατασκευαστή. 2. Επιλογή τοποθεσίας Πρωταρχικό μέλημα για την κατασκευή ενός γεφυριού ήταν η σωστή επιλογή της θέσης για τη σύνδεση των δύο πλευρών. Στις ορεινές και βραχώδεις περιοχές, το στενότερο μέρος του ποταμού και οι βραχώδεις περιοχές και οι βραχώδεις όχθες ήταν αυτές που καθόριζαν τη θέση του. Γι' αυτό το λόγο πρώτα καθορίζονταν οι προσβάσεις προς το γεφύρι. Αντιθέτως, στις πεδινές περιοχές τα μονοπάτια καθόριζαν τη θέση του γεφυριού. Γενικά, το πλάτος και το βάθος, καθώς και η μορφολογία του εδάφους καθόριζαν τη μορφή του γεφυριού, τον αριθμό των τόξων,το άνοιγμά τους, την καμπυλότητά τους και άλλες λεπτομέρειες. Στην περίπτωση που το άνοιγμα του ποταμού ήταν μεγάλο και δεν υπήρχαν βραχώδεις όχθες, η θεμελίωση ( ακροβάθρων και μεσοβάθρων ) γινόταν μέσα στην κοίτη του ποταμού, με εκτροπή της κοίτης τους καλοκαιρινούς μήνες, χρησιμοποιώντας ειδικές πασσαλώσεις, που εξασφάλιζαν τη σταθερότητα. Στην περίπτωση που το άνοιγμα του ποταμού ήταν μεγάλο και δεν υπήρχαν [6]
βραχώδεις όχθες, η θεμελίωση ( ακροβάθρων και μεσοβάθρων ) γινόταν μέσα στην κοίτη του ποταμού, με εκτροπή της κοίτης τους καλοκαιρινούς μήνες, χρησιμοποιώντας ειδικές πασσαλώσεις, που εξασφάλιζαν τη σταθερότητα. Η μορφολογία του εδάφους έπαιζε τον πιο καθοριστικό ρόλο. Ο πρωτομάστορας αναζητούσε ένα βραχώδες στένωμα του ποταμού με γερούς βράχους στις όχθες για να στηρίξει με ασφάλεια τα ακρόβαθρα. Οι πολύπειροι λαϊκοί γεφυροποιοί γνώριζαν ότι όσο μικρότερη η καμάρα τόσο πιο στέρεο το γεφύρι και τόσο μικρότερο το κόστος κατασκευής. Επομένως, η επιλογή της θέσης του γεφυριού ήταν σπουδαιότερη από τη χάραξη του δρόμου ή του μονοπατιού. Έτσι, πολλές φορές ήταν αναπόφευκτο ο δρόμος να ακολουθεί την όχθη του ποταμού μέχρι να συναντήσει το γεφύρι. Συνήθως, η θέση ήταν από χρόνια προκαθορισμένη, δηλαδή, εκεί που υπήρχε παλιότερα ένα ξύλινο ή άλλο πέτρινο γεφύρι που είχε γκρεμιστεί. 3. Μορφολογικά χαρακτηριστικά των γεφυριών Όλα τα πέτρινα γεφύρια, ανάλογα με τον αριθμό των τόξων τους, ταξινομούνται σε δύο κύριες κατηγορίες: τα μονότοξα και τα πολύτοξα. Η μορφολογία των ποταμιών ακολουθεί την εξής λογική: στα ορεινά εδάφη με μεγάλη κλίση τα ποτάμια έχουν μικρό πλάτος και έτσι είναι πιο ορμητικά,ενώ στα πεδινά εδάφη με ελάχιστη κλίση τα ποτάμια φτάνουν στο μέγιστο πλάτος τους και χάνουν την ορμητικότητα τους. Έτσι, τα μονότοξα γεφύρια βρίσκονται στα βουνά και τα πολύτοξα στις πεδιάδες. Επειδή η Ελλάδα είναι κατεξοχήν ορεινή χώρα, τα περισσότερα γεφύρια της είναι μονότοξα και βρίσκονται σε ορεινές περιοχές. 4. Υλικά κατασκευής Βασική πρώτη ύλη ήταν ο σχιστόλιθος που αφθονεί στην Ελλάδα, ενώ για συνδετική ύλη χρησιμοποιούσαν ένα είδος υδατοστεγούς ασβεστοκονιάματος, το «κουρασάνι». Αυτό το έφτιαχναν οι ίδιοι οι μάστορες και αποτελούνταν από ένα μίγμα τριμμένου κεραμιδιού, σβησμένου ασβέστη, ελαφρόπετρας, χώματος, νερού και ξερών χόρτων. Σε αρκετές περιπτώσεις, έριχναν μέσα στο μίγμα ασπράδια αυγών και μαλλιά ζώων για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα και τη συνεκτικότητα του. [7]
5. Ονοματοδοσία Καθοριστικό στοιχείο για το χτίσιμο ενός γεφυριού αποτελούσε το κόστος. Πρέπει να τονιστεί πως τα πέτρινα γεφύρια είχαν πολύ υψηλό κόστος κατασκευής και γι αυτό τη χρηματοδότηση του έργου την αναλάμβανε είτε ένα ή περισσότερα γειτονικά χωριά είτε κάποιοι μεμονωμένοι χορηγοί-χρηματοδότες. Στη δεύτερη περίπτωση ως ηθική ανταμοιβή προς το χορηγό αυτόν, το γεφύρι έπαιρνε το όνομα του. Όμως, αρκετές φορές η ονοματοδοσία γινόταν κατά συνήθεια από τους κατοίκους των γύρω χωριών με την πάροδο του χρόνου. Όλες οι πιθανές περιπτώσεις ονοματοδοσίας μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: 1. από το χορηγό (συνήθως άντρες και σπανιότατα γυναίκες) 2. από το φυσικό περιβάλλον: το ίδιο το ποτάμι, τη χαράδρα, το βουνό, ή την τοποθεσία 3. από το ανθρωπογενές περιβάλλον: χωριό, μοναστήρι ή εκκλησία, χάνι, νερόμυλο, βρύση, σπίτι, ή κάποιο τυχαίο συμβάν π.χ. έναν πνιγμό, μια συμπλοκή κ.ά. 6.Χορηγοί Συνήθως ήταν Έλληνες που είχαν πλουτίσει στον τόπο τους ή στο εξωτερικό από το εμπόριο, την κτηνοτροφία, κ.ά. Αρκετές φορές ήταν ο ιδιοκτήτης του παρακείμενου μύλου και αυτό γινόταν γιατί έτσι ο μυλωνάς μεγάλωνε το πελατολόγιο του, αφού ο μύλος του θα γινόταν προσβάσιμος σε κατοίκους και από τις δύο όχθες του ποταμού. Επίσης, κάποιες φορές, είτε ένας κλέφτης ή αρματολός, είτε ένα θρησκευτικό πρόσωπο, π.χ. καλόγερος ή παπάς, αναλάμβανε εξολοκλήρου τα έξοδα της κατασκευής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα κληρικού-χορηγού υπήρξε ο Άγιος Βησσαρίων (1490-1540), ο οποίος διετέλεσε Μητροπολίτης Λάρισας (μετά το θάνατο του ανακηρύχτηκε σε Άγιο) και μέσα σε 15 περίπου χρόνια χρηματοδότησε τρία πολύ σημαντικά γεφύρια στο νομό Τρικάλων: το γεφύρι του Κοράκου στον Αχελώο, της Πόρτας στον Πορταϊκό και της Σαρακίνας στον Πηνειό. Τέλος, αρκετές φορές ο χορηγός ήταν ένας Τούρκος αξιωματούχος, όπως ο Καμπέρ Αγάς στα Ιωάννινα, ο Μαχμούτ Πασάς στα Γρεβενά κ.ά. [8]
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΓΕΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ (ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ) ΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ [9]
Τα πέτρινα τοξωτά γεφύρια του Νομού Τρικάλων Στις ορεινές περιοχές του Ν. Τρικάλων, κατασκευάστηκαν γεφύρια που αποτελούνται, συνήθως, από ένα τόξο, λόγω του μικρού πλάτους της κοίτης των ποταμών. Το σημαντικό πλεονέκτημα, των γεφυριών αυτών, είναι η θεμελίωση τους σε συμπαγή βράχο. Για το λόγο δε αυτό και σε συνδυασμό με την αρτιότητα της κατασκευής τους, τα περισσότερα που έχουν διασωθεί βρίσκονται στις ορεινές περιοχές. Λόγω του μειωμένου ανοίγματός τους, επιτεύχθηκε και σημαντική οικονομία στην κατασκευή, επειδή το βραχώδες έδαφος της θεμελίωσης βρίσκεται σε στενώσεις των ρεμάτων-ποταμών. Οι μαστόροι της εποχής εκείνης απέδειξαν ότι διέθεταν στατικές γνώσεις από ένστικτο και εμπειρία που ανέπτυξαν και διέθεσαν σε διάστημα πολλών γενιών. Ο κόσμος φκιάνουν εκκλησιαίς, φκιάνουν και μοναστήρια, Φκιάνουν και πετρογιόφυρα, για να περνάη ο κόσμος, Κ εγώ καλό δεν έκαμα χώρι από κακωσύναις. «Ο εξομολογούμενος κλέφτης». Δημοτικό τραγούδι Ηπείρου. ΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΚΑΡΥΑΣ [10]
ΓΕΦΥΡΙΑ ΠΟΥ ΣΩΖΟΝΤΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΣΤΟΝ ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟ Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΧΩΡΙΟ Ή ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣ ΠΟΤΑΜΙ Ή ΡΕΜΑ 1 Γεφύρι του Άσπρου Χαλίκι Άσπρος 2 Γεφύρι του Καπραρία Χαλίκι Καπραρίας 3 Γεφύρι του Φίλου Χαλίκι Άσπρος 4 Γεφύρι της Ανθούσας Ανθούσα Λεπενίτσης Ρ. 5 Γεφύρι του Μίχου Ανθούσα Ασπροπόταμος 6 Γεφύρι Κατούνα Κρανιά Κρανιώτικο Ρ. 7 Γεφύρι του Γκίκα Κρανιά Κρανιώτικο Ρ. 8 Γεφύρι Δέσης (νεότερο) Δέση Παλαιομάντρι Ρ. 9 Γεφύρι της Πύρρας Πύρρα Κρυόβρυση Ρ. 10 11 Γεφύρι Πύρρας (νεότερο) Γεφύρι Χατζηπέτρου Πύρρα Κρυόβρυση Ρ. Νεραϊδοχώρι Περτουλιώτικο Ρ. 12 Γεφύρι Κ. Χατζηπέτρου Μεσοχώρα Ασπροπόταμος [11]
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΙΝΩΝ ΓΕΦΥΡΙΩΝ ΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Ονομασία: Πόρτας ή Αγίου Βησσαρίωνα Ποτάμι: Πορταικός Περιοχή: Δήμος Έτος κτίσης: 1514 Κτίσθηκε: από τον μητροπολίτη Λάρισας Βησσαρίωνα, και γεφυρώνει τον Πορταικό ποτάμι που έρχεται από την Γκρόπα. Βρίσκεται λίγο έξω από το Δήμο Πύλης ( παλαιά ονομασία Πόρτα ) στον μοναδικό δρόμο προς τον Ορεινό όγκο Τρικάλων. Έως το 1936 ήταν η μοναδική σύνδεση του Ασπροποτάμου και του Κόζιακα. Είναι μονότοξο με άνοιγμα τόξου 28 μέτρα, χωρίς ανακουφιστικό άνοιγμα. Ονομασία: Παλαιοκαρυάς Ποτάμι: Περιοχή:Παλαιοκαρυάς Έτος κτίσης:1500-1550 Κτίσθηκε ανάμεσα στο 1500-1550, γεφυρώνοντας το ρεύμα της Γκρόπας. Η κτητορική επιγραφή έχει αφαιρεθεί. Φεύγοντας από Πύλη στρίβουμε στον δρόμο που οδηγεί στα Στουρναρέϊκα. Μετά από 4χλμ συναντάμε την πινακίδα που γράφει Παλαιοκαρυά, και στρίβουμε αριστερά. Μετά την μικρή νεώτερη γέφυρα μπαίνουμε στον χωματόδρομο στα αριστερά μας και σε 300 μέτρα το αντικρίζουμε. Το γεφύρι παλαιότερα εξυπηρετούσε από τα Τρίκαλα και την πύλη, την συγκοινωνία και τον εφοδιασμό με τρόφιμα όλα τα χωριά του Ασπροποτάμου. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 19 μέτρα, χωρίς ανακουφιστικά ανοίγματα, και απέναντί του υπάρχει καλοδιατηρημένο μονοπάτι που πλέον (όπως και το γεφύρι ) δεν χρησιμοποιείται. Ονομασία : Νεραιδοχωρίου Ποτάμι: Ασπροπόταμος Περιοχή: Nεραϊδοχώρι Έτος κτίσης:1750 Βρίσκεται κοντά στον αγροτικό δρόμο (χωματόδρομο) που ενώνει την κοινότητα Νεραϊδοχωρίου (παλιά ονομασία Βετερνίκ) με την Πύρρα. 2 σχεδόν χλμ. Μετά το Νεραιδοχώρι ακριβώς στο νέο τσιμεντένιο γεφύρι που περνάει ο δρόμος στρίβουμε αριστερά. Περνάμε το ποτάμι και στον παλιό νερόμυλο ακολουθώντας την κοίτη ενός παραπόταμου του Ασπροποτάμου και σε 300 περίπου μέτρα το βλέπουμε στα δεξιά μας. Είναι μονότοξο με άνοιγμα τόξου 17,60 μέτρα, και πλέον δεν χρησιμοποιείται. Δεν έχει ανακουφιστικά ανοίγματα. [12]
Ονομασία: Πύρρας «Καμάρα» Περιοχή: Xωριό Πύρρα Έτος κτίσηs:18oς αι. Κτίσθηκε τον 18ο αι. ενώ πρόσφατα (1997) αφαιρέθηκε η κτητορική επιγραφή. Βρίσκεται στον αγροτικό χωματόδρομο που ενώνει την Πύρρα, με το Νεραϊδοχώρι. Πρόσβαση υπάρχει και κατ ευθείαν από το χωριό 600 μέτρα από την έξοδο του. Παλαιά χρησίμευε για την επικοινωνία των κατοίκων με το Νεραϊδοχώρι. Τώρα ακριβώς δίπλα του διανοίχτηκε ο δρόμος και χρησιμεύει μόνο σαν «πέρασμα» των κατοίκων στα κοντινά σπίτια και των οδοιπόρων προς την πλατεία του χωριού. Είναι μονότοξο με άνοιγμα τόξου 4 μέτρα, χωρίς ανακουφιστικό άνοιγμα. Ονομασία: Γεφύρι Δέσης Ποτάμι: Παλιομάντρι Περιοχή: Ασπροποτάμου Περιγραφή: Το γεφύρι είναι γκρεμισμένο. Δεν είναι γνωστό πότε κτίσθηκε ούτε υπάρχει αναφορά κτητορικής επιγραφής. Σήμερα έχει μείνει μόνο το αριστερό βάθρο. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας, μεταφοράς αγαθών και κοπαδιών. Βρίσκεται στο ρέμα Παλιομάντρι όπως μπαίνουμε στο Δημοτικό Διαμέρισμα Δέσης, με κατεύθυνση τα χωριά του Ασπροποτάμου, αριστερά στον τσιμεντόδρομο, και πάλι αριστερά στο παλιό νερόμυλο. Ονομασία :Γεφύρι Ανθούσας Η Γεφύρι Μίχου Εντυπωσιακό στην κατασκευή δίτοξο γεφύρι με άνοιγμα μεγάλου τόξου 12,50 μέτρα και μικρότερου τόξου 3,70 μέτρα. Δεν υπάρχουν αναφορές για το πότε κτίστηκε ούτε κτητορική επιγραφή, όμως η χρησιμότητα του και σήμερα είναι σημαντική, αφού συνδέει από το παλιό μονοπάτι, την Ανθούσα με το Μοναστήρι της Παναγίας «Γαλακτοτροφούσης». Η πρόσβαση είναι πιο εύκολη ( λιγότερο ρομαντική όμως ) από τον δρόμο που οδηγεί στους Καλαρρύτες, λίγο πριν το μοναστήρι αριστερά. [13]
Ονομασία: Γεφύρι Χαλικίου Έτος κτίσης:14ος αι. Περιοχή: Στο χωριό Χαλίκι Βρίσκεται στη είσοδο του χωριού όπως ερχόσαστε από την Ανθούσα. Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή ενώ σήμερα δεν εξυπηρετεί την κυκλοφορία, αφού κτίσθηκε καινούρια τσιμεντένια γέφυρα. Είναι μονότοξο θεμελιωμένο σε βράχο με άνοιγμα τόξου 6,70μ. Έχει γίνει πρόσφατα (1997) συντήρηση. Ονομασία: Γεφύρι Μιχαλάκη Φίλου Έτος κτίσης:18ος αι. Περιοχή: Πηγές Αχελώου Κτίσθηκε τον 18ο αι. για να διευκολύνει της μετακινήσεις από και προς το Μέτσοβο. Το κόστος ανέλαβε η σπουδαία μορφή του Χαλικίου, Μιχαλάκης Φίλος απ όπου, πήρε και το όνομα του. Είναι Μονότοξο με άνοιγμα τόξου 8 μέτρα. Απέχει περίπου 2.500μ από το χωριό. Για να πάτε ακολουθήστε τον δρόμο προς Μέτσοβο και στα 200μ. στρίψτε δεξιά και σε άλλα 800μ. φτάνετε στη στάνη. Αφήνετε το αυτοκίνητο εκεί και συνεχίζετε με τα πόδια περνάτε το ρυάκι και φτάνετε στην περίφημη «σκάλα Μιχαλάκη Φίλου». Η σκάλα είναι σκαλοπάτια σκαλισμένα στα βράχια. Σε 10β λεπτά έχετε φτάσει και στο γεφύρι, που πλέον δεν εξυπηρετεί της μετακινήσεις αλλά είναι με τα πόδια ο πιο σύντομος δρόμος για της Πηγές του Αχελώου. Ονομασία : Γεφύρι Κρανιάς στο χωριό Κρανιά Περιοχή :Συνοικία Κρανιάς Έτος κτίσης :Τέλη 1800 Ποτάμι : Ασπροπόταμος Θα το αντικρίσετε στην είσοδο της κοινότητας Κρανιάς ενώ γεφυρώνει με το μοναδικό τόξο 15 μέτρων ανοίγματος, παραπόταμο του Ασπροποτάμου. Δεν έχει ανακουφιστικά ανοίγματα. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται μια και η νεότερη κατασκευή του δρόμου επέβαλε την κατασκευή νέας γέφυρας. Πιο παλιά συνέδεε την Βόρεια με την Νότια συνοικία Της Κρανιάς. [14]
Ονομασία :Γεφύρι Μεσοχώρας Έτος κτίσης:20ος αι. Περιοχή :Τέμπλας και Αυλακίου Περιοχή :Αχελώος Χτίστηκε την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, με την ίδια επιμέλεια με τα γεφύρια Τέμπλας και Αυλακίου, βρίσκεται μετά την Μεσοχώρα και χρησιμεύει ακόμα και σήμερα για το γεφύρωμα του Αχελώου. Είναι μονότοξο με άνοιγμα του κυρίου τόξου 30 μέτρων. Ονομασία: Γεφύρι Βαλκάνου Περιοχή: Πολυνέρι Το γεφύρι είναι γκρεμισμένο. Δεν είναι γνωστό πότε κτίστηκε ούτε υπάρχει αναφορά κτητορικής επιγραφής. Σήμερα έχει μείνει μόνο το δεξιό βάθρο. Εξυπηρετούσε τις ανάγκες επικοινωνίας, μεταφοράς αγαθών και κοπαδιών έως ότου έπεσε το 1950. Δίπλα σχεδόν, κτίστηκε νέα τσιμεντένια γέφυρα. Βρίσκεται πάνω στο δρόμο που από το Πολυνέρι ή το Μοσχόφυτο οδηγεί στο Βαλκάνο. [15]
ΑΛΛΑ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΙΑ ΤΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Γεφύρι του Ντελή του 1825 στον Ξηρόκαμπο Καλαμπάκας. Γεφυρώνει το ρέμα Κακοπλευρίτης. ΠΑΛΙΟ ΓΕΦΥΡΙ έδινε πρόσβαση στο ορεινό χωριό Αθαμανία (Μουτσιάρα) στον Ασπροπόταμο. [16]
Γεφύρι Βακαρέτσια του 1860 στον Ξηρόκαμπο Καλαμπάκας. Γεφυρώνει το χείμαρο Μπουζντά. Γεφύρι του Ψείρα του 1790 στο Ψήλωμα Καλαμπάκας. Γεφυρώνει τον ποταμό Μήκανη ή Ίων. [17]
Γέφυρα Σαρακίνας του 1520 στη Σαρακίνα Καλαμπάκας. Γεφυρώνει τον ποταμό Πηνειό ή Σαλαμπριά. Μεγάλο γεφύρι του Κεραμιδίου (γνωστό στην περιοχή ως Παλιογέφυρο) [18]
Βρίσκεται στην έξοδο του χωριού προς το νότο. Γεφυρώνει τον ποταμό Ενιπέα και εξυπηρετούσε τη συγκοινωνία με την Καρδίτσα και τη Λάρισα. Σήμερα δεν χρησιμοποιείται. Δεν είναι γνωστό πότε κατασκευάστηκε, αλλά πιθανολογείται μεταξύ 13 ου και 16 ου αιώνα. Αρχικά είχε 4 τόξα, αλλά σήμερα απέμειναν 3, μετά την ανατίναξή του αριστερού τόξου που ήταν το μεγαλύτερο, από τους Γερμανούς το 1941. Τα τόξα είναι ημικυκλικά με δύο ανακουφιστικά ανοίγματα στα βάθρα. Το δεξιό βάθρο στηρίζεται σε βράχο ενώ τα άλλα θεμελιώθηκαν στο χώμα. Το μεγαλύτερο τόξο είναι το μεσαίο, με άνοιγμα 8,6 μ. και ύψος 6,2 μ. Τα άλλα δύο έχουν άνοιγμα 7,2 μ. και ύψος 5,9 μ. Το συνολικό μήκος του είναι 40 μ. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε ασβεστόλιθος από τους γειτονικούς λόφους. ΤΟ ΠΑΛΙΟΓΕΦΥΡΟ ΣΤΟ ΚΕΡΑΜΙΔΙ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Αρχιτεκτονική Πέτρινων Γεφυριών Η κατασκευή ενός γεφυριού είχε ανέκαθεν πάρα πολύ μεγάλη σημασία. Διευκόλυνε την επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους, βοηθούσε τη διακίνηση των αγαθών, ένωνε τις πόλεις μεταξύ τους και το σημαντικότερο συντελούσε στη μεταφορά και στην ανταλλαγή γνώσεων και εμπορευμάτων άλλα και στην ανάπτυξη της κάθε περιοχής. Πιο συγκεκριμένα,τα βουνά,σχημάτιζαν μεταξύ τους πολλές δύσβατες κοιλάδες, που αρκετές φορές διασχίζονταν από ένα ποτάμι. Έτσι λοιπόν,από πολύ παλιά υπήρχε η ανάγκη να υπερπηδηθούν αυτά τα εμπόδια που δυσκόλευαν τη μετακίνηση των κατοίκων. Πρωταρχικό μέλημα για την κατασκευή ενός γεφυριού ήταν η σωστή επιλογή της θέσης για τη σύνδεση των δύο πλευρών. Στις ορεινές και βραχώδεις περιοχές,το στενότερο μέρος του ποταμού και οι βραχώδεις περιοχές και οι βραχώδεις όχθες ήταν αυτές που καθόριζαν τη θέση του. Γι αυτό το λόγο πρώτα καθορίζονταν οι προσβάσεις προς το γεφύρι. Αντιθέτως,στις πεδινές περιοχές τα μονοπάτια καθόριζαν τη θέση του γεφυριού. Γενικά, το πλάτος και το βάθος,καθώς και η μορφολογία του εδάφους καθόριζαν τη [19]
μορφή του γεφυριού, τον αριθμό των τόξων,το άνοιγμά τους,την καμπυλότητά τους και άλλες λεπτομερειες. Στην περίπτωση που το άνοιγμα του ποταμού ήταν μεγάλο και δεν υπήρχαν βραχώδεις όχθες, η θεμελίωση ( ακροβάθρων και μεσοβάθρων ) γινόταν μέσα στην κοίτη του ποταμού, με εκτροπή της κοίτης τους καλοκαιρινούς μήνες, χρησιμοποιώντας ειδικές πασσαλώσεις, που εξασφάλιζαν τη σταθερότητα. Στην περίπτωση που το άνοιγμα του ποταμού ήταν μεγάλο και δεν υπήρχαν βραχώδεις όχθες, η θεμελίωση ( ακροβάθρων και μεσοβάθρων ) γινόταν μέσα στην κοίτη του ποταμού, με εκτροπή της κοίτης τους καλοκαιρινούς μήνες, χρησιμοποιώντας ειδικές πασσαλώσεις, που εξασφάλιζαν τη σταθερότητα. Αυτή τη μορφή την αποφάσιζε ο πρωτομάστορας (κάλφας), που αναλάμβανε την κατασκευή του έργου. Κάτω από την άγρυπνη καθοδήγηση του ( που στηριζόταν μόνο στην εμπειρία), εργαζόταν το μπουλούκι. Το έργο των μπουλουκιών ήταν επίπονο και επικίνδυνο, αφού είχαν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο τις καιρικές συνθήκες ( που στους ορεινούς όγκους της Ελλάδος είναι κατά κανόνα αντίξοες), αλλά και τις καταρρεύσεις, που συνέβαιναν συχνά από λάθη στη στατικότητα των κτισμάτων, τα οποία τα κατασκεύαζαν εντελώς εμπειρικά. Αυτό αποτελούνταν από κάθε λογής μαστόρου, χτίστες, μαραγκούς, πελεκάνους, λασπητζήδες, νταμαριτζήδες και πολλά «τσιράκια», που ήταν κυρίως μικρά παιδιά που μάθαιναν την τέχνη. Αναφέρεται ακόμα ότι χρησιμοποιούσαν και συνθηματική γλώσσα για να μην καταλαβαίνουν οι εργοδότες τι έλεγαν μεταξύ τους. Δε χρησιμοποιούσαν συνηθισμένη μονάδα μέτρησης παρά τ μέγεθος της παλάμης τους. Σημαντικό ρόλο έπαιζαν τα ζώα, κυρίως μουλάρια, που εξυπηρετούσαν στις μεταφορές των υλικών. ΖΩΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΥΛΙΚΩΝ [20]
ΤΑ ΜΕΡΗ ΕΝΟΣ ΠΕΤΡΙΝΟΥ ΓΕΦΥΡΙΟΥ [21]
ΤΑ ΜΠΟΥΛΟΥΚΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΚΙΟΥΠΡΟΥΛΙΔΙΚΑ Τα παλιά πετρογέφυρα, αποτελούν ακόμη και σήμερα δείγματα μίας εξελιγμένης μηχανικής και στατικής κατασκευαστικής τεχνοτροπίας με υψηλή αρχιτεκτονική αισθητική και αρμονία και κυρίως με σεβασμό στο περιβάλλον. Οι παλαιοί πετράδες μάστοροι, κατάγονταν κυρίως από την Ήπειρο και από τα χρόνια ακόμη του Βυζαντίου, περιδιάβαιναν όλη την Βαλκανική, αναλαμβάνοντας εργολαβικά την κατασκευή τέτοιων έργων. Δημιουργούσαν μεταξύ τους συντεχνίες που τις ονόμαζαν «μπουλούκια» και το κάθε μπουλούκι αποτελούνταν συνήθως από άτομα της ίδιας οικογένειας (αδέλφια, ξαδέλφια, μπαρμπάδες κλπ) με αποτέλεσμα να υπάρχει έντονος ανταγωνισμός ανάμεσα στα μπουλούκια και τις φαμίλιες. Για να κρατήσουν την τέχνη τους μυστική, επειδή ήταν δυσεύρετη και πληρωνόταν πολύ ακριβά, ανάπτυξαν μία ξεχωριστή ιδιαίτερη γλώσσα για να μιλούν μεταξύ τους χωρίς να τους καταλαβαίνουν οι άλλοι. Η γλώσσα αυτή ονομάστηκε «Κιοπρουλήδικα», από την Τούρκικη λέξη Κιοπρού, που σημαίνει γιοφύρι και οι τεχνίτες «Κιοπρουλήδες ή Κουδαράδες». Κούδας στα Κιοπρουλήδικα είναι ο πρωτομάστορας.τα κιοπρουλίδικα ήταν ένα κράμα ελληνικών, αρβανίτικων, τούρκικων, και βλάχικων λέξεων με πολλούς ιδιωματισμούς και κωδικές λέξεις και εκφράσεις που είχαν τελείως άλλο νόημα. Η γλώσσα τους είχε χαθεί εδώ και πολλές δεκαετίες, αλλά μετά από ιδιαίτερες προσπάθειες, έρευνες και καταγραφές από πανεπιστημιακούς ιστορικούς, κατάφεραν να την διασώσουν. Τα πέτρινα γεφύρια, μέσα από τα δημοτικά τραγούδια, τους θρύλους και τις παραδόσεις του λαού μας, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της αυθεντικής ελληνικής υπαίθρου, κυρίως πάνω στα απομονωμένα χωριά της Πίνδου. [22]
Περιβαλλοντική επίσκεψη της Περιβαλλοντικής Ομάδας στα Πέτρινα Γεφύρια Οι Περιβαλλοντικές Ομάδες του 1 ου ΕΠΑΛ Πύλης,στα πλαίσια των περιβαλλοντικών προγραμμάτων <<Τα πετρογέφυρα του Νομού Τρικάλων>> και << Κερκέτιο μονοπάτι Ε4>> την Τρίτη 23 Απριλίου 2013 πραγματοποίησαν εκπαιδευτική επίσκεψη στα πέτρινα γεφύρια της Πύλης και της Παλαιοκαρυάς καθώς και την ανάβαση του μονοπατιού: χιονοδρομικό Περτουλίου-καταφύγιο Κόζιακα. Στους χώρους των επισκέψεων οι μαθητές ενημερώθηκαν από τους υπεύθυνους καθηγητές των περιβαλλοντικών προγραμμάτων σχετικά με την ιστορία της κάθε πετρογέφυρας και τον τρόπο κατασκευής τους και για το μονοπάτι Ε4 που διασχίζει το Κερκέτιο (Κόζιακας). Επίσης στους χώρους των πετρογεφυριών και του μονοπατιού Ε4 πραγματοποιήθηκε ο καθαρισμός τους από σκουπίδια, κλαριά, ξύλα και κορμούς δέντρων. Υπεύθυνοι συντονιστές του περιβαλλοντικού προγράμματος <<Τα πετρογέφυρα του Νομού Τρικάλων>> είναι οι εκπαιδευτικοί Κος Κωνσταντινίδης Δημήτριος ΠΕ 14.04 (Γεωπόνος) και Κος Τσιούνης Στέφανος ΠΕ 09 (Οικονομολόγος). Οι μαθητές που συμμετείχαν στην εκπαιδευτική επίσκεψη είναι οι : Βαμπούλης Δημήτριος, Λαμπρογιώργου Ειρήνη, Τζιάννης Γεώργιος, Παπαρσένης Κωνσταντίνος, Παλλαντζάς Ιωάννης, Ξαγαράς Αθανάσιος, Κουκουτσέλος Λάμπρος, Γουλιώτης Αχιλλέας, Λάζος Θεόδωρος, Μητσιάκη Μαρία, Παφίλης Χρήστος, Οικονόμου Ηλίας, Λαμπρογιώργου Μαρία, Βαγενάς Σπύρος, Μπαλά Δήμητρα. ΣΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΥΛΗΣ [23]
ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΚΑΡΥΑΣ ΣΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΚΑΡΥΑΣ [24]
ΣΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ ΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΚΑΡΥΑΣ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΟΥ ΓΕΦΥΡΙΟΥ ΑΠΟ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ,ΚΛΑΡΙΑ,ΞΥΛΑ ΚΤΛ [25]
ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΙ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΚΑΡΥΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΕΡΤΟΥΛΙ ΣΤΑ ΛΙΒΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΤΟΥΛΙΟΥ [26]
ΞΕΚΟΥΡΑΣΗ ΣΤΟ ΔΑΣΟΣ ΤΟΥ ΠΕΡΤΟΥΛΙΟΥ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ [27]
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Την Τρίτη 14/05/2013 στο χώρου του σχολείου μας έγινε η παρουσίαση του περιβαλλοντικού προγράμματος από μαθητές που συμμετείχαν στο περιβαλλοντικό πρόγραμμα στους καθηγητές και μαθητές του σχολείου μας. Παρουσιάστηκαν στοιχεία που συνέλεξαν οι μαθητές και υλικό από την περιβαλλοντική επίσκεψη. Ακολουθούν φωτογραφίες από την παρουσίαση του περιβαλλοντικού προγράμματος. [28]
[29]
[30]
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/4047/1228.pdf http://repository.edulll.gr/edulll/retrieve/4047/1228.pdf http://papageorgopoulos.blogspot.gr/2010/07/blog-post_07.html ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΑΠΟΣΤ. ΓΟΡΓΟΓΕΤΑ ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΑ ΠΕΤΡΙΝΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΗΣ ΕΥΗΣ ΜΠΕΛΗΓΙΑΝΝΗ [31]