Ένα από τα δυσκολώτερα προβλήματα, που έχει να αντιμετωπίσει ο ερευνητής της Κ. Διαθήκης, είναι το λεγόμενο «συνοπτικό πρόβλημα».
Το πρόβλημα αυτό δημιουργείται από τις χαρακτηριστικές ομοιότητες των τριών πρώτων Εὐαγγελίων, αλλά και α- πό τις μεταξύ τους διαφορές.
Έχουν πολλά κομμάτια τόσο κοινά μεταξύ τους, ώστε να χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις και τις ίδιες φράσεις. Από το άλλο μέρος στις λεπτομέρειες διαφέρουν.
Ο καθένας έχει το δικό του διάγραμμα, το δικό του ύφος και τη δική του γλώσσα και δεν φαίνεται να είναι το ένα περίληψη ή ανάπτυξη του άλλου.
Επίσης ο καθένας έχει ορισμένα δικά του κομμάτια που δεν υπάρχουν στους άλλους. Αλλά και στα κοινά κομμάτια υπάρχουν μερικές μικρές διαφορές.
Ο Μάρκος έχει τα λιγώτερα ιδιάζοντα κομμάτια και μοιάζει τόσο πολύ με τον Ματθαίο, ώστε αρχαίοι συγγραφείς τον χαρακτήρισαν ως επιτομή του Ματθαίου (Κύριλλος Αλεξανδρείας, Αυγουστίνος, κ.ά.).
Από τους 678 στίχους του κατά Μάρκον ευαγγελίου, πλην των 40 που αποτελούν το ιδιαίτερο υλικό του, οι υπόλοιποι βρίσκονται στα ευαγγέλια Ματθαίου και Λουκά.
Ματθαίος 1.068 στχ. Μάρκος 661 στχ. Λουκάς 1.149 στχ.
Κοινό υλικό Τριών συνοπτικών = περ. 440 στχ. Μάρκος μόνο με Λουκά = περ. 70 στχ. Μάρκος μόνο με Ματθαίο = περ. 150 στχ. Ματθαίος με Λουκά = περ. 240 στχ.
Ιδιαίτερο υλικό Μόνο ο Ματθαίος = περ. 180 στχ. Μόνο ο Μάρκος = περ. 30 στχ. Μόνο ο Λουκάς = περ. 290 στχ.
Επίσης το ιδιάζον υλικό του Ματθαίου ανέρχεται στο 30%, ενώ του Λουκά σε 48%.
Θεραπεία Παραλύτου Κλήση μαθητών Ερώτημα περί νηστείας Σάββατοτίλλοντες τους στάχυας ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ Μθ 9,1-8 Μρ 2,1-12 Λκ 5,17-26 Μθ 9,9-13 Μρ 2,13-17 Λκ 5,27-32 Μθ 9,14-17 Μρ 2,18-22 Λκ 5,32-39 Μρ 2,23-28 Λκ 6,1-5 Seite 12
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ Μθ 9,6 Μρ 2,10-11 Λκ 5,24 ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ Υἱὸς τοῦ Ἀνθρώπου ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας- τότε λέγει τῷ παραλυτικῷ Ἐγερθεὶς ἆρόν σου τὴν κλίνην καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου. ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ἐξουσίαν ἔχει ὁ Υἱὸς τοῦ Ἀνθρώπου ἀφιέναι ἁμαρτίας ἐπὶ τῆς γῆς- λέγει τῷ παραλυτικῷ Σοὶ λέγω, ἔγειρε ἆρον τὸν κράβαττόν σου καὶ ὕπαγε εἰς τὸν οἶκόν σου. ἵνα δὲ εἰδῆτε ὅτι ὁ Υἱὸς τοῦ Ἀνθρώπου ἐξουσίαν ἔχει ἐπὶ τῆς γῆς ἀφιέναι ἁμαρτίας- εἶπεν τῷ παραλελυμένῳ Σοὶ λέγω, ἔγειρε καὶ ἄρας τὸ κλινίδιόν σου πορεύου εἰς τὸν οἶκόν σου.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ 1. Γενεαλογικό δέντρο Ιησού (Μθ και Λκ) Στο Λουκά: από τον Ιησού μέχρι τον Αδάμ και το Θεό. Στο Ματθαίο: από τον Αβραάμ μέχρι τον Ιησού (3Χ14 γενιές=42) στην αρχή του Ευαγγελίου 2. Παραβολή του Μεγάλου Δείπνου Ματθαίος και Λουκάς διαμορφώνουν την περικοπή διαφορετικά όχι μόνο σε λεπτομέρειες. Seite 14
ΔΙΑΦΟΡΕΣ 3. Τα τελευταία λόγια του Ιησού στο Σταυρό Σύμφωνα με τους Ματθαίο και Μάρκο ο Ιησούς παραδίδει το πνεύμα του με μια κραυγή «Θεέ μου, Θεέ μου» (Ψαλμ. 21,22). Σύμφωνα με το Λουκά οι τελευταίες λέξεις του Ιησού είναι μια προσευχή γεμάτη εμπιστοσύνη «Πάτερ εις χείρας Σου» (Ψαλμ. 31, 6). Seite 15
Πού οφείλεται η ομοιότητα και η διαφορά των «συνοπτικών Ευαγγελίων»;
Για την εξήγηση των ομοιοτήτων και διαφορών προτάθηκαν κατά καιρούς από θεολόγους της Δύσεως διάφορες λύσεις, χωρίς καμία από αυτές να είναι ικανοποιητική. Έχουν διατυπωθεί οι ακόλουθες θεωρίες.
Α. Η αλληλοεξάρτηση των ευαγγελιστών. Υποθέτουν ότι κάθε ευαγγελιστής για τη συγγραφή του ευαγγελίου του χρησιμοποιούσε σαν πηγή τους προηγουμένους ευαγγελιστές και αντλούσε απ' αυτούς όσα και ό,τι ή- θελε.
Α. Η αλληλοεξάρτηση των ευαγγελιστών. προτάθησαν διάφοροι συνδυασμοί ως προς τη χρονική διαδοχή των ευαγγελιστών: Ματθαίος, Λουκάς, Μάρκος. Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς. Λουκάς, Ματθαίος, Μάρκος. Λουκάς, Μάρκος, Ματθαίος. Μάρκος, Ματθαίος, Λουκάς. Μάρκος, Λουκάς, Ματθαίος.
Α. Η αλληλοεξάρτηση των ευαγγελιστών. Καμιά από τις λύσεις της υποθέσεως αυτής δεν δίνει απάντηση σ' όλες τις πτυχές του προβλήματος: από πού προέρχεται το ιδιαίτερο υλικό του κάθε ευαγγελιστή και πώς εξηγοῦνται οι παραλείψεις γνωστών και σπουδαίων γεγονότων της ζωής του Ιησού.
Β. Η ύπαρξη πλουσίας και μακροχρόνιας προφορικής παράδοσης περί του Κυρίου. Κατά την υπόθεση αυτή οι προφορικές διηγήσεις απετέλεσαν πηγή για τους ευαγγελιστές, οι οποίοι έγραψαν αυτά τα γεγονότα σε γραπτά κείμενα πολύ αργότερα απ' ότι διαδραματίσθηκαν.
Β. Η ύπαρξη πλουσίας και μακροχρόνιας προφορικής παράδοσης περί του Κυρίου. Όλοι αυτοί που ασπάζονται την παραπάνω υπόθεση, δέχονται ότι τα Ευαγγέλια γράφτηκαν πολύ ἀργότερα και όχι α- πό μαθητές του Χριστού και μαθητές των μαθητών, αλλά από ψευδωνύμους που δεν είδαν ούτε άκουσαν ποτέ τον Χριστό!
Γ Η ύπαρξη ενός πρωταρχικού κειμένου. Κάνουν λόγο ότι γράφτηκε πρώτα ένα Πρωτευαγγέλιο στη συροχαλδαϊκή ή αραμαϊκή γλώσσα και απ' εκεί ο κάθε ευαγγελιστής άντλησε υλικό για να γράψει το Ευαγγέλιό του.
Δ Η θεωρία των πηγών Μια άλλη υπόθεση δέχεται ότι οι ευαγγελιστές άντλησαν το υ- λικό τους από τις προφορικές παραδόσεις και γραπτές διηγήσεις που προϋπήρχαν.
Δ Η θεωρία των πηγών H θεωρία αυτή δέχεται ότι ο Ματθαίος και ο Λουκάς έλαβαν το υλικό τους: α) από το κατά Μάρκον ευαγγέλιο και β) από την πηγή των Λογίων (Q=Quelle=πηγή).
Κατ' αυτούς το ευαγγέλιο του Μάρκου είτε με τη σημερινή του μορφή, είτε με την αρχική μορφή του (Πρωτο- Μάρκος), απετέλεσε πηγή για τους δύο άλλους συνοπτικούς ευαγγελιστές.
Η υπόθεση των δύο πηγών ἐπικράτησε γενικώτερα και εφαρμόζεται κατά κανόνα στην ἔρευνα των συνοπτικών ευαγγελίων. Ωστόσο δεν επιλύει με πειστικότητα όλες τις πλευρές του «συνοπτικού προβλήματος».
Με τον Gotthold Ephraim Lessing (Φιλόσοφος και Ποιητής) αρχίζουν οι προτάσεις της Σύγχρονης Έρευνας. Ο Lessing αρνήθηκε τη θεοπνευστία των Ευαγγελίων και των Ευαγγελιστών Seite 28
ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ LESSING Αραμαϊκό Πρωτοευαγγέλιο Mατθαίος Mάρκος Λουκάς
Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ GRIESBACH (1783) Ματθαίος (ελληνιστί Χωρίς Πηγές) Προφορική παράδοση Λουκάς ο ιστορικός Mάρκος (Περίληψη των Μθ και Λκ)
Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΟΥ STORR (1786) Το κατά Μάρκο είναι το αρχαιότερο ευαγγέλιο. Mάρκος (μαθητής του Πέτρου) Ματθαίος Λουκάς
Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΔΙΗΓΗΣΕΩΝ ΤΟΥ SCHLEIERMACHER Το 1832 επί τη βάσει αναφοράς του Παπία διατύπωσε την υπόθεση για την Πηγή των Λογίων Πηγή Λογίων, πηγή Q (μεμονωμένες περικοπές) Μθ Μρ Λκ
Η ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΔΥΟ ΠΗΓΩΝ Christian Hermann Weiße το 1838 Μάρκος Πηγή Λογίων του Ματθαίου Ματθαίος Λουκάς
Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΘΕΩΡΙΑ ΠΕΡΙ ΔΥΟ ΠΗΓΩΝ Υποστηρίζει ότι: Ο Μάρκος είναι ο αρχαιότερος. Υπάρχει μια χαμένη Πηγή των Λογίων Μθ και Λκ αντλούν υλικό από τον Μρ την πηγή των Λογίων (Logienquelle) και Ιδιαίτερο Υλικό (Sondergut).
Η βεβαιότητα για την προτεραιότητα του Μάρκου στηρίζεται μόνο στην φιλολογική μορφή του, ενώ δεν αιτιολογούνται ούτε η ιστορική προτεραιότητα των επί μέρους παραδόσεών του ούτε βέβαια και η προέλευση του Μάρκου.
Δε σώζεται ούτε ένα χειρόγραφο αυτής της πηγής. Επιπλέον κανείς αρχαίος συγγραφέας δεν μνημονεύει.
Σε 200 και πλέον περιπτώσεις απαντούν μεταξύ των συνοπτικών οι γνωστές ελάσσονες συμφωνίες (minor agreements), οι οποίες αφορούν σε βελτιώσεις γραμματικής και ύφους.
Εάν τελικά προϋπήρξε τέτοια πηγή, τότε δεν αποκλείεται να σχετίζεται με το αραμαϊκό κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, το οποίο γνώριζε ο Ιεραπόλεως Παπίας (Ευσεβίου Εκκλ. Ιστ. 3.39.16)
Ποιά είναι η ιστορική πραγματικότητα. Ο Ματθαίος είναι ο μαθητής του Χριστού, που είδε και άκουσε και έγραψε. Οι δυό άλλοι άκουσαν τα κηρύγματα των απ. Πέτρου και Παύλου και ακόμη, όταν έγραφαν, είχαν στα χέρια τους το Ευαγγέλιο του Ματθαίου.
Ποιά είναι η ιστορική πραγματικότητα. Είχαν και άλλες γραπτές σημειώσεις. Ο Λουκάς μάλιστα αναφέρει στον πρόλογο του Ευαγγελίου, ότι κυκλοφορούσαν στην εποχή του πολλές γραπτές διηγήσεις από αυτόπτες μάρτυρες.
Ποιά είναι η ιστορική πραγματικότητα. Με βάση και θεμέλιο αυτές τις ιστορικές, τις αξιόπιστες πληροφορίες, δεν υπάρχει άλυτο συνοπτικό πρόβλημα. Έτσι εξηγείται γιατί έχουν ομοιότητες και γιατί διαφορές.
Ποιά είναι η ιστορική πραγματικότητα. Όσοι μελετούν όλα αυτά και τα γνωρίζουν αισθάνονται πολύ έντονα την αρμονία που υπάρχει και στα 4 Ευαγγέλια, που στην ουσία είναι ένα, το τετράμορφο Ευαγγέλιο.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ Αξίζει να δούμε τι λέγει ο Ιω. Χρυσόστομος περί των διαφωνιών των συνοπτικών ευαγγελιστών;
«Και γιατί τάχα, ενώ ήσαν τόσο πολλοί οι μαθητές, γράφουν μόνον δύο από τους αποστόλους και δύο από τους ακολούθους τους; Διότι ο ένας ήταν μαθητής του Παύλου και ο άλλος του Πέτρου και μαζί με τον Ιωάννη και τον Ματθαίο έγραψαν τα Ευαγγέλια. Επειδή τίποτε δεν έκαναν για να δοξαστούν, αλλά για να εξυπηρετήσουν μίαν ανάγκη.
Και λοιπόν δεν έφθανε ένας ευαγγελιστής να τα εξιστορήσει όλα; Βεβαίως έφθανε. Αν όμως πάλι αυτοί που γράφουν είναι τέσσερις, ενώ δεν γράφουν κατά τον ίδιο χρόνο, ούτε στους ίδιους τόπους ούτε έπειτα από συνάντηση και συνομιλία, εν τούτοις ομιλούν για όλα σαν από ένα στόμα, γίνεται τότε αυτό η μεγίστη απόδειξη της αλήθειας.
Ναι, αλλά συνέβη το αντίθετο, παρατηρεί κανείς. Σε πολλά σημεία συλλαμβάνονται να διαφωνούν. Ακριβώς αυτό είναι η μεγαλύτερη απόδειξη της αλήθειας. Αν δηλαδή είχαν συμφωνήσει για όλα με τη μεγαλύτερη ακρίβεια και για το χρόνο και για τον τόπο και για τις λέξεις τις ίδιες, κανείς από τους εχθρούς δε θα πίστευε ότι χωρίς συνάντηση και συμφωνία ανθρώπινη έγραψαν όσα έγραψαν.
Δεν είναι δείγμα ειλικρινείας τόσον μεγάλη συμφωνία; Τώρα όμως και η φαινομενική στις λεπτομέρειες διαφωνία τους απαλλάσσει από κάθε υποψία και υπεραμύνεται θαυμάσια του τρόπου των συγγραφέων. Εάν ομίλησαν διαφορετικά για το χρόνο και τον τρόπο, τούτο δε ζημιώνει καθόλου την αλήθεια των λόγων τους.
Αλλά και αυτά όμως, καθόσον μας παραχωρήσει ο Θεός ότι στα κεφαλαιώδη θέματα, που συγκρατούν τη ζωή μας και συνθέτουν το κήρυγμα, πουθενά δε βρίσκεται κανένας από αυτούς να διαφωνεί. Ποια είναι αυτά; Ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος, ότι έκαμε θαύματα, ότι σταυρώθηκε, τάφηκε, αναστήθηκε Αυτά θα βρούμε ότι συμφωνούν απολύτως
Αν αντέφασκαν οι ευαγγελιστές μεταξύ τους, αυτή η ίδια η διδασκαλία τους θα είχε καταλυθεί. Πώς λέγοντας πράγματα αντίθετα επικράτησαν, θαυμάζονταν και γίνονταν πιστευτοί στην οικουμένη Γιατί τα γραπτά τους οι Απόστολοι δεν τα έκρυψαν, αλλά τα διέδωσαν στην οικουμένη διαβάζοντάς τα παρουσία των εχθρών τους, χωρίς να σκανδαλίσει κανέναν κάποιο σημείο των λεχθέντων;
Κι αυτό διότι η θεία δύναμη ερχόταν και επετύγχανε τα πάντα σε αυτούς. Αλλιώς, πώς ο τελώνης, ο ψαράς, ο αγράμματος διατύπωναν τέτοιες σκέψεις, όχι μπροστά σε πέντε ή δέκα ανθρώπους αλλά σε όλη την οικουμένη και μάλιστα για ουράνια πράγματα που υπερβαίνουν κατά πολύ τη φύση μας και απαιτούν από μας την ίδια τη ζωή μας;
Οι φιλόσοφοι, χωρίς να γράψουν υπό τη βία των διωγμών, αλλά με κάθε ευχέρεια και ελευθερία και ενώ στόλιζαν τα γραφόμενά τους με όλα τα λογής σχήματα και ενώ μιλούσαν για θέματα όχι υπερφυσικά, απέτυχαν οικτρά στο να πραγματοποιήσουν τις Πολιτείες τους.
Ο Χριστός περιέλαβε το δίκαιο, το πρέπον, το συμφέρον και όλη γενικώς την αρετή σε λόγια σαφή, τα οποία τα καταλαβαίνει και ο γεωργός κι ο υπηρέτης κι η χήρα και απευθύνονται σε κάθε ηλικία. Τα βραβεία δεν είναι φύλλα δάφνης, αλλά ζωή χωρίς τέλος, η ανάδειξή μας σε παιδίά τους Θεοῦ». (PG 57,16-17)