ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ

ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΥΤΕΡΗΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΥΠΟΛΗΣ ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕ ΙΟ ΡΑΣΗΣ «ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΙΑΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ» ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΟΥΠΟΛΗ 2008 1

ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ ΙΟΝΙΖΟΥΣΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΙΟΝΙΖΟΥΣΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ Οι ακτινοβολίες από ηλεκτροµαγνητικά κύµατα µπορεί να προέρχονται από φυσικές αλλά και από τεχνικές πηγές. Ίδια η γη είναι ένας τεράστιος φυσικός µαγνήτης και δηµιουργεί ένα ηλεκτροµαγνητικό πεδίο στο οποίο ήµαστε προσαρµοσµένοι να ζούµε. Ο ήλιος µας ακτινοβολεί εκτός από το ορατό φως µε το οποίο βλέπουµε και µε πολλές άλλες ακτινοβολίες όπως είναι η υπεριώδη ακτινοβολία την οποία ειδικά το καλοκαίρι πρέπει να αποφεύγουµε. Οι φυσικές πηγές ακτινοβολίας είναι αναπόσπαστο συνθετικό του γήινου περιβάλλοντος και σε αυτές συγκαταλέγονται τα συστατικά του φλοιού της γης και η κοσµική ακτινοβολία. Οι τεχνικές πηγές προέρχονται από τον άνθρωπο και δηµιουργήθηκαν από τότε που µπήκε ο ηλεκτροµαγνητισµός στην ζωή µας. Κάθε αγωγός που διαρρέετε από ρεύµα δηµιουργεί γύρω του ηλεκτροµαγνητικό πεδίο. εν θα λέγαµε όµως ότι ακτινοβολεί αλλά ότι δηµιουργεί ένα εγγύς (κοντινό) ηλεκτροµαγνητικό πεδίο το οποίο σε πολύ µικρή απόσταση σχεδόν µηδενίζεται. Για να ακτινοβολεί χρειάζονται κατάλληλες συνθήκες ώστε να λειτουργήσει ο αγωγός ως κεραία εκποµπός. Ο άνθρωπος ανακάλυψε τις τεχνητές 2

πηγές παραγωγής ακτινοβολιών κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Έκτοτε η συστηµατική έρευνα οδήγησε τόσο στην εκτεταµένη χρήση τους, όσο και στην λήψη µέτρων για την προστασία από τις ενδεχόµενες βλαβερές επιπτώσεις τους. Οι ακτινοβολίες χρησιµοποιούνται σήµερα: στην ιατρική µε συµβολή στη διάγνωση και στη θεραπεία στην παραγωγή και µεταφορά ενέργειας στις επικοινωνίες στη βιοµηχανία (ραδιογραφήσεις, ακτινοβολητές για αποστείρωση υλικών, συσκευές για έλεγχο ποιοτικών παραµέτρων, διάφορα καταναλωτικά αγαθά κ.λ.π.) στη γεωργία και την έρευνα. Στις τεχνητές πηγές ακτινοβόλησης του ανθρώπου θα πρέπει να προστεθεί και η ραδιορρύπανση του περιβάλλοντος που οφείλεται σε πυρηνικές δοκιµές στην ατµόσφαιρα που έγιναν πριν το 1962 και σε ορισµένα πυρηνικά ατυχήµατα, όπως αυτό στον αντιδραστήρα του Τσερνόµπιλ το 1986. Τι είναι όµως ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία και τι το ηλεκτροµαγνητικό πεδίο; H ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία αποτελείται από κύµατα ηλεκτρικής και µαγνητικής ενέργειας, τα οποία διαδίδονται ταυτόχρονα στον ελεύθερο χώρο. Η περιοχή στην οποία αναπτύσσονται αυτά τα κύµατα λέγεται ηλεκτροµαγνητικό πεδίο. 3

Αυτό που µας ενδιαφέρει είναι το µήκος κύµατος λ το οποίο αν είναι εξαιρετικό µικρό όπως στις ακτίνες Χ µπορεί να προκαλέσει ιοντισµό δηλαδή να διασπάσει τους δεσµούς που συγκρατούν µεταξύ τους τα κύτταρα. Αυτή η ακτινοβολία ονοµάζεται ιονίζουσα και είναι άκρως επικίνδυνη. Οι ιονίζουσες ακτινοβολίες µεταφέρουν ενέργεια ικανή να εισχωρήσει στην ύλη, να προκαλέσει ιοντισµό των ατόµων της, να διασπάσει βίαια χηµικούς δεσµούς και να προκαλέσει βιολογικές βλάβες σε ζώντες οργανισµούς. Ο ιοντισµός του ατόµου είναι φυσικό φαινόµενο που ακολουθεί την αλληλεπίδραση της ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας µε την ύλη. Είναι η βίαιη εκδίωξη ηλεκτρονίου από το άτοµο, µε αποτέλεσµα τη δηµιουργία ζεύγους αντίθετα φορτισµένων ιόντων. 4

Οι γνωστότερες ιονίζουσες ακτινοβολίες είναι οι ακτίνες Χ που παράγονται στις λυχνίες των ακτινολογικών µηχανηµάτων και χρησιµοποιούνται ευρέως στην ιατρική, καθώς και οι ακτινοβολίες α, β, και γ που εκπέµπονται από τους ασταθείς πυρήνες ατόµων (ραδιενέργεια). Οι ιονίζουσες ακτινοβολίες είναι διεισδυτικές. Η διεισδυτικότητά τους στην ύλη εξαρτάται από το είδος τους και την ενέργεια που µεταφέρουν. Τα σωµάτια α αποκόπτονται από ένα φύλλο χαρτιού, τα σωµάτια "β" από µερικά χιλιοστά Plexiglas, ενώ η υψηλής ενέργειας ακτιβολία "γ" απαιτεί σχετικά µεγάλα πάχη επιλεγµένων Πρέπει να υπάρχει προστασία από όλες τις ιονίζουσες ακτινοβολίες µε κάθε δυνατό τρόπο. Μόνο µε άδεια κατάλληλου ιατρού θα δεχθούµε να ακτινοβόληση για ιατρικούς σκοπούς. Στην ηλεκτροµαγνητική ακτινοβολία εντάσσονται και τα ραδιοκύµατα τα οποία είναι τα κύµατα που δηµιουργούνται στις κεραίες εκποµπής λόγο της κίνησης των φορτίων. Τα ραδιοκύµατα εντάσσονται στην 5

κατηγορία των µη ιονιζουσών ακτινοβολιών. Όπως είπαµε οι ιονίζουσες ακτινοβολίες είναι οι άκρως επικίνδυνες καθώς αυτές προκαλούν γενετικές αλλοιώσεις. Από την µεριά τους οι µη ιονίζουσες ακτινοβολίες δεν έχουν συνδεθεί άµεσα µε καρκινογενέσεις. Προκαλούν κυρίως αύξηση της θερµοκρασίας του ιστού που εκτίθεται σε αυτήν µε αποτέλεσµα διάφορα προβλήµατα. Τελευταία όµως η άποψη αυτή τείνει να αλλάξει µετά από αλλεπάλληλες έρευνες ανεξάρτητων επιστηµόνων οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι µη ιονίζουσες ακτινοβολίες προκαλούν και άλλου είδους προβλήµατα εκτός από την θέρµανση των ιστών. Τα προβλήµατα αυτά έχουν να κάνουν µε την συσσωρεύσει της ενέργειας σε ευαίσθητα όργανα όπως του εγκεφάλου και των αδένων τα οποία παθαίνουν ανεπίστρεπτες αλλοιώσεις. Στο σηµείο αυτό ερίζει η επιστηµονική κοινότητα αφού υπάρχουν έρευνες που χρηµατοδοτούνται από εταιρίες κινητής τηλεφωνίας και αναιρούν τα παραπάνω και επιµένουν µόνο στην θερµική αλλοίωση των ιστών. Εµείς έχουµε πειστεί πλέον ότι και η µη ιονίζουσα ακτινοβολία προκαλεί προβλήµατα είτε µε θέρµανση των ιστών είτε µε άλλου είδους µηχανισµούς. Πρέπει να παίρνουµε µέτρα προστασίας και από την µη ιουνίζουσα ακτινοβολία και ειδικά από συσκευές µε κεραία εκποµπής που υπάρχουν πλέον και µέσα στο σπίτι (κινητά, ασύρµατα τηλέφωνα κ.ά) ΚΕΡΑΙΕΣ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΚΑΙ ΟΡΙΑ Τα ραδιοκύµατα όταν συναντούν αντικείµενα στην κατεύθυνση διάδοσής τους µπορεί να ανακλαστούν ολικά ή µερικά, να απορροφηθούν ολικά ή µερικά ή να διαπεράσουν το αντικείµενο ολικά ή µερικά (κάτι ανάλογο που ισχύει και µε το φως). 6

Κεραίες εκποµπής λειτουργούν από τις αρχές του 20 ου αιώνα για την ραδιοφωνία και λίγο αργότερα για την τηλεόραση και τα ραντάρ. Εδώ και 20 χρόνια περίπου υπάρχουν κεραίες εκποµπής και για την κινητή τηλεφωνία. Όλες οι παραπάνω κεραίες για να εκπέµψουν χρειάζονται δηµόσια άδεια και ελέγχονται από αρµόδιες επιτροπές. Τι µπορούµε να κάνουµε εµείς για τις παραπάνω κεραίες; υστυχώς δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια ατοµικής προστασίας αλλά µόνα µαζικά θα µπορούσαµε να πιέσουµε ώστε να γίνουν πιο αυστηρά και ασφαλή τα όρια λειτουργίας τους. Εδώ όµως οι περισσότεροι κάνουµε και ένα λάθος όταν πιστεύουµε ότι όσο πιο λίγες κεραίες τόσο πιο καλά. Ειδικά για την κινητή τηλεφωνία όσο πιο πολλές κεραίες υπάρχουν τόσο µειώνετε η ισχύς τους και ακτινοβολούν λιγότερο. Όµως αυτό δεν σηµαίνει ότι οι κεραίες αυτές µπορούν να τοποθετούνται πάνω σε πολυκατοικίες και µάλιστα κοντά σε σχολεία. Επίσης παρόλο που πρέπει για να λειτουργεί σωστά ο ανταγωνισµός να υπάρχουν αρκετές εταιρίες αυτό δεν σηµαίνει ότι θα δηµιουργούνται συνεχώς νέες. Κάτι ανάλογο συµβαίνει στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο όπου λειτουργούν και εκπέµπουν 7

σταθµοί µόνο και µόνο για να κρατάνε την άδεια χωρίς να προαφαιρούν κάτι στο κοινωνικό σύνολο (ολοήµερες τηλεπωλήσεις και αστρολογικές προβλέψεις). Κάτι που συζητείται πολύ συχνά είναι τα ασφαλή όρια λειτουργίας των κεραιών αυτών. Τα όρια αυτά πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο αυστηρά αλλά και πάλι δεν θα είναι ασφαλή. Όπως δεν υπάρχει ασφαλές όριο για το κάπνισµα έτσι και εδώ δεν υπάρχει ασφαλές όριο ακτινοβολίας. Καλύτερα λοιπόν να µιλάµε για όρια επιτρεπτού κινδύνου. Όπως υπάρχει κίνδυνος όταν οδηγούµε το αυτοκίνητο µας ή όταν µπαίνουµε σε ένα αεροπλάνο αλλά το αποδεχόµαστε διότι πρέπει να µετακινηθούµε έτσι εδώ αποδεχόµαστε το κίνδυνο από την ακτινοβολία διότι πρέπει να επικοινωνούµε. Το κακό όµως είναι ότι την ακτινοβολία τη δέχονται όλοι και αυτοί που δεν χρησιµοποιούν τα παραπάνω µέσα επικοινωνίας. Είναι λογικό λοιπόν τα όρια αυτά να γίνουν όσο το δυνατόν πιο αυστηρά αλλά και να πραγµατοποιούνται συστηµατικοί έλεγχοι για την εφαρµογή τους. Η Σύσταση του Συµβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων «Περί του περιορισµού της έκθεσης του κοινού σε ηλεκτροµαγνητικά πεδία 8

(0Hz-300GHz)», στηρίζεται στις οδηγίες της ιεθνούς Επιτροπής Προστασίας από µη Ιονίζουσες Ακτινοβολίες (ICNIRP), καθώς επίσης και στον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας (ΠΟΥ). Η ICNIRP είναι µη κυβερνητικός επιστηµονικός οργανισµός, ο οποίος είναι αναγνωρισµένος από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Υγείας και αποτιµά όλα τα αποτελέσµατα από τους επιστηµονικούς τοµείς της επιδηµιολογίας, της ιατρικής, της βιολογίας, της φυσικής και της µηχανικής εκδίδοντας τις σχετικές οδηγίες. H Ελλάδα µε τον Νόµο 3431/2006 θεσµοθέτησε ως όρια για την έκθεση του κοινού 30% χαµηλότερα των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για όλους τους σταθµούς κεραιών, και 40% χαµηλότερα των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για όσους σταθµούς κεραιών βρίσκονται σε απόσταση µικρότερη των 300 µέτρων από τις εγκαταστάσεις από την περίµετρο των κτιριακών εγκαταστάσεων σχολείων, βρεφονηπιακών σταθµών, νοσοκοµείων και γηροκοµείων. Τα όρια επικινδυνότητας για τις τιµές του Ηλεκτρικού και Μαγνητικού πεδίου, όπως καθορίζονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνονται στο παραπάνω διάγραµµα για τη περιοχή συχνοτήτων 10 khz-300 GHz. Η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα πεδία των 50 Hz (γραµµές µεταφοράς ρεύµατος) δίνει ως όρια επικινδυνότητας τα 10 kv/m όσον αφορά το Ηλεκτρικό πεδίο και τα 500 A/m όσον αφορά το Μαγνητικό, για συνεχή έκθεση 24 ωρών. 9

ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΚΟΥ ΠΕ ΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ Η µέτρηση τής απορρόφησης του ηλεκτροµαγνητικού πεδίου από κάθε υλικό και η µετατροπή του σε άλλη ενέργεια (π.χ. θερµική ή χηµική) γίνεται µε τον υπολογισµό του SAR (Sperific Absorption Rate ή Ειδικό Ρυθµό Απορρόφησης σε Watts ανά Kg µάζας). Πολλά αριθµητικά µοντέλα ηλεκτροµαγνητισµού έχουν γίνει για να µελετηθεί η απορρόφηση τού ηλεκτροµαγνητικού πεδίου (υπολογισµός SAR), που παράγεται από τις γραµµές µεταφοράς υπερύψηλης τάσης από το ανθρώπινο σώµα και η εν συνεχεία µετατροπή του σε άλλου είδους ενέργεια µέσα στο σώµα. Αυτά τα µοντέλα εξελίσσονται µε τα χρόνια και λαµβάνουν υπόψη καλύτερα κάθε φορά τη κατασκευή των υλικών από τα οποία είναι κατασκευασµένα τα όργανα και οι ιστοί τού ανθρωπίνου σώµατος. Οι αναλύσεις γίνονται µε τη βοήθεια κατάλληλων προγραµµάτων υπολογιστή, πού τρέχουν σε ισχυρούς υπολογιστές. Στη φωτογραφία, φαίνεται ο υπολογισµός τής απορρόφησης τού ηλεκτροµαγνητικού πεδίου (υπολογισµός SAR) από το ανθρώπινο σώµα. Όπως βλέπετε, τα όργανα του ανθρωπίνου σώµατος δεν απορροφούν κατά τον ίδιο τρόπο το ηλεκτροµαγνητικό πεδίο, που το διαπερνά. Στη φωτογραφία αυτό αποδίδεται µε τα διαφορετικά χρώµατα. Η διαφορετική απορρόφηση έχει αποτέλεσµα την διαφορετική έκθεση σε κίνδυνο τής φυσιολογικής λειτουργίας κάθε οργάνου. 10

Τα εγχειρίδια χρήσης των κινητών τηλεφώνων αναφέρουν υποχρεωτικά την τιµή SAR του συγκεκριµένου µοντέλου του κινητού. Η τιµή SAR εκφράζει τον ρυθµό απορρόφησης της ακτινοβολίας από τα κύτταρα (βατ ανά κιλό σωµατικής µάζας),όταν το κινητό βρίσκεται σε πλήρη ισχύ, (δηλαδή όταν βρισκόµαστε. σε δυσµενές σηµείο σήµατος ή µακριά από κεραία βάσης). Το όριο SAR του ICNIRR για τα κινητά τηλέφωνα που χρησιµοποιεί το ευρύτερο κοινό είναι 2 W/Kg (2 βατ ισχύς ανά κιλό µάζας). Τα κινητά που κυκλοφορούν στην αγορά έχουν τιµές που µεταβάλλονται ανάλογα µε την χρήση και την θέση. Οι τιµές του SAR που δίνoυν οι κατασκευαστές αφορούν την µέγιστη ισχύ µετάδοσης και δεν ξεπερνούν συνήθως το 1 W/Kg. Κατά την αγορά ενός νέου κινητού θα πρέπει να λαµβάνουµε σοβαρά υπόψη την τιµή του Ειδικού Ρυθµού Απορρόφησης (SAR) και θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν χαµηλότερη. 11

ΚΙΝΗΤΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΚΑΙ ΑΣΥΡΜΑΤΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ Τα τελευταία χρόνια έχουν µπει στην ζωή µας τα κινητά τηλέφωνα αλλά και ασύρµατα τηλέφωνα σταθερής τηλεφωνίας. Επίσης κυκλοφορούν και µάλιστα δίνονται δωρεάν ασύρµατα µόντεµ και δροµολογητές για πρόσβαση στο διαδικτυο. Όλες αυτές οι ασύρµατες συσκευές καθώς και το κινητό έχουν κεραία εκποµπής µικρής βέβαια ισχύος αλλά πολλές φορές η εκποµπή γίνεται πολύ κοντά µας. Ειδικά το κινητό το κολλάµε στο πιο ευαίσθητο όργανο µας τον εγκέφαλο. Μετά από αρκετή συζήτηση και αρκετό ψάξιµο όλων όσων συµµετείχαν στη οµάδα δράση καταλήξαµε σε κάποιες συµβουλές και µέτρα για την καλύτερη δυνατή λειτουργία των συσκευών αυτών. Το συµπέρασµα που καταλήξαµε είναι ότι πρέπει οι ασύρµατες συσκευές να χρησιµοποιούνται σε εξαιρετική ανάγκη και να αποφεύγονται. Η βάση του ασύρµατου τηλεφώνου πρέπει να βρίσκεται µακριά από κρεβατοκάµαρες και δωµάτια παιδιών διότι εκπέµπει σε 24ωρη βάση αρκετά µεγάλη ακτινοβολία. Βέβαια µέσα σε ένα σπίτι εάν δεν είναι απαραίτητο µπορεί να αντικατασταθεί µε κανονικό τηλέφωνο για να αποφευχθεί η παραπάνω ακτινοβολία. Σε εκποµπή της ΕΤ3 που παρακολούθησε όλη η οµάδα προτάθηκαν τα παρακάτω προληπτικά µέτρα. 12

13

Το συµπέρασµα είναι ότι χρειάζεται καλή και µετρηµένη χρήση και όχι κατάχρηση. Ειδικά για το κινητό πρέπει να προτιµάτε η ανοικτή ακρόαση. Επίσης το Hands Free και το Blue tooth µε καλώδιο µπορεί να χρησιµοποιηθεί προσφέροντας αρκετά µεγάλη ασφάλεια από την ακτινοβολία του κινητού. Εδώ θα πρέπει να σηµειωθεί ότι η θέση και η απόσταση του κινητού από το σώµα είναι ο σπουδαιότερος παράγοντας για την απορρόφηση ακτινοβολίας από τον οργανισµό. Ακόµη και απόσταση µερικών εκατοστών µειώνει δραστικά την απορροφούµενη ακτινοβολία. Θα πρέπει να αποφεύγετε η συνοµιλία µε το κινητό κολληµένο στο αυτί. Για τις υπόλοιπες οικοσυσκευές πρέπει να αναφέρουµε τον φούρνο µικροκυµάτων ο οποίος εκπέµπει µεγάλα ποσά ακτινοβολίας και µάλιστα σε αρκετή απόσταση. Οι µετρήσεις που πραγµατοποιήθηκαν µε πεδιόµετρο σε οικοσυσκευές (ψυγείο, κουζίνα, τηλεόραση) 14

δείχνουν ότι σε πολύ µικρή απόσταση (10 εκατοστά περίπου) η ακτινοβολία σχεδόν µηδενίζεται. Μόνο στο φούρνο µικροκυµάτων τα ποσά είναι πολύ µεγάλα και µάλιστα σε µεγαλύτερες αποστάσεις (1 µέτρο περίπου). Οι ασύρµατες συσκευές (ασύρµατο τηλέφωνο, ασύρµατος δροµολογητής για διαδικτυο) έχουν κεραία εκποµπής και διαχέουν ακτινοβολία όλο το εικοσιτετράωρο. Πρέπει η βάση τους να βρίσκεται µακριά από υπνοδωµάτια. ΚΑΛΩ ΙΑ ΥΠΕΡΥΨΗΛΗΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΕΣ Πολλής θόρυβος γίνεται τα τελευταία χρόνια και δικαιολογηµένα για τις βιολογικές επιδράσεις των ηλεκτροµαγνητικών πεδίων, που παράγονται και από γραµµές µεταφοράς υψηλής ισχύος και συχνότητας 60 Hz. Η ρύπανση από ηλεκτροµαγνητικά κύµατα συχνότητας 60 Ηz είναι σε θέση να επηρεάζει εγκεφαλικές λειτουργίες. Εξ όσων γνωρίζοµε στην Ελλάδα έχει θεσπισθεί το όριο απόστασης των 300 µέτρων ως όριο ασφαλείας από τέτοιες γραµµές υπερυψηλής τάσης το οποίο σύµφωνα µε µελέτες δεν είναι αρκετό διότι επηρεάζεται κατά πολύ και το είδος του υπεδάφους. Όµως η οριστική λύση θα ήταν να χρησιµοποιηθούν καλώδια µε µεταλλική περιέλιξη. 15

Συνήθως τα εναέρια καλώδια υπερυψηλής τάσης, είναι γυµνά (χωρίς µόνωση) και προκαλούν πολύ µεγάλη ηλεκτροµαγνητική ρύπανση. Υπάρχουν όµως και καλώδια, όπως αυτά της φωτογραφίας, τα οποία δεν συνεισφέρουν στην ηλεκτροµαγνητική ρύπανση και δεν χτυπιόνται από κεραυνούς, λόγω της µεταλλικής περιέλιξης (ουδέτερο) πού έχουν γύρω τους και που δρα σαν "κλωβός Faraday". Τα καλώδια αυτά δεν είναι τεχνολογικά νέα αλλά συνεχώς βελτιώνονται ώστε να αντέχουν σε υψηλότερες θερµοκρασίες και ρεύµατα. Το κόστος των καλωδίων αυτών είναι υψηλότερο από εκείνο των γυµνών καλωδίων. Τουλάχιστον µέσα στις πόλεις, όπου οι αποστάσεις είναι µικρές, πρέπει οπωσδήποτε να χρησιµοποιούνται καλώδια µε προστασία προς όφελος της υγείας των κατοίκων. Ηλεκτροµαγνητική ρύπανση προκαλούν και οι µετασχηµατιστές, που χρησιµοποιούνται για τον υποβιβασµό της υψηλής τάσης στα 220 Volts. Η ύπαρξη τέτοιων µετασχηµατιστών, πάνω σε κεντρικές κολώνες κοντά σε σπίτια δηµιουργούν µεγάλο πρόβληµα. Μετρήσεις που πραγµατοποιήσαµε σε µετασχηµατιστές µέσα στην πόλη της 16

Αλεξανδρούπολης δείχνουν µεγάλα ποσά ακτινοβολίας σε αρκετά µεγάλες αποστάσεις (3 µε 5 µέτρα). Σε µερικές περιπτώσεις χρησιµοποιούνται και παλαιότερου τύπου µετασχηµατιστές αλλά δεν χρειάζεται ιδιαίτερη ικανότητα για να τους διακρίνει κάποιος. 17