Avvita Πρασσά Τα αρχεία επιχειρήσεων των Γενικών Αρχείων τον Κράτους - Ν. Μαγνησίας Ακούγοντας προχθές την Florence Ott έκανα υποσυνείδητα έναν παραλληλισμό της περίπτωσης της Μυλούζης με αυτή του Βόλου. Υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία γιατί ο Βόλος είναι, ως γνωστό, μια περιοχή όπου είχε αναπτυχθεί έ ντονη οικονομική -και βιομηχανική φυσικά- δραστηριότητα, αλλά τελευταία με την αποβιομηχάνιση κλείνουν αρκετές βιομηχανικές επιχειρήσεις. Με την ευκαιρία αυτή θα μπορούσαμε, εννοώ τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, να συγκεντρώσουμε τα αρχεία τους. Το ευτύχημα για τη Μυλούζη είναι ότι υπάρχει εκεί ένας φορέας που ασχολείται αποκλειστικά με τη συγκέντρωση των τεκμηρίων αυτών των επιχειρήσεων, ενώ στα Γενικά Αρχεία του Κράτους έχουμε να ασχοληθούμε με πολλούς τομείς -δημόσια και ιδιωτικά αρχεία- και συνεπώς τα ενδιαφέροντα και οι δραστηριότητες μας αναγκαστικά κατακερματίζονται. Παράλληλα υπάρχουν δύο αντικειμενικές δυσκολίες: το ολιγάριθμο προσωπικό και η έλλειψη χώρου. Ωστόσο στο Βόλο έχουμε καταφέρει μέσα στα λίγα χρόνια λειτουργίας μας, από το 1988, να συγκεντρώσουμε μερικά αρχεία που αφορούν το συγκεκριμένο τομέα. Στα Γ.Α.Κ. της Μαγνησίας λοιπόν έχουμε δύο κατηγορίες αρχείων που σχετίζονται με βιομηχανία και εμπόριο: ιδιωτικά και διοικητικά. Στα ιδιωτικά α νήκουν τα αρχεία των εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων και περιέχονται σε μας δια δωρεάς του κατόχου ή του δημιουργού τους. Διοικητικά ονομάζουμε στα Γ.Α.Κ. τα αρχεία του δημόσιου τομέα και, ως γνωστό, προσκτώνται με τη διαδικασία της εκκαθάρισης. Θα αρχίσω με τα ιδιωτικά. Σ' αυτή την κατηγορία ανήκουν: α) τα αρχεία τριών βιομηχανικών επιχειρήσεων: της Σιδηρουργίας Γκλαβάνη, της Κλωστοϋφαντουργίας Παπαγεωργίου και της Ελληνικής Μεταλλουργικής Βιομηχανίας Παπαρρήγα β) τα αρχεία τριών εμπορικών επιχειρήσεων: της Εισαγωγικής Ανώνυμης Εταιρείας Τσιμπούκη, του Παγοποιείου-Ψυγείου Βαλσαμάκη και * Αρχειονόμος, Γ.Α.Κ. νομού Μαγνησίας
140 ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΆ ΑΡΧΕΊΑ της Αντιπροσωπείας Ανταλλακτικών Αυτοκινήτων Θεοδώρας Δ. Πρασσά και Σία ΟΕ γ) τα αρχεία δυο λιθογραφείων: της Καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου και των Γραφικών Τεχνών Σώμογλου. Ποιο είναι το περιεχόμενο των αρχείων αυτών; Το αρχείο της σιδηροβιομηχανίας Γκλαβάνη μας το έχει παραχωρήσει η Εθνική Τράπεζα. Πρόκειται για αρχείο σημαντικότατο για την οικονομική ιστορία του Βόλου και της περιοχής του και πραγματικά είμαστε περήφανοι γι'αυτό. Το αρχείο δεν έχει καταγραφεί ακόμη και γι' αυτό δεν μπορώ να αναφερθώ περισσότερο. Το αρχείο της Κλωστοϋφαντουργίας Παπαγεωργίου εντοπίστηκε από φίλους των Γ.Α.Κ., η δε επικοινωνία μας με την οικογένεια που ακολούθησε μας επέτρεψε να παραλάβουμε το σωζόμενο υλικό. Η επέμβαση μας ήταν καθαρά σωστική. Το αρχειακό υλικό δεν ήταν στην αρχική του θέση, αλλά πεταμένο στο πάτωμα, βιβλία, φάκελοι, λυτά έγγραφα που είχαν βγεί από τους φακέλους τους... Τα περισσότερα ήταν δυστυχώς φθαρμένα από την υγρασία και δεν μπορούσαν ούτε καν να διαβαστούν. Πήραμε λοιπόν ό,τι ήταν σε σχετικά καλή ή μέτρια κατάσταση. Πρόκειται για μικρό αρχείο, περίπου 200 κατάστιχα και ελάχιστοι φάκελοι. Μας παρέχουν μια σχετικά ικανοποιητική -έστω και αποσπασματική- εικόνα για τη ζωή του εργοστασίου. Το παλαιότερο βιβλίο είναι του 1914 και το νεότερο του 1982. Δεν χρειάζεται να περιγράψω το περιεχόμενο του αρχείου, γιατί περιέχει όλα τα γνωστά μας πια βιβλία που χρησιμοποιούν αυτές οι επιχειρήσεις και που ακούσαμε κατά τη διάρκεια του Σεμιναρίου. Το εργοστάσιο ιδρύθηκε το 1905 από τον Γεώργιο Παπαγεωργίου. Ξεκίνησε με 15 αργαλειούς και με τα απολύτως στοιχειώδη μέσα της εποχής εκείνης, ενώ το προσωπικό έφθασε μόλις στα 20 άτομα. Η εξελικτική του πορεία προχώρησε με μεγάλα βήματα σε κτίρια, μηχανολογικό εξοπλισμό, παραγωγή και προσωπικό, αλλά μετά το 1960 άρχισε η αντίστροφη μέτρηση και στη δεκαετία του 1970 το εργοστάσιο έκλεισε. Το τρίτο βιομηχανικό αρχείο των ΓΑΚ της Μαγνησίας είναι το αρχείο της ε πίσης πολύ σημαντικής μεταλλουργικής βιομηχανίας Παπαρρήγα. Η βιομηχανία αυτή είναι μεταπολεμική, ιδρύθηκε στα μέσα της δεκαετίας του '50 και σταδιακά απέκτησε τρία εργοστάσια: δύο στο Βόλο και ένα στον Πειραιά. Κατασκεύαζε υδραυλικά, σωλήνες, βρύσες, καζανάκια και ήταν ο κύριος προμηθευτής του Στρατού. Από τα τέλη της δεκαετίας του '70 αρχίζει η πτωτική πορεία λόγω κακής διαχείρισης και η εταιρεία έκλεισε στις αρχές του '80. Το αρχείο που περιήλθε στην υπηρεσία μας, παραδόθηκε από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το οποίο έχει στην κατοχή του το κτίριο του εργοστασίου. Όταν
ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΆ ΑΡΧΕΊΑ 141 το Π.Θ. θέλησε να αξιοποιήσει το κτίριο για την εγκατάσταση νέων σχολών, α πευθύνθηκε σε μας για να παραλάβουμε το σωζόμενο αρχείο. Και στην περίπτωση αυτή αντιμετωπίσαμε το ίδιο πρόβλημα. Το αρχείο είχε μεταφερθεί εκεί από άλλο χώρο, ήταν πεταμένο στο πάτωμα, οι εργολάβοι πίεζαν να το παραλάβουμε γρήγορα. Και εδώ φυσικά δεν έγινε επιλογή, δεν μπορούσε άλλωστε να γίνει. Το πήραμε όλο, εκτός βέβαια από ό,τι είχε υποστεί ανεπανόρθωτη ζημιά. Το αρχείο έχει μεταφερθεί σε χώρο που μας έχει διαθέσει προσωρινά το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, όπου όμως δεν διευκολύνεται η καταγραφή του. Καλύπτει την πρόσφατη περίοδο 1965-1982, περιέχει τα γνωστά λογιστικά βιβλία καθώς και διαφημιστικά έντυπα των μηχανών που παρήγε το εργοστάσιο αλλά και ξένων. Η Ανώνυμη Εισαγωγική Εταιρεία Τσιμπούκη ιδρύθηκε το 1950 και κάνει εισαγωγές βερνικιών και χρωμάτων. Σώζεται όλο το αρχείο της, που μας παραχωρήθηκε από το σημερινό ιδιοκτήτη της Κώστα Τσιμπούκη. Το αρχείο καλύπτει την τριακονταετία 1950-1980. Το αρχείο του Παγοποιείου-Ψυγείου Παρίση-Βαλσαμάκη της Σκοπέλου είναι πάρα πολύ μικρό, περιλαμβάνει ελάχιστα έγγραφα αλληλογραφίας της περιόδου 1936-1942 και είναι δωρεά του Σκοπελίτη κ. Κων. Καλλιανού. Η ομόρρυθμη Εταιρεία Θεοδώρα Πρασσά είναι μία μικρομεσαία εμπορική επιχείρηση αντιπροσωπείας ανταλλακτικών αυτοκινήτων, που ιδρύθηκε το 1972 και μας έχει παραχωρηθεί όλο το αρχείο της μέχρι το 1992. Τα αρχεία των λιθογραφείων της καπνοβιομηχανίας Ματσάγγου και της ε ταιρείας γραφικών τεχνών Σώμογλου περιέχουν διαφημιστικές αφίσες, φιλμς, ετικέτες κλπ. Τα αρχεία των λιθογραφείων είναι πολύ σημαντικά, αλλά ελάχιστα γνωστά αρχεία. Και φυσικά η ύπαρξη τους ενδιαφέρει και την Ιστορία της Τέχνης. Η δεύτερη κατηγορία αρχείων σχετικών με τη βιομηχανία και το εμπόριο που μας απασχολούν στο Σεμινάριο αυτό, είναι, όπως προανέφερα, τα διοικητικά αρχεία. Στα διοικητικά ανήκουν το αρχείο του Επιμελητηρίου Μαγνησίας (πρώην EBE Βόλου), που είναι ΝΠΔΔ, και τα αρχεία δύο υπηρεσιών της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας: των Διευθύνσεων Βιομηχανίας και Εμπορίου. Το Επιμελητήριο Μαγνησίας ιδρύθηκε το 1919, πέντε δηλαδή χρόνια μετά το νόμο περί Επιμελητηρίων, και τότε ονομαζόταν Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο (EBE) Βόλου. Το Επαγγελματοβιοτεχνικό ήταν ξεχωριστό, ενώ τα τέσσερα τμήματα σήμερα έχουν ενωθεί σε Επιμελητήριο Μαγνησίας. Το αρ-
142 ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ χείο αυτό καλύπτει την περίοδο 1919-1986 και περιλαμβάνει 930 περίπου δέματα. Κάθε δέμα περιέχει 2-3 κατάστιχα ή 2-3 φακέλους. Πώς έχει γίνει η καταγραφή και η ταξινόμηση του αρχείου: Το Επιμελητήριο έχει ένα χειρόγραφο Ευρετήριο, στο οποίο παραπέμπουν οι αριθμοί των δεμάτων. Εμείς για κάθε δέμα συντάσσουμε Δελτίο Εισαγωγής, όπου καταγράφεται ο δικός μας αύξων αριθμός εισαγωγής, ο αριθμός του δέματος, το περιεχόμενο του δέματος (σύμφωνα με την ετικέττα του δέματος) και η χρονολογία. Μετά την εισαγωγή του αρχειακού υλικού στην υπηρεσία μας, ανοίγονται τα δέματα, επαληθεύεται το περιεχόμενο τους με την ένδειξη της ετικέττας και καταγράφονται στο δελτίο εισαγωγής οι τύποι των τεκμηρίων: Βιβλία/Κατάστιχα, Φάκελοι, Δεσμίδες εγγράφων. Το υλικό επίσης καταχωρείται στον Η/Υ σε αντίστοιχα πεδία και με το ευρετήριο που προκύπτει είμαστε σε θέση να έχουμε πολλαπλές προσεγγίσεις. Η σημασία του αρχείου αυτού για τη γνώση της οικονομικής δραστηριότητας της περιοχής είναι νομίζω αυτονόητη. Εντελώς ενδεικτικά μόνο αναφέρω ότι υπάρχουν μητρώα επιχειρήσεων και των υπόλοιπων περιοχών της Θεσσαλίας (Τυρνάβου, Καλαμπάκας, Καρδίτσας, Λάρισας), από τα οποία παρέχονται πληροφορίες που δεν μπορούν να αναζητηθούν αλλού. Αρχείο Διεύθυνσης Βιομηχανίας. Οι αρμοδιότητες της υπηρεσίας αυτής είναι ο έλεγχος των βιομηχανικών και βιοτεχνικών εγκαταστάσεων, η έγκριση και χορήγηση αδειών εγκατάστασης, διαρρύθμισης και λειτουργίας, επαναλειτουργίας ή επέκτασης των βιομηχανιών και βιοτεχνιών, των εργοστασίων παραγωγής εκρηκτικών, των εγκαταστάσεων εναποθήκευσης υγρών καυσίμων και αποθηκών υγραερίων ή καυσίμων αερίων, των ελαιοτριβείων, βυρσοδεψείων, συνεργείων, μηχανουργείων, αρτοποιείων κλπ., η έγκριση εισαγωγής μηχανολογικού εξοπλισμού, η ρύθμιση κάθε θέματος που ανακύπτει από τη λειτουργία αυτών των εγκαταστάσεων, τις τυχόν δυσμενείς επιδράσεις στην περιοχή και την επιβολή κυρώσεων, τη λήψη μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος κλπ. Οι παρεχόμενες πληροφορίες σχετίζονται κυρίως με την κτιριακή και μηχανολογική υποδομή των επιχειρήσεων και τα προβλήματα που ενδεχομένως προκύπτουν από τη λειτουργία τους. Η υπηρεσία αυτή, ως Δ/νση Βιομηχανίας, ιδρύθηκε με το Ν. 238/1979 "Περί Οργανισμού του Υπ. Βιομηχανίας και Ενέργειας". Πριν από την ίδρυση της, τα θέματα αυτά διαχειριζόταν το Μηχανολογικό Γραφείο Βόλου που είχε ιδρυθεί το 1951 και παλιότερα το Γραφείο Ελέγχου Σιδηροδρόμων, Μηχανολογικών και Ηλεκτρολογικών Εγκαταστάσεων Βόλου του Υπ. Συγκοινωνιών. Φυσικά δεν έγινε επιλογή κατά την εκκαθάριση του αρχείου και πήραμε όλο
ΕΛΛΗΝΙΚΆ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΆ ΑΡΧΕΊΑ 143 το υλικό, 1037 φακέλους, οι οποίοι καλύπτουν την περίοδο 1915-1980 και έ χουν καταχωρηθεί σε Η/Υ. Τα έγγραφα που συνήθως συναντάμε στο αρχείο αυτό είναι: Αίτηση χορήγησης άδειας λειτουργίας, επαναλειτουργίας, επέκτασης της επιχείρησης, Τεχνική Εκθεση και Γνωμοδότηση, Τοπογραφικό διάγραμμα, Σχεδιάγραμμα μηχανολογικών εγκαταστάσεων, Έγγραφα σχετικά με ενοχλήσεις και διαμαρτυρίες των γειτόνων κλπ. Θα τελειώσω με το αρχείο της Διεύθυνσης Εμπορίου. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό αρχείο ως προς την ποικιλία των πληροφοριών που παρέχει. Αρκετό μέρος του αρχείου ανήκει στις δεκαετίες του '40, '50, '60 και είναι ευτύχημα που σώζεται παρά τις εκκαθαρίσεις που είχαν γίνει πριν από τη λειτουργία των ΓΑΚ Μαγνησίας (πριν από 1988 δηλαδή). Τα πιο σημαντικά, κατά την εκτίμηση μου, σημεία του αρχείου και τα οποία δεν μπορούμε να εντοπίσουμε από άλλες πηγές, είναι Ευρετήρια Αρτοποιείων του 1947-49, τα Πρακτικά των Αγορανομικών Επιτροπών Βόλου, Βελεστίνου, Αλμυρού, Ζαγοράς, Μηλέων και Σκιάθου, που καλύπτουν την περίοδο από τα μέσα της δεκαετίας του '40 μέχρι το '67. Επίσης υπάρχουν διαταγές και εγκύκλιοι του Υπ. Εμπορίου προς τις Δ/νσεις Εμπορίου. Εκτός από το υλικό αυτό, στη Δ/νση Εμπορίου υπάρχουν οι φάκελοι των ε πιχειρήσεων, για τη λειτουργία των οποίων εκδίδεται άδεια από την υπηρεσία αυτή (όπως μας ανέφερε χθες ο κ. Παπαστεφανάκης). Επειδή οι φάκελοι αυτοί διατηρούνται στο διηνεκές, είναι καλό να καταγράφονται από τα ΓΑΚ, προκειμένου να ενημερώνουμε τους ενδιαφερόμενους ερευνητές.