Μεγαλόχαρη Τήνου Σας ευχόµαστε Καλό καλοκαίρι και καλή αντάµωση στο χωριό.
2 ΤΑ ΦΙΛΙΑ ΤΡΙMHNIAIA EKΔΟΣΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡ/ΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΓΡΑΦΕΙΑ: ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 25 Τ.Κ. 10678-ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 210 3806090 - FAX: 210 3815772 Site: www.adelfotis-filioton.gr Ε-mail: vdrakop@sch.gr Αρ. βιβλίου αναγνωρισμ. σωματείων Πρωτοδικ. 1711 Αριθμ. φακέλου Νομαρχίας Αθηνών 218 Α.Φ.Μ. 090045259 ΔΟΥ: Α ΑΘΗΝΩΝ Κωδικός Γεν. Γραμματείας Ενημέρωσης: 5283 ΥπεΥθυνοΣ συμφωνα με τον ΝΟμο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΡ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΓΛΑΔΣΤΩΝΟΣ 3 Τ.Κ. 10677 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ: 210 3835572 - FAX: 210 3835083 E-mail: mitropoulosgeorgios@yahoo.gr ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΣΙΔΕΡΗΣ ΒΛΑΣΙΟΣ Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΖΩΓΡΑΦΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Γεν. Γραμμ. Δ.Σ. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μέλος Εξελ. Επιτροπής ΚΑΡΑΜΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Μέλος Εξελ. Επιτροπής DTP - ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΦΙΛΙΩΤΕΣ Τηλ.: 210 34.76.090 e-mail: info@saiti.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Εσωτερικού, ετήσια Ευρώ 20 Εξωτερικού, ετήσια Δολ. ΗΠΑ 50 Κατάθεση συνδρομών: ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ Aριθμός Λογαριασμού: 33627963 ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΙΒΑΝ: GR 87 01200160 00000003 3627 963 B1C: EMPOGRAA Τιμή τεύχους Ευρώ 5 Περιεχόμενα Ανακοίνωση - Πρόσκληση... σελ. 3 ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΛΗΠΤΕΣ ΤΟΥ: 1. Για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι. 2. Πήραμε και δημοσιεύουμε: α. Ευχαριστήριο Ιωάννη Κων. Θεοδωρακόπουλου. β. Ευχαριστήριο Γεωργίου Γρ. Μητρόπουλου. γ. Ο καλλιτέχνης από το χωριό μας... σελ. 4 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ: 1. Το πανηγύρι του Αγίου Αθανα σίου. 2. Εορτή του Αγίου Πνεύματος 3. Μνήμη εκτελεσθέντων στις 21/6/1943. 4. Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) (συνέχεια από το τεύχος 50). 5. Γενοκτονία των Πον τίων... σελ. 7 ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΣ: Πίνακας προσφορών...σελ. 15 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ: Το άναμμα των καντηλιών στο σπίτι και στο ναό κατά την θρησκευτική μας παράδοση...σελ. 16 ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΑΣ: 1. Η καμάρα του Μοναστηριού. 2. Πίνακας Προσφορών. 3. Αρχαίος Κλείτωρ...σελ. 18 ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: Πασχαλινά έθιμα και δρώμενα...σελ. 26 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ: 1. Σκεπτόμενη Αθηνά. 2. Ο δαιμονισμός της νέας εποχής. Η σταύρωση της ανθρωπότητας. 3. Καμπάνια χρηματοδότησης για παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού πάνω στην Αεικαλλιέργεια (Permaculture). 4. Πώς να φτιάξετε παρτέρια δίχως σκάψιμο. 5. «Είναι ο επιγραμματικός λόγος, σημαντικού προσώπου, με αποφθεγματικό χαρακτήρα»...σελ. 31 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ: Μουσικοφιλία...σελ. 45 ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΑΣ: 1. Συγχαρητήρια. 2. Γάμοι. 3. Γεννήσεις. 4. Βαφτίσεις. 5. Μνημόσυνα. 6. Έφυγαν από τη ζωή...σελ. 48 ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΗΓΗΣΕΙΣ: ΦΙΛΕΪ ΚΕΣ ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ: Έργα και λόγια του «Ναουμόγιαννη Νο 2»...σελ. 52
ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 25 - Τ.Κ. 10678 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 210 3835572 FAX. 210 3835083 «Όμιλος Φίλων Ιεράς Μονής Αγ. Αθανασίου Φιλίων» Αθήνα, 1 Ιουλίου 2012 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Αγαπητοί μας συμπατριώτες, φίλοι αναγνώστες, Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου μας, καλεί όλους τους πατριώτες, τους οικείους και τους φίλους τους, να ζωντανέψουν και φέτος με την παρουσία και τη συμμετοχή τους τις εκδηλώσεις του 15αύγουστου. Να είμαστε όλοι εκεί, να συνοδοιπορήσουμε μέσα από τις παραδόσεις του τόπου μας για να αντλήσουμε ψυχική δύναμη, που θα χρειαστεί σε όλους μας στη δύσκολη αναμέτρηση με τον χειμώνα της πραγματικότητας. Το Σάββατο 11 Αυγούστου το πρωί στον Αη Θανάση, στην Πανηγυρική Θεία Λειτουργία με αρτοκλασία. Την Κυριακή 12 Αυγούστου το απόγευμα στο σχολείο, στην συζήτηση παρουσίαση με θέμα: «Επιστροφή στο χωριό Εναλλακτικές Επαγγελματικές Δράσεις». Την Δευτέρα 13 Αυγούστου το απόγευμα στο σχολείο, συνεύρεση της νεολαίας για διασκέδαση με μουσική και ποτό προσφορά της Αδελφότητος. Την Τρίτη 14 Αυγούστου το απόγευμα στην Εκκλησία, του Χωριού μας στον Πανηγυρικό Εσπερινό. Την Τετάρτη 15 Αυγούστου το πρωί στην Εκκλησία, του Χωριού μας στην Πανηγυρική Θεία Λειτουργία για τη γιορτή της Εκκλησίας μας. Τη Τετάρτη 15 Αυγούστου το βράδυ στην πλατεία, στο παραδοσιακό γλέντι. Την Παρασκευή 17 Αυγούστου το βράδυ στο σχολείο, όλοι με κέφι συγκούδουνοι στη «γιορτή του τσοπάνη». Καλό καλοκαίρι και Καλή Αντάμωση Ο Πρόεδρος ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΡ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ο Γεν. Γραμματέας ΛΑΜΠΗΣ Ν. ΖΩΓΡΑΦΟΣ 3
το Περιοδικό μας και οι παραλήπτες του Αναδημοσίευση από το facebook «ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΦΙΛΙΩΤΕΣ» για νά θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι 1955 Πλατεία Κλειτωρίας (Μαζέικα), 25 Μαρτίου... μερική οικογένεια Παπαπαναγιώτου. Φωτ.: Τάκης Παπαναγιώτου Φίλια 1940...περίπου... Αθανάσιος Αντωνόπουλος, φαίνεται και το παλιό σχολείο. Φωτ.: Τάκης Παπαναγιώτου 1965... Στα Μοναστηριακά χωράφια... Φωτ.: Τάκης Παπαναγιώτου 1961 περίπου, αγροτικό ιατρείο Φιλίων στο σπίτι της οικ. Παπαναγιώτου Φωτ.: Τάκης Παπαναγιώτου 4 ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΛΗΠΤΕΣ ΤΟΥ
1967-1968 Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο ΦΙΛΙΩΝ Φωτ.: Αλέξης Κόλιας 1982-83 «Λάδωνας Φιλίων», η ηρωϊκή μας ομάδα. Φωτ.: Τάκης Παπαναγιώτου Μουζακέϊκα...1972..περίπου... Φωτ.: Τάκης Παπαναγιώτου Αλώνισμα. Φωτ.: πατήρ Δημήτριος Κωστόπουλος ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΛΗΠΤΕΣ ΤΟΥ 5
... Πήραμε και δημοσιεύουμε Θέλω, μέσω του Περιοδικού μας, να ευχαριστήσω δημόσια, τόσο προσωπικά, όσο και εκ μέρους της γειτονιάς, την κυρία Ντίνα Παπαευθυμίου, σύζυγο του αειμνήστου συμπατριώτη μας Δασκάλου και τελευταίου Προέδρου της πρώην Κοινότητάς μας Μίμη Παπαευθυμίου και την κόρη τους κ. Ελένη, διακεκριμένη Μικροβιολόγο Ιατρό για την διαπλάτυνση του κοινοτικού δρόμου κατά την ανακαίνιση της παλαιάς τους οικίας. Μάλιστα όπως πληροφορήθηκα, ο επιβλέπων των εργασιών εργολάβος ήταν διστακτικός για την διαπλάτυνση, λόγω υπαρχούσης τσιμεντοκολόνας στο σημείο αυτό, αλλά η κα Ντίνα του συνέστησε να κόψει την κολόνα και να κάνει κανονική διαπλάτυνση για να περνούν άνετα τ αυτοκίνητα, πράγμα το οποίο και έγινε. Είναι αλήθεια ότι στο συγκεκριμένο σημείο περνούσαν μετά δυσκολίας και οριακά, μόνο μικρά αυτοκίνητα και έμπειροι οδηγοί, ενώ σήμερα περνούν άνετα παντός είδους αυτοκίνητα. Τέτοιες πράξεις αξίζουν επαίνου. Τους απευθύνουμε τις θερμότερες ευχαριστίες μας. Ιωάννης Κων. Θεοδωρακόπουλος Ευχαριστήριο Σε μία εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία για την πατρίδα μας και σεβόμενος όλες τις απόψεις, προσπάθησα να συμβάλλω στη διαμόρφωση της κατά τη γνώμη μου πιο ορθολογικής λύσης για τη διακυβέρνηση της χώρας. Γι αυτό συμμετείχα στίς δίδυμες εκλογές της 6ης Μαΐου και της 17ης Ιουνίου 2012 ως υποψήφιος βουλευτής στο νομό Αχαΐας με το ψηφοδέλτιο της Νέας Δημοκρατίας. Ευχαριστώ όλους τους πατριώτες για την εκτίμησή τους στο πρόσωπό μου και ιδιαιτέρως όσους με τίμησαν με την ψήφο τους. Γεώργιος Γρ. Μητρόπουλος ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ Δ.Σ. ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΦΙΛΙΩΤΩΝ Ο συμπατριώτης μας καλλιτέχνης Θανάσης Κιούσης, γιος του Γεωργίου Κιούση και της πρώην κοσμήτορος της Αδελφότητος Ανδρομάχης Κιούση, διαπρέπει ως σατυρικός καλλιτέχνης μέ το ψευδώνυμο Toni Sfinos. Αναδημοσιεύουμε καταχώρηση του Πάνου Ρ. Κανέλλου από το Facebook για τον Toni Sfino. Toni Sfinos: Ο σόουμαν από τα Φίλια τραγουδά...τζέκινς Χαν «Πολλές συζητήσεις και ντόρος γίνεται το τελευταίο διάστημα γύρω από το όνομα του Ελληνοκαναδού καλλιτέχνη και σώουμαν με το όνομα Tonis Sfinos ο οποίος εμφανίζεται στη σκηνή του Αθηναικού live bar Koo Koo στο Γκάζι ερμηνεύοντας αγαπημένα τραγούδια της δεκαετίας του 60, 70 και 80 με το δικό του μοναδικό και αμίμητο ύφος και στυλ. Ο Toni Sfinos, όπως διαβάσαμε στην free press εφημερίδα Athens Voice, έχει γεννηθεί στην ορεινή περιοχή των Καλαβρύτων και συγκεκριμένα στο χωριό Φίλια που βρίσκεται στο κοινοτικό διαμέρισμα του πρώην Δήμου Λευκασίου και είναι χτισμένο σε υψόμετρο 900 μέτρων. Ο 46χρονος καλλιτέχνης έζησε για πολλά χρόνια στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στο Τορόντο όπου σε ένα ελληνικό στέκι όπου δούλευε σερβιτόρος και στην κουζίνα στο πλύσιμο των πιάτων, παροτρύνθηκε από το αφεντικό του και βγήκε στην πίστα του μαγαζιού». Ευχόμαστε καλή συνέχεια και πάντα επιτυχία. 6 ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΜΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΑΡΑΛΗΠΤΕΣ ΤΟΥ
Επικαιρότητες Επικαιρότητες Επικαιρότητες ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Με λαμπρότητα εορτάστηκε και φέτος στις 2 Μαΐου η εορτή της ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Αθανασίου στο Μοναστήρι μας. Την παραμονή της εορτής τελέστηκε πανηγυρικός Εσπερινός με αρτοκλασία, προσφορά της Αδελφότητας υπέρ υγείας των απανταχού Φιλιωτών. Την επομένη, Τετάρτη 2 Μαΐου, με την παρουσία πλήθους πιστών που είχαν συρρεύσει από όλα τα γύρω χωριά, εορτάστηκε η μνήμη του Αγίου Αθανασίου. Χοροστάτησαν 7 Ιερείς Στη συνέχεια εκ μέρους της Αδελφότητας Φιλιωτών, ο πρώην πρόεδρος της Αδελφότητας κ. Γεώργιος Παναγόπουλος ευχαρίστησε τους πιστούς για την παρουσία τους, ευχαρίστησε όλους όσους συνεισφέρουν στη διαρκή προτης περιοχής και ο νέος Ηγούμενος της Αγίας Λαύρας πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης π. Ευσέβιος. Μετά το πέρας της θείας λειτουργίας μίλησε ο Ηγούμενος της Αγίας Λαύρας π. Ευσέβιος, ο οποίος ευχαρίστησε τους πιστούς για την αγάπη τους για την Ιερά Μονή του Αγίου Αθανασίου και υποσχέθηκε ότι θα συνεχίσει να επιδεικνύει το ίδιο ενδιαφέρον, όπως ο μακαριστός Ηγούμενος π. Φιλάρετος και θα στέκεται αρωγός σε κάθε προσπάθεια για την διάσωση και συντήρηση του Μοναστηριού. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ 7
σπάθεια συντήρησης του Μοναστηριού καθώς και τον Όμιλο των Φίλων του Μοναστηριού και την πρόεδρό του κα Μαρία Καραθανάση, τόσο για τις προσπάθειες που καταβάλει, όσο και για την οργάνωση της δεξίωσης που καθιερώθηκε να προσφέρεται στους προσκυνητές μετά τη λήξη της θείας λειτουργίας. Ιδιαιτέρως ευχαρίστησε όσους προσέφεραν εδέσματα για την διοργάνωση της δεξίωσης και μάλιστα την κα Γιώτα Βουρλή-Μητροπούλου, που προσέφερε και φέτος τα κρέατα στη μνήμη των τέκνων της, τον κ. Βασίλειο Βελωνά, κρεοπώλη, που προσέφερε γλυκά, τον τυροκόμο κ. Παναγιώτη Μηλιτσόπουλο που προσέφερε τυριά, τις κυρίες Μαρία Καραθανάση, Γιώτα Δημητριάδη, Μαρία Γλογοβίτη, Ευθυμία Κακαβούλα, Σούλα Κόλλια, που προσέφεραν διάφορες πίτες καθώς και όλους όσοι βοήθησαν στην παράθεση της δεξίωσης. Στη συνέχεια μετά τον αγιασμό διανεμήθηκε αντίδωρο και άρτος και προσφέρθηκαν καφέδες και πλούσια εδέσματα, κρασιά, αναψυκτικά και γλυκά, που είχαν φροντίσει να ετοιμάσουν τα μέλη του Δ.Σ. της Αδελφότητας και του Ομίλου Φίλων του Μοναστηριού του Αγίου Αθανασίου. Ευχόμαστε και του χρόνου. Εορτή του Αγίου Πνεύματος Τη Δευτέρα 4 Ιουνίου. Εορτή του Αγίου Πνεύματος ο Παπαθανάσης λειτούργησε στην Αγία Τριάδα. Παρευρέθηκαν τουλάχιστον 50 άτομα αφου λόγω του τριημέρου το χωριό μας είχε αρκετό κό- σμο. Ο Θανάσης Γ. Καραθανάσης όπως σχεδόν κάθε χρόνο πρόσφερε τους άρτους και η Αδελφότητα λουκούμια και αναψυκτικά. Μνήμη εκτελεσθέντων στις 21/6/1943 Τρισάγιο τελέστηκε και φέτος στις 21 Ιουνίου στο μνημείο του νεκροταφείου στη μνήμη των εκτελεσθέντων συμπατριωτών μας από τους Ιταλούς στις 21/6/1943. 8 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ
Μερικές από τις ηρωικές μορφές της ΕΟΚΑ που έχυσαν το αίμα τους για την απελευθέρωση και την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα ήταν: 1. Γρηγόρης Αυξεντίου: Εθνική οργάνωσις Κυπρίων αγωνιστών (ΕΟΚΑ) συνέχεια από το τεύχος 50 Μία από τις λαμπρότερες μορφές τού Απελευθερωτικού Αγώνα τού 1955-1959, εναντίον τής Αγγλικής κυριαρχίας, υιός του Πιερή και της Aντωνούς Αυξεντίου, γεννήθηκε την 22/2/1928 στο χωριό Λύση της Αμμοχώστου. Τα ανδραγαθήματα των Ελλήνων Ηρώων συνέπαιρναν τον μικρό Γρηγόρη και έτσι, η προσπάθεια του να μπει στην σχολή Ευελπίδων, αποτέλεσε μια φυσική εξέλιξη για τον πατριώτη νέο! Αποτυγχάνει στις εισαγωγικές εξετάσεις της σχολής και κατατάσσεται στον Ελληνικό Στρατό. Ως έφεδρος ανθυπολοχαγός φοιτά σε σχολή εφέδρων αξιωματικών και υπηρετεί στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Μετά την απόλυσή του από τον Ελληνικό Στρατό, επιστρέφει στην Kύπρο και εργάζεται μαζί με τον πατέρα του στα οικογενειακά κτήματα. Παράλληλα όμως, οργανώνεται στον Αγώνα, η αρχή του οποίου βρίσκει τον Γρηγόρη υπαρχηγό της ΕΟΚΑ με το ψευδώνυμο Ζήδρος. Παρά το γεγονός ότι η ταυτότητα του έγινε αμέσως γνωστή στους Άγγλους, η δράση του υπήρξε εντονότατη με επιδρομές και ενέδρες. Υπήρξε ο πρώτος καταζητούμενος από τους Άγγλους, οι οποίοι τον επικήρυξαν με το ποσό των 5.000 λιρών επειδή ανατίναξε αγγλικές περιουσίες. Μετά την επικήρυξη του καταφεύγει στην οροσειρά τού Πενταδακτύλου. Εκεί μαθαίνει στους αγωνιστές την χρήση των όπλων, καθώς και τεχνικές ανταρτοπολέμου. Η δράση του ήταν πλούσια τόσο στον Πενταδάκτυλο όσο και στο όρος Τρόοδος όπου κατέφυγε αργότερα. Εντονότατες υπήρξαν όμως και οι προσπάθειες των Άγγλων να τον συλλάβουν αλλά επιτυχώς ο ίδιος και τα παλικάρια του διέφευγαν τον κίνδυνο. Στα τεχνάσματα που χρησιμοποιούσε ήταν και οι μεταμφιέσεις. Είτε ως Πατέρας Χρύσανθος στην Ιερά Μονή Μαχαιρά, είτε ως άγγλος αξιωματικός κατάφερνε να έρχεται ακόμα και σε επαφή με Άγγλους χωρίς οι τελευταίοι να μπορέσουν να συνειδητοποιήσουν ότι είχαν μπροστά τους τον θρυλικό σταυραετό του Μαχαιρά. Την 10/6/1955 παντρεύτηκε την μνηστή του Βασιλική. Έμειναν μαζί μια ημέρα, χωρίστηκαν και ξαναβρέθηκαν στις 6 Αυγούστου. Δεν ξαναβρέθηκαν ποτέ πια. Οι αρχές του 1957 τον βρίσκουν στην Ιερά Μονή Μαχαιρά την οποία χρησιμοποιεί ως τόπο ανταλλαγής πληροφοριών. Στα 1000 μέτρα περίπου από την Μονή, ο ίδιος και οι άνδρες του δημιουργούν καταφύγιο. Στις 3 Μαρτίου τού 1957, έπειτα από προδοσία ενός αγρότη, εντοπίζεται ο ίδιος και η ομάδα του, που αποτελείται από τον Αυγουστή Ευσταθίου τον Αντώνη Παπαδόπουλο και τον Φειδία Συμεωνίδη. Τότε ο Γρηγόρης έπεισε τους συναγωνιστές του να παραδοθούν, ενώ αυτός έμεινε και πολέμησε μόνος επί 10 ώρες τους εχθρούς. Σε προτροπές των Άγγλων να παραδοθεί είχε μόνο μία απάντηση να δώσει «Μολών Λαβέ». Παραμένει μόνος μέσα στην τεχνητή σπηλιά αποφασισμένος να πολεμήσει και να πεθάνει. Η μάχη που επακολουθεί δεν δικαιώνει τις προσδοκίες των Άγγλων οι οποίοι είχαν φροντίσει να καλέσουν και δημοσιογράφους για να παρακολουθήσουν την επικείμενη σύλληψη του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ. Τον απειλούν ότι θα τον κάψουν ζωντανό αλλά οι απειλές τους πέφτουν στο κενό. Eνα από τα παλικάρια του Αυξεντίου, ο Αυγουστής Ευσταθίου, προτείνει στους Άγγλους να τον αφήσουν να μπει στην σπηλιά ώστε να πείσει τον Αρχηγό του να παραδοθεί. Οι Άγγλοι δέχονται. Ο Αυγουστής μπαίνει στην σπηλιά, αρπάζει ένα αυτόματο και φωνάζει ελάτε, είμαστε δυο τώρα. Συγκλονιστικές στιγμές μεγάλων Ανδρών Ακόμα μια προσπάθεια των άγγλων να πλησιάσουν την σπηλιά αποτυγχάνει. Αποτυγχάνει όμως και η προσπάθεια εξόδου των 2 παλικαριών. Μετά από 9 ώρες πολιορκίας και υπό τα βλέμματα των δημοσιογράφων που ανυπομονούν, οι Άγγλοι αποφασίζουν να κάψουν ζωντανούς τους 2 ήρωες. Αφού ρίχνουν βενζίνη μέσα στο κρησφύγετο πετούν μια εμπρηστική χειροβομβίδα και το κρησφύγετο φλέγεται. Ο Αυγουστής μισοκαμένος πετάγεται έξω και παραδίδεται. Ο Αυξεντίου όμως παραμένει μέσα. Οι Άγγλοι πίστεψαν πλέον ότι ήταν νεκρός. Δεν ήταν όμως ακόμα Φλεγόμενος και με το αυτόματο στο χέρι πετάγεται από το κρησφύγετο και ρίχνει την τελευταία του χειροβομβίδα. Εκεί θα πέσει νεκρός από τα πυρά των Άγγλων. Εκεί, έξω από το κρησφύγετό του θα τον σκεπάσει η αιώνια δόξα. Παρά το ότι ήταν πλέον νεκρός, η Αγγλική Διοίκηση του νησιού δεν επέτρεψε την ταφή του σε κανονικό κοιμητήριο. Ενταφιάσθηκε στα «Φυλακισμένα Μνήματα», δηλαδή στο κοιμητήριο των Κεντρικών Φυλακών Λευκωσίας. Την Τρίτη 5 Μαρτίου 1957, όλες οι πρωινές Αθηναϊκές εφημερίδες έγραψαν: ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ 9
«ΛΕΥΚΩΣΙΑ, 4/3/1957. ( Ιδ. Υπ. ) - Ο Γρηγόρης Αυξεντίου, φερόμενος ως υπαρχηγός της ΕΟΚΑ και υπασπιστής του αρχηγού της Διγενή, εφονεύθη προχθές, αφού πολέμησε ηρωικώς επί δέκα ολόκληρες ώρες, μόνος αυτός εναντίον ισχυρών βρετανικών δυνάμεων, στην περιοχή του όρους Τρόοδος σε μια σπηλιά πλησίον της Μονής Μαχαιρά. Η μάχη διεξήχθη υπό τις ακόλουθες συνθήκες. Οι δυνάμεις ασφαλείας είχαν την πληροφορία ότι στη Μονή Μαχαιρά εκρύπτετο ο καταζητούμενος αυτός πατριώτης, ο οποίος είχε επικηρυχθεί αντί 5.000 λιρών στερλινών. Τις απογευματινές ώρες του Σαββάτου απόσπασμα του βρετανικού στρατού από 60 άνδρες εκινήθη προς την Μονή, την οποία και εκύκλωσε για να συλλάβει τον καταδιωκόμενο αγωνιστή. Οι Βρετανοί στρατιώται ανεστάτωσαν κυριολεκτικώς την Μονή και έθεσαν υπό κράτησιν όλους τους μοναχούς, περιλαμβανομένου και του Ηγουμένου, τους οποίους και εκακοποίησαν για να τους αποσπάσουν πληροφορίες περί του ακριβούς σημείου όπου εκρύπτετο ο Αυξεντίου. Κανείς όμως μοναχός δεν είπε τίποτα. Κατά την διάρκεια της ερεύνης στην περιοχή γύρω από το μοναστήρι, οι Βρετανοί στρατιώται ανεκάλυψαν μια σπηλιά κρυμμένη μέσα σε θάμνους. Λέγεται ότι κάποιος βοσκός τους έδωσε την πληροφορία ότι μέσα στην σπηλιά ήταν κρυμμένος ο Αυξεντίου. Αμέσως οι βρετανικές δυνάμεις εκύκλωσαν την σπηλιά και εκάλεσαν τον Αυξεντίου να παραδοθεί. Ο επί κεφαλής του βρετανικού αποσπάσματος ανθυπολοχαγός Μίντλεντον πλησίασε την είσοδο της σπηλιάς και εφώναξε: «Ρίξε τα όπλα σου και παραδώσου, αλλιώς θα επιτεθούμε «. Κάποιος απήντησε: «Καλά παραδιδόμαστε «Τέσσερες άνδρες βγήκαν έξω, δυο από αυτούς επικηρυγμένοι με 5.000 λίρες, όπως και ο Αυξεντίου. Ο Αυξεντίου δεν ήταν μεταξύ αυτών. Ο ανθυπολοχαγός Μίντλεντον τον εκάλεσε και πάλιν να παραδοθεί, αλλά έλαβε την υπερήφανη απάντησιν «Μολών λαβέ». Αμέσως, τέσσερις άνδρες όρμησαν μέσα στην σπηλιά. Ο ηρωικός μαχητής της κυπριακής ελευθερίας τους υπεδέχθη με καταιγισμόν πυρός. Oι τρεις από τους τέσερες Βρετανούς, οι οποίοι είχαν ελπίσει ότι θα εισέπραττον την επικήρυξιν του Αυξεντίου βγήκαν αμέσως έντρομοι, ενώ ο τέταρτος, τραυματισμένος στο στήθος κατέπεσε στο έδαφος, για να υποκύψει λίγες ώρες αργότερα στα τραύματά του. Ο επί κεφαλής των βρετανικών δυνάμεων ανθυπολοχαγός Μίντλεντον εζήτησε αμέσως ενισχύσεις, οι οποίες και κατέφθασαν με τα ελικόπτερα. Η μάχη συνεχίσθη έτσι επί 10 ολόκληρες ώρες, κατά την διάρκειά της δε οι Βρετανοί εχρησιμοποίησαν μεταξύ των άλλων δακρυγόνες βόμβες. Μπροστά στο αλύγιστο θάρρος του Αυξεντίου και αφού προηγουμένως έκαναν χρήσιν όλων των ειδών των όπλων, οι Βρετανοί στρατιώται έρριψαν μέσα στην σπηλιά βόμβες πετρελαίου. Τεράστιες φλόγες εκάλυψαν το σπήλαιο για να τυλίξουν σε λίγο το κορμί του ηρωικού πατριώτη. Η μάχη ετελείωσε στις 2 η ώρα την νύκτα. Το πτώμα του Αυξεντίου ανευρέθη απηνθρακωμένο. Ο Αυξεντίου ήταν ηλικίας 29 ετών, το επάγγελμά του δε ήταν σοφέρ ταξί. Στον κατάλογο των καταζητουμένων από τους Άγγλους, ήταν εγγεγραμμένος δεύτερος μετά τον στρατηγό Γρίβα.» 2. Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Ο νεαρός ήρωας του αγώνα της ΕΟΚΑ, οραματιστής και ποιητής ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειας του αστυνομικού Μιλτιάδη Θεοδώρου από τη Λάπηθο Λάρνακας κι εγγονός του Θεόδωρου Παλληκαρά απ τον οποίο πήρε το επίθετό του ο ήρωας. Τα πρώτα χρόνια του ο Ευαγόρας τα έζησε στο χωριό του, την Τσάδα. Από το σχολείο άρχισε να φαίνεται το συγγραφικό του ταλέντο, δημιουργεί τη σχολική εφημερίδα της τάξης του την οποία γράφει σχεδόν ολόκληρη μόνος του. Το Φθινόπωρο του 1950 εγγράφεται στο Γυμνάσιο στο Κτήμα, εκείνη την εποχή ξεκινά να γράφει στίχους. Τον Ιούνιο του 1953 πρωτοστατεί στις μαθητικές κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας με σκοπό τη ματαίωση των εκδηλώσεων προς τιμή της Βρετανίδας Βασίλισσας στην Πάφο, οι κινητοποιήσεις εξελίσσονται σε οδομαχίες με τους Άγγλους στρατιώτες. Τον Ιανουάριο 1 0 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ
1955 προσάγεται σε δίκη και του επιβάλλεται πρόστιμο 10 Λιρών γιατί συμμετείχε σε μαθητική διαδήλωση για την απελευθέρωση των συλληφθέντων μελών πληρώματος του πλοιαρίου Άγιος Γεώργιος που κουβαλούσε στην Κύπρο όπλα για τον αγώνα που θα άρχιζε. Από την έναρξη του αγώνα τον Απρίλιο του 1955 οργανώνεται στην ΕΟΚΑ, όπου συμμετέχει σε επιχειρήσεις δολιοφθορών κατά κυβερνητικών κτηρίων. Το καλοκαίρι του 1955 με την εκδρομή των μαθητών επισκέπτεται την Αθήνα και γράφει σ ένα ποίημα του: Αύριο ξεκινούμε για την πατρίδα γιαλούς θε να περάσουμε και στεριά. Μαζί μας θε να πάρουμε την ελπίδα ταχιά πως θα μας έρθει κι η Λευτεριά Τον Νοέμβριο του 1955 επιτίθεται και τραυματίζει δυο στρατιώτες αγγλικής περιπόλου που είχαν συλλάβει και κακοποιούσαν έναν μαθητή γυμνασίου. Στις 19 Νοεμβρίου 1955 δικάζεται και του επιβάλλεται πρόστιμο 30 Λιρών ως εγγύηση κατηγορούμενος ότι μετείχε παράνομα σε οχλαγωγία ενώ η δίκη αναβάλλεται για τις 6 Δεκεμβρίου 1955. Στις 5 Δεκεμβρίου 1955 φεύγει για το βουνό κι αφήνει στο θρανίο της τάξης του το γνωστότερο ποίημα του: Θα πάρω μιαν ανηφοριά, θα πάρω μονοπάτια να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Θ αφήσω αδέρφια, συγγενείς τη μάνα τον πατέρα μες στα λαγκάδια πέρα και τις βουνοπλαγιές. Ψάχνοντας για τη Λευτεριά θάχω παρέα μόνη κατάλευκο το χιόνι βουνά και ρεματιές. Τώρα κι αν είναι χειμωνιά, θαρθεί το καλοκαίρι τη Λευτεριά να φέρει σε πόλεις και χωριά. Μα δεν μπορώ να καρτερώ. Θα πάρω μιαν ανηφοριά, θα πάρω μονοπάτια να βρω τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Τα σκαλοπάτια θ ανεβώ θα μπω σ ένα παλάτι το ξέρω θαν απάτη δε θάναι αληθινό. Μες στο παλάτι θα γυρνώ ώσπου να βρω το θρόνο βασίλισσα μια μόνο ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ να κάθεται σ αυτόν. Κόρη πανώρια, θα της πω, άνοιξε τα φτερά σου και πάρε με κοντά σου, μονάχ αυτό ζητώ. Γεια σας παλιοί συμμαθηταί. Τα τελευταία λόγια τα γράφω σήμερα για σάς. Κι όποιος θελήσει για να βρει ένα «χαμένον αδερφό», έναν παλιό του φίλο, Ας πάρει μιαν ανηφοριά, ας πάρει μονοπάτια να βρει τα σκαλοπάτια που παν στη Λευτεριά. Με την Ελευθεριά μαζί μπορεί να βρει και μένα. Αν ζω θα μ εύρη εκεί. Ευαγόρας Παλληκαρίδης 5.12.1955. Στο βουνό περνά κάθε μέρα ώρες ατέλειωτες κλεισμένος σε κρησφύγετα μέχρι να πέσει το σκοτάδι. Τις νύχτες ατέλειωτες πορείες, συναντήσεις με άλλες αντάρτικες ομάδες, διανυχτερεύσεις σε σπίτια φιλόξενων πατριωτών, αποστολές. Την 28 Μαΐου 1956 η ομάδα του Ευαγόρα στήνει ενέδρα στο χωριό Κινούσα σε αγγλικά καμιόνια κι αφήνει στον τόπο τρεις νεκρούς και έξι τραυματίες. Συμμετέχει στις επιθέσεις κατά των αστυνομικών σταθμών Στρουμπιού και Παναγιάς. Στις 26 Ιουνίου 1956 η ομάδα του στήνει ενέδρα στο χωριό του, την Τσάδα όπου σκοτώνονται τρεις Άγγλοι στρατιώτες. Το καλοκαίρι εκείνο ο Ευαγόρας βρίσκεται επικηρυγμένος για 5.000 Λίρες. Στις 21 Σεπτεμβρίου 1956 απαγχονίζονται οι αγωνιστές Μαυρομάτης. Κουτσόφτας, Παναγίδης. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1956 η ομάδα του Ευαγόρα ειδοποιεί τους Άγγλους παραπλανητικά στη Λυσσό για δήθεν εγκαταλελειμμένη βόμβα κι ενώ οι Άγγλοι πλησιάζουν στο χωριό πλήττονται από βόμβα που είχε τοποθετηθεί από την ομάδα σε δέντρο δίπλα στο δρόμο κι αφήνουν τέσσερις νεκρούς και είκοσι τραυματίες. Στις 18 Δεκεμβρίου 1956 μετά από επιχειρήσεις αγγλικών περιπόλων στο βόρειο μέρος της επαρχίας Πάφου συλλαμβάνεται ο Ευαγόρας την ώρα που μετέφερε με ζώα τρόφιμα και εφόδια στο δάσος. Τον μεταφέρουν στο Κτήμα, στο στρατόπεδο «Δασούδι» όπου τον βασανίζουν. Στις αρχές Ιανουαρίου 1957 τον μεταφέρουν στον αστυνομικό σταθμό Κτήματος όπου του ζητούν να αποκαλύψει άτομα και οπλισμό. Δεν υποκύπτει στις πιέσεις και μεταφέρεται στις Κεντρικές φυλακές Λευκωσίας. Στις 14 Φεβρουαρίου 1957 δικάστηκε από το Ανώτερο Ειδικό Δικαστήριο στις 25 Φεβρουαρίου καταδικάζει τον Ευαγόρα Παλληκαρίδη σε θάνατο. Στις 11 Μαρτίου 1957 ο δήμαρχος Λεμεσού ζητά να χαριστεί η ζωή του αγωνιστή. Έκκληση για χάρη στον 1 1
Ευαγόρα ζητούν ακόμη με υπομνήματά του η ελληνική κυβέρνηση, ο Χωροεπίσκοπος Σαλαμίνος Γεννάδιος, 40 Βρετανοί Εργατικοί βουλευτές. Τη νύχτα της 13/14 Μαρτίου ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης απαγχονίζεται και κηδεύεται στα Φυλακισμένα μνήματα. 3. Kυριάκος Μάτσης. Ο Kυριάκος Μάτσης αποτελεί μια από τις σημαντικότερες μορφές του αγώνα της ΕΟΚΑ. Γεννήθηκε στο Παλαιοχώρι Λευκωσίας το 1926. Φοίτησε στη γεωπονική σχολη του Αριστοτελειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης όπου και άρχισε την δραστηριότητα του σχετικά με την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ηταν επικεφαλής του τομέα Aμμοχώστου της ΕΟΚΑ. Συλλαμβάνεται και βασανίζεται από τους Άγγλους. O Χάρντινγκ του προσφέρει 500.000 λίρες για να προδώσει τον Διγενή. O Έλληνας Μάτσης απαντά : ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούμεθα αλλά περί αρετής. λυπάμαι εξοχότατε αλλά με προσβάλλετε. Έπειτα από αυτή την απάντηση ακόμα και ο αδίστακτος Άγγλος λυγίζει και δίνει εντολή να σταματήσουν τα βασανιστήρια. Μετά από την δραστηριότητα του στις φύλακες όπου οργάνωσε σχολείο και επηρέασε σε τέτοιο βαθμό τους φρουρούς του ώστε αναγκάστηκαν να τους αντικαταστήσουν, δραπετεύει και συνεχίζει τη δράση του. Eπικηρύσσεται από τους Άγγλους και μετά από προδοσία εντοπίζεται το κρησφύγετο του. O Μάτσης διατάσσει τους δυο συντρόφους του να παραδοθούν για να σωθούν και μένει μονος. Όταν οι Άγγλοι του ζητούν να παραδοθεί αυτός αρκείται σε ένα OΧΙ και παρά τις απειλές ότι θα τον κάψουν ζωντανό δίνει μάχη. Οι Άγγλοι καταφέρνουν να τον σκοτώσουν μονό μετά από επίθεση με δέσμες χειροβομβίδων. Χαρακτηριστική όμως είναι και η απάντηση των γονέων αυτού του Ήρωα : Τόσον εγώ, όσο και η σύζυγος μου, είμαστε υπερήφανοι για τον ηρωικό θάνατο του αγαπημένου μας παιδιού.o γιός μας αγωνίστηκε με όλη τη δύναμη της ψυχής του για την ελευθερία του μαρτυρικού μας νησιού Αθάνατος! 4. Μάρκος Δράκος. Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στους μαχητές του Ελληνοκυπριακού αγώνα 1955-59 κατέχει η μορφή του Μάρκου Δράκου. Γεννήθηκε το 1932 στη Λεύκα από εργατική οικογένεια. Δούλεψε σκληρά από μικρό παιδί για να βοηθήσει την οικογένεια του. Λόγω της μεγάλης πίστης του στον Χριστιανισμό εντάχθηκε γρήγορα στην ΟΧΕΝ Λευκωσίαs η οποία ήταν το φυτώριο των νέων Επαναστατών της ΕΟΚΑ. Ανέλαβε δράση και συγκεκριμένα με την ομάδα του, την προσβολή του ραδιοφωνικού σταθμού Λευκωσίας. Πιο εντυπωσιακή ενέργεια, ήταν η πρόκληση βλάβης στον ηλεκτροπαραγωγικό σταθμό Δεκέλειας, εξαιτίας της οποίας η Λευκωσία βυθίστηκε για ώρες στο σκοτάδι. Επικεφαλής της ομάδας που έκανε το σαμποτάζ ήταν ο Δράκος. Στις 24 Μαΐου 1955, με προεργασία από το Δράκο, ο αγωνιστής Χαρίλαος Ξενοφώντος τοποθέτησε βόμβα στο σινεμά «Παλλάς», με σκοπό το θάνατο του Κυβερνήτη Άρμιτεϊτζ. Η βόμβα είχε τοποθετηθεί κάτω από το κάθισμα του Κυβερνήτη, λόγω όμως κακής λειτουργία του ωρολογιακού μηχανισμού, η έκρηξη έγινε μετά τη λήξη της παράστασης και την αποχώρηση του Κυβερνήτη. Αργότερα ο Δράκος συνελήφθη αλλά δραπέτευσε την νύκτα της 23/9/1955 από το κέντρο της Κυρήνειας. Τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους τραυματίζεται σε μάχη και επικηρύσσεται από τους Άγγλους αντί του ποσού 5.000 λιρών. Συνέχισε να προσβάλει Βρετανικά περίπολα και καταστρέφει δύο φορές το γεφύρι του Κοκκινόγκρεμου. Την νύχτα της 18/1/1957 στην περιοχή της Ευρύχου ο Μάρκος και η ομάδα του όμως, ενώ πορευόταν μέσα στο σκοτάδι υπό σφοδρή θύελλα, ήλθαν ξαφνικά σε επαφή με τον εχθρό ο οποίος άνοιξε αμέσως πυρ. Ο θάνατος του Μάρκου υπήρξε ακαριαίος. Ο Δράκος είχε δεχθεί 40 σφαίρες σε όλο του το σώμα. Από τα πυρά των Άγγλων τραυματίστηκε, επίσης, σοβαρά στο πόδι ο Κώστας Λοΐζου. Οι υπόλοιποι αντάρτες πήραν στον ώμο το Λοΐζου και, μετά από πολύωρη ταλαιπωρία, έφτασαν στα Κατύδατα. Ξημέρωνε Σάββατο, 19 Ιανουαρίου 1957. Πίσω από τα βουνά, στην περιοχή ανάμεσα στα χωριά Ευρύχου - Σινά Όρους βρίσκεται ένα λαγκάδι που οι παλιοί το ονομάζουν «το αρκάτζιν του Δράκου». Κατά σύμπτωση στο χώρο αυτό θυσιάστηκε ο Δράκος - το 25χρονο παλικάρι από τη Λεύκα Αξιοσημείωτο πάντως ήταν ο φόβος των Άγγλων απέναντι στο πρόσωπο του, αφού ακόμα και νεκρός που ήταν του έδεσαν τα χέρια και τα πόδια! Τόσο πολύ φοβόντουσαν τον Έλληνα κομάντο. Συνεχίζεται Χρήστος Βλ. Καραθανάσης 1 2 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ
Γενοκτονία των Ποντίων Συνάδελφός μου στο γραφείο, με ποντιακή καταγωγή και καρδιά μου διηγήθηκε πως κατά τη δεκαετία του 90 παρακολουθούσε αργά το βράδυ κρατικό κανάλι. Παρουσιαζόταν ένα ντοκιμαντέρ για τη γενοκτονία των ποντίων και με αυτή την αφορμή διάφοροι άνθρωποι κατέθεταν τις μαρτυρίες τους. Κάποια στιγμή μίλησε ένας γηραιός κύριος ποντιακής καταγωγής με κατάλευκα μαλλιά. Ήταν καθηγητής πανεπιστημίου. Αυτός μέ πολύ συγκίνηση είπε τα εξής: «Αρκετά χρόνια πριν, όταν ήμουν πενηντάρης μιλούσα με μία θεία μου που ήταν γιαγιά πια. Μου μιλούσε με μεγάλο παράπονο για την πατρίδα μας τον Πόντο και για τους προγόνους μας. Πάνω στην κουβέντα της είπα πως σύντομα θα έκανα ταξίδι-προσκύνημα στον Πόντο. Κρεμάστηκε πάνω μου και με παρακάλεσε με λυγμούς, όταν πάω να της κάνω ένα χατίρι. Μου διηγήθηκε επακριβώς πού βρισκόταν το πατρικό της σε χωριό του Πόντου. Μου εξήγησε με λεπτομέρεια τα χαρακτηριστικά του χωριού, τους δρόμους και μου προσδιόρισε με ακρίβεια τη θέση του σπιτιού. Μου είπε μόλις το βρω να ζητήσω απ τους Τούρκους που θα έμεναν πια εκεί να βρουν ένα κασελάκι, που είχε κρύψει σε συγκεκριμένο σημείο του παλιού αρχοντικού. Μου περιέγραψε πλήρως το κασελάκι και το τι περιείχε μέσα. Ασημικά, παλιά κοσμήματα, λίρες κ.λπ., ένα μικρό θησαυρό. Μου είπε να τα αφήσω στους Τούρκους για αμοιβή με προϋπόθεση να μου δώσουν ένα κρεμαστό σταυρό που είχε μέσα το κασελάκι. Αυτός ο σταυρός ήταν ο βαφτιστικός του μικρού παιδιού της που το έχασε κατά τη γενοκτονία. Αυτή είχε γλιτώσει. Είχε γλιτώσει μόνο τη ζωή της γιατί η χαροκαμένη ψυχή της μόνο ο Θεός γνωρίζει πώς πέρασε μέσα στις πικρές αναμνήσεις εδώ στην Ελλάδα. Έσβησε τα παρακαλητά της μέσα στα δάκρυα και της υποσχέθηκα να κάνω ότι θα περνούσε απ το χέρι μου, αλλά μέσα μου δεν είχα πολλές ελπίδες. Πράγματι έκανα το ταξίδι, έκανα ότι επιθυμούσα για τον εαυτό μου και μετά κατευθύνθηκα για το χωριό της θείας μου. Η περιγραφή του ήταν τόσο λεπτομερής που βρήκα το σπίτι πολύ εύκολα. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ Παλιό, λιθόκτιστο, δίπατο αρχοντικό. Χτύπησα την πόρτα και μου άνοιξε ένας Τούρκος λίγο μικρότερος σε ηλικία από εμένα. Ευτυχώς ήξερε άπταιστα αγγλικά γιατί ετύγχανε σεβαστό πρόσωπο της δημόσιας διοίκησης της περιοχής με μεγάλο αξίωμα (Νομάρχης;) και μπορούσαμε να συνεννοηθούμε πολύ άνετα. Του διηγήθηκα με λεπτομέρεια ότι μου είχε πει η θεία μου. Για μία στιγμή ταράχθηκε και μετά μου είπε αποφασιστικά. Κοίτα να δεις, τώρα καλύτερα να φύγεις γιατί υπάρχουν και άλλοι ομοεθνείς μου στο σπίτι και δε μπορώ να μιλήσω ελεύθερα. Ξαναέλα το απόγευμα την τάδε ώρα που θα είμαι μόνος να τα πούμε καλύτερα. Πράγματι έκανα όπως μου είπε και όταν ξαναπήγα με υποδέχθηκε μέσα στο σπίτι πια. Αφού ήπιαμε τον καφέ χωρίς να μιλήσει έφυγε απ το δωμάτιο υποδοχής και σε λίγο ξαναγύρισε κρατώντας στα χέρια του το κασελάκι της θείας μου. Κυριολεκτικά μου έπεσε το φλιτζάνι του καφέ απ τα χέρια... Ώστε το βρήκατε ήδη, ψέλλισα σαστισμένος. Ναι, εδώ και πολλά χρόνια από τότε που είμαι σε αυτό το σπίτι. Πάρε το. Πιστεύω ότι σου ανήκει, πρόσθεσε. Μα δεν το θέλω, είπα διστακτικά. Μόνο το σταυρουδάκι θέλω. Αυτό μόνο ζήτησε η θεία μου. Σας παρακαλώ κρατήστε όλα τα υπόλοιπα. Κοίτα να δεις, είπε θυμωμένα. Θα κάνεις αυτό που σου λέω. ΑΥΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑ ΜΟΥ. Τόσα χρόνια τα φύλαγα μέχρι που ήρθες εσύ. Στη θεία σου ανήκουν. Να της τα πας. Μα, το σταυρουδάκι... ψέλλισα φοβισμένα. Τότε με μία κίνηση άνοιξε το πουκάμισό του και φάνηκε κρεμασμένο στο λαιμό του το σταυρουδάκι. Αυτό δε μπορώ να στο δώσω. Δε μπορώ, γιατί είναι δικό μου. Πραγματικά ζαλίστηκα. Δεν καταλάβαινα τι εννοούσε. Είναι δικό μου. Ακούς; Είπε δυνατά. Είναι δικό μου, γιατί εγώ είμαι το παιδί που έχασε η θεία σου πριν σαράντα χρόνια. Έμεινα να τον κοιτώ με ανοιχτό το στόμα. 1 3
Βούρκωσα. Ήταν ο χαμένος μου ξάδελφος. Έπεσα στην αγκαλιά του και τον έσφιξα. Έκλαιγα με αναφιλητά. Το ίδιο κι αυτός. Όταν συνήλθαμε μου είπε. Δεν ήξερα ότι η μητέρα μου έζησε. Έμεινα πίσω. Άλλοι Τούρκοι πήρανε το σπίτι και με μεγαλώσανε σαν παιδί τους. Τώρα είναι πεθαμένοι. Έχω την δικιά μου οικογένεια εδώ πια. Του ζήτησα να με ακολουθήσει στην Ελλάδα. Να δει τη μάνα του. Αρνήθηκε. Δε μπορώ να γυρίσω πια. Τα παιδιά μου έχουν μεγαλώσει. Είναι αξιωματικοί στον τουρκικό στρατό. Και σε υψηλές θέσεις. ΔΕΝ ΞΕ- ΡΟΥΝ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ. (Σημ. απ τη συνέχεια της διήγησης θα φανεί ότι σε αυτό το σημείο ψευδόταν για να προφυλάξει τα παιδιά του). Αν φύγω στην Ελλάδα τα παιδιά μου μπορεί να πάθουν κακό εδώ. Δεν πρέπει να έχω καμία σχέση με την Ελλάδα. Επέμενε και τον παρακάλεσα να έρθει τουλάχιστον ένα ταξίδι σαν τουρίστας και να επωφεληθεί για να δει τη μάνα του και τους άλλους συγγενείς του. Δε γίνεται, μου απάντησε. Για να καταλάβεις εδώ έχω μεγάλη δημόσια θέση. ΣΑΝ ΕΜΕΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΟΙ ΕΔΩ. ΕΓΩ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΕΧΩ. ΜΕ ΕΧΟΥΝ ΑΝΑΓΚΗ. Αν πάω στην Ελλάδα θα δώσω στόχο ότι κάτι συμβαίνει και θα κινδυνέψουν και άλλοι. (Σημ. από αυτό το σημείο φαίνεται, ότι ταυτόχρονα με το αξίωμα που κατείχε σαν Τούρκος ήταν και τοπικός ηγέτης των ΚΡΥΠΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ. Το πιθανότερο ήταν και τα παιδιά του να το γνωρίζανε αλλά προφυλαγόντουσαν εξαιρετικά). Να δώσεις πολλά φιλιά στη μάνα μου. Να μη λυγίσει. Να κάνει υπομονή. Να της πεις ότι θα συναντηθούμε στην άνω Ιερουσαλήμ. Αγκαλιαστήκαμε και πάλι και χωρίσαμε δακρυσμένοι. Επέστρεψα στην Ελλάδα και έτρεξα αμέσως με το κασελάκι στη θεία μου για να της το δείξω και να της πω τα φοβερά νέα. Αλλά τι δυσάρεστη έκπληξη με περίμενε. Οι συγγενείς μου, μου διηγηθήκανε, πως λίγο μετά την αναχώρησή μου για την Τουρκία η θεία μου άφησε την τελευταία της πνοή. Ίσως ο καλός Θεός την πήρε κοντά του για να μην ακούσει ότι τόσα χρόνια ζούσε το παιδάκι της και αυτή δε μπορούσε να το έχει στην αγκαλιά της. Με αρκετά δάκρυα είχε ματώσει την καρδιά της, τόσο καιρό. Δε θα άντεχε να ακούσει κάτι τέτοιο... ΑΝΤ. ΜΟΥΝΤΟΥΡΗΣ Περιοδ. Ορθόδοξη Εγρήγορση 1 4 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ
Τα Οικονομικά μας 1. Ασπασία Παναγιωτοπούλου-Πόθου (Αθήνα) 1571 50 2. Ιερ. Θεόδωρος Κορυφίδης (Κύργια Δράμας) 1572 150 (50 ευρώ υπέρ Αδελφότητας, 100 υπέρ Αγ. Αθανασίου) 3. Θεόδωρος Στ. Σπυρόπουλος (Αθήνα) 1573 30 4. Κων/νος Αλ. Κυριακούλης (Πάτρα) 1574 20 5. Βασίλειος Αθ. Στασινόπουλος (Αθήνα) 1575 20 6. Ιωάννης Βλ. Δημητρακόπουλος (Πάτρα) 1576 50 (50 ευρώ υπέρ Αδελφότητας εις μνήμην Βλασίου Δημητρακόπουλου) 7. Σοφία Σακελλαροπούλου (Πάτρα) 1577 50 8. Τρύφων Στ. Καραθανάσης (Αγ. Παρασκευή) 1578 50 9. Βλάσιος Τσιάμης (Ξυλόκαστρο) 1579 160 (80 ευρώ υπέρ Αδελφότητας, 20 υπέρ Αγ. Αθανασίου, 60 υπέρ Αγ. Βλασίου κλπ εκκλησιών) 10. Δημήτριος Δημητρακόπουλος (Αθήνα) 1580 50 (υπέρ Αγ. Αθανασίου) 11. Αχιλλέας Κακαβούλας (Πάτρα) 1581 50 (υπέρ Αγ. Αθανασίου) 12. Κων/νος Γιαννακόπουλος (Αργυρούπολη) 1582 50 (υπέρ Αγ. Αθανασίου) 13. Ιερ. Ρήγας Κανέλλος (Φίλια) 1583 50 (υπέρ Αγ. Αθανασίου) 14. Νικόλαος Σταθακόπουλος (Ζωγράφου) 1585 50 15. Μαρία Σταθακοπούλου (Ζωγράφου) 1586 50 16. Πόπη Κόλλια (Ζωγράφου) 1587 200 (Συνδρομή ιδίας, Δήμητρας Κόλλια & Βασιλικής Παναγοπούλου) 17. Θεόδωρος Ρηγόπουλος (Πάτρα) 1588 50 18. Βλάσιος Σιδέρης (Λουτράκι) 1589 50 19. Ανδρέας Θ. Γιαννακόπουλος (Χαλάνδρι) 1590 50 20. Γεώργιος Β. Νικολακόπουλος (Μαρούσι) 1591 50 21. Νικόλαος Δ. Γλογοβίτης (Αθήνα) 1592 50 22. Θεόδωρος Κωστόπουλος (Καναδάς) 1593 185,29 23. Λεωνίδας Κωστόπουλος (Λουτράκι) 1594 37 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Αρ. ΑΠΟΔ. ΠΟΣΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ Αρ. ΑΠΟΔ. ΠΟΣΟ Από μεταφορά: 1.552,29 Σε μεταφορά: 1.552,29 24. Χαράλαμπος Ρεκουνιώτης (Τρίπολη) 1595 60 25. Βλάσιος Ρεκουνιώτης (Αθήνα) 1596 60 26. Θεοδώρα Καραμάνου (Αθήνα) 1597 50 27. Δήμητρα Καραμάνου (Αθήνα) 1598 20 28. Ασπασία Ρ. Καραμάνου (Αγ. Παρασκευή) 1599 50 29. Αθανάσιος Τρυφωνόπουλος (Βέλλο Κορινθίας) 1600 20 30. Ιωάννης Β. Θεοδώρου (Άνω Κλειτορία) 1601 20 31. Κων/νος Δ. Θεοδώρου (Περιστέρι) 1602 20 32. Αναστασία Ι. Γλογοβίτη (Αθήνα) 1603 20 33. Μαρία Ι. Γλογοβίτη (Φίλια) 1604 20 34. Γεώργιο Παπαδόπουλο (Γλάστρα) 1605 20 35. Χρυσούλα Γιακουμή-Οικονόμου 1606 20 36. Βλάσιο Καραμάνο (Συκιά Κορινθίας) 1607 50 37. Στάθης Μαυροειδής 1608 30 38. Αθανάσιος Κ. Καταρνιάς 1609 50 39. Ιερέας Θεόδωρος Σκάρπας 1610 50 40. Κων/νος Στ. Παπαπαναγιώτου 1611 200 41. Θεοδώρα Σωτηροπούλου 1612 50 42. Παναγιώτης Κωστόπουλος 1613 50 43. Ευφροσύνη Καταρνιά-Μπελέση 1614 30 44. Δήμητρα Οικονόμου-Σωτηροπούλου 1615 50 45. Αγγελική Λυκουριώτη-Κατσιγιάννη 1616 50 46. Δήμητρα Θεοδοσίου 1617 50 47. Ανδρέας Τζέμος 1618 20 48. Θεόδωρος Τζέμος 1619 20 49. Παναγιώτης Αθ. Βουρλής 1620 30 Γενικό Σύνολο: 2.662,29 Υπέρ Αδελφότητας: Υπέρ Ι.Μ. Αγίου Αθανασίου: Υπέρ Ι. Ν. Αγίου Βλασίου: 2.282,29 ευρώ 320 ευρώ 60 ευρώ ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΣ 1 5
Εκκλησία και Λατρεία Το άναμμα των καντηλιών στο σπίτι και στο ναό κατά την θρησκευτική μας παράδοση Το καντήλι στο σπίτι. Σε κάθε χριστιανικό σπίτι οι πιστοί διαθέτουν έναν χώρο με εικονίσματα πού βρίσκεται σε εμφανές σημείο του σπιτιού ώστε να είναι εύκολα ορατός και προσεγγίσιμος ο χώρος, ενώ μπροστά τους πρέπει να καίει ένα καντήλι. Το καντήλι μπορεί να είναι διαφόρων μεγεθών ή τύπων και είναι προτιμότερο να διαθέτει κάλυμμα, ώστε να αποτρέπεται ο κίνδυνος να πεταχτεί θρυαλλίδα και να προκληθεί πυρκαγιά. Επίσης, επειδή ό,τι αφιερώνουμε στο Θεό πρέπει να είναι άριστο, οφείλουμε να τοποθετούμε στο καντήλι πολύ καλής ποιότητας λάδι και μάλιστα ελαιόλαδο καθαρό και όχι σπορέλαιο, αφού το καθαρό λάδι συμβολίζει την καθαρότητα των προθέσεών μας. Το φιτίλι παλαιότερα αποτελείτο από βαμβακερή κλωστή συγκεκριμένου μεγέθους, που εβυθίζετο στο λάδι με ειδικό μηχανισμό απορροφώντας το, ώστε να τροφοδοτήσει την καιόμενη άκρη του. Σήμερα τα περισσότερα φιτίλια είναι συνθετικά και τοποθετούνται σε ειδική καντηλήθρα από φελλό. Τα χρησιμοποιούμενα φιτίλια δεν πρέπει να πετάγονται στα σκουπίδια, αλλά να φυλάσσονται σε ένα κουτάκι και να αφήνονται είτε σε κάποια γλάστρα, είτε στον κήπο. Το καντήλι στον Ιερό Ναό. Στο Άγιο Βήμα πίσω από την Αγία Τράπεζα και στο άγιο Αρτοφόριο όπου φυλάσσεται το Σώμα και το Αίμα του Σωτήρος Χριστού, ανάβει η Ακοίμητη Κανδήλα ή το ακοίμητο καντήλι. Επάνω στην Αγία Τράπεζα κατά την διάρκεια των ιερών ακολουθιών βρίσκονται αναμμένες συνήθως δύο κανδήλες αργυρές ή επίχρυσες. Μπροστά επίσης από τις ιερές εικόνες του τέμπλου βρίσκονται ακόμη και καίνε κρεμαστές κανδήλες με καθαρό λάδι, του οποίου η ευωδία αναμειγνύεται με το άρωμα του καθαρού νερού και του λιβανιού, ενισχύοντας την ατμόσφαιρα κατάνυξης που συναντάμε στις Εκκλησίες μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι αποκατάσταση της Ακοίμητης Κανδήλας με ηλεκτρική λάμπα και σύμφωνα με τους Αγίους της Εκκλησίας μας δεν θα πρέπει να γίνεται σε καμία περίπτωση. Πρέπει ακόμα να τονισθεί ότι το άναμμα του καντηλιού δεν γίνεται επειδή το έχει ανάγκη ο Θεός, αλλά επειδή ο άνθρωπος επιθυμεί να Του δείξει την ευλάβειά του. Ο συμβολισμός των καντηλιών. Το καντήλι πρέπει να ανάβει με ευλάβεια κάθε 1 6 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ
πρωί, ενώ η φλόγα του μπορεί να διαρκεί μέχρι το βράδυ. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους πρέπει εμείς οι Ορθόδοξοι να ανάβουμε το καντήλι. Το ανάβουμε για να μας θυμίζει την ανάγκη της προσευχής. Ότι ο Χριστός είναι το αληθινό φως «Το φως του κόσμου» και η πίστη εις Αυτόν είναι φως. Ότι η ζωή μας πρέπει να είναι αληθινή και ότι όπως το καντήλι απαιτεί το δικό μας χέρι για να ανάψει, έτσι και η ψυχή μας απαιτεί το χέρι του Θεού. Απαιτεί την Χάρη Του, αλλά και ότι πρέπει το θέλημά μας να καεί και να θυσιαστεί για την αγάπη προς τον Θεό. Ο πιστός Χριστιανός κατά την διάρκεια του ανάμματος του κεριού πρέπει να σιγοψιθυρίζει το «Δόξα σοι τω δείξαντι το φως» και κάτω από το καντήλι να πραγματοποιεί την καθημερινή του προσευχή. Το άναμμα του καντηλιού αποτελούσε ανέκαθεν μια πολύ διαδεδομένη θρησκευτική συνήθεια, αφού δεν υπήρχε χριστιανικό σπίτι που να μην το φώτιζε το ζωοδόχο φως του. Υπάρχουν επίσης και προσκυνητάρια των δρόμων όπου οι πιστοί άναβαν ή ανάβουν καντήλια για να ευχαριστήσουν το Θεό που τους βοήθησε να γλυτώσουν τη ζωή τους μετά από κάποιο δυστύχημα. Πρέπει ακόμα να τονισθεί ότι το λάδι που καίει στο καντήλι μας, συμβολίζει το έλεος του Θεού που φανερώθηκε όταν η περιστέρα του Νώε επέστρεψε στην κιβωτό για να σημάνει την παύση του κατακλυσμού, έχοντας στο ράμφος της κλάδο ελαίας ή όταν ο Χριστός, καθώς προσευχόταν εκτενώς, επότισε με τους θρόμβους του ιδρώτος Του, την ελιά, κάτω από τα κλαδιά της οποίας γονάτισε την μαρτυρική εκείνη νύχτα στο Όρος των Ελαιών. Όσον αφορά τον ειδικότερο συμβολισμό του, το άναμμα του καντηλιού συμβολίζει το φως του Χριστού που φωτίζει κάθε άνθρωπο, την ρήση του Χριστού μας ότι πρέπει να είμαστε εμείς οι Χριστιανοί το φως του κόσμου, αλλά και το γεγονός όταν προσφέρεται ως θυσία, σεβασμός και τιμή προς τον Θεό και τους Αγίους Του. Πρωτοπρεσβύτερος Γεώργιος Σκιρλῆς Θεολόγος τ. Καθηγητής ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ 1 7
Τα Μνημεία μας ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΩΝ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΦΙΛΙΩΝ Μοναστήρι...1980... Η καμάρα πριν γκρεμιστεί... Φωτ.: Τάκης Παπαναγιώτου ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΜΥΝΟ ΠΟΣΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΜΥΝΟ ΠΟΣΟ 1. Μαρία Γλογοβίτη...20 ευρώ 2. Σοφία Γλογοβίτη...50 ευρώ (Εις μνήμη Ηλία Γλογοβίτη) 12. Επίσης, ο Σπύρος Αρφάνης προσέφερε ένα καζανάκι τουαλέτας ΣΥΝΟΛΟ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ:...1.784 ευρώ 3. Νικόλαος Δημ. Γλογοβίτης...50 ευρώ (Εις μνήμη του θείου του Ηλία Γλογοβίτη) 4. Κωνσταντίνος Θεμ. Γιαννακόπουλος..50 ευρώ 5. Δημήτριος Κων. Δημητρακόπουλος...50 ευρώ 6. Αχιλλέας Κακαβούλας...50 ευρώ Τους ευχαριστούμε όλους για τις προσφορές τους. Επίσης ευχαριστούμε για την προσφορά τους την κα Γιώτα, τον κ. Βελωνά, κρεοπώλη και τον κ. Μηλιτσόπουλο για το τυρί. 7. Χρήστος Βλ. Καραθανάσης...50 ευρώ 8. Ιερ. Ρήγας Κανέλλος & Πρεσβυτέρα 50 ευρώ (Εις μνήμη ιατρού Αναστασίου Αλιφέρη) Για τη γιορτή των τσοπαναρέων ο κ. Γιάννης Λυμπέρης προσφέρει 2 γίδες. 9. Βλάσιος Τσάμης...20 ευρώ 10. Από λαχειοφόρο αρνιού στην εορτή του Αγίου... 394 ευρώ 11. Τρύφωνας Καραθανάσης...1.000 ευρώ Στις 27 Ιουλίου, εορτή του Αγίου Παντελεήμονος θα λειτουργηθεί το εκκλησάκι της Αγίας Βαρβάρας. (Για την αγορά & τοποθέτηση υδρορροών της νότιας πλευράς της Μονής & το βάψιμο της κάτω πλευράς του μπαλκονιού) 1 8 TA MNHMEIA MAΣ
Αρχαίος Κλείτωρ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΑΣ Μέρος 2ο: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ Δεν υπάρχει καταγεγραμμένη συνολικά η ιστορία της πόλεως. Παρ όλα αυτά συναντάμε στην αρχαία Ελληνική γραμματεία αποσπάσματα που αναφέρονται σε αυτήν καθώς και σε γεγονότα της αρχαίας Ελληνικής ιστορίας που ο Κλείτωρ έλαβε μέρος. Προσπαθώντας να συνδέσουμε τα γεγονότα αυτά μπορούμε να σκιαγραφήσουμε μια εικόνα για την πόλη και την σημασία της στον αρχαίο κόσμο. Ο Πλούταρχος 13 στον βίο του Λυκούργου, του νομοθέτη της Σπάρτης, αναφέρει ότι οι Κλειτόριοι ήταν φιλελεύθεροι και γενναίοι αλλά συχνά δημιουρ-γούσαν προβλήματα στους Σπαρτιάτες. Ο βασιλέας της Σπάρτης Σόος (10ος ή 11ος αι. π.χ.) είχε επιχειρήσει να καταλάβει και να προσαρτήσει στην Σπάρτη την χώρα του Κλείτορα. Οι Σπαρτιάτες νικούν στις πρώτες μάχες τους Αρκάδες αλλά σε μάχη με τους Κλειτόριους γνωρίζουν την ήττα και εγκαταλείπουν την προσπάθεια. Μάλιστα από τότε κανένας Σπαρτιάτης βασιλιάς δεν εισέβαλε ξανά στην Αρκαδία. Χαρακτηριστικά ο Πλούταρχος αναφέρει ότι Σόος που είχε κάποτε πολιορκηθεί από τους Κλειτόριους σε μέρος δυσπρόσιτο και άνυδρο, έκανε συμφωνία να παραχωρήσει σε αυτούς την περιοχή την οποία κατέκτησε, υπό τον όρο να πιούν ύδωρ και ο ίδιος και όλοι όσοι ήταν μαζί του από ευρισκόμενη πηγή. Μετά την ίδρυση της πόλεως, οι κάτοικοι του Κλείτορος κατόρθωσαν να υποτάξουν σταδιακά όλες τις γειτονικές πόλεις. Από τη δεκάτη των λάφυρων των πολέμων τους, αφιέρωσαν στην Ολυμπία μεγάλο χάλκινο άγαλμα του Διός. Το γεγονός αυτό έγινε στα τέλη του 6ου με αρχές του 5ου π.χ. αιώνα. Το άγαλμα αυτό είχε ύψος 18 πόδια και στη βάση του είχε χαραγμένη την εξής επιγραφή: «Αυτό το άγαλμα το προσέφεραν δεκάτη στο Θεό οι Κλειτόριοι από τις πολλές πόλεις που υπόταξαν. Και το έφτιαξε ο Αρίστων και ο Τελέστας Λάκωνες αυτάδελφοι και οι δύο. (Παυσανίας 5.23.7)». Το άγαλμα βρισκόταν εντός της Ιεράς Άλτις 14 και πλησίον της εισόδου του βουλευτηρίου. Η πόλη συμμετείχε ενεργά σε όλα τα γεγονότα που σημάδεψαν την αρχαία Ελληνική ιστορία. Κατά τους ιστορικούς χρόνους μαζί με τις άλλες Αρκαδικές πόλεις βρισκόταν σε εμπόλεμο κατάσταση με την Σπάρτη που προσπαθούσε επανειλημμένως να κατακτήσει την Αρκαδία. Την εποχή των Μεσσηνιακών πολέμων (Α και Β Μεσσηνιακός πόλεμος, 743 π.χ. και 631 π.χ. αντίστοιχα) η Αρκαδία πολέμησε εναντίον της Σπάρτης στο πλευρό των Μεσσηνίων. Λίγα χρόνια πριν από τους Μηδικούς πολέμους, ο Κλείτορας μαζί με τις άλλες Αρκαδικές πόλεις είχε αναγνωρίσει την ηγεμονία της Σπάρτης και μάλιστα έλαβε μέρος στους πολέμους εναντίον των Περσών στο πλευρό των Σπαρτιατών. Στην μάχη των Θερμοπυλών (490 π.χ.) μεταξύ των υπολοίπων Ελλήνων ήταν και 1200 Αρκάδες, πιθανόν μεταξύ τους θα υπήρχαν και Κλειτόριοι. Οι Αρκάδες συμμετείχαν στη μάχη των Πλαταιών (479 π.χ.) υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη Βασιλιά Παυσανία, όπου και κατανικήθηκαν οι Πέρσες και έτσι τέθηκε τέλος στην Περσική εισβολή στην Ελλάδα. Μεταξύ της μάχης των Πλαταιών και του Γ Μεσσηνιακού πολέμου (464 π.χ.) οι Αρκάδες ήταν πάλι πολέμιοι της Σπάρτης. Κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.χ.) η πόλη τάχθηκε στο πλευρό των Λακεδαιμονίων. Στην στρατιά των μισθοφόρων Ελλήνων που έλαβαν μέρος στην διαμάχη για την διαδοχή του Περσικού θρόνου μεταξύ του Αρταξέρξη και του Κύρου, οι μετέπειτα επονομασθέντες Μύριοι, περιλαμβάνονταν και 3000 Αρκάδες μεταξύ των οποίων θα υπήρχαν και Κλειτόριοι. Ο Ξενοφώντας 15 που περιγράφει την Κάθοδο των Μυρίων αναφέρεται στον Λουσιάτη Ευρίλοχο που διακρίθηκε σε μία μάχη. ( Κύρου Ανάβασις 4.2.21.1, 4.7.12.3 και 7.6.40.1.). Η πόλη του Κλείτορος, πολέμησε κατά της ισχυρής πόλης του Αρκαδικού Ορχομενού (378 π.χ.) που ακολουθούσε φιλολακωνική πολιτική. Σύμφωνα με τα στοιχεία, στην πόλη στάθμευε στρατός 1000 ανδρών. Τον πόλεμο αυτό τον σταμάτησε ο Αγησίλαος, ο Σπαρτιάτης βασιλιάς, και χρησιμοποίησε τον στρατό του Κλείτορος (που περιλάμβανε και μισθοφόρους) στην εκστρατεία του εναντίον των Θηβών (Ξενοφώντος Ελληνικά Ε 4, 35-36). Συγκεκριμένα τους χρησιμοποίησε για να καταλάβουν τον Κιθαιρώνα και να καλύψουν έτσι την κίνηση του Σπαρτιατικού στρατού. Η πόλη του Κλείτορα διατηρούσε συμμαχία με την Ψωφίδα. Ενώ κατά τον Ιωάννη Λάμπρου στο βιβλίο του «Ο Αρκαδικός Κλείτωρ, Ιστορική αναδρομή, Εκδ. Παρασκήνιο» ο Κλείτωρ διατηρούσε στενή σχέση με την πόλη του Αργούς. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι ο Κλείτωρ είχε ένα οχυρό επί του όρους Πεντέλεια, παραφυάδα των Αροανίων που ήλεγχε τη δίοδο Κλείτορος Φενεού. Μετά τη μάχη των Λεύκτρων (371 π.χ.) όπου ο στρατός της Σπάρτης γνώρισε την πρώτη του ήττα στην ιστορία από τον Θηβαϊκό στρατό του Επαμεινώνδα, τερματίστηκε η Σπαρτιατική ηγεμονία στην Αρκαδία. Τότε 1 9
γίνεται η ανασύσταση του Κοινού των Αρκάδων το οποίο υποστηρίχθηκε από τους Θηβαίους για να λειτουργήσει ως αντίποδας της Σπάρτης. Το Κοινόν των Αρκάδων ήταν συνδυασμός ομοσπονδίας, συμπολιτείας και συμμαχίας με στόχο την επιβολή κοινοπολιτείας στα γενικότερα θέματα ενώ η κάθε πόλη διατηρούσε την αυτοτέλεια της στα εσωτερικά ζητήματα (νομοθεσία, νόμισμα κ.λ.π.). Το Κοινόν ιδρύθηκε το 370 π.χ., κατά τα πρότυπα του Κοινού των Βοιωτών, υπό την ηγεσία της Μαντίνειας και προήλθε από την κοινή λατρεία των Αρκάδων προς τον Λύκαιο Δία. Η συμμετοχή των πόλεων στο Κοινό ήταν ελεύθερη (ελεύθερη συνομολόγηση των συμβαλλόμενων πόλεων) και βασιζόταν σε ένα σύστημα αντιπροσώπευσης σε τοπική και φυλετική βάση. Στη βουλή του Κοινού ο Κλείτωρ είχε 5 αντιπροσώπους. Οι αντιπρόσωποι των διαφόρων πόλεων της Αρκαδίας εκλέγοντο ανάλογα με τον πληθυσμό τους. Τα αναφερόμενα ονόματα των αντιπροσώπων της πόλεως είναι: Τηλίμαχος, Αλκμάν, Αισχύτης, Δαμάγητος και Πρόξενος. Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν από επιγραφή που βρέθηκε στην Τεγέα 16 και αφορά ψήφισμα των Αρκάδων προς τιμήν του Αθηναίου Φύλαρχου, στην οποία αναφέρονται τα ονόματα των πόλεων που αποτελούν το Κοινόν και οι αντιπρόσωποι τους. Το Κοινόν των Αρκάδων δεν είχε αποκτήσει μόνιμη πρωτεύουσα λόγω αντιζηλίας μεταξύ των πόλεων. Τελικά αυτή τοποθετήθηκε στην Μεγαλόπολη κοντά στις όχθες του Ελισσώνος ποταμού κάπου 4 χ.λ.μ. πριν την συμβολή του με τον Αλφείο. Συνεδρίαζε σε ένα μεγαλόπρεπο σκεπαστό οικοδόμημα το Θερσίλειον. (Παυσανίας 8.32.1). Η ένωση έκοψε τα δικά της νομίσματα και διέθετε στρατό που υπηρετούσαν κάθε χρόνο 5000 Αρκάδες, οι επάριτοι. Η λειτουργία του Κοινού διακόπηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο (Υπερείδης 17 κατά Δημοσθένους 18 18) για να ανασυσταθεί μετά τον θάνατο του. Η Μεγαλόπολη ιδρύθηκε από τον Επαμεινώνδα γύρω στα 369 π.χ., ως αντίποδα προς την Σπάρτη. Ο αποικισμός της έγινε από Αρκάδες διαφόρων περιοχών, 40 Αρκαδικών πόλεων όπως αναφέρεται. Μεταξύ αυτών ήταν και κάτοικοι του Κλείτορος υπό τους Κλεόλαo και Ακρίφιο (Παυσανίας 8.27.2). Το 362 π.χ. ο Κλείτορας ανήκε στους συμμάχους της Σπάρτης. Το 331 π.χ. και το 323 π.χ. ο Κλείτορας επαναστάτησε μαζί με τις άλλες Αρκαδικές πόλεις εναντίον της Μακεδονικής κυριαρχίας του Αντιπάτρου 19. Το 314 π.χ. ο Κλείτορας τάχθηκε υπέρ του Κάσσανδρου 20 στους πολέμους μεταξύ των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το ίδιο έτος αναφέρεται ο Χαρίδαμος ως πρόξενος της πόλης στους Δελφούς. Το 307 π.χ. ο Κλείτωρ περνά στην εξουσία του Δημητρίου του Πολιορκητή 21. Το 300 π.χ. αναφέρεται ο Ιππόλοχος ως πρόξενος της πόλης στην Δήλο. Το 273 π.χ. ο Κλείτωρ ήταν σύμμαχος του Βασιλέα της Ηπείρου Πύρρου 22. Το 266 π.χ. η πόλη επαναστάτησε εναντίον του Αντιγόνου Γονατά 23. Την περίοδο 239 229 π.χ. η πόλη του Κλείτορος κατελήφθη από Αχαϊκά στρατεύματα υπό τον Άρατο 24 και έτσι έγινε μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Η ακριβής ημερομηνία εισδοχής της πόλεως στην Αχαϊκή συμπολιτεία είναι άγνωστη. Η Αχαϊκή συμπολιτεία ή το «Κοινό των Αχαιών» ήταν μια ευρύτατη ομοσπονδία των πόλεων της Πελοποννήσου, με δημοκρατική σύσταση, κυρίως τον 3ο αι. π.χ. ως τα μέσα του 2ου αι. π.χ. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία συνδέθηκε με τους τελευταίους αγώνες της Ελλάδος εναντίον των Ρωμαίων. Διαλύθηκε τελικά μετά την ήττα του Αχαϊκού στρατού υπό τον Διαίο τον Μεγαλοπολίτη από τους Ρωμαίους υπό τον Λεύκιο Μόμιο, το 146 π.χ. στον Ισθμό της Κορίνθου. Το 236 π.χ. όταν στρατηγός των Αχαιών ήταν ο Διοίτας, ο Κλείτωρ είχε περάσει στην Αχαϊκή συμπολιτεία. Τα γεγονότα αυτά περιγράφει ο Πολύβιος 25 στην ιστορία του. Η Αχαϊκή συμπολιτεία συνεργαζόταν σταθερά με τους Μακεδόνες και βρισκόταν σε αντιπαράθεση με τους αναζωογονημένους μετά από πολύχρονο παραμερισμό Λακεδαιμονίους και τους συμμάχους τους της Αιτωλικής συμπολιτείας. Το 235 π.χ. αναφέρονται ως πρόξενοι της πόλεως στην Επίδαυρο ο Τιμίας ο Αθανίωνος και ο Θεαροδόκος. Ο Πολύβιος αναφέρει ότι οι Κλειτόριοι ήταν ξακουστοί για την αγάπη τους στην ελευθερία και για την γενναιότητα τους. Αναφέρει μάλιστα, ότι την φήμη αυτή την αμαύρωσε, εξαιτίας της δειλίας του, ο Θεάρκης που συνδέεται με την κατάληψη της Μεγαλουπόλεως από τους Σπαρτιάτες, την περίοδο που ο Κλεομένης Γ ο Βασιλιάς της Σπάρτης προσπαθούσε να κυριαρχήσει στην Αρκαδία (224 π.χ.) κατά τον λεγόμενο Κλεομενικό πόλεμο 26. Οι Κλειτόριοι όμως, όπως ο ίδιος αναφέρει, αρνούνται ότι αυτός ήταν γνήσιος συμπολίτης τους, αλλά λένε ότι υπήρξε νόθος από κάποιον ξένο στρατιώτη από τον Ορχομενό. (Πολύβιος,2.55.9) Την ίδια περίοδο ο Κλείτωρ συνεργάζεται με τον Αντίγονο Δώσωνα 27. Το 220 π.χ. η πόλη του Κλείτορος πρόβαλε αποτελεσματική αντίσταση στην πολιορκία από τις ενωμένες δυνάμεις Αιτωλών και Ιλλυριών πειρατών. Τα γεγονότα, όπως τα αναφέρει ο Πολύβιος, έχουν ως εξής: Την περίοδο που αντιστοιχεί στην εκατοστή τεσσαρακοστή Ολυμπιάδα (219-216 π.χ.) έγινε η εισβολή των Αιτωλών και των συμμάχων τους Ιλλυριών στην Πελοπόννησο, στο πλαίσιο του λεγομένου Συμμαχικού πολέμου 28. Ο Κλείτωρ άνηκε στην Αχαϊκή συμπολιτεία, και στην πόλη στάθμευαν στρατεύματα του Άρατου υπό τον 2 0 ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΑΣ