ΕΙΣΗΓΗΣΗ Μόνιµης Επιτροπής Ενέργειας του ΤΕΕ για την Προσυνεδριακή Εκδήλωση

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑ ΑΣ ΕΙΣΗΓΗΣΗ Μόνιµης Επιτροπής Ενέργειας του ΤΕΕ για την Προσυνεδριακή Εκδήλωση ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΝΗΣΙΩΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Ρόδος, 8 και 9 Μαΐου 2009 1. Εισαγωγή Οι Ανανεώσιµες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) αποτελούν ένα πολύτιµο εθνικό ενεργειακό πόρο που κατανέµεται και διατίθεται µε αφθονία σε ολόκληρη την Ελληνική επικράτεια. Ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές, µοναδικός ενεργειακός πόρος είναι οι ΑΠΕ µε υψηλό δυναµικό ηλιακής και αιολικής ενέργειας, µε τη βιοµάζα στα µεγαλύτερα νησιά, τη γεωθερµία υψηλής, µέσης και χαµηλής ενθαλπίας σε ορισµένα νησιά, ενώ το υδροδυναµικό είναι περιορισµένο. Η αξιοποίηση όµως αυτού του υψηλού ενεργειακού δυναµικού µε ώριµες και αποδοτικές τεχνολογίες στα νησιά αλλά και στην ηπειρωτική χώρα µε τα αναµενόµενα πολλαπλά οφέλη γίνεται µε αργούς ρυθµούς και αρκετά προβλήµατα. Έτσι, τα νησιά βασίζουν την οικονοµία τους σχεδόν αποκλειστικά στο εισαγόµενο πετρέλαιο µε όλες τις αναµενόµενες συνέπειες για την οικονοµία, την κοινωνία, το περιβάλλον και το µέλλον τους. Οι εφαρµογές των ΑΠΕ καλύπτουν ζωτικούς τοµείς των ανθρώπινων αναγκών, όπως είναι η ηλεκτρική ενέργεια, η παραγωγή και χρήση θερµότητας/ψύξης και οι µεταφορές µε την παραγωγή-χρήση βιοκαυσίµων ή µε τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Ειδικότερα, όλες οι µορφές των ΑΠΕ µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ενώ η ηλιακή ενέργεια, η βιοµάζα και η γεωθερµία µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την παραγωγή θερµότητας/ψύξης. Παράλληλα, η βιοµάζα µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την παραγωγή βιοκαυσίµων για τις µεταφορές τα οποία αποτελούν µια νέα εµπορική εφαρµογή µεγάλης σηµασίας για τη χώρα. Υπάρχουν έντονες αυξητικές τάσεις στη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά, η οποία αποτελεί σήµερα την πιο κρίσιµη υποδοµή της κοινωνίας και της 1

οικονοµίας, µε τη συµµετοχή του πετρελαίου να αυξάνεται ραγδαία. Έτσι, η παραγωγή και κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στα νησιά που δεν είναι διασυνδεδεµένα µε το ηπειρωτικό σύστηµα ηλεκτρικής ενέργειας πλησιάζει το 10% της χώρας και βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά στο πετρέλαιο µε όλες τις υπάρχουσες συνέπειες για το παρόν και το µέλλον τους. Ο τοµέας των µεταφορών ο οποίος εξαρτάται από το πετρέλαιο παρουσιάζει υψηλούς ρυθµούς αύξησης µε συνέπεια την συνεχώς αυξανόµενη κατανάλωση πετρελαίου. Αντίθετα, η αξιοποίηση των ΑΠΕ που είναι ένας εγχώριος πόρος, χαρακτηρίζεται από έντονες κοινωνικές, οικονοµικές και αναπτυξιακές διαστάσεις µαζί µε τη θετική συµβολή τους στην ασφάλεια προµήθειας ενέργειας και στο περιβάλλον σε µακροπρόθεσµη βάση. Οι τεχνολογίες είναι ώριµες και διαθέσιµες στις λεγόµενες εµπορικές εφαρµογές των ΑΠΕ µε εξειδικευµένες βιοµηχανικές µονάδες παραγωγής εξοπλισµού, ενώ οι τεχνολογίες σε ορισµένους τοµείς εξελίσσονται δίδοντας πιο οικονοµικές και αξιόπιστες λύσεις. Έτσι, οι εφαρµογές πρέπει να περιλαµβάνουν εξοπλισµό µε τις πλέον σύγχρονες και αποδοτικές τεχνολογίες για τεχνικά και οικονοµικά βιώσιµες επενδύσεις. Είναι προφανές ότι η ανάπτυξη των ΑΠΕ ιδιαίτερα στα νησιά, πρέπει να αποτελέσει εθνικό στόχο µε κοινωνική συµµετοχή και απαιτεί την επεξεργασία και υιοθέτηση στρατηγικής µε στόχους σε συγκεκριµµένο χρονικό ορίζοντα και υποστηρικτικά µέτρα για την επίτευξή τους, αποβλέποντας στη µεγιστοποίηση του οικονοµικού και κοινωνικού οφέλους. 2. Παρούσα Κατάσταση Στα πλαίσια της στρατηγικής για την ενέργεια και το περιβάλλον, η Ελλάδα έχει δεσµευτικούς στόχους για το έτος 2020, που αφορούν τη συµµετοχή των ΑΠΕ µε 18% στην τελική κατανάλωση από 6,9% το έτος 2005 και τη µείωση των εκποµπών CO 2 κατά 4% σε σχέση µε τα επίπεδα του έτους 2005 σε τοµείς εκτός µηχανισµού εµπορίας εκποµπών, όπως είναι τα κτήρια και οι µεταφορές. Αυτό αποτελεί ένα µακροπρόθεσµο όραµα για το µέλλον των ΑΠΕ στη χώρα µε βιώσιµη πορεία ανάπτυξης, περιορίζοντας δραστικά τη χρήση πετρελαίου στα νησιά και τις εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου. Τα νησιά αποτελούν περιοχές πρώτης προτεραιότητας για τις εφαρµογές των ΑΠΕ και την εξοικονόµηση ενέργειας αλλά δεν υπάρχουν ορατές πολιτικές προς αυτήν τη κατεύθυνση. Η ανάπτυξη του τουρισµού είναι ο βασικός µοχλός για την οικονοµία των νησιών αλλά είναι φανερό ότι χρειάζεται τις βασικές υποδοµές για την παροχή ενέργειας και νερού µε σεβασµό στο φυσικό περιβάλλον. Εποµένως, οι υποδοµές πρέπει να αναπτύσσονται προς την κατεύθυνση του οικολογικού τουρισµού µε αξιοποίηση των ΑΠΕ και παροχή ηλεκτρικής ενέργειας για την αφαλάτωση θαλασσινού νερού. Οι εφαρµογές ηλιακών συστηµάτων για θέρµανση νερού χρήσεως στα νησιά, είναι περιορισµένες τόσο στις κατοικίες όσο και στον τριτογενή τοµέα µε αποτέλεσµα να χρησιµοποιούνται ηλεκτρικοί θερµοσίφωνες που χρειάζονται την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας που προέρχεται από την καύση πετρελαίου. Η χρήση γεωθερµίας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι µηδενική παρά την ύπαρξη υψηλού γεωθερµικού δυναµικού σε µερικά νησιά, ενώ οι εφαρµογές για την αξιοποίηση της θερµότητας είναι σχεδόν 2

ανύπαρκτες. Η βιοµάζα που διατίθεται στα µεγαλύτερα νησιά δεν έχει αξιοποιηθεί ακόµη µε τις κατάλληλες ενεργειακές εφαρµογές, όπως συµβαίνει και στην ηπειρωτική χώρα. Η αιολική ενέργεια παρουσιάζει µια ανάπτυξη κυρίως στα µεγάλα νησιά αλλά υπάρχει δυνατότητα περαιτέρω αξιοποίησης εισάγοντας τη χρήση νέων στρατηγικών διαχείρισης των αυτόνοµων νησιωτικών συστηµάτων µε αποτέλεσµα τη µεγαλύτερη διείσδυση της. Οι φωτοβολταϊκές εφαρµογές αναφέρονται σε µια τεχνολογία εκµετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας για ηλεκτροπαραγωγή που ανταποκρίνεται πλήρως στις απαιτήσεις των ενεργειακών συστηµάτων των µικρών και µεγάλων νησιών. Όµως, δεν υπάρχει σωστή πολιτική για τέτοιες εφαρµογές ενώ αντίθετα δηµιουργούνται προβλήµατα στις υπάρχουσες προσπάθειες έτσι ώστε οι φωτοβολταϊκές εφαρµογές στα νησιά να είναι περιορισµένες. Γενικά µπορεί να σηµειωθεί ότι η συµµετοχή των ΑΠΕ στα νησιά, µε εφαρµογές κυρίως στην αιολική και ηλιακή ενέργεια, είναι µικρή χωρίς αισθητά αποτελέσµατα στη µείωση της κατανάλωσης πετρελαίου. 3. Θεσµικό Πλαίσιο Το θεσµικό πλαίσιο αποτελεί τροχοπέδη στην ανάπτυξη των ΑΠΕ ενώ µπορεί να υποστηριχθεί ότι ευρίσκεται σε λάθος κατεύθυνση. Αποτελεί ένα µνηµείο γραφειοκρατίας µε το πρόσχηµα να προστατευθεί το περιβάλλον από τις ΑΠΕ χωρίς να λαµβάνονται υπόψη οι υπάρχουσες σχετικές τεχνολογίες. Ακόµη και ο πρόσφατος νόµος για τα φωτοβολταϊκά συστήµατα παρέλειψε προτεραιότητες και πρόσθεσε ανυπέρβλητα γραφειοκρατικά εµπόδια επαναλαµβάνοντας και αυξάνοντας τα λάθη των προηγούµενων νόµων. εν υπάρχουν µελέτες για διείσδυση και κατάλληλη µείξη των µορφών ΑΠΕ στα αυτόνοµα συστήµατα των νησιών για βέλτιστο αποτέλεσµα και καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιµων υποδοµών του δικτύου. Αυτό οδηγεί σε απαισιόδοξους στόχους που ούτε και αυτοί µπορούν να πραγµατοποιηθούν. Η πρόσφατη ΚΥΑ για τη χωροθέτηση των ΑΠΕ στα νησιά έχει ασάφειες και φαίνεται ότι δεν ελήφθησαν υπόψη τα χαρακτηριστικά των σχετικών τεχνολογιών καθώς και η ιδιαιτερότητα του φυσικού περιβάλλοντος των νησιών για τη σωστή ανάπτυξη των εφαρµογών που πράγµατι θα οφελήσει το περιβάλλον. Επειδή ο νόµος για τις ΑΠΕ περιλαµβάνει εφαρµογές µε θαλάσσια αιολικά πάρκα, µε ηλιοθερµικούς σταθµούς παραγωγής καθώς και µε υβριδικούς σταθµούς χρειάζεται ιδιαίτερη φροντίδα για την επιτυχή χωροθέτησή τους είτε σε περιοχές των νησιών είτε στο θαλάσσιο περιβάλλον εάν τελικά υπάρξουν τέτοιες δυνατότητες. Σηµειώνεται ότι η χρήση και αποθήκευση θαλασσινού νερού στους αντλητικούς σταθµούς πρέπει να αποκλεισθεί διότι εγκυµονούν κινδύνους για το περιβάλλον. Το θεσµικό πλαίσιο που αφορά την ηλεκτροπαραγωγή από ΑΠΕ έχει µεγάλη γραφειοκρατία που οδηγεί σε απαράδεκτα χαµηλό ρυθµό εφαρµογών χωρίς τη µεγιστοποίηση του οικονοµικού και κοινωνικού οφέλους. Αντίθετα, προκαλείται υψηλό κόστος εφαρµογών, µε πολύ δυσµενείς επιπτώσεις στους καταναλωτές (π.χ. µε την εµπορία των αδειών παραγωγής). Όµως, το θεσµικό πλαίσιο κινείται σε λάθος κατεύθυνση που οδηγεί σε µια στρεβλωµένη αγορά όπου καµία βιοµηχανική ή κατασκευαστική δραστηριότητα δεν µπορεί να επιβιώσει. 3

Η νοµοθεσία δεν απευθύνεται σε όλους τους πολίτες-καταναλωτές για την αξιοποίηση των ΑΠΕ ενώ οι επιβαρύνσεις επιβάλλονται σε όλους τους καταναλωτές και θα πρέπει σε αυτή την προσπάθεια, όπως και στην εξοικονόµηση ενέργειας, να έχουν δικαίωµα πρόσβασης και ίσως υποχρέωση όλοι οι πολίτες. Καθορίστηκαν µε νόµο πριν από τρία χρόνια περίπου οι τιµές υποχρεωτικής αγοράς της παραγόµενης ενέργειας από τις ΑΠΕ (feed-in tariff) χωρίς να είναι γνωστό πως προήλθαν αυτές οι τιµές, από ποια οικονοµική ανάλυση, µε τι δεδοµένα και µε ποιες παραδοχές. Σηµειώνεται ότι υπάρχουν τιµές για θαλάσσια αιολικά πάρκα και ηλιοθερµικούς σταθµούς ηλεκτρικής ενέργειας ενώ στον διεθνή χώρο υπάρχουν ελάχιστες εµπορικές εφαρµογές ενώ οι αντίστοιχες τεχνολογίες ευρίσκονται σε ερευνητικό ή επιδεικτικό στάδιο. Ίδιες διαπιστώσεις υπάρχουν για τους υβριδικούς σταθµούς όταν δεν υπάρχουν τέτοιες εφαρµογές σε ολόκληρο τον κόσµο. Μία αντίστοιχη εφαρµογή στην Ελλάδα από τη ΕΗ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ Α.Ε. (Ικαρία) έχει βαλτώσει για πολλά χρόνια χωρίς να είναι φανερό πότε θα υλοποιηθεί. Είναι προφανές ότι ένας τέτοιος νόµος από µόνος του δεν µπορεί να συµβάλλει στην ανάπτυξη τέτοιων εφαρµογών. Η ανάπτυξη των εγκαταστάσεων ΑΠΕ πρέπει να βασισθεί σε ένα καλά σχεδιασµένο, σταθερό τιµολόγιο αγοράς της παραγόµενης ηλεκτρικής ενέργειας (feed-in tariff), σύµφωνα µε τα πρότυπα των περισσότερων άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Το τιµολόγιο αυτό θα είναι διαφορετικό για τα νησιά (υψηλότερο) και για το διασυνδεδεµένο ηπειρωτικό σύστηµα ενώ θα εξαρτάται και από το βαθµό ωριµότητας κάθε τεχνολογίας ΑΠΕ. Επίσης, πρέπει να εξεταστεί µε σοβαρότητα και το ζήτηµα της δηµόσιας επιδότησης (επιχορήγηση κεφαλαίου) στις επενδύσεις ΑΠΕ. Οι δηµόσιοι πόροι θα µπορούσαν να υποστηρίξουν καινοτόµες τεχνολογίας και επιδεικτικά έργα στο νησιωτικό περιβάλλον ενώ µία καλύτερη αξιοποίηση τους θα µπορούσε να γίνει και για την έρευνα, ανάπτυξη και εκπαίδευση στις τεχνολογίες και εφαρµογές ΑΠΕ στα νησιά. Η σύνδεση των εφαρµογών ΑΠΕ στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας απαιτεί µία ακόµη διαδικασία που συνδέεται µε τις απαιτήσεις των δικτύων και τις εγκρίσεις ή και άδειες της πολεοδοµίας µε αβέβαια αποτελέσµατα, χρόνο και κόστος καθώς λείπουν και οι σχετικοί κώδικες για την πρόσβαση και σύνδεση στο δίκτυο. Το θεσµικό πλαίσιο αλλά και κάποια προγράµµατα για τις εφαρµογές που γίνονται κατά καιρούς απευθύνονται κύρια στις µεγάλες εφαρµογές µε αποτέλεσµα να µη βοηθούνται οι µικρές εφαρµογές που σηµαίνει ότι οι εφαρµογές των ΑΠΕ στα νησιωτικά συστήµατα παραµένουν σε χαµηλά επίπεδα. Οι µικρές εφαρµογές αρχίζοντας από αυτές στο αστικό περιβάλλον πρακτικά αποκλείονται στην Ελλάδα µε διάφορα προσχήµατα ενώ θα πρέπει να αποτελέσουν υψηλή προτεραιότητα. Γενικά, το θεσµικό πλαίσιο δεν έχει δηµιουργήσει ένα φιλικό και ελκυστικό περιβάλλον για τις αντίστοιχες επενδύσεις ενώ απωθεί κάθε πρόθεση των ξένων επενδυτών. Για τις εφαρµογές των ΑΠΕ που δεν αφορούν ηλεκτροπαραγωγή, όπως για την παραγωγή θερµότητας/ψύξης στα κτήρια και τον τριτογενή τοµέα, δεν υπάρχει πρόγραµµα αλλά ούτε και κίνητρα για την ανάπτυξη των σχετικών εφαρµογών. Σηµειώνεται ακόµη ότι η 4

αφαλάτωση θαλασσινού νερού µε χρήση αιολικής ενέργειας στα νησιά συναντά ανυπέρβλητα εµπόδια αδειοδοτήσεων και περιορισµών αντί να αποτελέσει ένα βασικό κίνητρο τέτοιων εφαρµογών. Επειδή οι εφαρµογές των ΑΠΕ στα νησιά απευθύνονται σε ένα ευαίσθητο φυσικό και οικιστικό περιβάλλον, χρειάζεται εφαρµοσµένη έρευνα και επιδεικτικά έργα για να προκύψουν οι αρχές και οι κανόνες µε την επιτυχή προσαρµογή των αντίστοιχων εφαρµογών στο περιβάλλον τους. Η απουσία τέτοιων δράσεων οδηγεί συνήθως σε αρνητική στάση των τοπικών κοινωνιών σχετικά µε την ανάπτυξη των εφαρµογών ΑΠΕ. Για την ένταξη των σχετικών εφαρµογών στο νησιωτικό περιβάλλον θα ήταν χρήσιµη η αρχιτεκτονική µελέτη που θα έλυνε τα ευαίσθητα προβλήµατα αισθητικής για την επιτυχή ένταξη των τεχνολογιών ΑΠΕ στο φυσικό περιβάλλον τους. Υπάρχουν πολύ χρήσιµα παραδείγµατα σε χώρες της Ευρώπης για την αξιοποίηση των ΑΠΕ µε κατάλληλα θεσµικά πλαίσια που θα µπορούσαν να βοηθήσουν στην απλοποίηση των διαδικασιών και την ανάπτυξη της εγχώριας αγοράς και των εφαρµογών στις νησιωτικές περιοχές µε τα αναµενόµενα οφέλη. Αυτό θα συµβάλλει στην ασφάλεια προµήθειας, στην περιφερειακή ανάπτυξη, στην απασχόληση, στην οικονοµία, στο περιβάλλον και στον οικολογικό τουρισµό. 4. Ανάπτυξη των Εφαρµογών ΑΠΕ στα Νησιά Η στρατηγική αξιοποίησης των ΑΠΕ µαζί µε την εξοικονόµηση ενέργειας στις νησιωτικές περιοχές µπορούν να αποτελέσουν προτεραιότητες της χώρας προς βιώσιµα ενεργειακά συστήµατα και οικολογικό τουρισµό στα νησιά. Υπάρχει υψηλή αποδοχή της κοινωνίας για αξιοποίηση των ΑΠΕ προς τη σωστή κατεύθυνση και οι προσδοκίες για καλύτερο περιβάλλον αποτελούν µια ισχυρή βάση για την ανάπτυξή τους µε το κατάλληλο θεσµικό πλαίσιο. Σε αυτή την προσπάθεια µε τις αναγκαίες εφαρµογές πρέπει να συµµετέχουν όλοι χωρίς διάκριση και αποκλεισµούς, από τον οικιακό καταναλωτή ηλεκτρικής ενέργειας, τις µικροµεσαίες επιχειρήσεις ως και τις µεγάλες εγχώριες ή ξένες επενδυτικές επιχειρήσεις. Χρειάζεται µεγαλύτερη συµµετοχή των πολιτών-καταναλωτών στα ενεργειακά θέµατα και είναι πολύ σηµαντικό για την κοινωνία ο πολίτης να συµµετέχει στην παραγωγή ενέργειας από τις ΑΠΕ, όπως και στην εξοικονόµηση ενέργειας. Γενικά, οι εφαρµογές ΑΠΕ µε σύγχρονες τεχνολογίες είναι η αναδυόµενη αγορά στην πρώιµη φάση της µε την ενεργό συµµετοχή των καταναλωτών και των επενδυτών για επιχειρηµατικές δράσεις µέσα σε ένα ρυθµιστικό πλαίσιο που θα ενισχύει την ανταγωνιστικότητα. Το θεσµικό πλαίσιο πρέπει να εκφράζει το όραµα για βιώσιµη ανάπτυξη µακροπρόθεσµα. Για την επίτευξη των στόχων θα απαιτηθεί η εκπόνηση ενός εθνικού σχεδίου δράσης για τα νησιά και ένα απλοποιηµένο και λειτουργικό θεσµικό πλαίσιο µε βάση την καλύτερη πρακτική εµπειρία στον Ευρωπαϊκό χώρο. Επίσης, χρειάζεται η συνεχής και ισχυρή πολιτική βούληση µε τους αναγκαίους µηχανισµούς και τα µέτρα υποστήριξης. Ένα πρόγραµµα δράσης συνοδεύεται και υποστηρίζεται στις εφαρµογές µε εφαρµοσµένη έρευνα για επιτυχή προσαρµογή των τεχνολογιών στο περιβάλλον των νησιών και 5

περισσότερα οφέλη. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι χρειάζονται έρευνα και επιδεικτικά προγράµµατα για εφαρµογές νέων τεχνολογιών και στρατηγικών διαχείρισης των αυτόνοµων συστηµάτων των νησιών µε µονάδες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας και µεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ. Η διείσδυση της ηλιακής ενέργειας στον κτηριακό τοµέα µε τεχνολογίες θέρµανσης νερού χρήσεως και φωτοβολταϊκών χρειάζεται ερευνητική προσπάθεια και επιδεικτικά προγράµµατα ώστε να γίνουν και οι αναγκαίες προσαρµογές των συστηµάτων για την καλύτερη ενσωµάτωση αυτών των τεχνολογιών στο δοµηµένο περιβάλλον των νησιών. Το πρόγραµµα των εφαρµογών θα απαιτήσει κατάλληλα κίνητρα και υποστηρικτικούς µηχανισµούς µε στόχο τη βελτιστοποίηση του οικονοµικού και κοινωνικού οφέλους. Κατάλληλες τεχνολογίες εξοικονόµησης ενέργειας στον τοµέα θέρµανσης και ψύξης χώρων πρέπει να αναπτυχθούν στα νησιά µε έµφαση στην κατοικία και στον τριτογενή τοµέα ενώ χρειάζεται το κατάλληλο ρυθµιστικό πλαίσιο για τις εφαρµογές και οι απαραίτητοι υποστηρικτικοί µηχανισµοί. Οι νησιωτικές περιοχές περιλαµβάνουν έναν αριθµό βραχονησίδων και ακατοίκητων νησιών στα οποία µπορούν να αναπτυχθούν εφαρµογές αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Στα σχετικά έργα θα συµπεριλαµβάνεται η διασύνδεση µε υποβρύχια καλώδια στα πλησιέστερα νησιωτικά συστήµατα για την κάλυψη των φορτίων τους ή στο ηπειρωτικό σύστηµα για µεγάλες εφαρµογές. Η υλοποίηση τέτοιων έργων θα απαιτήσει τον κατάλληλο σχεδιασµό και τις αναγκαίες αδειοδοτήσεις µε πρωτοβουλία της Πολιτείας για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του αιολικού και ηλιακού δυναµικού. Τέλος, σηµειώνεται µε έµφαση ότι χρειάζεται όραµα και στρατηγική µε στόχους και υποστηρικτικά µέτρα για την αξιοποίηση των ΑΠΕ στις νησιωτικές περιοχές ως έργα πρώτης προτεραιότητας. Το πρόγραµµα δράσης και ένα νέο θεσµικό πλαίσιο µε τους αναγκαίους υποστηρικτικούς µηχανισµούς θα πρέπει να οδηγήσουν στην ανάπτυξη και λειτουργία µιας βιώσιµης αγοράς σε µακροπρόθεσµη βάση, µε τεχνικά και οικονοµικά βιώσιµες εφαρµογές προσαρµοσµένες στο φυσικό περιβάλλον των νησιών. Αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να δηµιουργήσει ελκυστικό επενδυτικό και αναπτυξιακό περιβάλλον εξασφαλίζοντας και τις προϋποθέσεις για την ανάληψη βιοµηχανικών και κατασκευαστικών δραστηριοτήτων µε µεγιστοποίηση του οικονοµικού και κοινωνικού οφέλους. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ προς τη σωστή κατεύθυνση µπορεί να αποτελέσει ένα νέο παραγωγικό κλάδο στην τοπική οικονοµία, αξιοποιώντας τις παραγωγικές δυνάµεις του τόπου για ένα καλύτερο µέλλον. Το Τεχνικό Επιµελητήριο Ελλάδας, µε το τεράστιο επιστηµονικό δυναµικό υψηλής στάθµης που διαθέτει και τα Περιφερειακά Τµήµατα του σε όλη την Επικράτεια, µπορεί να συµβάλλει αποφασιστικά σε αυτή την προσπάθεια σε συνεργασία µε τις τοπικές κοινωνίες. 6