[Πληκτρολογήστε κείµενο] 3/5/2012 ΛΛΝΣ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΩΝ Υ ΑΤΩΝ Ερ. Εργασίες β τετράμηνο φυσική- μαθηματικά- τεχνολογία

4.1 Εισαγωγή Η ρύπανση του νερού είναι ένα θέµα που τα τελευταία χρόνια έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις εφόσον απειλεί την υγεία µας και υποβαθµίζει την ποιότητα ζωής µας. Αρχικά θωρούµε σηµαντικό να αναφέρουµε τον τεράστιο αριθµό πηγών ρύπανσης. Ωστόσο, θαυµαστό αποτελεί το γεγονός πως υπάρχουν αρκετοί οργανισµοί που αγωνίζονται για να περιοριστεί η ρύπανση των υδάτων. Απορία µας προξένησε πως ακόµα και ο ορισµός της ρύπανσης έχει κάποια δυσκολία όσων αφορά τον προσδιορισµό των τιµών της. Παρά τα προβλήµατα που επιφέρει σε όλους τους τοµείς της ζωής µας πολλές επιχειρήσεις και κράτη εξακολουθούν να ρυπαίνουν ασυλλόγιστα τα υδάτινα οικοσυστήµατα. Επιπλέον, εντύπωση µας έκανε η στενή σχέση της χηµείας τόσο µε τους ρυπογόνους µικροοργανισµούς όσο και µε τις µεθόδους µέτρησής της. Οπότε θα ήταν ενδιαφέρον να κάνουµε και εµείς µια έρευνα για να διαπιστώσουµε µόνοι µας την καταστροφική ρύπανση που απειλεί ακόµα και περιοχές κοντά στην πόλη µας. Τέλος, συγκλονιστήκαµε από την τραγική κατάσταση που επικρατεί στις τριτοκοσµικές χώρες όπου η ρύπανση µπορεί να εντοπιστεί και µε γυµνό µάτι από τον καθένα από εµάς. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί πως υπάρχει ελπίδα καθώς οι οικολογικές οργανώσεις αγωνίζονται για να αφυπνίσουν την κοινωνία και να την φέρουν αντιµέτωπη µε το πρόβληµα. Μέσω της έρευνάς µας θα µπορέσουµε να λύσουµε τα ερωτήµατά µας σχετικά µε το µείζον θέµα της ρύπανσης του νερού και να προτείνουµε τρόπους µε τους οποίους θα µπορέσουµε να µειώσουµε ως ένα βαθµό τις καταστροφικές της συνέπειες. Η διερεύνηση του θέµατος που προτείνουµε θα εξελιχθεί µέσα από 5 υποθέµατα: 1. Τι είναι ρύπανση του νερού; 2. Ποιες είναι οι πυγές της; 3. Ποιες είναι οι µέθοδοι µέτρησής της; 4. Ποιες είναι οι συνέπειές της; 5. Πώς µπορεί να αντιµετωπιστεί; 2

4.2 Ορισµός Το νερό είναι η πηγή ζωής στον πλανήτη µας. Περίπου το 70% της επιφάνειας του σκεπάζεται µε νερό. Από το συνολικό διαθέσιµο νερό στη Γη, το 97% βρίσκεται στους ωκεανούς, ενώ το υπόλοιπο 3% είναι παγιδευµένο σε παγετώνες και παγόβουνα ή βρίσκεται πολύ βαθιά στη Γη, ώστε είναι πρακτικά απροσπέλαστο. Εποµένως µόνο το 0,003% του συνόλου είναι διαθέσιµο σε εµάς τους ανθρώπους υπό τη µορφή υγρασίας στο έδαφος, υπογείου νερού, υδρατµών, λιµνών και υδατορευµάτων. Το διαθέσιµο νερό συνεχώς συγκεντρώνεται, καθαρίζεται και ανακυκλώνεται µε µια διαδικασία, κατά τη διάρκεια της οποίας το νερό δεν πρέπει να φορτώνεται µε επικίνδυνες ενώσεις. υστυχώς όµως στις µέρες µας αυτό συµβαίνει σε µεγάλη κλίµακα, µε αποτέλεσµα η κατάσταση να έχει γίνει 4.1: µόλυνση ποταµού ιδιαίτερα δραµατική, αφού ο µισός πληθυσµός της Γης δεν έχει πρόσβαση σε πόσιµο νερό. Κάθε χρόνο τουλάχιστον 5.000.000 άνθρωποι, κυρίως γυναίκες και παιδιά χάνουν τη ζωή τους από λοιµώξεις που οφείλονται στην πόση µολυσµένου νερού. Ρύπανση των υδάτων µπορεί να θεωρηθεί οποιαδήποτε µεταβολή των φυσικών, χηµικών και βιολογικών παραµέτρων του νερού (των θαλασσών, των ποταµών, των λιµνών), λόγω της παρουσίας σε αυτό ουσιών σε ποσότητα που υπερβαίνει τα φυσιολογικά όρια. Η µεταβολή αυτή µπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις όχι µόνο στον άνθρωπο αλλά και σε ζωικούς και φυτικούς οργανισµούς και γενικότερα να διαταράξει την ισορροπία των οικοσυστηµάτων. Οι επικίνδυνες ουσίες διαλύονται στο νερό, επιπλέουν ή κατακάθονται στον πυθµένα και προέρχονται κυρίως από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Η ρύπανση χωρίζεται σε δυο κατηγορίες: την άµεση ρύπανση, δηλαδή αυτή που µπορούµε να τη δούµε όπως τα τοξικά απόβλητα που σκοτώνουν αµέσως τα ψάρια και την έµµεση ρύπανση, δηλαδή που δεν είναι ορατή και σιγά σιγά προκαλούνται αλλαγές στα είδη που βρίσκονται στο νερό. Τι είναι όµως άµεση ρύπανση; Άµεση ρύπανση είναι αυτή που µπορεί να αντιληφθούµε άµεσα. Ένα παράδειγµα άµεσης ρύπανσης είναι η περίπτωση ενός ποταµού ή µιας λίµνης, όπου καταλήγουν τοξικά απόβλητα και προκαλείται άµεσος κι αιφνίδιος 3

θάνατος ψαριών. Από την άλλη πλευρά, έµµεση ρύπανση είναι η µορφή ρύπανσης, που δεν αντιλαµβανόµαστε εύκολα, επειδή δεν είναι ορατή. Για παράδειγµα, όταν καταλήγουν σε ένα ποτάµι ή σε µια λίµνη ή στη θάλασσα λύµατα ή απόβλητα, σε ποσότητες που δεν µπορούν τα υδατικά οικοσυστήµατα να καθαρίσουν, είναι πολύ πιθανό να προκληθούν σταδιακά αλλαγές στα είδη που υπάρχουν σε αυτό. Ορισµένα είδη αναπτύσσονται υπερβολικά, ενώ άλλα περιορίζονται ή εξαφανίζονται (ευτροφισµός). Σε πιο προχωρηµένο επίπεδο ρύπανσης, µπορεί το διαλυµένο στο νερό οξυγόνο να µειωθεί και να αρχίσει η παραγωγή άλλων αερίων, επικίνδυνων για τις µορφές ζωής (υδρόθειο, αµµωνία κα). Συνοψίζοντας όλα τα παραπάνω, συµπεραίνουµε ότι κάθε ρύπος, αµέσως ή εµµέσως, αργά ή γρήγορα, θα καταλήξει σ έναν υδάτινο αποδέκτη. Είναι αλήθεια ότι στην αυγή της ανθρώπινης απουσίας η δυναµική σχέση µεταξύ ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος γέρνει προς την πλευρά του τελευταίου, µε τον άνθρωπο περισσότερο να προσαρµόζεται και λιγότερο να ελέγχει! Λοιπόν δεν πρέπει να κάνουµε κάτι γι αυτό; (123) 4.2: σκουπίδια σε υδάτινους όγκους 4

4.3 Πηγές Ρύπανσης Οι σπουδαιότερες πηγές ρύπανσης, οι οποίες επιβαρύνουν κατ αρχήν τα επιφανειακά νερά και στη συνέχεια τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες, µπορεί να ταξινοµηθούν στις εξής κατηγορίες: ΑΣΤΙΚΑ ΛΥΜΑΤΑ: Ακάθαρτα νερά πόλεων και οικισµών που προέρχονται από τις κατοικίες και διάφορες άλλες δραστηριότητες (σχολεία και πανεπιστήµια, δηµόσιες επιχειρήσεις, χώροι εργασίας, τουριστικές µονάδες, νοσοκοµεία, εργαστήρια και ιατρικά κέντρα, βιοτεχνίες κα). ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ Υγρά απόβλητα, που µπορεί να είναι παρόµοια µε τα αστικά λύµατα ή να περιέχουν και επικίνδυνα ή και τοξικά στοιχεία. ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΥΓΡΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Τα νερά απορροής εντατικά καλλιεργούµενων εκτάσεων που µπορεί να περιέχουν λιπάσµατα ή/και φυτοφάρµακα. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Κτηνοτροφικά απόβλητα, τα υγρά απόβλητα που προέρχονται από µεγάλες ή µικρότερες µονάδες εκτροφής ζώων. ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΘΕΡΜΟΚΗΠΕΙΟΥ ιείσδυση θαλασσινού νερού λόγω υπεράντλησης των υπόγειων νερών ή λόγω της ανόδου της στάθµης της θάλασσας εξαιτίας της αλλαγής του παγκόσµιου κλίµατος ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΟΞΥΓΟΝΟΥ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΙΑΛΥΜΕΝΟ ΣΤΟ ΝΕΡΟ Σε αντίθεση µε την ατµόσφαιρα, όπου η συγκέντρωση του οξυγόνου είναι σχεδόν πάντα σταθερή και ανεξάρτητη από τη ρύπανση, τα νερά απειλούνται συχνά µε πλήρη ή µερική αποξυγόνωση (αναερόβιες συνθήκες). Όσο αυξάνεται η ρύπανση των νερών, κυρίως, µε οργανικές ύλες, και ανεβαίνει η θερµοκρασία τους, τόσο µειώνεται το διαλυµένο οξυγόνο, γιατί καταναλώνεται λόγω της αερόβιας αναπνοής των µικροοργανισµών που κάνουν 5

αποσύνθεση. Όταν, λοιπόν, ρυπαίνονται τα επιφανειακά νερά µε απόβλητα που περιέχουν ουσίες, που αποσυντίθενται από µικροοργανισµούς (οργανικές ύλες), εκτός των άλλων "αφαιρείται" από τα νερά και το οξυγόνο, που είναι απαραίτητο για την επιβίωση των φυτικών και ζωικών υδρόβιων οργανισµών. Οι συνέπειες µπορεί να είναι καταστροφικές για τους περισσότερους υδρόβιους οργανισµούς, αφού κινδυνεύουν από ασφυξία. Έτσι, η ρύπανση µε αστικά λύµατα ή άλλα απόβλητα, που περιέχουν οργανικό φορτίο, µπορεί να απειλήσει µε καταστροφή ένα ολόκληρο υδατικό οικοσύστηµα. ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ Ανάλογα αποτελέσµατα για τα επιφανειακά νερά έχει και η ρύπανση µε ανόργανα άλατα που περιέχουν άζωτο και φωσφόρο, που περιέχονται συνήθως σε λιπάσµατα, απόβλητα κτηνοτροφικών και πτηνοτροφικών µονάδων, απορρυπαντικά και σε ορισµένα βιοµηχανικά απόβλητα. Το σηµαντικότερο πρόβληµα, που δηµιουργεί το άζωτο και ο φώσφορος είναι ο ευτροφισµός, δηλαδή η υπερβολική ανάπτυξη αλγών (φυτοπλαγκτόν) στα επιφανειακά νερά από την υπερβολική τροφοδοσία των νερών µε θρεπτικά συστατικά. Το φαινόµενο αυτό αποτελεί σοβαρή διαταραχή του υδατικού οικοσυστήµατος µε διάφορες δυσµενείς συνέπειες, µεταξύ των οποίων είναι η υπερβολική ανάπτυξη ορισµένων ειδών σε βάρος όλων των άλλων, η µείωση ή και εξαφάνιση της ποικιλίας ειδών µε θανάτωση ή µετανάστευσή τους, καθώς και η πλήρης ή µερική αποξυγόνωση των νερών. Όταν µειώνεται δραµατικά το διαλυµένο οξυγόνο στα νερά, συνήθως, µυρίζουµε µια οσµή κλούβιων αυγών (αναερόβιες συνθήκες). ΡΥΠΑΝΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ Τα υπόγεια νερά είναι, επίσης, πολύ ευαίσθητα στη ρύπανση και έχουν περιορισµένη ικανότητα αυτοκαθαρισµού. Η κατάληξη αστικών λυµάτων, ξεπλυµάτων εδάφους από εντατική χρήση χηµικών λιπασµάτων, αλλά και κτηνοτροφικών αποβλήτων στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα έχει ως κύριο αποτέλεσµα την αύξηση της συγκέντρωσης των νιτρικών αλάτων. Εξαιτίας αυτής της ρύπανσης, τα υπόγεια νερά γίνονται επικίνδυνα για τον άνθρωπο και τους ζωικούς οργανισµούς. Η ρύπανση του εδάφους µε τοξικές ουσίες ή βιοµηχανικά απόβλητα µπορεί να οδηγήσει σε αυξηµένες συγκεντρώσεις βαρέων µετάλλων ή άλλων τοξικών ουσιών στα υπόγεια νερά, όπως για παράδειγµα διαπιστώνεται σε περιοχές της Σταυρούπολης (Θεσσαλονίκη), εξαιτίας τοξικών υπολειµµάτων φυτοφαρµάκων από τη βιοµηχανία ιάνα. 6

Είναι εξαιρετικά δύσκολο και δαπανηρό να καθαρίσουµε τα υπόγεια νερά από επικίνδυνες και τοξικές ουσίες. ΜΟΛΥΝΣΗ ΝΕΡΩΝ Μια άλλη µορφή επιβάρυνσης των επιφανειακών και των υπόγειων νερών είναι η µόλυνσή τους, δηλαδή η παρουσία παθογόνων µικροοργανισµών στα νερά. Αυτή οφείλεται κατά κανόνα σε αστικά ή κτηνοτροφικά λύµατα. Η ανίχνευση των παθογόνων µικροοργανισµών στο νερό µπορεί να γίνει και έµµεσα, µέσω της µέτρησης, για παράδειγµα, των κολοβακτηριδίων, τα οποία όταν βρίσκονται σε µεγαλύτερες ποσότητες αποτελούν ένδειξη της πιθανής µόλυνσης των νερών. ΥΦΑΛΜΥΡΘΝΣΗ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΝΕΡΩΝ Η εντατική άντληση των υπόγειων νερών µε ρυθµό, που δεν επιτρέπει την ανανέωση τους, προκαλεί την εισβολή αλµυρού νερού από τη θάλασσα στους υδροφορίες. Όταν η στάθµη του υπόγειου νερού υποχωρήσει κάτω από την στάθµη του θαλάσσιου νερού µε το οποίο συνδέεται, τότε αντί να έχουµε ροή από τον υπόγειο υδροφορία στη θάλασσα, έχουµε αντιστροφή του φαινοµένου και νερό από την θάλασσα εισέρχεται στο υπόγειο νερό. Αλµυρό νερό αναµένεται να εισβάλλει σε µεγαλύτερη έκταση σε παράκτιες περιοχής, εξαιτίας της ανόδου της στάθµης της θάλασσας (έως και εβδοµήντα εκατοστά µέσα στις επόµενες δεκαετίες) λόγω της κλιµατικής αλλαγής ή της µείωσης των βροχοπτώσεων. ΡΥΠΑΝΣΗ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ Το πόσιµο νερό είναι και θα έπρεπε να είναι το καλύτερα ελεγχόµενο µέσο διατροφής. Η νοµοθεσία προσδιορίζει τις συγκεντρώσεις διαφόρων ουσιών, που επιτρέπεται να υπάρχουν µέσα στο πόσιµο νερό, ώστε να ανταποκρίνεται στις υψηλές ποιοτικές προδιαγραφές, που απαιτούνται σε σχέση µε το σηµαντικό για τη ζωή µας αγαθό. Η τεχνολογία που διατίθεται σε αρκετές χώρες είναι σε θέση να ανιχνεύει στο νερό ιχνοστοιχεία, που βρίσκονται σε συγκεντρώσεις του δισεκατοµµυριοστού του 4.3: µολυσµένο νερό γραµµαρίου ανά λίτρο. 7

Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σηµαντικές προσπάθειες, περίπου 1200 χηµικά είδη, που περιέχουν 230 δραστικές ουσίες κυκλοφορούν στο εµπόριο και χρησιµοποιούνται στις καλλιέργειες ως φυτοφάρµακα, λιπάσµατα ή ζιζανιοκτόνα. Πολλά από τα φυτοφάρµακα είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά στο χρόνο και γι αυτό εξαιρετικά επικίνδυνα, όταν καταλήγουν στο νερό. Το όριο που έχει υιοθετηθεί για την περιεκτικότητα σε φυτοφάρµακα είναι 0,5 µικρογραµµάρια (εκατοµµυριοστό του γραµµαρίου) ανά λίτρο συνολικά, και ειδικά για ορισµένα οργανο-χηµικά (τα ίδια ή τα προϊόντα αποικοδόµησής τους είναι ιδιαίτερα τοξικά) το όριο είναι το 0,1 µικρογραµµάριο ανά λίτρο. Η νοµοθεσία ορίζει, επίσης ότι το πόσιµο νερό δεν πρέπει να περιέχει περισσότερα από 50 milligram (χιλιοστά του γραµµαρίου) ανά λίτρο νιτρικών. Οι νιτρικές ενώσεις στα νερά προέρχονται, συνήθως, από τη χρήση λιπασµάτων και την απόρριψη λυµάτων και ιλύος. Οι νιτρικές ενώσεις είναι ουσίες, που υπάρχουν στη φύση, αλλά αυτό, που προκαλεί ανησυχία είναι οι ουσίες, στις οποίες µετασχηµατίζονται: τα νιτρώδη και οι νιτροζαµίνες. Η µακροχρόνια κατανάλωση αυτών των ουσιών µέσω της τροφικής αλυσίδας µπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήµατα στην ανθρώπινη υγεία. ΚΟΚΚΙΝΕΣ ΠΑΛΙΡΡΟΙΕΣ Λιγότερο συχνές στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο είναι οι γνωστές διεθνώς κόκκινες παλίρροιες, που είναι αποτέλεσµα της εκρηκτικής παραγωγής ορισµένων φυτοπλακτογονικών οργανισµών. Συχνά, τέτοια φαινόµενα απαιτούν νηνεµία, ηλιοφάνεια, αυξηµένη θερµοκρασία στο νερό και κυρίως αυξηµένα επίπεδα θρεπτικών ουσιών. ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΕΙ Η Τα πετρελαιοειδή έχουν την ιδιότητα να διασπείρονται και να εξαπλώνονται σε τεράστιες εκτάσεις, επειδή σχηµατίζουν µονοµοριακές στρώσεις. Έτσι, καλύπτοντας την επιφάνεια του νερού, εµποδίζουν την ανταλλαγή των αερίων µεταξύ αέρα και νερού και βλάπτουν τους υδρόβιους οργανισµούς. Ακόµη, το πετρέλαιο επιδρά στις τροφικές αλυσίδες, ρυπαίνει τις πηγές τροφής που βρίσκονται στην αρχή της τροφικής 4.5: ο κόλπος του Μεξικού µετά από διαρροή πετρελαίου πετρελαιοπηγής αλυσίδας, εµποδίζει την αναπαραγωγή της θαλάσσιας ζωής και µειώνει την φυσική 8

αντίσταση των οργανισµών. Ωστόσο, πολλά βακτήρια που ζουν στο πετρέλαιο, έχουν την ικανότητα να το διασπούν, εξυγιαίνοντας έτσι τις ρυπασµένες περιοχές. Το πετρέλαιο διασπάται επίσης από την κίνηση του κυµατισµού και της παλίρροιας. ΟΞΙΝΗ ΒΡΟΧΗ Το φαινόµενο της όξινης βροχής παρουσιάζεται όταν το νερό της βροχής έχει πολύ αυξηµένες όξινες ιδιότητες, δηλαδή ph 5 ή και µικρότερο, λόγω οξέων τα οποία βρίσκονται στην ατµόσφαιρα. Πως δηµιουργείται; Το διοξείδιο του θείου και του αζώτου, τα οποία εκλύονται στην ατµόσφαιρα από κάποια χηµικά σκευάσµατα, οξειδώνονται σε τριοξείδια, τα οποία στην συνέχεια µε την παρουσία της υγρασίας της ατµόσφαιρας µετατρέπονται σε θεϊκό και νιτρικό οξύ. Τα οξέα αυτά είναι δυνατόν να µεταφερθούν από τους ανέµους σε µεγάλες αποστάσεις και να πέσουν στην Γη υπό την µορφή όξινης βροχής. Η ρύπανση από βαριά µέταλλα στα ελληνικά υδάτινα οικοσυστήµατα είναι σχετικά χαµηλή και σε παραπλήσια επίπεδα µε εκείνα που δίνονται διεθνώς για περιοχές µε σχετικά µικρή ρύπανση. (11) 4.4: νερό ποταµού µετά από µόλυνση µε χηµικά απόβλητα 9

4.4 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Γενικά η ρύπανση του επιφανειακού και υπόγειου νερού έχει σηµαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι: Μείωση του οξυγόνου που είναι διαλυµένο στο νερό Σε αντίθεση µε την ατµόσφαιρα, όπου η συγκέντρωση του οξυγόνου είναι σχεδόν πάντα σταθερή και ανεξάρτητη από τη ρύπανση, τα νερά απειλούνται συχνά µε πλήρη ή µερική αποξυγόνωση (αναερόβιες συνθήκες). Όσο αυξάνεται η ρύπανση των νερών, κυρίως, µε οργανικές ύλες, και ανεβαίνει η θερµοκρασία τους, τόσο µειώνεται το διαλυµένο οξυγόνο, γιατί καταναλώνεται λόγω της αερόβιας αναπνοής των µικροοργανισµών που κάνουν αποσύνθεση. Όταν, λοιπόν, ρυπαίνονται τα επιφανειακά νερά µε απόβλητα που περιέχουν ουσίες, που αποσυντίθενται από µικροοργανισµούς (οργανικές ύλες), εκτός των άλλων "αφαιρείται" από τα νερά και το οξυγόνο, που είναι απαραίτητο για την επιβίωση των φυτικών και ζωικών υδρόβιων οργανισµών. Οι συνέπειες µπορεί να είναι καταστροφικές για τους περισσότερους υδρόβιους οργανισµούς, αφού κινδυνεύουν από ασφυξία. Έτσι, η ρύπανση µε αστικά λύµατα ή άλλα απόβλητα, που περιέχουν οργανικό φορτίο, µπορεί να απειλήσει µε καταστροφή ένα ολόκληρο υδατικό οικοσύστηµα. (Σφάλµα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.) Ευτροφισµός των νερών Ανάλογα αποτελέσµατα για τα επιφανειακά νερά έχει και η ρύπανση µε ανόργανα άλατα που περιέχουν άζωτο και φωσφόρο, που περιέχονται συνήθως σε λιπάσµατα, απόβλητα κτηνοτροφικών και πτηνοτροφικών µονάδων, απορρυπαντικά και σε ορισµένα βιοµηχανικά απόβλητα. Το σηµαντικότερο πρόβληµα, που δηµιουργεί το άζωτο και ο φώσφορος είναι ο ευτροφισµός, δηλαδή η υπερβολική ανάπτυξη αλγών (φυτοπλαγκτόν) στα επιφανειακά νερά από την υπερβολική τροφοδοσία των νερών µε θρεπτικά συστατικά. Το φαινόµενο αυτό αποτελεί σοβαρή διαταραχή του υδατικού οικοσυστήµατος µε διάφορες δυσµενείς συνέπειες, µεταξύ των οποίων είναι η υπερβολική ανάπτυξη ορισµένων ειδών σε βάρος όλων των άλλων, η µείωση ή και εξαφάνιση της ποικιλίας ειδών µε θανάτωση ή µετανάστευσή τους, καθώς και η πλήρης ή µερική αποξυγόνωση των νερών. (Σφάλµα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.) 10

Ρύπανση υπόγειων νερών Τα υπόγεια νερά είναι, επίσης, πολύ ευαίσθητα στη ρύπανση και έχουν περιορισµένη ικανότητα αυτοκαθαρισµού. Η κατάληξη αστικών λυµάτων, ξεπλυµάτων εδάφους από εντατική χρήση χηµικών λιπασµάτων, αλλά και κτηνοτροφικών αποβλήτων στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα έχει ως κύριο αποτέλεσµα την αύξηση της συγκέντρωσης των νιτρικών αλάτων. Εξαιτίας αυτής της ρύπανσης, τα υπόγεια νερά γίνονται επικίνδυνα για τον άνθρωπο και τους ζωικούς οργανισµούς. Τα νιτρικά, ενώσεις του αζώτου, είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο αν ξεπεράσουν τα 50 mg/l στο πόσιµο νερό και στα 500 mg/l γίνονται επικίνδυνα και για τα ζώα. Η ρύπανση του εδάφους µε τοξικές ουσίες ή βιοµηχανικά απόβλητα µπορεί να οδηγήσει σε αυξηµένες συγκεντρώσεις βαρέων µετάλλων ή άλλων τοξικών ουσιών στα υπόγεια νερά. Είναι εξαιρετικά δύσκολο και δαπανηρό να καθαρίσουµε τα υπόγεια νερά από επικίνδυνες και τοξικές ουσίες. (Σφάλµα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.) Μόλυνση νερών Μια άλλη µορφή επιβάρυνσης των επιφανειακών και των υπόγειων νερών είναι η µόλυνσή τους, δηλαδή η παρουσία παθογόνων µικροοργανισµών στα νερά. Αυτή οφείλεται κατά κανόνα σε αστικά ή κτηνοτροφικά λύµατα. Η ανίχνευση των παθογόνων µικροοργανισµών στο νερό µπορεί να γίνει και έµµεσα, µέσω της µέτρησης, για παράδειγµα, των κολοβακτηριδίων. (Σφάλµα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.) Υφαλµύρυνση υπόγειων νερών Η εντατική άντληση των υπόγειων νερών µε ρυθµό, που δεν επιτρέπει την ανανέωση τους, προκαλεί την εισβολή αλµυρού νερού από τη θάλασσα στους υδροφορείς. Οταν η στάθµη του υπόγειου νερού υποχωρήσει κάτω από την στάθµη του θαλάσσιου νερού µε το οποίο συνδέεται, τότε αντί να έχουµε ροή από τον υπόγειο υδροφορέα στη θάλασσα, έχουµε αντιστροφή του φαινοµένου και νερό από την θάλασσα εισέρχεται στο υπόγειο νερό. Αλµυρό νερό αναµένεται να εισβάλλει σε µεγαλύτερη έκταση σε παράκτιες περιοχής, εξαιτίας της ανόδου της στάθµης της θάλασσας (έως και εβδοµήντα εκατοστά µέσα στις επόµενες δεκαετίες) λόγω της κλιµατικής αλλαγής ή της µείωσης των βροχοπτώσεων. (Σφάλµα! Το αρχείο προέλευσης της αναφοράς δεν βρέθηκε.) 11

Ρύπανση πόσιµου νερού Το πόσιµο νερό είναι και θα έπρεπε να είναι το καλύτερα ελεγχόµενο µέσο διατροφής. Η νοµοθεσία προσδιορίζει τις συγκεντρώσεις διαφόρων ουσιών, που επιτρέπεται να υπάρχουν µέσα στο πόσιµο νερό, ώστε να ανταποκρίνεται στις υψηλές ποιοτικές προδιαγραφές, που απαιτούνται σε σχέση µε αυτό το σηµαντικό για τη ζωή µας αγαθό. Η τεχνολογία που διατίθεται σε αρκετές χώρες είναι σε θέση να ανιχνεύει στο νερό ιχνοστοιχεία, που βρίσκονται σε συγκεντρώσεις του δισεκατοµµυριοστού του γραµµαρίου ανά λίτρο. Αν και τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σηµαντικές προσπάθειες, περίπου 1200 χηµικά είδη, που περιέχουν 230 δραστικές ουσίες κυκλοφορούν στο εµπόριο και χρησιµοποιούνται στις καλλιέργειες ως φυτοφάρµακα, λιπάσµατα ή ζιζανιοκτόνα. Πολλά από τα φυτοφάρµακα είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά στο χρόνο και γι' αυτό εξαιρετικά επικίνδυνα, όταν καταλήγουν στο νερό. Το όριο που έχει υιοθετηθεί για την περιεκτικότητα σε φυτοφάρµακα είναι 0,5 µικρογραµµάρια (εκατοµµυριοστό του γραµµαρίου) ανά λίτρο συνολικά, και ειδικά για ορισµένα οργανο-χηµικά (τα ίδια ή τα προϊόντα αποικοδόµησής τους είναι ιδιαίτερα τοξικά) το όριο είναι το 0,1 µικρογραµµάριο ανά λίτρο. (13) 4.6: νεογέννητα χελωνάκια καλυµµένα µε πετρέλαιο 12

4.5 ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Αδιαµφισβήτητα, η ποιότητα του νερού είναι ένα πολύ σύνθετο θέµα, το οποίο όµως µας αφορά άµεσα, καθώς το αγαθό του νερού είναι η θεµελιώδης προϋπόθεση για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη µας. Κάποιες τοξικές ουσίες, καθώς και η συσσώρευση ορισµένων µικροοργανισµών στο νερό µπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήµατα στους οργανισµούς που ζουν ή χρησιµοποιούν το νερό αυτό. Χάρη στην πρόοδο της τεχνολογίας, έχουν ανακαλυφθεί πολλές µέθοδοι εντοπισµού και µέτρησης της ρύπανσης των υδάτων. Υπάρχουν διάφορα είδη µετρήσεων κάποιες από τις οποίες είναι απλές και άλλες πιο σύνθετες. Οι µέθοδοι µέτρησης ωστόσο διαφέρουν ανάλογα µε τις χηµικές ή φυσικές παραµέτρους. Αρχικά, ας αναλύσουµε τις µεθόδους που συνδέονται µε τις φυσικές παραµέτρους των υδάτων. Το όργανο µέτρησης φυσικοχηµικών παραµέτρων αποτελείται από µια µονάδα ελέγχου µε οθόνη υγρών κρυστάλλων και τέσσερα διαφορετικά ηλεκτρόδια για τη µέτρηση των εξής παραµέτρων: - Θερµοκρασία ( C) - Αγωγιµότητα (µs/cm) - Ph - Αλατότητα (mg/l) - Συγκέντρωση διαλυµένου οξυγόνου (mg/l) Χαρακτηριστικό της καθαρότητας του νερού αποτελεί η θερµοκρασία του, η οποία επηρεάζει πολλούς παράγοντες, 4.7: όργανο µέτρησης φυσικοχηµικών παραµέτρων (multi-parameter analyser of physical & chemical parameters) όπως η διαλυτότητα του οξυγόνου και άλλων συστατικών, ο µεταβολισµός των οργανισµών που ζουν στις υδάτινες αυτές κοιλότητες και η διάσπαση των οργανικών ουσιών. Λόγω της αυξηµένης θερµοκρασίας (σε αυξηµένες θερµοκρασίες παρατηρείται µείωση της διαλυτότητας του οξυγόνου), καθώς και της επιτάχυνσης των αερόβιων βιολογικών διεργασιών υπάρχει αποξυγόνωση του νερού. Η θερµοκρασία του νερού επηρεάζει επίσης και τη γεύση του, καθώς όσο αυξάνεται η θερµοκρασία τόσο πιο άγευτο γίνεται το νερό. Γι' 13

αυτό η θερµοκρασία δεν πρέπει να υπερβαίνει τους 15 βαθµούς, έτσι ώστε να µην πολλαπλασιάζονται τα µικρόβια, ενώ το νερό να έχει την ικανότητα να διαλύει τα αέρια. Σηµαντική είναι επίσης η ηλεκτρική αγωγιµότητα του νερού, δηλαδή η ικανότητά του να άγει ηλεκτρικά φορτία. η ικανότητά τους αυτή εξαρτάται από την παρουσία ιόντων, τη συγκέντρωσή τους, την ευκινησία τους, το σθένος και τη θερµοκρασία. Ενδεικτικός είναι ο παρακάτω πίνακας: 0,042 µs/cm Υπερκαθαρό νερό (20 C) 0,5.. 5 µs/cm Απιονισµένο νερό 100.. 300 µs/cm Υπόγεια Ύδατα/Γεωτρήσεις µs/cm 45000.. 55000 Θαλασσινό νερό > 100000 µs/cm Συµπυκνωµένα οξέα Στην επεξεργασία του πόσιµου νερού γίνεται σύγκριση της ποιότητας του ακατέργαστου και του επεξεργασµένου. Στα κλειστά κυκλώµατα ψύξης και στο νερό τροφοδοσίας λεβήτων η αγωγιµότητα είναι ένα µέτρο για τη διαπίστωση των επιπέδων αλατιού. Στο νερό η αγωγιµότητα είναι η κυριότερη αναλυτική παράµετρος για online µετρήσεις, διότι επιτρέπει την παρακολούθηση και τον έλεγχο των διαδικασιών που αφορούν τα άλατα και την επεξεργασία σε οξέα ή καυστικά διαλύµατα. Το περατόµετρο, χρησιµοποιείται για τον προσδιορισµό της υδραυλικής αγωγιµότητας του ανώτερου εδαφικού στρώµατος, που κυµαίνεται από 15 έως 40 cm. Το όργανο είναι φορητό, κατασκευασµένο από υλικά υψηλής αντοχής. Η υδραυλική αγωγιµότητα υπολογίζεται µε βάση το σταθερό ρυθµό πτώσης της στάθµης του νερού, που εισέρχεται στο έδαφος από ένα µικρό φρέαρ διαµέτρου 5 cm. Επιπροσθέτως, σηµαντικός παράγοντας καθορισµού της ρύπανσης του νερού είναι το ph. Το ph καθορίζει στα υδάτινα οικοσυστήµατα τη διαλυτότητα και την ιοντική µορφή των περισσότερων ουσιών που βρίσκονται διαλυµένες σε αυτά. Οι φυσιολογικές τιµές διακύµανσης ph στη θάλασσα κυµαίνονται από 6 9 ενώ για τα επιφανειακά νερά (λίµνες, ποτάµια) οι τιµές διακύµανσης είναι σχετικά υψηλότερες. Ο ηµερήσιος κύκλος ζωής των φωτοσυνθετικών οργανισµών (άλγες) επηρεάζει σηµαντικά το ph ιδιαίτερα στα στάσιµα ή χαµηλής κυκλοφορίας ύδατα. Αυτό συµβαίνει γιατί κατά τη διάρκεια της ηµέρας όπου 14

φωτοσυνθέτουν, οι άλγες απορροφούν το διαλυµένο στον νερό διοξείδιο του άνθρακα (CO2) και απελευθερώνουν ιόντα υδροξυλίου (ΟΗ) τα οποία αυξάνουν το ph. Το κρίσιµο όριο επιβίωσης εξαρτάται από τη χαµηλή τιµή του ph σε ορισµένες περιόδους. Συνήθως είναι την άνοιξη και οι περίοδοι ονοµάζονται πλήγµατα οξύτητας. Όταν οι τιµές του ph είναι κάτω από 6.5 στις περισσότερες λίµνες και ποτάµια ένας µεγάλος αριθµός οργανισµών δεν µπορεί να επιβιώσει, ενώ αν οι τιµές µειωθούν κάτω από το 5 τότε αφανίζονται όλοι οι οργανισµοί που ζουν στα συγκεκριµένα υδάτινα οικοσυστήµατα. Η αλατότητα αποτελεί µια συνολική εκτίµηση της περιεκτικότητας του ύδατος σε συγκεκριµένα ιόντα αλάτων. Η συγκέντρωση του διαλυµένου οξυγόνου στο νερό έχει άµεση σχέση µε την ανάπτυξη των περισσότερων µορφών ζωής. Η διαλυτότητά του εξαρτάται από πολλές παραµέτρους, όπως η θερµοκρασία, η ατµοσφαιρική πίεση, ο κυµατισµός, η περιεκτικότητα σε ανόργανα άλατα και οργανικές ουσίες, το περιεχόµενο σε µικροοργανισµούς και άλλα. Στο πόσιµο νερό, η περιεκτικότητα σε διαλυµένο οξυγόνο πρέπει να είναι 100%. Στην αντίθετη περίπτωση, διαβρώνονται οι σωληνώσεις, µε αποτέλεσµα να αυξάνεται η περιεκτικότητα του νερού σε µέταλλα, ενώ επίσης βοηθά στην αναγωγή των νιτρικών σε νιτρώδη, των θειικών σε θειούχα, µε συνέπεια τη δηµιουργία δυσάρεστων οσµών. Ακόµα, το διαλυµένο οξυγόνο ελαττώνεται όταν η θερµοκρασία και η αλατότητα του νερού αυξάνονται. Η µέτρηση των χηµικών παραµέτρων είναι πολύ σηµαντική. Η ποιότητα του νερού υποδεικνύει το βαθµό ρύπανσης από διάφορες φυσικές ή τεχνητές διεργασίες. O προσδιορισµός της συγκέντρωσης των νιτρικών, αµµωνίας, φωσφόρων κ.α. δείχνει τη ρύπανση του νερού από τη χρήση λιπασµάτων σε γεωργικές εκτάσεις. Το πολυπαραµετρικό φωτόµετρο, χρησιµοποιείται για τον προσδιορισµό της συγκέντρωσης των παρακάτω παραµέτρων: Ασβέστιο (Ca), Μαγνήσιο (Mg), Νιτρικά, Νιτρώδη, Φωσφορικά, Φώσφορος, Αµµωνία και Χλωριόντα. Σε όλα τα φυσικά νερά υπάρχουν νιτρικά (NO3), όµως η συγκέντρωσή τους είναι συνήθως χαµηλή. 4.8: πολυπαραµετρικό φωτόµετρο (multi-parameter photometer) Τα νιτρικά αποτελούν το τελευταίο στάδιο οξείδωσης της αµµωνίας και αποδεικνύουν παλαιά ρύπανση. η συσσώρευση τους οφείλεται κυρίως σε λιπάσµατα, απορρίµµατα και σε ζωικά ή 15

ανθρώπινα απόβλητα. τα νιτρικά και τα νιτρώδη στο περιβάλλον του στοµάχου σχηµατίζουν Ν-νιτροζοενώσεις, που είναι καρκινογόνες. Όσο για τα υπόγεια νερά, αυτά περιέχουν σε σε αρκετά χαµηλές ποσότητες αµµωνία (περίπου 0,2 mg/l). Αντίθετα µε αυτό που πολλοί πιστεύουν, η αµµωνία δεν επηρεάζει άµεσα την υγεία µας( εξάλλου αµµωνία υπάρχει και στο πόσιµο νερό), αλλά αποτελεί σηµαντικό δείκτη ρύπανσης από κοπρανώδης ουσίες. Όταν τα ποσοστά ξεπεράσουν το 0.2mg/l τότε αλλοιώνεται η γεύση και η οσµή και ελαττώνεται η αποτελεσµατικότητα της απολύµανσης, ενώ ταυτόχρονα συµβάλλει στο σχηµατισµό νιτρωδών αλάτων στα συστήµατα ύδρευσης. Τα άλατα νατρίου, καλίου και ασβεστίου υπάρχουν σε µεγάλες ποσότητες στη φύση. προέρχονται κυρίως από τη διάβρωση των βράχων. Λόγω της ευκινησίας τους και της ευδιαλυτότητας τους εισδύουν σε κλειστές δεξαµενές και ωκεανούς. Σε υψηλές ποσότητες δίνουν στο νερό µια γλυφή γεύση, αλλά ουσιαστικά δεν επηρεάζουν τον οργανισµό. Η απότοµη αύξηση των χλωριόντων στο νερό δείχνει πιθανή ρύπανση από λύµατα και απαιτείται υγειονοµική επιθεώρηση. Ωστόσο, επειδή δεν έχει παρατηρηθεί τοξικότητα των χλωριόντων στον άνθρωπο, δεν έχει καθοριστεί ανώτατο επίπεδο στο πόσιµο νερό. Η φωτοµετρική χηµική ανάλυση βασίζεται στην πιθανότητα να αναπτυχθεί µια σύνθετη απορροφητική ουσία από µια συγκεκριµένη χηµική αντίδραση µεταξύ του δείγµατος και ενός χηµικού αντιδραστηρίου. Αρχή λειτουργίας του οργάνου είναι η απορρόφηση του φωτός, η οποία είναι τυπικό φαινόµενο κατά την αλληλεπίδραση ηλεκτροµαγνητικής ακτινοβολίας και ύλης. Όταν µια φωτεινή δέσµη διασχίζει µια ουσία, ένα µέρος της ακτινοβολίας απορροφάται από τα άτοµα, τα µόρια ή τα σωµατίδια της ουσίας και η συγκέντρωση ενός χηµικού στοιχείου µπορεί να υπολογιστεί µέσω αυτής της απορρόφησης. Ένα φωτοηλεκτρικό κύτταρο συλλέγει την ακτινοβολία που δεν απορροφάται από το δείγµα και τη µετατρέπει σε ηλεκτρικό ρεύµα, παράγοντας ένα δυναµικό σε κλίµακα mv. Ένας µικροεπεξεργαστής χρησιµοποιεί αυτό το δυναµικό για να το µετατρέψει στην επιθυµητή µονάδα µέτρησης και να το απεικονίσει στην οθόνη υγρών κρυστάλλων. Στις λίµνες και τα ποτάµια χρησιµοποιείται ένα ειδικό όργανο για τη µέτρηση της ρύπανσης. Ο δειγµατολήπτης νερού από λίµνες και ποτάµια, αποτελείται από ένα κύλινδρο χωρητικότητας 0.7 lt και ένα ανοξείδωτο µεταλλικό δακτύλιο. Στις βάσεις του κυλίνδρου υπάρχουν ειδικές θύρες εισαγωγής του νερού. Είναι ειδικευµένος για τη λήψη δειγµάτων από λίµνες και 4.9: δειγµατολήπτης νερού από λίµνες και ποτάµια (water sampler for lakes & rivers) 16

ποτάµια και είναι εξοπλισµένος µε εσωτερικό θερµόµετρο για την επιτόπου καταγραφή της θερµοκρασίας του δείγµατος. Ο δειγµατολήπτης αρχικά κατέρχεται στο επιθυµητό βάθος µε χρήση ενός καλωδίου υποστήριξης και έπειτα µε τη βοήθεια µεταλλικού δακτυλίου και κατάλληλου µηχανισµού, οι θύρες σφραγίζουν παγιδεύοντας το νερό στο εσωτερικό του κυλίνδρου. Κάποιοι ζωντανοί οργανισµοί µπορούν να χρησιµεύουν επίσης ως δείκτες της ποιότητας του νερού. Γι ' αυτό ονοµάζονται και βιολογικοί δείκτες. Ο έλεγχος του νερού µε αυτό τον τρόπο ονοµάζεται βιολογικός έλεγχος. Μία µέθοδος, θα µπορούσαµε να πούµε, εντοπισµού της ρύπανσης του νερού είναι η θολότητα, η οποία οφείλεται σε κολλοειδείς ανόργανες και οργανικές ύλες που αιωρούνται. Το πόσιµο νερό πρέπει να είναι διαυγές, διότι στην αντίθετη περίπτωση η απολύµανση του νερού δεν είναι αποτελεσµατική. Αυτό γίνεται γιατί οι παθογόνοι µικροοργανισµοί εγκλωβίζονται στα αιωρούµενα σωµατίδια και προστατεύονται από το απολυµαντικό. Ο αισθητήρας PAR µέτρα τον ακτινοβολισµό. Ο αισθητήρας επικεντρώνεται στην δυναµική της ζώνης φωτισµού, συνήθως 1-5 µέτρα κάτω από την επιφάνεια του νερού, και οι µετρήσεις έχουν ως στόχο την αντίληψη της φωτοσύνθεσης, της ανάπτυξης τοξικών φυκών, και του ευτροφισµού (δηλ την επιβάρυνση µε θρεπτικές ουσίες). Για επιστήµονες που µελετούν φυτοπλαγκτόν και φωτοσύνθεση καθώς και τη µέτρηση της χλωροφύλλης είναι απαραίτητη η µέτρηση PAR προκειµένου να αντιλαµβάνονται το ρυθµό απορρόφησης. Τα υψηλά επίπεδα PAR µπορεί να υποδεικνύουν φωτοαναστολή (δηλ τον περιορισµός της φωτοσύνθεσης σε ρηχά νερά), η οποία επηρεάζει την υδρόβια βλάστηση και ορισµένα υδρόβια είδη.(45678) 4.10: ο Ασωπός λόγω του εξασθενούς χρωµίου 17

4.6 ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ Οι θάλασσες και οι ωκεανοί καλύπτουν το 70% της επιφάνειας της Γης και παράγουν περίπου τα τρία τέταρτα του οξυγόνου που εισπνέουµε. Ο άνθρωπος, όµως, µπορεί να χρησιµοποιήσει άµεσα µόνο το 1% του νερού, ενώ πολλές από τις δραστηριότητές του ασκούν σηµαντική πίεση στον φυσικό αυτό πόρο. Το νερό που έχει ρυπανθεί, ανεξάρτητα από την πηγή της ρύπανσής του, επιστρέφει µε κάποιον τρόπο στη φύση - κυρίως στη θάλασσα και στους υδροφόρους ορίζοντες - και, εποµένως, µπορεί να προκαλέσει βλάβες στην υγεία του ανθρώπου και στο περιβάλλον. Μια από τις σηµαντικότερες νοµοθετικές ρυθµίσεις στον συγκεκριµένο τοµέα είναι η οδηγία-πλαίσιο για τα ύδατα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) καθιερώνει κοινοτικό πλαίσιο για την προστασία και τη διαχείριση του ύδατος. Αρχικά, τα κράτη µέλη πρέπει να ταυτοποιήσουν και να αναλύσουν τα ευρωπαϊκά ύδατα, ταξινοµηµένα ανά υδρογραφική λεκάνη και ανά περιοχή λεκάνης απορροής ποταµού. 4.11: ποταµός της Καλλιθέας µε κιτρινα νερά, δείγµα µόλυνσης από χηµικές ουσίες ή λύµατα προσαρµοσµένα σε κάθε υδατικό σύστηµα. Στη συνέχεια εγκρίνουν σχέδια διαχείρισης και προγράµµατα µέτρων, Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) θεσπίζει πλαίσιο για την προστασία των εσωτερικών επιφανειακών, των υπογείων υδάτων, των µεταβατικών υδάτων και των παράκτιων υδάτων. Οι δράσεις πρέπει να γίνονται σε πολλαπλά κοινωνικά επίπεδα -για να έχουµε καλύτερα αποτελέσµατα. Έτσι, Σε επίπεδο ατοµικό / οικογενειακό ή στο βασικό πυρήνα του σχολείου. Βασικός άξονας δράσης σε αυτό το επίπεδο παραµένει η ενηµέρωση και η ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης, που ξεκινά από την οικογένεια και το σχολείο. 18

Απλά µέτρα οικιακής χρήσης του νερού και των απορριµµάτων, που περιορίζουν την άλογη χρήση του νερού, που ενισχύουν την ανακύκλωση, τη µείωση των απορρυπαντικών την διαχείριση των οργανικών λαδιών. Ο σεβασµός στο περιβάλλον και τις ακτές µε έµφαση στη καθαριότητα των ακτών, της φύσης και των υδάτινων περιοχών. Επισκέψεις περιβαλλοντικών µουσείων από τα σχολεία και εθελοντικές δράσεις καθαρισµού ακτών. Ανάλογες πρωτοβουλίες από την οικογένεια Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης και κοινοτήτων Βιολογικός καθαρισµός των αστικών λυµάτων αποχέτευση και επαρκής διαχείριση του νερού της βροχής. Ανακύκλωση και διαχείριση των απορριµµάτων ώστε να µην καταλήγουν ρύποι στα υδάτινα συστήµατα Έλεγχος των βιοµηχανικών ρύπων φιλτρα βιολογικοί καθαρισµοί συµµόρφωση µε τη νοµοθεσία. Μέτρα περιορισµού της χρήσης λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων στις αγροτικές κοινότητες. Σε επίπεδο κρατικό και διακρατικό. Βασική αρχή σε αυτό το επίπεδο, παραµένει η συνεργασία των κρατών και των κοινοτήτων για ένα κοινό σκοπό τη διάσωση του πλανήτη. Τα υδάτινα συστήµατα, όπως εν γένει και η φύση δε γνωρίζουν σύνορα. Οι δράσεις πρέπει να είναι συντονισµένες, γιατί οι υδάτινοι πόροι ανήκουν σε όλους.- και η πιθανή καταστροφή τους θα επηρεάσει και τον τελευταίο κάτοικο του πλανήτη. Στα πλαίσια µιας κοινής δράσης χρειάζονται κοινές πολιτικές για µια πρασινη και βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη Αγροτική πολιτική µε µείωση των φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων Βιοµηχανική πολιτική µε µείωση των ρύπων υγρών αποβλήτων και σεβασµό στις παρακείµενες κοινότητες 19

Οικολογική πολιτική και δηµιουργία προστατευµένων υδάτινων περιοχών και Εθνικών Πάρκων για τη προστασία των απειλούµενων υδρόβιων (και µη) ειδών... (91011) 4.12: µολυσµένα νερά από βιοµηχανικά απόβλητα 20