ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΛΟΓΩ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗΣ ΤΕΦΡΑΣ, ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΩΝ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΟΥ & ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΛΟΓΩ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗΣ ΤΕΦΡΑΣ, ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΟΦΙΑ ΙΩΑΝΝΟΥ Α.Μ 466 ΠΑΤΡΑ 2013

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΓΚΟΙΝΩΝΙΩΝ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΟΥ & ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Ανάλυση επικινδυνότητας λόγω ηφαιστειακής τέφρας, εκτίμηση κινδύνου και διαχείριση κρίσης στο ηφαίστειο της Σαντορίνης Επιβλέποντες Καθηγητές Ευστάθιος Στείρος Αθανάσιος Χασιακός Παναγιώτης Γιαννόπουλος Η υποβλήθηκε προς μερική εκπλήρωση των απαιτήσεων απόκτησης του μεταπτυχιακού τίτλου Συγκοινωνιών, Διαχείρισης Έργου & Σχεδιασμού του Χώρου του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών. Πάτρα 2013

Πρόλογος Η παρούσα διατριβή εκπονήθηκε στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέπων καθηγητή μου κ. Ευστάθιο Στείρο για την υποστήριξη αυτής της ιδέας και την παραχώρηση όλων των χρήσιμων πληροφοριών για να ολοκληρωθεί η εργασία. Ακόμη θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Βασιλική Σαλτογιάννη, διδακτορική φοιτήτρια στο εργαστήριο Γεωδαισίας του Πανεπιστημίου Πατρών για την παραχώρηση χαρτών και τη βοήθεια της στην παρούσα μελέτη. i

Περίληψη Στην παρούσα εργασία γίνεται αρχικά μελέτη τρωτότητας και επικινδυνότητας του ηφαιστείου της Σαντορίνης με σκοπό την μελέτη και μείωση του ηφαιστειακού κινδύνου στο νησί σε περίπτωση έκρηξης. Έπειτα καταλήγει σε προτάσεις που βοηθούν στην πρόληψη και στην σωστή διαχείριση της κατάστασης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας περιγράφεται ο ηφαιστειακός κίνδυνος και δίνονται συγκεκριμένοι ορισμοί για έννοιες που είναι απαραίτητες γύρο από αυτόν. Ακόμη γίνεται αναφορά σε παραδείγματα άλλων ηφαιστειακών εκρήξεων με μεγάλη έκλυση τέφρας που μας ενδιαφέρουν καθώς και στην πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα της Σαντορίνης για τα έτη 2011-2012 και ακολουθεί αναφορά σχετικά με τον στόχο της εργασίας. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στην ηφαιστειότητα της Σαντορίνης. Δίνεται η γενική περιγραφή των ενεργών ηφαιστείων της καλδέρας (Νέα Καμένη και Κολούμπο) και αναλύεται το γεωδυναμικό πλαίσιο, η γεωλογία και η ιστορική εξέλιξη της Σαντορίνης. Ακολούθως αναφέρεται η καθημερινή παρακολούθηση του ηφαιστείου από το ΗΜΠΙΣ και από το οποίο αντλούνται συνεχώς νέες πληροφορίες σχετικά με το ηφαίστειο. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναλυτική περιγραφή για το κλίμα της Σαντορίνης και δίνονται τα ανεμολόγια που χρησιμοποιήθηκαν στην μελέτη για τον υπολογισμό της επικινδυνότητας για κάθε μήνα ξεχωριστά. Στο τέταρτο κεφάλαιο δίνονται οι μελέτες που έχουν γίνει μέχρι σήμερα για το θέμα και αναλύονται τα 4 σενάρια μελέτης και οι λόγοι επιλογής τους. Αυτά είναι με βάση την πηγή της έκρηξης (Κολούμπο ή Νέα Καμένη) σε συνδυασμό με το είδος της έκρηξης (υπό-πλινιακή, Πλινιακή) ii

Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από την έκθεση πληθυσμού και τρωτότητας για την Σαντορίνη και οι υποδομές που υπάρχουν στο νησί. Στο έκτο κεφάλαιο δίνεται η ανάλυση επικινδυνότητας για διάχυση τέφρας στην ατμόσφαιρα σε περίπτωση έκρηξης του ηφαιστείου και για κάθε σενάριο ξεχωριστά. Για τη συγκεκριμένη ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό πρόγραμμα Tephra2 και έπειτα σχεδιάστηκαν οι ζώνες επικινδυνότητας αναλυτικά για κάθε μήνα και συγκεντρωτικά για κάθε περίοδο (τουριστική-χειμερινή). Στο έβδομο κεφάλαιο έγινε η τελική εκτίμηση του ηφαιστειακού κινδύνου. Αυτή προέκυψε από τις προηγούμενες μελέτες (πληθυσμού, τρωτότητας και επικινδυνότητας) και δημιουργήθηκαν ζώνες για διαφορετικά επίπεδα κινδύνου. Το όγδοο κεφάλαιο αναφέρεται στη διαχείριση του κινδύνου. Αρχικά δίνονται γενικές πληροφορίες για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν σε περίπτωση ηφαιστειακής έκρηξης και καταλήγει με συγκεκριμένες προτάσεις για κάθε ένα από τα σενάρια που μελετήθηκαν στη παρούσα εργασία. Από τη μελέτη προκύπτει ότι θα επηρεαστεί μεγάλο μέρος του νησιού ιδιαίτερα στα νότια λόγω έκρηξης του ηφαιστείου ακόμη και αν είναι μικρού μεγέθους. Έτσι φαίνεται η σημαντικότητα δημιουργίας ενός συγκεκριμένου σχεδίου έκτακτης ανάγκης εστιασμένο στη περίπτωση της Σαντορίνης πέρα από το γενικό σχέδιο Ξενοκράτης, το οποίο υπάρχει στην Ελλάδα για περιπτώσεις φυσικών καταστροφών. Τέλος ως συνέχεια της εργασίας μπορεί να γίνει μελέτη του ηφαιστειακού κινδύνου με τη χρήση του προγράμματος ΒΕΤ_VH (όμως δε λαμβάνει υπόψη μετεωρολογικά δεδομένα) και να γίνει σύγκριση των τελικών αποτελεσμάτων. iii

Abstract Hazard analysis due to Tephra fall, risk assessment and mitigation management for Santorini volcano In this project, firstly, it is given a study for the vulnerability and hazard assessment of Santorini s volcano, Greece, with primary aim the further study and elimination of the volcanic risk on the island, in case of an eruption. Finally, it concludes with suggestions about the appropriate mitigation and management strategies in case of an emergency situation. On the first chapter of the project it is stated the description of the volcanic risk and all the significant definitions and meanings concerning volcanic risk. In addition, there is a description of other volcanic eruptions, which ended in a huge amount of Tephra fall and of the recent seismicity during 2011-2012 in Santorini. Then, the main reason and target of the presented project are presented. The second chapter presents the volcanism of Santorini. There is a deepest description of the 2 main volcano sources of the caldera (Nea Kameni and Kolumbo), and an analysis of the geodynamics, geology and history of Santorini. Also, the Institute for the Study and Monitoring of the Santorini Volcano (I.S.M.O.SA.V.) provides Santorini with an integral monitoring system, which guarantees the timely prediction of a possible volcanic eruption and undertakes the responsibility of disproving any false statements or rumors regarding a negative state of the volcano. The climate of the island and the meteorological data, which were used for the study of the hazard assessment are analyzed on the third chapter for every month separately. There are already some studies about the hazard assessment in Santorini. These studies and the 4 new scenarios of study for this project are given on the fourth iv

chapter. The 4 new scenarios combine the possible eruption source (Kolumbo, Nea Kameni) with the type of the volcanic eruption (sub-plinian, Plinian). On the fifth chapter are presented the results of the population (value) and vulnerability assessment, as well as all the infrastructures stated on the island. On the sixth chapter is given the analysis of hazard assessment for the case of Tephra diffusion in the atmosphere and for each scenario of study. For the above analysis, the software Tephra2 was used and thereafter more specific hazard zones where formed for every month of the year and for every season (touristic-winter). On the seventh chapter is given the final estimation of the volcanic hazard. This estimation is a result of the previous studies (value, vulnerability and hazard) and every zone presents a different risk level. Finally, the eighth chapter is the part of the risk management. In the beginning of the chapter are given general mitigation strategies in case of a volcanic eruption and ends in more specified suggestions for every scenario of study separately. This project shows that a big part of the caldera, mainly in the south will be affected in case of a volcano eruption even if the eruption is of a small scale. That necessitates the creation of an emergency plan specialized for the Santorini case, different from the general national emergency plan Xenokratis, which already exists in Greece for possible natural disasters. For future study, it can be carried out a study of the volcanic risk with the use of the BETH_VH software (does not includes meteorological data) and to compare the final results of the two studies. v

Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ... i ΠΕΡΙΛΗΨΗ... ii ABSTRACT... iv ΣΧΗΜΑΤΑ... viii ΠΙΝΑΚΕΣ... x 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 1.1 ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ... 1 1.2 ΟΡΙΣΜΟΙ... 3 1.3 ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΛΛΩΝ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ... 5 1.3.1 Έκρηξη ηφαιστείου Soufriere Hills,Μονσεράτ (1995)... 5 1.3.2 Έκρηξη ηφαιστείου Eyjafjallajökull,Ισλανδία (2010)... 6 1.4 ΣΕΙΣΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ (2011-2012)... 7 1.5 ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 8 2 ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΤΗΤΑ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ... 9 2.1 ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΟ ΠΕΔΙΟ ΚΑΛΔΕΡΑΣ... 9 2.1.1 Σαντορίνη... 9 2.1.2 Κολούμπο... 10 2.2 ΓΕΩΔΥΝΑΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ... 11 2.3 ΓΕΩΛΟΓΙΑ-ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ... 12 2.4 ΜΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ-ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΚΡΗΞΕΩΝ ΚΑΛΔΕΡΑΣ... 14 2.5 ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΜΟΡΦΗ... 17 2.6 ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΥ... 19 3 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ... 20 3.1 ΚΛΙΜΑ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ... 20 3.1.1 Σιρόκος... 22 3.1.2 Οι Ετησίες... 22 3.2 ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΑ(11/2000 5/2012)... 23 4 ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ (ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ -ΚΙΝΔΥΝΟΥ)... 24 4.1 ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ... 24 4.2 ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΕΝΑΡΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΜΕΛΕΤΗ... 27 5 ΕΚΘΕΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ-ΥΠΟΔΟΜΩΝ... 29 5.1 ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ... 29 5.2 ΥΠΟΔΟΜΕΣ... 33 5.3 ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ... 35 6 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ... 37 6.1 ΜΟΝΤΕΛΑ ΓΙΑ ΠΤΩΣΗ ΤΕΦΡΑΣ... 37 6.2 ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ TEPHRA2... 38 6.2.1 Θεωρία... 38 6.2.2 Αποτελέσματα... 41 vi

6.2.3 Αρχικές παράμετροι... 41 6.3 ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 43 6.4 ΖΩΝΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΣΥΝΟΛΙΚΑ... 47 6.5 ΖΩΝΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΠΕΡΙΟΔΟ... 51 7 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ... 59 7.1 ΘΕΩΡΙΑ... 59 7.2 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 59 8 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΗΣ... 61 8.1 ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΗΣ ΕΚΡΗΞΗΣ... 61 8.1.1 Εγκαταστάσεις ισχύος και συστήματα διανομής... 62 8.1.2 Προβλήματα στη παροχή νερού... 64 8.1.3 Μεταφορές... 67 8.1.4 Αεροδρόμιο... 70 8.2 ΣΕΝΑΡΙΟ 1... 71 8.3 ΣΕΝΑΡΙΟ 2... 72 8.4 ΣΕΝΑΡΙΟ 3... 74 8.5 ΣΕΝΑΡΙΟ 4... 75 8.6 ΣΥΝΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 77 9 ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ... 78 10 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 79 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 80 vii

Σχήματα Σχήμα 1.1: Παράγωγα ηφαιστειακής έκρηξης... 1 Σχήμα 1.2: Η πρωτεύουσα της Μονσεράτ μετά την έκρηξη του ηφαιστείου το 1995... 5 Σχήμα 1.3: Eyjafjallajökull - 2 Μαΐου 2010... 6 Σχήμα 1.4: Χάρτης σεισμικότητας Σαντορίνης 2011/2012... 7 Σχήμα 2.1: Βαθυμετρικός χάρτης υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο και άλλοι υποθαλάσσιοι κώνοι... 10 Σχήμα 2.2: Ηφαιστειακό τόξο Αιγαίου... 11 Σχήμα 2.3: Τρισδιάστατη απεικόνιση της καλδέρας... 12 Σχήμα 2.4: Γραμμές Καμένης και Κολούμπο... 13 Σχήμα 2.5: Ηφαιστειακός χάρτης Παλαιάς και Νέας Καμένης... 14 Σχήμα 2.6:: Δημιουργία Παλαιάς και Νέας Καμένης... 18 Σχήμα 3.1: Ανεμολόγια για κάθε μήνα περιόδου 11/2000 5/2012... 23 Σχήμα 4.1: Ζώνες επικινδυνότητας... 24 Σχήμα 4.2: Περιβαλλοντική πρόταση Νέας Καμένης... 25 Σχήμα 4.3: Εξεταζόμενες πηγές έκρηξης... 27 Σχήμα 4.4: Κατηγορίες ηφαιστειακής έκρηξης... 28 Σχήμα 5.1: Διεθνής αεροπορικές αφίξεις στη Σαντορίνη... 32 Σχήμα 5.2: Πληθυσμιακός χάρτης (α) τουριστικής (β) χειμερινής περιόδου... 33 Σχήμα 5.3: Χάρτης Τρωτότητας... 36 Σχήμα 6.1: Inputs parameters... 41 Σχήμα 6.2: Διάχυση τέφρας-σενάριο 1 (Κολούμπο VEI2)... 43 Σχήμα 6.3: Διάχυση τέφρας-σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4)... 44 Σχήμα 6.4: Διάχυση τέφρας-σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2)... 45 viii

Σχήμα 6.5: Διάχυση τέφρας-σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4)... 46 Σχήμα 6.6: Επικινδυνότητα-Σενάριο 1(Κολούμπο VEI2)... 47 Σχήμα 6.7: Επικινδυνότητα-Σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4)... 48 Σχήμα 6.8: Επικινδυνότητα-Σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2)... 49 Σχήμα 6.9: Επικινδυνότητα-Σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4)... 50 Σχήμα 6.10: Επικινδυνότητα-Σενάριο 1 (Κολούμπο VEI2) - Χειμερινή περίοδος... 51 Σχήμα 6.11: Επικινδυνότητα-Σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4) - Χειμερινή περίοδος... 52 Σχήμα 6.12: Επικινδυνότητα-Σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2) - Χειμερινή περίοδος... 53 Σχήμα 6.13: Επικινδυνότητα-Σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4) - Χειμερινή περίοδος... 54 Σχήμα 6.14: Επικινδυνότητα-Σενάριο 1 (Κολούμπο VEI2) - Τουριστική περίοδος... 55 Σχήμα 6.15: Επικινδυνότητα-Σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4) - Τουριστική περίοδος... 56 Σχήμα 6.16: Επικινδυνότητα-Σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2) - Τουριστική περίοδος. 57 Σχήμα 6.17: Επικινδυνότητα-Σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4) - Τουριστική περίοδος. 58 Σχήμα 7.1: Χάρτης κινδύνου... 60 Σχήμα 8.1: Σχέδιο έκτακτης ανάγκης-σενάριο 1... 72 Σχήμα 8.2: Σχέδιο έκτακτης ανάγκης-σενάριο 2... 73 Σχήμα 8.3: Σχέδιο έκτακτης ανάγκης-σενάριο 3... 75 Σχήμα 8.4: Σχέδιο έκτακτης ανάγκης-σενάριο 4... 76 ix

Πίνακες Πίνακας 4.1: Δεδομένα προηγούμενων εκρήξεων στη Σαντορίνη... 25 Πίνακας 4.2: Σενάρια που μελετήθηκαν... 28 Πίνακας 5.1: Πληθυσμιακή εξέλιξη Σαντορίνης... 29 Πίνακας 5.2: Αναλυτικός Μόνιμος Πληθυσμός στην περιοχή της Καλδέρας... 30 Πίνακας 6.1: Αρχικές συνθήκες για κάθε πηγή έκρηξης... 42 Πίνακας 6.2: Αρχικές συνθήκες για κάθε τύπο έκρηξης... 42 Πίνακας 8.1: Πυκνότητα ηφαιστειακής τέφρας... 61 x

1 Κεφάλαιο 1 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Η φ α ι σ τ ε ι α κ ό ς κ ί ν δ υ ν ο ς Ο ηφαιστειακός κίνδυνος είναι η πιθανότητα οικονομικής, περιβαλλοντικής και ανθρώπινης απώλειας λόγω της έκρηξης ενός ηφαιστείου. O ηφαιστειακός κίνδυνος εξαρτάται από: 1) Την χρονική διάρκεια 2) Το μέρος που θα βρίσκεται κάποιο άτομο ή η περιουσία του 3) Την σημερινή κατάσταση του ηφαιστείου Κίνδυνος ΦΚ= f ( επικινδυνότητα, έκθεση τρωτότητας) Δεν μπορεί να υπάρξει κίνδυνος εάν δεν υπάρχει τρωτότητα, ακόμη και αν υπάρχει υψηλή επικινδυνότητα. Επίσης ο ηφαιστειακός κίνδυνος ποσοτικοποιείται από τέσσερις παραμέτρους: 1) Πιθανότητα 2) Επίπεδο σοβαρότητας 3) Χωρική μέτρηση 4) Χρονική μέτρηση Το πιο διαδεδομένο μοντέλο για την εκτίμηση του ηφαιστειακού κινδύνου είναι το μοντέλο του Poisson. P = 1 e -1/τα Σχήμα 1.1: Παράγωγα ηφαιστειακής έκρηξης

2 Οι ηφαιστειακές εκρήξεις είναι από τα πιο επικίνδυνα φαινόμενα στη Γη και πολλές περιπτώσεις αντανακλούν τις καταστροφικές διαστάσεις σε ανθρώπινο και οικονομικό επίπεδο. Γενικά προκαλούνται λόγω της σύγκλησης λιθοσφαιρικών πλακών της Γης και της ηφαιστειακής δράσης. Στο Σχήμα 1.1 φαίνονται αναλυτικά όλα τα φαινόμενα και οι επιπτώσεις λόγω ηφαιστειακής έκρηξης. Εκτιμάται ότι ο ανθρώπινος πληθυσμός που βρισκόταν σε άμεσο ηφαιστειακό κίνδυνο το 2000 είναι 500 εκατομμύρια. Αυτό αποτελεί το 7% του ανθρώπινου είδους. Σε μεγαλύτερο βάθος οι εκπομπές αερίων από τα ηφαίστεια επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία, το φυσικό περιβάλλον ολόκληρου του πλανήτη και σταδιακά προκαλούν αλλαγή του κλίματος. Την δεκαετία του 90 πάνω από 2100 άνθρωποι πέθαναν λόγο ηφαιστειακής έκρηξης, επηρεάστηκαν περίπου 2,8 εκατομμύρια και οι οικονομικές απώλειες μετρήθηκαν σε πολλά δισεκατομμύρια ευρώ. Στην περίπτωση των ηφαιστείων δεν είμαστε ποτέ σίγουροι για το πότε θα επέλθει κάποια έκρηξη, ούτε και να την αποτρέψουμε, επομένως ο στόχος είναι η εκτίμηση του ηφαιστειακού κινδύνου και έπειτα η μείωση του. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να γίνει διάκριση ανάμεσα στα παρακάτω μεγέθη: Φυσικό Φαινόμενο (ΦΦ) (αίτιο) και Φυσική Καταστροφή (ΦΚ) (αποτέλεσμα) Σαν φυσικό φαινόμενο η ηφαιστειακή επικινδυνότητα ποσοτικοποιείται από τρεις παραμέτρους: 1) Επίπεδο σοβαρότητας 2) Χωρική μέτρηση 3) Χρονική μέτρηση Έπειτα εισάγεται η έννοια της Διαχείρισης του κινδύνου, η οποία αποτελεί και τεχνολογική πρόκληση για την εποχή μας και περιλαμβάνει: Αναγνώριση-Αξιολόγηση του κινδύνου Βελτίωση υπαρχόντων προβλημάτων στην περιοχή (π.χ. υποδομές) Καθορισμός προειδοποιητικών γεγονότων Δημιουργία σχεδίων έκτακτης ανάγκης (πιθανά σενάρια καταστροφής) Αντιμετώπιση Αποκατάσταση

3 1.2 Ο ρ ι σ μ ο ί 1. Κίνδυνος ορίζεται η πιθανότητα να υπάρξει μια απώλεια, η οποία μπορεί να είναι είτε απώλεια ζωής, είτε περιουσίας, είτε παραγωγικής ικανότητας (εργοστάσια, μονάδες παραγωγής ενέργειας, αγροτικές εκτάσεις κ.τ.λ.) ως συνέπεια ενός καταστροφικού γεγονότος και έκθεσης σε επικινδυνότητα. 2. Επικινδυνότητα είναι μια κατάσταση ή φαινόμενο που θέτει κάποιον σε κίνδυνο και είναι αποτέλεσμα κάποιας φυσικής καταστροφής. 3. Τρωτότητα ορίζεται ως το μέρος της αξίας το οποίο μπορεί να καταστραφεί λόγω κάποιου ηφαιστειακού συμβάντος 4. Αξία καθορίζει την αξία του κεφαλαίου ή αλλιώς τις ανθρώπινες ζωές οι οποίες είναι εκτεθειμένες λόγω μιας φυσικής καταστροφής. 5. Καταστροφή νοείται κάθε ταχείας ή βραδείας εξέλιξης φυσικό φαινόμενο ή τεχνολογικό συμβάν στο χερσαίο, θαλάσσιο και εναέριο χώρο, το οποίο προκαλεί εκτεταμένες δυσμενείς επιπτώσεις στον άνθρωπο, καθώς και στο ανθρωπογενές ή φυσικό περιβάλλον. 6. Ηφαίστειο. Είναι ένα φυσικό σύστημα δια μέσω του οποίου μεταφέρονται από τα εσωτερικό της γης στην επιφάνεια στερεά και ρευστά αναβλήματα, θερμά διαλύματα και αέριες φάσεις βαθιάς προέλευσης, ενώ επίσης πραγματοποιείται μεταφορά θερμικής ενέργειας από τα εσωτερικά στα εξωτερικά της τμήματα. 7. Ηφαιστειακός κώνος. Πρόκειται για το ηφαιστειακό κτίσμα γύρω από τον χώρο εκπομπής των ηφαιστειακών υλικών. 8. Κρατήρας. Στους ηφαιστειακούς κώνους κοντά στο στόμιο παρατηρείται ένα βύθισμα με μορφή χοάνης από όπου εξέρχονται τα ηφαιστειακά προϊόντα. 9. Καλδέρα. Στη θέση του κρατήρα, όταν τα ανοίγματα είναι πιο μεγάλα (η διάμετρος των οποίων είναι μεγαλύτερη από 1km), με απότομη κλίση και σχεδόν επίπεδο πυθμένα, περισσότερο ή λιγότερο εκκεντρικά σε σχέση με τον κύριο άξονα του κώνου, και όχι σπάνια καλυπτόμενα από μικρές ή μεγάλες λίμνες, τότε ονομάζονται καλδέρες. 10. Μάγμα. Είναι τηγμένο υλικό που υπάρχει στο εσωτερικό της γης,

4 πρόκειται για ένα πολύπλοκο μείγμα πυριτικών υλικών που περιέχουν αέρια σε διάλυση. 11. Λάβα. Όταν το μάγμα φθάνει στην επιφάνεια της γης δια μέσω ενός ηφαιστειακού αγωγού, απελευθερώνεται ταχύτατα στην ατμόσφαιρα σχεδόν το σύνολο των διαλυμένων αερίων και έτσι το τήγμα μετατρέπεται σε συμπαγή λάβα. 12. Ροές λάβας. Είναι ρυάκια λάβας, ουσιαστικά λιωμένο πέτρωμα, που ξεχύνονται από τον κρατήρα του ηφαιστείου και τις εξόδους του σε εκρηκτικές και μη εκρηκτικές δράσεις του καλύπτοντας τις πλευρές του ηφαιστείου. 13. Ροή πυροκλαστικών ή πυροκλαστική ροή. Είναι μείγμα από τέφρα, ελαφρόπετρα, ηφαιστειακά αέρια που ως χιονοστιβάδα κυλάει από τα πρανή του ηφαιστείου γρηγορότερα από 100km/hour. Η θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από 500 ο ικανή να κάψει τα πάντα στο πέρασμά της. Τα υλικά της απόθεσης συγκολλούνται μεταξύ τους εξαιτίας της θερμότητας και του βάρους τους. 14. Ηφαιστειακά αέρια-διαφυγή αερίων. Το μάγμα περιέχει διαλυμένα αέρια τα οποία απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια των εκρήξεων. Αέρια επί- σης, απελευθερώνονται από μάγμα το οποίο παραμένει είτε υπογείως είτε ανέρχεται προς την επιφάνεια από το έδαφος, οπές και χάσματα του εδάφους. 15. Ηφαιστειακή τέφρα. Είναι ο γενικός όρος όλων των κομματιών που προέρχονται από ηφαιστειακά πετρώματα και λάβα τα οποία εκτινάσσονται στον αέρα και μεταφέρονται από τα αέρια. Τα μεγάλα κομμάτια επικάθονται κοντά στο ηφαίστειο ενώ τα μικρότερα μεταφέρονται με τον άνεμο εκατοντάδες χιλιόμετρα. 16. Lahar. Είναι μείγμα από νερό και ηφαιστειακά κομμάτια με διάμετρο μερικών εκατοστών ως 10m, το οποίο κατηφορίζει σαν χείμαρρος τις πλαγιές του ηφαιστείου.

5 1.3 Π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς ά λ λ ω ν η φ α ι σ τ ε ί ω ν 1.3.1Έκρ η ξ η η φ α ι σ τ ε ί ο υ S o u f r i e r e H i l l s, Μ ο ν σ ε ρ ά τ (1995) Η Μονσεράτ είναι ένα ήσυχο νησί στην Καραϊβική, το οποίο δεν είχε κάποια καταγεγραμμένη ηφαιστειακή δραστηριότητα, έως το 1995 που άρχισε να εκρήγνυται. Αρχικά οι εκρήξεις ήταν μικρές,αλλά οι επιστήμονες προειδοποίησαν για πιθανή ένταση του φαινομένου και έτσι οι κάτοικοι μετακινήθηκαν σε άλλο πιο ασφαλές μέρος του νησιού. Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν δύσκολες και έτσι κάποιοι από αυτούς λόγω της αναμονής αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το νησί και άλλοι επέστρεψαν στην επικίνδυνη ζώνη, είτε για να πάρουν τα πράγματα τους, είτε για να δουλέψουν και έμεναν στα σπίτια τους. Τελικά 2 χρόνια μετά τις αρχικές μικρές εκρήξεις το ηφαίστειο εξεράγει. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 19 ατόμων και των τραυματισμό αρκετών. Το ηφαίστειο Soufriere Hills συνεχίζει να εκρήγνυται ακόμη και σήμερα. Σχήμα 1.2: Η πρωτεύουσα της Μονσεράτ μετά την έκρηξη του ηφαιστείου το 1995

6 1.3.2Έ κ ρ η ξ η η φ α ι σ τ ε ί ο υ E y j a f j a l l a j ö k u l l, Ι σ λ α ν δ ί α (2010) Το Eyjafjallajökull είναι ηφαίστειο της Ισλανδίας, στα νότια του νησιού, 125 χιλιόμετρα ανατολικά της πρωτεύουσας της χώρας Ρέυκιαβικ. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και ο παγετώνας που καλύπτει τον ηφαιστειακό όγκο. Ο παγετώνας Eyjafjallajökull καλύπτει έκταση 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων και κινείται νότια του ηφαιστείου καταλήγοντας κοντά στις ακτές του Ατλαντικού. Το ηφαίστειο παρουσιάζει συχνή δραστηριότητα από τον 9ο αιώνα, περίοδο της εγκατάστασης των πρώτων κατοίκων στην Ισλανδία, και εξερράγη διαδοχικά τις χρονιές 902, 1612, 1821 και 1823 και 2010. Η διάμετρος του κρατήρα του είναι 3-4 χιλιόμετρα. Η τελευταία μεγάλη έκρηξη έγινε στις 14 Απριλίου του 2010 εκτινάσσοντας τεράστιες ποσότητες σε κυβικά χιλιόμετρα ηφαιστειακής τέφρας που κάλυψε τη βόρεια Ευρώπη και έφθασε μέχρι τη Ρωσία. Η νέα αυτή ενεργοποίησή του άρχισε να αναφαίνεται από τα τέλη του Δεκεμβρίου του 2009 με μία επαναλαμβανόμενη σειρά μικροσεισμών αύξουσας έντασης. Στις 20 Μαρτίου σημειώθηκε σε αρκετή απόσταση από τον κρατήρα μια πολύ μεγάλη εκτόνωση αερίων η οποία και ενεργοποίησε τις υπηρεσίες ασφαλείας της Χώρας. Στις 27 Μαρτίου η έκρηξη ξεκίνησε με εκτίναξη τεραστίων ποσοτήτων ατμού υγροποιημένου πάγου γεγονός που οδήγησε στην απομάκρυνση των κατοίκων της γύρω περιοχής. Στη συνέχεια μετά τους ατμούς ακολούθησε μικρή ύφεση και στις 14 Απριλίου άρχισε να εκτινάσσεται ηφαιστειακή τέφρα. Η δραστηριότητα αυτή του ηφαιστείου συνεχίσθηκε με φθίνουσα όμως πορεία για 6 ημέρες. Μέχρι τις 20 Απριλίου είχε χάσει περίπου το 80% της αρχικής έντασής της. Σχήμα 1.3: Eyjafjallajökull - 2 Μαΐου 2010

7 Το γεγονός ότι τόσο το σύννεφο της ηφαιστειακής τέφρας δεν έφθασε σε πολύ υψηλά επίπεδα όσο και η περιεκτικότητα αυτών σε θείο ήταν πολύ μικρή, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η έκρηξη του ηφαιστείου δεν είχε κάποια περιβαλλοντική επίπτωση. Αντίθετα εκτιμούν ότι περισσότερο ωφέλησε περιβαλλοντικά, τον ευρωπαϊκό χώρο γενικότερα, από την εξοικονόμηση ρύπων, λόγω της πενθήμερης διακοπής των αερομεταφορών και της καθήλωσης των αεροσκαφών, ως μέτρα ασφαλείας. 1.4 Σ ε ι σ μ ι κ ή δ ρ α σ τ η ρ ι ό τ η τ α Σ α ν τ ο ρ ί ν η ς ( 2 0 1 1-2012) ( N e w m a n et al) Μετά από 60 χρόνια ηρεμίας, το 2011 η Καλδέρα φάνηκε να ξυπνά με ραγδαία αύξηση της σεισμικής δραστηριότητας στη περιοχή καθώς και με παραμορφώσεις του εδάφους. Σχήμα 1.4: Χάρτης σεισμικότητας Σαντορίνης 2011/2012 (Δ.Α Βαμβακάρης et al, 2012) Στις 9 Ιανουαρίου 2011 ξεκίνησε μια ανώμαλη ακολουθία σεισμών στο εσωτερικό της καλδέρας. Η πρώτη ουσιώδης δραστηριότητα παρατηρήθηκε μέσα στη καλδέρα από μοντέρνα σεισμογραφικά δίκτυα (Δημητριάδης, 2010) και πιθανώς είναι και η πιο σημαντική από την τελευταία εκρηχτική ακολουθία, η οποία έληξε το 1950. Η σεισμικότητα καταγράφεται από ένα τοπικό δίκτυο έως και 10 σεισμομέτρων, τα

8 οποία διαχειρίζονται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ISMOSAV). Μεταξύ 9 Ιανουαρίου 2011 και 21 Ιανουαρίου 2012 οι σεισμοί παρέμειναν κάτω από M L 3.2, σκιαγραφώντας ένα σχεδόν κατακόρυφο ρήγμα κάτω από τα νησάκια της Καμένης. Οι σεισμοί συνέβαιναν κυρίως σε βάθος μεταξύ 1 και 6 χιλιομέτρων και εκτείνονταν πλευρικά προς το κύριο χωριό της Θήρας. (στην περιοχή γύρω από το σταθμό NOMI). Αυτό το ρήγμα είναι η θέση που συνέβησαν όλες οι προηγούμενες εκρήξεις στο εσωτερικό της καλδέρας κατά τη διάρκεια της περασμένης χιλιετίας σχηματίζοντας τα νησιά της Νέας και Παλαιάς Καμένης (Newman et al). 1.5 Σ τ ό χ ο ς τ η ς π α ρ ο ύ σ η ς μ ε λ έ τ η ς Όπως αναφέρθηκε και πιο πριν τον Απρίλιο του 2010, η Δυτική Ευρώπη αντιμετώπισε τη μεγαλύτερη αεροπορική αναστάτωση λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου Eyjafjallajökull της Ισλανδίας. Οι οικονομικές απώλειες εκτιμήθηκαν στο 1 δισεκατομμύριο την ημέρα. Στα τέλη του ίδιου χρόνου πραγματοποιήθηκε έκρηξη στο ηφαίστειο Merapi στην Ινδονησία και αυτό προκάλεσε το θάνατο 380 ατόμων και τον εκτοπισμό άλλων 400000. Το 1995 το Soufriere Hills προκάλεσε έκλυση μεγάλης ποσότητας τέφρας και φάνηκε πόσο σημαντική είναι η ενημέρωση και ο έγκαιρος εντοπισμός και αντιμετώπιση του φαινομένου. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με την πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα στη καλντέρα της Σαντορίνης, δημιουργούν την ανάγκη μείωσης του ηφαιστειακού κινδύνου στο νησί. Η μελέτη θα επικεντρωθεί σε 2 είδους εκρήξεις την υπό-πλινιακή και την Πλινιακή. Αποκλείουμε το χειρότερο σενάριο που είναι η έκρηξη Μινωικού τύπου, καθώς αυτή πιθανώς να φέρει ολική καταστροφή στην περιοχή και επίσης θέλουμε να επικεντρωθούμε σε κάτι πιο πιθανό να συμβεί, να δημιουργηθεί ένα αρχικό σχέδιο και να οριστούν συγκεκριμένοι τρόποι αντιμετώπισης. Όπως έχει πει ο Toffler (συγγραφέας και φουτουριστής) στο βιβλίο του PowerShift το 1990, It is better to have a general and incomplete model, subject to revision and correction, than to have no model at all, δηλαδή είναι καλύτερο να υπάρχει κάποιο γενικό και μη ολοκληρωμένο μοντέλο, το οποίο να είναι η βάση για επανεξέταση και διόρθωση, παρά να μην υπάρχει κανένα μοντέλο.

9 Κεφάλαιο 2 2 ΗΦΑΙΣΤΕΙΟΤΗΤΑ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ 2.1 Η φ α ι σ τ ε ι α κ ό π ε δ ί ο κ α λ δ έ ρ α ς 2.1.1Σ α ν τ ο ρ ί ν η Το ηφαιστειακό πεδίο της Σαντορίνης αποτελεί το πιο ενεργό ηφαίστειο στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου και περιλαμβάνει δυο από τα τρία ενεργά ηφαίστεια στο Αιγαίο. Αυτά είναι η περιοχή της Νέας Καμένης και του Κολούμπο. Το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι καλδέρα και θεωρείται ως μια από τις πιο σφοδρές καλδέρες παγκοσμίως. Τα τελευταία 400000 χρόνια έχουν συμβεί πάνω από 100 ισχυρές εκρήξεις. Από αυτές τις εκρήξεις δώδεκα προκάλεσαν την έκλυση μάγματος το οποίο διασπάρθηκε σε περιοχή κυβικών χιλιομέτρων και οδήγησε σε τέσσερις καταρρεύσεις της καλδέρας. Η γνωστή σε όλους Μινωική έκρηξη που έγινε το 1613 π.χ. ήταν η τελευταία από τις δώδεκα προαναφερθείσες ισχυρές εκρήξεις. Η Μινωική έκρηξη ήταν και αυτή που προκάλεσε το να θαφτούν κάτω από τη λάβα οι οικισμοί του νησιού στην εποχή του Χαλκού στην Αρχαία Ελλάδα. Γενικά το ηφαίστειο έχει παρατηρηθεί ότι επαναλαμβάνει καταστροφικές εκρήξεις περίπου κάθε 15-20 ka. Καθ όλη την διάρκεια της ιστορίας της ηφαιστειακής του δραστηριότητας έχουν επηρεαστεί και πληγεί άμεσα ανθρώπινες ζωές. Αυτό συνέβη ακόμη και στη περίοδο (197 π.χ 1950 μ.χ), η οποία αποτελεί την λιγότερο σφοδρή λόγω του είδους των εκρήξεων που πραγματοποιήθηκαν. Πλέον το νησί της Σαντορίνης είναι ιδιαίτερο πυκνοκατοικημένο με πληθυσμό 15500 άτομα και έκταση περίπου 90 km 2. Ακόμη η Σαντορίνη είναι ο πρώτος τουριστικός προορισμός στην Ελλάδα και από τους σημαντικότερους στην Ευρώπη και δέχεται επισκέπτες από όλο τον κόσμο κατά την διάρκεια όλου του έτους με πολύ σημαντική αύξηση βέβαια τους θερινούς μήνες και ιδιαίτερα το μήνα Αύγουστο. Έτσι μπορεί να γίνει κατανοητή η σημασία του νησιού και στον οικονομικό τομέα καθώς συνεισφέρει σημαντικά στα έσοδα της χώρας με εκατομμύρια ευρώ ετησίως.

10 2.1.2Κ ο λ ο ύ μ π ο Σχήμα 2.1: Βαθυμετρικός χάρτης υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο και άλλοι υποθαλάσσιοι κώνοι (H. Sigurdsson et al, 2006) Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπο βρίσκεται 8 km βορειοανατολικά της Σαντορίνης και ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Έχει ελλειπτικό σχήμα, υψώνεται 300 m από το βυθό και στο κέντρο του και στο κέντρο του υπάρχει μία καλδέρα διαμέτρου 3 km και βάθους 500 m. Εκτός από το κεντρικό ηφαίστειο υπάρχουν άλλοι 12 περίπου μικρότεροι κώνοι. Το ηφαίστειο του Κολούμπο έδωσε το Σεπτέμβριο του 1650 τη μοναδική ιστορική έκρηξη έξω από το χώρο της καλδέρας της Σαντορίνης. Προηγήθηκε έντονη σεισμική δραστηριότητα. Σταδιακά η ήπια έξοδος δακιτικού-ανδεσιτικού μάγματος οικοδόμησε ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο διαμέτρου 30 km και ύψους 300 m, του οποίου η κορυφή μόλις ξεπρόβαλε από την επιφάνεια της θάλασσας. Ακολούθησε μία τεράστια και βίαιη έκρηξη, η οποία εκτίναξε περίπου 2 km 3 τέφρας σε ύψος χιλιάδων μέτρων. Η ελαφρόπετρα που επέπλεε έκανε τη γύρω θάλασσα να μοιάζει με στεριά. Η στάχτη ταξίδεψε ανατολικά μέχρι τη Μικρά Ασία. Το κεντρικό τμήμα του ηφαιστείου κατακρημνίστηκε στον άδειο μαγματικό θάλαμο και σχηματίστηκε μία υποθαλάσσια καλδέρα διαμέτρου 3 km και βάθους 500 m. Η μικρή νησίδα που είχε μείνει πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας διαβρώθηκε γρήγορα από τα κύματα. Σήμερα, το ψηλότερο σημείο του ηφαιστείου βρίσκεται 18 m κάτω από τη θάλασσα. Η δημιουργία της καλδέρας προκάλεσε τεράστια τσουνάμι ύψους 10 m που σάρωσαν τις ακτές της Σαντορίνης και του Αιγαίου. Εκείνο όμως που προκάλεσε ανθρώπινες απώλειες ήταν τα ηφαιστειακά αέρια. Υψηλές ποσότητες υδρόθειου

11 απελευθερώθηκαν και προκάλεσαν το θάνατο σε 70 άτομα και σε πάνω από 1000 ζώα (Thera expedition, 2006) 2.2 Γ ε ω δ υ ν α μ ι κ ό π λ α ί σ ι ο Σ α ν τ ο ρ ί ν η ς Η Σαντορίνη βρίσκεται στο ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου, 140 km βόρεια της Κρήτης και η ηφαιστειακή της δραστηριότητα είναι αποτέλεσμα της καταβύθισης της Αφρικανικής πλάκας κάτω από την Ευρασιατική, ή ακριβέστερα την υπό-πλάκα του Αιγαίου. Η καταβύθιση γίνεται με ταχύτητα 5 cm/έτος προς τα βορειοανατολικά με γωνία 30-40, και το όριο μεταξύ των δύο πλακών βρίσκεται στην ελληνική τάφρο νότια της Κρήτης. Η πλάκα της Αφρικής λιώνει σε μεγάλο βάθος και στη συνέχεια τα λιωμένα πετρώματα ανέρχονται στην επιφάνεια και σχηματίζουν τα ηφαίστεια των Μεθάνων, της Μήλου, της Σαντορίνης και της Νισύρου, τα οποία αποτελούν το ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Το σύμπλεγμα της Σαντορίνης, είναι το πιο ενεργό του τόξου. Το ηφαιστειακό σύμπλεγμα της Σαντορίνης στο εσωτερικό του αποτελείται κυρίως από τα νησιά της Νέας και Παλαιάς Καμένης σε μια <<πλημμυρισμένη>> Καλδέρα η οποία φτάνει σε ύψος 300 m από την επιφάνεια της θάλασσας. Στο εξωτερικό της καλδέρας υπάρχουν τα νησιά Θήρα, Θηρασία και Ασπρονήσι.. Στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα όμως ανήκει και το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο. Σχήμα 2.2: Ηφαιστειακό τόξο Αιγαίου (Δ. Σακελλαρίου et al, 2006)

12 2.3 Γ ε ω λ ο γ ί α - Μ ο ρ φ ο λ ο γ ί α Σ α ν τ ο ρ ί ν η ς Το νησί καταλαμβάνει έκταση 79,194 τ.χλμ. και το μήκος της ακτογραμμής ανέρχεται σε 67 χιλιόμετρα. Το σημερινό έδαφος είναι αρκετά πεδινό και άνυδρο με ψηλότερη κορυφή τον Προφήτη Ηλία (567m). Οι ακτές, ιδιαίτερα στην ανατολική πλευρά, είναι εξαιρετικά ομαλές, χωρίς έντονο διαμελισμό, σχηματίζοντας όμορφες παραλίες. Η Σαντορίνη υπόκειται σε ένα υπόβαθρο που αποτελείται από μάρμαρο και φυλίτη (phyllite) από τη Μεσοζωική στην νωρίτερη Καινοζωική εποχή. Συναντείται στη νοτιανατολική πλευρά της Θήρας και στο τοίχος της καλδέρας κοντά στο λιμάνι του Αθηνιού. Σχήμα 2.3: Τρισδιάστατη απεικόνιση της καλδέρας ( Δ. Οικονομίδης et al, 2012) Το τρισδιάστατο αυτό μοντέλο κατασκευάστηκε από ψηφιοποίηση τοπογραφικών χαρτών, σύγχρονων δορυφορικών εικόνων, βυθομετρικών δεδομένων και από τοπογραφικά στοιχεία του Google Earth από την επιστημονική ομάδα των Δ. Οικονομίδη, Κ. Αλμπανάκη, Σπ. Παυλίδη και Μ. Φυτίκα.

13 Πρόκειται για τη συνολική εικόνα αν αφαιρούσαμε τη θάλασσα. Μια εικόνα που δεν την συνηθίσαμε, αφού μέχρι σήμερα βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε μόνο το τμήμα του πάνω από τη σημερινή στάθμη της θάλασσας. Η ηφαιστειακή δραστηριότητα επηρεάζεται αυστηρά από δύο κύριες ΒΑ-ΝΔ χαρακτηριστικές τεκτονικές γραμμές, την γραμμή Καμένης και την γραμμή Κολούμπο. Η γραμμή της Καμένης αποτελείται από τα νησιά της Παλαιάς και της Νέας Καμένης καθώς και από αποθέματα της ακτής του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο, βόριο-ανατολικά της Θήρας. Η γραμμή του Κολούμπο εντάσσεται στο βόρειο μέρος της Θήρας, περναέι από την στάχτη κώνουφ του Μεγάλου Βουνού και του Κόκκινου Βουνού και από το δακτύλιο ηφαιστειακής πέτρας του ακρωτηρίου Κολούμπο. Σχήμα 2.4: Γραμμές Καμένης και Κολούμπο (Γ. Βουγιουκαλάκης, 1997)

14 Η όψη της από τη πλευρά του ηφαιστείου παρουσιάζεται βραχώδης και απόκρημνη σε αντίθεση με την ομαλότητα του εδάφους της στο υπόλοιπό της. Γενικά η Σαντορίνη είναι άνυδρος και ξερή, χωρίς λίμνες, ποταμούς, ρεματιές ή χαράδρες. Οι αρδευτικές ανάγκες της καλύπτονται κυρίως από γεωτρήσεις που γίνονται στο υπέδαφός της, όπου συγκεντρώνεται κυρίως το βρόχινο νερό. Στη νήσο υφίστανται τρεις κύριες πηγές καθώς και τέσσερις ιαματικές πηγές. Το έδαφος του νησιού είναι ηφαιστειογενές, πεδινό στο μεγαλύτερο μέρος του, βραχώδες από την πλευρά του ηφαιστείου και εύφορο. Σχήμα 2.5: Ηφαιστειακός χάρτης Παλαιάς και Νέας Καμένης (Ι.Μ.Π.Η.Σ,) 2.4 Μ α γ μ α τ ι κ ή ε ξ έ λ ι ξ η - Ι σ τ ο ρ ι κ ό ε κ ρ ή ξ ε ω ν κ α λ δ έ ρ α ς Λίγο παραπάνω από δύο εκατομμύρια χρόνια πριν, η Σαντορίνη ήταν ένα μικρό μη ηφαιστειακό νησί. Περίπου δύο εκατομμύρια χρόνια πριν, τα υποθαλάσσια ηφαίστεια στα δυτικά του νησιού άρχισαν να παράγουν μάγμα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός αριθμού μικρών νησιών. Σταδιακά δημιουργήθηκαν δύο γιγαντιαία "ηφαίστεια-ασπίδες". Πρόκειται για βουνά σε σχήμα επίπεδων κώνων, τα οποία ενοποιήθηκαν με το μη ηφαιστειακό νησί και στη συνέχεια μορφοποιήθηκε ένα ενιαίο μεγάλο νησί. Παρόλο που κανένα από αυτά τα βουνά δεν υπάρχει τώρα, τους έχουν δοθεί ονομασίες. Το βόρειο τμήμα ονομάζεται όρος Περιστέρι, ενώ το νότιο όρος Θήρα.

15 Περίπου 200.000 χρόνια πριν, η κατάσταση άρχισε να γίνεται περισσότερο εκρηκτική. Το όρος Θήρα άρχισε να παράγει τεράστιες ποσότητες μάγματος και τέφρας και σταδιακά άδειασε τελείως ο μαγματικός θάλαμος κάτω από το όρος. Ο συνολικός όγκος υποχώρησε και κατέρρευσε προς τον άδειο πλέον μαγματικό θάλαμο, δημιουργώντας την καλδέρα - ένα μεγάλο άνοιγμα στο έδαφος. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβανόταν σε μια ακολουθία εκρήξεων για τα επόμενα 200.000 χρόνια, καθώς και τα δύο ηφαιστειακά οικοδομήματα παρήγαγαν μάγμα, κατέρρεαν, επαναδημιουργούνταν και κατέρρεαν εκ νέου, κάθε φορά βαθαίνοντας όλο και περισσότερο την καλδέρα, μέχρι το νησί να πάρει τη σημερινή του μορφή. Η πιο ισχυρή έκρηξη είναι και η Μινωική, σε αυτή έγινε έκλυση μάγματος περίπου 30km 3, η στάχτη διασπάρθηκε στη Μεσόγειο και στη Τουρκία και επήλθε καταστροφή της καλδέρας. Μετά τη Μινωική έκρηξη η ηφαιστειακή δραστηριότητα συνεχίστηκε κυρίως στο εσωτερικό της καλδέρας. Αυτές οι εκρήξεις προκάλεσαν ροές λάβας και πυροκλαστικά τα οποία σταδιακά έφεραν τη καλδερα στη σημερινή της μορφή. Στο ιστορικό των εκρήξεων της Σαντορίνης συπεριλαβάνονται δώδεκα Πλινιακές εκρήξεις. Από αυτές οι έξι (Middle Pumice, Vourvoulos, Upper Scoriae 1, Upper Scoriae 2, Cape Riva, Minoan) συνέβησαν τα τελευταία 150 ky. Πιο αναλυτικά οι 2 μεγάλοι κύκλοι εκρήξεων περιγράφονται παρακάτω: Πρώτος κύκλος εκρήξεων Ο Druitt και άλλοι ερευνητές (1989) αναγνώρισαν δυο κύκλους εκρηκτικών συμβάντων με χημική μετάβαση από πυριτικό μάγμα σε πυριτική λάβα. Ο πρώτος κύκλος άρχισε με την έκρηξη στο Ακρωτήριο Θερμά 1, μία παχιά ροή αποθέσεων σκωρίας στην νότια Θήρα και συμπεριλαμβάνει τις αποθέσεις του Ακρωτηρίου Θερμά 2 και Θερμά 3. Ολοκληρώθηκε με εκρήξεις ρυοδακιτικής σύστασης και μεγάλης ποσότητας κίσσηρης (στρώματα της ενότητας BU1 και BU2) περίπου 200 έως 180 χιλιάδες χρόνια. Όλα αυτά πιθανόν προήλθαν από εκρήξεις στο στόμιο του ηφαιστείου της Θήρας. Ο πρώτος κύκλος κλείνει με την κατάρρευση της καλδέρας και την δημιουργία της ΒU καλδέρας. Τα υπολείμματα από αυτή την καλδέρα αποτυπώνονται στους απότομους βράχους κάτω από τα Φηρά όπου μια ασυνέχεια χωρίζει τις αποθέσεις της ενότητας BU2 από τα ανώτερα στρώματα.

16 Δεύτερος κύκλος εκρήξεων Ο δεύτερος κύκλος εκρήξεων περιλαμβάνει τουλάχιστο τις 7 μεγαλύτερες εκρήξεις: Ακρωτήρι Θήρας, Μέση Ελαφρόπετρα 60 χιλιετίες πριν, Βουρβούλος, Ανώτερες Σκωρίες 1 και 2 περίπου 40 χιλιετίες πριν, Ακρωτήριο του Ρίβα 21 χιλιετίες πριν, και η Μινωική έκρηξη κοντά στο 1650 π.χ. Παράλληλα με ή πριν από αυτές τις εκρήξεις ασπιδόμορφα οικοδομήματα λάβας αποτέθηκαν στο βόρειο τμήμα της καλδέρας: οι λάβες στο Σιμαντήρι 170 χιλιετίες πριν, στο Σκάρος και στη Θηρασία πιθανόν μεταξύ 60 και 20 χιλιετιών πριν. Η κατάρρευση της καλντέρας έγινε τουλάχιστον 3 φορές κατά τη διάρκεια αυτού του κύκλου και κατέστρεψε τα μεγαλύτερα μέρη των τότε συμπλεγμάτων λάβας. Το πρώτο εκδηλώθηκε μετά τη Μέση Ελαφρόπετρα, Βουρβούλο, Ανώτερη Σκωρία 1 και 2 ή επαυξητικά κατά τη διάρκεια όλων αυτών των εκρήξεων. Αυτό δημιούργησε την αποκαλούμενη καλντέρα του Σκάρου, η οποία κατόπιν γέμισε με οριζόντιες ροές λάβας από ένα μεγάλο στρωματο-ηφαίστειο και οι οποίες διασώζονται στο Ακρωτήριο του Σκάρου. Το τοιχώματα του Σκάρου στη καλδέρα είναι ορατά στην επαφή με την λαβα του Σκάρου σε σχέση με τα παλαιοτέρα απότομα βραχώδη τοιχώματα στη βόρεια Θήρα. Το μέτωπο του Σκάρου πιθανόν καταστράφηκε με την κατάρρευση κατά τη διάρκεια Ανώτερης Σκωρίας 2 ή την έκρηξη του Ακρωτηρίου Ρίβα. Τελικά μια άλλη κατάρρευση μετά την Μινωική έκρηξη εμβάθυνε και δημιούργησε τη σημερινή καλδέρα. Η πιο πρόσφατη ηφαιστειακή έκρηξη ήταν εκείνη που συντάραξε την Σαντορίνη στις αρχές Ιανουαρίου του 1950. Υπήρξαν προειδοποιήσεις με την μορφή σεισμικών γεγονότων από τον προηγούμενο Αύγουστο. Στις 10 Ιανουαρίου του 1950, μια έκρηξη ανατίναξε το οξύ πέτρινο πέτρωμα στους νότιους πρόποδες του τρούλου της Νίκης, ανοίγοντας μια διέξοδο για το νέο μάγμα που άρχισε να χύνεται έξω. Χαρακτηριστικό της ήταν η έντονη εκρηκτική δραστηριότητα που εκτόξευσε ηφαιστειακή τέφρα 1000 μέτρα στον αέρα και τα θραύσματα λάβας που έπεσαν σε ακτίνα 850 μέτρων στη γύρω περιοχή.

17 2.5 Σ η μ ε ρ ι ν ή μ ο ρ φ ή Η Θήρα δεν είναι εξ ολοκλήρου ηφαιστειακό νησί και δεν είχε πάντα το σημερινό της μέγεθος. Προτού αρχίσει η ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή, δύο βραχώδεις άξονες από ημικρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα, ορατοί και σήμερα, αποτελούσαν την αρχική Σαντορίνη. Ο ένας άξονας ξεκινάει ΝΑ από το Μέσα Βουνό και καταλήγει ΒΔ στον Αθηνιό μέσω των σχηματισμών του Προφήτη Ηλία και του Πύργου Ο άλλος άξονας είναι παρακλάδι του πρώτου προς τα ΝΔ και καταλήγει στον Γαβρήλο, στο Ακρωτήρι, που έχει 160 μ. ύψος, φτάνει ως τη θάλασσα και καταλήγει στη Βλυχάδα. Η αρχική αυτή Σαντορίνη μεγάλωσε σταδιακά και επεκτάθηκε κυρίως προς τα βόρεια, τα βορειοδυτικά και τα δυτικά με την εναπόθεση λάβας από διάφορους κρατήρες, όταν εκεί πριν από πολλές εκατοντάδες χιλιετίες πρωτοξεκίνησε η ηφαιστειακή δράση. Στην πορεία του χρόνου η Σαντορίνη πήρε κάποτε ένα περίπου στρογγυλό σχήμα το οποίο αντιστοιχεί κάπως με τη σημερινή εξωτερική γραμμή της Θήρας, της Θηρασίας και του Ασπρονησιού. Η Θηρασιά είναι ένα εξ ολοκλήρου ηφαιστειογενές νησί χωρίς κανένα της στερεό υπόβαθρο να φτάνει μέχρι την επιφάνεια της θάλασσας. Στο εσωτερικό της καλδέρας, βρίσκονται δύο νησιά, που είναι το αποτέλεσμα ένωσης των ηφαιστειακών κώνων που σχηματίσθηκαν πάνω από το βυθό της καλδέρας. Μετά τη μεγάλη Έκρηξη υπήρξε μια περίοδος ηρεμίας που διήρκεσε περίπου 1300 χρόνια. Στη συνέχεια το 198 π.χ. δημιουργήθηκε ένα ηφαιστειακό νησί και ονομάστηκε Ιερά. To 46 μ.χ. από μία άλλη έκρηξη, περίπου 370m μακριά, δημιουργείται ένα άλλο νησί, με το όνομα Θεία και στο 60 μ.χ. μια τρίτη έκρηξη ενώνει τελείως τα δύο νησιά. To 726 μ.χ. σε τέταρτη έκρηξη αυξάνει το μέγεθος του νησιού που δημιουργήθηκε από την ένωση των Ιερά και Θεία. Το 1457 και 1508 αυξήθηκε με νέες εκρήξεις το μέγεθος αυτού του νησιού, αλλά δεν υπήρξε καμία περαιτέρω δραστηριότητα σε αυτό το νησί, που κράτησε τη μορφή του μέχρι και σήμερα. Ονομάζεται πλέον Παλαιά Καμένη είναι περίπου 330 πόδια (110 μέτρα) πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

18 Στο 1573 μ.χ., περίπου 65 χρόνια αφού η Παλαιά Καμένη είχε φτάσει τη σημερινή της μορφή, η δραστηριότητα εκδηλώθηκε στα 2400 μέτρα Βορειο- Ανατολικά από το κέντρο της Παλιάς Καμένη και γεννήθηκε ένα μικρό οβάλ νησί (500x300 μέτρα). Αυτό ήταν που ονομάζεται Μικρή Καμένη. Το 1707 ηφαιστειακή δραστηριότητα άρχισε ξανά, αυτή τη φορά 200 μ. δυτικά της Μικρής Καμένης. Δύο ηφαιστειακοί κώνοι εμφανίστηκαν και πήραν το όνομα Ασπρονήσι και Μακρονήσι. Αυτά ενώθηκαν μεταξύ τους σε διάστημα πέντε ετών αποτελώντας ένα τρίτο νησί, μεταξύ της Παλαιάς και των Μικρής Καμένης, σε ένα μεγαλύτερο και υψηλότερο και από τα δύο, και ονομάστηκε Νέα Καμένη. Σχήμα 2.6:: Δημιουργία Παλαιάς και Νέας Καμένης (Ι.Μ.Π.Η.Σ, )

19 2.6 Π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η η φ α ι σ τ ε ί ο υ Στη Σαντορίνη το 1995 ιδρύθηκε το "Ινστιτούτου Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ)". Στόχος του παρατηρητηρίου είναι η προώθηση της ηφαιστειολογικής έρευνας, η συνεισφορά στην καλύτερη εκτίμηση του ηφαιστειακού κινδύνου και η έγκαιρη πρόβλεψη τυχόν επαναδραστηριοποίησης του ηφαιστείου καθώς και η διάψευση τυχόν αναίτιων συναγερμών και φημολογιών σχετικά ε το ηφαίστειο της Σαντορίνης. Τα άτομα που δραστηριοποιούνται είναι καθηγητές και ερευνητές από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Πανεπιστήμιο Πατρών, το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών. Για να επιτευχθούν όλα τα παραπάνω, στο νησί λειτουργούν τέσσερα δίκτυα παρακολούθησης. Αυτά είναι Χημική Παρακολούθηση Θερμική Παρακολούθηση Σεισμική Παρακολούθηση Τοπογραφική Παρακολούθηση (Στάθμης της θάλασσας και Γεωδαιτική)

20 Κεφάλαιο 3 3 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ 3.1 Κ λ ί μ α Σ α ν τ ο ρ ί ν η ς Η ανάλυση σε κάθε σενάριο πραγματοποιήθηκε για κάθε μήνα του έτους ξεχωριστά λαμβάνοντας υπόψη στατιστικά δεδομένα της ιστοσελίδας www.windfinder.com από 11/2000 5/2012. Για κάθε μήνα δόθηκαν η ταχύτητα, η διεύθυνση του ανέμου καθώς και το επίπεδο ύψος το οποίο θεωρούμε σταθερό σε όλες τις περιπτώσεις. Το κλίμα της Σαντορίνης είναι δροσερό λόγω των βορειοανατολικών ανέμων και ο χειμώνας είναι γλυκός και ήπιος με μέση θερμοκρασία 10 o C. Οι βροχές είναι συχνές το χειμώνα και σχεδόν ανύπαρκτες το καλοκαίρι. Τους μήνες Μάρτιο, Απρίλιο και Μάιο ο καιρός χαρακτηρίζεται από ζεστές μέρες με σύνηθες απρόβλεπτες αλλαγές της θερμοκρασίας. Οι μήνες Ιούνιος και Σεπτέμβριος, χαρακτηρίζονται κυρίως από ηλιόλουστες μέρες με μέτριες έως υψηλές θερμοκρασίες. Οι καλοκαιρινές μήνες Ιούλιος και Αύγουστος είναι οι θερμότεροι μήνες του έτους με ξηρό κλίμα και συχνά ψυχρό αέρα τα βράδια. Ακόμη το κλίμα της Σαντορίνης παρουσιάζει ιδιομορφίες - παρόλο ότι είναι το νοτιότερο νησί των Κυκλάδων είναι και το ψυχρότερο - που οφείλονται στο ότι (Γιούργα, 1991): Υπάρχει πολύ δροσιά κατά την άνοιξη και το καλοκαίρι τις πρωινές κυρίως ώρες και ομίχλη το βράδυ. Το έδαφος είναι λευκού χρώματος και ως εκ τούτου έχει αφενός αυξημένη ακτινοβολία και αφετέρου περιορισμένη απορρόφηση ηλιακής θερμότητας. Υπάρχει υψηλή μέση σχετική υγρασία. Η ένταση των ανέμων σε σύγκριση με τα άλλα Κυκλαδωνήσια είναι μεγαλύτερη. Η μέση ετήσια θερμοκρασία του νησιού είναι μικρότερη των υπολοίπων νησιών των Κυκλάδων. Οι βροχοπτώσεις είναι περιορισμένες.

21 Έχει βρεθεί ότι η Σαντορίνη ανήκει στον ημίξηρο βιοκλιματικό τύπο με χειμώνα θερμό και πως ο χαρακτήρας του μεσογειακού κλίματος της Θήρας είναι ο Ξηροθερμομεσογειακός. Πιο αναλυτικά άνεμοι του Αιγαίου που εμφανίζονται κατά τους θερμούς μήνες, δηλαδή από Μάιο μέχρι Σεπτέμβριο, είναι άνεμοι βορείων διευθύνσεων και ονομάζονται ετήσιες ή μελτέμια. Κανονικά η περίοδος των ετησίων αρχίζει περί τα τέλη Μάιου και λήγει περί τα τέλη Οκτωβρίου. Τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο έχουν τις μεγαλύτερες εντάσεις και μέση χρονική διάρκεια από 2 μέχρι 4 ημέρες, χωρίς να παρουσιάζουν κάθε χρόνο την ίδια συχνότητα. Οι άνεμοι αυτοί πνέουν κυρίως την ημέρα από τις 8 το πρωί, μέχρι τις 8 το βράδυ και αποκτούν την μεγαλύτερή τους ένταση γύρω στις 2 το μεσημέρι. Χαρακτηριστικό τους είναι η αυξομείωση, ενώ εξασθενούν γρήγορα μετά το ηλιοβασίλεμα επανερχόμενοι την αυγή. Στο Β. Αιγαίο είναι ΒΑ άνεμοι, στο Κεντρικό Αιγαίο γίνονται βόρειοι και στο Νότιο Αιγαίο ΒΔ. Με την επιρροή της θαλάσσιας αύρας την ημέρα, οι ετήσιες αυξάνονται τοπικά, όπως συμβαίνει π.χ. στην παράκτια ζώνη της Β. Κρήτης. Η μεγαλύτερη ένταση των ετησίων εμφανίζεται στο Ν. Αιγαίο και ιδιαίτερα στην περιοχή των Κυκλάδων. Το χειμώνα πνέουν οι βοριάδες του Αιγαίου, που φθάνουν μέχρι και τα 8-9 μποφόρ, ενώ μεγαλύτερη ένταση παρουσιάζουν στα στενά του Καφηρέα (Κάβο Ντόρο) και στις Κυκλάδες. Επίσης στη θαλάσσια περιοχή του Αιγαίου κατά το χειμώνα και κυρίως κατά την ψυχρή περίοδο πνέει ο Σιρόκος, άνεμος υγρός με προοδευτική ενίσχυση, συνοδευόμενος από χαμηλά σύννεφα και βροχές. Εμφανίζεται περισσότερο στις νότιες και δυτικές περιοχές του Αιγαίου, αλλά θυελλώδης Σιρόκος δεν παρατηρείται πολύ συχνά.

22 3.1.1Σ ι ρ ό κ ο ς Είναι άνεμος του νότιου τομέα (ΝΑ-ΝΔ) που πνέει στη Μεσόγειο και προέρχεται από τις ερημικές εκτάσεις της Β. Αφρικής. Ο Sirocco είναι θερμός και ξηρός αέρας και πολλές φορές μεταφέρει μεγάλες ποσότητες σκόνης. Όταν διέρχεται πάνω από τη θάλασσα, πλουτίζεται με μεγάλες ποσότητες υδρατμών και γίνεται υγρός. Πολλές φορές ο άνεμος αυτός δημιουργεί ομίχλη στις βόρειες περιοχές της Μεσογείου και μερικές φορές φτάνει μέχρι την Αδριατική, με μεγάλη σφοδρότητα που συνοδεύεται από ραγδαία βροχή. 3.1.2Ο ι Ε τ η σ ί ε ς Αυτοί είναι σταθεροί άνεμοι, συνήθως ΒΑ-ΒΔ διεύθυνσης ή και δυτικής, στα νότια Δωδεκάνησα, που πνέουν στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και ιδιαίτερα στο Αιγαίο Πέλαγος από το Μάιο μέχρι και τον Οκτώβριο. Η μεγαλύτερη συχνότητα των ανέμων αυτών, που λέγονται και <<Μελτέμια>> παρατηρείται από τα μέσα Ιουλίου μέχρι τα μέσα Σεπτεμβρίου. Οι Ετησίες που πνέουν πριν από τον Ιούλιο λέγονται <<Πρόδρομοι>> και οι μετά τα μέσα Σεπτεμβρίου <<Μετόπωροι>>. Η ένταση των ανέμων είναι μέτρια στο Ιόνιο και ισχυρή στο Αιγαίο. Πνέουν πολλές φορές και με τη βαθμίδα της θύελλας και προκαλούν μεγάλο κυματισμό. Ο καιρός όταν πνέουν αυτοί οι άνεμοι είναι συνήθως ξηρός και αίθριος. Αυτό επιβάλλει πολλές φορές τη διακοπή δρομολογίων μικρών σκαφών, ιδίως την ημέρα όπου και παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη ένταση και μάλιστα κατά τις ώρες της μεγαλύτερης τιμής θερμοκρασίας. Οι Ετησίες οφείλονται στο θερινό ελάχιστο των Ινδιών, που εκτείνει γλώσσες μέχρι και την Κύπρο και στην επέκταση του Αντικυκλώνα των Αζόρων μέχρι και τη Βαλκανική ή και σε επεκτάσεις αντικυκλώνων της Ευρώπης και της Ρωσίας. Με το πέρασμά τους αυξάνουν την ταχύτητα της εξάτμισης και δίνουν έντονα το αίσθημα της δροσιάς κατά το καλοκαίρι στο ανθρώπινο σώμα.

23 3.2 Α ν ε μ ο λ ό γ ι α ( 1 1 / 2 0 0 0 5 / 2 0 1 2 ) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 3.1: Ανεμολόγια για κάθε μήνα περιόδου 11/2000 5/2012 (www.windfinder.com)

24 Κεφάλαιο 4 4 ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ (ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ -ΚΙΝΔΥΝΟΥ) 4.1 Π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ε ς π ρ ο σ ε γ γ ί σ ε ι ς Αναφορικά με μελέτες κινδύνου ο κ. Βουγιουκαλάκης το 1996 δημιούργησε ένα χάρτη κινδύνου (Σχήμα 4.1) με βάση πιθανή φρεατική έκρηξη, πτώση βαλλιστικών, τοξικά αέρια, δημιουργία τσουνάμι και ροή λάβας. Σχήμα 4.1: Ζώνες επικινδυνότητας (Γ. Βουγιουκαλάκης et al, 1996)

25 Για τη μελέτη αυτή έλαβε υπόψη δεδομένα από παλαιότερες εκρήξεις (Πίνακας 4.1) και θεώρησε ότι η έκρηξη θα πραγματοποιηθεί πάνω στη γραμμή του Κολούμπο ή της Νέας Καμένης. Ακόμη στην μελέτη απέκλεισε την περίπτωση του χειρότερου σεναρίου που είναι η Μινωική έκρηξη, διότι σε αυτή τη περίπτωση τα πυροκλαστικά και βαλλιστικά θα έπεφταν σε όλο το νησί και επίσης η πιθανότητα να επαναληφθεί είναι πολύ μικρή. Πίνακας 4.1: Δεδομένα προηγούμενων εκρήξεων στη Σαντορίνη (Γ. Βουγιουκαλάκης et al, 1996) Ακόμη το 2003 έγινε έκθεση για Σχέδιο Περιβαλλοντικής Υποστήριξης του Ηφαιστείου της Σαντορίνης και οι τελικές προτάσεις για τη Νέα Καμένη φαίνονται συνοπτικά στην (Σχήμα 4.2). Σχήμα 4.2: Περιβαλλοντική πρόταση Νέας Καμένης (Ι.Μ.Π.Η.Σ, 2003)

26 Στην Ελλάδα για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης λόγω αιφνίδιων φυσικών, τεχνολογικών ή άλλων καταστροφών ισχύει το σχέδιο Ξενοκράτης. Αυτό αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενός συστήματος αποτελεσματικής αντιμετώπισης καταστροφικών φαινομένων για την προστασία της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των πολιτών, καθώς και στη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα σε αυτό: 1. Προσδιορίζονται οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες και φορείς καθώς και τα όργανα που διευθύνουν και συντονίζουν τις επιχειρησιακές δυνάμεις σε όλα τα επίπεδα. 2. Παρέχονται ουσιώδη στοιχεία στις αρμόδιες υπηρεσίες για την εκτίμηση καταστάσεων, αξιολόγηση κινδύνων, επισήμανση ευπαθών χώρων και ακολούθως εκπόνηση ειδικών σχεδίων στα πλαίσια του βασικού σχεδίου "Ξενοκράτης" προς αντιμετώπιση των, κατά περίπτωση, κινδύνων. 3. Δίδονται κατευθυντήριες γραμμές για τη χάραξη στρατηγικών και τακτικών, την ορθή οργάνωση και εξοπλισμό των υπηρεσιών και διαμόρφωση επιχειρησιακής φιλοσοφίας, για την έγκαιρη κινητοποίηση, δραστηριοποίηση, διεύθυνση και συντονισμό του ανθρωπίνου δυναμικού και μέσων. 4. Προβλέπεται η δημιουργία δυνατοτήτων διοικητικής μέριμνας για την αντιμετώπιση προβλημάτων τόσο των επιχειρησιακών δυνάμεων, όσο και των πληγέντων πολιτών. 5. Προβλέπεται η δημιουργία συστήματος επικοινωνίας και ροής πληροφοριών μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και παραγόντων στη διαχείριση των κρίσεων. Για την περίπτωση έκρηξης στο ηφαίστειο της Σαντορίνης δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο στις τοπικές αρχές και ούτε έχουν ληφθεί υπόψη τα αποτελέσματα προηγούμενων μελετών. Έτσι το εθνικό σχέδιο Ξενοκράτης θεωρείται πολύ γενικό για την περίπτωση ηφαιστειακής έκρηξης και είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός τοπικού σχεδίου έκτακτης ανάγκης.

27 4.2 Ε π ι λ ο γ ή σ ε ν α ρ ί ω ν γ ι α τ η ν π α ρ ο ύ σ α μ ε λ έ τ η Η ανάλυση της διάχυσης της τέφρας στην περιοχή της Σαντορίνης, η οποία και θα οδηγήσει στην δημιουργία των ζωνών επικινδυνότητας πραγματοποιήθηκε για τέσσερις διαφορετικές περιπτώσεις-σενάρια. Τα σενάρια αποτελούν συνδυασμό της πηγής που θα γίνει η έκρηξη και του είδους της έκρηξης. Αναλυτικά τα σενάρια δίνονται στο Πίνακα 4.2 παρακάτω. Ως πηγές θεωρούμε τον ήδη υπάρχων κρατήρα στο νησί της Νέας Καμένης που βρίσκεται στο κέντρο της καλδέρας της Σαντορίνης και τον κρατήρα του ηφαιστείου Κολούμπο που βρίσκεται 6.5 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Νέας Καμένης. Σχήμα 4.3: Εξεταζόμενες πηγές έκρηξης (Google Earth) Για την παρούσα μελέτη λάβαμε υπόψη δυο είδη έκρηξης. Την υπό-πλινιακή τύπου VEI2 και την Πλινιακή τύπου VEI4 σύμφωνα με την παγκόσμια κλίμακα που έχει οριστεί για τους τύπους ηφαιστειακών εκρήξεων όπως φαίνεται και στο Σχήμα 4.4. Τα δεδομένα που εισήχθησαν στο πρόγραμμα ήταν τα ανώτατα επίπεδα και για τα δυο ήδη εκρήξεων που επιλέχθηκαν.

28 Σχήμα 4.4: Κατηγορίες ηφαιστειακής έκρηξης (Newhall and Self et al, 1982) Πίνακας 4.2: Σενάρια που μελετήθηκαν Σενάριο 1 2 3 4 Πηγή Κολούμπο Κολούμπο Νέα Καμένη Νέα Καμένη Τύπος έκρηξης VEI2 VEI4 VEI2 VEI4

29 Κεφάλαιο 5 5 ΕΚΘΕΣΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ-ΥΠΟΔΟΜΩΝ 5.1 Π λ η θ υ σ μ ό ς Ο όρος αξία <<value>> καθορίζει την αξία του κεφαλαίου ή αλλιώς τις ανθρώπινες ζωές οι οποίες είναι εκτεθειμένες λόγω μιας φυσικής καταστροφής. Η αξία υπολογίζεται με βάση τη κοινωνική και οικονομική κατάσταση των περιοχών του νησιού. Τα μεγαλύτερα οικονομικά κέντρα στη Σαντορίνη είναι τα Φυρά, το Καμάρι, η Ία και η Περίσσα, παρόλο που υπάρχει ανάπτυξη και ανοικοδόμηση στα περισσότερα μέρη του νησιού. Μικρότερη εξέλιξη υπάρχει στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού καθώς και στο νησί της Θηρασιάς. Όπως είναι λογικό η κοινονικο-οικονομική κατάσταση του νησιού παρουσιάζει διακυμάνσεις ανάλογα με τη τουριστική περίοδο για κάθε μήνα την ίδια χρονιά αλλά και κάθε έτος ανάλογα με τη τουριστική κίνηση στο νησί. Οι περιοχές που είναι οι κρατήρες δηλαδή η Παλαιά και Νέα Καμένη παρουσιάζουν υψηλή αξία ειδικά τους θερινούς μήνες που η κίνηση πάνω σε αυτούς είναι αυξημένοι καθώς χιλιάδες τουρίστες από όλο τον κόσμο καταφθάνουν στη Σαντορίνη για να περπατήσουν πάνω σε αυτούς. Συγκεκριμένα τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο επισκέπτονται τους κρατήρες έως και 3000 άτομα ημερησίως. Πίνακας 5.1: Πληθυσμιακή εξέλιξη Σαντορίνης (www.statistics.gr)

30 Την δεκαετία 1961-1971 στο νησί παρουσιάστηκε σημαντική πληθυσμιακή μείωση. Εκείνη την εποχή επικρατούσαν αντίξοες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, επίσης είχε προηγηθεί και ο μεγάλος σεισμός το 1956 που προκάλεσε σοβαρές ζημιές σε οικισμούς και θανάτους ανθρώπων με αποτέλεσμα να παρουσιαστεί μετανάστευση πληθυσμού (Δανέζης, 1971, Ρούσσος, 1972). Από το 1971 όμως κι έπειτα ο πληθυσμός του νησιού συνεχώς αυξάνεται, μάλιστα την τελευταία δεκαετία (1991-2001) παρατηρήθηκε η μεγαλύτερη αύξηση (41,8%, περίπου 3.669 άτομα). Ο πληθυσμός της Σαντορίνης παρουσίασε άνοδο κατά την τελευταία δεκαετία με βάση της τάξης του 29%. Πίνακας 5.2: Αναλυτικός Μόνιμος Πληθυσμός στην περιοχή της Καλδέρας (Απογραφή 2011) ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Μόνιμος Πληθυσμός ΔΗΜΟΣ ΘΗΡΑΣ (Έδρα: Θήρα,η) 15.550 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΘΗΡΑΣ 14.005 Δημοτική Κοινότητα Εμπορείου 3.085 Άγιος Γεώργιος, ο 343 Εμπορείον, το 1.938 Εξωμύτης, ο 126 Πέρισσα, η 678 Δημοτική Κοινότητα Επισκοπής Γωνιάς 1.462 Επισκοπή Γωνιάς, η 118 Καμάριον, το 1.344 Δημοτική Κοινότητα Θήρας 1.857 Ασκανιά, τα (νησίς) 0 Ασπρονήσι, το (νησίς) 0 Έξω Γιαλός, ο (Δ.Κ. Θήρας) 71 Έξω Κατοικίες, οι 26 Εσχάτη, η (νησίς) 0 Θήρα, η 1.616 Μέσα Κατοικίες, οι 143 Νέα Καμένη, η 0 Όρμος Φηρών, ο 0

31 Μόνιμος ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Πληθυσμός Παλαιά Καμένη, η 1 Χριστιανά, τα (νησίς) 0 Δημοτική Κοινότητα Καρτεράδου 1.293 Έξω Γιαλός, ο (Δ.Κ.Καρτεράδου) 55 Καρτεράδος, ο 1.238 Δημοτική Κοινότητα Μεσαριάς 2.092 Μεσαριά, η 1.593 Μονόλιθος, ο 499 Τοπική Κοινότητα Ακρωτηρίου 489 Άγιος Νικόλαος, ο 54 Ακρωτήριον, το 355 Φάρος, ο - Μέσα Χωριό, το 80 Τοπική Κοινότητα Βόθωνος 756 Αγία Παρασκευή, η 57 Βόθων, ο 699 Τοπική Κοινότητα Βουρβούλου 535 Βουρβούλος, ο 535 Τοπική Κοινότητα Έξω Γωνιάς 395 Έξω Γωνιά, η 326 Περιβόλια, τα 69 Τοπική Κοινότητα Ημεροβιγλίου 535 Ημεροβίγλιον, το 431 Παναγιά Καλού, η 104 Τοπική Κοινότητα Μεγαλοχωρίου 594 Μεγαλοχώριον, το 594 Τοπική Κοινότητα Πύργου Καλλίστης 912 Μονή Προφήτου Ηλίου, η 19 Όρμος Αθηνιός, ο 9 Πύργος Καλλίστης, ο 884 ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΟΙΑΣ 1.545 Δημοτική Κοινότητα Θηρασίας 319 Αγία Ειρήνη, η 39

32 Μόνιμος ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Πληθυσμός Αγριλιά, η 2 Θηρασία, η 160 Όρμος Κόρφου, ο 5 Ποταμός, ο 113 Τοπική Κοινότητα Οίας 1.226 Θόλος, ο 197 Κολούμπος, ο 23 Οία, η 665 Όρμος Αμμουδιού, ο 23 Όρμος Αρμένης, ο 4 Παράδεισος, ο 92 Φοινικιά, η 222 Ο τουρισμός της Σαντορίνης δεν προβλέπεται να παρουσιάσει κάμψη αλλά αναμένεται συνεχής αύξηση του μόνιμου και του συνολικού πληθυσμού. Συγκεκριμένα το 1996 ο μόνιμος πληθυσμός της Θήρας ήταν 10.680 άτομα, ο εποχιακός πληθυσμός 47.220 και ο συνολικός (μόνιμος & εποχιακός) 57.900 άτομα. Το 1998, ο μόνιμος πληθυσμός της Θήρας ήταν 11.200 άτομα, ο εποχιακός πληθυσμός 49.806 και ο συνολικός 61.006 άτομα. Δηλαδή την περίοδο 15 έως 25 Αυγούστου, όπου και παρατηρείται ο πληθυσμός αιχμής, η Σαντορίνη φιλοξενεί περίπου 4,5 φορές τον πληθυσμό της σε τουρίστες (Δρόσου, 2004). Σχήμα 5.1: Διεθνής αεροπορικές αφίξεις στη Σαντορίνη (ΣΕΤΕ, 2013)

33 Με βάση αποτελέσματα της τελευταίας απογραφής του 2011 καταλήγουμε στην δημιουργία του πληθυσμιακού χάρτη της Σαντορίνης για 2 περιόδους (χειμερινή-τουριστική). Η χειμερινή περίοδος είναι για τους μήνες από Οκτώβριο έως Μάιο και στηρίζεται κυρίως στους μόνιμους κατοίκους του νησιού και στους τουρίστες που επισκέπτονται το νησί αυτούς τους μήνες. Η τουριστική περίοδος είναι για τους μήνες Ιούνιο έως Σεπτέμβριο και περιλαμβάνει τον μεγάλο αριθμό τουριστών που βρίσκονται στο νησί τη περίοδο εκείνη. Σχήμα 5.2: Πληθυσμιακός χάρτης (α) τουριστικής (β) χειμερινής περιόδου 5.2 Υ π ο δ ο μ έ ς Συγκοινωνίες Η Σαντορίνη διαθέτει ένα αεροδρόμιο. Ο κρατικός αερολιμένας Σαντορίνης βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού, 6 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της Σαντορίνης, τα Φηρά. Λειτουργεί από το 1976 και έχει την δυνατότητα να εξυπηρετεί ταυτόχρονα μέχρι 6 πολιτικά αεροπλάνα. Πρέπει να σημειωθεί όμως ότι υπάρχει πολύ μεγάλη δυσκολία κατά την προσγείωση των αεροπλάνων όταν πνέουν δυτικοί άνεμοι με ταχύτητα μεγαλύτερη των 5 μποφόρ και όταν υπάρχουν τέτοιες συνθήκες, συνήθως οι πτήσεις ματαιώνονται.

34 Στη Σαντορίνη υπάρχουν 3 κύρια λιμάνια, το ένα βρίσκεται στην πρωτεύουσα, τα Φηρά, το λιμάνι του Αθηνιού και το λιμάνι της Ρίβας στη Θηρασιά. Το κύριο λιμάνι είναι ο Αθηνιός, που εξυπηρετεί το μεγαλύτερο αριθμό τουριστών που φτάνουν ή αναχωρούν. Απέχει 12 χιλιόμετρα από τα Φηρά αλλά δεν έχει οργανωθεί σαν οικισμός. Το λιμάνι της Θήρας, προσφέρει κυρίως δρομολόγια για κοντινές κρουαζιέρες και εκδρομές στο ηφαίστειο και στη Θηρασία. Επιπλέον υπάρχουν και άλλα 3 βοηθητικά λιμάνια στα ανατολικά της Θήρας, αυτά του Κολούμπο, του Μονόλιθου και της Βλυχάδας. Ενέργεια Η παραγωγή ενέργειας στην Σαντορίνη βασίζεται στον υποσταθμό της ΔΕΗ που υπάρχει στην περιοχή του Προφήτη Ηλία. Δυστυχώς, λόγω και του καθεστώτος προστασίας του νησιού δεν έχουν αναπτυχθεί ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως ανεμογεννήτριες και φωτοβολταϊκά. Το δίκτυο της ΔΕΗ διατρέχει ολόκληρο το νησί, καλύπτοντας ενεργειακά τις περιοχές. Ύδρευση Ο Δήμος Θήρας προς το παρόν υδρεύεται αποκλειστικά από υπόγεια νερά μέσω γεωτρήσεων. Οι ανάγκες του Δήμου Θήρας καλύπτονται σε ποσοστό 60% από τα δίκτυα της ΔΕΥΑ Θήρας και κατά 40% από υδροπωλητές. Η Κοινότητα της Οίας καλύπτει τις ανάγκες της αξιοποιώντας τη μέθοδο της αφαλάτωσης. Υπάρχουν συνολικά τρεις μονάδες, η πρώτη έγινε το 1994, η δεύτερη το 1999 και η τρίτη το 2001. Το νερό από την μονάδα φτάνει να καλύψει ολόκληρη την περιοχή, ακόμα και σε φάση αιχμής. Η μονάδα αφαλάτωσης είναι δυναμικότητας 900 m 3 /h, όμως κατά την υψηλή περίοδο το καλοκαίρι η ζήτηση φτάνει τα 1000 κυβικά νερού το 24ωρο και αυτά καλύπτονται ήδη υπάρχουσες δεξαμενές νερού. Το νερό αντλείται από τη καλδέρα σε ύψος 160m, στη συνέχεια μεταφέρεται στη δεξαμενή και ακολουθεί τη διαδικασία της αντίστροφης ώσμωσης. Από αυτήν αξιοποιείται το 35% του νερού ενώ το υπόλοιπο επιστρέφει στη θάλασσα υπό μορφή άλατος. Τέλος να σημειωθεί ότι ο σταθμός άντλησης δεν είναι εύκολα προσβάσιμος και μπορεί να προσεγγιστεί μόνο από τη θάλασσα με κάποιο σκάφος. Επομένως το νησί παράγει ποσότητα νερού που επαρκεί ίσα ίσα για τις ανάγκες των κατοίκων. Σε περίπτωση έκρηξης του ηφαιστείου και πτώσης τέφρας η

35 οποία θα προκαλέσει προβλήματα στη διανομή του νερού, τότε θα υπάρχει έντονο πρόβλημα υδροδότησης και ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες όπου η ζήτηση είναι αυξημένη και το νερό δεν επαρκεί ούτε από την διαδικασία αφαλάτωσης. Έτσι πρέπει να παρθούν κάποια μέτρα για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Η Θηρασιά υδρεύεται με μεταφορά νερού μέσω πλοίων από το Λαύριο. Το πρόγραμμα υδροδότησης της Θηρασιάς, εντάσσεται σε ευρύτερο πρόγραμμα του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. για την υδροδότηση μικρών νησιών. 5.3 Τ ρ ω τ ό τ η τ α Η τρωτότητα ορίζεται ως το μέρος της αξίας το οποίο μπορεί να καταστραφεί λόγω κάποιου ηφαιστειακού συμβάντος. Πιθανή θέση η δημιουργία νέου κρατήρα Φρεατική έκρηξη Πτώση βαλλιστικών Πρόκληση τσουνάμι Πτώση υδροκλαστικών Ροή λάβας Πρόκληση κατολίσθησης Στη Σαντορίνη το κύριο κομμάτι που έχει υψηλή τρωτότητα είναι η περιοχή της Παλαιάς και Νέας Καμένης καθώς και η βορειοανατολική πλευρά του νησιού ( Μαύρο Βουνό, Κόκκινο Βουνό, Ακρωτήρι Κολούμπο. Στο υπόλοιπο μέρος η πιθανότητα δημιουργίας νέων κρατήρων είναι χαμηλή. Ανάλογα με το είδος των επιπτώσεων στη περίπτωση των βαλλιστικών επηρεάζονται τα νησιά της Νέας Καμένης και της κοντινής περιοχής. Οι ροές λάβας επηρεάζουν μόνο τα νησιά που είναι οι κρατήρες ή στα ΒΑ του νησιού σε περίπτωση που δημιουργηθούν νέοι κρατήρες. Όσον αφορά υδροκλαστικά απόβλητα δεν είναι εύκολη η μελέτη τους και δεν υπάρχουν ακόμη κάποια μοντέλα για να εκτιμήσουν την αλληλεπίδραση του νερού και του μάγματος. Όσο αφορά τις κατολισθήσεις υπάρχει η εκτίμηση ότι οι περιοχή από τα Φηρά ως το Ημεροβίγλι έχει υψηλή τρωτότητα καθώς οι περιοχή αυτή είναι βρίσκεται ουσιαστικά πάνω στην ασπίδα λάβας του Σκάρου. Πιθανότατα αυτό μπορεί να προκαλέσει ισχυρή κατολίσθηση και να οδηγήσει στη καταστροφή κάποιου μέρους από τα χωριά που βρίσκονται εκεί. Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι η ασπίδα λάβας παραμένει ακόμη και μετά από δυο ισχυρές εκρήξεις του ηφαιστείου (Ακρωτήρι Ρίβας 21000 y BP, Μινωική 3600 y BP).

36 Ακόμη πρόσφατα σημειώθηκαν κατολισθήσεις στην Κόκκινη Παραλία της Σαντορίνης και απαγορεύτηκε η διέλευση στο μονοπάτι που οδηγεί εκεί. Επίσης έχουν δημιουργηθεί οι συνθήκες για αποκόλληση και διπλανών τμημάτων, πράγμα που καθιστά την περιοχή ιδιαιτέρως τρωτή σε περίπτωση έκρηξης. Στη περίπτωση έκρηξης του Κολούμπο έχουμε μόνο την πιθανότητα τσουνάμι, διάχυσης τέφρας και κατολίσθησης επειδή το ηφαίστειο είναι υποθαλάσσιο. Η Παλαιά και Νέα Καμένη αποκτούν χαμηλότερη τρωτότητα λόγω βαλλιστικών η ροών λάβας καθώς βρίσκονται σε απόσταση από το Κολούμπο όμως διατηρούν αρκετά υψηλή τρωτότητα λόγω πιθανότητας ρευστοποίησης λόγω του εδάφους. Με βάση τα παραπάνω καθώς και από τον χάρτη επικινδυνότητας του κ. Βουγιουκαλάκη (1996) δημιουργήθηκε ο ακόλουθος χάρτης τρωτότητας, ο οποίος δείχνει της τρωτές περιοχές που αναμένεται να επηρεαστούν ανά είδος επίπτωσης λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου στα νησιά της καλδέρας. Σχήμα 5.3: Χάρτης Τρωτότητας

37 Κεφάλαιο 6 6 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ 6.1 Μ ο ν τ έ λ α γ ι α π τ ώ σ η τ έ φ ρ α ς Υπάρχουν αρκετά μοντέλα, τα οποία έχουν παρουσιαστεί στο παρελθόν για να περιγράψουν την μεταφορά της στάχτης στην ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια μιας Πλινιακής έκρηξης. Οι Knox και Short το 1964 παρουσίασαν ένα μοντέλο το οποίο κάνει εκτίμηση της τοποθεσίας του κρατήρα, του ύψους της στήλης που θα φεύγει η στάχτη και τη μέση ταχύτητα ανέμου, από δεδομένα που έλαβαν σε δειγματικά σημεία σε αποθέματα ηφαιστείου. Οι Settle και Wilson το 1978 εφάρμοσαν μία φόρμουλα, η οποία στηρίζεται στη θεωρία του Morton (1956) στο συσχετισμό ασυμπίεστων και συναγώγιμων σημείων. Αυτή στηρίζεται στη δυναμική σχέση του ρυθμού μάζας από την έκρηξη Q και από την στήλη ύψους H, H Q 1/4 (εξ. 6.1) Ο Suzuki το 1983 χρησιμοποίησε ένα μοντέλο δύο διαστάσεων, κίνησης και διάχυσης για να περιγράψει τη μεταφορά της στάχτης, το οποίο περιέχει στοιχεία για τον άνεμο και την τελική ταχύτητα των σωματιδίων. Η κάθετη κατανομή της συγκέντρωσης μάζας μέσα στην στήλη ακολουθεί μια εμπειρική φόρμουλα η οποία στηρίζεται στη μέγιστη αξία σε ύψος που αντιστοιχεί με την περιοχή ομπρέλα. Οι Hopkins και Bridgman το 1985 ανέπτυξαν ένα μοντέλο, το οποίο αξιολογεί το εναποτεθέν σχήμα υπολογίζοντας τη γραμμή της μέγιστης πτώσης της στάχτης για κάθε σωματίδιο δεδομένου μεγέθους και πυκνότητας και θεωρώντας μια πλάγια διασπορά της στάχτης η οποία θα ακολουθεί μια εξίσωση Gauss με πλάτος εξαρτώμενο από το χρόνο. Οι Carey και Sparks το 1986 παρουσίασαν ένα μοντέλο το οποίο κάνει πρόγνωση της διασποράς των σωματιδίων από την ηφαιστειακή ομπρέλα στο έδαφος για διαφορετικά μεγέθη σωματιδίων και προτείνουν την ύπαρξη ενός

38 συνόλου ομόκεντρων σωματιδίων που περικαλύπτουν την ηφαιστειακή στήλη. Αυτό στηρίζεται στη θεωρία των θερμικών σημείων (Morton 1956, Turner 1969, 1979). O Wood το 1988 παρουσίασε μια κριτική αξιολόγηση αυτών των μοντέλων, αλλά εντόπισε φυσικές ασυνέπειες. Έπειτα ο ίδιος παρουσίασε ένα νέο μοντέλο παρόμοιο με του Sparks (1986). O Armienti, το 1988 έκανε μια διαφορετική προσέγγιση για την διασπορά των πιο λεπτών σωματιδίων, η οποία στηρίζεται στην εξίσωση κίνησης-διάχυσης για τρεις διαστάσεις για την συγκέντρωση της μάζας στην ατμόσφαιρα. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες με πολυφασικές ροές για να μελετηθεί η δομή μιας ηφαιστειακής στήλης και των πυροκλαστικών ροών. Αυτά τα μοντέλα δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ακόμη για την δημιουργία ζωνών επικινδυνότητας από πτώση τέφρας σε ηφαιστειακή έκρηξη, καθώς απαιτείται πολύ χρόνος για να δημιουργηθεί κάποιο υπολογιστικό πρόγραμμα και να γίνει έπειτα η προσομοίωση της ηφαιστειακής στήλης μετά από έκρηξη. 6.2 Λ ο γ ι σ μ ι κ ό π ρ ό γ ρ α μ μ α T e p h r a 2 6.2.1Θ ε ω ρ ί α Το λογισμικό πρόγραμμα Tephra2 είναι βασισμένο στην εξίσωση κίνησης και διάχυσης της αέριας μάζας ( advection - diffusion equation). H εξίσωση προβλέπει την ποσότητα της μάζας που συσσωρεύεται σε κάποια περιοχή και εξαρτάται από συγκεκριμένες παραμέτρους ανάλογα με το είδος της έκρηξης. Η αριθμητική μέθοδος επίλυσης της συσσώρευσης της τέφρας εκφράζεται από την απλοποιημένη εξίσωση διατήρησης μάζας [Suzuki., 1983], + + - = K + K + (εξ. 6.2) Όπου, x, είναι θετικό προς την κατεύθυνση του πνέοντα ανέμου y, είναι ο μέσος στην εγκάρσια κατεύθυνση του ανέμου z, είναι η κατακόρυφη κατεύθυνση του ανέμου

39 w x και w y, είναι οι συνιστώσες x και y της ταχύτητας του ανέμου σε m*s -1. Η κατακόρυφη ταχύτητα του ανέμου w z θεωρείται αμελητέα. C j, είναι η συγκέντρωση μάζας των σωματιδίων σε kg*m -3, ενός ορισμένου μεγέθους σωματιδίου της τάξης j. K, είναι ο οριζόντιος συντελεστής διάχυσης της τέφρας στην ατμόσφαιρα σε m 2 *s -1. Ο συντελεστής διάχυσης είναι σταθερός και ανισοτροπικός (K = K x =K y ). Η οριζόντια ταχύτητα του ανέμου ποικίλει συναρτήσει του ύψους στην ατμόσφαιρα, όμως θεωρείται σταθερή για ένα συγκεκριμένο επίπεδο ατμόσφαιρας, l. v i,j είναι η τελική ταχύτητα (m*s -1 ), για σωματίδια τάξης j, καθώς αυτά πέφτουν κατά μήκος ενός επιπέδου l στην ατμόσφαιρα. Φ, είναι η αλλαγή της συγκέντρωσης του σωματιδίου στη πηγή σε χρόνο t. Το Φ μετριέται σε Phi. Η αναλυτική λύση της εξίσωσης διατήρησης μάζας είναι: f i,j (x,y) = ) (εξ. 6.3) Για την δεδομένη πηγή, x και y είναι η θέση και x i,j, y i,j είναι οι συντεταγμένες του κέντρου της διμεταβλητής κατανομής Gauss. Στο μοντέλο που περιγράφεται η ατμόσφαιρα αποτελείται από στρώματα έτσι ώστε w x και w y είναι οι συνιστώσες της ταχύτητας του ανέμου στο ατμοσφαιρικό στρώμα l, Δz είναι το πάχος του στρώματος l και vi,j είναι η ταχύτητα καθόδου για σωματίδιο μεγέθους j σε ατμοσφαιρικό στρώμα l. Η ταχύτητα καθόδου εξαρτάται από την πυκνότητα και το σχήμα του σωματιδίου καθώς και από φυσικές ιδιότητες της ατμόσφαιρας. Η παράμετρος σ 2 i,j είναι η μεταβλητή στη κατανομή Gauss, η οποία προκύπτει από την διάχυση της ατμόσφαιρας και της οριζόντιας διασποράς του νέφους. Ακόμη η παράμετρος σ 2 i,j συγκεντρώνει το νέφος και τις ατμοσφαιρικές διεργασίες σε μια μόνο παράμετρο. Έτσι το μοντέλο απλοποιείται και είναι πιο εύκολο στο να δημιουργηθεί, όμως παραβλέπει άλλες διαδικασίες που προκαλούνε διάχυση της τέφρας όπως είναι

40 η δομή του νέφους που προκύπτει από το ηφαίστειο και η αλληλεπίδραση του στην ατμόσφαιρα. Μόλις τα σωματίδια φύγουν από τη στήλη νέφους που δημιουργείται μετά την έκρηξη, ο τρόπος με τον οποίο διαχέονται εξαρτάται από το μέγεθος τους. Στην περίπτωση των απλών σωματιδίων που χρειάζονται μικρό χρόνο για να πέσουν στο έδαφος, η διάχυση είναι γραμμική και η διακύμανσή τους είναι: σ 2 i,j = 2K (t i,j + t j ) (εξ. 6.4) t i,j, είναι ο χρόνος πτώσης t j, είναι ο χρόνος οριζόντιας διάχυσης σε οριζόντιο σχηματισμό νέφους. Στην περίπτωση των σωματιδίων που χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα για να πέσουν, χρησιμοποιείται ένα δυναμικό μοντέλο διάχυσης power law diffusion model [Bonadonna, 1998]. Η διάχυση αυτών των σωματιδίων εξαρτάται από τον χρόνο πτώσης των σωματιδίων καθώς και από τον χρόνο διάχυσης οριζόντια του αυξανόμενου νέφους. Τα είδη σωματιδίων που διασπείρονται και προκύπτουν από μοντέλα μεταφοράς και διάχυσης εξαρτώνται από την συνολική μάζα που εξέρχεται από το ηφαίστειο μετά την έκρηξη και από το ύψος της στήλης νέφους αερίων και σωματιδίων που δημιουργείται. Σημαντικό αντίκτυπο έχει εξίσου και η κατεύθυνση και ταχύτητα του ανέμου. Από τις εξισώσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, μπορεί να προκύψουν κάποια συμπεράσματα. Σε συνθήκες όπου ο άνεμος είναι σταθερός τα ιζήματα χαρακτηρίζονται από εκθετική και αραιή μορφή στη διεύθυνση που πνέει ο άνεμος και από μια κατανομή Gauss του υλικού στην αντίθετη κατεύθυνση του πνέοντος ανέμου. Όμως, για μακρινές αποστάσεις από το ηφαίστειο η αραιή εναπόθεση των σωματιδίων περιγράφεται από ένα δυναμικό μοντέλο διάχυσης (power law diffusion model).

41 6.2.2Α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α Μετά την επίλυση κάποιου μοντέλου στο πρόγραμμα Tephra2 παίρνουμε αποτελέσματα σχετικά με την μάζα ανά μονάδα επιφάνειας που καταλήγει στο έδαφος και το ποσοστό κατ όγκο (wt%) των σωματιδίων σε phi. H μονάδα μάζας ανά επιφάνεια, χρησιμοποιείται για τον σχηματισμό ζωνών επικινδυνότητας σε κάποια περιοχή γύρω από το ηφαίστειο. Ακόμη χρησιμεύει στο να δοθούν προτάσεις και τεχνικές για τον σχεδιασμό κτηρίων ή για τον τρόπο διαφυγής από κάποια περιοχή. Το ποσοστό κατ όγκο (wt%) των σωματιδίων σε phi δείχνει σε ποιες περιοχές καταλήγουν μικρότερα σωματίδια τα οποία μπορούν να προκαλέσουν αναπνευστικά και άλλα προβλήματα στην υγεία των κατοίκων. 6.2.3Α ρ χ ι κ έ ς π α ρ ά μ ε τ ρ ο ι Γενικά δεδομένα (inputs) Σχήμα 6.1: Inputs parameters Max Grainsize, είναι το μέγιστο μέγεθος των σωματιδίων της τέφρας που εκλύεται από το ηφαίστειο με μονάδα μέτρησης phi. To προτεινόμενο μέγεθος είναι 6 phi. Min Grainsize, είναι το ελάχιστο μέγεθος των σωματιδίων της τέφρας που εκλύεται από το ηφαίστειο με μονάδα μέτρησης phi. Το προτεινόμενο μέγεθος είναι -6 phi.

42 Median Grainsize, είναι η διάμεσος των μεγεθών των σωματιδίων της τέφρας που εκλύεται από το ηφαίστειο με μονάδα μέτρησης phi. STD Grainsize, είναι η τυπική απόκλιση των σωματιδίων της τέφρας που εκλύεται από το ηφαίστειο με μονάδα μέτρησης phi. Eddy Constant, η σταθερά Eddy περιγράφει την διάχυση της ατμόσφαιρας και είναι αδιάστατος αριθμός. Στην περίπτωση της Γης η τιμή είναι 0.04. Diffusion Coefficient, η σταθερά διάχυσης περιγράφει την μεταφορά και διάχυση των σωματιδίων στην ατμόσφαιρα με μονάδα μέτρησης m 2 /s. Η τιμή της σταθεράς είναι μεταξύ 100-10000. Επιλέχθηκε η τιμή 500 m 2 /s. Lithic Density, είναι η πυκνότητα των μικρών σωματιδίων με μονάδα μέτρησης kg/m 3. Στην Σαντορίνη έχουν βρεθεί σε μέγεθος 370 kg/m 3 (J.A. Boyce). Pumice Density, είναι η πυκνότητα των μεγάλων σωματιδίων με μονάδα μέτρησης kg/m 3. Στην Σαντορίνη έχουν βρεθεί σε μέγεθος 2200 kg/m 3 (J.A. Boyce). Column Steps, είναι ο αριθμός των τμημάτων, στα οποία διακριτοποιείται η ηφαιστειακή στήλη. Η προτεινόμενη τιμή είναι 100. Plume Model, είναι η τιμή που περιγράφει την κατανομή της μάζας στην ηφαιστειακή στήλη. Επιλέχθηκε η τιμή 0 που αντιστοιχεί σε ομοιόμορφη κατανομή των σωματιδίων στη στήλη. Plume Ratio, είναι η τιμή που περιγράφει το σημείο στης ηφαιστειακής στήλης που απομένει η περισσότερη ποσότητα τέφρας (τιμή 1, όταν η τέφρα εκλύεται μόνο από την κορυφή της στήλης-τιμή 0, όταν η τέφρα εκλύεται από κάθε ύψος της στήλης). Επιλέχθηκε η τιμή 0.2 που σημαίνει ότι η τέφρα απελευθερώνεται πάνω από το 80% της στήλης. Δεδομένα με βάση την πηγή της έκρηξης Πίνακας 6.1: Αρχικές συνθήκες για κάθε πηγή έκρηξης (Google Earth) Source Kolumbo Nea Kameni Vent Easting (UTM) x 364315.14 356065.61 Vent Northing (UTM) y 4041751.05 4030156.82 Vent Elevation (m) -207 106 Δεδομένα με βάση το είδος της έκρηξης Πίνακας 6.2: Αρχικές συνθήκες για κάθε τύπο έκρηξης (Newhall and Self et al, 1982) VEI2 VEI4 Plume height (m) 6000 12000 Eruption mass (kg) 10 8 10 10 Fall time Threshold (sec) 80000 500000

43 6.3 Α ν α λ υ τ ι κ ά α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α ΣΕΝΑΡΙΟ 1 (Κολούμπο VEI2) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.2: Διάχυση τέφρας-σενάριο 1 (Κολούμπο VEI2)

44 ΣΕΝΑΡΙΟ 2 (Κολούμπο VEI4) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.3: Διάχυση τέφρας-σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4)

45 ΣΕΝΑΡΙΟ 3 (Νέα Καμένη VEI2) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.4: Διάχυση τέφρας-σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2)

46 ΣΕΝΑΡΙΟ 4 (Νέα Καμένη VEI4) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.5: Διάχυση τέφρας-σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4)

47 6.4 Ζ ώ ν ε ς ε π ι κ ι ν δ υ ν ό τ η τ α ς σ υ ν ο λ ι κ ά Σενάριο 1 (Κολούμπο VEI2) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.6: Επικινδυνότητα-Σενάριο 1(Κολούμπο VEI2)

48 ΣΕΝΑΡΙΟ 2 (Κολούμπο VEI4) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.7: Επικινδυνότητα-Σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4)

49 ΣΕΝΑΡΙΟ 3 (Νέα Καμένη VEI2) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.8: Επικινδυνότητα-Σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2)

50 ΣΕΝΑΡΙΟ 4 (Νέα Καμένη VEI4) Ιανουάριος Φεβρουάριος Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Νοέμβριος Δεκέμβριος Σχήμα 6.9: Επικινδυνότητα-Σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4)

Σχήμα 6.10: Επικινδυνότητα-Σενάριο 1 (Κολούμπο VEI2) - Χειμερινή περίοδος 51 6.5 Ζ ώ ν ε ς ε π ι κ ι ν δ υ ν ό τ η τ α ς γ ι α κ ά θ ε π ε ρ ί ο δ ο

Σχήμα 6.11: Επικινδυνότητα-Σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4) - Χειμερινή περίοδος 52

Σχήμα 6.12: Επικινδυνότητα-Σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2) - Χειμερινή περίοδος 53

Σχήμα 6.13: Επικινδυνότητα-Σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4) - Χειμερινή περίοδος 54

Σχήμα 6.14: Επικινδυνότητα-Σενάριο 1 (Κολούμπο VEI2) - Τουριστική περίοδος 55

Σχήμα 6.15: Επικινδυνότητα-Σενάριο 2 (Κολούμπο VEI4) - Τουριστική περίοδος 56

Σχήμα 6.16: Επικινδυνότητα-Σενάριο 3 (Νέα Καμένη VEI2) - Τουριστική περίοδος 57

Σχήμα 6.17: Επικινδυνότητα-Σενάριο 4 (Νέα Καμένη VEI4) - Τουριστική περίοδος 58

59 Κεφάλαιο 7 7 ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ 7.1 Θ ε ω ρ ί α Ο κίνδυνος ορίζεται ως η πιθανότητα να υπάρξει μια απώλεια, η οποία μπορεί να είναι είτε απώλεια ζωής, είτε περιουσίας, είτε παραγωγικής ικανότητας (εργοστάσια, μονάδες παραγωγής ενέργειας, αγροτικές εκτάσεις κ.τ.λ.) ως συνέπεια ενός καταστροφικού γεγονότος (UNESCO 1972). Ηφαιστειακός κίνδυνος = Επικινδυνότητα * Τρωτότητα Μια ποιοτικής εκτίμηση του κινδύνου δίνεται από την εξίσωση Risk = (Vulnerability) * (Hazard) (εξ. 7.1) 7.2 Α π ο τ ε λ έ σ μ α τ α Ακολούθως, έπειτα από την ανάλυση των προηγούμενων παραμέτρων κατασκευάστηκε ο χάρτης κινδύνου (Σχήμα 7.1) για τη Σαντορίνη. Ο χάρτης είναι βασισμένος σε όλα τα σενάρια διάχυσης τέφρας (2 είδη εκρήξεων, 2 πηγές), καθώς και στην εκτίμηση πληθυσμού. Οι ζώνες κινδύνου έχουν τέσσερις διαβαθμίσεις (υψηλή, μεσαία, χαμηλή και ανεπηρέαστη ζώνη). Για την εκτίμηση του κινδύνου έγινε ποιοτική ανάλυση. Πιο συγκεκριμένα από την εξίσωση 7.1 φαίνεται ότι ο κίνδυνος ποιοτικά εκτιμάται με βάση την τρωτότητα και την επικινδυνότητα λόγω τέφρας. Επομένως οι τελικές τέσσερις ζώνες κινδύνου δημιουργήθηκαν ανάλογα με τις περιοχές που αναμένεται να επηρεαστούν λόγω τρωτότητας του εδάφους και επικινδυνότητας λόγω τέφρας αλλά στηρίζεται και στο πόσο υψηλά η χαμηλά είναι τα επίπεδα τρωτότητας και επικινδυνότητας όπως έχουν υπολογιστεί στα παραπάνω κεφάλαια. Έτσι προκύπτει ο χάρτης κινδύνου όπως φαίνεται στο σχήμα 7.1

60 Σχήμα 7.1: Χάρτης κινδύνου

61 Κεφάλαιο 8 8 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΗΣ 8.1 Τ ρ ό π ο ι α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ η ς η φ α ι σ τ ε ι α κ ή ς έ κ ρ η ξ η ς Ιδιότητες ηφαιστειακής τέφρας Μικρά και ακανόνιστα κομμάτια πετρωμάτων, ορυκτών και ηφαιστειακό γυαλί, στο μέγεθος της άμμου και της λάσπης (λιγότερο από 2 χιλιοστά σε διάμετρο), τα οποία εκλύονται από ένα ηφαίστειο ονομάζονται ηφαιστειακή τέφρα. Πολύ μικρά σωματίδια τέφρας μπορεί να είναι μικρότερα από 0,001 χιλιοστά στο σύνολο. Η ηφαιστειακή τέφρα δεν είναι προϊόν καύσης, όπως το απαλό αφράτο υλικό που δημιουργείται από την καύση του ξύλου, φύλλων ή χαρτιού. Η ηφαιστειακή τέφρα είναι σκληρή, δεν διαλύεται στο νερό, είναι διαβρωτική και άγει τον ηλεκτρισμό όταν είναι βρεγμένη. Πυκνότητα τέφρας Η πυκνότητα των μεμονωμένων σωματιδίων μπορεί να ποικίλει από 700-1200 kg/m3 για ελαφρόπετρα (pumice), 2350-2450 kg/m3 για θραύσματα γυαλιού, 2700 με 3300 kg/m3 για κρυστάλλους, και 2600 με 3200 kg/m3 για λίθινα σωματιδίων. Από τα πιο συμπαγείς και πιο πυκνά σωματίδια που εναποτίθενται κοντά στην πηγή, θραύσματα γυαλιού και ελαφρόπετρας εμπεριέχονται σε εναποθέματα τέφρας σε μακρινές τοποθεσίες. Πίνακας 8.1: Πυκνότητα ηφαιστειακής τέφρας Είδος σωματιδίου τέφρας Πυκνότητα Pumice fragments 700-1,200 kg/m 3 Volcanic glass shards 2,350-2450 kg/m 3 Crystals and minerals 2,700-3,300 kg/m 3 Other rock fragments 2,600-3,200 kg/m 3

62 Προβλήματα από ηφαιστειακή τέφρα (για όλα τα είδη εκρήξεων) Πτώση στεγών (κοντά στο ηφαίστειο) Διάσπαση των συστημάτων μεταφοράς λόγω της χαμηλής ορατότητας Προβλήματα στις επικοινωνίες λόγω της επιπτώσεις στα ραδιοκύματα (radio waves) Προβλήματα στις επικοινωνίες λόγω της άμεσης καταστροφής του δικτύου. Προβλήματα στις αερομεταφορές Κλείσιμο αεροδρομίων Μερική ή ολική καταστροφή στη γεωργία Καταστροφή των δασών Προβλήματα στα μάτια Δερματικά και αναπνευστικά προβλήματα λόγω της εισπνοής της τέφρας Προβλήματα λόγω κατάρρευσης του δικτύου ηλεκτροδότησης Προβλήματα με την παροχή νερού 8.1.1 Ε γ κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς ι σ χ ύ ο ς κ α ι σ υ σ τ ή μ α τ α δ ι α ν ο μ ή ς Η ηφαιστειακή στάχτη μπορεί να οδηγήσει σε ευρεία απώλεια της ηλεκτρικής ενέργειας για τους ανθρώπους, επιχειρήσεις και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Κατά τη διάρκεια πτώσης της ηφαιστειακής στάχτης σταματά η λειτουργία των εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας και σε πολλές περιπτώσεις δεν επαναλειτουργούν μέχρι οι εγκαταστάσεις, τα συστήματα εισαγωγής αέρα και οι μονώσεις να καθαριστούν από τη στάχτη. Τα πιο συνηθισμένα προβλήματα στο σύστημα διανομής ηλεκτρικού λόγω της στάχτης είναι οι διακοπές παροχής ενέργειας λόγω ηλεκτρικής εκκένωσης (flashover) της μόνωσης, λόγω ελεγχόμενης διακοπής της παροχής ενέργειας κατά τη διάρκεια καθαρισμού από τη στάχτη και λόγω σπασίματος της γραμμής ηλεκτρικού δικτύου. Παράγοντες που επηρεάζουν τις ηλεκτρικές εκκενώσεις στις μονώσεις. Η στεγνή ηφαιστειακή στάχτη δεν είναι αρκετά αγώγιμη ώστε να προκαλέσει ηλεκτρική εκκένωση στις μονώσεις. Όμως εάν οι επιφάνειες έχουν καλυφθεί πλήρως από τη στάχτη, τότε εάν υπάρχει υγρασία στην ατμόσφαιρα, λόγω βροχής πριν ή μετά

63 την έκρηξη, τότε η υγρή πλέον στάχτη γίνεται αγώγιμη και αρχίζουν να δημιουργούνται ηλεκτρικές εκκενώσεις. Οι καιρικές συνθήκες επηρεάζουν και τον τρόπο με τον οποίο η στάχτη προσκολλά πάνω στην επιφάνεια της μόνωσης. Η στεγνή στάχτη απλώνεται σε οριζόντιες ή υπό πολύ μικρή κλίση επιφάνειες, αλλά δε προκαλεί άμεσα ηλεκτρικά προβλήματα. Ακόμη μπορεί πιο εύκολα να απομακρυνθεί από ανέμους που φτάνουν τα 55 km/h. Αντίθετα η υγρή στάχτη κολλάει σε όλες τις επιφάνειες. Οι μονωτές χαμηλής τάσης είναι πιο επιρρεπείς στο να καλυφτούν πλήρως από στάχτη και νερό και έτσι να προκαλέσουν ηλεκτρική εκκένωση από ότι οι μονωτές υψηλότερης τάσης. Παραδείγματα προβλημάτων υπάρχουν σε πολλές σύγχρονες περιπτώσεις έκρηξης ηφαιστείων. Αφαίρεση της στάχτης από τους μονωτές Η στεγνή στάχτη μπορεί εύκολα να φύγει από τον αέρα ή με το βούρτσισμα. Η υγρή στάχτη για να αφαιρεθεί χρειάζεται νερό υψηλής πίεσης ή καθάρισμα με το χέρι. Γενικότερα για να αποφευχθούν διαδεδομένες διακοπές στην ηλεκτροδότηση, θα πρέπει η στάχτη να αφαιρεθεί από τον εξοπλισμό στις εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικού το συντομότερο και πρώτα από όλα θα πρέπει να καθαριστούν τα πιο ευαίσθητα μέρη. Ο καθαρισμός των μονωτών θα πρέπει να γίνεται από κάτω προς τα πάνω για να ελαχιστοποιηθεί η πιθανότητα, η υγρή στάχτη που έχει εναποτεθεί να σχηματίσει στρώση τέτοια που να προκαλέσει ηλεκτρική εκκένωση. Για τον καθαρισμό της στάχτης είναι προτιμότερη η χρήση απιονισμένου νερού.

64 Για την προστασία των ηλεκτρικών συσκευών προτείνεται: Αμέσως μετά την πτώση της τέφρας πρέπει να καθαριστεί πλήρως η στάχτη από όλο τον ηλεκτρικό εξοπλισμό που υπάρχει στους υποσταθμούς του ρεύματος. Να γίνεται απενεργοποίηση όλων των ηλεκτρικών συσκευών (με το κατέβασμα του γενικού διακόπτη), πριν την οποιαδήποτε διαδικασία καθαρισμού τους. Άμεση αφαίρεση της στεγνής στάχτης από τα πιο ευαίσθητα μέρη με δυνατό φύσημα χρησιμοποιώντας πίεση αέρα 30 psi ή λιγότερο για να αποφθεχθεί το φαινόμενο της αμμοβολής. Να γίνεται καθαρισμός των ηλεκτρικών μερών όπως του κινητήρα ή της φωτεινής λυχνίας, διότι μπορούν να προκαλέσουν υπερβολική θερμότητα εάν καλυφτούν με σκόνη και λόγω αυτών να προκληθούν πυρκαγιές. Να αποφεύγεται να μουσκευτούν τα ηλεκτρικά μέρη κατά τη διάρκεια του καθαρισμού της σκόνης. Να γίνει έλεγχος εάν υπάρχουν δέντρα που έχουν καλυφθεί από στάχτη κοντά σε γραμμές ηλεκτρικού ρεύματος. Πρέπει οι μονωτές να είναι καθαροί. Η στάχτη που έχει σκληρύνει μπορεί να χρειαστεί ειδικές μεθόδους καθαρισμού. Να προστατεύονται οι βοηθητικές μονάδες, ώστε να αποφευχθούν προβλήματα σε περίπτωση ενεργοποίησης τους. Η προστασία και ο καθαρισμός πρέπει να συνεχίζεται μέχρι να σταματήσει η πιθανότητα να μεταφερθεί στάχτη λόγω του αέρα. 8.1.2Π ρ ο β λ ή μ α τ α σ τ η π α ρ ο χ ή ν ε ρ ο ύ Μετά από μια ηφαιστειακή έκρηξη είναι σύνηθες ο κόσμος να φοβάται για πιθανή χημική μόλυνση των αποθεμάτων του νερού. Οι φυσικές επιπτώσεις από την πτώση της στάχτης τείνουν να υπερβαίνουν τα προβλήματα που προκαλούνται από την απελευθέρωση των χημικών ρύπων της ηφαιστειακής στάχτης. Οι επιπτώσεις αυτές ποικίλουν ανάλογα με το είδος του συστήματος επεξεργασίας επιγραμματικά είναι: και

65 Προσωρινές αλλαγές στη φυσική και χημική σύσταση του νερού και αλλαγή στη ποιότητα του. Υψηλή ζήτηση για νερό κατά τη διάρκεια των εργασιών καθαρισμού από τη σκόνη. Προβλήματα κατά τη διάρκεια διανομής του νερού και στα συστήματα επεξεργασίας του νερού Η προσθήκη ηφαιστειακής στάχτης στον παροχέα νερού, οδηγεί σε αλλαγή της ποιότητας του νερού. Το πιο συχνό πρόβλημα μόλυνσης προκύπτει λόγω της αλλαγής σε οξύτητα και σε θολότητα και αυτό διαρκεί συνήθως από μερικές ώρες έως λίγες μέρες εκτός αν η πτώση της στάχτης διαρκέσει για μεγαλύτερο διάστημα. Είναι σπάνιο να προκληθούν βλαβερές αλλαγές στην σύσταση του νερού. Παρολαυτά κοντά σε ένα ηφαίστειο διαλυτά στο νερό μέρη που συνδέονται με κομμάτια γυαλιού και κρυστάλλων από τη στάχτη, μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στη χημική σύσταση του νερού και πλέον αυτό να μην είναι προσωρινά πόσιμο. Πιο συγκεκριμένα η ηφαιστειακή στάχτη αυξάνει τη θολούρα στο νερό και οι κάτοικοι θα πρέπει να βράζουν το νερό πριν να το χρησιμοποιούν. Ακόμη και το βραστό νερό δεν είναι όμως κατάλληλο καθώς μπορεί να περιέχει ανόργανες και οργανικές ουσίες που υπάρχουν στην ηφαιστειακή στάχτη. Επίσης η στάχτη προκαλεί την πτώση του ph στο νερό, όμως στις περισσότερες περιπτώσεις μετά από λίγες ώρες η τιμή του ph ανεβαίνει ξανά στα φυσιολογικά επίπεδα. Ακόμη σε κάποιες περιπτώσεις στάχτης υπάρχουν κάποια στοιχεία διαλυτά στο νερό, κυρίως οξέα ή άλατα, τα οποία φράσουν σωματίδια γυαλιού και κρυστάλλων. Μια σπάνια περίπτωση είναι η ύπαρξη υπερβολικής ποσότητας φθορίου στο νερό, ή οποία μπορεί να προκαλέσει δηλητηρίαση ή και θάνατο στους ανθρώπους. Λόγω της πτώσης της στάχτης υπάρχει μεγάλη ζήτηση στην κατανάλωση του νερού για τον καθαρισμό της στάχτης και αυτό μπορεί να οδηγήσει και σε μεγάλες ελλείψεις νερού. Προτεραιότητα δίνεται σε υπηρεσίες όπως η πυρόσβεση, επομένως δεν υπάρχουν αποθέματα νερού για να πόση, για την δημόσια υγιεινή και την αποχέτευση. Η κατάσταση μπορεί να γίνει χειρότερη εάν υπάρχουν επιπρόσθετα προβλήματα στη ποιότητα του νερού ή στο δίκτυο διανομής νερού.

66 Επιπλέον η ηφαιστειακή τέφρα στο νερό φράζει τα φίλτρα στις μονάδες εισαγωγής νερού, στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας του νερού και προκαλεί φθορές στις αντλίες και στον υπόλοιπο εξοπλισμό που χρησιμοποιείται στο σύστημα διανομής του νερού. Η τέφρα αποτελείται από μικροσκοπικά κομματάκια πέτρας και από ηφαιστειακό γυαλί και έτσι διεισδύει σχεδόν σε κάθε άνοιγμα με αποτέλεσμα να γδάρει ή να ξύσει τις επιφάνειες και να προκαλέσει προβλήματα ιδιαίτερα στα κινούμενα μέρη του εξοπλισμού. Ακόμη εάν η ηφαιστειακή τέφρα φράξει πλήρως το φίλτρο μπορεί να προκαλέσει υπερθέρμανση και να προκληθεί έτσι βλάβη στο κινητήρα. Μέτρα αντιμετώπισης Παροχή νερού Θα πρέπει να γίνεται συνεχής παρακολούθηση των επιπέδων θολότητας και οξύτητας του νερού και εάν τα επίπεδα μεγαλώσουν αρκετά τότε θα πρέπει να σταματήσει άμεσα η παροχή νερού. Όταν επιστρέψουν σε φυσιολογικές τιμές τότε θα πρέπει να δοθεί έγκριση για την επαναλειτουργία του δικτύου. Τα υψηλά επίπεδα θολότητας αντιμετωπίζονται με τον συχνό καθαρισμό και αντικατάσταση των φίλτρων. Και σε περίπτωση που η θολότητα αυξηθεί τότε τα φίλτρα μπλοκάρονται. Οι κάτοικοι θα πρέπει να βράζουν το νερό πριν να το χρησιμοποιούν. Ακόμη και το βραστό νερό δεν είναι όμως κατάλληλο καθώς μπορεί να περιέχει ανόργανες και οργανικές ουσίες που υπάρχουν στην ηφαιστειακή στάχτη. Σε περίπτωση που η στάχτη συνεχίζει να αιωρείται για μεγαλύτερο διάστημα, τότε ίσως χρειαστεί να προστεθεί ένας πηκτικός παράγοντας. Για να μειωθεί ο κίνδυνος πρόκλησης ζημιών στο σύστημα παροχής νερού, ο εξοπλισμός και οι αντλίες θα πρέπει να είναι καλυμμένα και προστατευμένα από επικείμενη πτώση στάχτης ή τέφρας και έτσι η στάχτη να απομακρυνθεί εγκαίρως πριν από την επαναλειτουργία του συστήματος.

67 8.1.3Μ ε τ α φ ο ρ έ ς Η στάχτη μπορεί να προκαλέσει μεγάλα προβλήματα στις συγκοινωνίες και για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ανάλογα και με τη ποσότητα της τέφρας δημιουργούνται επιπλέον προβλήματα από μειωμένη ορατότητα ή ολισθηρούς δρόμους ως και το κλείσιμο των αυτοκινητόδρομων και των αεροδρομίων. Για να επιστρέψουν οι συγκοινωνίες στην κανονική λειτουργία, θα πρέπει να καθαριστεί η στάχτη πλήρως από όλα τα μέσα και όλα τα δίκτυα μεταφοράς. Όμως ο σωστός καθαρισμός απαιτεί να έχει προβλεφθεί εκ των προτέρων κάποιος χώρος για να τοποθετηθεί η στάχτη πριν να αρχίσει να πέφτει. Δρόμοι και αυτοκινητόδρομοι Προβλήματα που δημιουργούνται: Χαμηλή ορατότητα Η ορατότητα στους δρόμους κατά την πτώση της τέφρας είναι πολύ χαμηλή και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να προκληθεί σκοτάδι. Σε τέτοια περίπτωση τα μεγάλα φώτα ή τα φώτα ομίχλης είναι αναποτελεσματικά και δεν γίνονται αντιληπτά από τους άλλους οδηγούς, έτσι η οδήγηση γίνεται πολύ επικίνδυνη. Ακόμη όμως και αφού σταματήσει η πτώση της τέφρας τα οχήματα που οδηγούν με υψηλές ταχύτητες σηκώνουν όλη τη στάχτη και με αυτό τον τρόπο μπορεί να δημιουργηθεί ένα ψηλό σύννεφο στάχτης το οποίο θα προκαλέσει προβλήματα στους υπόλοιπους οδηγούς. Ολισθηρή επιφάνεια Η εναπομένουσα στάχτη στο δρόμο απορροφά κάποια ποσότητα νερού πριν να διαβρωθεί και να απομακρυνθεί. Ακολούθως το μίγμα αυτό που μοιάζει με πυλό οδηγεί στο να γλιστράνε τα οχήματα σε αυτό και οι οδηγοί να χάνουν ακόμα και τον έλεγχο του αυτοκινήτου τους. Τέλος σε τέτοιες συνθήκες οδήγησης η δυνατότητα φρεναρίσματος είναι μειωμένη. Καλύπτεται η σηματοδότηση στους δρόμους Η στάχτη που είναι μεγαλύτερη σε πάχος του 1mm καλύπτει τελείως τη σηματοδότηση πάνω στους δρόμους όπως είναι οι διαχωριστικές λωρίδες, την άκρη του δρόμου, τα βελάκια ή οτιδήποτε άλλο και έτσι να προκληθεί σύγχυση και αποπροσανατολισμός των οδηγών.

68 Καθαρισμός και απομάκρυνση της στάχτης από τους δρόμους Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως η στάχτη θα πρέπει να καθαριστεί από τους δρόμους και όχι να συγκεντρωθεί στις άκρες του δρόμου απλά για να μπορέσει να δοθεί ξανά στη κυκλοφορία. Στην περίπτωση που γίνει κάτι τέτοιο τα οχήματα ή ο άνεμος θα σηκώσουν τη στάχτη και θα δημιουργηθεί ένα μεγάλο σύννεφο που θα επαναφέρει τα ίδια προβλήματα και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν τη μέθοδο καθαρισμού, την ευκολία που θα πραγματοποιηθεί καθώς και το κόστος της όλης διαδικασίας. Τέτοιοι είναι το πάχος της στάχτης, το μέγεθος των κόκκων, η διαθεσιμότητα του εξοπλισμού και ο βαθμός συνεργασίας των κατοίκων της περιοχής. Απομάκρυνση στάχτης από ασφαλτοστρωμένους και αστικούς δρόμους. Να δοθούν οδηγίες στους ιδιοκτήτες να καθαρίσουν τους δρόμους μπροστά από τα σπίτια τους καθώς και τις στέγες των σπιτιών τους και η στάχτη θα πρέπει να τοποθετηθεί μακριά από τις αποχετεύσεις ακάθαρτου νερού και από φρεάτια στους δρόμους για να μην βουλώσουν. Στα φρεάτια να τοποθετηθούν νάιλον με λεπτές τρύπες ώστε να μπορεί να περνάει το νερό της βροχής και όχι τα υπολείμματα στάχτης. Πριν να αρχίσει η διαδικασία καθαρισμού να τοποθετηθούν κάποια προστατευτικά όπως σακούλες με άμμο μπροστά από υπονόμους και τις εισόδους των αποχετεύσεων για να μην εισέρθει η στάχτη στους σωλήνες. Να υπάρχει συντονισμός στην προσπάθεια καθαρισμού των οδών, ώστε να μην υπάρχει περίπτωση καθαρισμού πάνω από μια φορά κάποιας περιοχής. Θα πρέπει οι κάτοικοι να χωριστούν ανάλογα με την γειτονιά και να καθαρίσουν, να πλύνουν τις στέγες και να βάλουν τη βρεγμένη τέφρα σε σωρούς ταυτόχρονα όλοι μαζί. Οι σωροί μπορούν να φτάσουν το 1 μέτρο σε ύψος και λίγα μέτρα σε πλάτος. Η διαδικασία καθαρισμού των δρόμων θα πρέπει να αρχίσει αφού θα έχει γίνει πρώτα αυτή η εργασία. Η στάχτη πρέπει να βραχεί με μικρή ποσότητα νερού. Δεν πρέπει να γίνει πολύ υγρή όμως γιατί έτσι θα είναι δύσκολο να την απομονώσουμε και να την μαζέψουμε από το δρόμο. Να χρησιμοποιηθούν μηχανοκίνητα γκρέιντερ για να σκάψουν και να χωρίσουν τη στάχτη σε αναχώματα ή σωρούς.

69 Για πιο αποτελεσματικό καθαρισμό στα σημεία κοντά σε υπονόμους, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ηλεκτρικές σκούπες για να καθαριστεί καλύτερα από τη στάχτη που απέμεινε. Στο οδόστρωμα για να φύγει η στάχτη που έχει απομείνει μετά τον καθαρισμό πρέπει να το ξεπλένουμε με νερό. Το συντομότερο μετά το καθαρισμό πρέπει να απομακρυνθούν τα υπολείμματα τέφρας από τις εισόδους των αποχετεύσεων. Σε περίπτωση που ο καθαρισμός σταματήσει η τέφρα δημιουργεί κρούστα στην επιφάνεια και μπορεί να συμπυκνωθεί σε κομμάτια και έτσι να γίνει πιο δύσκολο να μαζευτεί. Ζημιές σε οχήματα Η ηφαιστειακή στάχτη, η οποία αποτελείται από κομματάκια πέτρας και ηφαιστειακό γυαλί μπορεί να διεισδύσει σε κάθε άνοιγμα και να καταστρέψει τις περισσότερες επιφάνειες. Ακόμη μπορεί εύκολα να φρακάρει τα συστήματα που φιλτράρουν τον αέρα και έτσι να προκαλέσει υπερθέρμανση της μηχανής και την χαλάσει η και να προκαλέσει κ επιπλέον φθορά. Τα φρένα και οι συνδεσμολογίες τους είναι εύκολο να διαβρωθούν ή να φραχτούν από την τέφρα γι αυτό πρέπει να δοθεί προσοχή και να γίνεται έλεγχος στα φορτηγά που μεταφέρουν τη στάχτη. Επιπλέον η στάχτη παγιδεύεται στο σημείο μεταξύ του παρμπρίζ και των υαλοκαθαριστήρων και έτσι με τη χρήση τους για καθαρισμό των παραθύρων μπορεί να ξυστούν λόγω των σωματιδίων της τέφρας. Η πτώση της τέφρας προκαλεί και φθορά στη βαφή σε όλο το αυτοκίνητο. Μέτρα αντιμετώπισης Πρέπει να γίνεται συχνή αλλαγή λαδιού. Σε συνθήκες πυκνής στάχτης τα λάδια πρέπει να αλλάζουν κάθε 80 με 160χμ, ενώ σε πιο αραιή στάχτη στα 800 με 1600κμ. Πρέπει να καθαριστούν τα φίλτρα με διηθητικό χαρτί με πεπιεσμένο αέρα. Τα κοινά φίλτρα των φορτηγών μπορούν να τοποθετηθούν για να γίνει πιο αποτελεσματικός ο καθαρισμός. Στα οχήματα μπορούν να τοποθετηθούν μετρητές του φίλτρου αέρα και σε περίπτωση που χρειαστεί σέρβις, να πραγματοποιηθεί.

70 8.1.4Α ε ρ ο δ ρ ό μ ι ο Η πτώση τέφρας μετά από μια έκρηξη ηφαιστείου προκαλεί έντονα προβλήματα στα αεροδρόμια που βρίσκονται κοντά σε αυτά και μπορούν να κλείσουν έως και για κάποιες εβδομάδες. Η στάχτη στα αεροδρόμια επηρεάζει τους αεροδιαδρόμους, τους τροχιόδρομους, τα κτήρια, της υπηρεσίες εδάφους, τις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις καθώς και τα αεροπλάνα που βρίσκονται σταθμευμένα σε αυτό. Όπως και στις περιπτώσεις που προαναφέρθηκαν, έτσι και στα αεροδρόμια για να ανοίξουν ξανά θα πρέπει πρώτα η τέφρα να καθαριστεί από όλους τους χώρους, τις εγκαταστάσεις και τα αεροπλάνα. Προβλήματα στα αεροδρόμια Δυσκολία στην προσγείωση λόγω μειωμένου συντελεστή τριβής στον αεροδιάδρομο, ιδιαίτερα όταν η στάχτη είναι υγρή. Απώλεια της ορατότητας όταν η στάχτη σηκώνεται λόγω της απογείωσης και της προσγείωσης των αεροσκαφών. Εναπόθεση στάχτης στα υπόστεγα και στους χώρους στάθμευσης των αεροσκαφών. Μόλυνση στα συστήματα υποστήριξης εδάφους. Αντιμετώπιση και καθαρισμός Πρέπει να υπάρχει κάποιο έτοιμο σχέδιο αντιμετώπισης και των διαδικασιών καθαρισμού για καθορισμένο χρόνο, όπου το προσωπικό θα είναι προετοιμασμένο και ο εξοπλισμός που θα χρησιμοποιηθεί θα λειτουργεί. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να συσχετίζει το σχέδιο αντιμετώπισης του αεροδρομίου με το σχέδιο έκτακτης ανάγκης της περιοχής. Θα πρέπει να υπάρχουν συστήματα νερού με πίεση για να βοηθήσουν στο να καθαριστεί γρηγορότερα. Θα πρέπει η στάχτη να μετακινηθεί και να τοποθετηθεί στο μέρος που έχει οριστεί προσεχτικά. Πρέπει να υπάρχει συγκεκριμένος εξοπλισμός για να καθαριστεί η στάχτη. Τα αεροπλάνα πρέπει να απομακρυνθούν από το αεροδρόμιο πριν να αρχίσει η πτώση της στάχτης. Η διαδικασία του καθαρισμού θα πρέπει να ξεκινήσει αφού σταματήσει να πέφτει η στάχτη.

71 Σε περίπτωση που η πτώση της στάχτης δεν είναι μεγάλη, τότε μπορούν να πραγματοποιηθούν απογειώσεις και προσγειώσεις αεροσκαφών, αλλά το πλήρωμα θα πρέπει να κινεί προσεχτικά τις διαδικασίες ιδιαίτερα την επιβίβαση ή την αποβίβαση από τις σκάλες και τις ράμπες. Οι εργαζόμενοι σε οροφές, στα φτερά των αεροσκαφών και στους εξωτερικούς χώρους θα πρέπει να έχουν προσωπικά προστατευτικά μέσα, όπως μάσκες, προστατευτικά για τα μάτια, κράνη για το κεφάλι, φαγητό, νερό, βοηθητικό φωτισμό καθώς και θα πρέπει να υπάρχουν εξωτερικές τουαλέτες για να είναι μειωμένη η κίνηση στα κτήρια του αεροδρομίου. Αντιμετώπιση κρίσης στη Σαντορίνη Στην παρούσα μελέτη οι προτάσεις για διαχείριση της κρίσης γίνονται με βάση την ανάλυση επικινδυνότητας και για κάθε ένα από τα τέσσερα σενάρια ξεχωριστά. Ακόμη η μελέτη θα εστιαστεί στο οδικό δίκτυο της Σαντορίνης, στο αεροδρόμιο και στις θαλάσσιες μεταφορές. Αξίζει να σημειωθεί ότι για σκοπούς της διαχείρισης λαμβάνονται υπόψη τρία ακόμη μικρά λιμάνια στις περιοχές Κολούμπο, Μονόλιθος και Βλυχάδα. Σε αυτά τα λιμάνια δεν εκτελούνται δρομολόγια πλοίων, όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την μεταφορά των κατοίκων σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. 8.2 Σ ε ν ά ρ ι ο 1 Για την πρώτη περίπτωση επηρεάζεται το βόρειο τμήμα του νησιού και για όλη τη διάρκεια του έτους (χειμερινή και τουριστική περίοδος). Η ποσότητα της τέφρας προκύπτει ότι είναι χαμηλή <1kg/m 2. Έτσι δεν προκύπτει άμεσος κίνδυνος για τις ζωές των κατοίκων, αλλά υπάρχει κίνδυνος για την υγεία τους και για αναπνευστικά προβλήματα. Ο κόσμος που θα βρίσκεται σε κάποια από τις περιοχές που θα επηρεαστούν θα πρέπει να λάβει μέτρα αντιμετώπισης κυρίως για την υγεία και καλό θα είναι ειδικά άτομα ευπαθών ομάδων και ασθενείς να μεταβούν σε άλλες περιοχές η χωριά μέσω του οδικού δικτύου μέχρι να σταματήσει η πτώση τέφρας και να καθαρίσει η ατμόσφαιρα στο χρονικό διάστημα που απαιτείται.

72 Σχήμα 8.1: Σχέδιο έκτακτης ανάγκης-σενάριο 1 8.3 Σ ε ν ά ρ ι ο 2 Εδώ στα βορειοανατολικά της Θήρας η ποσότητα της τέφρας φτάνει τα 10kg/m 2 και στο βόρειο κομμάτι ακόμη και τα 100kg/m 2. Επομένως εδώ είναι έντονος ο κίνδυνος για σοβαρούς τραυματισμούς, προβλήματα σε κτήρια και ζημιές στις περιοχές που θα πληγούν. Η μεταφορά των κατοίκων σε ασφαλή κτήρια μέχρι να σταματήσει το φαινόμενο και μακριά από σημεία που έχουν υψηλή τρωτότητα ή η έγκαιρη μεταφορά τους προς το νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού σε περιοχές είναι η Περίσσα, το Καμάρι, το Εμπορείο, Ο Άγιος Γεώργιος ή ο Εξωμύτης είναι αναγκαία.

73 Σχήμα 8.2: Σχέδιο έκτακτης ανάγκης-σενάριο 2 Ακόμη επηρεάζονται κατοικημένες περιοχές στο νησί της Θηρασίας και μάλιστα και στις δυο περιπτώσεις η τέφρα φτάνει ως το λιμάνι στην Αγία Ειρήνη και έτσι είναι δύσκολη η διαφυγή των κατοίκων από το νησί. Εάν ισχύσει αυτό το σενάριο οι κάτοικοι θα πρέπει να μεταβούν σε κάποιο σημείο συγκέντρωσης (όπου θα πρέπει να υπάρχουν υποδομές για προσωρινή διαμονή) στα δυτικά του νησιού όπου σύμφωνα με τους χάρτες (χειμερινή και τουριστική περίοδος) η τέφρα θα εμφανίζεται στα χαμηλότερα ποσοστά. Εκεί τουλάχιστον για άτομα τα οποία έχουν υποστεί κάποιο τραυματισμό ή επείγουν λόγω υγείας θα μπορεί να γίνει και η άμεση μεταφορά τους εκτός νησιού μέσω αέρος με κάποιο ελικόπτερο η άλλα μέσα.