Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ). Έρευνα Αποτίμησης της Λειτουργίας τους και Διάγνωση των Αναγκών τους

Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ). Έρευνα Αποτίμησης της Λειτουργίας τους και Διάγνωση των Αναγκών τους Αθήνα Μάιος 2013

Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ). Έρευνα Αποτίμησης της Λειτουργίας τους και Διάγνωση των Αναγκών τους Αθήνα, Μάιος 2013

************************** Η παρούσα έρευνα με τίτλο «Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ). Έρευνα Αποτίμησης της Λειτουργίας τους και Διάγνωση των Αναγκών τους» εκπονήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικονομίας, Μάγερ 32 Αθήνα 104 38 κατόπιν αναθέσεως από την Επιστημονική Εταιρεία για την Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη στο πλαίσιο του προγράμματος 1.2/11, Έργο 1.2Α/11 «Παροχή τεχνικής υποστήριξης στα μέλη των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ), παροχή κατάρτισης στους εμπλεκόμενους σε αυτά σχετικά με τη λειτουργία των Συμβουλίων αυτών και διευκόλυνση της δικτύωσης, της ανταλλαγής καλών πρακτικών κ.λπ. ανάμεσα στα μέλη των ΣΕΜ» υλοποιείται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών, Ετήσιο Πρόγραμμα 2011, και συγχρηματοδοτείται κατά 75% από κοινοτικούς και κατά 25%

Περιεχόμενα 1. Εισαγωγή... 5 2. Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών: Το Νομικό Πλαίσιο... 9 2.1 Η ελληνική εμπειρία...... 9 2.2 Η ευρωπαϊκή εμπειρία... 12 3. Η αποτίμηση της λειτουργία των ΣΕΜ: Οργάνωση, Προκλήσεις, Ανάγκες. 16 3.1 Τα πρώτα βήματα του θεσμού των ΣΕΜ..... 17 3.1.1 Η υποδοχή του θεσμού... 17 3.1.2 Συμμετοχή των μεταναστών στην πολιτική ζωή του Δήμου... 18 3.1.3 Οι κυριότερες δράσεις των ΣΕΜ..... 19 3.1.4 Ζητήματα Συγκρότησης και Δικτύωσης...... 19 3.1.5 Προβλήματα... 20 3.2 Τα ΣΕΜ ένα χρόνο μετά...... 23 3.2.1 Η λειτουργία του θεσμού: Προβλήματα Συγκρότησης....... 24 3.2.2 Προβλήματα ως συνέπεια του προγράμματος «Καλλικράτης» 26 3.2.3 Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας: Ζητήματα χρηματοδότησης..... 26 3.2.4 Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας: Ζητήματα νομικής μορφής.. 28 3.2.5 Απουσία Πολιτικής Βούλησης και ουσιαστικής Στήριξης του θεσμού 30 3.2.6 Ζητήματα που σχετίζονται με τη Σύνθεση των ΣΕΜ..... 33 Page 1

3.2.7 Συχνότητα Συνεδριάσεων...... 35 3.2.8 Εξωθεσμικοί παράγοντες και η επίδραση τους στη λειτουργία των ΣΕΜ.. 38 3.2.9 Ζητήματα Ενημέρωσης - Πληροφόρησης των υπηκόων τρίτων χωρών και της ευρύτερης κοινωνίας.... 40 3.2.10 Άγνοια του θεσμού από αιρετούς και μέλη ΣΕΜ... 42 3.2.11 Ζητήματα Συνεργασιών και Ευρύτερης Δικτύωσης... 44 3.2.12 ΣΕΜ και μη αναμενόμενες συνέπειες στην κοινωνική συνοχή 46 3.2.13 Η τεχνική στήριξη των ΣΕΜ...... 47 4. Καλές Πρακτικές...... 49 4.1 Καλές Πρακτικές από την Ελλάδα... 53 4.1.1 Το ΣΕΜ του Δήμου Αθηναίων..... 53 4.1.2 Το ΣΕΜ του Δήμου Θεσσαλονίκης.... 55 4.1.3 Το ΣΕΜ του Δήμου Πατρέων..... 57 4.1.4 Η περίπτωση του Δήμου Συκεών... 59 4.1.5 Δήμος Συκεών «Ένα μετάλλιο για την Ευρώπη»... 61 4.2 Καλές Πρακτικές από τα ΣΕΜ και λοιπούς φορείς του εξωτερικού 62 4.2.1 Το ΣΕΜ του Δήμου Βαρκελώνης... 62 4.2.2 Ο αθλητισμός ενάντια στο ρατσισμό: το παράδειγμα της Ιρλανδίας 64 4.2.3 Ντοκιμαντέρ «Μάχη ενάντια στις διακρίσεις και τη στέγη»- Villeurbanne, Γαλλία.. 65 4.2.4 Connecting Mums, The Arbour, Λονδίνο, ΗΒ.... 65 Page 2

5. Συστάσεις πολιτικής για την κάλυψη των αναγκών των ΣΕΜ... 67 6. Περίληψη (Ελληνικά και Αγγλικά)...... 74 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Ι. Κατάλογος Συμμετεχόντων στην Έρευνα.... 82 ΙΙ. Λοιπά Κείμενα ΣΕΜ/Δήμων...... 85 Page 3

Όπως και στην περίπτωση των αδελφών Ράιτ, των δυο Αμερικανών στους οποίους αποδίδεται η εφεύρεση και κατασκευή του πρώτου επιτυχημένου αεροπλάνου στον κόσμο, καθώς και της πρώτης ανθρώπινης πτήσης, η επιτυχία στηρίζεται στην αποτυχία και στα διδάγματα που αντλούμε από τις αποτυχημένες προσπάθειες. Η επιτυχία τους δεν οφείλεται στην τύχη, αλλά στη σκληρή εργασία και την επιμονή. Στο πλαίσιο αυτό, ο θεσμός των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών πρέπει να γίνει αντιληπτός ως ένας θεσμός που βρίσκεται σε διαδικασία ωρίμανσης, αξιοποιώντας τις αποτυχίες και τις αστοχίες των πρώτων ετών λειτουργίας των. Page 4

1. Εισαγωγή Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) συνιστούν ένα πολύτιμο εργαλείο για τη συμμετοχή, την αντιπροσώπευση και την προώθηση των απόψεων των μεταναστών σε τοπικό επίπεδο, ενώ παράλληλα συμμετέχουν και εμπλουτίζουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων των Δήμων. Η τοπική άλλωστε διάσταση αναδεικνύεται ως βασικό συστατικό για τη συμμετοχή των μεταναστών στις διαφορετικές πτυχές της κοινωνίας υποδοχής, όπως αναγνωρίζεται και στην «Ευρωπαϊκή ατζέντα για την ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών». 1 Οι πολιτικές για την ένταξη οφείλουν να διαμορφώνονται και να υλοποιούνται με την ενεργό συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και τοπικών αρχών. Στο βαθμό που το τοπικό επίπεδο έχει την ευθύνη για την παροχή υπηρεσιών και δράσεων, επηρεάζοντας τη διάδραση μεταξύ υπηκόων τρίτων χωρών και της χώρας υποδοχής, γίνεται κατανοητή η σημασία της τοπικής διάστασης. Η ορθή διαχείριση των μεταναστευτικών ορών μπορεί να αποδεχθεί αμοιβαία επωφελής, προσδίδοντας συγκριτικό πλεονέκτημα και δυναμική στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το Συμβούλιο της Ευρώπης με ψήφισμά του το 1992 (ETS 144) σύστησε τη δημιουργία των «Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών» (ΣΕΜ) στο τοπικό επίπεδο των Δήμων. Έως σήμερα, δεν έχουν υπογράψει όλα τα Κράτη μέλη τη Σύμβαση. Ωστόσο, Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών έχουν δημιουργηθεί σε αρκετές χώρες, όπως η Γερμανία, το Λουξεμβούργο, η Γαλλία, οι Κάτω Χώρες, η Ιταλία, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σουηδία, η Δανία, η Νορβηγία και η Ελβετία. Πρόσφατα μάλιστα δημιουργήθηκαν στη Μαδρίτη, στο Παρίσι, στο Άμστερνταμ, στο Βερολίνο κ.ά. στοιχείο 1 CEC (2011) Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, European Agenda for the Integration of Third Country Nationals, COM (2011) 455 final, Brussels, 20.07.2011. Page 5

που αναδεικνύει τη σημασία του θεσμού και τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει στην κοινωνική συνοχή στη σύγχρονη πόλη. Γίνεται επομένως κατανοητό ότι σε σημαντικό αριθμό ευρωπαϊκών κρατών η συμμετοχή των μεταναστών αποτελεί πραγματικότητα εδώ και σημαντικό αριθμό ετών. Αντιθέτως στην Ελλάδα, το θεσμικό και νομικό πλαίσιο της μετανάστευσης παρείχε έως πρόσφατα ιδιαίτερα περιορισμένες ευκαιρίες συμμετοχής των μεταναστών στη δημόσια ζωή. Σημαντική τομή στην αλλαγή αυτή επήλθε μέσω του Ν. 3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης- Πρόγραμμα Καλλικράτης» και ειδικότερα μέσω του άρθρου 78 περί συγκρότησης και λειτουργίας των ΣΕΜ, καθώς και του Ν. 3838/2010 «Σύγχρονες διατάξεις για την ελληνική ιθαγένεια και την πολιτική συμμετοχή ομογενών και νομίμως διαμενόντων μεταναστών και άλλες ρυθμίσεις» μέσω του οποίου δόθηκε η δυνατότητα συμμετοχής των μεταναστών στο τοπικό και δημοτικό επίπεδο, η δυνατότητα έκφρασης στον πολιτικό διάλογο και η συμμετοχή τους ως αιρετών στην πρωτοβάθμια τοπική αυτοδιοίκηση. Η σύσταση και λειτουργία των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ) αποτελεί τη θεσμική και ουσιαστική απάντηση για την ανάπτυξη σύγχρονων δήμων, οι οποίοι χαρακτηρίζονται από μεγάλη πολιτισμική ετερογένεια. Την ίδια στιγμή, η σύνδεση της τοπικής αυτοδιοίκησης με τη μετανάστευση αναγνωρίζεται ως αντικείμενο ύψιστης σημασίας και προτεραιότητας. Με γνώμονα μια πολυπολιτισμική και ανοικτή τοπική κοινωνία, η ελληνική πολιτεία προωθεί δράσεις για την ομαλή και αρμονική συμβίωση των υπηκόων τρίτων χωρών στην τοπική κοινωνία, καθώς και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Στο νέο αυτό περιβάλλον, στόχος της παρούσας μελέτης η οποία υλοποιείται από την Επιστημονική Εταιρεία για την Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη (ΕΠΕΚΣΑ) και τη ΔΙΑΣΤΑΣΗ Εκπαιδευτικές και Συμβουλευτικές Υπηρεσίες (ΚΕΚ ΔΙΑΣΤΑΣΗ) στο πλαίσιο του έργου 1.2.β/2011 «Παροχή τεχνικής υποστήριξης στα μέλη των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ), παροχή κατάρτισης στους εμπλεκόμενους σε αυτά σχετικά με τη Page 6

λειτουργία των Συμβουλίων αυτών και διευκόλυνση της δικτύωσης, της ανταλλαγής καλών πρακτικών κ.λπ. ανάμεσα στα μέλη των ΣΕΜ» και χρηματοδοτείται από το Ετήσιο Πρόγραμμα του 2011 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών (ΕΤΕ) είναι η αποτύπωση της έως σήμερα πορείας των ΣΕΜ, η ανάδειξη των κυριότερων ζητημάτων που αντιμετωπίζουν τα μέλη τους κατά τη λειτουργία τους, καθώς και η διερεύνηση των μελλοντικών προοπτικών του θεσμού. Η παρούσα μελέτη, η οποία συνιστά και ένα από τα βασικά παραδοτέα του έργου, αναμένεται να συνδράμει στην επίτευξη του ευρύτερου στόχου του έργου που αφορά την παροχή τεχνικής στήριξης των ΣΕΜ μέσω της καλύτερης και εις βάθος κατανόησης και αποτύπωσης των αναγκών των ΣΕΜ και της παροχής εξειδικευμένης στήριξης. Η μελέτη εντάσσεται επίσης στο πλαίσιο μιας σειράς αλληλοτροφοδοτούμενων και αλληλο-ενισχυόμενων δράσεων οι οποίες περιλαμβάνουν την παροχή τεχνικής στήριξης/ συμβουλευτικής μέσω της διεξαγωγής σεμιναρίων σε περιφερειακό επίπεδο και συναντήσεων σε επίπεδο δήμων, την κατάρτιση μέσω της χρήσης πολλαπλών εργαλείων και δράσεων όπως η λειτουργία τηλεφωνικού κέντρου και γραφείου ενημέρωσης, τηλε-κατάρτιση, παραγωγή και διάχυση εκπαιδευτικού/ υποστηρικτικού υλικού, καθώς και της λειτουργίας ηλεκτρονικής πλατφόρμας προς ενίσχυση της δικτύωσης. Η υλοποίηση του έργου αναμένεται να συμβάλλει στην αύξηση και την ταυτόχρονη βελτίωση της συμμετοχής των υπηκόων τρίτων χωρών στα κοινά με στόχο την προστασία των δικαιωμάτων τους, η ενίσχυση και προώθηση της λειτουργίας των ΣΕΜ στο σύνολο της χώρας, η ανάπτυξη της συνεργασίας και της ανταλλαγής καλών πρακτικών, πληροφοριών, απόψεων, προβληματισμών και προτάσεων υλοποίησης τοπικών δράσεων μεταξύ των ΣΕΜ σε εθνικό επίπεδο. Συνολικά και όπως προβλέπεται από το πλαίσιο της δράσης στην οποία εντάσσεται το έργο, η υλοποίησή του θα συμβάλει στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας υποδοχής σε θέματα που άπτονται της Page 7

ένταξης μεταναστών, καθώς και ενδυνάμωσης των νομίμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών. Ως προς τη δομή της μελέτης, μετά το παρόν κεφάλαιο στο οποίο δίνεται το πλαίσιο της μελέτης, το επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζει με συνοπτικό τρόπο τους βασικούς άξονες που αφορούν τη σύσταση και λειτουργία των ΣΕΜ, θέτει με άλλα λόγια το πλαίσιο λειτουργίας τους, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ποιοτικής έρευνας. Η έρευνα αυτή αποτελεί ένα από τα παραδοτέα του προγράμματος και διεξήχθη το 2013, ένα χρόνο μετά την αρχική έρευνα που είχε πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο αντίστοιχου προγράμματος, επιτρέποντας με τον τρόπο αυτό και την εξαγωγή ορισμένων συγκριτικών αποτελεσμάτων. Το τέταρτο κεφάλαιο εστιάζει στην παρουσίαση καλών πρακτικών από ΣΕΜ της χώρας μας, αλλά και παραδείγματα καλών πρακτικών τόσο από ΣΕΜ άλλων ευρωπαϊκών πόλεων όσο και από λοιπούς φορείς που έχουν ως βασικό τους στόχο την ενίσχυση της ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών και προς το σκοπό αυτό υλοποιούν σειρά προγραμμάτων και δράσεων. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τη διατύπωση των βασικών συμπερασμάτων, όπως προκύπτουν από την ανάλυση που έχει προηγηθεί. Page 8

2. Τα Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών: Το Νομικό Πλαίσιο 2 2.1 Η ελληνική εμπειρία Το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών αποτελούν συμβουλευτικό όργανο σε επίπεδο Δήμου. Συγκροτείται προκειμένου να αποτελέσει ένα αντιπροσωπευτικό σώμα στο τοπικό επίπεδο προκειμένου να παράσχει θεσμοποιημένο βήμα συμβουλευτικής τόσο για τους εκλεγμένους εκπροσώπους όσο και για τους μετανάστες. Η νομική βάση για τη συγκρότησή τους πηγάζει από το Ν.3852/2010 «Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Πρόγραμμα Καλλικράτης» και πιο συγκεκριμένα το άρθρο 78 (Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών). Η σύσταση επομένως των ΣΕΜ εντάσσεται στο πλαίσιο ενθάρρυνσης της συμμετοχής των μεταναστών στις διαδικασίες διαμόρφωσης πολιτικής. Έργο των ΣΕΜ όπως προκύπτει από το άρθρο 78.2- είναι η καταγραφή και η διερεύνηση προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες, που κατοικούν μόνιμα στην περιφέρεια του οικείου δήμου, ως προς την ένταξή τους στην τοπική κοινωνία, την επαφή τους με δημόσιες αρχές ή τη δημοτική αρχή, η υποβολή εισηγήσεων προς το δημοτικό συμβούλιο για την ανάπτυξη τοπικών δράσεων προώθησης της ομαλής κοινωνικής ένταξης των μεταναστών και, εν γένει, την επίλυση των προβλημάτων που αυτοί αντιμετωπίζουν, ιδίως μέσω της οργάνωσης συμβουλευτικών υπηρεσιών από τις 2 Για μια αναλυτικότερη παρουσίαση του θεσμού των ΣΕΜ, βλέπε Οδηγός «Σύσταση και Λειτουργία των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών (ΣΕΜ» ο οποίος συντάχθηκε από ομάδα επιστημονικών στελεχών της Επιστημονικής Εταιρείας για την Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη (ΕΠΕΚΣΑ) και της ΔΙΑΣΤΑΣΗ Εκπαιδευτικές και Συμβουλευτικές Υπηρεσίες στο πλαίσιο της Δράσης 1.4/09 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών. Page 9

δημοτικές υπηρεσίες, καθώς και τη διοργάνωση σε συνεργασία με το δήμο εκδηλώσεων ευαισθητοποίησης και ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής του τοπικού πληθυσμού. Ως προς τη δομή τους όπως προκύπτει και πάλι από το άρθρο 78.1- τα συμβούλια ένταξης μεταναστών αποτελούνται από πέντε (5) έως έντεκα (11) μέλη, τα οποία ορίζονται από το οικείο δημοτικό συμβούλιο. Ως μέλη ορίζονται δημοτικοί σύμβουλοι, εκπρόσωποι φορέων μεταναστών, εφόσον η έδρα αυτών ή παραρτήματος βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων του οικείου δήμου, ή εκπρόσωποι που επιλέγονται από την κοινότητα των μεταναστών που κατοικούν μόνιμα στον οικείο δήμο, σύμφωνα με τους όρους που προβλέπει σχετικός κανονισμός, που εκδίδει με απόφασή του το οικείο δημοτικό συμβούλιο, καθώς και εκπρόσωποι κοινωνικών φορέων οι οποίοι αναπτύσσουν εντός της διοικητικής περιφέρειας του οικείου δήμου δράση σχετική με τα προβλήματα των μεταναστών. Με την ίδια απόφαση ορίζεται πρόεδρος στο συμβούλιο ένταξης μεταναστών ένας εκ των δημοτικών συμβούλων μελών του. Στα παραπάνω συμβούλια ορίζονται υποχρεωτικά ως μέλη αλλοδαποί δημοτικοί σύμβουλοι που έχουν τυχόν εκλεγεί. Η συμμετοχή στα ανωτέρω συμβούλια είναι τιμητική και άμισθη. Το ΣΕΜ αποτελεί με άλλα λόγια εργαλείο για την πολιτική συμμετοχή, την αντιπροσώπευση και την υπεράσπιση των συμφερόντων των υπηκόων τρίτων χωρών σε τοπικό επίπεδο. Προκειμένου να λειτουργήσει αποτελεσματικά, απαιτείται η διασφάλιση σταθερής επικοινωνίας με τους τοπικούς εκλεγμένους αντιπροσώπους και τους υπηκόους τρίτων χωρών. Σε περίπτωση απουσίας του, ο διάλογος μεταξύ των τοπικών εκλεγμένων αντιπροσώπων και υπηκόων τρίτων χωρών είναι πιθανό να είναι σπάνιος, άτυπος, ειδικά δε αν οι μετανάστες δεν έχουν δικαίωμα ψήφου ή εκλογής σε τοπικό επίπεδο. Τα ΣΕΜ συμμετέχουν και εμπλουτίζουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων του Δήμου. Μπορούν να δραστηριοποιούνται ενεργά όχι μόνο στα θέματα μετανάστευσης αλλά ευρύτερα σε θέματα πολιτισμού, αθλητισμού, υποστήριξης των νέων, κ.α. Page 10

Αναμένεται να αποτελέσουν παράδειγμα πολιτικής συμμετοχής κοινωνικών δυνάμεων που βρίσκονταν εκτός της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Τομείς παρεμβάσεων των ΣΕΜ έχουν αποτελέσει ενδεικτικά οι ακόλουθοι: Διευκόλυνση των σχέσεων μεταξύ της τοπικής Αρχής με τους αλλοδαπούς κατοίκους Προώθηση της τοπικής πολιτικής δέσμευσης προς τους μετανάστες (ΣΕΜ Κοπεγχάγης) συμβολή στην καταπολέμηση όλων των μορφών ρατσισμού (ΣΕΜ Βαρκελώνης) προώθηση και προβολή της διαφορετικότητας των πολιτισμών της πόλης (ΣΕΜ Βαρκελώνης) συμβολή στην προστασία των δικαιωμάτων, της εκπαίδευσης, της υγείας, της εργασίας, της στέγασης και της ενσωμάτωσης των αλλοδαπών κατοίκων προωθούν την εργασιακή ενσωμάτωση των μεταναστών προώθηση τη χρήση κοινωνικών υπηρεσιών από τα μέλη των μεταναστευτικών πληθυσμών Στόχος των ΣΕΜ δεν είναι να αναπτύξουν μια δεύτερη κατηγορία υπηκοότητας. Δεν σχεδιάζονται για να αντικαταστήσουν το δικαίωμα ψήφου ή αντιπροσώπευσης στα ήδη θεσμοθετημένα συλλογικά όργανα. Επιπλέον, τέτοιοι οργανισμοί παραμένουν ενεργοί στις χώρες στις οποίες τα πολιτικά δικαιώματα χορηγούνται στους μετανάστες. Τα ΣΕΜ μπορούν να χρησιμεύσουν ως μια αφετηρία για την εμπέδωση της τοπικής συμμετοχικής δημοκρατίας. Προσφέρουν τη δυνατότητα πολιτικής συμμετοχής του συνόλου των αλλοδαπών πληθυσμών στους Δήμους. Ο συμβουλευτικός ρόλος των ΣΕΜ συνίσταται στην παροχή απόψεων, προτάσεων, συστάσεων, θέσεων στο Δημοτικό Page 11

Συμβούλιο της πόλης σχετικά με τα ζητήματα που συνδέονται άμεσα και αποκλειστικά με τους αλλοδαπούς πληθυσμούς του Δήμου. Τα ΣΕΜ αποτελούν ένα αληθινό στήριγμα για την ενίσχυση και ενδυνάμωση της συνοχής των πόλεων οι οποίες γίνονται ολοένα και πιο πολυπολιτισμικές. Την ίδια στιγμή και όπως θα φανεί και στα επόμενα κεφάλαια η πολιτική συμμετοχή των μεταναστών στο τοπικό επίπεδο βρίσκεται σε διαφορετικά επίπεδα ανά δήμο, περιφέρεια ή και μεταξύ χωρών. Παρά τις διαφοροποιήσεις αυτές, ένας σημαντικός αριθμός ΣΕΜ τόσο στο εξωτερικό όσο και εντός Ελλάδας και παρά το σύντομο χρονικό διάστημα λειτουργίας τους έχει να επιδείξει σημαντικό έργο και δράσεις. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει με ακόμα εμφατικότερο τρόπο το γεγονός ότι τα ΣΕΜ μπορούν να λειτουργήσουν ως συστατικό στοιχείο της τοπικής δημοκρατίας και να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή και να συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη. 2.2 Η ευρωπαϊκή εμπειρία 3 Όπως αναφέρθηκε και στις προηγούμενες παραγράφους, παρά το γεγονός ότι η λειτουργία των ΣΕΜ αποτελεί πρόσφατο φαινόμενο στην Ελλάδα, η ευρωπαϊκή εμπειρία είναι σαφώς μεγαλύτερη. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ΣΕΜ που λειτουργεί περισσότερο από μια δεκαετία είναι το «Δημοτικό Συμβούλιο Μετανάστευσης της Βαρκελώνης» το οποίο δημιουργήθηκε το 1997 και απαρτίζεται από 16 μέλη. Λειτουργεί ως συμβουλευτικό όργανο με τη συμμετοχή του γραφείου πόλεων της Βαρκελώνης και των μελών των εθελοντών-μελών μεταναστευτικών συλλόγων, κοινωνικών φορέων, των δημοτικών 3 Για μια αναλυτικότερη παρουσίαση της ευρωπαϊκής εμπειρίας, συμπεριλαμβανομένων και παραδειγμάτων καλής πρακτικής βλέπε «Οδηγός Καλών Πρακτικών: Τα Τοπικά Συμβούλια Ένταξης Μεταναστών των Ευρωπαϊκών Χωρών» ο οποίος συντάχθηκε από ομάδα επιστημονικών στελεχών της Επιστημονικής Εταιρείας για την Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη (ΕΠΕΚΣΑ) και της ΔΙΑΣΤΑΣΗ Εκπαιδευτικές και Συμβουλευτικές Υπηρεσίες, υπό το συντονισμό του Θ. Φούσκα στο πλαίσιο της Δράσης 1.4/09 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών. Page 12

πολιτικών ομάδων και των παρατηρητών. Το έργο του «Δημοτικού Συμβούλιου Μετανάστευσης της Βαρκελώνης» κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ετών υπήρξε ιδιαίτερα εντατικό: παρήγαγε έγγραφα, οργάνωσε εργαστήρια και συζητήσεις όπως η «Διαπολιτισμική Συνεδρίαση» και πιο πρόσφατα, η «Ημέρα των Μεταναστών», συστάσεις στα διάφορα δημοτικά προγράμματα δράσης κ.ά. Παρόμοιος θεσμός είναι και το «Συμβουλευτικό Σώμα Αλλοδαπών της Λωζάννης» το οποίο περιλάμβανε 42 αντιπροσώπους συλλόγων μεταναστών, πολιτικών κομμάτων και οργανισμούς σχετικούς με την ένταξη των αλλοδαπών. Το συμβουλευτικό σώμα συνέχισε να εμπλουτίζει την έννοια της κάθετης ένταξης των μεταναστευτικών πληθυσμών που υποστηρίζεται από τις Αρχές της Λωζάννης. Αν και δεν έχουν κανένα πολιτικό δικαίωμα, οι μετανάστες έχουν πρόσβαση μέσω του συμβουλευτικού σώματος στις πολιτικές συζητήσεις του Δήμου. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία για το θετικό αντίκτυπο που είχε στην αίσθηση κοινής ευθύνης, διαπολιτισμικότητας, αμοιβαίου σεβασμού και ανοχής, που χαρακτηρίζουν τον πληθυσμό της Λωζάννης. Το «Συμβουλευτικό Συμβούλιο Αλλοδαπών Πολιτών» του Μονάχου ιδρύθηκε το 1974. Με τη βοήθεια αυτού του συμβουλευτικού σώματος, ο αλλοδαπός πληθυσμός στο Μόναχο που δεν έχει το δικαίωμα ψήφου, του επιτρέπεται να επηρεάσει τις αποφάσεις της περιφέρειας και των Δήμων των Πόλεων σε θέματα σχετικά με τους αλλοδαπούς πολίτες. Από το 1991 συμβουλευτικό σώμα των αλλοδαπών πολιτών εκλέγεται άμεσα από τον αλλοδαπό πληθυσμό του Μονάχου. Η εκλογή στο Μόναχο οργανώνεται βάσει των καταλόγων εκλογής. Η σύνθεση του συμβουλευτικού συμβουλίου καθορίζεται αποκλειστικά από τα αποτελέσματα ψηφοφορίας του εκλογικού σώματος σύμφωνα με τους κανονισμούς της ανάλογης αντιπροσώπευσης. Οι τρέχοντες κανονισμοί ορίζουν ότι το συμβούλιο αποτελείται από 40 μέλη που έχουν το δικαίωμα ψήφου. Το «Συμβουλευτικό Συμβούλιο Αλλοδαπών Πολιτών»: Page 13

Έχει τη λειτουργία ενός συμβουλευτικού σώματος για το Δημοτικό Συμβούλιο και το Δήμο της πόλης του Μονάχου. Στόχος του είναι να δώσει συμβουλές στο Δημοτικό Συμβούλιο και το Δήμο της πόλης του Μονάχου σε όλα τα ζητήματα σχετικά με τον αλλοδαπό πληθυσμό στο Μόναχο. Άλλα δικαιώματα δεν μπορούν να παραχωρηθούν στο «Συμβουλευτικό Συμβούλιο Αλλοδαπών Πολιτών» σύμφωνα με το νόμο. Επιπλέον, έχει τη λειτουργία της αντιπροσώπευσης των συμφερόντων του αλλοδαπών πληθυσμών που κατοικούν στο Μόναχο. Ως τρίτη λειτουργία η προώθηση της ένταξης των αλλοδαπών. Για να εκπληρώσει αυτές τις λειτουργίες κατά τρόπο επαρκή τα ακόλουθα δικαιώματα ορίστηκαν στο «Συμβουλευτικό Συμβούλιο Αλλοδαπών Πολιτών», στα πλαίσια του νόμου της τοπικής Αρχής: Το δικαίωμα της υποβολής εισήγησης προς ψήφιση στην περιφέρεια πόλεων και στο Δήμο Το δικαίωμα υποβολής εισήγησης όσον αφορά την κατανομή των κεφαλαίων Το δικαίωμα να εκφράσει γνώμες ενώπιον του Συμβουλίου της Πόλης Το δικαίωμα υποβολής εισήγησης για την κατανομή των επιχορηγήσεων για μέτρα που προωθούν την ένταξη (πολιτισμός, αθλητισμός κοινωνικά θέματα) Το δικαίωμα ανάπτυξης δημόσιων σχέσεων. Επιπλέον, τα μέλη του συμβουλευτικού συμβουλίου έχουν δικαίωμα αποζημίωσης, π.χ. καταβάλλονται επιδόματα για τη συμμετοχή στις συνεδριάσεις. Το «Συμβουλευτικό Συμβούλιο Αλλοδαπών Πολιτών» αποτελείται από 40 άμεσα εκλεγμένα μέλη που έχουν δικαίωμα ψήφου. Η θητεία τους διαρκεί έξι έτη όπως συμβαίνει με το συμβούλιο πόλεων. Στο «Συμβουλευτικό Συμβούλιο Αλλοδαπών Πολιτών» δίδεται ένας υψηλός βαθμός αυτονομίας σε θέματα εσωτερικού Κανονισμού, π.χ. με ποιο τρόπο που θέλει να διευθύνει τις υποθέσεις του. Page 14

Οι εργασίες του «Συμβουλευτικού Συμβουλίου Αλλοδαπών Πολιτών» υποστηρίζονται από το Γραφείο Γραμματεία του που συνδέονται από με το Δήμο του Μονάχου. Το γραφείο βρίσκεται σε ένα δημοτικό κτήριο όπου στον Πρόεδρο του «Συμβουλευτικού Συμβουλίου Αλλοδαπών Πολιτών» καθώς επίσης και στις επιτροπές παρέχονται οι άριστες συνθήκες εργασίας. Η ολομέλεια του συμβουλευτικού συμβουλίου των ξένων πολιτών συγκαλείται τέσσερις φορές ετησίως στη Μεγάλη Αίθουσα Συνεδριάσεων Συμβουλίου Πόλεων του Μονάχου. Page 15

3. Η αποτίμηση της λειτουργία των ΣΕΜ: Οργάνωση, Προκλήσεις, Ανάγκες Έχοντας παρουσιάσει το νομικό πλαίσιο στο οποίο βασίζεται η σύσταση και λειτουργία των ΣΕΜ, και έχοντας προβεί σε μια σύντομη παρουσίαση ανάλογων θεσμών που λειτουργών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το παρόν κεφάλαιο παρουσιάζει σε ένα πρώτο μέρος ζητήματα που αναδείχθηκαν κατά την αρχική περίοδο λειτουργία του θεσμού, ενώ στη συνέχεια παρουσιάζει τα αποτελέσματα της νέας έρευνας που διενεργήθηκε στο πλαίσιο του παρόντος έργου με στόχο την αποτίμηση της λειτουργίας των ΣΕΜ ένα χρόνο με την προηγούμενη έρευνα καθώς και την ανάδειξη ζητημάτων που δημιουργούν εμπόδια στην ανάπτυξη και περαιτέρω ενδυνάμωση του θεσμού. Στο πλαίσιο του έργου σχεδιάστηκε ένα ημι-δομημένο ερωτηματολόγιο με στόχο την αποτίμηση της πορείας των ΣΕΜ των Δήμων της Ελλάδας και την ανάδειξη των κυριότερων προβλημάτων και προκλήσεων με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωπα. Πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις ή/και τηλεφωνική επικοινωνία με συνολικά 44 άτομα: τριανταπέντε (35) με μέλη των ΣΕΜ της Ελλάδας, τέσσερις (4) με και με εκπροσώπους Δήμων στα οποία δεν έχουν ακόμα συσταθεί ΣΕΜ, μια (1) με εκπρόσωπο ΜΚΟ του κοινωνικού τομέα στις οποίες η ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών αποτελεί μέρος των δραστηριοτήτων της και τέσσερις (4) με υπηκόους τρίτης χώρας. Page 16

3.1 Τα πρώτα βήματα του θεσμού των ΣΕΜ 4 Η πρώτη έρευνα αποτίμησης της λειτουργία των ΣΕΜ ανέδειξε ορισμένα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία και παρουσιάζουμε στις ακόλουθες παραγράφους. 5 3.1.1 Η υποδοχή του θεσμού Το πρώτο σημαντικό σημείο σχετίζεται με τη «θερμή» υποδοχή που φάνηκε να τυγχάνει ο θεσμός, στο βαθμό που όπως προκύπτει από τη μελέτη του 2012 μεταξύ των ερωτώμενων η συντριπτική πλειοψηφία των δήμων (96%) είχαν συστήσει ΣΕΜ στα όρια τους, ενώ μόλις το 1% δεν είχε ΣΕΜ, ωστόσο ανέφεραν ότι επρόκειτο να συσταθεί ένα σύντομα. Η θετική αυτή υποδοχή των ΣΕΜ συνδέεται άμεση και με την αντίληψη των ερωτώμενων για το θεσμό ως αναγκαίου-απαραίτητου από την πλειοψηφία των ερωτώμενων. 4 Για μια αναλυτικότερη παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας βλέπε Συνθετική Έκθεση «Δημιουργία Δικτύου Συνεργασίας των Συμβουλίων Ένταξης Μεταναστών σε τοπικό επίπεδο μεταξύ κρατών μελών της ΕΕ» η οποία συντάχθηκε από ομάδα επιστημονικών στελεχών της Επιστημονικής Εταιρείας για την Κοινωνική Συνοχή και Ανάπτυξη (ΕΠΕΚΣΑ) και της ΔΙΑΣΤΑΣΗ Εκπαιδευτικές και Συμβουλευτικές Υπηρεσίες, στο πλαίσιο της Δράσης 4.1/10 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης Υπηκόων Τρίτων Χωρών. 5 Στην παρούσα ενότητα δεν παρουσιάζονται ζητήματα που σχετίζονται με τη διαδικασία εκλογής των μελών και εκπροσώπησης των μεταναστευτικών ομάδων για τα οποία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ανατρέξουν στην Συνθετική Έκθεση (βλ. ανωτέρω υποσημείωση). Page 17

Αναφορικά με την ύπαρξη Κανονισμού Λειτουργίας, η πλειοψηφία των ΣΕΜ (78%) διέθετε, ενώ σε ποσοστό 22% αναμένονταν η έγκρισή του. Επιπλέον, σε ποσοστό 63% των δήμων δεν είχε συνταχθεί και δεν είχε εγκριθεί ετήσιο πρόγραμμα δράσης του ΣΕΜ, έναντι ενός 37% που είχε προβεί σε αντίστοιχες ενέργειες. Ως προς τη συχνότητα των συνεδριάσεων ένα σημαντικό ποσοστό (44%) των ερωτώμενων απάντησε ότι το ΣΕΜ του δήμου συνεδρίαζε μια φορά το μήνα, την ίδια στιγμή όμως ένα ποσοστό 15% δεν γνώριζε την ακριβή συχνότητα των συνεδριάσεων. 3.1.2 Συμμετοχή των μεταναστών στην πολιτική ζωή του Δήμου Επιπρόσθετα, η θετική αντίληψη για το ρόλο των ΣΕΜ και η αντίστοιχα θετική υποδοχή, συνδυάζεται και με την αναγνώριση της συμμετοχής των μεταναστών στην πολιτική ζωή των δήμων, στόχος που επιτυγχάνεται μέσω μεταξύ άλλων- και της λειτουργίας των ΣΕΜ. Πιο συγκεκριμένα, το 89% των ερωτώμενων απάντησε θετικά (όπως φαίνεται και στον ακόλουθο πίνακα) στη συμμετοχή των μεταναστών, ενώ εξίσου θετική ήταν η απόκριση των ερωτώμενων στην ερώτηση για το δικαίωμα συμμετοχής των μεταναστών στα πολιτικά δρώμενα του δήμου («εκλέγειν»). Page 18

3.1.3 Κυριότερες δράσεις των ΣΕΜ Η σύσταση των ΣΕΜ συνοδεύτηκε από την οργάνωση σειράς δράσεων που περιλαμβάνουν: οργάνωση μαθημάτων εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, οργάνωση πολιτισμικών εκδηλώσεων, οργάνωση υπηρεσίας διαπολιτισμικής μεσολάβησης, διευκόλυνση της άσκησης θρησκευτικών δικαιωμάτων, ενθάρρυνση του διαλόγου μεταξύ των φορέων για θέματα μετανάστευσης, διανομή πολύγλωσσων οδηγών (καλύπτοντας θεματικές που αφορούν τα εργασιακά, κοινωνικά, πολιτικά και νομικά δικαιώματα και τους συλλόγους μεταναστών), ενθάρρυνση της συμμετοχής στις δημοτικές εκλογές και της εγγραφής στους δημοτικούς καταλόγους του δήμου. 3.1.4 Ζητήματα συνεργασίας και δικτύωσης Σε σχέση με τα ζητήματα της συνεργασίας με άλλους φορείς οι απαντήσεις που δόθηκαν ανέδειξαν την «εσωστρεφή» λειτουργία του θεσμού, γεγονός ωστόσο που γίνεται κατανοητό από το μικρό χρονικό διάστημα της λειτουργίας του θεσμού το οποίο και δεν έχει επιτρέψει την ουσιαστική ανάπτυξη ουσιαστικών δεσμών συνεργασίας με λοιπούς φορείς πχ. ΜΚΟ, φορείς του εξωτερικού, πολιτικά κόμματα κτλ. Την ίδια στιγμή, τα μέλη των ΣΕΜ θεωρούν ως κύριο πεδίο στο οποίο μπορεί να λειτουργήσει η δικτύωση αυτό της ανταλλαγής καλών πρακτικών, είτε μεταξύ ΣΕΜ είτε με λοιπούς φορείς όπως Page 19

ΜΚΟ, τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό. Στο ίδιο πλαίσιο, και στο βαθμό όπως άλλωστε θα αναδειχθεί και στην επόμενη ενότητα- το ζήτημα της χρηματοδότησης, ανεύρεσης πόρων συνιστά κεντρικό ζήτημα, οι εκπρόσωποι των ΣΕΜ έδειξαν ενδιαφέρον σχετικά με τις δυνατότητες που μπορεί να προσφέρει η δικτύωση στην ανεύρεση πόρων. 3.1.5 Προβλήματα Τόσο μέσα από την επεξεργασία των αποτελεσμάτων της έρευνας του 2012, όσο και μέσα από τις παρεμβάσεις των εκπροσώπων των ΣΕΜ στις δράσεις που διοργανώθηκαν στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου 4.1/10 αναδείχθηκαν μια σειρά από προβλήματα τα οποία και κωδικοποιούμε στις παραγράφους που ακολουθούν. Η καταγραφή και ανάδειξη των προβλημάτων των ΣΕΜ κατά την αρχική περίοδο λειτουργίας τους κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική όχι μόνο καθώς επιτρέπει σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα της νέας έρευνας- να αξιολογήσουμε αφενός το βαθμό στον οποίο τα αρχικά αυτά προβλήματα αντιμετωπίστηκαν (αποτελεσματικά ή μη) και αφετέρου να αποτιμήσουμε το βαθμό στον οποίο εξακολουθούν να αποτελούν ζητήματα για την ομαλή και αποτελεσματική λειτουργία των ΣΕΜ ή αν αντιθέτως έχουν αναδειχθεί άλλα περισσότερο ίσως σημαντικά για τη λειτουργία του θεσμού. Η ανάλυση αυτή θα μας επιτρέψει να αξιολογήσουμε το βαθμό στον οποίο μπορούν να επιλυθούν μέσα από βελτιώσεις για παράδειγμα του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των ΣΕΜ ή αντιθέτως οφείλονται σε λοιπούς κοινωνικο-οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία του θεσμού και σε σημαντικό βαθμό είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Έλλειψη πόρων- Αυτόνομου προϋπολογισμού Η αναιμική παρέμβαση του θεσμού στην ζωή των τοπικών κοινοτήτων δικαιολογείται από την έλλειψη πόρων και αυτόνομου προϋπολογισμού. Η έλλειψη πόρων δεν αρκεί εντούτοις για να δικαιολογήσει την περιορισμένη δραστηριότητα μέρους των ΣΕΜ ανά Page 20

την Ελλάδα. Την ίδια στιγμή, σημαντικός αριθμός επιτυχών παρεμβάσεων έχει πραγματοποιηθεί στο δεδομένο θεσμικό πλαίσιο και μάλιστα με εξαιρετικά περιορισμένη οικονομική υποστήριξη συνέπεια της τρέχουσας οικονομικής συγκυρίας. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται αντιληπτό ότι, ένα αυτονομημένο κονδύλι στους δημοτικούς προϋπολογισμούς θα έλυνε κάποιες από τις υφιστάμενες δυσκολίες και θα αντιμετώπιζε πρακτικές αδυναμίες. Διοικητική αδυναμία και γραφειοκρατία Οι δυσκολίες της διοικητικής υποστήριξης και της επιστημονικής τεκμηρίωσης των παρεμβάσεων των ΣΕΜ καλύπτονται ευκαιριακά, ενώ οι δήμοι δεν έχουν τη δυνατότητα να απασχολήσουν αποκλειστικά προσωπικό για τις ανάγκες των ΣΕΜ. Η δυνατότητα ύπαρξης μόνιμου προσωπικού αποκλειστικής απασχόλησης θα μπορούσε να δώσει λύση στο πρόβλημα αυτό, ωστόσο κάτι τέτοιο δεν μοιάζει εφικτό κατά την παρούσα συγκυρία. Παράλληλα, η ύπαρξη μόνιμου προσωπικού και των απαραίτητων διοικητικών δομών θα διασφάλιζε τη θεσμική μνήμη και συνέχεια ενισχύοντας το θεσμό και αποδεσμεύοντας τη λειτουργία του από το προσωπικό όραμα των συμμετεχόντων. Πρακτικές αδυναμίες συμμετοχής των μελών των μεταναστευτικών ομάδων Αν και φαινομενικά ήσσονος σημασίας οι ώρες λειτουργίας και συνεδριάσεων των ΣΕΜ προέκυψαν ως σημείο τριβής και έντονου προβληματισμού, αναφορικά με τα πρακτικά ζητήματα που σχετίζονται με τη λειτουργία του θεσμού (βλ. και ερωτηματολόγιο). Οι συνθήκες και το αντικείμενο εργασίας του μεγαλύτερου μέρους των μεταναστευτικών πληθυσμών έχουν ως συνέπεια την αδυναμία συμμετοχής κρίσιμης μερίδας στα κοινά και τελικά στον αποκλεισμό τους. Απαιτείται επομένως προσαρμογή του πλαισίου λειτουργίας στα πραγματικά δεδομένα των πληθυσμών που αφορούν άμεσα. Page 21

Αδυναμίες στην αντιπροσωπευτικότητα των μεταναστευτικών κοινοτήτων Στο πλαίσιο των Εργαστηρίων αλλά και της ανάλυσης του ερωτηματολογίου αναδείχθηκε η ανάγκη θέσπισης κοινών κριτηρίων εκπροσώπησης των επιμέρους ομάδων. Κάτι τέτοιο δεν πρέπει να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να υπάρξουν κοινές διαδικασίες. Πέρα από την πρακτική αδυναμία, το δέον είναι να εφαρμοστούν αποδοτικές διαδικασίες προσαρμοσμένες στα κατά τόπους δεδομένα και τις επιμέρους ιδιαιτερότητες των μεταναστευτικών κοινοτήτων. Απροθυμία συγκρότησης και υποστήριξης της λειτουργίας των ΣΕΜ Σημαντική παρατήρηση και κοινή διαπίστωση υπήρξε η σχετική καθυστέρηση στην ενεργοποίηση του θεσμού σε συνδυασμό με τη συχνότερη υποβάθμιση της λειτουργίας του. Σε αρκετές περιπτώσεις οι δημοτικές αρχές δεν περιέβαλλαν με την απαραίτητη εμπιστοσύνη το θεσμό και δεν προχώρησαν στην ουσιαστική λειτουργία του. Χωρίς να είναι δυνατό να διερευνηθούν τα αίτια αυτών των υστερήσεων, ως γενική παρατήρηση διατυπώνεται η ανάγκη δημιουργίας του απαραίτητου κλίματος εμπιστοσύνης και της διατύπωσης των σχετικών επιχειρημάτων για την αποκόμιση αμοιβαίων κερδών από την ενεργοποίηση των ΣΕΜ. Ο στόχος της κοινωνικής συνοχής στο επίπεδο της κοινότητας επιτυγχάνεται με κοινές προσπάθειες του συνόλου των επιμέρους ομάδων και στην κατεύθυνση αυτή οφείλουν να εργαστεί το σύνολο των σχετικών παραγόντων. Πολυεπίπεδη δικτύωση Η ανάγκη διαμόρφωσης σταθερών «ιμάντων» μεταφοράς παραδειγμάτων, πρακτικών και λύσεων σε κάθε επίπεδο, μεταξύ των ΣΕΜ αναδείχθηκε για μια ακόμα φορά ως ζήτημα ιδιαίτερης σημασίας και βαρύτητας. Η δικτύωση μπορεί να φορά τόσο τα όμορα ΣΕΜ, όσο και τη δικτύωση σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Όπως άλλωστε προκύπτει και από την επεξεργασία του ερωτηματολογίου τα μέλη των ΣΕΜ μέσω της δικτύωσης Page 22

επιθυμούν την ενίσχυση της μάθησης και της μεταφοράς καλών πρακτικών, καθώς και την ενίσχυση της δικτύωσης και με λοιπούς φορείς (η δικτύωση να μην περιορίζεται με άλλα λόγια αποκλειστικά μεταξύ των ΣΕΜ). Για την υποστήριξη του στόχου αυτού και την υλοποίηση ενός μόνιμου μηχανισμού αμοιβαίας μάθησης απαιτούνται πόροι αλλά κυρίως πολιτική βούληση και υποστήριξη από τους ίδιους τους ΟΤΑ. Συνολικά, η εικόνα που αποτυπώνεται από την πρώτη αυτή προσπάθεια αποτίμησης της λειτουργίας των ΣΕΜ και παρά την ανάδειξη προβλημάτων κατά τη λειτουργία τους εκτιμάται ως θετική και σε κάθε περίπτωση αποτυπώνει τη δυναμική εμφάνιση του θεσμού. 3.2 Τα ΣΕΜ ένα χρόνο μετά Στη διάρκεια του τελευταίου έτους και μεταξύ της διεξαγωγής των δυο ερευνών σημειώθηκαν ραγδαίες και σημαντικές εξελίξεις στο ευρύτερο πολιτικό-οικονομικόκοινωνικό περιβάλλον που επηρέασαν άμεσα ή ακόμα και έμμεσα τον τομέα της μετανάστευσης και φυσικά όπως ήταν αναμενόμενο και τη λειτουργία των ΣΕΜ. Οι δυο εκλογικές αναμετρήσεις του 2012 σε συνδυασμό με την παρατεταμένη προεκλογική περίοδο δημιούργησαν ένα κλίμα «παραλυσίας» και σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης. Η σημαντική άνοδος των ποσοστών της Χρυσής Αυγής και η είσοδος της στη Βουλή, η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) που έκρινε αντισυνταγματικές διατάξεις του νόμου για την ιθαγένεια, οι πρωτοβουλίες από πλευράς ΝΔ για τροποποίηση (αυστηροποίηση) του νόμου στη βάση και των προεκλογικών δεσμεύσεων της ΝΔ (ανοίγοντας παράλληλα νέο μέτωπο μεταξύ των κυβερνητικών εταίρων), καθώς και η έξαρση ρατσιστικών εγκλημάτων και λοιπών περιστατικών σε όλη την Ελλάδα, σε συνδυασμό με την αύξηση της ξενοφοβίας δημιουργούν ένα νέο περιβάλλον το οποίο έχει μεταβάλει το πλαίσιο συζήτησης, θέτοντας ταυτόχρονα νέες προκλήσεις όχι μόνο Page 23

στη λειτουργία των ΣΕΜ, αλλά κυρίως στο ρόλο που καλούνται να επιτελέσουν στο ραγδαία αυτό μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Στην νέα αυτή πραγματικότητα, στόχος της έρευνας που διεξήχθη το 2013 είναι όχι μόνο να αποτυπώσει την εξέλιξη του θεσμού ένα χρόνο μετά, σε ένα πιο ώριμο στάδιο αυτού, αλλά να αναδείξει θεμελιώδεις αδυναμίες του και να διερευνήσει το ρόλο και τις δυνατότητές του στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται και τις αυξανόμενες προκλήσεις και πιέσεις που αυτό θέτει με επιτακτικό πλέον τρόπο, καθώς και τον τρόπο που μπορεί (και πώς) να συμβάλουν τα ΣΕΜ στην ένταξη των μεταναστών. Στις παραγράφους που ακολουθούν παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της έρευνας. Ειδικότερα, πραγματοποιήθηκαν 54 συνεντεύξεις: τριάντα (35) με μέλη των ΣΕΜ της Ελλάδας, τέσσερις (4) με και με εκπροσώπους Δήμων στα οποία δεν έχουν ακόμα συσταθεί ΣΕΜ, μια (1) με εκπρόσωπο ΜΚΟ του κοινωνικού τομέα στις οποίες η ένταξη των υπηκόων τρίτων χωρών αποτελεί μέρος των δραστηριοτήτων της και τέσσερις (14) με υπηκόους τρίτης χώρας. 3.2.1 Η λειτουργία του θεσμού: Προβλήματα Συγκρότησης Παρά τη «δυναμική» όπως αρχικά θεωρήθηκε εμφάνιση του θεσμού, η πορεία του δεν επιβεβαιώνει την αρχική αυτή αισιοδοξία, στο βαθμό που υπάρχουν ακόμα Δήμοι οι οποίοι δεν έχουν προχωρήσει ακόμα στη σύσταση ΣΕΜ στα όρια τους. Ακόμα βέβαια και στις περιπτώσεις εκείνες που έχει συσταθεί ΣΕΜ δεν απουσιάζουν τα προβλήματα λειτουργίας, εγείροντας σημαντικά ερωτήματα για την ουσιαστική λειτουργία του θεσμού, ωστόσο το ζήτημα αυτό εξετάζεται πιο διεξοδικά στη συνέχεια. Αναφορικά με την αδυναμία σύστασης ΣΕΜ οι αιτίες φαίνεται να είναι πολλαπλές. Χαρακτηριστική η απάντηση δημοτικής συμβούλου: Page 24

«Δεν έχει ακόμα συσταθεί ΣΕΜ λόγω του έντονα συγκρουσιακού περιβάλλοντος, της ύπαρξης σοβαρότερων προβλημάτων σε πολλά επίπεδα και των γενικότερων πολιτικών προβλημάτων που μπλοκάρουν τη διαδικασία.» (Δημοτική Σύμβουλος Φαρκαδώνας) Επιπρόσθετα, διαπιστώθηκαν περιπτώσεις στις οποίες οι δημοτικοί σύμβουλοι δήλωσαν άγνοια για την ύπαρξη και το περιεχόμενο του θεσμού, όπως προέκυψε κατά τη διάρκεια επικοινωνίας μαζί τους, σημείο στο οποίο θα επανέλθουμε και στη συνέχεια της ανάλυσης. Δυστοκίες στη λειτουργία του θεσμού δημιουργούνται επίσης από το γεγονός ότι η θητεία των μελών των ΣΕΜ ακολουθεί αυτή των μελών της οικονομικής επιτροπής, είναι δηλαδή διετής. Καθώς η ανανέωση της θητείας των μελών των ΣΕΜ ή ακόμα και η αντικατάσταση των μελών από νέα συνέπεσε με μια σειρά πολιτικών εξελίξεων με αρνητική επίδραση στην προσέγγιση του μεταναστευτικού, ο θεσμός δέχθηκε ένα πρόσθετο πλήγμα, καθώς οι δημοτικές αρχές φάνηκαν απρόθυμες να στηρίξουν το θεσμό θεωρώντας ότι κάτι τέτοιο θα συνεπάγονται υψηλό πολιτικό κόστος και ως εκ τούτου υιοθέτησαν μια επιφυλακτική αν όχι αρνητική στάση αναφορικά με την προώθηση και την ανάδειξη των σχετικών ζητημάτων. Το στοιχείο αυτό αναδεικνύει και ένα παράδοξο, καθώς η επιφυλακτικότητα στήριξης του θεσμού έρχεται σε αντιδιαστολή με το έντονο ενδιαφέρον που εκδηλώνεται σε πρωτοβουλίες/ δράσεις/ εκδηλώσεις που προσεγγίζουν ζητήματα που άπτονται της ένταξης των υπηκόων τρίτων χωρών, όπως αυτό αποτυπώνεται τόσο από τη συμμετοχή όχι μόνο μεταναστών αλλά και Ελλήνων σε αυτές όσο και από τον αριθμό των σχετικών δράσεων και εκδηλώσεων που έχουν πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους. Page 25

Εξίσου σημαντικές υπήρξαν επίσης οι επιπτώσεις της κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, η κρίση επηρέασε τη σύνθεση των ΣΕΜ καθώς σε αρκετά από αυτά αποχώρησαν μέληυπήκοοι τρίτων χωρών. Οι αποχωρήσεις αυτές οδήγησαν σε παραλυσία ως συνέπεια της αδυναμίας εξασφάλισης της απαιτούμενης απαρτίας και της συνακόλουθης ανάγκης εκλογής νέων εκπροσώπων, ορισμένοι από τους οποίους αποχώρησαν και αυτοί, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό νέα προβλήματα και δυσχεραίνοντας τελικά την ουσιαστική λειτουργία του θεσμού ήδη από τα αρχικά στάδια της λειτουργίας του. 3.2.2 Προβλήματα ως συνέπεια του προγράμματος «Καλλικράτης» Το πρόγραμμα Καλλικράτης οδήγησε σε περιορισμό των πρωτοβάθμιων ΟΤΑ σε 325 δήμους μέσω εθελοντικών ή αναγκαστικών συνενώσεων, κάτι που φαίνεται να έχει δημιουργήσει σε ορισμένες περιπτώσεις προβλήματα και κατά τη συγκρότηση των ΣΕΜ. Χαρακτηριστική η ακόλουθη απάντηση: «Συνεδριάσαμε μια φορά όλη κι όλη. Μετά δεν τους βρίσκαμε [τα μέλη] καθώς έχουμε προκύψει από συνένωση δήμων» (ΣΕΜ Στυλίδας) Αν για ορισμένους η απάντηση στην ενίσχυση του θεσμού είναι η λειτουργία ΣΕΜ σε περιφερειακό επίπεδο για άλλους κάτι τέτοιο μάλλον θα οδηγούσε σε πλήρη παράλυση, κρίνοντας από την εμπειρία της Στυλίδας. 3.2.3 Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας: Ζητήματα χρηματοδότησης Όπως ήταν αναμενόμενο η μετάβαση από το θεωρητικό πλαίσιο λειτουργίας του θεσμού στην λειτουργία στην πράξη ανέδειξε μια σειρά από ζητήματα που σύμφωνα με τους ίδιους τους εκπροσώπους των ΣΕΜ περιορίζουν τη δυναμική του θεσμού. Πολλά Page 26

από τα προβλήματα αυτά είχαν ήδη αναδειχθεί από τα πρώτα στάδια της λειτουργίας όπως αυτό της απουσίας χρηματοδότησης και ανεξάρτητου προϋπολογισμού, ενώ λοιπά θέματα αναδείχθηκαν με πιο επιτακτικό πλέον τρόπο στην πορεία και σχετίζονται τόσο με τον χαρακτήρα του θεσμού όσο και με τη σύνθεση των ΣΕΜ. Το ζήτημα της απουσίας αυτόνομου προϋπολογισμού για τα ΣΕΜ επανήλθε για μια ακόμα φορά στις σχετικές συζητήσεις. Και αυτό, παρά το γεγονός ότι ένας αριθμός ΣΕΜ (που έχουν συγκροτηθεί και λειτουργούν κατά κύριο λόγο στα μεγάλα αστικά κέντρα) επέδειξαν ιδιαίτερη δυναμική παρουσία στη διάρκεια του τελευταίου έτους, αποδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό ότι υπάρχει δυνατότητα υπέρβασης της αδυναμίας αυτής. Χαρακτηριστικές είναι άλλωστε και οι απαντήσεις που δόθηκαν: «Ακόμα και πρακτικά ζητήματα δεν μπορούσαν να λυθούν [από το ΣΕΜ] καθώς δεν υπήρχαν χρήματα. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι πιο ουσιαστικό πέρα από γνωμοδοτήσεις, ακριβώς γιατί δεν είχε προϋπολογισμό» (ΣΕΜ Καβάλας) «Το ΣΕΜ έχει πολλές αρμοδιότητες, αλλά όχι το απαιτούμενα κονδύλια» (ΣΕΜ Τρικάλων) «Υστερούμε στη λειτουργία καθώς δεν υπάρχει προϋπολογισμός» (ΣΕΜ Αγίου Δημητρίου) Ωστόσο, γίνεται και μια άλλη διαπίστωση που έρχεται ακριβώς να αναδείξει τον τρόπο με τον οποίο το γενικότερο πολιτικό πλαίσιο έχει επηρεάσει τον τρόπο λειτουργίας των ΣΕΜ, αλλά και τη γενικότερη στάση απέναντι σε ζητήματα που αφορούν πτυχές του μεταναστευτικού: Page 27

«Δεν υπάρχουν γενικώς λεφτά. Αλλά ακόμα και αν υπήρχαν, δεν θα πάνε σε δράσεις για μετανάστες λόγω πολιτικού κόστους και των αντιδράσεων που θα υπάρξουν για τα λεφτά που πάνε εκεί και όχι αλλού» (ΣΕΜ Αιγάλεω) «Τα ΣΕΜ καλώς συστάθηκαν, αλλά σε συνθήκες «ξηρασίας» όσον αφορά την ανάπτυξη του θεσμού. Σε συνθήκες κρίσης τίθεται πλέον ένα πολιτικό ερώτημα για τους αιρετούς σχετικά με το πώς να φερθούν στους αλλοδαπούς» (ΣΕΜ Χερσονήσου Κρήτης) 3.2.4 Θεσμικό Πλαίσιο Λειτουργίας: Ζητήματα νομικής μορφής Παράλληλα, και ίσως για πρώτη πλέον φορά, γίνεται συσχέτιση της απουσίας αυτόνομου προϋπολογισμού με τον ίδιο τον χαρακτήρα και τη νομική μορφή των ΣΕΜ. «Οι αδυναμίες σχετίζονται με την απουσία σαφών αρμοδιοτήτων, καθώς και με τη νομική μορφή που έχει [το ΣΕΜ] και δεν έχει αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο» (ΣΕΜ Αγίου Δημητρίου) Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, η νομική μορφή των ΣΕΜ και ειδικότερα ο γνωμοδοτικός χαρακτήρας αυτών θεωρήθηκε από την πλειοψηφία των εκπροσώπων ως στοιχείο που περιορίζει την ουσιαστική συμβολή του θεσμού. «Λόγω του συμβουλευτικού χαρακτήρα του θεσμού αν δεν υπάρχει σύμπνοια με την αντιδημαρχία, τότε δημιουργείται πρόβλημα. Έτσι πολλές φορές [το ΣΕΜ] είναι απλά ένα μέρος όπου γίνονται προτάσεις Page 28

χωρίς να μπορούν να εφαρμοστούν. Τίποτα με άλλα λόγια δεν κατοχυρώνει την επαφή με το δημοτικό συμβούλιο, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες οι αποφάσεις δεν γίνονται γνωστές στο δημοτικό συμβούλιο. Το ΣΕΜ ωστόσο θα είχε ρόλο, ακριβώς γιατί είναι όργανο που φέρνει κοντά τις δομές και τους φορείς, αλλά και τις κοινότητες των μεταναστών. Ωστόσο εναπόκειται στην προσωπική δουλειά των ατόμων που μετέχουν σε αυτό, τη στιγμή που πρέπει ο ίδιος ο δήμος να το στηρίξει με ουσιαστικό τρόπο» (ΣΕΜ Θεσσαλονίκης) «Θα μπορούσε να εμπλουτιστεί η λειτουργία του και να αποκτήσει ένα πιο αποφασιστικό ρόλο. Να γίνει με άλλα λόγια αλλαγή στον Καλλικράτη και να αποκτήσουν [τα ΣΕΜ] συγκεκριμένες αρμοδιότητες και να γίνεται ταυτόχρονη κοινοποίηση των αποφάσεων στο δημοτικό συμβούλιο» (ΣΕΜ Καβάλας) «Πρόβλημα δημιουργείται από τον ίδιο το χαρακτήρα του ΣΕΜ που έχει περισσότερο τα χαρακτηριστικά Επιτροπής και όχι Συμβουλίου» (ΣΕΜ Κορυδαλλού) «Το γεγονός ότι δεν προχώρησαν θέματα που ανέδειξε το ΣΕΜ οφείλεται στον γνωμοδοτικό χαρακτήρα του θεσμού και όχι στην έλλειψη πόρων» (ΣΕΜ Τρικάλων) Page 29

Λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο λειτουργίας που προκύπτει ως αποτέλεσμα της νομικής μορφής, ο κυριότερος τρόπος παρέμβασης των ΣΕΜ είναι μέσω ψηφισμάτων. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα ψηφίσματος είναι αυτό του ΣΕΜ Πάτρας σχετικά με την επιχείρηση «Ξένιος Ζευς» το οποίο προέκυψε μετά από διαλογική συζήτηση και τις παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν στα τρία ψηφίσματα που είχαν κατατεθεί και το οποίο στάλθηκε στο Δημοτικό Συμβούλιο, το αρμόδιο Υπουργείο, την αστυνομία, στα ΣΕΜ όλης της Ελλάδας και τον τύπο. 3.2.5 Απουσία πολιτικής βούλησης και ουσιαστικής στήριξης του θεσμού Την ίδια ωστόσο στιγμή υπάρχουν και εκπρόσωποι ΣΕΜ για τους οποίους το νευραλγικό σημείο δεν είναι τόσο η νομική μορφή με την οποία λειτουργούν, όσο η ύπαρξη/ απουσία πολιτικής βούλησης τόσο από την κεντρικό όσο και από το τοπικό επίπεδο που επηρεάζουν την ορατότητα του θεσμού και τις δυνατότητες ουσιαστικής συμβολής και παρέμβασής του. «Σε πρώτη φάση δεν μπορούσε να γίνει κάτι διαφορετικό. Αυτό δεν αποτρέπει την ουσιαστική λειτουργία του θεσμού. Αντιθέτως, το πρόβλημα εντοπίζεται στην απουσία πολιτικής βούλησης από την πλευρά των δημοτικών αρχών ως προς την ουσιαστική στήριξη του θεσμού» (ΣΕΜ Κορυδαλλού) «Στο δικό μας ΣΕΜ μετέχουν τρεις μετανάστες. Τώρα για τα σεμινάρια που διεξάγονται δεν τους βρήκαμε. Αλλά και από τους ημεδαπούς δεν Page 30

υπάρχει διάθεση για συμμετοχή στο θεσμό. Παράλληλα, υπάρχει απουσία βούλησης από την πλευρά των αιρετών. Εμείς [στο ΣΕΜ] δεν συνεδριάσαμε ποτέ. Συσταθήκαμε ως απάντηση στην υποχρέωση του νόμου. Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε δράσεις που στηρίζονται σε εθελοντές, καθώς κάτι τέτοιο δεν υπάρχει [σαν κουλτούρα] στην Ελλάδα» (ΣΕΜ Χαλκίδας) Η απουσία επομένως συγκρότησης ΣΕΜ σε σημαντικό αριθμό δήμων φαίνεται να συνδέεται επίσης με την απουσία ουσιαστικής πίεσης από την πλευρά της πολιτείας (και σε αντίθεση με άλλα ζητήματα) καθώς και την υποτίμηση της προστιθέμενης αξίας του θεσμού. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει μέλος ΣΕΜ: «Εδώ το αφήσανε έτσι, τη στιγμή που ήθελε στήριξη από τα πάνω» Ενώ μέλος άλλου ΣΕΜ επισημαίνει χαρακτηριστικά: «Ξαφνικά θέλουμε να φτιάξουμε ΣΕΜ και να έχουν και δράσεις, εκεί που μέχρι πριν δεν τους δίναμε φωνή» (ΣΕΜ Θέρμης) Η απουσία ουσιαστικής στήριξης εκφράστηκε με τον πλέον δυναμικό τρόπο στην περίπτωση του ΣΕΜ με την παραίτηση του προέδρου του ο οποίος με τον τρόπο αυτό θέλησε να εκφράσει την πικρία του για απέναντι στη δημοτική αρχή η οποία δεν στήριξε την πρωτοβουλία. Αξίζει δε να αναφέρουμε ότι το ΣΕΜ Βόλου είναι το δεύτερο ΣΕΜ που συστάθηκε στη χώρα μας, ενώ πραγματοποίησε συνολικά 72 συνεδριάσεις στη διάρκεια Page 31

των ετών 2011/12 και ανέλαβε σειρά πρωτοβουλιών και δράσεων όπως: υλοποίηση δράσεων για την ένταξη και την κοινωνική συνοχή, πολιτισμικές εκδηλώσεις, εκδηλώσεις προληπτικής ιατρικής, δημιουργία γραφείου μεταναστών, ανάδειξη προβλημάτων νόμιμων μεταναστών, προώθηση συνεργασία με το Εργαστήριο Μελέτης Διδασκαλίας και Διάδοσης της Ελληνικής γλώσσας του Παιδαγωγικού Τμήματος δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, με σκοπό την υλοποίηση μαθημάτων ελληνικής γλώσσας σε μετανάστες. Όπως αναφέρει: «Είναι γεγονός ότι κατά την διάρκεια της θητείας μου, έγιναν μεγάλες προσπάθειες και υπήρξε μεγάλη ευαισθησία για πραγματική προσέγγιση του τεράστιου αυτού θέματος της ένταξης μεταναστών. Δυστυχώς η Δημοτική Αρχή δεν βοήθησε και δεν στήριξε ουσιαστικά το Συμβούλιο Ένταξης Μεταναστών. Θεωρώ ότι το απαξίωσε, άλλωστε αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οκτώ μήνες περιμέναμε να επανδρωθεί με υπάλληλο του Δήμου το Γραφείο Μεταναστών. Τέλος, με την ανεξαρτητοποίησή μου, ζήτησα να ενημερωθώ αν προβλέπεται να παραιτηθώ, και αν όχι ποιες είναι οι προθέσεις της Δημοτικής Αρχής όσον αφορά την στήριξή μου ως ανεξάρτητο πρόεδρο, χωρίς όμως να μου δώσουν απάντηση». Η αδυναμία/ απουσία αυτή στήριξης ελλοχεύει ωστόσο ένα πολύ σημαντικό κίνδυνο, όπως επίσης χαρακτηριστικά αναφέρθηκε. «Οι καιροί είναι δύσκολοι, οι θεσμοί του κράτους δεν είναι και τόσο σεβαστοί. Ωστόσο αν το ΣΕΜ δεν κάνει πολλά, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να αποσταθεροποιήσει και τις ίδιες τις οργανώσεις» (ΣΕΜ Θεσσαλονίκης) Page 32

Ενώ, όπως συμπληρώθηκε από άλλο εκπρόσωπο: «Αλλά αν δεν υπάρχει ΣΕΜ, τότε τι; Είναι ίσως λίγο, αλλά τι πραγματικές δυνατότητες υπάρχουν για κάτι άλλο;» (ΣΕΜ Τρικάλων) 3.2.6 Ζητήματα που σχετίζονται με τη σύνθεση των ΣΕΜ Το τέταρτο στοιχείο που αναδείχθηκε επίσης ως σημαντικό για την ορθή και αποτελεσματική λειτουργία των ΣΕΜ σχετίζεται με τη σύνθεση αυτών. Στο πλαίσιο αυτό ένα πρωταρχικό σημείο που αναδείχθηκε αφορά τον αριθμό των μελών του ΣΕΜ ο οποίος μέσω της ύπαρξης ανώτατου αριθμού (11 μέλη) φαίνεται να μην λαμβάνει υπόψη τα διαφορετικά μεγέθη των πόλεων, αλλά ούτε και αυτό των μεταναστευτικών πληθυσμών που υπάρχουν σε αυτές, θέτοντας με τον τρόπο αυτό ζητήματα ουσιαστικής εκπροσώπησης των μεταναστών στα ΣΕΜ. Ένα δεύτερο ζήτημα αφορά τη συμμετοχή μεταναστών η οποία αν και προβλέπεται από το νόμο δεν εφαρμόστηκε σε όλες τις περιπτώσεις σύστασης των ΣΕΜ. Χαρακτηριστικό και όχι μοναδικό τέτοιο παράδειγμα είναι αυτό του Δήμου Ηράκλειας Σερρών στο ΣΕΜ του οποίου δεν μετέχει κανένας μετανάστης. Ερωτηματικά ωστόσο εγείρονται και αναφορικά με το βαθμό «αφοσίωσης» που επιδεικνύουν τα άτομα που μετέχουν στο ΣΕΜ. Page 33

«Οι κοινότητες ή και τα ίδια τα άτομα που μετέχουν δεν έχουν κατανοήσει πάντα γιατί μετέχουν. Πολλές φορές η συμμετοχή αφορά ιδιοτελείς λόγους, ή την ικανοποίηση των αναγκών των κοινοτήτων που εκπροσωπούν και όχι τόσο την συνεργασία για την προώθηση της έννοιας της ένταξης, όπως θα έπρεπε να είναι» (ΣΕΜ Αθήνας) «Σε πολλά ΣΕΜ έχουν μπει άνθρωποι που δεν νοιάζονται. Παράλληλα, οι πολιτικές ισορροπίες έχουν λειτουργήσει με καταστροφικά αποτελέσματα» (ΣΕΜ Θεσσαλονίκης) «Σημαντικό είναι να μετέχουν άνθρωποι του χώρου, που γνωρίζουν τα ζητήματα. Όχι για την ενίσχυση του βιογραφικού τους. Στο δικό μας ΣΕΜ η λειτουργία του είχε περισσότερο το χαρακτήρα «αγγαρείας», το κάναμε και αυτό βέβαια είναι η προσωπική μου αίσθηση- περισσότερο γιατί προβλέπονταν να γίνει. Επίσης, κάτι εξίσου σημαντικό είναι η συμμετοχή ατόμων που γνωρίζουν τα προβλήματα της ομάδας που εκπροσωπούν. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος κάτι που είναι σημαντικό για τους μετανάστες να μην αναδεικνύεται καθώς δεν γίνεται αντιληπτό με τον ίδιο τρόπο από εμάς» (ΣΕΜ Καβάλας) Page 34

3.2.7 Συχνότητα Συνεδριάσεων Η θετική εικόνα συνέπεια και της θερμής αρχικής υποδοχής του θεσμού δεν φαίνεται να διατηρήθηκε κατά το πέρασμα στη φάση της αρχικής ωρίμανσης του θεσμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η συχνότητα των συνεδριάσεων δεν ακολουθεί τον αρχικό προγραμματισμό. Μοιάζει μάλιστα να αποτελεί κοινό τόπο ότι η συχνότητα αυτή έχει αποδυναμωθεί ιδιαίτερα τον τελευταίο καιρό. Οι λόγοι ωστόσο διαφέρουν μεταξύ των ΣΕΜ όπως φαίνεται χαρακτηριστικά από τις απαντήσεις που δόθηκαν: «Έχουμε συνεδριάσει δύο φορές από τη σύσταση του ΣΕΜ. Υπήρξαν προβλήματα με παρατάξεις οι οποίες αντιδρούν στη λειτουργία του ΣΕΜ και τώρα με τον ρατσισμό είναι πιο επιφυλακτικοί» (ΣΕΜ Αιγάλεω) «Συνεδριάσαμε τρεις-τέσσερις φορές, αλλά πολύ θεωρητικά. Ο πρόεδρος δεν ήταν πολύ δυναμικός. Το κάναμε [τη σύσταση του ΣΕΜ] αυτή είναι η αίσθησή μου τουλάχιστον- επειδή το έλεγε ο Νόμος. Πρόκειται για μια καλή ιδέα η οποία δεν προχώρησε ωστόσο στην επαρχία. Από την άλλη πλευρά και οι ίδιοι οι μετανάστες δεν προέβαλαν κάποιο βαθύτερο ζήτημα, αλλά περιορίζονταν στην ανάδειξη και προβολή των προβλημάτων της καθημερινότητας, όπως ζητήματα που έχουν να κάνουν με τα ένσημα, την υγειονομική κάλυψη, την αδήλωτη εργασία» (ΣΕΜ Καβάλας) «Ναι, η συχνότητα των συνεδριάσεων έχει μεταβληθεί [γίνονται λιγότερο τακτικά] αλλά για διοικητικούς λόγους. Ο θεσμός φθίνει: ίσως λόγω της Page 35