ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ Το βιβλίο του στιλ Εικονογράφηση: Σόνια Μεντή
1900-1909 ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 9
1900-1909 Charles Frederick Worth ο πρωτοπόρος (1825-1895). O Worth έχει μείνει γνωστός στον κόσμο της μόδας ως ο πρώτος σχεδιαστής χειμερινών και καλοκαιρινών κολεξιόν. Επιπλέον, ήταν ο πρώτος που παρουσίασε τις δημιουργίες του φορεμένες από μανεκέν και, φυσικά, ο πρώτος που πούλησε ανά τον κόσμο μέσω τυπωμένου χαρτιού. Οι αρχές του 20ού αιώνα είναι μια ιδιαίτερα δημιουργική περίοδος, γνωστή στην Αγγλία ως Εδουαρδιανή εποχή, ενώ στη Γαλλία αποτελεί συνέχεια της Μπελ Επόκ. Η Madame Paquin, με τη σειρά της, θεωρείται η πρώτη γυναίκα σχεδιάστρια μόδας ή, αλλιώς, couturier. Αυτή την εποχή ανοίγουν οι πρώτοι οίκοι μόδας και οι μόδιστροι, με τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους, επαναπροσδιορίζουν τη γυναικεία σιλουέτα. Συνεπώς, ο βασανιστικά στενός κορσές, που δίνει στο γυναικείο σώμα το σχήμα S, προβάλλοντας υπερβολικά το στήθος και τα οπίσθια, εγκαταλείπεται οριστικά το 1906. Υπεύθυνη γι αυτή την καινοτομία θεωρείται η Luccile, η «μητέρα» της lingerie και των στηθόδεσμων όπως τους γνωρίζουμε μέχρι σήμερα. Η Lucille παρουσίασε το φόρεμα σε γραμμή χιτώνα και λάνσαρε το αυθεντικά ατημέλητο λουκ. Φορώντας μακριές φούστες, εφαρμοστές στην περιφέρεια, που στον ποδόγυρο ανοίγουν σαν καμπάνα, φτιαγμένες από πανάκριβα υφάσματα, όπως το κρεπ ντε σιν, το σιφόν, το τούλι, η μουσελίνα, η δαντέλα και το σατέν όλα αυτά σε μουντά χρώματα, όπως το θαμπό ροζ (rose antique), το γκρι, το γαλάζιο, το μοβ και, φυσικά, το μαύρο, οι γυναίκες αγγίζουν τα όρια της υπερβολής, συμπληρώνοντας την εμφάνισή τους με πολυάριθμα φίνα αξε σουάρ. Κορδέλες ή φιόγκοι στα μαλλιά, κοσμήματα, γούνες στους ώμους και, βέβαια, τα γάντια αποτελούν τα απαραίτητα στοιχεία μιας ολοκληρωμένης εμφάνισης. 10 ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤIΛ
Χρησιμοποιούν ακόμα και ψεύτικα κυματιστά μαλλιά, τα λεγόμενα ποστίς (postiche), πιασμένα ψηλά και στολισμένα με χτένια, πολύτιμες πέτρες, λουλούδια και φτερά, έτσι ώστε να επιτύχουν τις επιθυμητές περίτεχνες κομμώσεις. Τα καπέλα που συνοδεύουν αυτά τα χτενίσματα είναι, φυσικά, τεράστια και επίσης φορτωμένα με στολίδια. Έχουν ελαφρά κλίση προς το πρόσωπο. Κατ αυτό τον τρόπο, δίνουν όγκο στο επάνω μέρος του σώματος. Ο Paul Poiret εμφανίζεται στα τέλη αυτής της δεκαετίας, αλλά θα περιμένει μέχρι την επόμενη για να δει το αστέρι του να μεσουρανεί στον κόσμο της μόδας. Οι αρχές του 20ού αιώνα είναι μια ιδιαίτερα δημιουργική περίοδος, γνωστή στην Αγγλία ως Εδουαρδιανή εποχή, ενώ στη Γαλλία αποτελεί συνέχεια της Μπελ Επόκ. ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 11
21910-1919 ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 13
1910-1919 Αυτήν τη δεκαετία ιδρύονται οι πρώτες βιομηχανίες γυναικείων καλλυντικών: Max Factor, Helena Rubinstein, Elizabeth Arden. Για τη μόδα και την ομορφιά η περίοδος αυτή σηματοδοτεί τη μετάβαση από τον προηγούμενο αιώνα στη σύγχρονη εποχή. Το στιλ της χανούμισσας, που χαρακτηρίζει τις αρχές της δεκαετίας, οφείλεται στον καινοτόμο Γάλλο σχεδιαστή Paul Poiret. H γούνα ήταν ένα από τα υλικά που χρησιμοποίη σε κατεξοχήν ο Poiret, από τα εσώρουχα μέχρι και τα καπέλα. Στο γενικότερο ανατολίτικο πνεύμα σχεδιάζονται και οι φούστες, που στενεύουν τόσο πολύ στον ποδόγυρο, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να βηματίζουν σαν γκέισες, ενώ παράλληλα προσδίδουν στη σιλουέτα τη μορφή ανεστραμμένου τριγώνου. Ο ισπανικής καταγωγής Μariano Fortuny δη μιουργεί τον μοναδικό τύπο φορέματος Delphos. Αντλώντας την έμπνευσή του από την αρχαία Ελλάδα, ο Fortuny τοποθετεί αριστοτεχνικά τέσσερις πέντε στρώσεις πλισαρισμένου μεταξωτού βελούδου, το οποίο ράβεται σε σωληνοειδή φορέματα, ενώ στο τελείωμα είναι κεντημένο με ξύλινες χάντρες και βενετσιάνικα κρύσταλλα. Η Jeanne Lanvin, από την άλλη, που γίνεται γνωστή με τα μάξι ρομαντικά φορέματα, λανσάρει την πρώτη της ανδρική συλλογή. Το 1913 είναι χρονιά-σταθμός για τις μπλούζες, καθώς την εμφάνισή της κάνει η pneumonia blouse. Η κλασική μπλούζα με ντεκολτέ V συνδυάζεται με καπέλα μεγέθους ανάλογου με το βάθος του ντεκολτέ. Μια δεύτερη τροποποίηση σε ό,τι αφορά την εξωτερική εμφάνιση αποτελεί η δεύτερη φούστα πάνω από την κανονική. Ουσιαστικά, δεν είναι τίποτε άλλο από μια τουνίκ φορεμένη πάνω από τη φούστα ή το φόρεμα, που φτάνει στο ύψος του γονάτου. 14 ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤIΛ
Το τέλος αυτής της δεκαετίας θα είναι πολύ σημαντικό για την εξέλιξη της μόδας. Με αφορμή τις τρέχουσες εξελίξεις (Α Παγκόσμιος πόλεμος, οικονομικό κραχ κ.λπ.), η Coco Chanel θέτει σε εφαρμογή τις ιδέες της και κάνει την απλότητα ουσία ζωής. Έτσι, οι γυναίκες αφήνουν πίσω τα ακριβά στολίδια και τα κοσμήματα και φορούν άνετα φαρδιά παντελόνια, φαρδιά πουλόβερ, μάλλινες ζεστές φούστες. Επιπλέον, κόβουν τα μαλλιά τους κοντά, χωρίζοντάς τα στη μέση ή πιάνοντάς τα σε χαμηλό κότσο. Ο ισπανικής καταγωγής Μariano Fortuny δημιουργεί τον μοναδικό τύπο φορέματος Delphos, αντλώντας την έμπνευσή του από την αρχαία Ελλάδα. ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 15
31920-1929 ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 17
1920-1929 Κυρίες μου, χαμογελάστε, καθώς το πιο ερωτικό άρωμα όλων των εποχών λανσάρεται τώρα. Το άρωμα-φετίχ Chanel No 5 συνοδεύει τις κυ ρίες του μεσοπολέμου, οι οποίες εμφανίζονται με ακόμα πιο κοντά μαλλιά, βαμμένα συνήθως με χένα, βαρύ μακιγιάζ, να κρατούν μακριά τσιγάρα ανάμεσα στα δάχτυλά τους. Οι γυναίκες φορούν έντονο κραγιόν στα χείλη, βαρύ κολ στα μάτια και γυαλιστερό βερνίκι νυχιών, σε μια προσπάθεια να μοιάσουν στα πρόσωπα που απαθανατίζει ο φακός του Μan Ray, ο οποίος μετατρέπει τη φωτογραφία μόδας σε φωτογραφία τέχνης. Η αλλαγή της σιλουέτας είναι θεαματική. Η οριστική κατάργηση του κορσέ και η καθιέρωση του κομπινεζόν, της ζαρτιέρας και του εσωρούχου σε μορφή σορτς απελευθερώνουν το σώμα. Το στιλ της εποχής προστάζει μακρόταλα φορέματα, το μήκος των οποίων για πρώτη φορά ανεβαίνει στη μέση της γάμπας. Διάφανα υφάσματα, αέρινες τουαλέτες, αστραφτερά κεντήματα, κρόσσια και γούνινα παλτό είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά της εποχής. Ο ρομαντισμός φτάνει στο τέλος του και τα φλοράλ μοτίβα δίνουν τη θέση τους στα γεωμετρικά, αφού ο εξπρεσιονισμός και ο κυβισμός επηρεάζουν άμεσα όχι μόνο τη μόδα, αλλά και τα υφάσματα. Η ανάγκη είναι, συνήθως, πηγή έμπνευσης, κι έτσι τα χρόνια αυτά ανακαλύπτεται το ρεγιόν, το συνθετικό μετάξι που χρησιμοποιείται στη δη μιουργία καλτσών, ενώ πέφτει το ίδιο όμορφα με το φυσικό μετάξι σε κυματιστά ντραπέ. Συγχρόνως, η σχεδιάστρια Madeleine Vionnet επινοεί το λοξό κόψιμο του υφάσματος. 18 ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤIΛ
Τα πρώτα μαγιό έχουν τη μορφή ολόσωμης εφαρμοστής φόρμας και είναι ριγέ. Παράλληλα, ο Jean Patou λανσάρει το σορτς-βερμούδα. Το πρώτο λάδι μαυρίσματος φέρει την υπογραφή του Γάλλου σχεδιαστή. Πολλοί σχεδιαστές υιοθετούν τη σπορ γραμμή στα ρούχα τους, αλλά αυτός που ξεχωρίζει είναι ο René Lacoste, το όνομα του οποίου μαζί με το σήμα του κροκοδείλου είναι συνώνυμα του chic σπορ ντυσίματος μέχρι τις ημέρες μας. Το τουίντ γίνεται το κυρίαρχο ύφασμα και η Coco Chanel καθιερώνει στην παγκόσμια μόδα το λουκ του φτωχού κοριτσιού με κοντοκουρεμένα αγορίστικα μαλλιά, ισόπατα δίχρωμα παπούτσια (πλατφόρμες), ενώ σοκάρει με το μήκος του ζέρσεϊ φορέματός της σε ουδέτερα χρώματα. Η ιέρεια της μόδας αναδεικνύει το απλό μαύρο πουλόβερ με μία ή περισσότερες σειρές από πέρλες περασμένες στο λαιμό. Σήμερα, περίπου εκατό χρόνια μετά, η Coco Chanel θεωρείται το απαύγασμα του στιλ και της κομψότητας. Η αλλαγή της σιλουέτας είναι θεαματική. Η οριστική κατάργηση του κορσέ και η καθιέρωση του κομπινεζόν, της ζαρτιέρας και του εσωρούχου σε μορφή σορτς απελευθερώνουν το σώμα. ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 19
41930-1939 ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 21
1930-1939 Η επανάσταση στην ομορφιά είναι γεγονός. Η Elizabeth Arden ανοίγει το πρώτο health spa στο σπίτι της, την ώρα που η Nivea, η Max Factor και η Revlon αναστατώνουν την αγορά με τα καινούρια προϊόντα ομορφιάς. Η απόλυτη κομψότητα στο μακιγιάζ εκφράζεται από την Barbara Hutton. Πλατινέ χρώμα στα μαλλιά, γυαλιστερό μαύρο χρώμα στα νύχια, πράσινη σκιά στα μάτια και πορτοκαλί χείλη είναι αυτά που θέλουν οι γυναίκες. Η γλυπτική βρίσκει άλλο ένα μέσο έκφρασης στα κυματιστά μαλλιά. Χρώμα, χρώμα, χρώμα: είναι ό,τι πιο μοντέρνο και το βλέπουμε παντού. Πηγή έμπνευσης για τη χρωματική παλέτα και το στιλ των ρούχων αποτελεί μία και μόνο πρωτεύουσα, το Βερολίνο, που μεσουρανεί ως πρότυπο ολόκληρης της Ευρώπης. Η Elizabeth Arden ανοίγει το πρώτο health spa στο σπίτι της, την ώρα που η Nivea, η Max Factor και η Revlon αναστατώνουν την αγορά με τα καινούρια προϊό ντα ομορφιάς. 22 ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤIΛ
Για πρώτη φορά κυριαρχούν στη μόδα στοιχεία του παρελθόντος. Έπειτα από τριάντα και πλέον χρόνια, στοιχεία της Μπελ Επόκ δίνουν μια πνοή νοσταλγίας στα ρούχα. Ο κορσές, ανανεωμένος και σαφώς μικρότερος, έρχεται να φυλακίσει τη μέση των γυναικών, αφού η σιλουέτα της εποχής απαιτεί στενή μέση, τονισμένους γοφούς και τεράστιους ώμους. Το ντεκολτέ μεταφέρεται πίσω και η αποκαλυπτική πλάτη συμβάλλει στην ανάδειξη της γυναικείας θηλυκότητας. Ο προάγγελος της δεκαετίας του 1980 είναι εδώ. Τα μπερέ, τα τουρμπάνια και οι κορδέλες σημειώνουν τις μεγαλύτερες πωλήσεις. Η μόδα ζει έντονες καταστάσεις, όπως άλλωστε όλη η Ευρώπη, και η τεταμένη αυτή δεκαετία ανάγει τα πάντα σε status symbol. Οι γούνες συνεχίζουν να καλύπτουν τις βραδινές εμφανίσεις, αυτήν τη φορά όμως με καλοσχηματισμένους ώμους, και η silver fox θα γίνει το σήμα κατατεθέν μιας εποχής που... άφησε εποχή. H Sciap, όπως της άρεσε να την αποκαλούν, έκλεισε το άρωμα που δημιούργησε, το Shoking Pink, σε ένα μπουκάλι με σχήμα γυναικείου κορσέ. ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 23
Τα κοσμήματα έχουν λιτές φόρμες και οι πέτρες τετράγωνο κόψιμο. Ο οίκος Cartier ήταν ο πρώτος που παρουσίασε διαφορετικούς πολύτιμους λίθους δεμένους σε ένα και μόνο κόσμημα. Ο σουρεαλισμός επικρατεί παντού και συνεχίζει να επηρεάζει δυναμικά και τον κόσμο της μόδας, την ώρα που ο φακός του Cecil Beaton τοποθετεί τα μοντέλα του σε εξωπραγματικά τοπία. Η Elsa Schiaparelli, περιτριγυρισμένη από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Salvador Dali, ο Jean Cocteau και ο Berard, και επηρεαζόμενη από αυτούς, παρουσιάζει τα πιο τρανταχτά δείγματα σουρεαλισμού στη μόδα. Το καπέλο σε σχήμα παπουτσιού, το γνωστό shoe hat, το κοστούμι desk suit, με τσέπες που τραβιούνται προς τα έξω, και το κυριολεκτικά απόκοσμο μάλλινο φόρεμα-βραδινή τουαλέτα trompe l oeil, με έναν ολόκληρο αστακό επάνω του, ήταν μερικές από τις δημιουργίες της. Περίπου έναν αιώνα μετά, ο Alexander McQueen θα σχεδιάσει μια ανάλογη βραδινή τουαλέτα, το ύφασμα της οποίας, τόσο στο χρώμα όσο και στην όψη, θυμίζει ωμό κρέας και που θα φορέσει η εκκεντρική τραγουδίστρια Lady Gaga. H Sciap, όπως της άρεσε να την αποκαλούν, έκλεισε το άρωμα που δημιούργησε, το Shoking Pink, σε ένα μπουκάλι με σχήμα γυναικείου κορσέ, το οποίο έφερε τις αναλογίες της Μae West. Από αυτήν εμπνεύστηκε ο Γάλλος σχεδιαστής Jean Paul Gaultier τη συσκευασία του δικού του αρώματος, το οποίο λάνσαρε τη δεκαετία του 1990. Σε άλλη διάσταση και διάθεση κινούνται τα διαχρονικά φορέματα της Madame Grès, που αποπνέουν μια νοσταλγία για την ελληνική κλασική αρχαιότητα. 24 ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤIΛ
Τα ρούχα της Grès έχουν ελάχιστες ραφές και ράβονται χωρίς πατρόν. Το ύφασμα κόβεται κατευθείαν πάνω στο σώμα και οι γυναίκες που φορούν τις δημιουργίες της μοιάζουν με ζωντανά γλυπτά. Στο ίδιο μήκος κύματος, και όχι υφάσματος, κινούνται και οι αέρινες, θηλυκές, φίνες τουαλέτες της Madame Ricci, η οποία ίδρυσε τον ομώνυμο οίκο το 1932. Η ηθοποιός Katharine Hepburn γίνεται σύμβολο της μόδας όταν λανσάρει το φαρδύ υφασμάτινο παντελόνι, το οποίο έως τότε θεωρούνταν αντρικό προνόμιο. Η Barbara Stanwyck θα ακολουθήσει την τάση του παντελονιού, αλλά σε τζιν ντένιμ, και θα το πρωτοφορέσει σε ταινίες γουέστερν. Σε άλλη διάσταση και διάθεση κινούνται τα διαχρονικά φορέματα της Madame Grès, που αποπνέουν μια νοσταλγία για την ελληνική κλασική αρχαιότητα. ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΛΙΩΤΗ 25