Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Ι Δ Ρ Υ Μ Α ΣΕΡΡΩΝ Σ Χ Ο Λ Η Τ Ε Χ Ν Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ω Ν Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ω Ν Τ Μ Η Μ Α Π Λ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Κ Η Σ & Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Ω Ν Ανάπτυξη εφαρμογής διαδικτύου με σύγχρονες ανάγκες υπηρεσιών διαδικτύου για τους φοιτητές ERASMUS Πτυχιακή Εργασία της Γεωργιάδου Πολυξένη (1576) Επιβλέπων: Κ. Θ. Λάντζος, επιστημονικός συνεργάτης ΣΕΡΡΕΣ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η σχεδίαση και ανάπτυξη ενός διαδικτυακού χώρου όπου οι σπουδαστές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ERASMUS να μπορούν να μοιράζονται εμπειρίες, γνώσεις, ενημέρωση, γνωριμίες, on-line συζητήσεις, περιηγήσεις στο Ίδρυμα, να δίνονται απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις και να παρέχονται υπηρεσίες τηλε-κάμερας. Για την υλοποίηση τους χρησιμοποιείται το σχεδιαστικό πρόγραμμα Joomla που αποτελεί ένα περιβάλλον διαχείρισης περιεχομένου. Σύμφωνα με τα παραπάνω γίνεται αναλυτική παρουσίαση του περιβάλλοντος σχεδιασμού Joomla, παρουσιάζεται ο τρόπος σχεδιασμού και η διαδικασία για την ανάπτυξη του διαδικτυακού χώρου για το πρόγραμμα ERASMUS με χρήση του σχεδιαστικού προγράμματος Joomla και υλοποιείται μια ιστοσελίδα (web site) που υποστηρίζει τις παραπάνω υπηρεσίες. Τέλος γίνεται παρουσίαση των εμπειριών που αποκτήθηκαν.
Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή 1 2. Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) 2.1 Εισαγωγή 3 2.2 Ιστορικά στοιχεία 4 2.3 Ορισμός Περιγραφή 4 2.4 Πλεονεκτήματα 7 2.5 Χαρακτηριστικά 8 2.6 Είδη Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου 12 2.7 Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου ανοιχτού κώδικα 14 3. Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla 3.1 Εισαγωγή 16 3.2 Ιστορία του Joomla 16 3.3 Δυνατότητες του Joomla 18 3.4 Ελεύθερο λογισμικό - ανοιχτός κώδικας 20 3.5 Αρχιτεκτονική Joomla 22 3.6 Πως λειτουργεί το Joomla 26 3.7 Προϋποθέσεις λειτουργίας του Joomla 3.7.1 Τεχνικές Προϋποθέσεις 27 3.7.2 Προϋποθέσεις του Διακομιστή 28 3.8 Επιλογή Joomla 29 3.9 Η επόμενη έκδοση του Joomla 33 4. Αλληλουχία Φύλλων Στυλ - Cascading Style Sheets (CSS) 4.1 Εισαγωγή 35 4.2 Ιστορία της Αλληλουχίας Φύλλων Στυλ (CSS) 36 4.3 Πλεονεκτήματα της Αλληλουχίας Φύλλων Στυλ (CSS) 38 4.4 Εφαρμογές της Αλληλουχίας Φύλλων Στυλ (CSS) 39 4.5 Αναγκαιότητα χρήσης της Αλληλουχίας Φύλλων Στυλ (CSS) για τη μορφοποίηση οπτικού αποτελέσματος 40 5. Απαιτήσεις Ιστοσελίδας Προγράμματος Erasmus του ΤΕΙ Σερρών 5.1 Εισαγωγή 42 5.2 Πολυγλωσσική Ιστοσελίδα 43 I
5.3 Δημόσια Συζήτηση (Forum) 44 5.4 Ιστολόγιο (Blog) 44 5.5 Ζωντανή Συζήτηση (Chat) 45 5.6 Δημιουργία Κοινότητας Χρηστών (Community Builder) 45 5.7 Τηλεδιάσκεψη (Video Chat) 46 5.8 Μηχανές Αναζήτησης (Search Engines) 46 5.9 Really Simple Syndication (RSS) 48 5.10 Προβολή Φωτογραφιών (Photo Gallery) 48 5.11 Τρισδιάστατη περιήγηση στο Ίδρυμα 49 5.12 Δυνατότητα προβολής video (youtube) 50 5.13 Δυνατότητα σχολιασμού της ιστοσελίδας από τους επισκέπτες 50 5.14 Επικοινωνία με τους Υπεύθυνους 51 5.15 Δικτυακοί Σύνδεσμοι 51 5.16 Αντίγραφα Ασφαλείας (Backup) 51 5.17 Άλλες εφαρμογές και πρόσθετα 52 6. Διαχείριση Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla 6.1 Εισαγωγή 54 6.2 Ενότητες - Κατηγορίες 54 6.3 Πρόσβαση στη διαχείριση 55 6.4 Διαχείριση Administration 56 7. Επίλογος 61 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α 65 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β 70 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ 71 Βιβλιογραφία 73 II
1. Εισαγωγή Σκοπός αυτής της εργασίας είναι η μελέτη του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla (εφεξής Joomla) και η χρήση του για τη δημιουργία μιας δυναμικής ιστοσελίδας για το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus για το ΤΕΙ Σερρών, η οποία θα παρέχει τη δυνατότητα στους χρήστες της να μοιράζονται εμπειρίες, γνώσεις, να ενημερώνονται, να κάνουν γνωριμίες, on line συζητήσεις, περιηγήσεις στο Ίδρυμα καθώς και σε άλλα ιδρύματα και να λύνουν συχνές απορίες τους. Η ανάγκη δημιουργίας αυτής της ιστοσελίδας προέκυψε από το γεγονός ότι η παλιά στατική ιστοσελίδα του τμήματος, για το πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus, είχε παλιές πληροφορίες, αδυνατούσε να πληροφορήσει επαρκώς τους φοιτητές του τμήματος, που ήθελαν να συμμετέχουν στο πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών, αλλά και τους ξένους φοιτητές οι οποίοι επιθυμούσαν να επισκεφτούν το ΤΕΙ Σερρών μέσω του προγράμματος. Δεν παρείχε καμιά δυνατότητα κοινωνικής δικτύωσης ούτε πρόσθετες και σύγχρονες υπηρεσίες στους χρήστες της, καθώς η παλιά ιστοσελίδα δεν είναι παρά ένα απλό κείμενο αναρτημένο στην ιστοσελίδα του γραφείου δημοσίων και διεθνών σχέσεων του ΤΕΙ Σερρών και τίποτα περισσότερο. Συν τοις άλλοις, όπως προαναφέρθηκε, επειδή η παλιά ιστοσελίδα περιείχε πολλές πληροφορίες οι οποίες είτε δεν ήταν πλέον έγκυρες λόγω παλαιότητας, είτε είχαν αλλάξει μερικώς και είχαν προστεθεί νέες παράμετροι στο πρόγραμμα Erasmus, υπήρξε ανάγκη ανανέωσης του περιεχομένου της. Αυτό όμως συνεπαγόταν τον εκ νέου σχεδιασμό της ιστοσελίδας καθώς δεν έδινε καμία δυνατότητα αλλαγής των περιεχομένων, αφού επρόκειτο για μια κλασική στατική ιστοσελίδα η οποία περιείχε μόνο κείμενο. Σύμφωνα με τα παραπάνω στόχος της νέας ιστοσελίδας είναι η δυνατότητα λειτουργίας και συντήρησης της από μη εξειδικευμένο προσωπικό. Δηλαδή να είναι δυνατή η τροποποίηση του περιεχομένου αλλά και της δομής της ιστοσελίδας από κάποιον (π.χ. καθηγητή), ο οποίος δεν χρειάζεται να έχει προγραμματιστικές γνώσεις. Ακόμα ένας στόχος της ιστοσελίδας είναι να παρέχονται στους χρήστες προηγμένες και σύγχρονες υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης ώστε να μπορούν να ανταλλάσσουν 1
απόψεις, γνώσεις και εμπειρίες. Τέλος, θα πρέπει να είναι δυνατή η αναβάθμιση της ιστοσελίδας ώστε να καλυφθούν τυχόν μελλοντικές ανάγκες χωρίς να είναι αναγκαία η αλλαγή ολόκληρης της πλατφόρμας που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία της ιστοσελίδας που στην προκειμένη περίπτωση είναι το Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla. Όλα τα παραπάνω αναλύονται διεξοδικά στα κεφάλαια που ακολουθούν. Συγκεκριμένα, στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζεται η τεχνολογία των συστημάτων διαχείρισης περιεχομένου, τα πλεονεκτήματα, τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητές τους, οι κατηγορίες στις οποίες χωρίζονται καθώς και τα πιο δημοφιλή από αυτά. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύονται τα πλεονεκτήματα και οι δυνατότητες του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla και τεκμηριώνεται η επιλογή του συστήματος αυτού ως πλατφόρμα ανάπτυξης της ιστοσελίδας του προγράμματος Erasmus για το ΤΕΙ Σερρών. Το τέταρτο κεφάλαιο πραγματεύεται την ανάγκη χρήσης αλληλουχίας φύλλων στυλ (CSS) σε ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου, όπως το Joomla το οποίο επιλέχτηκε για την ιστοσελίδα, για να είναι δυνατή η μορφοποίηση του οπτικού περιεχομένου. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι απαιτήσεις της ιστοσελίδας για το πρόγραμμα ανταλλαγής Erasmus και πώς αυτές υλοποιήθηκαν με τη χρήση του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla και τη βοήθεια κάποιων πρόσθετων αυτού του συστήματος. Τέλος στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται συνοπτικά η δομή και η λειτουργία του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla. 2
2. Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) 2.1 Εισαγωγή Το αρκτικόλεξο CMS προέρχεται από τα αρχικά των λέξεων Content Management System, ή στα Ελληνικά, Σύστημα Διαχείρισης περιεχομένου (ΣΔΠ). Ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) βοηθά στη δημιουργία μιας επιτυχημένης ιστοσελίδας, εύκολης στη συντήρηση, η οποία ανανεώνεται με εύκολο τρόπο χωρίς να απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις. Παράλληλα, με τη βοήθεια των εφαρμογών που το συνοδεύουν, επεκτείνει την έννοια της ιστοσελίδας από ένα μέσο στατικής ενημέρωσης σε ένα περιβάλλον δυναμικό, που μπορεί να περιλαμβάνει ηλεκτρονικό κατάστημα, δημόσια συζήτηση (forum), σχολιασμό από επισκέπτες, ηλεκτρονική βιβλιοθήκη και άλλα. (Αντωνόπουλος, 2005) Τα Σύστηματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) επιτρέπουν στις εταιρείες να δημιουργούν, αλλά και να εισάγουν έτοιμο πολυμεσικό υλικό. Ακόμη επιτρέπουν να πιστοποιούν τους χρήστες του συστήματος και να επιμερίζουν ξεχωριστούς ρόλους στον καθένα. Επίσης, υπάρχει δυνατότητα προσδιορισμού των εργασιών αλλαγής του περιεχομένου συχνά σε συνδυασμό με τη λειτουργία των ειδοποιήσεων συμβάντων, που επιτρέπουν στους διαχειριστές του περιεχομένου να ειδοποιούνται για οποιαδήποτε αλλαγή. Τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) δίνουν ακόμη στους χρήστες τη δυνατότητα να εντοπίζουν και να διαχειρίζονται πολλαπλές εκδόσεις ενός άρθρου ή κειμένου, να το αποθηκεύουν σε μία ξεχωριστή βάση δεδομένων, ενώ ταυτόχρονα προσφέρουν τη δυνατότητα ευρετηρίου, διευκολύνοντας τον έλεγχο και την επαναφορά παλαιότερου υλικού της ιστοσελίδας. Το βασικότερο, όμως, χαρακτηριστικό που προσφέρουν είναι η δυνατότητα διαχωρισμού του περιεχομένου από την οπτική παρουσίαση της ιστοσελίδας. 3
2.2 Ιστορικά στοιχεία Ο όρος Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) αρχικά χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει τα συστήματα δημοσίευσης ιστοσελίδων στο Διαδίκτυο γενικότερα, καθώς επίσης και για τα προγράμματα διαχείρισης περιεχομένου ευρύτερα. Τα πρώτα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου αναπτύσσονταν εσωτερικά στις εταιρείες από το τεχνικό τους τμήμα, καθώς ήταν απαραίτητα για τη δημοσιοποίηση ενός μεγάλου όγκου υλικού από ηλεκτρονικά περιοδικά και εφημερίδες των επιχειρήσεων μέχρι τη δημοσίευση και αποστολή των εταιρικών ενημερωτικών δελτίων. Το 1995 η εταιρεία CNET αποφάσισε να επεκτείνει το εσωτερικό σύστημα διαχείρισης περιεχομένου που χρησιμοποιούσε για τη δημοσίευση ηλεκτρονικού υλικού και να δημιουργήσει την ξεχωριστή εταιρεία Vignette. Στόχος της ήταν να εκμεταλλευτεί εμπορικά τα CMS. Στη διάρκεια της δεκαετίας που ακολούθησε η αγορά εξελίχτηκε και σήμερα υπολογίζεται ότι υπάρχουν περί τις 500 εφαρμογές Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) κάθε είδους. Η αγορά εξελίσσεται συνεχώς αναγκάζοντας τις εταιρείες να ενημερώνονται συνεχώς για τις εξελίξεις και να μετακινούνται στα συστήματα που πλέον καλύπτουν ακόμη περισσότερο τις ανάγκες τους. 2.3 Ορισμός - Περιγραφή Το Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) είναι μία μορφή λογισμικού για ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που αυτοματοποιεί τις διαδικασίες δημιουργίας, οργάνωσης, ελέγχου και δημοσίευσης περιεχομένου σε μία πληθώρα μορφών. Τα περισσότερα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) έχουν τη δυνατότητα να διαχειριστούν περιεχόμενο στις εξής μορφές: κείμενα, εικόνες, βίντεο, κινούμενα σχέδια σε γλώσσα java, πρότυπα σχεδίασης, βάσεις δεδομένων κ.α. Πολλές φορές ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) επιτρέπει και την ομαδική δημιουργία κειμένων και άλλου υλικού, για αυτό συχνά χρησιμοποιείται, για παράδειγμα, στα εκπαιδευτικά προγράμματα πολλών εταιρειών. Τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) χρησιμοποιούνται συχνά και για την αποθήκευση, τον έλεγχο, τη διαχείριση και τη δημοσίευση εκδόσεων, ο προσανατολισμός των 4
οποίων εξαρτάται από το φορέα, στον οποίο ανήκει το περιεχόμενο. Έτσι, μπορεί οι εκδόσεις αυτές να αποτελούνται από ειδησεογραφικά άρθρα, εγχειρίδια λειτουργίας, τεχνικά εγχειρίδια, οδηγίες πωλήσεων έως και εμπορικό διαφημιστικό υλικό. Ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου μέσω του Διαδικτίου είναι η μορφή λογισμικού, που παρέχει επιπρόσθετες δυνατότητες για τη διευκόλυνση των απαραίτητων εργασιών δημοσίευσης ηλεκτρονικού περιεχομένου σε μία ιστοσελίδα. Αυτά τα συστήματα έχουν τη μεγαλύτερη διείσδυση στις εταιρείες σήμερα. Αποτελούν ένα συνδυασμό μίας μεγάλης βάσης δεδομένων, ενός συστήματος αρχειοθέτησης και άλλων στοιχείων λογισμικού, τα οποία χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση και την μετέπειτα ανάκτηση των δεδομένων, καθώς επίσης χρησιμοποιούνται και για τις διάφορες ξεχωριστές λειτουργίες των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Αυτά τα συστήματα ηλεκτρονικής δημοσίευσης, λοιπόν, γίνεται φανερό ότι διαφέρουν από τις απλές βάσεις δεδομένων υπό την έννοια ότι μπορούν να αποθηκεύσουν κείμενο, ηχητικά αποσπάσματα, αποσπάσματα βίντεο ή εικόνες. Οι χρήστες των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου μέσω του διαδικτίου μπορούν να εντοπίσουν σχετικό υλικό στην βάση δεδομένων, ψάχνοντας με κριτήριο μία λέξη-κλειδί, τον συγγραφέα του κειμένου, την ημερομηνία δημιουργίας του αρχείου κτλ. Έτσι, μπορούν να αποτελέσουν πλέον μία πύλη πληροφοριών, η οποία μπορεί να χρησιμεύσει ως ραχοκοκαλιά για τη διαχείριση δεδομένων του ιδιοκτήτη της ιστοσελίδας. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως χώρος αποθήκευσης κάθε άρθρου, που δημοσιεύτηκε σε μία ηλεκτρονική εφημερίδα τα τελευταία τρία χρόνια δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο ένα ευρετήριο. Έτσι δημιουργεί στην ουσία αυτόματα ένα αρχείο της εφημερίδας εύχρηστο και προσβάσιμο σε κάθε συντάκτη χωρίς να χρειάζεται να εκτυπώνεται κάθε άρθρο και να διατηρείται ένα ογκώδες και απροσπέλαστο αρχείο. 5
Εικόνα 2.1. Η βασική δομή λειτουργίας των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) Ταυτόχρονα, πέρα από τις δυνατότητες σχετικά με τη διαχείριση βάσεων δεδομένων, τα λογισμικά αυτά επιτρέπουν στον καθένα να συνεισφέρει πληροφορίες σε μία ιστοσελίδα με τη χρήση μίας Γραφικής Διασύνδεσης Χρήστη (Graphical User Interface- GUI). Η διασύνδεση αυτή βασίζεται σε προκατασκευασμένα πρότυπα της ιστοσελίδας και παρέχει μία πλατφόρμα για την εισαγωγή δεδομένων σε κάθε τμήμα της ιστοσελίδας αυτής χωρίς να είναι απαραίτητη η γνώση εξειδικευμένων γλωσσών προγραμματισμού. Επομένως, μπορούν πλέον οι συντάκτες των ιστοσελίδων να διαχωριστούν από τους τεχνικούς και να εισάγουν απευθείας δεδομένα. Διαχωρίζεται δηλαδή το περιεχόμενο από την παρουσίαση της ιστοσελίδας, που αποτελεί ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα των CMS. Τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου μέσω του Διαδικτίου μπορούν ακόμη να διανείμουν υλικό σε πελάτες και εταιρικούς συνεργάτες πέρα από τα όρια ενός οργανισμού, παραδείγματος χάριν με την αυτόματη αποστολή ενημερωτικών δελτίων στους πελάτες και την αυτόματη σύνταξη Δελτίων Τύπου και στατιστικών στοιχείων και την ηλεκτρονική αποστολή τους σε συνεργαζόμενες επιχειρήσεις ή ΜΜΕ. Ο πυρήνας, όμως, ενός Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) είναι η διαχείριση του περιεχομένου σε όλο τον κύκλο ζωής της πληροφορίας, δηλαδή από την παραγωγή της μέχρι τη δημοσίευση της, αλλά και την μετέπειτα αποθήκευση της. 6
Τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS), επομένως, είναι όλα βασισμένα στην ίδια ιδέα (εικόνα 2.1): η διαχείριση περιεχομένου επιτρέπει στους σχεδιαστές να επικεντρωθούν στη σχεδίαση με το χτίσιμο προτύπων (templates). Από την άλλη, οι συντάκτες χτίζουν το περιεχόμενο σε ξεχωριστό περιβάλλον, ο κεντρικός διακομιστής παίρνει το περιεχόμενο, το εισάγει στο σωστό πρότυπο και το στέλνει όλο μαζί, καθαρά περιτυλιγμένο, στους τελικούς χρήστες. 2.4 Πλεονεκτήματα Ένα από τα πλεονεκτήματα είναι η μείωση των εξόδων για την διατήρηση μίας ιστοσελίδας και την αύξηση του εισοδήματος χάρη στην επιτυχημένη παρουσία της ιστοσελίδας αυτής. Ακόμη, σημαντικό πλεονέκτημα είναι η δυνατότητα ιεράρχησης της διαδικασίας δημιουργίας και δημοσίευσης αντικειμένων στην ιστοσελίδα με τη χρήση ενός Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Συνεπώς, ιδιαίτερα στη δημιουργία μιας ιστοσελίδας, όπου πολλά άτομα θα έχουν πρόσβαση και θα μπορούν να εισάγουν υλικό διατηρώντας ενημερωμένη την ιστοσελίδα, χρειάζεται ένας έλεγχος των σταδίων που θα ακολουθήσει η πληροφορία για να δημοσιευτεί. Ακόμη, με τη βοήθεια ενός Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) μπορεί να αυξηθεί κατακόρυφα η ποιότητα μίας ιστοσελίδας με τη χρήση υψηλής ποιότητας προτύπων σχεδίασης, που θα δίνουν μία εντυπωσιακή εικόνα για τον ιδιοκτήτη τους. Στα γενικά πλεονεκτήματα ενός Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) θα μπορούσαν να τοποθετηθούν και οι λιγότερες ανάγκες εκπαίδευσης που απαιτεί. Με τις έτοιμες φόρμες εισαγωγής, μορφοποίησης και προεπισκόπησης που προσφέρουν δεν απαιτούνται πλέον ειδικές γνώσεις προγραμματισμού και σχεδίασης ιστοσελίδων. Με απλές γνώσεις χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, που είναι πλέον απαραίτητες στους εργαζόμενους κάθε τομέα της παραγωγής, αλλά και γενικότερα στην καθημερινή ζωή, μπορεί κάποιος να δημιουργήσει μια εντυπωσιακή, περιεκτική και ενημερωμένη ιστοσελίδα. Σύμφωνα με την προηγούμενη διατύπωση, μία από τις βασικές συνέπειες ενός Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) θα είναι η μείωση του τεχνικού τμήματος, που απαιτείται 7
για τη διαχείριση μίας ιστοσελίδας, σε ένα μικρό αριθμό τεχνικών, που θα χρειάζονται για τη σωστή λειτουργία και συντήρηση του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Επομένως, αυξάνεται ακόμη περισσότερο το κέρδος από τη λειτουργία τους. 2.5 Χαρακτηριστικά Ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) είναι μια διαδικασία συλλογής, διαχείρισης και δημοσίευσης περιεχομένου. Συλλογή: είναι δυνατή η δημιουργία ή εισαγωγή πληροφοριών από μια πηγή. Ανάλογα με την πηγή είναι δυνατή η μετατροπή των πληροφοριών από μια γενική μορφή αρχείου, όπως ΧΜL. Διαχείριση: είναι δυνατή η δημιουργία αποθετηρίου σε μια βάση δεδομένων ή σε αρχεία στα οποία θα βρίσκονται τα περιεχόμενα που έχουν συλλεχθεί καθώς και άλλες πληροφορίες διαχείρισης. Δημοσίευση: το περιεχόμενο μπορεί να γίνει διαθέσιμο με την εξαγωγή αποθηκευμένων πληροφοριών από το αποθετήριο και τη δημιουργία στοχευμένων δημοσιευμάτων όπως ιστοσελίδες, εκτυπώσιμα κείμενα και ενημερωτικά μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. (Boiko, B. 2005) Τα χαρακτηριστικά των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) αφορούν στη σύνθεση κάθε τέτοιου τύπου λογισμικού. Υπάρχουν απλά πακέτα με απλά χαρακτηριστικά ενώ υπάρχουν και πακέτα με πλούσια χαρακτηριστικά. Σημαντικό είναι σε αυτό το σημείο να τονιστεί, ότι τα ανοιχτού κώδικα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS), των οποίων ο κώδικας προγραμματισμού διατίθεται ελεύθερα στο Διαδίκτυο, έχουν θεωρητικά άπειρες δυνατότητες βελτίωσης σε σχέση με τα εμπορικά (commercial), τα οποία έχουν κάποιο κόστος και η βελτίωση των χαρακτηριστικών τους μπορεί να γίνει μόνο από την ίδια την εταιρεία δημιουργίας τους. Ορισμένα Βασικά Χαρακτηριστικά των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) είναι: 1. Βάση Δεδομένων Περιεχομένου: πρόκειται για μία βάση δεδομένων, η οποία συγκεντρώνει και ιεραρχεί όλο το περιεχόμενο, το οποίο πρόκειται να δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα. Οι λύσεις των Συστημάτων Διαχείρισης 8
Περιεχομένου έχουν, όπως είναι φυσικό, τη δυνατότητα να διαχειρίζονται μία πολύ μεγάλη ποικιλία περιεχομένου, καθώς επίσης και διάφορες μορφές του περιεχομένου αυτού. Μπορούν να διαχειρίζονται διάφορες μορφές κειμένων, αρχείων (PDF, Word, Excel, PowerPoint, Zip), άρθρων, Δελτία Τύπου, εικόνες, streaming ήχου και βίντεο, html, γραφικά, υπερσυνδέσεις κ.α. 2. Βάση Δεδομένων Χρηστών: πρόκειται για μία βάση δεδομένων όλων των ατόμων που σχετίζονται με την ιστοσελίδα, την οποία διαχειρίζεται το Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Οι χρήστες αυτοί μπορεί να είναι επισκέπτες, μέλη, εγγεγραμμένοι στα ενημερωτικά δελτία της ιστοσελίδας, εθελοντές κ.λ.π. Σημειώνεται εδώ ότι δεν παρέχουν όλα τα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) αυτήν τη δυνατότητα, καθώς πολλές φορές βασίζονται στην βάση δεδομένων της Εξυπηρέτησης πελατών, με την οποία πολλές φορές μπορούν να συνεργαστούν. 3. Βάση Διαχείρισης Χρηστών: πρόκειται για μία βάση δεδομένων, που αποτελείται από τα στοιχεία όλων των διαχειριστών και των συντακτών περιεχομένου της ιστοσελίδας, που διαχειρίζεται το Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Σε αυτήν τη βάση αποθηκεύονται οι κωδικοί των χρηστών αυτών, καθώς επίσης οι συσχετισμένοι ρόλοι τους και τα καθήκοντα τους. 4. Πληροφοριακή Αρχιτεκτονική (Information Architecture- IA): πρόκειται για το χάρτη πλοήγησης της ιστοσελίδας. Ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) επιτρέπει στο διαχειριστή του να εγκαταστήσει και να διαχειριστεί την Πληροφοριακή Αρχιτεκτονική και να ρυθμίσει την παρουσίαση των σχετικών μενού πλοήγησης. 5. Σχεδίαση Παρουσίασης: πρόκειται για την οπτική και την αισθητική της ιστοσελίδας, όπως αυτές δημιουργούνται μέσω της γραφικής σχεδίασης της. Η παρουσίαση της ιστοσελίδας χωρίζεται σε δύο μέρη: Α) Στο Πλαίσιο το οποίο αναφέρεται στην εμφάνιση των δομικών χαρακτηριστικών της σελίδας, όπως για παράδειγμα της κεφαλίδας, του υποσέλιδου, της αριστερής, κεντρικής και δεξιάς στήλης, καθώς επίσης και των κύριων στοιχείων πλοήγησης. Β) Στη Γραφική Προσέγγιση η οποία αναφέρεται στην χρωματική παλέτα, τα είδη και τα μεγέθη των γραμματοσειρών και τα γραφικά στοιχεία, που βρίσκονται σε κοινή χρήση σε όλη την ιστοσελίδα, όπως για παράδειγμα το φόντο. Η παρουσίαση μπορεί να σχεδιαστεί από ένα πρόγραμμα γραφικού 9
σχεδιασμού, το οποίο μπορεί να είναι ενσωματωμένο στο Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS), ή να χρειάζεται χειροκίνητο προγραμματισμό σε γλώσσες, όπως η HTML, CSS και άλλες γλώσσες για τη δημιουργία σεναρίου (script). Σε κάθε περίπτωση δημιουργούνται από τους προγραμματιστές του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) πρότυπα ή «συσκευασίες» παρουσίασης (packages), οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν σε όλη ή σε μέρος της ιστοσελίδας. 6. Δημιουργία Περιεχομένου: Εργαλεία φορμών και προγραμματισμού HTML σε μορφή WYSIWYG (Αυτό Που Βλέπεις Είναι Αυτό Που Παίρνεις) βοηθούν τους χρήστες του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) να προσθέσουν υλικό χωρίς να χρειάζονται να χρησιμοποιήσουν τεχνικούς πόρους. Τα WYSIWYG εργαλεία βοηθούν τους συντάκτες περιεχομένου όχι μόνο να προσθέσουν περιεχόμενο στην ιστοσελίδα χωρίς να χρειάζονται πολλές τεχνικές γνώσεις, αλλά και να παράγουν ένα άρτιας σχεδίασης τελικό προϊόν. Ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) συνήθως περιλαμβάνει μία μεγάλη ποικιλία λειτουργιών, όπως για παράδειγμα την εισαγωγή γραφικών, μορφοποίηση κειμένου (γραμματοσειρά, μέγεθος, χρώμα, υπογράμμιση, πλάγια κ.λ.π.), δημιουργία πινάκων, ορθογραφικό έλεγχο κ.α. Η λειτουργία προεπισκόπησης επιτρέπει φυσικά στο χρήστη να ελέγξει ξανά το περιεχόμενο μέσα στα πλαίσια της παρουσίασης του, πριν αυτό δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα. Αυτό είναι ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). 7. Εργαλεία Ροής: πρόκειται για εργαλεία που βοηθούν την αυτοματοποίηση της διαδικασίας της ροής του περιεχομένου κατά τη διάρκεια της παραγωγής του. Σε ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) εμφανίζονται συνήθως τρία στάδια (εικόνα 2.2): ο ρόλος του σχεδιαστή, ο ρόλος του συντάκτη/διορθωτή και ο ρόλος του εκδότη, που δίνει την έγκριση του. Μία νέα σελίδα περνάει από κάθε στάδιο πολλές φορές, περισσότερες από μία φορές, μέχρι να δημοσιευτεί. Μικρότεροι ή λιγότερο σύνθετοι οργανισμοί χρησιμοποιούν συχνά μία απλούστερη προσέγγιση ενός σταδίου, για τη δημοσίευση του περιεχομένου. Ο κάθε συντάκτης, δηλαδή, δημοσιεύει ο ίδιος το περιεχόμενο του απευθείας στην ιστοσελίδα, ενσωματώνοντας στο πρόσωπο του και τους τρεις ρόλους. 10
Εικόνα 2.2 Τυπικό διάγραμμα ροής εργασίας σε ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) 8. Φόρμες Βάσεων Δεδομένων: πρόκειται για φόρμες που εμφανίζονται στη δημοσιευμένη ιστοσελίδα και χρησιμοποιούνται για την επί τόπου συγκέντρωση στοιχείων από τους επισκέπτες της. Αυτές οι φόρμες χειρίζονται τις βασικές ανάγκες στη συλλογή δεδομένων, όπως μία σελίδα για την εγγραφή εθελοντών. Τα περισσότερα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) προσφέρουν τη δυνατότητα σε χρήστες χωρίς πολλές τεχνικές γνώσεις να ρυθμίσουν αυτές τις φόρμες. 9. Εργαλεία Αναζήτησης: πρόκειται για εργαλεία που επιτρέπουν την αναζήτηση χαρακτηριστικών στοιχείων τόσο σε όλο το μήκος του δικτυακού τόπου όσο και σε κάποια συγκεκριμένη περιοχή, που καθορίζεται από το χρήστη. Επίσης, αφορά τα εργαλεία αναζήτησης κειμένου από τους επισκέπτες της ιστοσελίδας, τα οποία την κάνουν πιο προσβάσιμη και εύχρηστη. Τα καλύτερα εργαλεία αναζήτησης ερευνούν στα κείμενα και στις σελίδες του δικτυακού τόπου και προσφέρουν λειτουργίες σύνθετης αναζήτησης. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι, για να βελτιώσουν τα αποτελέσματα της αναζήτησης, οι διαχειριστές χρησιμοποιούν συχνά ειδικά εργαλεία, τα οποία τεμαχίζουν ή κατηγοριοποιούν τα κείμενα, τα αρχεία και τις εικόνες, διευκολύνοντας με αυτό τον τρόπο την αναζήτηση τους. 10. Εργαλεία Ενσωμάτωσης: πρόκειται για πολύ μικρές εφαρμογές που υποστηρίζουν τη γρήγορη διασύνδεση ανάμεσα στα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) και στα συστήματα διαχείρισης οικονομικών δεδομένων, όπως είναι, για παράδειγμα, της λογιστικής, της διαχείρισης μελών και δωρεών, των τραπεζικών συναλλαγών και του ηλεκτρονικού εμπορίου. 11
11. Αναφορές Ιστοσελίδας: πρόκειται για στατιστικά στοιχεία που συγκεντρώνονται από ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS), ώστε ο διαχειριστής να έχει καλύτερη επίβλεψη. Οι αναφορές αυτές αναλύουν την καθημερινή κίνηση της ιστοσελίδας, τις σελίδες που συνάντησαν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον από τους επισκέπτες, την προέλευση των επισκεπτών, τη μέση διάρκεια των επισκέψεων στην ιστοσελίδα. Ακόμη, αναφέρουν τον πιο συχνό όρο που αναζητήθηκε από τα εργαλεία αναζήτησης, ποια μέθοδος αναζήτησης χρησιμοποιήθηκε περισσότερο, αλλά και άλλα στατιστικά στοιχεία. Σχεδόν κάθε εργαλείο από τα προηγούμενα είναι διαθέσιμο στα περισσότερα ανοιχτού κώδικα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Παρόλα αυτά, η προηγούμενη συλλογή εργαλείων αποτελεί την αρχική σύνθεση ενός Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) που απευθύνεται σε αρχάριους στο χώρο ή σε οργανισμούς, που επιζητούν μία απλά αξιοπρεπή παρουσία στο χώρο του Διαδικτύου. Περισσότερο εξελιγμένες και σύνθετες λύσεις, καθώς επίσης και χαρακτηριστικά, τα οποία δεν είναι απαραίτητα σε κάθε ιστοσελίδα, παρέχονται από εξειδικευμένα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Τα χαρακτηριστικά αυτά βρίσκονται ενσωματωμένα στο Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS), δηλαδή για τον χειρισμό τους είναι υπεύθυνος και πάλι ο διαχειριστής του προγράμματος, μοιράζονται τον ίδιο πίνακα ελέγχου και έχουν κοινή βάση δεδομένων με τα βασικά χαρακτηριστικά στα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) στα οποία προσφέρονται. 2.6 Είδη Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου Τα Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου διακρίνονται σε ορισμένες κατηγορίες ανάλογα με ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά τα οποία παρουσιάζουν. Μπορούν, λοιπόν, να κατηγοριοποιηθούν ανάλογα με το είδος του παρόχου τους και ανάλογα με το που βρίσκεται ο χώρος αποθήκευσης και διαχείρισης της βάσης δεδομένων και του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). 1. Υποστήριξης Παρόχου Υπηρεσίας (Application Service Provider- ASP). Ο κατασκευαστής των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) 12
φιλοξενεί όλα τα δεδομένα και το λογισμικό στους διακομιστές της εταιρείας του. Με αυτόν τον τρόπο απαλείφονται τα έξοδα για μία ακριβή αγορά λογισμικού και υλικού του συστήματος, που θα φιλοξενεί το Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). Παράλληλα μειώνονται και οι ανάγκες για τεχνικούς πόρους, όπως για παράδειγμα για συντηρητές του δικτύου των υπολογιστών. Τέλος, βασικότερο πλεονέκτημα ενός τέτοιου είδους συστήματος είναι η συνεχής εξέλιξη καθώς ο πάροχος προωθεί διαρκώς νέες λειτουργίες του προϊόντος και ανανεώσεις στους πελάτες του, προσφέροντας έτσι το χαρακτηριστικό της άμεσης ανανέωσης και πρωτοπορίας της ιστοσελίδας. 2. Στα Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) με παροχή άδειας (Licensed), ο πάροχος του πουλάει το προϊόν, δηλαδή παρέχει άδεια χρήσης του, δεν εμπλέκεται στην όλη διαδικασία λειτουργίας του και ο χρήστης είναι πλέον υπεύθυνος, ώστε να το εγκαταστήσει, να το ρυθμίσει και να το συντηρήσει. Διαχειριστής σε αυτήν την περίπτωση είναι το τεχνικό τμήμα του οργανισμού. Η προσέγγιση αυτών των CMS εξασφαλίζει ότι φιλοξενείς και διαχειρίζεσαι τα δικά σου δεδομένα. Επίσης, τα συστήματα με παροχή άδειας είναι ιδανικά για οργανισμούς, οι οποίοι διατηρούν ήδη στις εγκαταστάσεις τους κάποιο είδος υπηρεσίας παρόμοιας, όπως για παράδειγμα το σύστημα Διαχείρισης Εξυπηρέτησης Πελατών (CRM), οπότε θα ήταν πιο φθηνό να συντηρούν ταυτόχρονα και ένα Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS). 3. Εμπορική (Commercial): πρόκειται για λογισμικό που προέρχεται είτε από κερδοσκοπικές είτε από μη κερδοσκοπικές εταιρείες. Οι πάροχοι αυτοί αναπτύσσουν κατά κύριο λόγο το λογισμικό, το οποίο στη συνέχεια πουλάνε και υποστηρίζουν τεχνικά. Στην σημερινή εποχή, οι εμπορικές αυτές λύσεις είναι πιο συχνές από τις ελεύθερες λύσεις των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) ανοιχτού κώδικα. 4. Ανοιχτού Κώδικα (Open Source): πρόκειται για μία λύση που δημιουργείται και συντηρείται από έναν ανεπίσημο και ανιδιοτελή συνεργάτη μίας κοινότητας χρηστών. Στη συνέχεια, το λογισμικό αυτό διανέμεται για συγκεκριμένο σκοπό στα μέλη αυτής της κοινότητας. Για αυτά τα ανοιχτά λογισμικά θα πρέπει σαφώς στο κόστος τους να συμπεριληφθούν και τα έξοδα τεχνικής υποστήριξης τους, τα οποία σαφώς και είναι αυξημένα σε αυτό το μοντέλο. Ακόμη, θα πρέπει να προστεθεί το εσωτερικό υλικό και λογισμικό 13
και το τεχνικό προσωπικό που χρειάζεται για να συντηρηθεί αυτό το σύστημα, όπως είναι για παράδειγμα οι προγραμματιστές, οι οποίοι εγκαθιστούν τις ανανεώσεις και εξελίσσουν τις λειτουργίες του προγράμματος. 5. Διαχείρισης Ανοιχτού Κώδικα (Managed Open Source): πρόκειται για έναν συνδυασμό της εμπορικής και της ελεύθερης προσέγγισης, όπου ένας πάροχος υιοθετεί μία ανοιχτού κώδικα λύση ως τη βασική του πλατφόρμα και στη συνέχεια προσφέρει τη λύση αυτή σε άλλους σε συνδυασμό με συμπληρωματικές υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης. Αυτή η λύση ουσιαστικά σχεδόν δεν υπάρχει σήμερα στην κοινότητα των μηκερδοσκοπικών παρόχων. Παρόλα αυτά, καθώς οι λύσεις ανοιχτού κώδικα ωριμάζουν, οι ειδικοί περιμένουν ότι θα εμφανιστούν πολύ πιο έντονα. Όσον αφορά τη διάκριση των Συστημάτων Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) σε σχέση με τον τρόπο παράδοσης τους, έχουμε δύο μορφές λογισμικού. Υπάρχουν εκατοντάδες επιλογές από Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) και των δύο κατηγοριών και η κάθε μία από αυτές διαφέρει στην υλοποίηση, στο κόστος και στην εξυπηρέτηση. 2.7 Συστήματα Διαχείρισης Περιεχομένου Ανοιχτού Κώδικα Στην παρακάτω λίστα αναφέρονται τα 5 πιο δημοφιλή και ευρέως διαδεδομένα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου ανοιχτού κώδικα. Mambo Joomla Drupal Phplist TinyMCE Καθένα από αυτά έχει τη δικιά του κοινότητα από χρήστες και προγραμματιστές οι οποίοι συμμετέχουν ενεργά στην ανάπτυξή τους καθώς και στην αποσφαλμάτωση τους και στην δημιουργία νέων εκδόσεων. (Mehta, N. 2009) Το Joomla με τη σειρά του είναι από τα πιο δημοφιλή και από τα λίγα που διατηρούν ελληνική κοινότητα. Επίσης για το Joomla παρέχεται μεγάλος 14
αριθμός πρόσθετων και επεκτάσεων, τα οποία προσδίδουν νέες λειτουργίες, αυξημένη χρηστικότητα και δυνατότητα μελλοντικής ανανέωσης της ιστοσελίδας την οποία αναπτύσσουμε με τη χρήση του Συστήματος Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla. 15
3. Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου Joomla 3.1 Εισαγωγή Το Joomla Σύστημα Διαχείρισης Περιεχομένου (CMS) είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης περιεχομένου για κατασκευή ιστοσελίδων. Χαρακτηρίζεται από την ευχρηστία του, τη φιλικότητα προς τον χρήστη, τις αμέτρητες εφαρμογές του και τη μεγάλη απήχηση που έχει σε επαγγελματίες αλλά και ιδιώτες προγραμματιστές. Βασίζεται σε ανοιχτό κώδικα (open source) ελεύθερου λογισμικού (free source software) και είναι γραμμένο σε php με χρήση αντικειμενοστραφή προγραμματισμού (object oriented programming), που σημαίνει ότι υπάρχει άμεση πρόσβαση στον πηγαίο κώδικα και επομένως δεν υπάρχει άμεση εξάρτηση από τον προγραμματιστή - κατασκευαστή της εφαρμογής. Με πιο απλά λόγια, μπορεί κάποιος προγραμματιστής να φτιάξει μια ιστοσελίδα σε Joomla και μετά να αναλάβει κάποιος άλλος να συνεχίσει ή να βελτιώσει την ιστοσελίδα. 3.2 Ιστορία του Joomla Το Joomla δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της διάσπασης της ομάδας ανάπτυξης του Mambo στις 17 Αυγούστου 2005. Την εποχή εκείνη, το όνομα Mambo ήταν εμπορικό σήμα της Miro International Pvt Ltd, η οποία αποτελούσε ένα μη κερδοσκοπικό ίδρυμα με κύριο σκοπό τη χρηματοδότηση του έργου και την προστασία του από νομικά ζητήματα. Η ομάδα ανάπτυξης ισχυρίστηκε ότι πολλές από τις διατάξεις του καταστατικού της εταιρείας έρχονταν σε ρήξη με τις προηγούμενες συμφωνίες που έγιναν από την εκλεγμένη διευθύνουσα επιτροπή του Mambo και παραβίαζαν τις βασικές αξίες ανοικτού κώδικα. Η ομάδα ανάπτυξης δημιούργησε μια ιστοσελίδα που ονομαζόταν OpenSourceMatters για τη διανομή πληροφοριών σε χρήστες, προγραμματιστές, σχεδιαστές ιστοσελίδων και την κοινότητα γενικότερα. Ο αρχηγός της ομάδας ανάπτυξης Andrew Eddie, γνωστός και ως "Masterchief", έγραψε μια επιστολή προς την Κοινότητα η οποία εμφανίστηκε στο τμήμα ανακοινώσεων της ιστοσελίδας mamboserver.com. 16