ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Διδαγμένο κείμενο Πλάτωνα Πολιτεία (519D-520A) Ἒπειτ, ἒφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καί ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατόν αὐτοῖς ὂν ἂμεινον; Ἐπελάθου, ἦν δ ἐγώ, πάλιν, ὦ φίλε, ὃτι νόμῳ οὐ τοῦτο μέλει, ὃπως ἓν τι γένος ἐν πόλει διαφερόντως εὖ πράξει, ἀλλ ἐν ὃλῃ τῇ πόλει τοῦτο μηχανᾶται ἐγγενέσθαι, συναρμόττων τούς πολίτας πειθοῖ τε καί ἀνάγκῃ, ποιῶν μεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς ὠφελίας ἣν ἂν ἓκαστοι τό κοινόν δυνατοί ὦσιν ὠφελεῖν καί αὐτός ἐμποιῶν τοιούτους ἂνδρας ἐν τῇ πόλει, οὐχ ἳνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὃπῃ ἓκαστος βούλεται, ἀλλ ἳνα καταχρῆται αὐτός αὐτοῖς ἐπί τόν σύνδεσμον τῆς πόλεως. Ἀληθῆ, ἒφη ἐπελαθόμην γάρ. Σκέψαι τοίνυν, εἶπον, ὦ Γλαύκων, ὃτι οὐδ ἀδικήσομεν τούς παρ ἡμῖν φιλοσόφους γιγνομένους, ἀλλά δίκαια πρός αὐτούς ἐροῦμεν, προσαναγκάζοντες τῶν ἂλλων ἐπιμελεῖσθαί τε καί φυλάττειν. Α. Να μεταφράσετε το απόσπασμα: «Ἐπελάθου, ἦν δ ἐγώ ἐπιμελεῖσθαί τε καί φυλάττειν». Μονάδες 10 Β1. Να εντοπίσετε την ένσταση που προβάλλει ο Γλαύκων στο απόσπασμα. Στη συνέχεια να αναφέρετε τα επιχειρήματα με τα οποία ο Σωκράτης προσπαθεί να μεταβάλει την άποψή του και να τα αξιολογήσετε. Μονάδες 15 Β2. Ποια θέση κατέχει ο νόμος στην ιδεώδη Πολιτεία του Πλάτωνα, όπως προκύπτει από την παραπάνω ενότητα; Μονάδες 15 Β3. Ποιες απόψεις διατυπώνονται στην αρχή της Πολιτείας σχετικά με τον ορισμό της δικαιοσύνης; Μονάδες 10 Β4. α. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου με τις οποίες συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις: λήθαργος, δώρο, αρμονία, ευπειθής, ζώο. Μονάδες 5 β. Να γράψετε από ένα συνώνυμο στα αρχαία ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: μέλω, μηχανῶμαι, ἀφίημι, ἐπιμελοῦμαι, ποιῶ. Μονάδες 5
Απαντήσεις Α. Ξέχασες, πάλι, φίλε μου, είπα εγώ, ότι μέλημα του νόμου δεν είναι αυτό, δηλαδή πώς θα ζει στην πόλη εξαιρετικά καλά μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, αλλά αναζητάει μέσα για να πραγματοποιηθεί αυτό για ολόκληρη την πόλη. Γι αυτό το σκοπό συγκροτεί τους πολίτες σε αρμονικό σύνολο με την πειθώ και με τον εξαναγκασμό, τους κάνει να μεταδίδουν ο ένας στον άλλον την ωφέλεια που μπορεί ο καθένας να συνεισφέρει στο κοινό και δημιουργεί ο ίδιος τέτοιους πολίτες μέσα στην πόλη, με σκοπό όχι να τους αφήνει να τραβάει ο καθένας όπου του αρέσει, αλλά να τους χρησιμοποιεί αυτός για να δένει μαζί σε μια ενότητα την πόλη. Αλήθεια, είπε, πραγματικά το ξέχασα. Σκέψου τώρα, Γλαύκωνα, είπα, ότι δε θα αδικήσουμε όσους γίνονται φιλόσοφοι στην πόλη μας, αλλά δίκαια θα μιλήσουμε προς αυτούς, πείθοντάς τους με επιχειρήματα και να φροντίζουν και να φυλάσσουν τους άλλους. Β1. Στο παραπάνω απόσπασμα ο Γλαύκων προβάλλει την ένστασή του στον ισχυρισμό του Σωκράτη πως οι φιλόσοφοι πρέπει να εγκαταλείψουν το θεωρητικό βίο και να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες της κοινωνίας διαφωτίζοντας τους απαίδευτους ανθρώπους. Υποστηρίζει, λοιπόν, (ο Γλαύκων) πως κάτι τέτοιο θα ήταν άδικο για τους φιλοσόφους καθώς θα αναγκαστούν να κάνουν κάτι το οποίο στην ουσία δεν έχουν οι ίδιοι επιλέξει αλλά τους έχει επιβληθεί. Ο Σωκράτης ξεκινά με μια υπενθύμιση, λέγοντας πως το κύριο μέλημα του νόμου δεν είναι η ευτυχία μιας μόνο κοινωνικής ομάδας αλλά ολόκληρου του κοινωνικού συνόλου. Επομένως, ο νόμος δεν μπορεί να αφήνει τον καθένα να ασχολείται με ό,τι θέλει αλλά έχει σκοπό να ενώσει αρμονικά τους πολίτες για μια ομαλή κοινωνική συμβίωση. Η πειθώ και η βία είναι τα μέσα που χρησιμοποιεί ο νόμος για την επίτευξη της ευδαιμονίας. Εξάλλου, οποιοσδήποτε είναι ικανός να προσφέρει στην ευτυχία του συνόλου των πολιτών, οφείλει να το πράξει. Παρατηρούμε πως η άποψη του Σωκράτη είναι κοινωνιοκεντρική, έχει δηλαδή γνώμονα το κοινό συμφέρον, εν αντιθέσει με την ένσταση του Γλαύκωνα που βλέπει με ατομική στάση τα πράγματα. Παρόλα αυτά, τα επιχειρήματα του φιλοσόφου δεν είναι καθόλου πειστικά καθώς δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε πως το δίκαιο συνάδει με την αφαίρεση της προσωπικής ευτυχίας μιας μερίδας πολιτών αλλά ούτε πως και σε αυτή έστω την περίπτωση το σύνολο ευδαιμονεί. Β2. Η ιδεώδης Πολιτεία αποτελεί ένα θεωρητικό οικοδόμημα, όπου δεσπόζουν οι έννοιες της δικαιοσύνης και της αρμονίας ανάμεσα στα μέλη της. Χαρακτηριστικό της είναι η σωφροσύνη που διέπει και τις τρεις τάξεις που την απαρτίζουν και ρυθμίζει το έργο καθεμιάς. Σε μια τέτοια πολιτεία, με κατεξοχήν κοινωνικό χαρακτήρα, ο νόμος αποβλέπει στο να εξασφαλίσει την ευημερία και ευδαιμονία του συνόλου των πολιτών και όχι κάποιας συγκεκριμένης τάξης. Ο νόμος στο συγκεκριμένο χωρίο προσωποποιείται, διατηρεί ωστόσο το γνώρισμα της αμεροληψίας. Ο νόμος εμφανίζεται ως ψυχή της πολιτείας και ρυθμιστής των πράξεων και ενεργειών των μελών της. Συνενώνει σ ένα αρμονικό σύνολο όλες τις κοινωνικές ομάδες, προσδιορίζοντας σαφώς το έργο που οφείλει καθεμιά να επιτελεί. Οι σχέσεις ανταλλαγής και αμοιβαίας μεταδοτικότητας αναδεικνύονται ως αδήριτη
ανάγκη για την επίτευξη της ευδαιμονίας και προκοπής του συνόλου. Το πνεύμα αυτό της αμοιβαιότητας και μεταδοτικότητας μεταξύ των πολιτών προϋποθέτει τη σαφή γνώση των ορίων δράσης κάθε τάξης καθώς και τη συνεργατική και αλληλέγγυα συμπεριφορά μεταξύ των πολιτών. Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν είναι αυτάρκης, αλλά «πολλῶν ἐνδεής». Γι αυτό ακριβώς επιβάλλεται ο καταμερισμός της εργασίας, ο οποίος εξασφαλίζει οικονομικά οφέλη σε όλους τους πολίτες. Ο νόμος, επομένως, αναπτύσσει σε όλους τους πολίτες την κοινωνική συνείδηση, ώστε ο καθένας να προσφέρει αυτά που μπορεί, να πράττει για το κοινωνικό σύνολο εκείνο «εἰς ὃ αὐτοῦ ἡ φύσις ἐπιτηδειοτάτη πεφυκυῖα εἲη». Απώτερος στόχος παραμένει η διαφύλαξη της πόλης σ ένα οργανικό σύνολο, που λειτουργεί άριστα και διέπεται από τάξη και ευρυθμία. Για την υλοποίηση αυτού του στόχου ο νόμος χρησιμοποιεί τόσο την πειθώ, όσο και τον εξαναγκασμό, σε περίπτωση που η πρώτη δεν αποδώσει. Είναι απαραίτητο τα δύο αυτά μέσα να συνδυάζονται, παρόλο που η βία αφορά κυρίως «τόν ἂπειρον παιδείας ὂχλον», που στερείται αυτογνωσίας και φρόνησης. Παράλληλα, ο νόμος εξαναγκάζει τους φιλοσόφους να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διοίκηση και φύλαξη της πολιτείας, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να στερηθούν ένα μέρος της μακαριότητας που τους προσφέρουν οι πνευματικές ενασχολήσεις τους. Β3. Βλέπε σχολικό βιβλίο: σελ. 101: «Το μείζον πρόβλημα ἐπιτηδειοτάτη πεφυκυῖα εἲη». Β4. α. λήθαργος < ἐπελάθου δώρο < μεταδιδόναι αρμονία < συναρμόττων ευπειθής < πειθοῖ ζώο < ζῆν β. μέλω => κήδομαι, προνοῶ μηχανῶμαι => ἐπινοῶ ἀφίημι => ἐῶ, ἐπιτρέπω ἐπιμελοῦμαι => μεριμνῶ, φροντίζω ποιῶ => πράττω, δρῶ