ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ Το κρυμμένο εργοστάσιο παιχνιδιών
Η ΒΗΣΣΑΡΙΑ ΖΟΡμΠΑ-ΡΑμμΟΠΟΥΛΟΥ σπούδασε φιλολογία στην Αθήνα, Αρχαιολογία στα Γιάννενα και μετεκπαιδεύτηκε στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Master) στην Εκπαιδευτική Πολιτική («Η ίδρυση των μουσικών Σχολείων στην Ελλάδα») από το Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Πατρών. Πεζά και ποιήματά της για παιδιά και ενηλίκους διακρίθηκαν και βραβεύτηκαν σε πανελλήνιους διαγωνισμούς: «μελέαγρος, το παλληκάρι και ο κάπρος», Εκδόσεις Ακρίτας, «Κάθε γωνιά και Αϊ-Βασίλης» (Έπαινος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς 2001), Εκδόσεις Ψυχογιός, «Ο μικρός τυμπανιστής των Εξαρχείων» (Έπαινος Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς 2002), Εκδόσεις Ψυχογιός, «Καλοκαιρινό μπουρίνι», Εκδόσεις Κέδρος (Α Βραβείο Αστυνομικού μυθιστορήματος για Παιδιά, από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 2003 4η επανέκδοση: καλοκαίρι 2014). Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορεί στη συλλογική έκδοση «Ανθολογία Διηγήματος» το διήγημά της «Η συνέντευξη», βραβευμένο στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος «Α. Σαμαράκης», το 2000. Για τη συγγραφή θεατρικών έργων για παιδιά έχει αποσπάσει έπαινο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 2003 για το έργο της «ΝΙΝΙΑΝ: Οι περιπέτειες ενός ευτυχισμένου Νάνου που έγινε δυστυχισμένος Γίγαντας» (1η παράσταση 15-12-04 από το ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων σε σκηνοθεσία Λουίζας-μαρίας Παπαδοπούλου, 2η παράσταση 2014, ΔΗΠΕΘΕ Αγρινίου, σκηνοθεσία Δημήτρη Σταμούλη), καθώς και κρατικό βραβείο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 2004 για το έργο της «Ιβάν ο Τρυφερός». Το 2009 εκδόθηκαν το αρχαιολογικού ενδιαφέροντος παιδικό αφήγημα «Το μυστήριο της μυρτιάς» (Εκδόσεις Ακρίτας), το ιστορικό μυθιστόρημα για ενηλίκους «με την πορφύρα και τον χρωστήρα» (Εκδόσεις Πατάκη) και το νεανικό μυθιστόρημα «Το κρυμμένο εργοστάσιο παιχνιδιών» (Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Βραβείο Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου 2010). Επίσης, επανεκδόθηκε με νέο εξώφυλλο και εικονογράφηση το χριστουγεννιάτικο αφήγημα για παιδιά «Ο Κωστής και το θαύμα των Χριστουγέννων» (Εκδόσεις Ακρίτας), ενώ το 2014 το εφηβικό μυθιστόρημά της «Σελίδες ενός έφηβου χειμώνα (Εκδόσεις Πατάκη) ήταν υποψήφιο (βραχεία λίστα) για κρατικό βραβείο. Εργάζεται ως διευθύντρια στο 4ο Γυμνάσιο Αγρινίου.
ΒΗΣΣΑΡΙΑ ΖΟΡμΠΑ-ΡΑμμΟΠΟΥΛΟΥ Το κρυμμένο εργοστάσιο παιχνιδιών O ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΑ
Θέση υπογραφής δικαιούχου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον η υπογραφή προβλέπεται από τη σύμβαση Tο παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (N. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Aπαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής αδείας του εκδό τη η κατά οποιον δήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρο νικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπω ση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. Eκδόσεις Πατάκη Σύγχρονη λογοτεχνία για παιδιά και για νέους Συλλογή Περιστέρια 169 Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου, Το κρυμμένο εργοστάσιο παιχνιδιών Εικονογράφηση εξωφύλλου: Ίρις Σαμαρτζή Σχεδιασμός εξωφύλλου σειράς: polka dot design Διορθώσεις: μάγδα Τικοπούλου Σελιδοποίηση: «ΦΑΣμΑ» ΑΦΟΙ Kαπένη Κ. & Α. Ο.Ε. Φιλμ - μοντάζ: Mαρία Ποινιού-Pένεση Copyright για την εικονογράφηση του εξωφύλλου Σ. Πατάκης AEEΔE (Eκδόσεις Πατάκη), 2015 Copyright Σ. Πατάκης AEEΔE (Eκδόσεις Πατάκη) και Βησσαρία Ζορμπά-Ραμμοπούλου, 2012 Πρώτη έκδοση από τις Eκδόσεις Πατάκη, Aθήνα, Σεπτέμβριος 2015 KET 8134 KEΠ 339/15 ISBN 978-960-16-5066-1 ΠANAΓH TΣAΛΔAPH 38 (ΠPΩHN ΠEIPAIΩΣ), 104 37 AΘHNA, THΛ.: 210.36.50.000, 801.100.2665, 210.52.05.600 KENTPIKH ΔIAΘEΣH: EMM. MΠENAKH 16, 106 78 AΘHNA, THΛ.: 210.38.31.078 YΠOK/MA: ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΚΤΕΟ), 570 09 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘEΣΣΑΛΟNIKHΣ, Τ.Θ. 1213, THΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, 2310.75.51.75, ΦAΞ: 2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr e-mail: info@ patakis.gr, sales@ patakis.gr
Χουάνγκ-Σιάο Απόψε η Σελήνη λάμπει απόκοσμα στον φθινοπωρινό ουρανό. Οι ανάγλυφοι όγκοι του γρανιτένιου βουνού απέναντι μοιάζουν πελώριοι δράκοι, ακίνητοι μα απειλητικοί. Οι πρώτες πραγματικά ψυχρές ριπές του βοριά φυσάνε σήμερα. Λίγος μόνο καιρός απομένει για τους χειμερινούς παγωμένους μουσώνες. Ο Χουάνγκ-Σιάο αγκαλιάζει τα κουρασμένα του γόνατα, ακουμπά την πλάτη στον ξύλινο τοίχο του κοιτώνα, ατενίζει τα αστέρια. Πρώτη φορά από τότε που έφτασε εδώ νιώθει τόσο έντονη και βαθιά νοσταλγία. Έζησε κάποτε καλύτερες μέρες στο χωριό του. Μπορεί να δούλευε ολημερίς προσέχοντας τα βουβάλια που βοσκούσαν, αλλά είχε συντροφιά τα αδέρφια του και η ματιά του απλωνόταν ελεύθερη ως την άκρη του ορίζοντα. Τα αδέρφια του κι αυτός έτρεχαν και έπαιζαν με τα μικρά βουβαλάκια, συζητούσαν και γελούσαν, καμιά φορά τραγουδούσαν κιόλας, ένας ένας στη βοσκή ή όλοι μαζί στον δρόμο του γυρισμού τα δειλινά. Εδώ δουλεύει επίσης ολημερίς, αλλά κλεισμένος σε μια μακρόστενη αίθουσα, την οποία ο αρχιεργάτης Κι-Μπουν είχε ονομάσει «Το Κρυμμένο Εργοστάσιο». Για συντρο- 9
φιά του δεν έχει τα αδέρφια του αλλά τα «πενήντα παιδιά του αρχιεργάτη Κι-Μπουν» που έφτασαν εδώ, όπως κι αυτός, από δρόμους που δε γνωρίζουν. Κανένας δε μιλάει ούτε γελάει όσο δουλεύουν, και προπαντός κανείς δεν τραγουδάει. Ο επιστάτης Λι περιφέρεται ανάμεσά τους, στυλώνει το βλέμμα σε όποιο παιδί αργοπορεί, χτυπάει τη βέργα πάνω στις μπότες του σε κάθε τέταρτο βήμα. Ο Χουάνγκ-Σιάο υπολογίζει από τον ήχο της βέργας την απόσταση, ξέρει χωρίς να σηκώσει τα μάτια του πότε ο επιστάτης Λι πλησιάζει και πότε απομακρύνεται, με κλειστά βλέφαρα ξέρει σε ποιο σημείο ακριβώς της αίθουσας βηματίζει εκείνος ένα ρίγος διατρέχει τη ραχοκοκαλιά του κάθε φορά που τον νιώθει να περνάει πίσω του. Ο επιστάτης Λι δε χτυπάει τη βέργα του μόνο πάνω στις μπότες του, την ανεβοκατεβάζει απότομα και στις πλάτες των παιδιών που δουλεύουν με αργοκίνητα δάχτυλα. Τώρα, στο τέλος της μέρας, ο Χουάνγκ-Σιάο μαζί με τους συντρόφους του, τα «πενήντα παιδιά του αρχιεργάτη Κι-Μπουν», έξω από το εργοστάσιο, ακουμπισμένος στον εξωτερικό τοίχο του ξύλινου κοιτώνα, απολαμβάνει την αμοιβή του κόπου του: μια ρυζόπιτα και μισό νόμισμα κρυμμένο στη φόδρα της τσέπης του. Το άλλο μισό νόμισμα ο επιστάτης Λι το κρατάει για τον αρχιεργάτη Κι- Μπουν. Στο τέλος της εβδομάδας ο αρχιεργάτης Κι- Μπουν εμφανίζεται και εισπράττει τα μισά νομίσματα όλων των παιδιών για να πάρει πίσω όσα πλήρωσε κάθε φορά που νοίκιασε παιδί. Ο Χουάνγκ-Σιάο αναστενάζει. Δεν είναι πως νιώθει 10
αδικημένος ίσα ίσα που κάποιες φορές νιώθει και ευχαριστημένος. Ναι, δουλεύει πολύ, τόσο που φορές φορές τον πονάνε τα δάχτυλά του, αλλά δεν είναι ο μόνος. Τόσα παιδιά δουλεύουν για την ίδια ακριβώς αμοιβή, μια ρυζόπιτα και μισό νόμισμα στο τέλος της μέρας, αλλά δε δουλεύουν σε μέρος στεγνό και ζεστό, δεν κοιμούνται σε αχυρένιο στρώμα. Υπάρχουν παιδιά που δουλεύουν στα ρύζια και στα ζαχαροκάλαμα στο δέλτα των ποταμών, στις λιμνοθάλασσες του νότου. Ολημερίς τα πόδια τους τσαλαβουτούν στα νερά, τα ρούχα τους δεν είναι ποτέ στεγνά, τα βράδια κοιμούνται σε λινάτσες ανάμεσα από μπαμπού. Ο πατέρας του πρόσεξε πολύ σε ποιον θα τον νοικιάσει. Όταν οι βούβαλοί τους άρχισαν να αρρωσταίνουν και ο ένας μετά τον άλλο ψοφούσαν, ο πατέρας κατάλαβε πως γρήγορα θα έμεναν χωρίς κοπάδι. Και χωρίς φαΐ. Σύντομα η αρρώστια ξεπάστρεψε και τα κοπάδια των συγχωριανών τους. Στα βουνά δεν μπορείς να καλλιεργήσεις, μόνο στους πρόποδες, στα χαμηλά, υπήρχαν φυτείες τσαγιού. Κανείς όμως δε θα τους έπαιρνε στη δούλεψή του έναν έναν ξεχωριστά. Όλοι νοίκιαζαν παιδιά, έτσι έρχονταν πιο φτηνά. Ο αρχιεργάτης Κι-Μπουν, πληροφορημένος για την κατάσταση στο χωριό τους, έκανε έγκαιρα την εμφάνισή του. Έφτασε ακριβώς τη μέρα που αργόσβηνε το τελευταίο ζώο του κοπαδιού τους, το νεογέννητο βουβαλάκι, το αγαπημένο του Χουάνγκ-Σιάο. Ο πατέρας του ζήτησε το μισό ενοίκιο προκαταβολή και έθεσε τους όρους του: Θα νοίκιαζε τα παιδιά του μόνο αν ο αρχιεργάτης Κι- 11
Μπουν τού υποσχόταν πως δε θα τα πήγαινε να δουλέψουν στις λιμνοθάλασσες του νότου ή στα ανθρακωρυχεία του βορρά. Η υγρασία τσακίζει τα κόκαλα, είχε πει, και η καρβουνόσκονη φράζει τα πνευμόνια. Ο Κι-Μπουν υποσχέθηκε πως για τους δύο μεγαλύτερους αδερφούς του υπήρχαν δουλειές σε φυτείες κεχριού στα κεντρικά. Μόνο που ο Χουάνγκ-Σιάο ήταν πολύ μικρός μόλις δέκα χρονών και δεν είχε τι να τον κάνει. Διακινδυνεύω πολλά, είχε πει στον πατέρα, αυτός φαίνεται πολύ μικρότερος, τα άλλα δύο φαίνονται μεγαλύτερα. Αν με συλλάβουν, εγώ δεν κερδίζω τίποτα, ίσα ίσα, χάνω κι αυτά που σου δωσα. Μα πρέπει κι αυτός να ζήσει, είχε διαμαρτυρηθεί ο πατέρας. Τι να τον ταΐσω σ ένα έρημο χωριό Βρες του μια δουλειά για ένα πιάτο ρύζι. Και τότε ο αρχιεργάτης Κι-Μπουν είχε θυμηθεί το Κρυμμένο Εργοστάσιο, τον είχε χτυπήσει στην πλάτη και του είχε πει: Τυχερέ, θα σε βάλω να δουλέψεις ανάμεσα στα ωραιότερα παιχνίδια, δε θα χρειαστεί να βγεις στο ύπαιθρο ποτέ. Όχι, ο Χουάνγκ-Σιάο δεν είναι αχάριστος τα πράγματα θα μπορούσε να είναι πολύ χειρότερα. Δε νιώθει αδικημένος. Μόνο που να, απόψε η Σελήνη λάμπει παράξενα, τα βουνά φωτίζονται απόκοσμα και η νοσταλγία ριζώνει στην καρδιά. Δεν ξέρει τι έχει απογίνει το σπίτι στο χωριό, ένα δωμάτιο όλο κι όλο τέτοια ώρα θα φωτιζόταν από τη λάμπα που η μάνα άναβε καίγοντας λίπος βουβα- 12
λιού. Αναρωτιέται αν με τα χρήματα του Κι-Μπουν οι γονείς του θα μπορέσουν να ξαναφτιάξουν κοπάδι, του λείπουν τα αδέρφια του κι αν τον ρωτήσεις ποιοι είναι οι δρόμοι που οδηγούν στο χωριό τους, δε θα ξέρει να σου πει. 13
Όπου ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ αποστέλλει επίσημη αναφορά στον Επόπτη Παιδικής Εργασίας Bραδιάζει, χαμηλά στους πρόποδες του βουνού η Σελήνη δεν έχει ακόμα στείλει τις αργυρές της ακτίνες, το νερό του ποταμού στιγμές στιγμές στραφταλίζει, μα στις όχθες του το σκοτάδι απλώνεται γρήγορα ανάμεσα στα ερείπια αρχαίων ναών και στα χαλάσματα μοναστηριών. Ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ, μικροσκοπικός μέσα στο μοναδικό μαύρο κοστούμι του, βιάζεται να επιστρέψει στο σπίτι του, ένα στενό δωματιάκι κολλημένο στον πίσω τοίχο του σχολείου του. Για άλλη μια φορά σήμερα επισκέφθηκε τον κοινοτάρχη Σου, για άλλη μια φορά τού θύμισε πως ήταν ακόμα στην αρχή της σχολικής χρονιάς και η τάξη άρχιζε να αδειάζει, για άλλη μια φορά ο κοινοτάρχης τού είχε υποσχεθεί πως θα έκανε ό,τι μπορούσε, κι εκείνος τον είχε καληνυχτίσει καταϋποχρεωμένος αλλά βαθύτατα απελπισμένος. Όταν ο κοινοτάρχης Σου έλεγε πως θα έκανε ό,τι μπορούσε, εννοούσε πως απλώς θα έλεγε δυο λόγια στους γονείς, αν συναντούσε κανέναν τους τυχαία στον δρόμο. Αλλά ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ ξέρει πως αυτό δεν 14
είναι αρκετό. Στους γονείς είχε μιλήσει και ο ίδιος πολλές φορές, και όχι τυχαία. Πηγαίνει συχνά ως τα σπίτια τους, χτυπάει την εξώθυρα του φτωχικού τους, γίνεται ενοχλητικός, ακούει σχεδόν τα ίδια λόγια σε κάθε σπίτι: «Δάσκαλε, άλλη βοήθεια για τις δουλειές δεν έχουμε, εξόν απ το παιδί μας», και φεύγει ξέροντας πως η κατάσταση δε διορθώνεται. Όχι πως αδικεί τους γονείς. Φτωχοί άνθρωποι, ταλαιπωρημένοι από τις πλημμύρες του ποταμού στους καλοκαιρινούς μουσώνες και την ξηρασία που ακολουθεί τους χειμωνιάτικους μήνες, προσπαθούν να αναστήσουν τις καλλιέργειες με τη βοήθεια των παιδιών τους. Και παιδιά δεν έχει πολλά το χωριό. Οι κάτοικοί του δεν είναι πλούσιοι για να μπορούν να πληρώσουν το πρόστιμο του δεύτερου παιδιού, σχεδόν κάθε σπίτι έχει από ένα. Παλιότερα είχε ζητήσει από τον κοινοτάρχη Σου την άδεια να λειτουργεί το σχολείο του τα απογεύματα, και ο κοινοτάρχης Σου του την είχε δώσει. Τα παιδιά έρχονταν κουρασμένα και ξέπνοα μετά το τέλος της δουλειάς στα χωράφια, λίγη όρεξη είχαν για μάθημα, τα κουρασμένα χέρια τους ήταν απρόθυμα να γράψουν, όμως, τουλάχιστον, ήταν εκεί. Ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ τούς διηγούνταν παραμύθια, τους διάβαζε ιστορίες και όταν τα έβλεπε να ακουμπούν νυσταγμένα το κεφάλι στο θρανίο, άρχιζε να τους τραγουδά. Φέτος, όμως, κάτι περίεργο συνέβαινε. Καμιά προσπάθειά του δεν έπιανε τόπο. Τα παιδιά άρχιζαν σιγά σιγά να μην έρχονται σχολείο, οι γονείς τον απέφευγαν στον δρόμο και στα χωράφια τους δεν αντηχούσαν παιδικές φωνές. 15
Ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ επισκεπτόταν κάθε μέρα τον κοινοτάρχη για να του εκθέσει την κατάσταση. Ε, τι να κάνουμε; Φέτος δεν ήτανε καλή η σοδειά, την προλαβαίνουνε και μόνοι τους οι μεγάλοι, δεν τα χρειάζονται τα παιδιά, του απαντούσε εκείνος. Τόσο το καλύτερο, αντέτεινε ο δάσκαλος. Αφού δεν τα χρειάζονται στις δουλειές, ας μου τα στείλουν στο σχολείο. Θα τους μιλήσω, θα τους μιλήσω, υποσχόταν ο κοινοτάρχης Σου, όμως τα παιδιά δεν επέστρεφαν στο σχολείο. Απόψε ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ γυρίζει βιαστικός μα ικανοποιημένος στο σπίτι του. Ακούει το νερό που κυλάει κάτω από τις σκοτεινές όχθες και σκέφτεται πως κι αυτός με τη σημερινή του ενέργεια «θα βάλει το νερό στ αυλάκι». Γιατί ο δάσκαλος ξέρει τι συμβαίνει. Δεν εξαφανίζονται έτσι, στα καλά καθούμενα, τα παιδιά και από το σχολείο και από το χωράφι. Η σοδειά φέτος ήταν κακή και κάποιοι νοίκιαζαν τα παιδιά τους ως εργάτες. Είχε εκμυστηρευτεί τις υποψίες του στον κοινοτάρχη, μα εκείνος δεν τις συμμερίστηκε. Κι όμως. Ο δάσκαλος είχε δει το φορτηγό, καλυμμένο με γκρίζους μουσαμάδες, να φτάνει αξημέρωτα στην άκρη του χωριού και να φεύγει σχεδόν αμέσως. Είχε ζητήσει πολλές φορές από τον κοινοτάρχη Σου να στείλει επίσημη αναφορά θα τη συνέτασσε ο ίδιος στον Επόπτη Παιδικής Εργασίας. Ο κοινοτάρχης Σου όμως αρνούνταν πεισματικά. Δεν μπορώ να δυσφημίσω το χωριό μου, έλεγε, στηριγμένος μόνο σε υποψίες. Όμως απόψε ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ δεν περιορίστηκε σε μια ακόμα επίσκεψη στο γραφείο του κοινοτάρ- 16
χη. Προηγουμένως είχε περάσει από το ταχυδρομείο και είχε στείλει ο ίδιος μια επίσημη πρόσκληση προς τον Επόπτη Παιδικής Εργασίας, να επισκεφθεί αυτοπροσώπως το χωριό τους και να εκτιμήσει επιτόπου την κατάσταση. Σαν να μπαίνει το νερό στ αυλάκι, μουρμουρίζει ο δάσκαλος Μι-Γουάνγκ και βάζει το κλειδί στην κλειδαρότρυπα της ταπεινής του εξώθυρας. 17