ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Παναγιώτης Θεοδωρικάκος Διδάσκων Πανεπιστήμιου Πελοποννήσου Σχολή Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών Πρόεδρος της GPO
ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΚΗΝΙΚΟΥ Το πολιτικό σύστημα δεκαετιών διαλύθηκε και ανασυντίθεται μέσα σε πρωτοφανείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες για τον ελληνικό λαό. Δημιουργήθηκε μια πρωτοφανής ρευστότητα, η οποία συνεχίζεται. Ο παλαιός γνωστός δικομματισμός ΝΔ ΠΑΣΟΚ με τα εναλλασσόμενα κόμματα στην εξουσία διαλύθηκε. Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις ευρωεκλογές 2014 και εκλογές 2015 δεν σήμανε στροφή της κοινωνίας προς τα αριστερά. Δημιουργήθηκαν νέα κόμματα ενώ κόμματα που υπήρχαν, μεταλλάχθηκαν. Η διαδικασία αυτή δεν έχει ολοκληρωθεί. Ο κύκλος της ανατροπής του πολιτικού συστήματος δεν έχει κλείσει. Κρίσιμο ρόλο στη γενικότερη πολιτική συμπεριφορά των πολιτών έχουν πλέον τα νέα διακυβεύματα που ορίζει η κρίση.
Αριστερός Κεντροαριστερός Κεντρώος Κεντροδεξιός Δεξιός Δ.Ξ./ Δ.Α. Ακρο-αριστερός Αριστερός Κεντρο-αριστερός Κεντρώος Κεντρο-δεξιός Δεξιός Ακρο-δεξιός Δ.Ξ / Δ.Α. ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΣ ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ Εσείς προσωπικά θα λέγατε ότι είστε: (GPO, ΙΟΥΛΙΟΣ 2010) Εσείς προσωπικά θα λέγατε ότι είστε: (GPO, ΦΕΒΡ. 2016): 30 26,2 30 20 19,6 18,0 20 15,8 17,2 20,4 17,0 17,1 10 14,2 12,1 9,9 10 8,5 2,2 1,8 0 0
Ακρο-αριστερός Αριστερός Κεντρο-αριστερός Κεντρώος Κεντρο-δεξιός Δεξιός Ακρο-δεξιός Δ.Ξ / Δ.Α. ΨΗΦΟΦΟΡΟΙ ΣΥΡΙΖΑ (GPO, ΦΕΒΡ. 2016) 100 80 60 40 20 0,6 24,7 29,5 20,1 7,6 1,9 15,6 0
ΜΝΗΜΟΝΙΟ-ΑΝΤΙΜΝΗΜΟΝΙΟ Η ταυτότητα του αριστερού και του δεξιού, του σοσιαλιστή και του φιλελεύθερου έδωσαν τη θέση τους καταρχήν στη συμπληρωματική ταυτότητα του «αντιμνημονιακού», η οποία σταδιακά έγινε κυρίαρχη. Η διάκριση μνημόνιο/αντιμνημόνιο αφομοιώθηκε εύκολα, καθώς στην πρώτη φάση υπογραφής και εφαρμογής του ταυτιζόταν με την παραδοσιακή διάκριση κυβέρνηση / αντιπολίτευση. Το 2010, όταν η Ελλάδα προσέφυγε στον τριμερή μηχανισμό δανεισμού, το σύνολο των κομμάτων της αντιπολίτευσης τάχθηκε ενάντια στο Μνημόνιο. Δημιουργήθηκε μια νέα διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα κόμματα και ανάμεσα στους πολίτες, η γραμμή "Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο".
Ποιο από τα παρακάτω δίπολα είναι το πιο καθοριστικό για σας για την επιλογή κόμματος, δηλαδή τι είναι πιο σημαντικό για σας για να επιλέξετε το κόμμα που θα ψηφίσετε, αν το κόμμα αυτό είναι; (GPO, Σεπτέμβριος 2013) Υπέρ της εφαρμογής του μνημονίου - Υπέρ της κατάργησης μνημονίου 39,2 Ευρωπαϊκό - Αντιευρωπαϊκό 18,8 Φιλελεύθερο - Σοσιαλιστικό 16,3 Αριστερό - Δεξιό 15,7 Δ. Ξ. / Δ. Α. 10,0 0 20 40 60
ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΑΙΟΥ 2012 Κόμμα Ποσοστό (%) Νέα Δημοκρατία 18,85 ΣΥΡΙΖΑ Ενωτικό Κοινωνικό Μέτωπο 16,79 Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα 13,18 Ανεξάρτητοι Έλληνες 10,62 Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας 8,48 Λαϊκός Σύνδεσμος - Χρυσή Αυγή 6,97 Δημοκρατική Αριστερά 6,11
ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΑΙΟΥ 2012 Tο εκλογικό αποτέλεσμα σφράγισε το τέλος μιας εποχής, το τέλος του παλαιού δικομματισμού. Ολόκληρο το πολιτικό, κομματικό σύστημα και το σύστημα δημόσιας ζωής βρίσκονται σε τροχιά μετάλλαξης, απορύθμισης. Παρατεταμένη αναποφασιστικότητα των ψηφοφόρων για το κόμμα που θα επιλέξουν. Το ένα τρίτο των ψηφοφόρων αποφάσισε το κόμμα που θα ψηφίσει την τελευταία εβδομάδα. Σημαντικό ποσοστό των ψηφοφόρων (19,6%) δήλωσε πως αποφάσισε το κόμμα που θα ψηφίσει την ημέρα των εκλογών (GPO 6/5/2012). Η πλειοψηφία ψήφισε με κριτήριο την απόδοση ευθυνών για την κρίση που βίωνε η χώρα και την έκφραση της κοινωνικής αγανάκτησης. Συγκεκριμένα το 34,1% δήλωσε πριν τις εκλογές ότι θα ψήφιζε με κριτήριο να τιμωρήσει όποιον έχει ευθύνη για την σημερινή κατάσταση (GPO 11-12/4/2012).
ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΑΙΟΥ 2012 Το κυριότερο χαρακτηριστικό των εκλογών του Μαΐου 2012 είναι η στάση που έχουν οι πολίτες απέναντι στην διαρκώς ενισχυόμενη διάκριση μεταξύ μνημονίου και αντιμνημονίου. Η μεγάλη πλειοψηφία (70,3%) έκρινε τα οικονομικά μέτρα σκληρά που θα κάνουν την κατάσταση χειρότερη και θα οδηγήσουν σίγουρα στη χρεοκοπία (GPO, 11-12/4/2012). Είναι οι εκλογές του θυμού και της τιμωρίας.
ΕΚΛΟΓΕΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 Κόμμα Ποσοστό (%) Νέα Δημοκρατία 29,66 ΣΥΡΙΖΑ - Ενωτικό Κοινωνικό Μέτωπο 26,89 Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα 12,28 Ανεξάρτητοι Έλληνες 7,51 Λαϊκός Σύνδεσμος Χρυσή Αυγή 6,92 Δημοκρατική Αριστερά 6,25 Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας 4,5
ΕΚΛΟΓΕΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 Στην πορεία προς τις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012 καλλιεργήθηκε το δίπολο εντός ευρώ και σταθερότητα / εκτός ευρώ και αστάθεια. Χαρακτηριστικό της μεγάλης ρευστότητας και μεταβλητότητας στην εκλογική συμπεριφορά είναι ότι μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου, 4 στους 10 πολίτες άλλαξαν την ψήφο τους.
Ψηφίζοντας στις 17 Ιουνίου τι κυρίως θα έχετε στο μυαλό σας; (GPO, 14/16-6-2012) 60 40 31,7 34,1 20 18,0 13,1 3,1 0 Τη διασφάλιση της θέσης της Ελλάδας στο ευρώ Την κατάργηση του μνημονίου Την τροποποίηση του μνημονίου Το να υπάρχει κυβέρνηση στη χώρα Δ.Ξ. / Δ.Α.
ΕΚΛΟΓΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015 Κόμμα Ποσοστό (%) Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς 36,34 Νέα Δημοκρατία 27,81 Λαϊκός Σύνδεσμος Χρυσή Αυγή 6,28 Το Ποτάμι 6,05 Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας 5,47 Ανεξάρτητοι Έλληνες 4,75 Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα - Δημοκρατική Παράταξη 4,68
ΕΚΛΟΓΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015 Σημαντική νίκη ενός κόμματος που αυτοπροσδιοριζόταν ως κόμμα της Αριστεράς, του ΣΥΡΙΖΑ. Εντολή του ελληνικού λαού να περάσει η ηγεσία της πολιτικής στη χώρα μας, σε μια επόμενη γενιά. Εντολή για μια νέα διαπραγμάτευση και μια νέα συμφωνία μέσα στην ευρωζώνη, επομένως εντολή για να προσπαθήσει η Ελλάδα πλέον μαζί με άλλες δυνάμεις στον χώρο της ενωμένης Ευρώπης, να αλλάξει το πλαίσιο της ασκούμενης πολιτικής συνολικότερα στην Ευρώπη. Ένα κόμμα του οποίου η ηγεσία βρισκόταν στην φυλακή και στο σύνολό του έχει κατηγορηθεί ως εγκληματική οργάνωση, η Χρυσή Αυγή, ξαναβρίσκεται στην τρίτη θέση όπως και στις ευρωεκλογές.
ΕΚΛΟΓΕΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015 Όλες οι ηλικίες και σε σημαντικό βαθμό όλες οι κοινωνικές ομάδες είχαν κάνει μεταστροφή υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ. Η μεσαία και πιο παραγωγική ηλικία ηλικίας 35-55 ετών, η οποία στις προηγούμενες εκλογές είχε δώσει τη νίκη στον κ. Σαμαρά και τη Ν.Δ., με το δίλημμα «μέσα ή έξω από την ευρωζώνη,». Αυτή τη φορά, υπό το βάρος της κρίσης, ιδιαίτερα της υπερφορολόγησης και την ανάγκη αναζήτησης μιας εναλλακτικής πολιτικής, ψήφισε σε μεγάλο βαθμό τον κ. Τσίπρα. Στο πολιτικό σύστημα της χώρας, φαίνεται να σχηματίζεται ένας νέος δικομματισμός. Στη μια πλευρά του βρίσκεται ο ΣΥΡΙΖΑ και στην άλλη η ΝΔ. Τα ποσοστά τους είναι μικρότερα απ αυτά του παλαιού δικομματισμού.
ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2015 Κόμμα Ποσοστό (%) Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς 35,46 Νέα Δημοκρατία 28,10 Λαϊκός Σύνδεσμος Χρυσή Αυγή 6,99 Δημοκρατική Συμπαράταξη (ΠΑ.ΣΟ.Κ. - ΔΗΜ.ΑΡ.) 6,28 Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας 5,55 Το Ποτάμι 4,09 Ανεξάρτητοι Έλληνες - Εθνική Πατριωτική Δημοκρατική Συμμαχία 3,69 Ένωση Κεντρώων 3,43
ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2015 Τρίτο μνημόνιο από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ΑΝΕΛ που είχε υποσχεθεί την κατάργησή του. Ναι στο μνημόνιο μετά το 62% του ΟΧΙ στο δημοψήφισμα. Αυτά είχαν οδηγήσει εξ αντανακλάσεως σε μεγαλύτερη συσπείρωση τον χώρο της Ν.Δ., χωρίς όμως και η Ν.Δ. να παρουσιάζει δυναμική, αφού είχε καταδικαστεί από τη λαϊκή ψήφο μόλις επτά μήνες πριν και στη συνέχεια είχε βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση, χωρίς ισχυρή εναλλακτική πρόταση. Ιστορικό ρεκόρ αποχής (43,84%) Οι εκλογές κρίθηκαν οριστικά την τελευταία βδομάδα και κυρίως τις 3-4 τελευταίες μέρες.
ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2015 Η διαβεβαίωση σταθερότητας και σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας που δόθηκε από τον Αλέξη Τσίπρα στο ντιμπέιτ καθησύχαζε τους πιο συντηρητικούς αναποφάσιστους, η κατηγορηματική του άρνηση για συνεργασία με τη Ν.Δ. καθησύχαζε το αριστερότερο κοινό του.
ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ-ΕΥΡΩ Πιστεύετε ότι η Ελλάδα, ως μέλος της Ευρωζώνης, μπορεί να ακολουθήσει μια ουσιαστικά διαφορετική οικονομική πολιτική; (GPO, Φεβρουάριος 2016) ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ 80 Ναι & Μάλλον ναι 33,9% 60 40 45,1 52,5 47,8 53,0 45,3 50,8 Δ. Ξ. / Δ. Α. 1,1% Όχι & Μάλλον όχι 65,0% 20 0 1,9 2,2 1,4 Ναι & Μάλλον Ναι Όχι & Μάλλον Όχι Δ.Ξ. / Δ.Α. Σεπτέμβριος 2013 Ιανουάριος 2014 Σεπτέμβριος 2014
ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ-ΕΥΡΩ Πιστεύετε ότι πρέπει να παραμείνουμε πάση θυσία στη ζώνη του Ευρώ; (GPO, Φεβρουάριος 2016) ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΕΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ 100 Ναι & Μάλλον ναι 62,2% 80 60 76,7 77,2 81,6 62,7 65,5 40 33,9 33,2 20 20,8 21,1 17,1 Δ. Ξ. / Δ. Α. 1,9% Όχι & Μάλλον όχι 35,9% 0 2,5 1,7 1,3 3,4 1,3 ΔΕΚ 2011 ΦΕΒ 2012 ΙΟΥΝ 2012 ΝΟΕ 2012 ΙΟΥΝ 2014 Ναι & Μάλλον Ναι Όχι & Μάλλον Όχι Δ.Ξ. / Δ.Α.
ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Η στήριξη της ελληνικής κοινωνίας στην συμμετοχή της Ελλάδας στην ευρωζώνη, δεν αντικατοπτρίζει μια ισχυρή αποδοχή ενός ευρωπαϊκού οράματος και σχεδίου για την πατρίδα μας. Η πλειοψηφία των πολιτών, φοβάται σε μεγάλο βαθμό την απομόνωση, που μπορεί να προκαλέσει η έξοδος της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η κοινωνία μας επηρεάζεται καθοριστικά από τις συνέπειες της πολύ μεγάλης οικονομικής και γενικότερης κρίσης, καθώς καταγράφεται πλέον μια βαθιά κόπωση και απαισιοδοξία των πολιτών. Δημιουργούνται τάσεις αποσταθεροποίησης στη σχέση των ελλήνων με την ευρωζώνη, ένας πολύ βαθύτερος ευρωσκεπτικισμός, που είναι πολύ πιθανόν να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο, αν συνεχιστεί η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης των πολιτών και της χώρας.
Σταδιακή μείωση της εμπιστοσύνης προς την Ε.Ε. Μαϊ-15 46 73 Νοε-09 38 40 Οκτ-2004 31 36 0 10 20 30 40 50 60 70 80 ΤΕΙΝΩ ΝΑ ΜΗΝ ΕΜΠΙΣΤΕΥΟΜΑΙ ΤΗΝ Ε.Ε. (Ε.Ε.) ΤΕΙΝΩ ΝΑ ΜΗΝ ΕΜΠΙΣΤΕΥΟΜΑΙ ΤΗΝ Ε.Ε. (Ελλάδα) Πηγή: Ευρωβαρόμετρο 2004-2015
Η ελληνική κοινωνία νιώθει κοντά σε παραδοσιακούς θεσμούς, όπως είναι η οικογένεια και η πατρίδα. Ο βαθμός ταύτισης της κοινωνίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι εξαιρετικά χαμηλός. Πόσο κοντά αισθάνεστε; (κατάταξη του πολύ και αρκετά) Στην οικογένεια σας Στην πατρίδα μας 96,8 98,0 85,7 90,6 Στην Εκκλησία Στο Ελληνικό κράτος 54,2 52,9 45,0 48,6 Στην Ευρωπαϊκή Ένωση 31,9 29,9 0 20 40 60 80 100 Σεπτέμβριος 2014 Σεπτέμβριος 2013 Στοιχεία: Σεπ. 2014, Πηγή: GPO
Απόψεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση Με ποια από τις παρακάτω προτάσεις θα λέγατε ότι συμφωνείτε: Η ΕΕ αποτελεί πρόοδο και είναι αναγκαία η παραμονή της Ελλάδας σε αυτήν. 13,0 13,5 Η ΕΕ δεν αλλάζει, όμως πρέπει να παραμείνουμε σε αυτήν, γιατί διαφορετικά θα απομονωθούμε. Η ΕΕ, παρότι εχθρική για τους λαούς, μπορεί να διορθωθεί και να γίνει φιλική. 28,2 35,2 34,4 34,7 Η ΕΕ υπηρετεί τα συμφέροντα των λίγων και πρέπει να φύγουμε από αυτήν. 16,1 19,7 Δ.Ξ. / Δ.Α. 1,3 3,9 0 10 20 30 40 Νοέμβριος 2015 Ιανουάριος 2014 Στοιχεία: Νοε. 2015, Πηγή: GPO
ΤΟ ΝΕΟ ΔΙΑΚΥΒΕΥΜΑ Οι πολιτικές αντιθέσεις στην κοινωνία μας σήμερα θα λέγατε ότι είναι κυρίως μεταξύ: (GPO, Φεβρουάριος 2016) Μεταρρυθμίσεων - Λαϊκισμού 41,6 Μνημονίου - Αντιμνημονίου 32,5 Αριστεράς - Δεξιάς Τίποτα από αυτά (αυθόρμητα) Δ. Ξ. / Δ. Α. 5,2 10,7 10,0 0 20 40 60
Οι πολιτικές αντιθέσεις στην κοινωνία μας σήμερα θα λέγατε ότι είναι κυρίως μεταξύ: (GPO, Φεβρουάριος 2016) ΨΗΦΟΦΟΡΟΙ ΣΥΡΙΖΑ ΨΗΦΟΦΟΡΟΙ Ν. Δ. Μεταρρυθμίσεων - Λαϊκισμού 34,7 Μεταρρυθμίσεων - Λαϊκισμού 52,6 Μνημονίου - Αντιμνημονίου 35,1 Μνημονίου - Αντιμνημονίου 27,8 Αριστεράς - Δεξιάς 12,4 Αριστεράς - Δεξιάς 10,1 Τίποτα από αυτά (αυθόρμητα) 10,7 Τίποτα από αυτά (αυθόρμητα) 5,9 Δ. Ξ. / Δ. Α. 7,1 Δ. Ξ. / Δ. Α. 3,6 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100