Η επανάσταση των Laser στο πεδίο της µάχης

Μέρος Α

LGB Η επανάσταση των Laser στο πεδίο της µάχης Οι βόµβες µε συλλογή κατεύθυνσης λέιζερ, αποτελούν σήµερα ένα από τα πιο αξιόπιστα όπλα για προσβολές στόχων εδάφους. Η ακρίβεια των πληγµάτων που επιτυγχάνουν έφερε πραγµατική επανάσταση στο πεδίο της µάχης από τα πρώτα κιόλας χρόνια της επιχειρησιακής τους χρησιµοποίησης. Στο πρώτο µέρος του αφιερώµατος στις βόµβες λέιζερ, επιχειρούµε µια συνοπτική εξιστόρηση της ανάπτυξης των βοµβών αυτών, σε συνδυασµό µε το τεχνολογικό τους υπόβαθρο και παρουσίαση των δύο πρώτων σειρών της οικογένειας των Paveway. Στο δεύτερο µέρος Θα ασχοληθούµε µε την τελευταία σειρά των Paveway, τα ευρωπαϊκά όπλα λέιζερ, και το τι µέλλει γενέσθαι αναφορικά µε την εξέλιξη της τεχνολογίας. Του Πάνου Σπαγόπουλου

O P O P Q R Οι αποστολές αέρος-εδάφους αποτελούν ένα από τα πιο σηµαντικά κεφάλαια της αεροπορικής ισχύος καθώς µέσω αυτής επιτυγχάνεται µια πολυσχιδής εκτέλεση αποστολών, που µπορούν να ποικίλουν από απλή υποστήριξη στο πεδίο της µάχης έως και την επίτευξη στρατηγικών πληγµάτων στο βάθος της ενδοχώρας του αντιπάλου. Το ζητούµενο όλων των κατασκευαστών τόσο των αεροσκαφών όσο και των όπλων αέροςεδάφους ήταν πάντα η ακρίβεια προσβολής του εκάστοτε πλήγµατος. Από την ακρίβεια εξαρτάται ουσιαστικά η επιτυχία της αποστολής, αλλά οι δυσκολίες έχουν να κάνουν µε µια σειρά από παράγοντες, η εξασφάλιση των οποίων δεν ήταν εύκολη υπόθεση, ιδιαίτερα στο παρελθόν. Ο κορµός των οπλοστασίων αέρος-εδάφους κατά τη δεκαετία του 50 αλλά και του 60 στηριζόταν σε µη-κατευθυνόµενες βόµβες γενικής χρήσης µε όλα τα εγγενή προβλήµατα που µπορεί να έχει η χρήση τους πάνω από το πεδίο της µάχης, όπως η µειωµένη ακρίβεια και η απόσταση άφεσης. Για να γίνει το παραπάνω περισσότερο κατανοητό: για ένα αεροσκάφος που πετά µε ταχύτητα 350 κόµβων ένα λάθος της τάξης των 0,3 sec στην άφεση του όπλου µπορεί να φέρει το σηµείο πρόσκρουσης του τελευταίου 60 µέτρα µακρύτερα από τον επιθυµητό στόχο. Ταυτόχρονα η ανάπτυξη πυραυλικών συστηµάτων εγγύς αντιαεροπορικής αµύνης (SHORADS) αλλά και µέσης όπως και πυροβόλων µε στοιχεία ελέγχου πυρός από ραντάρ αύξησε τις απώλειες των αεροσκαφών καθώς έπρεπε να κάνουν υπέρπτηση του στόχου οδηγώντας στην ανάγκη αύξησης του απαιτούµενου ύψους άφεσης. Η προσθήκη στα αεροσκάφη ηλεκτρονικών υπολογιστών και ραντάρ που ήταν σε θέση να προσδιορίσουν µε ακρίβεια το σηµείο άφεσης ή πρόσκρουσης (CCRP/CCIP) του όπλου µπορεί να βελτίωσαν σηµαντικά τις πιθανότητες επιτυχούς πλήγµατος για µη κατευθυνόµενα όπλα δεν οδήγησαν όµως στην επίλυση του άλλου προβλήµατος αυτού της επαρκούς απόστασης ασφαλείας από το στόχο αποφεύγοντας έτσι την αντίδραση της αντιαεροπορικής αµύνης. Ακόµη και έτσι όµως η ακρίβεια µε την παρουσία σύγχρονων συστηµάτων ελέγχου πυρός εξαρτάται από µια σειρά παραγόντων όπως λάθη που µπορεί να προέρχονται από το ραδιουψόµετρο, τους εξωτερικούς αισθητήρες του αεροσκάφους που παρέχουν δεδοµένα ταχύτητας και ύψους και τέλος από το ίδιο το ραντάρ. O P 92 π À ƒπ -º µƒ À ƒπ 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION

LGB Η αρχή λειτουργίας του Λέιζερ Ο όρος λέιζερ LASER ( Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation) περιγράφεται ως ενίσχυση φωτός µε διέργεση εκποµπής της ακτινοβολίας. Η φιλοσοφία ενός συστήµατος λέιζερ στηρίζεται κύρια σε κάποιες από τις πτυχές της κβαντικής φυσικής που έχουν να κάνουν µε την ενεργειακή έγερση. Ένα άτοµο αποτελείται από ένα θετικά φορτισµένο πυρήνα του που µε τη σειρά του αποτελείται από ουδέτερα φορτισµένα νετρόνια και θετικά φορτισµένα πρωτόνια και από αρνητικά φορτισµένα ηλεκτρόνια που σχηµατίζουν πρακτικά ένα νέφος γύρω από τον πυρήνα του ατόµου. Κάθε ηλεκτρόνιο κατέχει µια συγκεκριµένη τροχιά γύρω από τον πυρήνα του ατόµου που µε τη σειρά της αντιπροσωπεύει µια σταθερή ενεργειακή κατάσταση. Όσο µεγαλύτερη είναι η απόσταση του ηλεκτρονίου από τον πυρήνα τόσο µεγαλύτερη είναι και η ενεργειακή του στάθµη. Η ενεργειακή αυτή κατάσταση των ηλεκτρονίων όταν αυτά βρίσκονται σε «ηρεµία» µπορεί να αλλάξει εάν υπάρξει παροχή ενέργειας στο «σύστηµα» µέσω θερµότητας, φωτός ή ηλεκτρισµού σε µια διαδικασία που ονοµάζεται Εξαναγκασµένη Απορρόφηση. Τότε το άτοµο µεταπίπτει σε µια ενεργειακή έγερση, κάτι που σηµαίνει πως τα ηλεκτρόνια που έχουν απορροφήσει τµήµα της ενέργειας εισόδου, αλλάζουν τροχιές γύρω από τον πυρήνα αποκρινόµενα από αυτόν, δείγµα της υψηλότερης ενεργειακής τους στάθµης (διάγραµµα 1). Τα ηλεκτρόνια ή το ηλεκτρόνιο όµως που µετέπεσαν σε µια υψηλότερη τροχιά, αναπόφευκτα θα επανέλθουν σε κάποια χρονική στιγµή στο προηγούµενο επίπεδο της ηρεµίας ή της σταθερής τους ενεργειακής κατάστασης. Η διεργασία αυτή ονοµάζεται Αυθόρµητη Εκποµπή (διάγραµµα 2). Αποτέλεσµα της διεργασίας 1 Αεροσκάφος F-4E ενώ πραγµατοποιεί άφεση βοµβών Mk-82, µε τη βοήθεια ραντάρ. Η σκόπευση εδαφικών στόχων µε τη βοήθεια λειτουργιών CCRP/CCIP βελτίωσε σηµαντικά την ακρίβεια, αλλά δεν ήταν αρκετή για την επίτευξη πληγµάτων ακρίβειας από µεγάλες αποστάσεις Αεροσκάφος F-4C ενώ φέρει δύο βλήµατα αέρος-εδάφους AGM-112 Bulpup. Τα συγκεκριµένα βλήµατα αναπτύχθηκαν για τη βελτίωση της ακρίβειας προσβολής εδαφικών στόχων, µέσω ραδιοεντολών 2 Οι συνθήκες άλλαξαν άρδην µε την είσοδο στο προσκήνιο, στις αρχές της δεκαετίας του 70, των λεγόµενων «έξυπνων όπλων» που έφεραν µαζί τους προηγµένους τρόπους σκόπευσης µειώνοντας ουσιαστικά το περιθώριο σφάλµατος στο επιχειρούµενο πλήγµα, αλλά και δυνατότητα εξαπόλυσης από σχετικά ασφαλή απόσταση καθώς πολλά από αυτά ήταν αυτοπροωθούµενα. Τα πρώτα ήταν µη προωθούµενες βόµβες µε την προσθήκη µιας απλής τηλεοπτικής κάµερας, µέσω της οποίας ο χειριστής του αεροσκάφους µπορούσε να το κατευθύνει προς το στόχο. Χαρακτηριστικότερα παραδείγµατα της συγκεκριµένης τάσης αποτέλεσαν η AGM-62 Walleye και η GBU-8/B HOBOS. Ειδικότερα η τελευταία χρησιµοποιήθηκε και από την ΠΑ και σαν σώµα διέθετε µια βόµβα γενικής χρήσης Mk-84 των 2000 λιβρών, ενώ για την επιχειρησιακή της χρήση απαιτούσε την παρουσία χειριστή οπλικών συστηµάτων (ΧΟΣ) και συνηθέστερη πλατφόρµα για τη USAF ήταν το F-4C/D. Ο χειριστής του αεροσκάφους έπρεπε να ευθυγραµµιστεί µε το στόχο έτσι ώστε ο ΧΟΣ να αποκτήσει επαφή µέσω του ασπρόµαυρου τηλεοπτικού του δέκτη µε την περιοχή του στόχου και εφόσον ήταν σε θέση να αποκαταστήσει εικόνα 3

F-4D της Αµερικανικής Αεροπορίας κατά τη διάρκεια αποστολής βοµβαρδισµού στο Βιετνάµ φέροντας βόµβες LGB τύπου GBU-10/B συγκεκριµένης ευκρίνειας τότε προχωρούσε σε εγκλωβισµό του στόχου. Σχεδόν ταυτόχρονα µε την εµφάνιση των µη-προωθούµενων όπλων εµφανίστηκαν και τα πρώτα κατευθυνόµενα βλήµατα αέρος-εδάφους Με χαρακτηριστικότερα τα AGM-12 Bulpup και AGM-65A/B Maverick. Το πρώτο κατευθυνόταν προς το στόχο του οπτικά µέσω ραδιο-εντολών από τον χειριστή του αεροσκάφους ενώ το δεύτερο µέσω τηλεοπτικής διάταξης. Οι συγκεκριµένες όµως τεχνικές καθοδήγησης παρουσίαζαν αστοχίες που αποδείχθηκαν στο πεδίο της µάχης ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της εµπλοκής των Αµερικανών στο Βιετνάµ. Τα συστήµατα καθοδήγησης µέσω ραδιο-εντολών παρουσίαζαν µειωµένη ανθεκτικότητα στα ηλεκτρονικά αντίµετρα ενώ οι τηλεοπτικές διατάξεις ήταν δύσκολο να εγκλωβίσουν το στόχο τους σε συνθήκες µειωµένης ορατότητας, οµίχλης, καπνού ή χαµηλής νέφωσης. Υπήρχε εποµένως η ανάγκη για την εξασφάλιση ενός νέου τρόπου καθοδήγησης προς το στόχο ασφαλέστερου, ανθεκτικότερου και απλούστερου στη λειτουργία του. Ήταν η εποχή για την ανάπτυξη των πρώτων κατευθυνόµενων όπλων µέσω ακτινοβολίας Laser. [ Η έλευση των Laser Guided Bombs Οι βασικές αρχές για τη δηµιουργία της νέας αυτής κατηγορίας όπλων ήταν γνωστές από τα µέσα της δεκαετίας του 50, αλλά η τεχνολογία της µικροηλεκτρονικής και της οπτικής ηλεκτρονικής δεν είχε προχωρήσει ακόµη τόσο ώστε να επιτρέψει την επιχειρησιακή εµπλοκή των όπλων. Το 1968 ήταν η χρονιά που δοκιµάστηκε για πρώτη φορά η Paveway στο πολεµικό πεδίο του Βιετνάµ αποδεικνύοντας την χρησιµότητά της εναντίον κυρίως σταθερών στόχων όπως γέφυρες που για την καταστροφή τους απαιτούνταν αυξηµένο φορτίο συµβατικών πυροµαχικών και αυτό µε οριακά αποτελέσµατα. Στατιστικά αποδείχθηκε πως και κατά την περίοδο 1972 µε 1973- το 48% των όπλων Paveway που ρίχτηκαν πάνω από το Ανόι και τη Χάι Φονγκ ήταν εύστοχα πλήγµατα σε σχέση µε το µόλις 5% που είχαν να επιδείξουν τα συµβατικά πυροµαχικά στα προηγµένα χρόνια. Στατιστικά αποδείχθηκε επίσης πως η Paveway επιτύγχανε ένα σφάλµα της τάξης των 23 ποδών από το κέντρο του στόχου σε σχέση µε τα 447 πόδια που ήταν το αντίστοιχο σφάλµα για τα συµβατικά µη κατευθυνόµενα πυροµαχικά. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγµατα που απέδειξε στην πράξη την επανάσταση στην ακρίβεια πλήγµατος των όπλων Laser ήταν η καταστροφή της γέφυρας Thanh Hoa 112 χλµ. Βόρεια του Ανόι, ένα κρίσιµο πέρασµα για τις δυνάµεις του Β. Βιετνάµ προς το νότο γεφυρώνοντας τον κόκκινο ποταµό. Από το 1965 η USAF επιχειρούσε να καταστρέψει τη γέφυρα πραγµατοποιώντας πάνω από 870 εξόδους µε συµβατικά πυροµαχικά χωρίς όµως να καταφέρει να καταστρέψει τη γέφυρα έχοντας απώλειες 11 αεροσκάφη. Το 1972 αποφασίστηκε η προσβολή της γέφυρας µε Paveway (GBU-10/B) σε µια αποστολή 14 αεροσκαφών ιάγραµµα βόµβας GPU Συγκρότηµα αισθητήρα Υπολογιστής (CCG) Πτερύγια ελέγχου Τµήµα ελέγχου Φέρον σώµα βόµβας Mk 82/83/84 Πυροσωλήνας Εκτεινόµενα πτερύγια προστατευτικό κάλυµµα αισθητήρα Πτερύγια ελέγχου 94 π À ƒπ -º µƒ À ƒπ 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION

LGB τύπου F-4D χρησιµοποιώντας καταδείκτες τύπου Pave Knife (AN/ALQ-10). Το αποτέλεσµα της επιχείρησης ήταν η καταστροφή της γέφυρας, κάτι που δεν είχε γίνει κατορθωτό στο παρελθόν. Τα θεαµατικά αποτελέσµατα της επιχειρησιακής χρησιµοποίησης της κατηγορίας αυτής των όπλων οδήγησαν και άλλες χώρες στην ανάπτυξη παρόµοιων τεχνικών και έτσι η ΕΣΣ, η Βρετανία και Γαλλία προχώρησαν και αυτές µε τη σειρά τους στις δικές τους σχεδιάσεις. 4 [ Η «ακτινογραφία» µιας βόµβας Paveway Όλα τα όπλα LGB αποτελούνται από τρία κύρια µέρη: Την κεφαλή καθοδήγησης, την πολεµική κεφαλή και το οπίσθιο τµήµα. Η κεφαλή καθοδήγησης αποτελείται από ένα διάφανο προστατευτικό πρίσµα µε ενσωµατωµένο φίλτρο IR. Πίσω από τη διάταξη αυτή βρίσκεται ένας φακός µειωµένης κυρτότητας (Aspheric) ο οποίος αναλαµβάνει να διοχετεύει την επιστρεφόµενη ενέργεια που ανακλάται από το στόχο εστιασµένη σε τέσσερις φωτοηλεκτρικές διόδους τοποθετηµένες ακτινωτά στον νοητό διαµήκη άξονα του όπλου. Εάν η προσπίπτουσα ακτινοβολία στις φωτοηλεκτρικές διόδους είναι πλήρως εστιασµένη τότε ο άξονας της πορείας της βόµβας είναι ευθυγραµµισµένος µε τη γραµµή της ανακλώµενης ακτινοβολίας. Όταν όµως η εστίαση δεν είναι ακριβής κάθε φωτοηλεκτρική δίοδος λαµβάνει διαφορετική ποσότητα φωτός για τη θέση που βρίσκεται. Η κάθε φωτοηλεκτρική δίοδος µετατρέπει την ανακλώµενη ακτινοβολία, στο ποσοστό που της αναλογεί, σε ηλεκτρικό ρεύµα ανάλογα µε το πόση ακτινοβολία προσπίπτει επάνω της ή όχι. Η τάση που δηµιουργεί το ρεύµα αυτό, ενισχύεται και διοχετεύεται σε ένα πολύπλοκο δίκτυο µετάδοσης εντολών που ελέγχεται από τον υπολογιστή εντολών CCG (Command Control Computer) όπου ο τελευταίος αναλαµβάνει να κινήσει τα τέσσερα ολοκινούµενα πτερύγια, που βρίσκονται τοποθετηµένα στο εµπρός µέρος της βόµβας, κατευθύνοντας τη βόµβα έτσι ώστε το είδωλο της ανάκλασης να εστιαστεί ξανά στο κέντρο της διάταξης των φωτοηλεκτρικών διόδων διορθώνοντας την πορεία της. Αυτό θα ση- µαίνει πως η διεύθυνση του όπλου έχει ευθυγραµµιστεί µε τη γραµµή ανάκλασης και το όπλο κατευθύνεται προς το στόχο του. Στις βόµβες Paveway I & II το γεγονός ότι τα τέσσερα πτερύγια είναι ολοκινούµενα σηµαίνει πως αυτά δεν κινούνται αναλογικά ως προς το περιθώριο λάθους αλλά κινούνται στη µέγιστη διαδροµή τους δεν λαµβάνουν δηλαδή ενδιάµεσες τιµές- και η εµπλοκή τους από το CCG γίνεται όταν το λάθος στην πορεία έχει υπερβεί µια ελάχιστη δεδοµένη τιµή. Στη νεότερη όµως έκδοση την Paveway III, διαθέτει µεγαλύτερες επιφάνειες ελέγχου εµπλέκοντας προηγµένο συγκρότηµα CCG, κάτι που επιτρέπει µικρότερες και ακριβέστερες κινήσεις αποτρέποντας τη δηµιουργία οπισθέλκουσας από τις απότοµες µεταβολές στην κατεύθυνση, µειώνοντας την σπατάλη στην κινητική ενέργεια επιτρέποντας έτσι την αύξηση της εµβέλειας του όπλου. Το τµήµα ελέγχου βρίσκεται ακριβώς πίσω από τον υπολογιστή (CCG) κα χρησιµοποιεί για την κίνηση των πτερυγίων µια γεννήτρια αερίων η οποία αναλαµβάνει να κινεί τις επιφάνειες ελέγχου αλλά και να τροφοδοτεί µε ηλεκτρικό ρεύµα, µέσω ενός συσσωρευτή τόσο τον υπολογιστή όσο και τα υπόλοιπα συστήµατα της βόµβας που χρειάζονται ηλεκτρική ενέργεια. Η γεννήτρια λειτουργεί δύο δευτερόλεπτα µετά την άφεση του όπλου για λόγους ασφαλείας. Το αέριο που παράγεται υπό πίε- 5 6 αυτής είναι η εκποµπή ενός φωτονίου συγκεκριµένου µήκους κύµατος και χρώµατος, είναι δηλαδή µονοχρωµατικό (διάγραµµα 3). Όταν το συγκεκριµένο φωτόνιο προσπέσει µε τη σειρά του επάνω σε ένα άλλο διεγερµένο άτοµο (διάγραµµα 4), που έχει όµως την ίδια συχνότητα µε το πρώτο τότε εξαναγκάζει τα ηλεκτρόνιά του να µεταπέσουν σε µια χαµηλότερη ενεργειακή τροχιά, παράγοντας ένα επιπλέον φωτόνιο που διατηρεί την ίδια διεύθυνση και χρώµα µε το πρώτο (διάγραµµα 5). Η διαδικασία αυτή ονοµάζεται Εξαναγκασµένη Εκποµπή. Αυτή είναι η βασική αρχή της ακτινοβολίας Laser (διάγραµµα 6). Μια συσκευή Laser αποτελείται ουσιαστικά από την εξωτερική πηγή ενέργειας (που µπορεί να είναι φως οπτική άντληση- ή ηλεκτρικό ρεύµα Laser ηµιαγωγών) το ενδιάµεσο υλικό και από µια διάταξη καθρεπτών, οι οποίοι βρίσκονται αντιδιαµετρικά ο ένας από τον άλλο. Τα άτοµα που απαρτίζουν το ενδιάµεσο υλικό διεγείρονται από την εξωτερική πηγή ενέργειας και είναι απαραίτητο να υπάρχει ένας µεγάλος αριθµός ατόµων που είναι σε κατάσταση υψηλότερης, από την ηρεµία, ενεργειακής στάθµης για ένα σύστηµα Laser να αποδώσει. Γενικά ένα άτοµο θεωρείται ενεργειακά διεγερµένο όταν τα ηλεκτρόνιά του βρίσκονται δύο τρεις τροχιές πάνω από την τροχιά ηρεµίας τους. Όταν ο αριθµός των ατόµων που έχουν αλλάξει ενεργειακή στάθµη µέσω της διαδικασίας της Εξαναγκασµένης Απορρόφησης είναι περισσότερα από τα άτοµα που βρίσκονται στην κατάσταση ηρεµίας τότε έχουµε το φαινόµενο της Αναστροφής Πληθυσµού. Σύµφωνα µε την αρχή της Εξαναγκασµένης Εκποµπής όταν ο αρχικός αριθµός των παραγοµένων φωτονίων, µέσω της Αυθόρµητης Εκπο- µπής, συναντήσει άτοµα µε το ίδιο επίπεδο ενεργειακής στάθµης, τα ηλεκτρόνια των

ση περνά από ένα πιστόνι που µε τη σειρά του είναι συνδεδε- µένο µε ένα δακτύλιο και που η απόληξή του καταλήγει σε ένα από τα τέσσερα ολοκινούµενα πτερύγια ελέγχου. Στη συνέχεια µέσω σωληνώσεων τα αέρια που παράγονται διοχετεύονται στον αέρα µέσω µιας απλής βαλβίδας. Ο υπολογιστής µόλις οι τιµές της διάθλασης της ανακλώµενης ακτινοβολίας περάσουν ένα ελάχιστο περιθώριο λάθους, διακόπτει λειτουργία της βαλβίδας. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση της πίεσης από την παραγωγή των αερίων µέχρι 7,5 MPa πίεση ικανή µέσω της δη- µιουργηθείσας ροπής να κινήσει το πιστόνι µε τον δακτύλιο και κατά συνέπεια το πτερύγιο ελέγχου. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει κάποια για την κίνηση των επιφανειών ελέγχου αυτές πρακτικά κλειδώνουν για να αποφευχθεί ο κίνδυνος µικρο-ταλαντώσεων µε αρνητικά αποτελέσµατα στη σταθερότητα του όπλου. [ Τα κυριότερα LGBs Paveway II Η βόµβα Paveway χωρίζεται σε τρεις διαφορετικές κύριες εκδόσεις που ουσιαστικά αντιπροσωπεύουν τρία αντίστοιχα στάδια ανάπτυξης. Την Paveway I, II, και ΙΙΙ. Οι βόµβες που παράγονται σήµερα είναι οι II και ΙΙΙ. Το πρόγραµµα ανάπτυξης της σειράς Paveway II ξεκίνησε το 1972 σε µια προσπάθεια βελτίωσης της υφιστάµενης σειράς Ι, εµπεριέχοντας δύο σηµαντικές βελτιώσεις. Αυτές ήταν η ανάπτυξη µιας βελτιωµένης έκδοσης του συστήµατος καθοδήγησης και η επανασχεδίαση του ουραίου πτερώµατος το οποίο τώρα ήταν πτυσόµενο και αναπτυσσόταν µετά την άφεση του όπλου, σε αντίθεση µε τη σταθερή θέση στις προηγούµενες εκδόσεις. Οι δοκιµές για το πρωτότυπο ξεκίνησαν το 1974 Αεροσκάφος Gripen ενώ φέρει δύο LGB τύπου GBU-10 Paveway II των 2000 λιβρών και η παραγωγή του νέου όπλου άρχισε το 1977. Το νέο σύστηµα καθοδήγησης ενσωµατώθηκε σε τέσσερις συµβατικές βόµβες: την Mk 84, BLU-109, Mk-82 και Mk-83. Εκδόσεις: GBU-10/B Η έκδοση GBU-10/B, καλύπτει κάτω από τον γενικό αυτό όρο το βελτιωµένο τµήµα καθοδήγησης προσαρµοσµένο επάνω σε συµβατικές βόµβες της τάξης των 2000 λιβρών. Αυτές µπορεί να είναι η Mk-84, η διατρητική BLU-109/B ή η BLU-117/B. Η τελευταία εξωτερικά είναι πανοµοιότυπη µε την Mk 84 αλλά χρησιµοποιείται από το αµερικανικό Ναυτικό, διαθέτει την εκρηκτική ύλη ΡΒΧΝ-109 ενώ είναι ενισχυµένη µε ένα ειδικό προστατευτικό κέλυφος κατά της διάβρωσης. Η BLU- 109/B, περισσότερο «γνωστή» εξαιτίας και της υπηρεσίας της στην ΠΑ, αλλά και της δράσης στο Ιράκ ξεκίνησε να αναπτύσσεται το 1985 στο πλαίσιο του προγράµµατος Have Noid. Εσωτερικά η 109/Β αποτελείται κατά 75% από ατσάλι µε την εκρηκτική ύλη να καταλαµβάνει µόλις το 25% το οποίο µεταφράζεται σε 240 χλγ. βάρους. Έχει µήκος 2,4 µ. και συνολικό βάρος 874 χλγ. Έχει τη δυνατότητα διάτρησης οπλισµένου σκυροδέµατος σε βάθος έως και 1,83 µ. από το σηµείο πρόσκρουσης ενώ η εκπυρσοκρότηση της εκρηκτικής ύλης έρχεται αµέσως µετά 96 π À ƒπ -º µƒ À ƒπ 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION

LGB από τη διάτρηση ενώ για τον προγραµµατισµό της χρησιµοποιείται ο πυροσωλήνας καθυστέρησης PMU-143B, ενώ παράλληλα µπορεί να διατηρήσει και 76 χιλ. ατσαλιού. Η BLU-109/B ενδείκνυται για την προσβολή ισχυρά προστατευµένων καταφυγίων αεροσκαφών (HAS) και κατά τη διάρκεια της επιχείρησης κατά του Ιράκ χρησιµοποιήθηκαν περί τις 2500 τέτοιες βόµβες τις 12 πρώτες ηµέρες του πολέµου. Η GBU-10()/B παράγεται σε οκτώ διαφορετικές υπο-εκδόσεις κυριότερα σε ό,τι αφορά τη γόµωση, τη συλλογή µετατροπής και τη µονάδα υπολογιστών (CCG). Οι GBU-10 (C/D/E/F)/B χρησιµοποιούν ως γόµωση ή την Mk-84 ή την BLU-117/B και σαν µονάδα καθοδήγησης χρησιµοποιούνται εκδόσεις της MAU-169. Οι υποεκδόσεις GBU-10 (G/H/J/K) /B χρησιµοποιούν τη βόµβα BLU-109/B. Εκτός της Raytheon που παράγει τη µονάδα καθοδήγησης MAU-169 η Lockheed Martin από το 2000 και µετά έχει αναλάβει ως υποκατασκευαστής την παραγωγή συλλογών καθοδήγησης ως MAU-209/B και οι δύο µονάδες είναι πλήρως εναλλάξιµες µεταξύ τους. Το µήκος του όπλου είναι 4,32 m, η διάµετρος 46 cm, και το συνολικό βάρος 957 kgr (2110 lb) εκ των οποίων τα 908 kgr είναι η πολεµική κεφαλή. GBU-12/B H GBU-12 καλύπτει τις µικρότερες γοµώσεις των 500 λιβρών και ως κύρια σώµατα φέρει τις βόµβες Mk-82 ή BLU-111/B. Η τελευταία, όπως και στην περίπτωση της BLU-117/B χρησιµοποιείται αντί της Mk-82 από το USN φέροντας το ίδιο εκρηκτικό. Το συγκρότηµα καθοδήγησης είναι το ίδιο και αφορά είτε το MAU-169 είτε το MAU- 209, ενώ η συλλογή µετατροπής είναι η KMU-388B,C/B. Το µήκος της βόµβας είναι 3,33 m, η διάµετρος 27,3 cm, το συνολικό βάρος ανέρχεται στα 275 kgr (606 lb) εκ των οποίων τα 227 kgr ανήκουν στη γόµωση. GBU-12/Β των 500 λιβρών κατά τη διάρκεια εξοπλισµού αεροσκάφους F/A-18C του Αµερικανικού Ναυτικού Η GBU-16/B αποτελεί την ενδιάµεση LGB µεταξύ της βαρύτερης «-10» και της µικρότερης «-12» καθώς χρησιµοποιεί µια βόµβα Mk-83 των 1000 λιβρών GBU-16/B Η έκδοση «-16/Β» καλύπτει, σε αντίθεση µε τις «-10» και «-12» µόνο τη σειρά Paveway II και χρησιµοποιεί ως γόµωση συµβατικές βόµβες των 1000 λιβρών. Αυτές είναι είτε η Mk-83 είτε η BLU- 110/Β, που χρησιµοποιείται από το USN. Οι υποεκδόσεις του συγκεκριµένου όπλου είναι οι GBU-16 A,B,C/B και εξαρτώνται από τον εκάστοτε φορέα που µπορεί να είναι ή η Mk-83 ή η BLU-110/B. Η συλλογή µετατροπής είναι η KMU-455/B, το τµήµα καθοδήγησης το MAU-169 ή το 209. Το µήκος της GBU-16/B είναι 3,68 µ. η διάµετρος 35,6 cm και το συνολικό της βάρος 495 kgr (1092 lb) εκ των οποίων τα 454 kgr ανήκουν στη γόµωση. Σε καλές καιρικές συνθήκες το νέο συγκρότηµα καθοδήγησης της Paveway II επιτύγχανε ακρίβεια της τάξης των 6 µέτρων. Παρόλα αυτά κάποια από τα εγγενή προβλήµατα της καθοδήγησης µέσω λέιζερ εξακολουθούσαν να προβληµατίζουν, όπως ο άσχηµος καιρός και η διακοπή για κάθε λόγο του φωτισµού του στόχου. Έτσι αναπτύχθηκε η βελτιωµένες εκδόσεις, γνωστές και ως Enhanced GBUs, µε ενσωµάτωση δέκτη GPS για τη διατήρηση του εγκλωβισµού του στόχου ακόµη και αν η ακτινοβολία διακοπτόταν. Αυτές είναι η GBU-50/B γνωστή και ως EGBU-10, η GBU-49/B γνωστή και ως EGBU-12 και η GBU-48/B ή αλλιώς EGBU-16. Και οι τρεις αυτές ειδικές εκδόσεις συνδυάζουν σύστηµα GPS/INS εκτός του τµήµατος καθοδήγησης λέιζερ. Ακόµη µια ειδική έκδοση της οικογένειας Paveway II, είναι η GBU- 51/B. Η συγκεκριµένη βόµβα ανήκει στην τάξη των 500 λιβρών και χρησιµοποιεί ως σώµα µια BLU-126/B χαµηλής παράπλευρης απώλειας LCDB (Low Collateral Damage Bomb). H «-126» είναι σχεδόν πανοµοιότυπη µε την «-111» που χρησιµοποιείται στην GBU-12/B, διαθέτει όµως ελαττωµένο φορτίο εκρηκτικής ύλης για περιορισµό της δραστικής ακτίνας των θραυσµάτων. Η συγκεκριµένη βόµβα αναπτύχθηκε κατόπιν απαίτησης από το USN για την εµπλοκή της κατάστασης όπου στην περιοχή του στόχου υπάρχουν σε µικρή απόσταση φίλιες δυνάµεις ή άµαχοι. Η ΠΑ διαθέτει τις εκδόσεις GBU-10C/B, GBU-12D/B και πιθανότατα την GBU-16/B. ANAXAITI H/INTERCEPTION π À ƒπ -º µµƒ À ƒπ 2009 97

Η ιστορία της Paveway Οι ρίζες ανάπτυξης της οικογένειας των όπλων Paveway, αντίθετα ίσως µε την κοινή πεποίθηση, ξεκίνησε όχι από την USAF αλλά από έρευνες του Αµερικανικού Στρατού, στις αρχές της δεκαετίας του 60. Η διοίκηση πυραυλικών συστηµάτων του Στρατού (MiCom) ενδιαφερόταν ιδιαίτερα στην τεχνολογία των λέιζερ ως πιθανό τρόπο καθοδήγησης όπλων πάνω από εδαφικές προεξοχές (over-the-hill) για πυρά υποστήριξης ή αντιαρµατική δράση. Οι µηχανικοί του Στρατού υπολόγιζαν να χρησιµοποιήσουν την ακτινοβολία λέιζερ ως σηµείο κατάδειξης ή κατάγαυσης στοχοποιώντας ένα άρµα µάχης και ύστερα στο να σχεδιάσουν ένα τµήµα καθοδήγησης επάνω σε ένα πύραυλο ώστε αυτός να προσβάλει το εχθρικό άρµα. Το κυριότερο πρόβληµα τότε είχε να κάνει µε το µέγεθος της ίδιας της συσκευής λέιζερ. Εκείνη την εποχή η δηµιουργία µιας συσκευής κατάδειξης απαιτούσε µεγάλα ποσά ενέργειας και κατά συνέπεια το βάρος της συσκευής υπερέβαινε τα 20 κιλά µε αποτέλεσµα να είναι σχεδόν αδύνατο για ένα απλό πεζό να µεταφέρει τον καταδείκτη διατηρώντας ταυτόχρονα την απαραίτητη ευκινησία στο πεδίο της µάχης. O David Saloniner ένας πολίτης µηχανικός εργαζόµενος για τη MiCom κατόρθωσε να αποδείξει µαθηµατικά στα τέλη του 1962 πως ένας αισθητήρας θα µπορούσε να καθοδηγήσει ένα βλήµα σε ένα στόχο που θα φωτιζόταν από µια συσκευή παλµικού λέιζερ. Στην ίδια εργασία πρότεινε ο φωτισµός του στόχου να γινόταν κατά διαστήµατα από πολύ υψηλής ενέργειας «ριπές» ακτινοβολίας θεωρώντας πως αυτό ήταν αρκετό σε αντίθεση µε το συνεχή φωτισµό από χαµηλής απόδοσης ακτινοβολία. Σε µια τέτοια περίπτωση το µέγεθος της συσκευής κατάδειξης θα µπορούσε να µειωθεί αρκετά τόσο ώστε να µπορεί να µεταφέρεται µε ευκολία στο πεδίο της µάχης. Τον Ιούνιο του 1963 η MiCom υπέγραψε ένα συµβόλαιο συνεργασίας µε δύο εταιρείες την North American Autonetics (ΝΑ-Α) και την RCA B-52 ενώ εξαπολύει συµβατικό φορτίο βοµβών σε στόχους στο Νότιο Βιετνάµ. Παρά τις αποστολές µαζικού βοµβαρδισµού τύπου «carpet bombing» από Β-52 τα αποτελέσµατα των βοµβαρδισµών αυτών δεν κρίθηκαν ποτέ ως ικανοποιητικά από την ηγεσία της USAF για την ανάπτυξη σε εργαστηριακό επίπεδο αισθητήρων που θα µπορούσαν να καθοδηγήσουν ένα όπλο µέσω της ακτινοβολίας. Και οι δύο εταιρείες µπόρεσαν να κατασκευάσουν σε εργαστηριακό επίπεδο δύο συσκευές που στις δοκιµές που ακολούθησαν λειτούργησαν επιτυχώς. Με τις εργαστηριακές δοκιµές να έχουν ολοκληρωθεί η MiCom ξεκίνησε την αναζήτηση για την κατασκευή προτύπων συσκευών, τόσο καταδεικτών όσο και αισθητήρων, που θα µπορούσαν να αναπτυχθούν στο πεδίο της µάχης έτσι ώστε να βελτιώσουν την ακρίβεια των βολών πυροβολικού. Πρώτη εταιρεία που ανέλαβε την κατασκευή δύο καταδεικτών παλµικού λέιζερ ήταν η Martin Marietta τον Ιούνιο του 1964, ενώ παράλληλα τον Σεπτέµβριο του ίδιου έτους η Texas Instruments (ΤΙ) υπέγραψε συµβόλαιο ύψους 50.000 $ για τη διερεύνηση της πιθανότητας προσθήκης ενός αισθητήρα λέιζερ στην κεφαλή του βλήµατος αντι-ραντάρ AGM-45 Shrike. Ο στρατός όµως εξαιτίας προβληµάτων προϋπολογισµού, ο πόλεµος του Βιετνάµ είχε ήδη αρχίσει να κλιµακώνεται, αποφάσισε τη µείωση των σχετικών κονδυλίων για την έρευνα συστηµάτων λέιζερ χωρίς όµως να την εγκαταλείψει εντελώς. Ο Saloniner όµως καθώς και ένας άλλος συνάδελφός του ο Norman Bell όταν αντιλήφθηκαν πως ο Στρατός έθετε το σχετικό πρόγραµµα σε χαµηλή προτεραιότητα και µε την σύφωνη γνώµη των άµεσα προϊσταµένων τους, αποφάσισαν να προσφέρουν τη σχετική τεχνογνωσία και στους υπόλοιπους κλάδους των Ε των ΗΠΑ. Σε συνεργασία µε τον Weldon Word της ΤΙ, και τον John E. Short του κέντρου έρευνας αεροδιαστηµικής της USAF ASD (Aeronautical 98 π À ƒπ -º µƒ À ƒπ 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION

LGB Systems Division µετέπειτα AS Center) αντιλαµβανόµενοι τη δυνατότητα ευρύτερης χρήσης της ακτινοβολίας λέιζερ οργανώνουν µια τριµερή συνάντηση µε εκπροσώπους και από τα τρία όπλα στις εγκαταστάσεις της Martin Marieta στο Ορλάντο. Πίσω στο 1964 ο αντιπτέραρχος James Ferguson, υπεύθυνος για προγράµµατα έρευνας και ανάπτυξης της USAF, λαµβάνει µια αναφορά από ένα µέλος του επιτελείου του που υποστήριζε πως η Αεροπορία θα έπρεπε να επενδύσει σε µικρά προγράµ- µατα που θα µπορούσαν να µετατρέψουν τεχνολογικές καινοτοµίες σε οπλικά συστήµατα σε σχετικά µικρό χρονικό διάστηµα από έξι µήνες έως και ένα χρόνο. Αυτό αποτέλεσε την απαρχή για τη δηµιουργία του προγράµµατος Project 1559 µε αρχικό προϋπολογισµό 815.000 $. Ταυτόχρονα ο Ferguson οργάνωσε το Detachment 5, µια µικρή οµάδα µηχανικών στους κόλπους του ASD µε σκοπό την αξιοποίηση τεχνολογικά προηγµένων λύσεων και βελτιστοποίηση του υπαρχόντων όπλων. Το Detachment 5 διοικείτο από τον ταξίαρχο Joseph Davis ο οποίος είχε παρακολουθήσει τις δοκιµές της Martin µε τους καταδείκτες που είχε κατασκευάσει σε πειραµατικό επίπεδο, αλλά ήταν παρών και στην τριµερή ενηµέρωση των Saloniner και Βell στο Ορλάντο την 1η και 2η Απριλίου του 1965. Ο Davis αµέσως ρώτησε τους δύο µηχανικούς εάν η συγκεκριµένη τεχνολογία µπορούσε να βρει αξιοποίηση για καθοδήγηση πυραύλων και συµβατικών βοµβών και η απάντηση από τους µηχανικούς της MiCom ήρθε αµέσως και ήταν θετική. τελευταίων θα αρχίσουν να µεταπίπτουν σε χαµηλότερες τροχιές εκπέµποντας επιπλέον φωτόνια τα οποία µε τη σειρά τους θα προσπίπτουν σε άλλα άτοµα, δηµιουργώντας µια εκθετική σχέση παραγωγής φωτονίων. Το «µυστικό» της δηµιουργίας της δέσµης Laser είναι πως όταν δύο πανοµοιότυπα άτοµα που περιέχουν την ίδια ενεργειακή στάθµη απελευθερώσουν φωτόνια αυτά θα διαθέτουν το ίδιο µήκος κύ- µατος, διεύθυνση και χρώµα. Επειδή όµως µοιραία τα άτοµα του ενδιάµεσου υλικού θα επιστρέψουν στην κατάσταση ηρεµίας, είναι απαραίτητο η πλειοψηφεία του αριθµού τους να διατηρείται σε ενεργειακή έγερση και για αυτό είναι πάντα απαραίτητη η συνεχής τροφοδότηση µέσω της εξωτερικής πηγής ισχύος. Τα φωτόνια µετά την εκποµπή τους ξεκινούν µια διαδροµή ανάµεσα στους δύο καθρέπτες που περικλείουν το ενδιάµεσο υλικό, ανακλώντας από τον ένα στον άλλο, µε κάθετη ως προς το επίπεδό τους σχέση, εξαναγκάζοντας και άλλα διεγερµένα άτοµα να µεταπέσουν σε χαµηλότερες τροχιές, που µε τη σειρά τους και αυτά θα εκπέµψουν φωτόνια. Ο ένας από τους δύο καθρέπτες που ορίζουν τις δύο άκρες του πλαισίου που περικλείεται το ενδιάµεσο υλικό, είναι ηµι-διαπερατός. Αυτό σηµαίνει πως κάποια Σχεδιάγραµµα λέιζερ τύπου ρουβιδίου, του πρώτου πρακτικά λέιζερ που κατασεκυάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 60. Η άντληση γίνεται στα 550 nm και 420 nm και η εκποµπή στα 694,3 nm και 692,8 nm. 7 [ Η γένεση της πρώτης LGB O Davis αµέσως ενηµερώθηκε για τις εταιρείες που µέχρι και εκείνη την εποχή είχαν προωθηµένη έρευνα στον τοµέα των εφαρµογών λέιζερ ζητώντας προτάσεις για έναν αισθητήρα που θα µπορούσε να προσαρµοστεί σε µια συµβατική βόµβα των 750 lb (340 kgr) τύπου Μ-117. Οι εταιρείες αυτές ήταν η NA-A, η ΤΙ, η Martin Marietta και η Westinghouse. Από τις τέσσερις αυτές εταιρείες η τελευταία δεν υπέβαλε πρόταση, ενώ της Martin χαρακτηρίστηκε ως µη επαρκής καθώς είχε εστιαστεί περισσότερο στην ανάπτυξη καταδειτκών. Έτσι απέµειναν οι δύο πρώτες προτάσεις στις οποίες ανατέθηκε και η κατασκευή πρωτοτύπων για την έναρξη δοκιµών. Η πρόταση της ΤΙ αφορούσε ένα εξωτερικά τοποθετη- µένο και αεροδυναµικά σταθεροποιούµενο αισθητήρα, έλεγχο τύπου «bang-bang» και τέσσερα πτερύγια ελέγχου στο ουραίο τµήµα. Ο έλεγχος τύπου «b-b» έχει να κάνει µε τη βίαιη διόρθωση στην πορεία προς το στόχο σε αντίθεση µε µια πιο οµαλή πορεία µε τοξοειδή τροχιά που υποσχόταν η σχεδίαση της NA-A. Η τελευταία είχε ενσωµατωµένο αισθητήρα στην κεφαλή της βόµβας ο οποίος προερχόταν από την κεφαλή αναζήτησης του βλήµατος Sidewinder. Οι διορθώσεις πορείας της βόµβας της ΝΑ-Α ήταν αναλογικής λειτουργίας µε τα πτερύγια ελέγχου να λαµβάνουν ενδιάµεσες τιµές επιτρέποντας οµαλότερες διορθώσεις πορείας. Τέλος η σχεδίαση διέθετε εµπρός τοποθετηµένα πτερύγια ελέγχου. Η γενικότερη πεποίθηση της ASD που είχε την ευθύνη για τις δοκιµές ήταν πως η αναλογικά διορθούµενη πορεία ήταν καλύτερη σε σχέση µε την απότοµη διόρθωση της σχεδίασης της ΤΙ, αλλά η τελευταία ήταν απλούστερη στην κατασκευή της και πολύ πιο οικονοµική. Επιγραµµατικά η ΤΙ παρουσίασε µια λύση χαµηλού κόστους αλλά υψηλού ρίσκου και η ΝΑ-Α ακριβώς το αντίθετο. Οι δοκιµές των όπλων ξεκίνησαν στα µέσα του 1966 στην αεροπορική βάση Eglin εκεί που στεγαζόταν η υπηρεσία της ASD και του Detachment 5 όπου αν και µετά την ουσιαστική διάλυσή του οι περισσότεροι από τους εργαζόµενους εκεί παρέµειναν στην Eglin AB και στην ASD. H NA-A ξεκίνησε τις δοκιµές της τον Οκτώβριο 8 9

Σε µια προσπάθεια βελτίωσης της ακρίβειας των προσβολών στο Βιετνάµ η USAF ενσωµάτωσε σε σχη- µατισµούς µαχητικών αεροσκαφών το RB-66B. Το τελευταίο αποτέλεσε την αναγνωριστική έκδοση του Β-66, ενός δικινητήριου βοµβαρδιστικού αεροσκάφους και ήταν εξοπλισµένο µε ραντάρ έρευνας APS-27 και φωτοαναγνωριστικό εξοπλισµό, µε καθήκοντα να εντοπίζει τους στόχους που θα πρόσβαλλαν τα µαχητικά αεροσκάφη. Στη φωτογραφία F-4C ενώ αφήνουν συµβατικό φορτίο βοµβών µε καθοδήγηση από ένα RB-66B. Τµήµα αισθητήρα I) Νorth American Aviation (Autonetics Division) Σύστηµα καθοδήγησης και ελέγχου Πτερύγια ελέγχου Πυροσωλήνας FMU-26B II) Texas Instruments Βόµβα Μ-117 (750 lb) Βόµβα Μ-117 (750 lb) Τµήµα ελέγχου καθοδήγησης Αισθητήρας Πτερύγια ελέγχου 100 π À ƒπ -º µƒ À ƒπ 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION

LGB του 1966, και η πρώτη άφεση παρουσίασε σφάλµα της τάξης των 325 µέτρων και ως αποτέλεσµα αυτού το σύστηµα ελέγχου που έλεγχε τη σταθερότητα στο διαµήκη άξονα (roll-axis). ύο µήνες αργότερα το σφάλµα διορθώθηκε στα 27 µέτρα αλλά η δοκιµή δε θεωρήθηκε επιτυχής καθώς το σύστηµα ελέγχου δεν λειτούργησε και ουσιαστικά η βόµβα ακολούθησε µια απλή βαλλιστική τροχιά. Στην τρίτη δοκιµή το σφάλµα περιορίστηκε στα µόλις οκτώ µέτρα και θεωρήθηκε επιτυχής και στην τέταρτη και τελευταία το σφάλµα ήταν στα 17 µέτρα. Η Τexas Instruments ξεκίνησε τις δοκιµές της το καλοκαίρι του ίδιου έτους. Μετά από µια σειρά σχετικά επιτυχών δοκιµών επιτυγχάνοντας σφάλµατα µεταξύ 50 και 25 µέτρων η πέµπτη δοκιµή θεωρήθηκε επιτυχής φέρνοντας το όπλο να προσκρούσει στα 9 µέτρα από το στόχο. Ακολούθησαν ακόµη δύο δοκι- µές µε ακόµη πιο καλύτερα αποτελέσµατα στα 4 και 3 µέτρα για να ολοκληρωθεί το πρόγραµµα µε την πρώτη δοκιµή µε εναέριο καταδείκτη. Αυτό γιατί όλες οι προηγούµενες δοκιµές είχαν πραγµατοποιηθεί µε επίγειο καταδείκτη της Martin Marietta ο οποίος είχε εµβέλεια περί τα 300 µέτρα. Ως εναέρια πλατφόρµα είχε επιλεγεί ένα ελαφρύ αεροσκάφος παρατήρησης του Αµερικανικού Στρατού τύπου Ο1-Ε της Cessna και η άφεση της βόµβας έγινε από αεροσκάφος F-4C, επιτυγχάνοντας το µικρότερο σφάλµα στόχευσης ανάµεσα σε όλες τις δοκιµές. Το αποτέλεσµα των δοκιµών κατέδειξε πως η τεχνολογία ήταν ώριµη για την εµπλοκή όπλων µε κατεύθυνση από ακτινοβολία λέιζερ στο πεδίο της µάχης. Οι επιδόσεις των δύο πρωτότυπων κατασκευών κινούνταν συγκριτικά στο ίδιο επίπεδο ευστοχίας µε το πρωτότυπο όµως της ΤΙ να παρουσιάζει αυξηµένη επιχειρησιακή ευελιξία. Αντίθετα το αεροσκάφος που έφερε τη βόµβα της ΝΑ-Α έπρεπε πρώτα βρίσκεται σε γωνία σκόπευσης µε το στόχο έως του σηµείου που ο αισθητήρας της βόµβας να πραγµατοποιήσει πρόσκτηση του στόχου ειδοποιώντας µέσω ενός ηχητικού σήµατος για να προχωρήσει στην άφεσή της. Εκτός αυτού το αεροσκάφος απαγορευόταν να εκτελέσει στροφές πάνω από κάποιο συγκεκριµένο όριο για την πρόσκτηση του στόχου καθώς κάτι τέτοιο ήταν πιθανό να δηµιουργήσει προβλήµατα στον αισθητήρα της βόµβας. Επιπλέον ο αισθητήρας µέχρι του σηµείου του εντοπισµού της ακτινοβολίας θα έπρεπε να ήταν ασφαλισµένος (head-caged) κάτι που αφενός απαιτούσε µετατροπές στο ίδιο το αεροσκάφος και αφετέρου απαιτούσε χρόνο για την άφεση της βόµβας µέχρι και 10 sec κάτι που θα µπορούσε να θέσει το αεροσκάφος σε κίνδυνο. Συγκριτικά η βόµβα της ΤΙ αποδείχθηκε πιο ευέλικτη επιχειρησιακά καθώς δεν υπήρχε ανάγκη µετατροπής στο αεροσκάφος φορέα, αλλά επέτρεπε και εγκλωβισµό του στόχου µετά την άφεσή της. Στις 5 Απριλίου του 1967 η διοίκηση αεροπορικών συστηµάτων της USAF (AFSC) η οποία είχε εµπλακεί στο µεταξύ στο πρόγραµµα ανάπτυξης ξεκίνησε διαπραγµατεύσεις µε την ΤΙ ενώ στις 20 Μαίου αποφάσισε την υπογραφή του συµβολαίου ύψους 1,35 εκατ. $ για την παραγγελία 50 συλλογών από την Τexas Instruments για περαιτέρω δοκιµές και εργοστασιακή ανάπτυξη. Θέλοντας όµως να κρατηθεί και η πρόταση της ΝΑ-Α στο «παιχνίδι» του ανταγωνισµού εξετάστηκε και η περίπτωση για την παραγγελία 25 συλλογών µετατροπής από την Autonetics σε ένα συµβόλαιο ύψους 550.000 $. Η τελική απόφαση για την συνέχιση ή όχι της εµπλοκής της ΝΑ-Α θα κρινόταν µέσα στο καλοκαίρι του 1967. Τα δύο σχέδια των πρώτων βοµβών καθοδήγησης λέιζερ που επελέγησαν από τη USAF για περαιτέρω αξιολόγηση. Ο τελικός νικητής ήταν τελικά το σχέδιο της Texas Instruments. Ο αισθητήρας στα αρχικά πρωτότυπα βρισκόταν τοποθετηµένος κάτω από το κύριο σώµα της βόµβας πριν µεταφερθεί αργότερα στο εµπρόσθιο µέρος. 10 11 φωτόνια (αυτά που η διαδροµή τους συµπίπτει µε τον άξονα του συνήθως κυλινδρικού σχήµατος- πλαισίου) καταφέρνουν να βγουν προς τα έξω σχηµατίζοντας µε αυτό τον τρόπο την ακτινοβολία Laser. Η ακτινοβολία Laser έχει το χαρακτηριστικό πως είναι εκ φύσεως εξαιρετικά συµπαγής, -το ένα φωτόνιο «βαδίζει» σε σειρά µε το άλλο- υψηλής έντασης, µονοχρωµατική συνεχούς συχνότητας µιας συχνότητας φωτός- και φάσης, εξαιρετικά στενής µπάντας δέσµης συχνοτήτων κάτι που έχει θετικά αποτελέσµατα στην επιδιωκόµενη εστίαση, σε αντίθεση µε την ακτινοβολία που εκπέµπεται από ένα κοινό φακό τα φωτόνια του οποίου δεν έχουν την ίδια συχνότητα και φάση και διασκορπίζονται σε διάφορες κατευθύνσεις. Επιπλέον η ελάχιστη κυρτότητα που παρουσιάζει µια δέσµη λέιζερ την κάνει ιδανική για σκόπευση και κατάγαυση σε µεγάλες αποστάσεις χωρίς να παρουσιάζει απώλειες στην ένταση της ακτινοβολίας δηµιουργώντας ένα διακριτό αποτύπωµα στο σηµείο σκόπευσης τόσο ώστε να γίνεται εύκολα αναγνώσιµο από κεφαλές αναζήτησης όπλων. Σήµερα υπάρχουν πέντε είδη Laser τα οποία ταξινοµούνται ανάλογα της φύσης του ενδιάµεσου υλικού: Λέιζερ στερεάς κατάστασης, λέιζερ αερίων, λέιζερ χρωστικών, χηµικά λέιζερ, λέιζερ ηµιαγωγών και τέλος λέιζερ ελεύθερων ηλεκτρονίων. Αναφορικά µε τη λειτουργία τους διακρίνονται σε λέιζερ συνεχούς κύµατος και παλµικά. Στις στρατιωτικές εφαρµογές των λέιζερ κατάδειξης στόχου και αποστασιοµέτρσης χρησιµοποιείται λέιζερ τύπου Nd:YAG και αντίστοιχα οι αισθητήρες των βοµβών (τουλάχιστον της σειράς Paveway) είναι του ιδίου τύπου. Το χηµικό στοιχείο YAG (Yttrium Aluminum Garnet Ύττριο Αλουµίνιο γρανάτης) είναι ένας συνθετικός κρύσταλλος που χρησιµοποιείται ως ενδιάµεσο υλικό σε λέιζερ σταθερής κατάστασης σε συνδυασµό µε το στοιχείο Nd (Νεοδύµιο) το οποίο έχει το ρόλο της διέγερσης του ενδιάµεσου υλικού (optically pumped). Τα ιόντα του Νεοδυµίου δεχόµενα ενεργειακό φορτίο µεταπίπτει σε αντιστροφή πληθυσµού. Στη µέγιστη τιµή του, σε ότι αφορά τα παλµικά λέιζερ, ένας οπτικός διακόπτης αφήνει τη δέσµη φωτός του Νεοδύµιου να περάσει στο ενδιάµεσο υλικό (YAG) µέχρι και αυτό να αρχίσει τη διαδικασία αντιστροφής πληθυσµών και να εκπέµψει τη δέσµη λέιζερ. Το µήκος κύµατος του φωτός που παράγεται είναι 1064 nm µε αρµονικές στα 532, 355, 266 και 213 nm και κατά συνέπεια οι αντίστοιχοι αισθητήρες των βοµβών Paveway να µπορούν να ανιχνεύουν τη δέσµη φωτός στις αντίστοιχες τιµές του µήκους κύµατος.

Η εξέλιξη του σχεδίου της ΤΙ, που πήρε την ονοµασία GBU-1. Ο αισθητήρας έχει µεταφερθεί στο εµπρός µέρος, τα πτερύγια ελέγχου όµως βρίσκονται ακόµη στο πίσω µέρος Η GBU-11 των 3000 λιβρών χρησιµοποιώντας τη βόµβα Μ-118, αποτέλεσε µια προσπάθεια της ΤΙ η οποία όµως δεν κατάφερε να πείσει την ηγεσία της USAF για να προχωρήσει στην περαιτέρω εξέλιξή της [ Η επιλογή Η GBU-3/B ήταν ουσιαστικά η προσαρµογή περιλήπτη βοµβιδίων CBU-74 σε συλλογή κατεύθυνσης λέιζερ Στις 19 Ιουνίου υπηρεσιακοί παράγοντες από την AFSC, την ASD, το εργαστήριο έρευνας όπλων και το κέντρο τακτικής αεροπορικού πολέµου (TAWC) ενηµέρωσαν µέλη της ηγεσίας της USAF γύρω από την πορεία του προγράµµατος για τα νέα αυτά όπλα. Επειδή η συγκεκριµένη τεχνολογία εκείνη την εποχή θεωρείτο και ήταν ιδιαίτερα προηγµένη όλες οι διαδικασίες γίνονταν κάτω από ένα πέπλο σιωπής και όλες οι ενηµερώσεις είχαν το χαρακτήρα του Απόρρητου. Οι ενηµέρωση της 19ης Ιουνίου πρότεινε τρεις εναλλακτικές λύσεις στην ηγεσία της USAF αναφορικά µε τη συνέχιση του προγράµµατος ή όχι. Επιπρόσθετα κρινόταν επειγούσης σηµασίας ο καθορισµός του χρόνου επιχειρησιακής χρησιµοποίησης του όπλου στο θέατρο επιχειρήσεων της ΝΑ Ασίας και η «συµπίεσή» του όσο το δυνατόν νωρίτερα, ιδιαίτερα µετά από µια αναφορά από το επιτελείο της Αεροπορίας η οποία έκανε λόγο για την ανάγκη µεγαλύτερης ακρίβειας στις προσβολές στόχων στο Βιετνάµ. Στην ίδια αναφορά επισηµαίνονταν το γεγονός πως η εφαρµογή της τεχνολογίας λέιζερ θα µπορούσε να προσφέρει τη λύση στο πρόβληµα αυτό. Από την άλλη εξαιτίας του προβλήµατος της µειωµένης απόδοσης των αποστολών βοµβαρδισµού ο υπουργός Άµυνας των ΗΠΑ Robert McNamara ήταν διστακτικός στο να επεκτείνει το πεδίο δράσης της Αεροπορίας προσθέτοντας νέους στόχους στο πρόγραµµα καθώς οι υπάρχοντες δεν είχαν καν προσβληθεί επαρκώς. Η πίεση εποµένως στην USAF ήταν αυξηµένη και από πολιτικό επίπεδο και η πρώτη έπρεπε να εισάγει σύντοµα στις επιχειρησιακές της δυνατότητες το νέο όπλο. Οι τρεις εναλλακτικές που παρουσιάστηκαν αφορούσαν: λύση ελάχιστου ρίσκου καθυστερηµένης ηµέρας επιχειρησιακής ανάπτυξης λύση µέσου ρίσκου συµπίεσης του χρόνου επιχειρησιακής ανάπτυξης λύση µέγιστου ρίσκου µε ταυτόχρονη µέγιστη συµπίεση του χρόνου εισόδου σε υπηρεσία. Μόνο στην πρώτη εναλλακτική γινόταν λόγος για την παραγγελία 25 συλλογών από την ΝΑ-Α για περαιτέρω εργοστασιακή ανάτπυξη, τελικά όµως η επιλογή κρίθηκε µε την υιοθέτηση της δεύτερης λύσης η οποία περιλάµβανε ένα συµβόλαιο 17,5 εκατ. $ µε την έγκριση για παραγωγή του όπλου στη µέγιστη δυνατή ικανότητα του εργοστασίου της ΤΙ. Το χρονοδιάγραµµα προέβλεπε επίσης ένα συµβόλαιο 1,5 εκατ. $ για την αγορά εξοπλισµού για τη γραµµή παραγωγής και επιπρόσθετα 8,5 εκατ. $ για την έναρξη παραγωγής το αργότερο τον εκέµβριο του 1967. Η επιλογή αυτή έθεσε πρακτικά και το σχέδιο της ΝΑ-Α εκτός συναγωνισµού τερµατίζοντας το πρόγραµµα µετά από εντολή της ηγεσίας της USAF στις 17 Ιουλίου. Στις 24 Αυγούστου η USAF επαναπροσδιόρισε κάποιες πτυχές του προγράµµατος επικεντρώνοντας την παραγωγή στην Mk 84 µε αριθµό M 117, η επιλογή όµως της Μ 118 των 3000 λιβρών δεν προχώρησε καθώς τα υπάρχοντα αποθέµατα των βοµβών αυτών ήταν περιορισµένα. [ Οι δοκιµές Οι πρώτες δοκιµές µε τις βόµβες της εργοστασιακής παραγωγής ξεκίνησαν από την ΤΙ το Νοέµβριο του 1967 και περιλάµβαναν δοκιµαστικές αφέσεις και των 50 όπλων από την παραγγελία των 1,35 εκατ. $ οι οποίες περιλάµβαναν 36 αφέσεις µε Μ-117, και 16 µε Mk 84. Η συλλογή µετατροπής ονοµαζόταν KMU-342/B και η Μ-117 πήρε την ονο- µασία BOLT-117 (Bomb Laser Terminal Guidance) ή GBU-1. Από τον Απρίλιο του 1968 στις δοκιµές πήραν µέρος και χειριστές της USAF από το TAWC µε σκοπό να εξεταστούν διάφορες τακτικές άφεσης κάτω από διαφορετικές συνθήκες έτσι ώστε µε την ανάπτυξη του όπλου στην ΝΑ Ασία τα πληρώµατα της USAF να είναι εξοικειωµένα µε τη χρήση του. Η εντολή της USAF για επικέντρωση της παραγωγής στην Mk-84 οδήγησε το υπάρχον σχέδιο σε σηµαντικές µετατροπές. Τα πίσω πτερύγια ελέγχου µετακινήθηκαν στο εµπρός µέρος, Η µετακίνηση αυτή εξάλειψε την ανάγκη για εξωτερικές καλωδιώσεις από το εµπρός µέρος στο πίσω για τον έλεγχο των πτερυγίων- και αποτέλε- 102 π À ƒπ -º µƒ À ƒπ 2009 ANAXAITI H/INTERCEPTION

LGB σµα αυτού ήταν ο αισθητήρας να προσαρµοστεί στην κεφαλή του όπλου. Υπήρχε όµως ακόµη ένα σηµαντικό πρόβληµα: Η αντανάκλαση της ακτινοβολίας εκτός από τον αισθητήρα της βόµβας «έπεφτε» επάνω και στην καλύπτρα του αεροσκάφους που µετέφερε το όπλο. Αυτό, µετά από µια σειρά αντανακλάσεων, επέστρεφε στο έδαφος δηµιουργώντας ένα δεύτερο µικρότερο «δορυφορικό» σηµείο στόχευσης µε αποτέλεσµα, όπως ήταν φυσικό, η βόµβα να εκλαµβάνει πολλές φορές το ψευδο-σηµείο αυτό ως το στόχο. Η «αναγνώριση» του προβλήµατος αυτού πήρε αρκετό καιρό και η λύση που βρέθηκε ήταν η µείωση της ευαισθησίας του αισθητήρα έτσι ώστε αυτός να µην µπορεί να εγκλωβίζει τη «δορυφορική» αντανάκλαση στο έδαφος. Την περίοδο από τον Μάιο έως και τον Αύγουστο του 1968 αριθµός Mk-84 µε συλλογές µετατροπής της ΤΙ στάλθηκαν στο θέατρο επιχειρήσεων στην ΝΑ Ασία για επιχειρησιακή αξιολόγηση. Αν και οι δοκιµές ήταν σχετικά περιορισµένες εξαιτίας του περιορισµού των στόχων, καθώς εκείνη την εποχή ίσχυε η απαγόρευση που είχαν θέσει οι Τζόνσον και Νίξον από το 1968 έως και το 1971 για βοµβαρδισµό στόχων στο Βόρειο Βιετνάµ εντούτοις από τον αριθµό που πραγµατοποιήθηκε αποδείχθηκε πως ο συνδυασµός της βόµβας Mk-84, µε την εµπρόσθια θέση των πτερυγίων ελέγχου ήταν ο ιδανικότερος, οδηγώντας στην εγκατάλειψη της βόµβας Μ 117 και της παλιάς εξωτερικής διαµόρφωσης ελέγχου. H Mk-84 εξαιτίας της µεγαλύτερης καταστρεπτικότητάς της άλλωστε υποσχόταν καλύτερα αποτελέσµατα από την 340 κιλών Μ-117. Η USAF µετά το τέλος των επιχειρησιακών αξιολογήσεων προχώρησε σε παραγγελία 1000 βοµβών Mk-84 τον Ιανουάριο του 1968. Το 1972 ουσιαστικά άρθηκε η απαγόρευση για βοµβαρδισµό στόχων στο Βόρειο Βιετνάµ από τον πρόεδρο Νίξον και τότε η εµπλοκή του όπλου που στο µεταξύ είχε λάβει την ονοµασία Paveway να αποδείξει την ανωτερότητά του σε σχέση µε το υπάρχον συµβατικό οπλοστάσιο της USAF. Ήταν η χρονιά που για πρώτη φορά επίσης έγινε δηµοσίως γνωστή η ύπαρξη του συγκεκριµένου όπλου κάτι που οδήγησε τον αµερικανικό τύπο να εισάγει τον όρο έξυπνα όπλα για πρώτη φορά. [ Οι εκδόσεις της: Paveway I Μετά τις Μ-117 (GBU-1), την δοκιµαστική Μ-118 των 3000 λιβρών (που πήρε το χαρακτηριστικό GBU-11/B) δύο ήταν ουσιαστικά οι εκδόσεις που παρήχθησαν σε µεγάλους αριθµούς: Η GBU-10/B και η GBU-12/B. Οι δοκιµές των δύο πρωτοτύπων βοµβών της ΤΙ και της NA-A πραγµατοποιήθηκαν από F-4C στην αεροπορική βάση Eglin. Η GBU-10/B των 2000 λιβρών διέθετε τη µονάδα καθοδήγησης CCG MAU-157/B τη συλλογή µετατροπής KMU-351x/B, η οποία διέφερε από την «-342» στην αλλαγή θέσης των πτερυγίων ελέγχου, ενώ είχε συνολικό βάρος 943 kgr. H GBU-12/B έφερε την µικρότερη βόµβα των 500 λιβρών Mk-82, η συλλογή µετατροπής ήταν η KMU-388A/B και η µονάδα καθοδήγησης η ίδια µε την GBU-10. Μαζί µε τη σειρά Paveway αναπτύχθηκε παράλληλα και το πρόγραµ- µα Pave Storm το οποίο περιελάµβανε βόµβες διασπορείς υπο-πυρο- µαχικών µε τη µονάδα καθοδήγησης MAU-157. Οι διασπορείς που χρησιµοποιήθηκαν µε συλλογές κατεύθυνσης της ΤΙ ήταν η Mk-20 Rockeye (κωδικός GBU-5/B) των 500 λιβρών, η CBU-74/B (κωδικός GBU-3/B) µε 48 βοµβίδια BLU-87/B των 6,1 kgr κατά προσωπικού, η CBU-75/B (κωδικός GBU-2/B) των 2000 λιβρών µε 1800 βοµβίδια BLU-63/B των 0,45 kgr κατά προσωπικού και η CBU-79/B (κωδικός GBU-6/B) µε δύο διαµορφώσεις είτε µε το αντιαρµατικό υπο-πυροµαχικό BLU-91/B είτε µε το κατά προσωπικού BLU-92/B. Αν και βραχύβια, ουσιαστικά η οικογένεια Paveway II ξεκίνησε την ανάπτυξή της το 1972, η σειρά Ι έθεσε πρακτικά τις βάσεις για την ανάπτυξη των βοµβών λέιζερ. Το Ο1-Ε της φωτογραφίας έχει την πρωτιά του αεροσκάφους που για πρώτη φορά πραγµατοποίησε κατεύθυνση βόµβας λέιζερ από εναέριο καταδείκτη που ήταν τοποθετηµένος σε αυτό. ANAXAITI H/INTERCEPTION π À ƒπ -º µµƒ À ƒπ 2009 103