Διαβάστε τις οδηγίες προσεκτικά και κρατήστε τις πληροφορίες και το κουτί για μελλοντική αναφορά.

Διαβάστε τις οδηγίες προσεκτικά και κρατήστε τις πληροφορίες και το κουτί για μελλοντική αναφορά. Κατασκευαστής: Clementoni S.p.A. Zona Industriale Fontenoce s.n.c. 62019 Recanati (MC) Italy Tel. +39-071-75811 Fax +39-071-7581234 www.clementoni.com Item no.: 1026-63986 Διανέμεται στην Ελλάδα και στην Κύπρο από την AS COMPANY Α.Ε. 2ο χλμ Παλαιάς Συμμαχικής Οδού, 57013, Θεσσαλονίκη, Ελλάδα V28340

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΠΑΤΑΡΙΩΝ 1) Η τοποθέτηση και η αντικατάσταση των μπαταριών πρέπει να γίνεται από ενήλικα. 2) Βεβαιωθείτε ότι η ηλεκτρονική συσκευή είναι απενεργοποιημένη. 3) Ξεβιδώστε τις βίδες από το κάλυμμα και ανοίξτε τη θήκη των μπαταριών. 4) Αφαιρέστε τις παλιές μπαταρίες. 5) Τοποθετήστε τις μπαταρίες (3 x 1,5V LR44/AG13). Βεβαιωθείτε ότι τα σύμβολα + και είναι σύμφωνα με την πολικότητα που δείχνει το διάγραμμα στην διπλανή εικόνα και μέσα στη θήκη μπαταριών. 6) Κλείστε τη θήκη μπαταριών και σφίξτε τις βίδες. 7) Ενεργοποιήστε την ηλεκτρονική συσκευή και βεβαιωθείτε ότι λειτουργεί σωστά. Τροφοδοσία: DC 4.5V Μπαταρίες: 3 x 1.5V LR44/AG13 (Οι μπαταρίες περιλαμβάνονται) Προσοχή: αφαιρέστε την πλαστική ταινία για να επιτρέψετε την κανονική λειτουργία των μπαταριών. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΘΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΜΕ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΙΜΕΣ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ ΠPOΣOXH! Η τοποθέτηση πρέπει να γίνει από κάποιον ενήλικα. Οι μπαταρίες πρέπει να τοποθετούνται τηρώντας τη σωστή πολικότητα, με βάση τα σύμβολα + και - που έχουν πάνω τους. Οι αποφορτισμένες μπαταρίες πρέπει να αφαιρούνται από το παιχνίδι. Μη βραχυκυκλώνετε τους ακροδέκτες τροφοδοσίας. Μην αγγίζετε, με οποιονδήποτε τρόπο, τις επαφές μέσα στην υποδοχή μπαταριών, για να αποφευχθεί η πιθανότητα βραχυκυκλώματος. Οι επαναφορτιζόμενες μπαταρίες πρέπει να αφαιρούνται από το παιχνίδι όταν πρόκειται να επαναφορτιστούν. Η επαναφόρτιση πρέπει να γίνει μόνο υπό την επίβλεψη ενός ενήλικα. Οι μη επαναφορτιζόμενες μπαταρίες δεν πρέπει να επαναφορτίζονται. Μην αναμειγνύετε διαφορετικούς τύπους μπαταριών ή καινούργιες με μεταχειρισμένες μπαταρίες. ΑΛΛΕΣ ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ: Οι μπαταρίες είναι επικίνδυνες σε περίπτωση κατάποσης. Για τον λόγο αυτό, φυλάξτε τις μακριά από τα παιδιά. Βγάλτε τις μπαταρίες από το παιχνίδι, αν δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μην προσπαθείτε να ανοίξετε τις μπαταρίες. Μην ρίχνετε τις μπαταρίες στη φωτιά! 2

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΧΡΗΣΤΩΝ ΜΠΑΤΑΡΙΩΝ Το σύμβολο Pb-Hg επισημαίνει ότι οι άδειες μπαταρίες πρέπει να απορρίπτονται σύμφωνα τους κανόνες της ισχύουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Τα χημικά σύμβολα του υδραργύρου (Hg), του καδμίου (Cd) και/ή του μολύβδου (Pb) που εμφανίζονται κάτω από το σύμβολο του διαγραμμένου κάδου υποδεικνύουν την παρουσία σημαντικής ποσότητας της συγκεκριμένης ουσίας μέσα στην μπαταρία. Οι ουσίες αυτές είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Η σωστή διάθεση των άχρηστων μπαταριών επιτρέπει την απομόνωση και τη στοχευμένη επεξεργασία των βλαβερών ουσιών. Εκτός αυτού, επιτρέπει την ανακύκλωση των πολύτιμων πρώτων υλών και τη μείωση των δυσμενών επιδράσεων στους ανθρώπους και το περιβάλλον. Η απόρριψη των άχρηστων μπαταριών σε χώρους υγειονομικής ταφής ή στο περιβάλλον αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο της ρύπανσης των υδάτων. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2013/56/ΕΕ απαγορεύεται η διάθεση των μπαταριών και των συσσωρευτών ως αστικών αποβλήτων. Οι καταναλωτές πρέπει να συμμετέχουν στην επιλεκτική συλλογή των αποβλήτων, έτσι ώστε να διευκολύνεται η επεξεργασία και η ανακύκλωσή τους. ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΘΕΣΕΤΕ ΤΙΣ ΑΧΡΗΣΤΕΣ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ: - Πριν πετάξετε τις μπαταρίες, αποφορτίστε τις εντελώς, αφήνοντας τη συσκευή σε συνεχή λειτουργία. - Αφαιρέστε τις μπαταρίες από τη συσκευή, πριν τις διαθέσετε ως απορρίμματα. - Διαθέστε τις μπαταρίες, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, στα ειδικά δοχεία συλλογής, όπου υπάρχουν, ή στα κέντρα επιλεκτικής διάθεσης απορριμμάτων ή στα καταστήματα από όπου τις αγοράσατε. - Η επιστροφή είναι άνευ κόστους! Σε περίπτωση παράνομης διάθεσης, προβλέπονται κυρώσεις. ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ! Το σύμβολο του διαγραμμένου κάδου σημαίνει ότι στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Οδ. 2012/19/ΕΕ), καθώς και στις χώρες που εφαρμόζουν συστήματα επιλεκτικής συλλογής απορριμμάτων, τα μέρη του προϊόντος που επισημαίνονται με αυτό το σύμβολο (ή που αυτό αναγράφεται στις οδηγίες του παιχνιδιού) πρέπει υποχρεωτικά να διατεθούν επιλεκτικά, στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Απαγορεύεται η διάθεση αυτών των διαφόρων εξαρτημάτων ως μεικτών αστικών αποβλήτων. ΠΩΣ ΝΑ ΔΙΑΘΕΣΕΤΕ ΤΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Η.Η.Ε.: Τα μέρη που επισημαίνονται (πάνω στο ίδιο το προϊόν ή στις οδηγίες του) με το σύμβολο πρέπει, υποχρεωτικά, να συλλέγονται ξεχωριστά και να παραδίδονται στις ειδικές εγκαταστάσεις συλλογής ή, όπου επιτρέπεται, να επιστρέφονται στο κατάστημα αγοράς τη στιγμή που γίνεται η αγορά κάποιου παρόμοιου προϊόντος, ή δωρεάν, αν οι εξωτερικές διαστάσεις του εξαρτήματος είναι μικρότερες από 25 εκ. Οι χρήστες του προϊόντος διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για την προώθηση της ορθής διάθεσης του ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού που έφθασε το τέλος της κύκλου ζωής του. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό ο κάθε χρήστης να έχει επίγνωση του ρόλου του και να διαθέτει πάντοτε τα ηλεκτρικά/ηλεκτρονικά απόβλητα σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ορθή διαχείριση, και ευνοώντας την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση ή/και την ανάκτηση αυτών. ΠPOΣOXH! Τα μέρη που επισημαίνονται με το σύμβολο περιέχουν ουσίες που είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία. Για τον λόγο αυτό, απαγορεύεται η διάθεσή τους ως μη διαφοροποιημένα αστικά απόβλητα ή μαζί με άλλα οικιακά απορρίμματα. Η μη ορθή διάθεση των αποβλήτων μπορεί να προκαλέσει περιβαλλοντικές βλάβες και τιμωρείται σύμφωνα με το νόμο. Απαγορεύεται η χρήση των μερών αυτών με ανάρμοστο τρόπο. Συγκεκριμένα, Απαγορεύεται η αποσυναρμολόγηση των ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών μερών και η χρήση αυτού όταν έχει υποστεί κάποια βλάβη. Παρόμοιες ενέργειες θα μπορούσαν να προκαλέσουν σωματικές βλάβες. ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Οι παραπάνω συστάσεις αφορούν αποκλειστικά και μόνο τα μέρη του παιχνιδιού που επισημαίνονται (πάνω στο ίδιο το παιχνίδι ή στις οδηγίες) με το. Τα άλλα μέρη του παιχνιδιού (ηλεκτρονικές κάρτες, αξεσουάρ, κ.λπ.) και η συσκευασία δεν υπόκεινται στις παραπάνω συστάσεις και μπορούν να διατεθούν σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία. Τα υπόλοιπα εξαρτήματα πρέπει να παραδίδονται στα κέντρα συλλογής ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών ή επιστρέφονται στον πωλητή, κατά την αγορά ενός νέου προϊόντος. Οι οικιακοί χρήστες (μη επαγγελματίες) παρακαλούνται να απευθυνθούν στον πωλητή τους, στις υπηρεσίες διάθεσης απορριμμάτων του δήμου ή στο Κέντρο Εξυπηρέτησης Πελατών της: CLEMENTONI S.p.A. (Τηλ.+39 071 75811 - fax +39 071 7581234 - e-mail: info@ clementoni.it) για όλες τις πληροφορίες που αφορούν την ορθή διάθεση του άχρηστου προϊόντος. Εγγραφή στο Μητρώο παραγωγών ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΕ ΕΞΕΛΙΞΗ 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από όλους τους γνωστούς δεινόσαυρους ο Τυραννόσαυρος Rex, αλλιώς και T-Rex, είναι ο δεινόσαυρος που έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στη φαντασία παιδιών και μεγάλων λόγω του μεγάλου του μεγέθους και της άγριας επιθετικής φύσης του. Το επιστημονικό αυτό παιχνίδι περιλαμβάνει ένα μοντέλο T-Rex μεγάλων διαστάσεων. Παρατήρησε την πολύπλοκη δομή του σκελετού του ογκώδους αυτού δεινόσαυρου, ο οποίος περπατούσε στηριζόμενος στα 2 οπίσθια άκρα του. Άκουσε τον τρομακτικό βρυχηθμό του και δες τα πύρινα μάτια του να φωτίζονται. Διαβάζοντας το εγχειρίδιο αυτό θα μάθεις τα χαρακτηριστικά του Τυραννόσαυρου όπως και τη σχέση και συμβίωσή του με τους άλλους δεινόσαυρους. Θα σου εξηγήσει επίσης τους λόγους για τους οποίους μετά από πολλά χρόνια ύπαρξης, οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν δια παντός από προσώπου γης. Περιεχόμενα σετ: - Ηλεκτρονικό κρανίο και γνάθος - Σώμα δεινόσαυρου Περιεχόμενα Οδηγίες για τα ηλεκτρονικά μέρη Συναρμολογώντας τον Τυραννόσαυρο Rex Ποιος ήταν ο T-Rex; Η ιστορία της ζωής στη γη Πώς σχετίζονται μεταξύ τους οι δεινόσαυροι; Μελέτη των απολιθωμάτων Εξαφάνιση των δεινόσαυρων σελ. 2 σελ. 5 σελ. 7 σελ. 8 σελ. 10 σελ. 11 σελ. 15 4

Συναρμολογώντας τον ΤΥΡΑΝΝΟΣΑΥΡΟ REX 1 Ζήτησε τη βοήθεια ενός ενήλικα Το «ηλεκτρονικό» κρανίο, έχει ένα κουμπί στο πάνω μέρος. Πατώντας το, ανάβουν τα μάτια (LED) και ακούγεται ο τρομακτικός βρυχηθμός του ζώου (ή αυτό που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι ήταν ο βρυχηθμός του). Θυμηθείτε να αφαιρέσετε την πλαστική ταινία για να επιτρέψετε τη σωστή λειτουργία των μπαταριών. Το κρανίο ολοκληρώνεται με την τοποθέτηση της κάτω γνάθου. Σημείωση: περιέχει LED κλάσης 1. 2 Πρώτα, εισάγετε τα κομμάτια στην εσωτερική πλευρά των 2 ποδιών και μόλις αυτά ασφαλίσουν, εισάγετε τα πόδια στις ειδικές εγκοπές και πιέστε μέχρι να ακούσετε τον ήχο «κλικ». 3 Έπειτα, χρησιμοποιήστε τις ειδικές προεξοχές για να εισάγετε την κοιλιά του T-Rex στο δεξί μισό του κορμού του. 4 Τοποθετήστε το «ηλεκτρονικό» κρανίο στη σωστή θέση. Αν κάποια από τα κομμάτια του δεινόσαυρου έχουν αγκαθωτά ή αιχμηρά σημεία, παρακαλώ σημειώστε ότι αυτό μπορεί να οφείλεται στα καλούπια μέσα στα οποία φτιάχνονται τα πλαστικά αυτά μέρη. Ζητήστε από έναν ενήλικα να αφαιρέσει αυτά τα ελαττωματικά σημεία με μια λίμα ή γυαλόχαρτο. 5

5 ξεκινήστε να ενώνετε τα 2 μισά του κορμού, ξεκινώντας από την ουρά (Α). Ελέγξτε ότι τα κομμάτια εφαρμόζουν σωστά στην κοιλιά και ότι οι πλαστικές προεξοχές εισάγονται σωστά στην αριστερή πλευρά του σώματος (Β) και εν τέλει, στο κεφάλι (Γ). 6 Για να ολοκληρώσετε τη συναρμολόγηση του κορμού, εισάγετε τα «μικρά» χέρια (άνω άκρα) μέσα στις εσοχές στην μπροστινή πλευρά του στέρνου. 7 Αν θέλετε να «ζωντανέψετε» το δεινόσαυρό σας, πιέστε το πίσω μέρος του κρανίου το οποίο προεξέχει ελάχιστα. Έτσι θα ακούσετε το βρυχηθμό του και θα φωτίσουν τα μάτια του. 6

ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο T-REX; Επιστημονική ονομασία: Ετυμολογία της επιστημονικής ονομασίας: Έτος ανακατασκευής 1ου δείγματος: Βρέθηκε και ανακατασκευάστηκε από τον: Τόπος: Περίοδος ζωής: Μήκος: Ύψος: Βάρος: Tyrannosaurus rex από τα ελληνικά τύραννος & σαύρα και λατινικά βασιλιάς 1905 Καθηγητή Henry Fairfield Osborn Βόρεια Αμερική Κρητιδική περίοδος, περ. 65 εκατομμύρια χρόνια πριν, Μεσοζωικός Αιώνας περίπου 12-13 μέτρα περίπου 5-6 μέτρα περίπου 6 τόνοι Πληροφορίες για την ανατομία του T Rex ΟΥΡΑ Η ουρά του είχε το μήκος σχεδόν ίσο με το μισό του σώμα. Την χρησιμοποιούσε για να μπορεί να διατηρεί την ισορροπία του κατά το περπάτημα, καθώς αντιστάθμιζε το βάρος του κεφαλιού του. Συνέβαλλε επίσης στο να μπορεί να κινείται πλαγίως. ΠΟΔΙΑ Ο T-Rex είχε 2 μικρά μπροστινά άκρα και μόνο 2 δάχτυλα τα οποία χρησιμοποιούσε για να σηκωθεί όταν ξάπλωνε στο έδαφος. Είχε όμως 2 μεγάλα και ισχυρά οπίσθια άκρα με 3 κοφτερά νύχια, πάνω στα οποία στηριζόταν ολόκληρο το σωματικό του βάρος. ΚΕΦΑΛΙ Το κρανίο του T-Rex ήταν πολύ μεγάλο (μήκους έως και 1,5 μέτρο). Το στόμα του περιείχε περίπου 60 κοφτερά δόντια που του έδιναν τη δύναμη να σπάει οστά ζώων και να τα μασάει. Κάποιοι επιστήμονες πίστευαν ότι ο T-Rex ήταν πτωματοφάγος, δηλ. τρεφόταν με πτώματα λόγω του ότι δεν μπορούσε να τρέξει πολύ γρήγορα (μέγιστη ταχύτητα 30-40χλμ/ώρα). Ενώ άλλοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι ήταν άγριος θηρευτής λόγω της ισχυρής κατασκευής του, την πολύ αναπτυγμένη αίσθηση όσφρησης και την εξαιρετική του όραση. 7

Η ΙΣΤΟΡΊΑ ΤΗΣ ΖΩΉΣ ΣΤΗ ΓΗ Τα ερπετά στο Μεσοζωικό Αιώνα Ο Παλαιοζωικός Αιώνας ολοκληρώθηκε με τη μεγάλη εξαφάνιση των ζωντανών οργανισμών και τον ακολούθησε ο Μεσοζωικός Αιώνας, που άρχισε πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια και έληξε πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. Αυτή ήταν η Εποχή των Ερπετών, τα οποία ήταν παρόντα στον πλανήτη μας, στην ξηρά, στον αέρα και στο νερό. Οι δεινόσαυροι ήταν αδιαμφισβήτητοι κυρίαρχοι στη γη σε σχέση με τα σύγχρονά τους μεγάλα φυτοφάγα ζώα και τα άγρια αρπακτικά. Κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού Αιώνα ο οποίος χωρίζεται σε τρεις περιόδους (Τριασική, Ιουρασική και Κρητιδική), πραγματοποιήθηκαν μεγάλες αλλαγές στην επιφάνεια της Γης. Ο Αιώνας αυτός χαρακτηρίστηκε από το σχηματισμό των ηπείρων. Υπήρξαν επίσης τεράστιες αλλαγές στον κόσμο των ζώων και των φυτών (συγκεκριμένα προς το τέλος της Αιώνα), που οδήγησε στην εξαφάνιση των δεινόσαυρων και στην εμφάνιση των φυτών με λουλούδια. ΤΡΙΑΣΙΚΗ ΜΕΣΟΖΩΙΚΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΑΙΟΖΩΙΚΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΑΡΧΑΙΑ ΕΡΠΕΤΑ ΙΟΥΡΑΣΙΚΗ Ευπαρκέρια Διμετρόδοντας ΚΡΗΤΙΔΙΚΗ 8 Κυνόγναθος ΕΡΠΕΤΑ ΤΗΣ ΣΤΕΡΙΑΣ: ΟΙ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ Τυραννόσαυρος

ΠΑΛ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ Οι δεινόσαυροι κατοικούσαν στη γη για 180 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ εκατομμύρια χρόνια, μια τρομερά μεγάλη περίοδο. ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΥΣ Ύστερα όμως εξαφανίστηκαν πριν από σχεδόν 60 εκατομμύρια χρόνια, αφήνοντας πίσω τους απολιθώματα τα οποία μας διηγούνται τη συναρπαστική τους ιστορία. Ο όρος δεινόσαυρος επινοήθηκε από τον Βρετανό βιολόγο Ρίτσαρντ Όουεν το 1841. Προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις δεινός και σαύρα. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες έχουν επιλύσει το δίλημμα για το αν οι δεινόσαυροι ήταν «θερμόαιμα» (όπως τα πτηνά και τα θηλαστικά) ή «ψυχρόαιμα» ή αλλιώς ποικιλόθερμα με την πρώτη υπόθεση να υπερισχύει. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ R. Owen Σημείωση: Τα «θερμόαιμα» ή ομοιόθερμα ζώα έχουν μια σχετικά υψηλή θερμοκρασία σώματος την οποία διατηρούν σε περιορισμένα όρια ανεξάρτητα από την θερμοκρασία του περιβάλλοντός τους. Ενώ τα «ψυχρόαιμα» ή ποικιλόθερμα ζώα ακολουθούν τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκονται. ΕΡΠΕΤΑ ΤΟΥ ΑΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙΝΟΖΩΙΚΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Ραμφόρυγχος Ιχθυόσαυρος ΜΕΣΟΖΩΙΚΟΣ ΑΙΩΝΑΣ Βραχιόσαυρος Δεινόνυχος Πλησιόσαυρος 9

Κατά την εξελικτική τους πορεία, οι δεινόσαυροι χωρίστηκαν σε δύο μεγάλες ομάδες: τα σαυρίσχια και τα ορνιθίσχια. Τα σαυρίσχια περιλάμβαναν τους αρπακτικούς δεινόσαυρους, τα φυτοφάγα Σαυρόποδα και τους προγόνους των πτηνών. Τα ορνιθίσχια (που ήταν η μεγαλύτερη ομάδα) ήταν φυτοφάγα. ΜΕΣΟΖΩΙΚΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΚΑΙΝΟΖΩΙΚΟΣ ΑΙΩΝΑΣ ΤΡΙΑΣΙΚΗ ΙΟΥΡΑΣΙΚΗ ΚΡΗΤΙΔΙΚΗ ΚΕΡΑΤΟΣΑΥΡΙΑ ΣΑΥΡΙΣΧΙΑ ΣΠΙΝΟΣΑΥΡΙΔΕΣ λαγόνιο οστό ισχιακό οστό ΛΕΚΑΝΗ ηβικό οστό ΑΛΛΟΣΑΥΡΙΔΕΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣΑΥΡΙΔΕΣ ΠΤΗΝΑ ΔΡΟΜΕΟΣΑΥΡΙΔΕΣ ΣΑΥΡΟΠΟΔΑ ΟΡΝΙΘΙΣΧΙΑ ΠΑΧΥΚΕΦΑΛΟΣΑΥΡΟΙ λαγόνιο οστό ισχιακό οστό ηβικό οστό ΛΕΚΑΝΗ ΚΕΡΑΤΟΨΙΔΕΣ ΟΡΝΙΘΟΠΟΔΑ ΑΓΚΥΛΟΣΑΥΡΟΙ ΣΤΕΓΟΣΑΥΡΟΙ Φυτοφάγοι Σαρκοφάγοι ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΩΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ 10

Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ Ο πλανήτης Γη σχηματίστηκε πριν από περίπου τεσσεράμισι δισεκατομμύρια χρόνια (4.500.000.000 έτη) όμως η ζωή εμφανίστηκε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια αργότερα. Η εμφάνιση και η «μεγάλη έκρηξη ζωής» πραγματοποιήθηκε μόλις 500 εκατομμύρια χρόνια πριν. Το στοιχείο αυτό οδήγησε τους παλαιοντολόγους να επικεντρώσουν την έρευνα των απολιθωμάτων στο έδαφος και στα πετρώματα αυτής της περιόδου όπως και των ακόλουθων περιόδων. Τα απολιθώματα είναι τα απομεινάρια ή τα ίχνη των έμβιων οργανισμών που έζησαν στο παρελθόν και που διατηρήθηκαν στα πετρώματα. Με τη μελέτη των απολιθωμάτων, μπορούμε να ανακαλύψουμε και να μελετήσουμε το πώς έζησαν οι ζωντανοί οργανισμοί στο παρελθόν αλλά και το πώς εξελίχτηκαν στο πέρασμα του χρόνου. ΠΩΣ ΣΧΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ 1 2 3 1 2 3 Όταν ένας δεινόσαυρος πεθαίνει, το σώμα του καλύπτεται από σωματίδια χώματος. Τα ζωικά οστά μετατρέπονται σε ανόργανη μορφή μετά από ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα κάτω από τα στρώματα του εδάφους. Μετά από εκατομμύρια χρόνια διάβρωσης των πετρωμάτων τα απολιθώματα εμφανίζονται στην επιφάνεια. 11

ΤΑ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ Οι παλαιοντολόγοι αναζητούν απολιθώματα σκάβοντας σε ιζηματογενή πετρώματα και σε έδαφος που αποτελείται από ασβεστόλιθο, άμμο και κιμωλία. Αυτά είναι τα υλικά όπου διατηρούνται τα απολιθώματα και όπου μπορούν αργότερα να ανακαλυφθούν. Τόσο τα εκρηξιγενή ή πυριγενή πετρώματα (που σχηματίζονται από ηφαιστειακό μάγμα), όσο και τα μεταμορφωσιγενή (που σχηματίζονται σε συνθήκες υψηλής θερμότητας, υψηλής πίεσης και παραμόρφωσης) θα πρέπει να αποκλείονται από την έρευνα, δεδομένου ότι δεν είναι κατάλληλα ώστε να περιέχουν υπολείμματα ζώων. ΕΞΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Τα απολιθωμένα πετρώματα είναι πολύ εύθραυστα και συχνά σπάνε και θρυμματίζονται όταν βγαίνουν στο φως. Για να γίνει η περισυλλογή και η μεταφορά τους στο εργαστήριο, πρέπει να καλυφθούν σε προστατευτικά γύψινα καλούπια (τα λεγόμενα «jackets»). ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Όταν φτάνουν στο εργαστήριο, τα απολιθωμένα οστά πρέπει να καθαριστούν προσεκτικά. Αυτή είναι μια πολύ λεπτή διαδικασία γιατί πολύ συχνά τα οστά είναι σπασμένα ή αναμεμειγμένα με οστά άλλων ζώων. Για το λόγο αυτό, οι επιστήμονες είναι απαραίτητο να μπορούν να αναγνωρίζουν επακριβώς σε ποια ζώα ανήκουν τα διάφορα απομεινάρια του εκάστοτε σκελετού. 12

ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΖΩΟΥ ΚΑΙ ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΜΟΥΣΕΙΑ Τα πιο σπουδαία δείγματα, όπως είναι για παράδειγμα αυτά των δεινόσαυρων, σχεδόν πάντοτε καταλήγουν να ανακατασκευάζονται. Τα οστά συναρμολογούνται με τη χρήση μιας μεταλλικής κατασκευής, ειδικά σχεδιασμένης για να στηρίζει κατάλληλα το σκελετό. Στη συνέχεια, εκτίθενται σε μουσεία για να τα θαυμάσει το κοινό. ΠΩΣ ΔΙΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΤΑ ΕΙΔΗ ΠΟΥ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΙ Όταν ένας ερευνητής ανακαλύπτει ένα νέο απολίθωμα, έχει το δικαίωμα να επιλέξει το όνομά του χρησιμοποιώντας τη φαντασία του. Σύμφωνα με τον Διεθνή Κώδικα Ονοματολογίας τα επιστημονικά ονόματα των ειδών πρέπει να σχηματίζονται από το συνδυασμό δύο όρων (διωνυμική ονοματολογία). Το πρώτο γράμμα του πρώτου όρου, δηλαδή του ονόματος του γένους, είναι κεφαλαίο όπως για παράδειγμα ο Τυραννόσαυρος ενώ ο δεύτερος όρος, το όνομα του είδους δηλαδή, όπως το rex γράφεται με πεζά. Το όνομα γράφεται στα λατινικά. Όταν μεταφραστεί πρέπει να έχει κάποιο νόημα: Tyrannosaurus rex= τύραννος σαύρος βασιλιάς. 13

ΑΒΓΑ ΚΑΙ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΟΙ Τα ερπετά γεννούσαν και γεννούν αβγά, μέσα στα οποία αναπτύσσονται από το πρώτο στάδιο της ζωής τους, ως έμβρυα. Μιας και οι δεινόσαυροι ήταν αρχαία ερπετά, γεννούσαν αβγά με τα μικρά τους. Οι παλαιοντολόγοι έχουν βρει χιλιάδες απολιθώματα αβγών και πολλές φωλιές σε διάφορα μέρη ανά τον κόσμο. Έχουν βρεθεί αβγά διαφορετικών σχημάτων, στρόγγυλα και συχνά επιμήκη, και ήταν όλα πολύ μεγαλύτερα από το γνωστό σε όλους μας αβγό της κότας. Για παράδειγμα, στην Κίνα βρέθηκε ένα αβγό που είχε μήκος περίπου 40 εκατοστά. Τα πρώτα απολιθώματα αβγών βρέθηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα ενώ οι πρώτες φωλιές είχαν εκσκαφτεί από την άμμο γύρω στο 1920. Τα απολιθωμένα απομεινάρια περιλάμβαναν διαφορετικές φωλιές που είχαν χτιστεί η μία δίπλα στην άλλη. Το στοιχείο αυτό υποδηλώνει ότι οι δεινόσαυροι γεννούσαν τα αβγά τους σε ομάδες ώστε να τα προστατεύουν από επιθέσεις από αρπακτικά ζώα. 14

ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΔΕΙΝΟΣΑΥΡΩΝ Τι είναι αυτό που προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινόσαυρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια; ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ: Οι αστρονόμοι υποστηρίζουν τη θεωρία σύγκρουσης με αστεροειδή (μεγέθους όσο 1000 γήπεδα ποδοσφαίρου) η οποία δημιούργησε τόση σκόνη που προκάλεσε μια μακροχρόνια κλιματική αλλαγή στον πλανήτη. Η σύγκρουση του αστεροειδούς έγινε κοντά στη χερσόνησο Γιουκατάν, στο Μεξικό και δημιούργησε έναν τεράστιο κρατήρα. Η θεωρία αυτή συνδέεται με την ξαφνική αύξηση στα επίπεδα ιριδίου, που καταγράφηκε σε όλο τον κόσμο σε στρώματα πετρωμάτων της περιόδου και χρονολογείται περίπου 65 εκατομμύρια έτη πριν. Το ιρίδιο είναι ένα σπάνιο μέταλλο στη πλανήτη μας που συχνά συναντάται σε αστεροειδή. Οι γεωλόγοι υποστηρίζουν ότι στο τέλος της Κρητιδικής περιόδου, υπήρξαν μαζικές ηφαιστειακές εκρήξεις σε πολλές περιοχές της Γης δημιουργώντας τεράστια νέφη σκόνης. Αυτό είχε μια βαθιά επίδραση στο κλίμα και ως συνέπεια στις συνθήκες διαβίωσης πολλών ζώων αυτής της περιόδου. Προκάλεσε την εξαφάνιση των δεινόσαυρων και πολλών άλλων ζώων που δεν προσαρμόστηκαν στις μεταβαλλόμενες συνθήκες στη Γη. Οι γεωεπιστήμονες υποστηρίζουν ότι στην εξαφάνιση του είδους συνέβαλαν τα μικρά θηλαστικά που έτρωγαν τα αβγά των δεινόσαυρων. Οι βιολόγοι λένε η εξαφάνισή τους μπορεί να συνδέεται με την εμφάνιση των δηλητηριωδών φυτών. 15