Παρουσίαση αποτελεσμάτων Δείκτη Εμπιστοσύνης Συμβούλων Μάνατζμεντ - GMCCI για το γ τρίμηνο Με την υποστήριξη των εταιρειών μελών του ΣΕΣΜΑ Οκτώβριος
3 η τριμηνιαία έρευνα στις επιχειρήσεις-μέλη του Συνδέσμου Εταιρειών Συμβούλων Μάνατζμεντ Ελλάδος (ΣΕΣΜΑ) Α. Εισαγωγή Ο Σύνδεσμος Εταιρειών Συμβούλων Μάνατζμεντ Ελλάδος (ΣΕΣΜΑ) ιδρύθηκε το 1991 και αποτελεί τον επαγγελματικό συλλογικό φορέα των οργανωμένων εταιρειών συμβούλων επιχειρήσεων στην Ελλάδα, με 54 εταιρείες μέλη, στις οποίες απασχολούνται περισσότερα από 2.500 εξειδικευμένα στελέχη, Έλληνες επιστήμονες, και πραγματοποιούν περισσότερο από 250 εκ. ετήσιο κύκλο εργασιών, έχοντας επενδύσει άνω των 70 εκ. ελληνικής προέλευσης κεφάλαια. Κύριος στόχος του ΣΕΣΜΑ είναι η ανάπτυξη και διεύρυνση της αγοράς συμβουλευτικών υπηρεσιών, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και η ενίσχυση και παγίωση της αξιοπιστίας και της προστιθέμενης αξίας των συμβουλευτικών υπηρεσιών και της επιχειρηματικής υποστήριξης, τόσο στον δημόσιο, όσο και τον ιδιωτικό τομέα. Ο ΣΕΣΜΑ θεωρεί ότι η παρακολούθηση και αξιολόγηση όχι μόνο της οικονομικής συγκυρίας, αλλά και των μεσοπρόθεσμων τάσεων της οικονομίας είναι πολύ σημαντικές για τη χάραξη στρατηγικής από τις επιχειρήσεις και από το δημόσιο. Οι εκτιμήσεις και προσδοκίες των επιχειρήσεων για την πορεία της οικονομίας αντικατοπτρίζουν την τρέχουσα οικονομική πραγματικότητα και επηρεάζουν την επενδυτική ροπή. Η καταγραφή συνεπώς των απόψεων και προσδοκιών των ιθυνόντων των επιχειρήσεων είναι πολύ χρήσιμη για την ανάλυση της οικονομικής συγκυρίας βραχυχρονίως καθώς και για τη χάραξη οικονομικής πολιτικής. Οι προσδοκίες των επιχειρήσεων καταγράφονται μέσω ειδικών δειγματοληπτικών ερευνών, από τα δεδομένα των οποίων δημιουργούνται δείκτες εμπιστοσύνης και επιχειρηματικού κλίματος. Οι εν λόγω δείκτες βασίζονται σε απαντήσεις διευθυντών επιχειρήσεων, κ.ά., οι οποίοι παρακολουθούν τη δική τους επιχείρηση και κλάδο, αλλά δεν έχουν γενικότερη εποπτεία διαφορετικών κλάδων και της οικονομίας εν συνόλω. Ο ΣΕΣΜΑ δημιούργησε ένα νέο δείκτη, το Δείκτη Εμπιστοσύνης Συμβούλων Μάνατζμεντ (Greek Management Consultants Confidence Index - GMCCI), ο οποίος έχει δύο συνιστώσες. Η πρώτη, GMCCI Οικονομική Συγκυρία, αποτυπώνει τις προσδοκίες των διευθυνόντων και στελεχών των επιχειρήσεων Συμβούλων Μάνατζμεντ για την πορεία των βασικών οικονομικών μεγεθών κατά το επόμενο δωδεκάμηνο. Η δεύτερη, GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές, καταγράφει τις εκτιμήσεις τους για τις μεταβολές στη διαθεσιμότητα και στην ποιότητα των βασικών παραγωγικών συντελεστών, ήτοι το ανθρώπινο δυναμικό, τις συνθήκες χρηματοδότησης, τις δημόσιες υποδομές, την επιχειρηματικότητα και το θεσμικό πλαίσιο. Η βελτίωση της παραγωγικότητας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην έξοδο από την ύφεση, στην επιχειρούμενη αλλαγή του προσανατολισμού και στην μακρόπνοο ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Έτσι η συνιστώσα αυτή του GMCII έχει ιδιαίτερη βαρύτητα. Και οι δύο υποδείκτες καταρτίζονται από δεδομένα που προέρχονται από τριμηνιαίες έρευνες στα μέλη και στελέχη των επιχειρήσεων μελών του ΣΕΣΜΑ και προκύπτουν από τη διαφορά μεταξύ «θετικών» και «αρνητικών» απαντήσεων. Επιπλέον, οι έρευνες καταγράφουν τα κυριότερα προσκόμματα στην επιχειρηματική δράση. Το τμήμα αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο γιατί απηχεί την εμπειρία συμβούλων που παρέχουν υποστήριξη σε ένα ευρύ φάσμα κλάδων και συνεπώς είναι σε θέση να γνωρίζουν τους όποιους ανασταλτικούς παράγοντες. Επιστημονικός υπεύθυνος είναι ο κ. Κωνσταντίνος Αϊβαλής και υπεύθυνος της έρευνας ο κ. Βασίλειος Ρεγκούζας, γενικός γραμματέας του ΔΣ του ΣΕΣΜΑ. GMCCI γ τρίμηνο 2
Β. Η μεθοδολογία της έρευνας Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, η έρευνα έχει τρία σκέλη: Πρώτον, την καταγραφή των προβλέψεων των συμβούλων για την οικονομική κατάσταση στο επόμενο δωδεκάμηνο. Δεύτερον, την αποτύπωση των προσδοκιών τους όσον αφορά τους παραγωγικούς συντελεστές στο ίδιο χρονικό διάστημα. Τέλος, την καταγραφή των κυριότερων εμποδίων στην επιχειρηματική ανάπτυξη. Οι έρευνες διεξάγονται ανά τρίμηνο και τα αποτελέσματά τους δημοσιοποιούνται κάθε Απρίλιο, Ιούλιο, Οκτώβριο και Ιανουάριο. Τον πληθυσμό αποτελούν οι εκπρόσωποι των 53 εταιρειών-μελών του ΣΕΣΜΑ, επτά επίτιμα μέλη και πρώην πρόεδροι του ΣΕΣΜΑ. Οι εταιρείες-μέλη με προσωπικό περισσότερο από 50 άτομα εκπροσωπούνται στην έρευνα από δύο άτομα. Έτσι το σύνολο του πληθυσμού αποτελείται από 70 άτομα. Η πρώτη έρευνα διεξήχθη στα τέλη Μαρτίου και η δεύτερη στα τέλη Ιουνίου. H ανά χείρας τρίτη διεξήχθη στα τέλη Σεπτεμβρίου και κατέγραψε τις προσδοκίες που είχαν διαμορφωθεί κατά το τρίτο τρίμηνο του έτους. Υπήρξαν 50 απαντήσεις και το ποσοστό ανταπόκρισης ανήλθε σε 71,4%. Η μεθοδολογία κατάρτισης του δείκτη GMCCI έχει ως εξής: Υπολογίζονται τα ποσοστά «θετικών» και «αρνητικών» απαντήσεων για κάθε παράμετρο και υπολογίζεται η διαφορά τους (Δ = (Θ Α) x 100), η οποία λαμβάνει τιμές στο διάστημα -100 έως +100. Ο δε δείκτης προκύπτει ως ο αριθμητικός μέσος όρος των πέντε παραμέτρων, οι οποίες εξετάζονται για κάθε συνιστώσα. Βελτίωση των προσδοκιών θα εμφανιστεί ως αύξηση της διαφοράς και αντιστρόφως. Τέλος, για να προσδιορισθεί η σημασία κάθε παράγοντα που δρα ανασχετικά στην επιχειρηματική ανάπτυξη, υπολογίστηκε ένα σκορ. Ο υπολογισμός του για κάθε παράγοντα έγινε ως εξής: Ο κάθε βαθμός της κλίμακας Likert 1-5 πολλαπλασιάστηκε με τον αριθμό των απαντήσεων κάθε βαθμίδας. Το γινόμενο αυτό διαιρέθηκε εν συνεχεία με τον αριθμό των απαντημένων ερωτηματολογίων. Το σκορ αυτό κυμαίνεται μεταξύ 0 και 5. Όσο μεγαλύτερο το σκορ, τόσο μεγαλύτερη η σημασία κάθε παράγοντα. Γ. Τα αποτελέσματα της έρευνας Γ.1. Οι προβλέψεις για την οικονομική κατάσταση το επόμενο δωδεκάμηνο. (GMCCI Οικονομική Συγκυρία) Στο τμήμα αυτό παρουσιάζονται οι προβλέψεις των εκπροσώπων των συμβουλευτικών επιχειρήσεων για την οικονομική συγκυρία ένα χρόνο από σήμερα. Οι προβλέψεις αυτές επιμερίζονται στις μεταβολές των εξής κρίσιμων μεγεθών: ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης, ποσοστό ανεργίας, ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, εξαγωγές και πληθωρισμός. Η βελτίωση των προσδοκιών για τα βασικά οικονομικά μεγέθη, η οποία είχε καταγραφεί από την προηγούμενη έρευνα για το διάστημα Απριλίου Ιουνίου, αναστράφηκε κατά το τρίμηνο Ιουλίου Σεπτεμβρίου. Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι ο μέσος όρος των διαφορών «θετικών» «αρνητικών» απαντήσεων για τα πέντε μεγέθη του GMCCI Οικονομική Συγκυρία μειώθηκε από 48,7 σε 36,9. Η αρνητική αυτή εξέλιξη οφείλεται κυρίως στην επιδείνωση των συνιστωσών του δείκτη για την οικονομική μεγέθυνση, την ανεργία και τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Αντίθετα, οι προσδοκίες για τις εξαγωγές βελτιώθηκαν και αυτές για τον πληθωρισμό έμειναν σχεδόν αμετάβλητες. Πρέπει να υπογραμμισθεί ότι ο χρονικός ορίζοντας των προσδοκιών που καταγράφονται από τον GMCCI Οικονομική Συγκυρία είναι το το επόμενο δωδεκάμηνο. GMCCI γ τρίμηνο 3
62,0 48,0 77,1 GMCCI Οικονομική Συγκυρία (μέσος όρος διαφοράς «θετικών» - «αρνητικών» απαντήσεων 6 5 43,0 48,7 4 36,9 3 2 1 Ι ΙΙ III IV τρίμηνο Οι προβλέψεις για το ρυθμό οικονομικής μεγέθυνσης 2,0% 10 8 6 48,0% 5% 4 2-2 Υψηλότερος Ίδιος Χαμηλότερος -4-29,1 Παρά τις επίσημες προβλέψεις, κατά το τελευταίο τρίμηνο μόνο οι μισές επιχειρήσεις προβλέπουν επιτάχυνση της μεγέθυνσης της οικονομίας το επόμενο δωδεκάμηνο, ενώ κατά το διάστημα Απριλίου- Ιουνίου το αντίστοιχο ποσοστό προσέγγιζε το 80%. Η μείωση αυτή του ποσοστού των «θετικών» απαντήσεων οδήγησε σε μεγάλη μείωση της διαφοράς τους με τις «αρνητικές», από 77,1 σε 48,0. GMCCI γ τρίμηνο 4
64,0 52,0 67,3 22,0 26,5 54,2 34,7% 8,2% 57,1% Υψηλότερη Ίδια Χαμηλότερη Οι προβλέψεις για την ανεργία 6 5 4 3 2 1-1 -2-3 -4-27,6 Δυσμενέστερες είναι και οι προσδοκίες για την ανεργία. Η πλειονότητα των επιχειρήσεων, 57,1%, θεωρεί ότι θα παραμείνει στάσιμη το επόμενο έτος. Το ποσοστό αυτών που θεωρούν ότι θα υπάρξει μείωση περιορίστηκε στο 34,7%. Αντίθετα, από την προηγούμενη έρευνα είχε η αντίθετη εικόνα. Έτσι η διαφορά μεταξύ των ποσοστών που προβλέπουν μείωση ανεργίας και αυτών που προβλέπουν αύξηση μειώθηκε απότομα 54,2 το προηγούμενο τρίμηνο σε 26,5 τώρα. Οι προβλέψεις για τις ιδιωτικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου 2,0% 8 7 6 5 4 3 44,0% 54,0% 2 1-1 Υψηλότερες Ίδιες Χαμηλότερες -2-15,3 Αντίστοιχη είναι και η εικόνα γα τις επενδύσεις παγίου κεφαλαίου, που είναι εξαιρετικά σημαντικές για την μεγέθυνση και την αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονομίας. Η αισιοδοξία που είχε καταγραφεί από την προηγούμενη έρευνα μετριάστηκε απότομα. Συγκεκριμένα, παρά το γεγονός ότι περισσότεροι από τους μισούς σύμβουλοι προσδοκούν αύξηση επενδύσεων το επόμενο έτος, το ποσοστό τους έχει μειωθεί από 75,5% το προηγούμενο τρίμηνο σε 54,0%. Από την άλλη πλευρά, το μερίδιο αυτών που προβλέπουν επενδυτική στασιμότητα αυξήθηκε από 16,3% σε 44,0%. Με τον τρόπο αυτό, το ισοζύγιο απαντήσεων χειροτέρευσε από 67,3 σε 52,0. GMCCI γ τρίμηνο 5
8,0 14,3 12,0 30,6 46,0 59,2 % Οι προβλέψεις για τις εξαγωγές 7 6 5 46,0% 4 54,0% 3 2 15,4 1 Υψηλότερες Ίδιες Χαμηλότερες Αντίθετα με τα υπόλοιπα μεγέθη, βελτίωση σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο σημειώθηκε στις προσδοκίες για τις εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών. Η σχετική πλειονότητα των συμβούλων εξακολουθεί μεν να προβλέπει στασιμότητα εξαγωγών, αλλά το σχετικό ποσοστό μειώθηκε σημαντικά, από 61,2% σε 54,0%. Από την άλλη πλευρά, αυξήθηκε το ποσοστό εκείνων που προβλέπουν υψηλότερες εξαγωγές το επόμενο δωδεκάμηνο. Συνεπώς, το ισοζύγιο «θετικών» «αρνητικών» βελτιώθηκε από 30,6 σε 46,0. Οι αλλαγές των προσδοκιών αυτών πρέπει να σχετίζονται με τις ευνοϊκές εξελίξεις στον τουρισμό. 14,0% 6% 26,0% Υψηλότερος Ίδιος Χαμηλότερος Οι προβλέψεις για τον πληθωρισμό 16,0 14,0 12,0 1 8,0 6,0 4,0 2,0-2,0-4,0-2,3 Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό κατέγραψαν μικρή μόνο μεταβολή. Η πλειονότητα των επιχειρήσεων εκτιμούν ότι κατά τους επόμενους δώδεκα μήνες ο ελαφρύς αποπληθωρισμός θα συνεχιστεί. Ωστόσο, το σχετικό ποσοστό μειώθηκε από 65,3% το προηγούμενο τρίμηνο σε 6% τώρα. Από την άλλη αυξήθηκε ελαφρά το μερίδιο όσων προβλέπουν θετική μεταβολή των τιμών και το ισοζύγιο «θετικών» «αρνητικών» απαντήσεων μειώθηκε ελαφρά από 14,3 σε 12,0. GMCCI γ τρίμηνο 6
30,6 44,9 4 Γ.2. Οι προβλέψεις για τους παραγωγικούς συντελεστές το επόμενο δωδεκάμηνο. (GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές) Στο δεύτερο τμήμα της έκθεσης αναλύονται οι προβλέψεις για τις εξελίξεις που αφορούν τους παραγωγικούς συντελεστές. Και στον τομέα αυτό υπήρξε επιδείνωση των προσδοκιών. Ωστόσο, αυτή ήταν μικρότερη από ό,τι η αντίστοιχη που καταγράφηκε στην οικονομική συγκυρία. Ο μέσος όρος του ισοζυγίου «θετικών» «αρνητικών» απαντήσεων μειώθηκε από 33,1 σε 29,7. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλαν η χειροτέρευση των προσδοκιών που αφορούν την επιχειρηματικότητα και το θεσμικό πλαίσιο. Οι εκτιμήσεις για τις υπόλοιπες συνιστώσες του δείκτη βελτιώθηκαν ή παρέμειναν σχεδόν αμετάβλητες. GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές (μέσος όρος διαφοράς «θετικών» - «αρνητικών» απαντήσεων 35 34,6 34 33 33,1 32 31 30 29,7 29 28 27 Ι ΙΙ ΙΙI IV τρίμηνο Οι προβλέψεις για την αποτελεσματικότητα του ανθρώπινου δυναμικού % 5 45,0 4 35,0 4% 3 25,0 2 6% 15,0 1 9,4 5,0 Καλύτερη Ίδια Χειρότερη GMCCI γ τρίμηνο 7
34,0 40,8 4-2,0 6,3 8,0 Ειδικότερα, η πλειονότητα των συμβούλων προβλέπει ότι η αποτελεσματικότητα του ανθρώπινου δυναμικού θα παραμείνει στάσιμη. Ωστόσο, το ποσοστό αυτό μειώθηκε από 69,4% το προηγούμενο τρίμηνο σε 6% τώρα. Από την άλλη πλευρά, καταγράφηκε και ένα πολύ αυξημένο μερίδιο όσων προβλέπουν βελτίωση. Έτσι, το ισοζύγιο «θετικών» - «αρνητικών» απαντήσεων διευρύνθηκε σημαντικά από 30,6 σε 4 μονάδες. Οι προβλέψεις για τις δημόσιες υποδομές 18,0% 26,0% 12,0 1 8,0 6,0 1 4,0 2,0 56,0% Καλύτερη Ίδια Χειρότερη -2,0-4,0 Οι προβλέψεις την κατάσταση των δημόσιων υποδομών βελτιώθηκαν. Το ποσοστό «αισιοδοξίας» αυξήθηκε ενώ σταθερό παρέμεινε αυτό της «απαισιοδοξίας». Έτσι, η διαφορά «θετικών» - «αρνητικών» απαντήσεων από αρνητική, -2, έγινε θετική 8,0. Οι εξελίξεις αυτές πιθανώς σχετίζονται και με την επανεκκίνηση διαφόρων δημοσίων έργων. 52,0% Οι προβλέψεις για τις συνθήκες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων 4,0% 44,0% Καλύτερες Ίδιες Χειρότερες 45,0 4 35,0 3 25,0 2 15,0 1 5,0-5,0 Από την άλλη πλευρά, οι συνθήκες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων δεν προβλέπεται να μεταβληθούν ουσιαστικά. Ευχερέστερη χρηματοδότηση προβλέπει το 44,0% των συμβούλων έναντι ποσοστού 49,0% της προηγούμενης έρευνας. Ωστόσο, το ποσοστό αυτών που προβλέπουν δυσχερέστερη χρηματοδότηση μειώθηκε από 8,2% σε 4,0%. Συνεπώς, η διαφορά αισιοδοξίας απαισιοδοξίας παρέμεινε στο 4. -0,8 GMCCI γ τρίμηνο 8
36,0 38,8 3 30,6 52,0 57,1 Οι προβλέψεις για την επιχειρηματικότητα 6,1% 36,7% 57,1% Καλύτερη Ίδια Χειρότερη 7 6 5 4 3 2 1-1 -2-3 -4-26,5 Αντίθετα με τις μεταβολές στις προηγούμενες συνιστώσες του GMCCI Παραγωγικοί Συντελεστές, οι προβλέψεις των συμβούλων για την επιχειρηματικότητα επιδεινώθηκαν απότομα. Συγκεκριμένα, το τμήμα που προβλέπει βελτίωση το επόμενο έτος μειώθηκε από 61,2% που είχε καταγράψει η προηγούμενη έρευνα σε 36,7%. Σχεδόν αντίστοιχα αυξήθηκε το μερίδιο αυτών που δεν προβλέπουν μεταβολές. Όμως, το ισοζύγιο χειροτέρευσε από 57,1 σε 30,6. Οι προβλέψεις για το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο 4,0% 5 4 3 34,0% 2 1 62,0% Καλύτερο Ίδιο Χειρότερο -1-2 -8,8 Επιδείνωση υπήρξε τέλος και όσον αφορά το θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο εντός του οποίου δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις. Η πλειονότητα των διευθυντικών στελεχών εκτιμά ότι δεν θα υπάρξουν ουσιαστικές μεταβολές το επόμενο δωδεκάμηνο. Ωστόσο, μειώθηκε αρκετά το ποσοστό εκείνων που προβλέπουν βελτίωση και έτσι το «θετικό» - «αρνητικό» ισοζύγιο επιδεινώθηκε ελαφρά, από 38,8 σε 3. GMCCI γ τρίμηνο 9
Γ.3. Οι ανασχετικοί παράγοντες στην επιχειρηματική δράση Δεν υπήρξαν πολλές σημαντικές αλλαγές στις απόψεις των επιχειρήσεων για τα προσκόμματα στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Όπως σημειώναμε και στην προηγούμενη έκθεση: «είναι κυρίως οι ανεπάρκειες του κρατικού μηχανισμού που δρουν ανασχετικά στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων.» Επίσης, δε μεταβλήθηκε σημαντικά η σειρά κατάταξης των ανασχετικών παραγόντων μεταξύ του δευτέρου και του τρίτου του. Το σημαντικότερο πρόσκωμμα εξακολουθούν να είναι οι συχνές αλλαγές στο φορολογικό σύστημα. Το σκορ τους ήταν 4,50 με μέγιστο το 5,00. Ακολούθησε, όπως και στις δύο προηγούμενες έρευνες, η αναποτελεσματική λειτουργία της δημόσιας διοίκησης. Στην τρίτη θέση, ωστόσο, πέρασαν οι δυσχέρειες χρηματοδότησης. Την πεντάδα των παραγόντων με σκορ υψηλότερο του 4,00, κλείνουν η έλλειψη συνέχειας στη λειτουργία της κρατικής μηχανής και η υψηλή φορολογία. Οι ανασχετικοί παράγοντες στην επιχειρηματική δράση Η έλλειψη σταθερότητας του φορολ. συστήματος 4,5 4,46 4,58 Η λειτουργία της δημόσιας διοίκησης 4,33 4,22 4,38 Η πρόσβαση στη χρηματοδότηση 4,28 4,06 4,16 Η έλλειψη συνέχειας της λειτουργίας του κράτους 4,16 4,12 4,16 Η υψηλή φορολογία 4,06 4,17 4,02 Το σύστημα απονομής δικαιοσύνης 3,96 3,94 3,66 Η διαφθορά 3,6 3,74 3,88 III Οι αδειοδοτήσεις & η εγκατάσταση επιχειρήσεων 3,57 3,51 3,84 II Η παραγωγικότητα του δημ.τομέα στην παροχή βασικών δημόσιων αγαθών 3,5 3,77 3,9 I Τα εμπόδια εισόδου σε κλάδους & επαγγέλματα 3,04 2,81 3,18 Οι κρατικές παρεμβάσεις στην αγ. εργασίας 2,76 2,75 3,1 Οι κρατικές παρεμβάσεις στις αγορές 2,75 2,84 3,1 Οι κρατικές παρεμβάσεις στις αγ. κεφαλαίων 2,5 2,69 2,76 Η έλλειψη κατάλληλα εκπαιδ. προσωπικού 2,21 2,35 2,04 Η γεωπολιτική θέση της Ελλάδας 1,62 1,65 1,8 GMCCI γ τρίμηνο 10
Με την υποστήριξη των εταιρειών μελών του ΣΕΣΜΑ GMCCI γ τρίμηνο 11