Αποτελέσματα για τη Συμμετοχή της Κύπρου Στο Πρόγραμμα ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 το Πρόγραμμα Πλαίσιο για Έρευνα και Καινοτομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2014-2020 Εισαγωγή H παρούσα Έκθεση αφορά στην αποτύπωση της συμμετοχής φορέων από την Κύπρο σε Προγράμματα και Δραστηριότητες του «ΟΡΙΖΟΝΤΑ 2020», του Προγράμματος Πλαίσιο για Έρευνα και Καινοτομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕE) (2014-2020). Τα στοιχεία που αφορούν στην κυπριακή συμμετοχή πηγάζουν από δεδομένα που συλλέγει το Ίδρυμα Προώθησης Έρευνας (ΙΠΕ) και από την ηλεκτρονική βάση δεδομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής E-CORDA. Τα αποτελέσματα βασίζονται σε στοιχεία και αναλύσεις για Προτάσεις Έργων που υποβλήθηκαν στο πλαίσιο 241 Προσκλήσεων Υποβολής Προτάσεων και σε Συμβόλαια Έργου που έχουν υπογραφεί μέχρι και τη 31 η Μαΐου 2016 (ημερομηνία κεντρικής καταχώρησής τους). ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Αριθμός Προσκλήσεων: 241 Αρ. επιλέξιμων 1 προτάσεων: 82.943 Αρ. συμμετοχών: 286.876 Αρ. Συμβολαίων Έργου: 8.637 Αρ. συμμετοχών σε Έργα: 35.215 Χρηματοδότηση σε φορείς από ΕE 2 : 14.471.424.904 Μέσος όρος επιτυχίας συνολικός: 13,4% Μέσος όρος επιτυχίας για ΕE 28: 13,3% Μέσος όρος επιτυχίας για Κύπρο: 11% 1 Επιλέξιμες προτάσεις (eligible proposals) θεωρούνται όσες πληρούν τα κριτήρια του προκαταρκτικού ελέγχου και προωθούνται για επιστημονική αξιολόγηση. Όλα τα στατιστικά αποτελέσματα βασίζονται στον αριθμό των επιλέξιμων προτάσεων που υποβλήθηκαν. 2 Τα ποσά αφορούν στη χρηματοδότηση από την ΕE 1
8.637 Χρηματοδοτούμενα Έργα 14,5 δις ευρώ θα δοθούν από ΕΕ Από την έναρξη του Προγράμματος μέχρι τώρα υποβλήθηκαν 82.943 Προτάσεις και χρηματοδοτήθηκαν 8.637 Έργα με τη συνεισφορά από την ΕE να φτάνει το ποσό περίπου των 14,5 δις ευρώ. H χώρα που κατάφερε να πάρει το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης (προϋπολογισμός ανά χώρα σε Έργα) είναι η Γερμανία με 19% επί του συνόλου της χρηματοδότησης και ακολουθούν το Ηνωμένο Βασίλειο με 16%, η Γαλλία με 11% και η Ισπανία με την Ιταλία με 9%. Η τάση αυτή παρατηρήθηκε και στο 7 ο Πρόγραμμα Πλαίσιο (7 ο ΠΠ). Το ποσοστό επιτυχίας της Κύπρου βάσει των συμμετοχών στον Κατάλογο των Επιλεγμένων Προτάσεων για Χρηματοδότηση είναι 11 % (Σχήμα 1), ποσοστό χαμηλότερο από το μέσο όρο επιτυχίας των 28 της ΕE (13%). Σημειώνεται, ωστόσο, ότι γενικότερα παρατηρούνται σε συνολικό επίπεδο χαμηλά ποσοστά επιτυχίας σε σχέση με το 7 ο ΠΠ. Το γεγονός αυτό οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων. Η απλοποίηση του Προγράμματος καθιστά το Πρόγραμμα πιο προσβάσιμο για τους συμμετέχοντες. 3 Ταυτόχρονα όμως, η γενική περιγραφή των θεματικών (ανοικτά Προγράμματα Εργασίας) μπορεί να οδηγεί σε κακή κατανόηση των στόχων ενώ και η μείωση των εθνικών κονδυλίων για έρευνα και καινοτομία οδήγησε σε μεγάλη συμμετοχή (over-subscription) στο Πρόγραμμα. Συμπερασματικά μπορεί κανείς να πει ότι το χαμηλό ποσοστό επιτυχίας είναι μεν ένδειξη του μεγάλου ανταγωνισμού που υπάρχει και συνεπώς επιτυχία του Προγράμματος, μπορεί ωστόσο τελικά να λειτουργήσει αποθαρρυντικά για τους συμμετέχοντες. 3 http://www.peter-fisch.eu/european-research-policy/think-pieces/4-2015-success-rates/ 2
Σχήμα 1 Λαμβάνοντας υπόψη σε απόλυτους αριθμούς τη συνεισφορά της κάθε χώρας στον ΟΡΙΖΟΝΤΑ 2020 (μέσω του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού) και της χρηματοδότησης που εξασφάλισε μέσα από τη συμμετοχή σε Έργα η κάθε χώρα, η Κύπρος κατάφερε να έχει θετικό πρόσημο (Σχήμα 2). 4 Μάλιστα για κάθε 1 Ευρώ που η χώρα μας συνεισέφερε για το Πρόγραμμα ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 κατάφερε να κερδίσει κάτι περισσότερο από 2 Ευρώ, καταλαμβάνοντας έτσι την πρώτη θέση μεταξύ των κρατών - μελών της ΕΕ (Σχήμα 3). 5 Γενικότερα, η Κύπρος καταφέρνει μέχρι στιγμής να έχει τη μεγαλύτερη κατά κεφαλήν απορρόφηση από το Πρόγραμμα στην Ευρώπη (Σχήμα 4). 6 Η πρωτιά αυτή της χώρας μας αποτελεί πολύ σημαντική εξέλιξη δεδομένης της προσπάθειας που καταβάλλεται σε εθνικό επίπεδο για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απορρόφηση κονδυλίων μέσω των ευρωπαϊκών ανταγωνιστικών και μη προγραμμάτων. 4 Πηγή: http://www.peter-fisch.eu/european-research-policy/think-pieces/1-2016-distribution-effects-h2020/ 5 Πηγή: http://www.peter-fisch.eu/european-research-policy/think-pieces/1-2016-distribution-effects-h2020/ 6 Πηγή: http://www.peter-fisch.eu/european-research-policy/think-pieces/1-2016-distribution-effects-h2020/ 3
Σχήμα 2 Εκτίμηση σε απόλυτους αριθμούς των αναδιανεμητικών επιπτώσεων του Προγράμματος Ορίζοντας 2020 μέχρι σήμερα 4
Σχήμα 3 Απεικονίζει τη σχετική «επιτυχία» των κρατών μελών μέχρι σήμερα, αναφέροντας το ποσό της χρηματοδότησης που λαμβάνουν από το Πρόγραμμα Ορίζοντας 2020 για κάθε ευρώ που δαπανούν για τον προϋπολογισμό του Ορίζοντα 2020 5
Σχήμα 4 Εκτίμηση σε απόλυτους αριθμούς των αναδιανεμητικών επιπτώσεων κατά κεφαλήν του Προγράμματος Ορίζοντας 2020 μέχρι σήμερα. 6
ΚΥΠΡΟΣ Προτάσεις που Υποβλήθηκαν με Κυπριακή Συμμετοχή 7 Αρ. προτάσεων: 1301 Αρ. συμμετοχών: 1585 Αρ. συμμετοχών ΜΜΕ 8 : 591 Έργα με Κυπριακή Συμμετοχή Αρ. Συμβολαίων Έργου που υπογράφτηκαν: 141 Αρ. συμμετοχών σε Έργα: 173 Αρ. Έργων με συντονιστή από την Κύπρο: 39 (7 ΜΜΕ) Αρ. συμμετοχών ΜΜΕ: 49 Χρηματοδότηση από ΕΕ: 43.952.134 Χρηματοδότηση από ΕΕ στις ΜΜΕ: 13.661.940 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Προτάσεις που Υποβλήθηκαν Αρ. Συμμετοχών σε Προτάσεις Προτάσεις στον Κατάλογο Επιλεγμένων Προτάσεων για Χρηματοδότηση Αρ. Συμμετοχών στον Κατάλογο Επιλεγμένων Προτάσεων για Χρηματοδότηση Έργα Αρ. Συμμετοχών σε Έργα % Επιτυχίας ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΙΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΔΙΑΧΥΣΗ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ & ΔΙΕΥΡΥΝΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ 354 399 38 40 39 45 10% 283 330 30 32 27 31 10% 518 669 56 78 54 71 12% 50 67 11 14 11 15 21% ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΜΕ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ 70 92 7 8 8 9 9% Cross - Theme 26 28 1 1 1 1 4% EYΡATOM 0 0 0 0 1 1 Δ/Ε ΣΥΝΟΛΟ 1301 1585 143 173 141 173 11% 7 Τα διαθέσιμα στοιχεία από το ECORDA δεν συμπεριλαμβάνουν στοιχεία για τις προτάσεις που υποβλήθηκαν για το Πρόγραμμα EURATOM ενώ για τα Συμβόλαια Έργου υπάρχουν στοιχεία. 8 Σύμφωνα με το Beneficiary Registry της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Πρόγραμμα Πλαίσιο (ECAS). 7
Προτεραιότητα 1 - Επιστημονική Αριστεία 26% της Συνολικής Χρηματοδότησης για την Κύπρο μέσω της Προτεραιότητας 1 7,5 εκ ευρώ μέσω των Δράσεων «Marie Skłodowska-Curie» «Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας» Χαμηλό Ποσοστό Επιτυχίας 7% για την Κύπρο με μέσο όρο Επιτυχίας του Προγράμματος στο 12% «Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας» & «Δράσεις Marie Skłodowska-Curie» - Κύριος Παίκτης το Πανεπιστήμιο Κύπρου Υψηλό Ποσοστό Επιτυχίας 28% στο Πρόγραμμα «Υποδομές Έρευνας» Προτεραιότητα 2 - Ανταγωνιστικές Βιομηχανίες Κυριαρχία του Προγράμματος «Τεχνολογίες Πληροφορίας & Επικοινωνιών» - Χαμηλό Ποσοστό Επιτυχίας για την Κύπρο 6% όταν ο μέσος όρος Επιτυχίας του Προγράμματος είναι στο 13% Υψηλό Ποσοστό Επιτυχίας στο Πρόγραμμα «Διάστημα» Προτεραιότητα 3 - Κοινωνικές Προκλήσεις (ΚΠ) Δημοφιλέστερη Προτεραιότητα στην Κύπρο με 40% της Συνολικής Συμμετοχής ΚΠ3 «Ενέργεια» & ΚΠ6 «Καινοτόμες, Ασφαλείς & Χωρίς Αποκλεισμούς Κοινωνίες» οι πιο Δημοφιλείς ΚΠ Υψηλό Ποσοστό Επιτυχίας στην ΚΠ4 «Μεταφορές» Χαμηλό Ποσοστό Επιτυχίας στις ΚΠ6 και ΚΠ7 για την Κύπρο (6% & 7% αντίστοιχα), αντίστοιχη τάση και για τις υπόλοιπες χώρες στο σύνολο της Κοινωνικής Πρόσκλησης Οριζόντια Προγράμματα Διάχυση Αριστείας και Διεύρυνση Συμμετοχής - Έντονο Ενδιαφέρον από την Ερευνητική Κοινότητα της Κύπρου για τις Προσκλήσεις Teaming, Twinning και Era Chairs Υψηλό Ποσοστό Επιτυχίας 21% 8
Σχήμα 5 Σχήμα 6 9
Σχήμα 7 Σχήμα 8 10
Σχήμα 9 Σχήμα 10 11
Κατανομή Χρηματοδότησης από Έργα για Κυπριακούς Φορείς Το Πανεπιστήμιο Κύπρου, το Ινστιτούτο Κύπρου, το ΤΕΠΑΚ και ένας αριθμός επιχειρήσεων εξασφάλισαν τη μερίδα του λέοντος για την Κύπρο. Σχήμα 11 12
Συντονισμός Ευρωπαϊκών Έργων από Κυπριακούς Φορείς Μεγάλα Περιθώρια Βελτίωσης στο Συντονισμό Έργων από Κυπριακούς Φορείς Προτάσεις: 1.585 συμμετοχές - 423 συμμετοχές με ρόλο Συντονιστή Έργα: 173 συμμετοχές - 39 συμμετοχές με ρόλο Συντονιστή Σημειώνεται όμως ότι από τις 39 Συμμετοχές σε Έργα με ρόλο Συντονιστή η πλειοψηφία αφορά σε προτάσεις που δεν απαιτούν δημιουργία διεθνούς δικτύου συνεργασίας (π.χ. Υποτροφίες MSCA). Δικτύωση με Χώρες Περισσότερες Συνεργασίες με το Ηνωμένο Βασίλειο Οι περισσότερες συνεργασίες των φορέων από την Κύπρο σε προτάσεις οι οποίες προχώρησαν σε Έργα ήταν με φορείς από το Ηνωμένο Βασίλειο. Χώρα Αριθμός Συνεργασιών 1 Ηνωμένο Βασίλειο 189 2 Ισπανία 172 3 Ιταλία 170 4 Γερμανία 151 5 Ελλάδα 143 6 Γαλλία 113 7 Ολλανδία 86 8 Βέλγιο 75 9 Πορτογαλία 62 10 Αυστρία 50 13
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΔΡΑΣΕΙΣ Ποσοστά Επιτυχίας χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο Τα χαμηλά ποσοστά επιτυχίας της Κύπρου, παρά το ότι ακολουθούν τη γενικότερη τάση που παρατηρείται στην υλοποίηση του ΟΡΙΖΟΝΤΑ 2020, αποτελούν γεγονός και θα πρέπει να προβληματίσει τους συμμετέχοντες αλλά και το Ίδρυμα στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του για το συντονισμό των δραστηριοτήτων για τη συμμετοχή της Κύπρου στο Πρόγραμμα. Για το σκοπό αυτό το ΙΠΕ έχει ξεκινήσει κύκλο Εξειδικευμένων Εργαστηρίων με στόχο την ενίσχυση της ερευνητικής κοινότητας στην προετοιμασία πετυχημένων προτάσεων. Πέρα από τον κύκλο των εξειδικευμένων Εργαστηρίων, τα Εθνικά Σημεία Επαφής της Κύπρου προσφέρουν ως δωρεάν υπηρεσία και την προεπισκόπηση προτάσεων. Κίνητρα για διεύρυνση της συμμετοχής To ΙΠΕ προκειμένου να ενισχύσει τη συμμετοχή των φορέων από την Κύπρο, έχει συμπεριλάβει στα νέα του Προγράμματα RESTART 2016-2020, τα ακόλουθα Προγράμματα: Πρόγραμμα «Συμπληρωματική Χορηγία» το οποίο στοχεύει από τη μια, στη μεγιστοποίηση του οφέλους από τη συμμετοχή σε έργα του Προγράμματος ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 από τους κυπριακούς φορείς και από την άλλη, στην επιβράβευση των φορέων αυτών με την ενίσχυση των δυνατοτήτων τους να συντηρούν και να αναβαθμίζουν την ικανότητά τους να υλοποιούν έρευνα διεθνούς επιπέδου και να συνεχίζουν να προσελκύουν πόρους από το Πρόγραμμα ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 ή άλλα διεθνή Προγράμματα. Πρόγραμμα «ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020-2η ΕΥΚΑΙΡΙΑ», το οποίο στοχεύει στην παροχή μίας δεύτερης ευκαιρίας σε φορείς και φυσικά πρόσωπα (ερευνητές), οι οποίοι επεδίωξαν να λάβουν χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Προγράμματος ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 και οι προτάσεις των οποίων, αν και πολύ υψηλής ποιότητας, δεν εξασφάλισαν χρηματοδότηση λόγω εξαντλήσεως του προϋπολογισμού. Παράλληλα, μέσα από το Πρόγραμμα, επιδιώκεται από τη μία η ένταξη ή και η βέλτιστη αξιοποίηση νέων επιστημόνων υψηλού επιπέδου στο σύστημα ΕΤΑΚ της Κύπρου και από την άλλη η υλοποίηση διεθνώς ανταγωνιστικών έργων καινοτομίας από κυπριακές Μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το Πρόγραμμα αποτελείται από δύο Ενότητες: (α) την Ενότητα «Νέοι - 2η Ευκαιρία», και (β) την Ενότητα «SME Instrument - 2η Ευκαιρία». Περισσότερες Προσπάθειες για Συντονιστικό Ρόλο Οι συμμετέχοντες από την Κύπρο θα πρέπει να επενδύσουν περισσότερο στην ανάληψη συντονιστικού ρόλου στις προτάσεις που υποβάλλονται. Λόγω της κεκτημένης εμπειρίας στα προηγούμενα Προγράμματα Πλαίσιο κρίνεται ότι υπάρχει η δυνατότητα οι φορείς από την Κύπρο να διεκδικήσουν το συντονισμό των δικτύων στα οποία συμμετέχουν. To ΙΠΕ λαμβάνοντάς υπόψη τη δυσκολία ή το δισταγμό των φορέων από την Κύπρο να αναλάβουν συντονιστικό ρόλο στις προτάσεις που υποβάλλονται, έχει συμπεριλάβει στο RESTART 2016-2020 το Πρόγραμμα «Ενθάρρυνση Συντονισμού Έργων στο Πρόγραμμα ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020». Στόχος του Προγράμματος είναι να λειτουργήσει ως κίνητρο για την ενθάρρυνση ερευνητών και Φορέων της Κύπρου να αναλάβουν την πρωτοβουλία να ηγηθούν πανευρωπαϊκών δικτύων και να υποβάλουν πρόταση ερευνητικού Έργου στο 14
Πρόγραμμα ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 ως Συντονιστές. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να μεγιστοποιηθεί η άντληση κονδυλίων από τον προϋπολογισμό του Προγράμματος ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 και να ενθαρρυνθεί περαιτέρω η ουσιαστική συνεργασία ανάμεσα σε κυπριακούς ερευνητικούς φορείς και σε κορυφαίους σε ευρωπαϊκό ή/και παγκόσμιο επίπεδο ερευνητικούς οργανισμούς. Δικτύωση με Χώρες Η διεθνής δικτύωση των φορέων από την Κύπρου μπορεί να έχει πολλαπλά θετικά αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, μέσα από τη συμμετοχή σε εκδηλώσεις διεθνούς δικτύωσης, οι φορείς έχουν την ευκαιρία να διερευνήσουν τις δυνατότητες για συμμετοχή σε ερευνητικές δραστηριότητες, την ανταλλαγή γνώσεων, εμπειριών, καλών πρακτικών και την επιχειρηματική συνεργασία σε θέματα μεταφοράς τεχνολογίας, τεχνογνωσίας και καινοτομίας. Για το λόγο αυτό το ΙΠΕ έχει σχεδιάσει το Πρόγραμμα RESTART «Συμμετοχή σε Εκδηλώσεις Διεθνούς Δικτύωσης», το οποίο στοχεύει στην ενίσχυση της εξωστρέφειας των κυπριακών φορέων και στον περιορισμό των αδυναμιών που πηγάζουν από το μικρό μέγεθος της κυπριακής αγοράς και την έλλειψη κρίσιμης μάζας συντελεστών και υποδομών. Επιπρόσθετα, επιδιώκεται η ενίσχυση των προσπαθειών των κυπριακών φορέων για αξιοποίηση των αποτελεσμάτων έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας τα οποία παράγονται στην Κύπρο αλλά δεν μπορούν να διατεθούν στην τοπική αγορά, καθώς και ο εντοπισμός στο εξωτερικό τεχνολογίας και τεχνογνωσίας που δεν υπάρχουν διαθέσιμες στην Κύπρο. Ο ρόλος του ΙΠΕ μέσω των Εθνικών Σημείων Επαφής Το ΙΠΕ αναγνωρίζοντας την πολυδιάστατη σημασία της συμμετοχής της κυπριακής ερευνητικής και επιχειρηματικής κοινότητας στο Πρόγραμμα της ΕΕ για Έρευνα και Καινοτομία, ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020, μέσω του θεσμικού του ρόλου ως ο οργανισμός που συντονίζει τις δραστηριότητες για τη συμμετοχή της Κύπρου στο Πρόγραμμα, υλοποιεί με αμείωτο ρυθμό την εντατική και πολυδιάστατη προώθηση του Προγράμματος μέσα από δράσεις πληροφόρησης και συμβουλευτικής υποστήριξης υψηλής προστιθέμενης αξίας. Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του το ΙΠΕ φιλοξενεί τα Εθνικά Σημεία Επαφής (ΕΣΕ) National Contact Points (NCPs) για την Κύπρο τα οποία παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες στήριξης σε ερευνητές και επιχειρήσεις για όλες τις δραστηριότητες του Προγράμματος. Τα ΕΣΕ προσφέρουν συνοπτικά τις εξής υπηρεσίες: Συστηματική Διοχέτευση Πληροφοριών προς την Ερευνητική Κοινότητα της Κύπρου Στήριξη στην Εξεύρεση Συνεργατών από το Εξωτερικό Διοργάνωση Ενημερωτικών Ημερίδων και Εκπαιδευτικών Εργαστηρίων Προεπισκόπηση Προτάσεων Παροχή Εξατομικευμένης Στήριξης 15
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΙΠΕ Διάχυση Πληροφόρησης για το Πρόγραμμα ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ 2020 Στοχευμένα ηλεκτρονικά μηνύματα σε βάσεις ενδιαφερομένων Απευθείας επαφή (τηλεφωνική ή προσωπική συνάντηση) Η2020 Blogspot και Facebook Website Διοργάνωση Ενημερωτικών Ημερίδων Γενικές Ενημερωτικές Ημερίδες προς το ευρύ κοινό ή οργανωμένα σύνολα Εξειδικευμένες θεματικές Ενημερωτικές Ημερίδες Ανεύρευση Εταίρων για την Υποβολή Πρότασης Στοχευμένα Έντυπα αναζήτησης εταίρων Διοργάνωση Ημερίδων Δικτύωσης Χρηματοδότηση για συμμετοχή σε Ημερίδες Δικτύωσης που διοργανώνονται στο εξωτερικό Παροχή Συμβουλευτικών Υπηρεσιών και Στήριξη για τη Συγγραφή Πρότασης Επίλυση αποριών σε διαδικαστικά θέματα Επικοινωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Διοργάνωση στοχευμένων Εκπαιδευτικών Εργαστηρίων για αρχάριους και έμπειρους συμμετέχοντες Προεπισκόπηση Προτάσεων Παροχή Στήριξης στην Υλοποίηση Έργων Συμβουλές για θέματα Διανοητικής Ιδιοκτησίας και Συμφωνητικού Συνεργασίας Εξατομικευμένη στήριξη / συμβουλές σε διαχειριστικά θέματα υλοποίησης των Έργων 16